7 ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ

KYPIAKH 12 ΣEΠTEMBPIOY 1993

2-23 AΦIEPΩMA� O Eλληνισμ�ς στη Bενε-τία. Eπισκ�πηση της Iστ�-ρίας της Eλληνικής Oρθ�-δ��ης Aδελ��τητας τηςBενετίας (1498 - 1953).� Aκμή και παρακμή. Hανάπτυ�η και η υπ�δειγ-ματική �ργάνωση τηςAδελ��τητας, �ι εσωτερι-κές δι��ν�ιες και η συρρί-κνωσή τ�υς.� Oι σημαντικ�τερ�ι Eλ-ληνες λ�γι�ι στη Bενετία.� H Mαρκιανή Bι�λι�θή-κη. O�είλει τη δημι�υργίατης στ�ν καρδινάλι� Bησ-σαρίωνα, � �π�ί�ς δώρισε,τ� 1468, 900 τ�μ�υς της �ι-�λι�θήκης τ�υ στην π�λητης Bενετίας.� Oι απαρ�ές της Eλληνι-κής Tυπ�γρα�ίας. Σημα-ντικ�ς � ρ�λ�ς των ελληνι-κών τυπ�γρα�είων τηςBενετίας στη διατήρησητης ελληνικής συνείδησηςκαι στη διάδ�ση της κλα-σικής γραμματείας.� T� ελληνικ� Iνστιτ�ύτ�Bυ!αντινών και Mετα�υ-!αντινών Σπ�υδών στηBενετία. T� μ�ναδικ� ελ-ληνικ� κέντρ� επιστημ�νι-κής έρευνας στ� ε�ωτερι-κ�. H ιστ�ρία τ�υ �θες καισήμερα.� T� M�υσεί� των Eικ�-νων. Kτίστηκε τ�ν 17� αι-ώνα και είναι τ� πλ�υσι�-τερ� στην Eυρώπη σε έρ-γα μετα�υ!αντινής !ω-γρα�ικής.� O Aγι�ς Γεώργι�ς τωνEλλήνων. O παλαι�τερ�ςκαι λαμπρ�τερ�ς Oρθ�δ�-��ς να�ς στη Δύση.� «Aπ� τ�ν Xάνδακα στηBενετία». Eλληνικές εικ�-νες στην Iταλία. H έκθεσηστ� M�υσεί� K�ρρέρ.� H ελληνική περι�υσίαστη Bενετία. T� κράτ�ς α-δια��ρεί για τα κτίσματαπ�υ η α�ία τ�υς �επερνάτα 3 δισ. δρα�μές.

24 ΘEAMATAKινηματ�γρά��ι και θέα-τρα.

25-31 THΛEOPAΣHT� πρ�γραμμα της ε�δ�-

μάδας.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 12 ΣEΠTEMBPIOY 1993

AΦIEPΩMA

Bενετία, η πρωτεύ�υσα της Γαλην�τάτης Δημ�κρατίας σε γκρα��ύρα Eπ��ής

O Eλληνισμ�ςστη Bενετία

TO KYMA της ε� δ�υ των Eλλήνωνλ�γίων απ τ� Bυ�άντι� στις �ώρεςτης δυτικής Eυρώπης κατά τα μέσατ�υ 15�υ αιών�ς και η μεγάλη συμ��-λή αυτών στην ανάπτυ�η των ελληνι-κών σπ�υδών κατά την περί�δ� τηςAναγεννήσεως είναι ένα απ τα σημα-ντικ τερα κε�άλαια της ιστ�ρίας τ�υευρωπαϊκ�ύ π�λιτισμ�ύ. Oι Bυ�αντι-ν�ί λ γι�ι έδρασαν στη Bενετία (15�ς

- 16�ς αι.), περί�δ� κατά την �π�ία ηπ λις αυτή ήταν τ� κυρι τερ� κέντρ�ελληνικών σπ�υδών �λ�κλήρ�υ τηςΔύσης. H ελληνική παρ�ικία της Bενε-τίας –τ� «λίκν�ν τ�υ ενεστώτ�ς τηςEλλάδ�ς π�λιτισμ�ύ» κατά τ�ν I. Bε-λ�ύδη– συνέ�αλε στη διάσωση καιδιατήρηση της ελλην�-�υ�αντινήςκληρ�ν�μιάς κατά τ�υς �ρ ν�υς τηςT�υρκ�κρατίας. H ιστ�ρία των Eλλή-

νων της Bενετίας και της Oρθ δ��ηςAδελ� τητάς των, π�υ αναδεί�θηκε ησημαντικ τερη και λαμπρ τερη τ�υEλληνισμ�ύ της Διασπ�ράς, παρ�υ-σιά�ει �ε�ωριστ ενδια�έρ�ν, αλλά ε-�ακ�λ�υθεί μέ�ρι και σήμερα να είναιάγνωστη στ�υς μη ειδικ�ύς.

Oι «Eπτά Hμέρες», με α��ρμή τιςπ�λιτιστικές εκδηλώσεις τ�υ Iδρύμα-τ�ς Eλληνικ�ύ Π�λιτισμ�ύ π�υ θα διε-�α�θ�ύν στη Bενετία αυτές τις μέρες,α�ιερώνει τις σελίδες π�υ ακ�λ�υ-θ�ύν στ�ν Eλληνισμ της Bενετίας. Hεπισκ πηση της ιστ�ρίας, γραμμένηαπ τ�ν πι� ειδικ για τ� θέμα ακαδη-μαϊκ M. I. Mαν�ύσακα (και τυπωμένηπρ σ�ατα) δίνει μια συν�πτική αλλάπλήρη εικ να της ιστ�ρίας της Eλλη-νικής Oρθ δ��ης Aδελ� τητας τηςBενετίας (1498 - 1953). Tην αναδημ�-σιεύ�υμε �λ κληρη, �ωρίς, μως τιςυπ�σημειώσεις.

H επισκ πηση συμπληρώνεται απ μελέτες για τη Mαρκιανή Bι�λι�θήκη,τις απαρ�ές της ελληνικής τυπ�γρα-�ίας και τις ελληνικές εικ νες στηνIταλία. $ε�ωριστή, ωστ σ�, ανα��ράγίνεται στ� Eλληνικ Iνστιτ�ύτ� Bυ�α-ντινών και Mετα�υ�αντινών Σπ�υδώντης Bενετίας, τ� μ�ναδικ ελληνικ κέντρ� επιστημ�νικής έρευνας στ� ε-�ωτερικ , στ� M�υσεί� των Eικ νωνκαι στ� να τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ τωνEλλήνων. T� α�ιέρωμα στ�ν Eλληνι-σμ της Bενετίας είναι πρώτα απ’ λαμια ανα�ωπύρωση της μνήμης τ�υ πα-ρελθ ντ�ς αλλά και μια πρά�η τιμήςγια τ�ν Eλληνισμ της Διασπ�ράς π�υτίμησε και τιμάει τ� ελληνικ ν�μα.

O Aλδ�ς Mαν�ύ-τι�ς (περ. 1450 -1515). Iταλ�ς �υ-μανιστής τυπ�-γρά��ς και εκ-δ�της ελληνικώνκλασικών κειμέ-νων. (Aπ� τ� �ι-�λί� «AldeManuce et l’Hellenisme aVenise» τ�υAmbroise Firmin- Didot, Paris,1875)

Eπισκ�πηση της Iστρίας της Eλληνικής

Oρθ�δ�ης Aδελ��τητας της Bενετίας (1498 - 1953)

E�ώ�υλλ�: Yδατ�γρα�ία άγνωστ�υ Iταλ�ύ�ωγρά��υ των αρ�ών τ�υ 19�υ αιώνα π�υαπεικ�νί�ει τ� να� τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ τωνEλλήνων στη Bενετία (Iδιωτική συλλ�γή)

KYPIAKH 12 ΣEΠTEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 3

T�υ M. I. Mαν�ύσακα

Aκαδημαϊκ�ύ

H IΣTOPIA των Eλλήνων της Bενε-τίας και της Oρθ δ��ης Aδελ� τη-τάς των, π�υ αναδεί�θηκε η σημαντι-κ τερη και λαμπρ τερη τ�υ Eλληνι-σμ�ύ της Διασπ�ράς, παρ�υσιά�ει�ε�ωριστ ενδια�έρ�ν, γιατί συνδέ-εται ιδιαίτερα με την πνευματική α-�ύπνιση και την π�λιτιστική ανέλι�ητ�υ ελληνικ�ύ έθν�υς μετά την Aλω-ση.

Hδη κατά την επ��ή της Bυ�αντι-νής Aυτ�κρατ�ρίας, π�υ διατηρ�ύσεσπ�υδαίες εμπ�ρικές σ�έσεις με τηBενετική Π�λιτεία, η παρ�υσία Eλλή-νων εμπ ρων στην π λη των τενα-γών δεν ήταν πράγμα ασυνήθιστ� ήδυσε�ήγητ�. Mετά τη Δ’ Σταυρ��-ρία (1204), ταν �ι Bενετ�ί έγιναν κυ-ρίαρ��ι μεγάλ�υ μέρ�υς της �υ�α-ντινής επικράτειας, η εγκατάστασηστη Bενετία κατ�ίκων των ελληνικώναυτών περι��ών (της Kρήτης, τηςM�νεμ�ασίας, της Kέρκυρας και άλ-λων), π�υ ήταν ναυτικ�ί, έμπ�ρ�ι ήτε�νίτες, διευκ�λύνθηκε ακ μη πε-ρισσ τερ�. Aλλά πρ� πάντων η τ�υρ-κική απειλή, π�υ δυνάμωνε απ μέρασε μέρα, ήταν εκείνη π�υ υπ��ρέω-σε, απ τις αρ�ές τ�υ IΔ’ αιώνα και έ-πειτα, π�λυάριθμ�υς Eλληνες να ε-γκαταλείπ�υν την πατρίδα τ�υς καινα �ρίσκ�υν κατα�ύγι� στην πλ�ύ-σια και ασ�αλή πρωτεύ�υσα της Γα-λην�τάτης Δημ�κρατίας.

Oργάνωση

H κατάλυση της Bυ�αντινής Aυτ�-κρατ�ρίας (1453) πρ�κάλεσε τη μα�ι-κή έ��δ� πρ�σ�ύγων στη Δύση και�υσικά η Bενετία δέ�τηκε μεγάλ� α-ριθμ απ’ αυτ�ύς. Eτσι η μικρή ως τ -τε ελληνική παρ�ικία της Bενετίαςγνώρισε �α�νικά, με τ�ν ερ��μ τωνπρ�σ�ύγων αυτών, σημαντική ανά-πτυ�η. Oι Eλληνες εγίν�νταν τ� πι� ι-σ�υρ �έν� στ�ι�εί� της Bενετικήςπρωτεύ�υσας. Eί�αν λ�ιπ ν ανάγκηνα �ργανωθ�ύν.

Eνα απ τα πρωταρ�ικά πρ��λήμα-τα π�υ �ι Eλληνες της Bενετίας εί-�αν ν’ αντιμετωπίσ�υν, και π�λύ νω-ρίτερα μάλιστα απ την επ��ή αυτή,ήταν τ� πρ �λημα της ελεύθερης ά-σκησης των θρησκευτικών τ�υς κα-θηκ ντων σύμ�ωνα με τα έθιμα καιτ� δ γμα τ�υς, δηλαδή τ� δ γμα τηςOρθ δ��ης Eκκλησίας. Tη θρησκευ-τική τ�υς αυτή ελευθερία την επέτυ-�αν μ�νά�α ύστερα απ σκληρ�ύςκαι μακρ��ρ νι�υς αγώνες. Στην αρ-�ή, συγκεντρών�νταν για τις θρη-σκευτικές τ�υς ιερ�τελεστίες σε ι-διωτικά σπίτια και κρυ�ά, γιατί �ι �ρ-θ δ��ι ιερείς, π�υ τελ�ύσαν τις ιε-ρ�τελεστίες αυτές, καταδιώκ�νταναπ τις �ενετικές αρ�ές ως «σ�ισμα-τικ�ί».

Mετά τη Σύν�δ� της Φλωρεντίας(1439) και τη �αιν�μενική ένωση τωνδύ� Eκκλησιών, τ�υς εδ θηκε η ά-δεια να τελ�ύν τις λειτ�υργίες τωνσε καθ�λικές εκκλησίες και μάλισταστην εκκλησία τ�υ Aγί�υ Bλασί�υ,παρ’ λες τις δυσκ�λίες και τα πρ�-σκ μματα π�υ τ�υς έ�ερναν πάντα�ι λατίν�ι ε�ημέρι�ι. H κατάστασηαυτή τ�υς �δήγησε (τώρα π�υ δεν ε-θεωρ�ύντ� πια σ�ισματικ�ί, αλλά �υ-νίτες καθ�λικ�ί) να �ητήσ�υν την ά-δεια να έ��υν ή να �ικ�δ�μήσ�υν δι-

κ τ�υς να . Eτσι, � διάσημ�ς Eλλη-νας καρδινάλι�ς Iσίδωρ�ς, μητρ�π�-λίτης Kιέ��υ, π�υ α��ύ έλα�ε ενερ-γ μέρ�ς στην άμυνα της Kωνσταντι-ν�ύπ�λης και γλίτωσε απ τη σ�αγή,γύρισε στην Iταλία, παρακάλεσε τηBενετική Γερ�υσία να ικαν�π�ιήσειτ� αίτημα των δύσμ�ιρων �μ�εθνώντ�υ, π�υ εί�αν μείνει δί�ως πατρίδα«quod Graeci Orthodoxi et catholicaefidei habere possint aliquamecclesiam in hac urbe Venetiarumeisque liceret in ea divina mysteria etdivina officia greco ritu celebrare, utin hac generis et nationis suaecalamitate non videantur omninoderelicti atque reiecti».

O Iσίδωρ�ς επέτυ�ε συγ�ρ νως ναυπ�στηρι�τεί τ� αίτημα αυτ με ��ύ-λα τ�υ Πάπα Kαλλίστ�υ Γ’ ένθερμ�υθιασώτη της Σταυρ��ρίας. H Bενε-τική Γερ�υσία, με ψή�ισμα της 18ηςI�υνί�υ 1456, δέ�τηκε τ� αίτημα. Aυ-τή ήταν η πρώτη άδεια π�υ παρα�ω-ρήθηκε στ�υς Eλληνες, να �τίσ�υνεκκλησία στη Bενετία. Aλλά, για κακήτ�υς τύ�η, η άδεια αυτή δεν έμελλενα έ�ει ε�αρμ�γή στην πρά�η.

Γερ�υσία, π�υ την εί�ε παρα�ωρή-σει, πιστεύ�ντας πως «η μεγάληπλει�ψη�ία των Eλλήνων π�υ είναιεγκαταστημέν�ι σ’ αυτή την π λη��ύσε υπακ�ύ�ντας στην καθ�λικήπίστη της Aγίας Pωμαϊκής Eκκλη-σίας», διαπίστωσε γρήγ�ρα πως ηπραγματικ τητα ήταν εντελώς δια-��ρετική. Oι π�λυάριθμ�ι Eλληνεςπ�υ εί�αν συγκεντρωθεί στη Bενετίακατά τα τέλη τ�υ IE’ αιώνα ήταν, στημεγάλη τ�υς πλει�ν τητα (τ�υλά�ι-στ�ν κατά τα τέσσερα πέμπτα) «σ�ι-σματικ�ί», δηλαδή �ρθ δ��ι, και ηδήθεν υπ�ταγή τ�υς στ�ν Πάπα δεντ�υς ε�ρησίμευε παρά μ ν� για πρ -σ�ημα. Γι’ αυτ και τ� ψή�ισμα τηςΓερ�υσίας ακυρώθηκε, τ�ν επ μεν��ρ ν�, με άλλ� ψή�ισμα τ�υ τρ�με-

ρ�ύ Συμ��υλί�υ των Δέκα.Mε νέ� ψή�ισμα τ�υ ίδι�υ Συμ��υ-

λί�υ, τ�υ έτ�υς 1470, �ι Eλληνες υ-π��ρεώθηκαν να ε�ακ�λ�υθ�ύν ναεκκλησιά��νται και να τελ�ύν τις ιε-ρ�τελεστίες των απ�κλειστικά καιμ ν� στην εκκλησία τ�υ Aγί�υ Bλα-σί�υ, ως «σ�ισματικ�ί ή αιρετικ�ί». Oπερι�ρισμ ς αυτ ς (σε �ρισμένες ώ-ρες �υσικά και ίσως σε μια μικρή γω-νιά της) απ�τελ�ύσε �ι εύν�ια γιατ�υς Eλληνες, πως ν�μίστηκε, αλλάαντίθετα π�λιτικ (ή καλύτερα αστυ-ν�μικ ) μέτρ� εκ μέρ�υς τ�υ Bενετι-κ�ύ Kράτ�υς, π�υ ήθελε έτσι να ε-λέγ�ει εύκ�λα τις συγκεντρώσειςτ�υ τ σ� π�λυάριθμ�υ �έν�υ αυτ�ύστ�ι�εί�υ, π�υ εί�ε εγκατασταθείστην πρωτεύ�υσά τ�υ. Nέες απ πει-ρες των Eλλήνων, στα 1473 και στα1479, δεν εί�αν καλύτερ� απ�τέλε-

σμα. Aντίθετα η Bενετία ενν��ύσενα τ�υς υπ�τά�ει εντελώς στη δικαι-�δ�σία των λατινικών εκλησιαστικώναρ�ών της π λης, σ�ετικά με τ� δι�-ρισμ των ε�ημερίων των, π�υ τ�υςυπ��ρέωνε να υπ��άλ�υν �μ�λ�γίαπίστεως στ� καθ�λικ δ γμα

Συμ�ύλι των Δέκα

Oι Eλληνες μως δεν εγκατέλει-ψαν τ�ν αγώνα, αλλά ακ�λ�ύθησανάλλ� δρ μ�. T� 1498, με έκκλησήτ�υς στ� Συμ��ύλι� των Δέκα, �ήτη-σαν την άδεια επικαλ�ύμεν�ι την π�-λεμική συμμετ��ή τ�υς στην κατά-κτηση της Δαλματίας, να �ργανω-θ�ύν ν�μίμως, σε Aδελ� τητα σύμ-�ωνα με τ� συντε�νιακ δίκαι� τηςεπ��ής και κατά τ� υπ δειγμα των

T� Eλληνικ� Iνστιτ�ύτ� Bυ�αντινών και Mετα�υ�αντινών Σπ�υδών, � Aγι�ς Γεώργι�ς των Eλλήνων (San Giorgio dei Greci)με τ� κωδων�στάσι�. Eίσ�δ�ς στ� πρ�αύλι� δια της «θαλασσίας �δ�ύ» στη Γέ�υρα των Eλλήνων (Ponte dei Greci).

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

H εκκλησία τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ των Eλλήνων και τ� Φλαγγίνει� K�λλέγι� (σημε-ρινή έδρα τ�υ Eλληνικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ Bενετίας). Xαλκ�γρα�ία τυπωμένη απ� τ�ν

Dom. Louisa (18�ς αι.).

άλλων εθνικών μει�ν�τήτων της Bε-νετίας, πως �ι Δαλματ�ί και �ιAλ�αν�ί. H Aδελ� τητα αυτή θα εί�εως έδρα την εκκλησία τ�υ Aγί�υBλασί�υ και ως άγι� πρ�στάτη τ�νAγι� Nικ λα�. Θα ήταν Aδελ� τητα(Confraternita ή Scuola) λαϊκή, εθνι-κής μει�ν τητας και �ι επαγγελμα-τική συντε�νία, και θα επεδίωκε κυ-ρίως �ιλανθρωπικ�ύς σκ�π�ύς (πε-ρίθαλψη των ασθενών, των τραυμα-τιών π�λέμ�υ, των �ρ�ανών και τωναπ ρων). Kαι πραγματικά, με ψή�ι-σμα της 28ης N�εμ�ρί�υ 1498, τ�Συμ��ύλι� των Δέκα τ�υς παρα�ώ-ρησε την άδεια π�υ �ητ�ύσαν H ίδρυ-ση της Aδελ� τητας των Eλλήνωντης Bενετίας στάθηκε γεγ�ν ς πρω-ταρ�ικής σημασίας για τη μελλ�ντικήτ�υς ανάπτυ�η, αλλά και γενικ τεραγια την πνευματική και π�λιτιστική ι-στ�ρία τ�υ νέ�υ Eλληνισμ�ύ.

Aπ τη στιγμή αυτή, εί�αν τ� ν μι-μ� δικαίωμα να απ�κτήσ�υν δικ τ�υς καταστατικ , να εκλέγ�υν �ι ί-δι�ι τ�υς ε�ημερί�υς των, θέτ�νταςτέρμα στις έριδες π�υ τ�υς διαιρ�ύ-σαν και να παίρν�υν �π�ιεσδήπ�τεαπ��άσεις, αρκεί να μην είναι αντί-θετες πρ�ς τ�υς ν μ�υς τ�υ Bενετι-κ�ύ κράτ�υς.

A��ύ συγκρ�τήθηκε με τ�ν τρ π�αυτ η Aδελ� τητα των Eλλήνωντης Bενετίας, �αίνεται πως άρ�ισενα λειτ�υργεί απ την πρώτη στιγμήμε τρ π� υπ�δειγματικ , αν κρίν�υ-με απ τα τακτικά κατάστι�α π�υ μαςεσώθηκαν και π�υ περιέ��υν τ� κα-ταστατικ της, τα �ικ�ν�μικά της, τιςσπ�υδαι τερες απ��άσεις της κ.τλ.Στην αρ�ή, τα μέλη (άντρες και γυ-ναίκες) π�υ ενεγρά��ντ� στην Aδελ-� τητα και πλήρωναν την ετήσιασυνδρ�μή τ�υς δεν ήταν π�λυάριθ-

μα, αλλά αυ�άν�νταν σταθερά απ �ρ ν� σε �ρ ν�. Eί�αν την καταγωγήή την πρ�έλευσή τ�υς απ λες σ�ε-

δ ν τις ελληνικές �ώρες, αλλά ιδίωςαπ τις �ενετ�κρατ�ύμενες (Kύπρ�,Kρήτη, Eπτάνησα, Nαύπακτ�, Mεθώ-

νη, K�ρώνη κ.τλ.) και ασκ�ύσαν λ�-γής λ�γής επαγγέλματα. Hταν ναυτι-κ�ί και έμπ�ρ�ι, �ι�τέ�νες και εργά-τες, ειδικευμέν�ι τε�νίτες και καλλι-τέ�νες, άνθρωπ�ι των γραμμάτωνκαι άνθρωπ�ι των πλων. H τά�η μά-λιστα των τελευταίων αυτών, π�υ �-ν�μά��νταν ιταλικά «stradioti» (απ την ελληνική λέ�η στρατιώτης), εί�εαπ�κτήσει, την επ��ή αυτή, π�λύ με-γάλη σπ�υδαι τητα, γιατί η Bενετίατην ε�ρησιμ�π�ι�ύσε στις π�λεμικέςτης επι�ειρήσεις με αρκετή επιτυ�ία.

Oι «Eλληνες στρατιώται» ( πωςτ�υς καθιέρωσε � Kωνσταντίν�ς Σά-θας), συγκρ�τ�ύσαν σώματα ελα-�ρ�ύ ιππικ�ύ, π�υ ήταν �ημισμέναγια την ευελι�ία, την �ρμητικ τητακαι την ανδρεία τ�υς. Eίναι �έ�αι�πως για �άρη των Eλλήνων π�λεμι-στών αυτών, π�υ εί�αν εγγρα�εί απ τ�υς πρώτ�υς ως μέλη της Aδελ� -τητας, η Bενετία, άρ�ισε να μετα�άλ-λει στάση και να δεί�νεται τώρα �λ�-ένα και πι� ευν�ϊκή πρ�ς τ�υς Eλλη-νες υπηκ �υς της, στ�υς �π�ί�υςδεν θ’ αργήσει να πρ�σ�έρει ανεπι-�ύλακτα την πρ�στασία της.

Aγις Γεώργις

T� 1511 �ι Eλληνες απηύθυναν, γιαμια ακ μη ��ρά, στ� Συμ��ύλι� τωνΔέκα, μιαν εύγλωττη σ� και συγκι-νητική έκκληση: �ητ�ύσαν και πάλιτην άδεια ν’ αγ�ράσ�υν με έ��δάτ�υς �ικ πεδ� στη Bενετία, για να�τίσ�υν εκκλησία α�ιερωμένη στ�νAγι� Γεώργι�, τ�ν πρ�στάτη των π�-λεμιστών. Eπρ σθεταν τι, για να υ-πηρετήσ�υν καλύτερα την Π�λιτεία,εί�αν �έρει και εγκαταστήσει στηBενετία λα τα μέλη των �ικ�γενει-ών τ�υς και τι, με τ�ν αυ�αν μεν�διαρκώς αριθμ των πιστών, η εκκλη-σία τ�υ Aγί�υ Bλασί�υ ήταν πια εντε-


Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

O καρδινάλι�ς Bησσαρίων (Tραπε��ύντα, περ. 1403 - Pα�έννα, 1472). Bυ�αντιν�ς�υμανιστής, θε�λ�γ�ς και �ιλ�σ��ς, μια απ� τις σημαντικ�τερες μ�ρ�ές τ�υ15�υ αιώνα. Δώρισε τ� 1468 τη μεγάλη �ι�λι�θήκη με 900 τ�μ�υς στην π�λη τηςBενετίας. H δωρεά αυτή απ�τέλεσε τ�ν πυρήνα της περί�ημης Mαρκιανής Bι-

�λι�θήκης.

Iαν�ς ή Iωάννης Λάσκαρις (Kωνσταντιν�ύπ�λη, περ. 1445 - Pώμη, 1534). Λ�γι�ς,διπλωμάτης και εκδ�της κλασικών κειμένων. T� πρ�σωνύμι� Pυνδακην�ς, π�υσυν�δεύει συ�νά τ� �ν�μά τ�υ, υπ�δηλώνει τ�ν τ�π� της �ικ�γένειάς τ�υ (απ�τ� Pύνδακ� της Bιθυνίας) π�υ ήταν κλάδ�ς της �μώνυμης αυτ�κρατ�ρικής �ικ�-

γένειας τ�υ Bυ�αντί�υ.

Bενετία, Campo dei Greci. Eργ� τ�υ Aγγλ�υ �ωγρά��υ και λιθ�γρά��υ Pίτσαρ-ντ Παρκς Mπ�νινγκτ�ν (1802 - 28). Iδιωτική συλλ�γή.


λώς ανεπαρκής. Aπ την άλλη μεριά,εί�αν απ λυτη ανάγκη �ώρ�υ και γιατην τα�ή των νεκρών τ�υς. Aυτή τη��ρά, τ� Συμ��ύλι� των Δέκα ενέ-κρινε τ� αίτημα. O Δ γης της Bενε-τίας Leonardo Loredan γνωστ�π�ι-�ύσε στ�υς Eλληνες την έγκριση αυ-τή με επιστ�λή τ�υ της 30ής Aπριλί-�υ 1514. Mπ�ρ�ύσαν να �ικ�δ�μή-σ�υν, σε �ικ�πεδ� π�υ θ’ αγ�ρα�αν,μιαν εκκλησία «στ� �ν�μα τ�υ Aγί�υΓεωργί�υ, για να τελ�ύν τη θεία λει-τ�υργία κατά τ�ν ελληνικ� τρ�π� καινα έ��υν κ�ιμητήρι� για τ�υς νε-κρ�ύς των», με μια �μως πρ�ϋπ�θε-ση, να έ��υν ε�ασ�αλίσει πρώτα καιτην άδεια τ�υ Πάπα. Kαι η άδεια αυτήπαρα�ωρήθηκε πράγματι στ�υςEλληνες της Bενετίας, με δυ� ��ύ-λες διαδ��ικές και σ�εδ ν ταυτ ση-μες, τ�υ Πάπα Λέ�ντ�ς I’, με �ρ�ν�-λ�γία 18 Mαΐ�υ και 3 I�υνί�υ 1514. Oιδυ� ��ύλες αυτές, π�υ αργ τερα ε-πικυρώθηκαν απ μια τρίτη τ�υ ΠάπαKλήμεντ�ς Z’ της 26ης Mαρτί�υ1526, τ�υς παρα�ωρ�ύσαν συγ�ρ -νως τ� ε�αιρετικ πρ�ν μι� να μηνυπάγ�νται στη δικαι�δ�σία της τ�πι-κής εκκλησιαστικής αρ�ής, δηλαδήτ�υ Λατίν�υ πατριάρ�η της Bενε-τίας. Tα τ σ� σημαντικά αυτά πρ�ν -μια, π�υ θα τ�υς ε�ασ�αλίσ�υν στ�μέλλ�ν την απ λυτη σ�εδ ν θρη-σκευτική τ�υς ελευθερία, �ι Eλληνεςτα πέτυ�αν, με την επέμ�αση πιθα-ν τατα στη Pωμαϊκή Aυλή δυ� διάση-μων Eλλήνων σ��ών, π�υ ήταν συ-νεργάτες και ευν��ύμεν�ι τ�υ �υμα-νιστή Πάπα Λέ�ντ�ς τ�υ I’ (γι�ύ τ�υΛαυρεντί�υ των Mεδίκων): τ�υ Iαν�ύΛάσκαρη και τ�υ Mάρκ�υ M�υσ�ύ-ρ�υ. Kαθώς ανακαλύ�τηκε πρ σ�α-τα, � δεύτερ�ς ήταν ενεργ μέλ�ςτης Aδελ� τητας, γραμμέν�ς στα ε-πίσημα �ι�λία της τ� 1514 και τ�1515.

Mάρκς Mυσύρς

Oι ε�ακρι�ωμένες αυτές σ�έσειςτ�υ Mάρκ�υ M�υσ�ύρ�υ, διάσημ�υ�ιλ�λ γ�υ της Aναγέννησης, με τηνελληνική αδελ� τητα μας δίν�υντην ευκαιρία να υπ�γραμμίσ�υμε τ�νε�αιρετικά σημαντικ ρ λ� π�υ �ιλ γι�ι Eλληνες της Bενετίας έπαι-�αν, απ π�λύ νωρίς, στ�ν τ�μέα τηςκαλλιέργειας των κλασικών σπ�υ-δών. Δεν πρέπει να λησμ�ν�ύμε πωςη Bενετία, στα τέλη τ�υ IE’ και στιςαρ�ές τ�υ IΣT’ αιώνα εί�ε γίνει τ� λα-μπρ τερ� κέντρ� καλλιέργειας τωνελληνικών σπ�υδών στην Eυρώπη.Kαι αυτ , ε� αιτίας της θαυμαστήςεκδ�τικής δραστηρι τητας τ�υAλδ�υ Mαν�υτί�υ, π�υ ετ�ίμα�ε καιπρ σ�ερε, για πρώτη ��ρά τ τεστ�ν κ σμ�, τις έντυπες εκδ σειςτων μεγαλύτερων συγγρα�έων τηςκλασικής αρ�αι τητας. Kαι ακρι�ώς� π�λυτιμ τερ�ς συνεργάτης τ�υAλδ�υ στ� έργ� αυτ ήταν � M�υ-σ�ύρ�ς, π�υ πραγματ�π�ίησε τη �η-μισμένη πρώτη έκδ�ση των έργωντ�υ Πλάτωνα (1513) και π�υ �ιλ�π -νησε τις δώδεκα απ τις τριάνταπρώτες εκδ σεις (editionesprincipes) π�υ �γήκαν απ τ� τυπ�-γρα�εί� τ�υ Aλδ�υ. Aλλά, εκτ ς απ τ�ν M�υσ�ύρ�, � Aλδ�ς εί�ε και άλ-λ�υς Eλληνες συνεργάτες: ήταν �ισυνε�ιστές της παράδ�σης τ�υ καρ-δινάλι�υ Bησσαρίωνα, τ�υ μεγάλ�υαυτ�ύ Eλληνα πατριώτη και σ��ύ,

π�υ μετά την πτώση της Bυ�αντινήςAυτ�κρατ�ρίας συνέλα�ε τ� σ�έδι�να διασώσει την πνευματική κληρ�-ν�μιά τ�υ ελληνισμ�ύ, συγκρ�τώ-ντας π�λύτιμη συλλ�γή �ειρ�γρά-�ων και κληρ�δ�τώντας την στη Bε-νετική Π�λιτεία, για ν’ απ�τελέσειτ�ν πρώτ� πυρήνα της MαρκιανήςBι�λι�θήκης. Aνάμεσα στ�υς συνερ-γάτες αυτ�ύς τ�υ Aλδ�υ συγκαταλέ-γ�νταν � Iωάννης Γρηγ�ρ π�υλ�ς,με τ�ν �π�ί� ίδρυσε την περί�ημη«Nεακαδήμεια», � Zα�αρίας Kαλλέρ-γης και � Aρσένι�ς Aπ�στ λης. O Zα-�αρίας Kαλλέργης εί�ε ιδρύσει στηBενετία, μα�ί με τ�ν Nικ λα� Bλα-στ , τυπ�γρα�εί�, π�υ τυπώθηκετ� 1499, με τη συνεργασία τ�υ M�υ-σ�ύρ�υ, η έκδ�ση τ�υ «Mεγάλ�υEτυμ�λ�γικ�ύ», απ τα αριστ�υργή-ματα της τυπ�γρα�ικής τέ�νης τηςAναγέννησης, π�υ �ρηματ�δ�τήθη-κε απ τη �υ�αντινή αρ� ντισα AνναΠαλαι�λ�γίνα N�ταρά, πρ σ�υγα κιαυτή στη Bενετία. O Aρσένι�ς Aπ�-στ λης, κωδικ�γρά��ς και κριτικ ςεκδ της κειμένων, εί�ε ��ηθήσει, τ�1508, ακ μη και τ�ν μεγάλ� Eρασμ�, ταν αυτ ς πρ�ετ�ίμα�ε στη Bενετίατη δεύτερη έκδ�ση των «Γνωμικών»τ�υ.

Aλλά, εκτ ς απ τ�υς �ιλ�λ γ�υς,υπήρ�αν και π�λυάριθμ�ι Eλληνες α-ντιγρα�είς �ειρ�γρά�ων, π�υ συ-νέρρεαν στη Bενετία ήδη απ τα μέ-σα τ�υ IE’ αιώνα. Eίναι α�ι�σημείωτ�πως � ε�ημέρι�ς των Eλλήνων π�υλειτ�υργ�ύσε στην εκκλησία τ�υAγί�υ Bλασί�υ απ τ� 1470 περίπ�υως τ� 1482, � Γεώργι�ς Tρι�ί�ι�ς, ή-ταν ένας απ τ�υς κωδικ�γρά��υςαυτ�ύς και πως τ�ν διαδέ�θηκε στηνίδια εκκλησία � Iωάννης Pώσ�ς (†1497), απ τ�υς πι� εκπληκτικ�ύς γιατην παραγωγή τ�υς κωδικ�γρά��υς

της Aναγέννησης. Kαι � ένας και �άλλ�ς πρ�έρ��νταν απ την �μάδατων κωδικ�γρά�ων στην υπηρεσίατ�υ Bησσαρίωνα, καθώς και � λ�γι -τατ�ς κωδικ�γρά��ς Iωάννης Πλ�υ-σιαδην ς, π�υ �ρημάτισε κι αυτ ς ε-�ημέρι�ς στ�ν Aγι� Bλάσι�. T�νπρώτ� αυτ πυρήνα των Eλλήνων�υμανιστών της Bενετίας θα τ�ν δια-δε�θεί αργ τερα �λ κληρη αδιάσπα-στη σειρά άλλων λ�γίων.

Διπλ� επίτευγμα

Aς γυρίσ�υμε μως στην ιστ�ρίατης �ικ�δ�μής της εκκλησίας. T� δι-πλ επίτευγμα των Eλλήνων, και ι-δίως τ� ε�αιρετικ πρ�ν μι� π�υ έ-λα�αν να μην υπάγ�νται στη δικαι�-δ�σία τ�υ Λατίν�υ πατριάρ�η τηςBενετίας, πρ�κάλεσε τη �ωηρή αντί-δραση τ�υ τελευταί�υ αυτ�ύ, π�υ α-ντιμετώπι�ε τ� γεγ�ν ς ως μείωσητης ε��υσίας και πρ�σ��λή τ�υ κύ-ρ�υς τ�υ. Aνάμεσα στ�ν πατριάρ�ηκαι την ελληνική αδελ� τητα άρ�ι-σαν πρ�στρι�ές αρκετά �ωηρές (ι-δίως τ� 1527 - 1528), κατά τη διάρ-κεια των �π�ίων πρέπει να σημειωθεί τι �ι �ενετικές αρ�ές πήραν τ� μέ-ρ�ς των Eλλήνων. T� �ικ πεδ� αγ�-ράστηκε τελικά, τ� 1526, σε κεντρι-κ τατ� σημεί� της π λης και �ικ�δ�-μήθηκε πρ�σωρινά (1527) μια μικρήεκκλησία. H �ικ�δ�μή της ωραίας καιμεγάλης εκκλησίας τ�υ Aγί�υ Γεωρ-γί�υ άρ�ισε μ λις τ� 1539, κράτησε34 �ρ νια και τελείωσε τ� 1573, μεμεγάλες θυσίες και γενναι δωρες ει-σ��ρές λων των Eλλήνων, ιδίωςτων π�λυάριθμων ναυτικών και πλ�ι-�κτητών π�υ ήταν περαστικ�ί απ τηBενετία. Eστ�ί�ισε συν�λικά 15.000�ρυσά δ�υκάτα.

Λίγ� μως πριν και λίγ� έπειτα απ

την έναρ�η της �ικ�δ�μής, η αδελ-� τητα έμελλε να περάσει μερικά�ρ νια ανησυ�ίας. O Aρσένι�ς Aπ�-στ λης, � γνωστ ς λ�γι τατ�ς αρ-�ιεπίσκ�π�ς M�νεμ�ασίας, π�υ εί�επρ�σ�ωρήσει στ�ν καθ�λικισμ , επέ-τυ�ε να τ�υ ανατεθεί, τ� 1534, τ� κή-ρυγμα στ� να τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ,και τ� δικαίωμα να δι�ρί�ει � ίδι�ςδύ� καθ�λικ�ύς ε�ημερί�υς. T� γε-γ�ν ς αναστάτωσε την Aδελ� τητα,π�υ απευθύνθηκε στ�ν �ικ�υμενικ πατριάρ�η, για να �ητήσει τ�ν α��ρι-σμ τ�υ Aρσενί�υ· αλλ’ αυτ ς πέθα-νε μετά ένα �ρ ν�. O ε�ημέρι�ς Nι-κ λα�ς Tρι�έντ�ς, π�υ θεωρήθηκευπεύθυν�ς για την κλ�πή π�λύτιμηςεικ νας της Θε�τ κ�υ, επαύθηκε τ�1540 απ την Aδελ� τητα. Πρ�σέ�υ-γε τ τε στ�ν Πάπα Παύλ� Γ’ και επέ-τυ�ε μια ��ύλα, τ� 1542, π�υ ανακα-λ�ύσε λα τα πρ�ν μια π�υ εί�ε πα-ρα�ωρήσει στ�υς Eλληνες � Λέων I’.O Bενετ ς πατριάρ�ης μπ�ρ�ύσεστ� ε�ής να επεμ�αίνει στ�ν Aγι� Γε-ώργι� και να δι�ρί�ει �ιλ�καθ�λι-κ�ύς ε�ημερί�υς. Aλλά μ λις ε�τά�ρ νια αργ τερα, � ίδι�ς αυτ ς Πά-πας (με τη μεσ�λά�ηση και πάλιEλλήνων λ�γίων, πως � Nίκανδρ�ςN�ύκι�ς και � Mατθαί�ς Δε�αρής,καθώς και τ�υ πατριαρ�ικ�ύ ε�άρ��υMητρ��άν�υς Kαισαρείας, π�υ εί�εέλθει στη Bενετία, στα τέλη τ�υ1546, και π�υ επισκέ�θηκε και τηνAγία Eδρα), ακύρωσε με νέα τ�υ ��ύ-λα, της 22ας I�υνί�υ 1549, την πρ�η-γ�ύμενη και επανέ�ερε σε ισ�ύ τις��ύλες τ�υ Λέ�ντ�ς I’ τις ευν�ϊκέςγια τ�υς Eλληνες. Aπ τ τε και έπει-τα �ι Eλληνες της Bενετίας θ’ ασκή-σ�υν ελεύθερα τα θρησκευτικά τ�υςκαθήκ�ντα, �ωρίς καμιά επέμ�ασητης Λατινικής Eκκλησίας επί ενάμισηαιώνα, ώς τις αρ�ές τ�υ IH’.

Xειρ�γρα�� αριθμ. 5, Eλληνικ� Iνστιτ�ύτ� Bενετίας (Mυθιστ�ρημα Mεγ. Aλε&άνδρ�υ), 14�υ αι., μικρ�γρα�ία.

AΦIEPΩMA


Aκμή και παρακμήH ανάπτυη και η υπ�δειγματική �ργάνωση της Aδελ��τητας, �ι εσωτερικές δι��ν�ιες και η συρρίκνωσή της

T�υ M. I. Mαν�ύσακα

Aκαδημαϊκ�ύ

AΦOY �επεράστηκαν �ι δυσκ�λίεςτης αρ�ής, �ι ε�θρικές αντιδράσειςκαι τα διά��ρα εμπ�δια, η Aδελ��-τητα, καλά �ργανωμένη και επιδέ-�ια δι�ικ�ύμενη απ� τ� αιρετ� Δι�ι-κητικ� της Συμ!�ύλι� (Banca), μεπρ�εδρ� τ�ν gastaldo (αργ�τεραguardian grande), πρ��δευε με με-γάλα !ήματα. T� κύρ�ς και η δύνα-μή της μεγάλωναν απ� μέρα σε μέ-ρα. O αριθμ�ς των μελών της επλή-θαινε συνε�ώς, ιδίως, με τη συρρ�ήπρ�σ�ύγων απ� τις !ενετικές κτή-σεις της Aνατ�λής, π�υ έπε�ταν, ημία μετά την άλλη, στα �έρια τωνT�ύρκων, �πως τ� Nαύπλι� και ηM�νεμ!ασία, τ� 1540, και η μεγαλ�-νησ�ς Kύπρ�ς, τ� 1571.

H Aδελ��τητα ε�ρ�ντι#ε να πρ�-σ�έρει άσυλ�, περίθαλψη και εργα-σία στ�υς πρ�σ�υγες αυτ�ύς, �πωςεί�ε ήδη �ρ�ντίσει και για την πρ�ι-κ�δ�τηση δέκα απ�ρων Eλληνίδωνκάθε �ρ�ν�. Aλλά, εκτ�ς απ� τ�υςαπ�ρ�υς, π�υ ανελάμ!ανε να τ�υςπεριθάλψει, υπήρ�αν και πλ�ύσι�ιM�νεμ!ασιώτες και Kύπρι�ι, π�υήλθαν να αυ�ήσ�υν τ�ν αριθμ� τωνμελών της, αλλά και να ενισ�ύσ�υντη δύναμή της.

Δωρητές και ευεργέτες

Aπ� την άλλη μεριά, π�λλ�ί απ�τ�υς Eλληνες τ�υς εγκατεστημέ-ν�υς στη Bενετία, κατά την επ��ήαυτή της μεγάλης ευημερίας τηςΓαλην�τάτης (παραπάνω απ� 4 �ι-λιάδες συν�λικά, κατά τη !ε!αίωσητ�υ Γα!ρ. Σε!ήρ�υ), επλ�ύτι#αν, ει-σέδυαν στην �ικ�ν�μική και κ�ινω-νική #ωή της �ώρας και καλλιεργ�ύ-σαν ακ�μη και σ�έσεις με τη !ενετι-κή αριστ�κρατία. Δεν άργησαν ναπαρ�υσιαστ�ύν �ι πρώτ�ι δωρητέςκαι ευεργέτες, π�υ με τις διαθήκεςτ�υς κληρ�δ�τ�ύσαν κινητά και α-κίνητα ή �ρηματικά π�σά (π�λλές��ρές σημαντικ�τατα) στην Aδελ-��τητα για τα �ιλανθρωπικά τηςέργα ή για τη διακ�σμηση της εκ-κλησίας. Γιατί μετά την απ�περάτω-ση τ�υ μεγαλ�πρεπ�υ �ικ�δ�μήμα-τ�ς, !άλθηκαν να τ� διακ�σμήσ�υνκατά την �ρθ�δ��η παράδ�ση μεκαλαισθησία και να τ� στ�λίσ�υν μεεικ�νες, ψη�ιδωτά και π�λύτιμα ιε-ρά σκεύη. T� 1574, πρ�σκάλεσαν α-π� την Kρήτη τ�ν �ν�μαστ� #ωγρά-�� Mι�αήλ Δαμασκην�, π�υ διακ�-σμησε μεγάλ� τμήμα τ�υ εικ�ν�-στασί�υ και τ�υ Iερ�ύ. T� 1592, �ι-κ�δ�μησαν τ� ψηλ� καμπαναρι�,π�υ γέρνει απ� τ�τε π�υ θεμελιώ-θηκε. Kαλλιτέ�νες και #ωγρά��ιEλληνες έρ��νταν να εγκαταστα-

θ�ύν στη Bενετία ή εί�αν ήδη εγκα-τασταθεί, �πως � Mάρκ�ς Mπαθάς,� Iωάννης Kύπρι�ς, � Θωμάς Mπα-θάς, � Eμμαν�υήλ T#αν��υρνάρηςκαι � δυτικής τε�ν�τρ�πίας Aντώ-νι�ς Bασιλάκης (Aliense). Kαι � ίδι�ς� Δ�μήνικ�ς Θε�τ�κ�π�υλ�ς, �διάσημ�ς El Greco, εργάστηκε επί-σης στη Bενετία, �πως επι!ε!αιώ-θηκε απ� έγγρα�α τ�υ 1566-1568π�υ ανακαλύ�θηκαν πρ�σ�ατα. K�-ντά στ�υς καλλιτέ�νες, υπήρ�ανπάντα και �ι αντιγρα�είς ελληνικών�ειρ�γρά�ων (Iω. Mαυρ�μμάτης,K�ρν. M�ύρμ�υρης, Aνδρ. Δαρμά-ρι�ς, Γεώργ. Tρύ�ων, Aντ. Eπισκ�-π�π�υλ�ς, κ.ά.), π�υ εργά#�ντανπ�λύ συ�νά για λ�γαριασμ� �ένωνσυλλεκτών, και μάλιστα !ασιλέωνκαι ηγεμ�νων της Eυρώπης. Oι δια-σημ�τερ�ι Eλληνες ιερ�κήρυκεςάρ�ισαν να πρ�σελκύ�νται στην εκ-κλησία τ�υ Aγ. Γεωργί�υ και να τηςδίν�υν αίγλη με τα κηρύγματά τ�υς.

T�ν ίδι� καιρ�, π�λυάριθμ�ι λ�γι-�ι Eλληνες της Bενετίας εί�αν αρ�ί-σει να δημ�σιεύ�υν έργα δικά τ�υς,�πως π.�. � Aντώνι�ς Eπαρ��ς, �Nικ�λα�ς Σ��ιαν�ς και � Nίκανδρ�ςN�ύκι�ς. Aλλ�ι πάλι, κυρίως κληρι-κ�ί, εί�αν καταπιαστεί με τη δι�ρ-θωση και την κριτική έκδ�ση τωνλειτ�υργικών !ι!λίων της Oρθ�δ�-�ης Eκκλησίας (Mηναίων, Ωρ�λ�-γίων, Ψαλτηρίων, κ.λπ.), π�υ ήταν α-παραίτητα στ�υς ελληνικ�ύς πλη-θυσμ�ύς της Aνατ�λής.

Πρέπει να υπ�γραμμιστεί τ� γε-γ�ν�ς �τι �ι Eλληνες π�υ αναλάμ-!αναν την επιμέλεια των εκδ�σεωναυτών, ήταν σ�εδ�ν �λ�ι ε�ημέρι�ιτ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ, �πως � Bασί-

λει�ς Bαρέλης, � Nικ�λα�ς Mαλα-��ς, � Iωάννης Nαθαναήλ, � Θε��ά-νης Λ�γαράς, � Γεώργι�ς Bλαστ�ς-Mπ�υνιαλέτ�ς. Ως πρ�τυπά τ�υς ε-�ρησίμευαν τα παλιά λειτ�υργικά�ειρ�γρα�α της εκκλησίας και τηςAδελ��τητας. Bασισμέν�ι σ’ αυτά,μπ�ρεσαν έτσι να θέσ�υν τις !ά-σεις της κριτικής εκδ�σεως των λει-τ�υργικών �ρθ�δ��ων !ι!λίων,πρ�σ�έρ�ντας ανεκτίμητες υπηρε-σίες σ’ �λ�υς τ�υς �ρθ�δ��υς τηςAνατ�λής. Aπ� την άλλη μεριά, π�λ-λά λαϊκά !ι!λία στη δημ�τική γλώσ-σα, �πως � «Aπ�κ�π�ς», τ� «Πέν-θ�ς Θανάτ�υ», τ� «Aνθ�ς Xαρί-των», � «Aπ�λλώνι�ς», κ.ά., με τηνεπιμέλεια άλλων Eλλήνων λ�γίων(τ�υ Nικ�λ. Λ�υκάνη, τ�υ Δημήτρ.Zήν�υ, κ.ά.), ή των ίδιων των συγ-γρα�έων τ�υς (Iακ. Tρι!ώλη, Mάρ-κ�υ Δε�αράνα, T#άνε Bεντράμ�υ,Nικ�λ. Παπαδ�π�ύλ�υ), τυπών�-νταν στη Bενετία και γνώρι#αν με-γάλη διάδ�ση. Oλα τα !ι!λία αυτάτυπών�νταν σε τυπ�γρα�εία π�υεί�αν ιδρυθεί απ� Eλληνες (�πως �Nικ�λα�ς Σ��ιαν�ς, � AνδρέαςK�υνάδης, � Iππ�λυτ�ς Bάρελης, �Bεργής ,κ.ά.), αλλά και απ� Iταλ�ύς(�πως �ι αδελ��ί Sabio, � Damiandi Santa Maria, � Cristoforo Zanetti,� Jacopo Leoncini, κ.ά.).

Γα�ριήλ Σε�ήρ�ς

Στ� τέλ�ς τ�υ 1577, ένας ε�ημέ-ρι�ς της εκκλησίας τ�υ Aγί�υ Γεωρ-γί�υ, � Γα!ριήλ Σε!ήρ�ς, π�υ εί�εμ�λις �ειρ�τ�νηθεί σε μητρ�π�λίτηΦιλαδελ�είας απ� τ�ν Πατριάρ�ητης Kωνσταντιν�ύπ�λης, αντί να ε-γκατασταθεί στην Kρήτη, �πως τ�

εί�ε πρ�σ�εδιάσει, υπ��ρεώθηκεγια π�λιτικ�ύς λ�γ�υς απ� τις !ενε-τικές αρ�ές να παραμένει στη Bενε-τία. O Σε!ήρ�ς ήταν άνθρωπ�ςμ�ρ�ωμέν�ς, δραστηρι�τατ�ς καιε�αιρετικά επιδέ�ι�ς διπλωμάτης. HAδελ��τητα επω�ελήθηκε, για ναε�ασ�αλίσει τις υπηρεσίες τ�υ. T�υπρ�σ�ερε ετήσι� μισθ� 144 δ�υκά-των και τ�ν αναγνώρισε ως εκκλη-σιαστικ� της πρ�ϊστάμεν�. Mια ω-ραία εκκλησία, �πως τ�υ Aγί�υ Γε-ωργί�υ, νε��τιστη και τ�σ� πλ�ύσιαδιακ�σμημένη, ά�ι#ε την τιμή να έ-�ει επικε�αλής της μητρ�π�λίτη�ρθ�δ��. H Bενετική Δημ�κρατίααπ� την άλλη μεριά, έτρε�ε μεγάληεκτίμηση πρ�ς τ� Σε!ήρ� και τ�υ��ρηγ�ύσε �λ�ένα και μεγαλύτεραεπιδ�ματα και τιμές. Δεν δυσκ�λεύ-τηκε να πείσει τ�ν Oικ�υμενικ� Πα-τριάρ�η Iερεμία B’ να μην τ�ν ανα-καλέσει π�τέ στη �τω�ή τ�υ μικρα-σιατική μητρ�π�λη της Φιλαδέλ�ει-ας. Eτσι � Σε!ήρ�ς υπήρ�ε � πρώ-τ�ς μιας σειράς μ�ρ�ωμένων �ρθ�-δ��ων μητρ�π�λιτών εγκατεστημέ-νων στη Bενετία, π�υ εί�αν άμεσηε�άρτηση απ� τ� Πατριαρ�εί� τηςKωνσταντιν�ύπ�λης και π�υ δεν α-ναγνώρι#αν καθ�λ�υ τ�ν Πάπα �ύτεεί�αν κανεν�ς είδ�υς υπ�ταγή στηΛατινική Eκκλησία. Kαι αυτ�, �άριςστη �ιλελεύθερη θρησκευτική π�-λιτική της Bενετικής Π�λιτείας καιακ�μη στην πρ�στασία της πρ�ς τ�ελληνικ� στ�ι�εί�, π�υ της ήταν τ�-σ� α��σιωμέν� και �ρήσιμ� και σεκαιρ� ειρήνης και σε ώρα π�λέμ�υ.

Θε��άνης #ενάκης

Mετά τ� θάνατ� τ�υ Σε!ήρ�υ(1616) η Eλληνική Aδελ��τητα πρ�-�ώρησε η ίδια στην εκλ�γή τ�υ δια-δ��υ τ�υ Θε��άνη :ενάκη και �Oικ�υμενικ�ς Πατριάρ�ης, με τηνπαρέμ!αση της Bενετίας, τ�ν ε�ει-ρ�τ�νησε μητρ�π�λίτη Φιλαδελ�εί-ας. Aπ� τ�τε και ύστερα η έδρα τωνμητρ�π�λιτών της Φιλαδέλ�ειας εί-�ε μετα�ερθεί de facto στη Bενε-τία. H εκλ�γή των γιν�ταν απ� τηΓενική Συνέλευση της EλληνικήςAδελ��τητας και επικυρων�ταν έ-πειτα με γράμματα και σιγίλλια τωνΠατριαρ�ών της Kωνσταντιν�ύπ�-λης. Για να κρίνει κανείς τη σπ�υ-δαι�τητα τ�υ μητρ�π�λιτικ�ύ αυ-τ�ύ θρ�ν�υ, μέσα στην πρωτεύ�υ-σα τ�υ !ενετικ�ύ κράτ�υς καιστ�υς κ�λπ�υς της πλ�ύσιας Eλλη-νικής Aδελ��τητας, είναι αρκετ� ναγνωρί#ει πως π�λλές ��ρές, ανάμε-σα στ�υς υπ�ψη�ί�υς τ�υ θρ�ν�υαυτ�ύ, περιλαμ!άν�νταν �ν�ματαακ�μη και Πατριαρ�ών Aλε�ανδρεί-ας και πως μια ��ρά κατέλα!ε τ�θρ�ν� ένας πρώην Πατριάρ�ης

Bενετία, Campo dei Greci. O να�ς τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ των Eλλήνων. Aριστερά,τ� Φλαγγίνει�ν Φρ�ντιστήρι�ν. Σ’ αυτ� τ� κτίρι� στεγά�εται σήμερα τ� Eλληνικ�

Iνστιτ�ύτ� Bυ�αντινών και Mετα�υ�αντινών Σπ�υδών Bενετίας

Kωνσταντιν�υπ�λεως, � Mεθ�δι�ςΓ’ � M�ρώνης. Oι μητρ�π�λίτες τηςΦιλαδελ�είας πρ�σ�εραν σημαντι-κές υπηρεσίες στ�ν Eλληνισμ� τηςBενετίας. Mερικ�ί απ’ αυτ�ύς δια-κρίθηκαν επίσης ως συγγρα�είς α-π� τ�ν πρώτ� τ�υς, τ�ν Γα!ριήλ Σε-!ήρ�, π�υ δημ�σίευσε θε�λ�γικάκαι αντιρρητικά έργα, ως τ�ν π�λυ-γρα��τατ� Γεράσιμ� Bλά��.

O Σε!ήρ�ς πήρε ε� άλλ�υ τηνπρωτ�!�υλία, τ� 1599, να ιδρύσεικαι να �ργανώσει, δίπλα στην εκ-κλησία, ένα γυναικεί� μ�ναστήρι,π�υ εί�ε συγ�ρ�νως και απ�στ�λήμ�ρ�ωτική. Eκτ�ς απ’ αυτ�, πέτυ�εμε τις ενέργειές τ�υ, τ� 1610, τακτι-κή ετήσια ��ρηγία 150 δ�υκάτων εκμέρ�υς της Bενετικής Γερ�υσίαςπρ�ς την Aδελ��τητα για τη λει-τ�υργία της σ��λής των ελληνικών

και λατινικών Γραμμάτων, π�υ αυτήεί�ε ιδρύσει απ� τ� 1593. H ελληνι-κή αυτή σ��λή της Bενετίας, π�υλειτ�ύργησε ως τα τέλη τ�υ IZ’ αιώ-να και �π�υ δίδα�αν διάσημ�ι σ�-��ί, �πως � Θε��ιλ�ς K�ρυδαλ-λεύς (� πρώτ�ς μεγάλ�ς �ιλ�σ��ςτης νεώτερης Eλλάδας), � Mητρ�-�άνης Kριτ�π�υλ�ς, � Γεράσιμ�ςBλά��ς, � Aλ�ΐσι�ς Γραδενίγ�ς, καιαργ�τερα �ι απ��ιτ�ι και �ι διδά-σκαλ�ι τ�υ K�λεγί�υ Φλαγγίνη,!�ήθησε σημαντικά για τη μ�ρ�ω-ση ��ι μ�νά�α των μαθητών της Bε-νετίας, αλλά και �λων των άλλωνEλλήνων π�υ έρ��νταν να ��ιτή-σ�υν σ’ αυτήν απ� διά��ρες περι�-�ές.

«Φλαγγίνει�ν»O�ι π�λύ αργ�τερα, μια άλλη σ��-

λή για ανώτερες σπ�υδές, ένα κ�-λέγι�, έμελλε να ιδρυθεί στη Bενε-τία με την πλ�ύσια δωρεά τ�υ Kερ-κυραί�υ δικηγ�ρ�υ Θωμά Φλαγγίνη,π�υ τ� 1648 κληρ�δ�τησε στηνAδελ��τητα �λ�κληρη σ�εδ�ν τηντεράστια περι�υσία τ�υ, π�υ έ�τα-νε σε 171.716 δ�υκάτα.

T� κ�λέγι� αυτ�, π�υ �ν�μάστηκε«Φλαγγίνει�ν» και π�υ ιδρύθηκε τ�1662, άρ�ισε να λειτ�υργεί απ� τ�1665. Aργ�τερα (1685) εγκαταστά-θηκε σε ιδιαίτερ� μέγαρ� (τη σημε-ρινή έδρα τ�υ Eλληνικ�ύ Iνστιτ�ύ-τ�υ), π�υ �ικ�δ�μήθηκε επίτηδες,γύρω στα 1680, απ� τ�ν μεγαλύτε-ρ� Bενετ� αρ�ιτέκτ�να της επ��ής,τ�ν Baldassare Longhena π�υ έ�τι-σε συγ�ρ�νως και τ� συνε��μεν�κ�μψ� μέγαρ� (�π�υ τ� σημεριν�M�υσεί�) π�υ εί�ε πρ��ρισμ� να

στεγάσει τ� ν�σ�κ�μεί� και την αί-θ�υσα των Διασκέψεων της Aδελ-��τητας.

Mαθητές

T� Φλαγγίνει� K�λέγι� στέγα#εκαι συντηρ�ύσε δώδεκα εσωτερι-κ�ύς μαθητές, αλλά δε��ταν επίσηςκαι ε�ωτερικ�ύς. O καν�νισμ�ς τ�υεί�ε συντα�θεί κατά τ� υπ�δειγματων καν�νισμών των ελληνικών κ�-λεγίων της Pώμης και της Πάδ�-!ας.Oι μαθητές τ�υ «Φλαγγινεί�υ»μπ�ρ�ύσαν να συνε�ίσ�υν τιςσπ�υδές των στ� Πανεπιστήμι� τηςΠάδ�!ας για ν’ απ�κτήσ�υν τ�ν τίτ-λ� τ�υ διδάκτ�ρα. T� Φλαγγίνει�K�λέγι� αυτ�, π�υ υπερακ�ντισε,αλλά δεν ε�α�άνισε την παλαι�τε-

KYPIAKH 12 ΣEΠTEMBPIOY 1993 - H KAΘHMEPINH 7Συνέ�εια στην 8η σελίδα

Eνα απ� τα τυπικά σπίτια της Bενετίας, απ� την Calle dei Greci.

Λεπτ�μέρεια απ� τ� μαρμάριν� γλυπτ� με τ�ν Aγι� Γεώργι� σε πρ�-σ�ψη σπιτι�ύ στη Bενετία.

Hλι��ασίλεμα στη Bενετία. Φωτ�γρα#ία απ� τ� ύψ�ς τ�υ Rio dei Greci.

Tυπικ�ς πλωτ�ς δρ�μ�ς στη Bενετία, στ� Campo dei Greci, τη γειτ�νιά των Eλλήνων. (Φω-τ�γρα#ίες: Γιάννης Xατ�ηγώγας).

ρη ελληνική σ��λή της Aδελ��τη-τας, λειτ�ύργησε επί ενάμιση σ�ε-δ�ν αιώνα (1665-1797) και δέ�θηκεστ� διάστημα αυτ� περισσ�τερ�υςαπ� 500 εσωτερικ�ύς τρ��ίμ�υςαπ’ �λες τις ελληνικές �ώρες. Aπ�τη συνεργασία μαθητών και καθη-γητών τ�υ !γήκαν ενδια�έρ�ντα!ι!λία, �πως �ι συλλ�γές «Aνθη ευ-λα!είας» (1708) και «GraeciaeObsequia Senatui Veneto» (1716)και η �ημισμένη τετράτ�μη «Eγκυ-κλ�παίδεια Φιλ�λ�γική» τ�υ IωάννηΠατ�ύσα (1710). H �ήμη και η ακτι-ν�!�λία τ�υ K�λεγί�υ ήταν μεγάλη.Π�λλ�ί απ� τ�υς διαπρεπέστερ�υςσ��ύς και συγγρα�είς της νεώτε-ρης Eλλάδας εδίδα�αν ή σπ�ύδα-σαν στ� λαμπρ� αυτ� εθνικ� παι-δευτικ� ίδρυμα, απ� τα σημαντικ�-τερα τ�υ Eλληνισμ�ύ μετά την Aλω-ση.

Oπως !λέπ�υμε, � IZ’ αιώνας δενήταν λιγ�τερ� σημαντικ�ς για τηνAδελ��τητα απ� τ�ν πρ�ηγ�ύμεν�.Aν � IΣT’ στάθηκε � αιώνας τηςπρώτης της ανάπτυ�ης και της υπ�-δειγματικής της �ργάνωσης, � IZ’ ή-ταν � αιώνας της ακμής της. Π�λυά-ριθμ�ι είναι �ι μεγάλ�ι σ��ί π�υ έ-#ησαν και εργάστηκαν στην ίδια τηνέδρα της Aδελ��τητας, απ� τ�ν ε-πίσκ�π� Kυθήρων Mά�ιμ� Mαργ�ύ-νι� (1549-1602), ε�αίρετ� θε�λ�γ�και �ιλ�λ�γ�, αλλά και π�ιητή, π�υη αλληλ�γρα�ία τ�υ με σ��ύς τηςAνατ�λής και της Eυρώπης (τ�νMελέτι� Πηγά, τ�ν Mαρτίν� Kρ�ύ-σι�, τ�ν Δα!ίδ Eσ�έλλι� και άλλ�υς)είναι α�ι�λ�γη, έως τ�ν Mητρ�π�λί-τη Φιλαδελ�είας Γεράσιμ� Bλά��(1679-1685) π�υ δεν ήταν λιγ�τερ�γνωστ�ς στ�υς Eυρωπαί�υς σ�-��ύς της επ��ής τ�υ και π�υ τα �ι-λ�σ��ικά τ�υ έργα είναι, ακ�μη καισήμερα, απ� τα σημαντικ�τερα τ�υνεώτερ�υ Eλληνισμ�ύ.

O μακρ��ρ�νι�ς π�λεμ�ς τηςKρήτης (1645-1669), έπειτα η απώ-λειά της, εί�ε σπρώ�ει ώς τη Bενε-τία κύματα αλλεπάλληλα πρ�σ�ύ-

γων, π�υ έ�εραν μα#ί τ�υς �ειρ�-γρα�α, εικ�νες και άλλα π�λύτιμααντικείμενα και έργα τέ�νης. Aνά-μεσά τ�υς �ε�ώρι#αν συγγρα�είς,λ�γι�ι, #ωγρά��ι και κληρικ�ί �ν�-μαστ�ί (Iω. - A. Tρώιλ�ς, Mαρίν�ςκαι Eμμαν�υήλ T#άνες, Φιλ�θε�ςΣκ�ύ��ς, Γεράσιμ�ς Bλά��ς,Aλ�ΐσι�ς Γραδενίγ�ς κ.ά.), π�υ ήλ-θαν να τ�νώσ�υν την ήδη αρκετά#ωηρή, πνευματική και καλλιτε�νικήκίνηση των Eλλήνων της Bενετίας.Στ�ν τ�μέα των Γραμμάτων, τ� �υ-σιώδες �αρακτηριστικ� της επ��ήςαυτής είναι η !αθμιαία εγκατάλειψητων κλασικών σπ�υδών και η στρ�-�ή πρ�ς τη δημωδέστερη γλώσσακαι λ�γ�τε�νία. Π�λλά έργα τ�υ εί-δ�υς αυτ�ύ, ανάμεσα στα �π�ία τααριστ�υργήματα της κρητικής λ�-γ�τε�νίας, �πως η τραγωδία «Eρω-�ίλη» τ�υ Γ. X�ρτάτση, τ� έμμετρ�μυθιστ�ρημα � «Eρωτ�κριτ�ς» τ�υB. K�ρνάρ�υ, τ� θρησκευτικ� δρά-μα «H Θυσία τ�υ A!ραάμ», η «B�-σκ�π�ύλα» και άλλα, τυπών�ντανκαι �ανατυπών�νταν στα !ενετικάτυπ�γρα�εία.

Tυπ�γρα�εία

Για να συναγωνισθ�ύν τ�υς Iτα-λ�ύς εκδ�τες, τρεις Eλληνες, και �ιτρεις απ� τα Γιάννινα, ίδρυσαν, στατέλη τ�υ IZ’ και στα μέσα τ�υ IH’ αι-ώνα, εληνικά τυπ�γρα�εία, π�υ α-νέπτυ�αν ε�αιρετική εκδ�τική δρα-στηρι�τητα. Πρ�κειται για τ�ν Nικ�-λα� Γλυκή (1670), τ�ν Nικ�λα� Σάρ�(1685) και τ�ν Δημήτρι� Θε�δ�σί�υ(1755). O καθένας απ’ αυτ�ύς ετύ-πωσε π�λλές εκατ�ντάδες ελληνι-

κά !ι!λία, ιδίως θρησκευτικά καιλαϊκά, π�υ γνώρισαν μεγάλη διάδ�-ση σ’ �λες τις ελληνικές �ώρες τηςAνατ�λής. O Θε�δ�σί�υ μάλιστα ε-πι�είρησε την έκδ�ση �ρθ�δ��ωνλειτ�υργικών !ι!λίων και σε σλα!ι-κές ακ�μη γλώσσες, καθώς και στηναρμενική.

H παραγωγή των ελληνικών τυπ�-γρα�είων της Bενετίας υπήρ�ε τ�-σ� πλ�ύσια την επ��ή αυτή ώστεδεν μπ�ρ�ύμε να απαριθμήσ�υμε�ύτε καν τ�υς τίτλ�υς των σημαντι-κ�τερων !ι!λίων. Θα ανα�έρ�υμεμ�νά�α πως αρκετ�ί Eλληνες συγ-γρα�είς κατέ�θαναν ακ�μη και απ�μακριά στη Bενετία, για να τυπώ-σ�υν εκεί τα έργα τ�υς, και πως εύ-ρισκαν συ�νά, ανάμεσα στα μέλητης Aδελ��τητας, γενναι�δωρ�υςMαικήνες, π�υ αναλάμ!αναν τα έ-��δα της εκτύπωσης. Oι πρ�στάτεςαυτ�ί των Γραμμάτων ήταν επι�ει-ρηματίες, π�υ εί�αν πλ�υτίσει απ�τ� ε�αγωγικ� και εισαγωγικ� εμπ�-ρι�, π�υ ασκ�ύσαν σε μεγάλη κλί-μακα με τις �ώρες της Aνατ�λής,αλλά και της Eυρώπης. Mας είναιγνωστ�ί π�λλ�ί απ’ αυτ�ύς τ�υς με-γαλέμπ�ρ�υς και διατηρ�ύνται στααρ�εία της Aδελ��τητας τα λ�γι-στικά !ι!λία και η αλληλ�γρα�ία με-ρικών απ’ αυτ�ύς. (Γ.A. Mέλ�υ, Δ.Περ�ύλη, Λ. Σάρ�υ και K. Σελέκη),π�υ είναι π�λύτιμες πηγές για την�ικ�ν�μική ιστ�ρία της επ��ής των.

Mελέτι�ς Tυπάλδ�ς

Στην αρ�ή τ�υ IH’ αιώνα, μια σ�-!αρή κρίση ήλθε να συγκλ�νίσειτην Aδελ��τητα και να διαταρά�ει

τις καλές της σ�έσεις με τ� Bενετι-κ� Kράτ�ς. O Mητρ�π�λίτης Φιλα-δελ�είας Mελέτι�ς Tυπάλδ�ς(1685-1713) εδήλωσε �α�νικά υπ�-ταγή στη Pωμαϊκή Eκκλησία, υπ�-γρά��ντας λατινική �μ�λ�γία πί-στεως. T�τε, η Bενετία α�ίωσε πα-ρ�μ�ια �μ�λ�γία απ� �λ�υς τ�υς ε-�ημέρι�υς τ�υς Aγί�υ Γεωργί�υ,παρ’ �λες τις #ωηρές διαμαρτυρίεςτων Eλλήνων, π�υ έ�θασαν στ� ση-μεί� να πρ�καλέσ�υν την επέμ!ασηακ�μη και τ�υ �ρθ�δ��υ αυτ�κρά-τ�ρα της Pωσίας, τ�υ Mεγάλ�υ Πέ-τρ�υ (1710). H μεταστρ��ή αυτήτης θρησκευτικής π�λιτικής της Bε-νετίας έναντι των Eλλήνων, σε επ�-�ή π�υ αυτή αισθαν�ταν πι� δυνατήμε την κατάκτηση (την πρ�σωρινή,εν τ�ύτ�ις) της Πελ�π�ννήσ�υ, εί�εσυνέπειες δυσάρεστες για τ�υςEλληνες, �σ� και για την ίδια τη Bε-νετία. O Tυπάλδ�ς α��ρίστηκε απ�τ�ν �ικ�υμενικ� πατριάρ�η (1712)και μετά τ� θάνατ� τ�υ (1713), κα-νείς πια δεν θέλησε να τ�ν διαδε-�θεί. Π�λυάριθμ�ι �ρθ�δ��ι τηςBενετίας, αρν�ύμεν�ι να αναγνωρί-σ�υν ε�ημέρι�υς υπ�δ�υλωμέν�υςστη Λατινική Eκκλησία, εγκατέλει-ψαν �ριστικά την π�λη, για να εγκα-τασταθ�ύν αλλ�ύ. H ανωμαλία αυτήπ�υ πρ�κλήθηκε στη θρησκευτική#ωή των Eλλήνων της Bενετίας πα-ρατάθηκε ώς τα τέλη σ�εδ�ν τ�υIH’ αιώνα. H εκλ�γή και πρ�πάντωνη κ�ινή απ�δ��ή εν�ς νέ�υ μητρ�-π�λίτη δεν ήταν εύκ�λη, δι�τι η Bε-νετική Π�λιτεία απαιτ�ύσε πάντα �-μ�λ�γία καθ�λικής πίστεως και τ�Oικ�υμενικ� Πατριαρ�εί� την κα-τάργηση τ�υ !ενετικ�ύ θεσπίσμα-τ�ς π�υ εί�ε επι!άλει αυτή την �μ�-λ�γία. Eτσι, η εκκλησία τ�υ Aγ. Γε-ωργί�υ των Eλλήνων διευθυν�ταναπ� απλ�ύς !ικαρί�υς, τ�ν Λατίν�α!!ά Pierantonio Muazzo (1741-1758) και τ�ν λ�γι� Eλληνα Σπ. Mή-λια (1758-1761). T� 1761, η Aδελ��-τητα διάλε�ε για μητρ�π�λίτη τ�νΓεώργι�-Γρηγ�ρι� Φατσέα (αντίπα-λ� τ�υ Mήλια), π�υ �μως καθαιρέ-θηκε και α��ρίσθηκε απ� τ� Oικ�υ-μενικ� Πατριαρ�εί�, γιατί �ειρ�τ�-νήθηκε �ωρίς την έγκρισή τ�υ(1762). O Φατσέας διατήρησε τ�θρ�ν� τ�υ με τη μ�ν�πλευρη στήρι-�η της Bενετίας απ� τ� 1765 ώς τ�θάνατ� τ�υ (1768). Oι δύ� μητρ�π�-λίτες π�υ εκλέ�θηκαν, έπειτα, απ�την Aδελ��τητα, � Eπίσκ�π�ς Kυ-θήρων, Nικη��ρ�ς M�ρμ�ρης,(1768) και � �ν�μαστ�ς Kερκυραί�ςσ��ς Nικη��ρ�ς Θε�τ�κης (1772)δεν δέ�θηκαν να �ειρ�τ�νηθ�ύν�ωρίς την κατάργηση τ�υ δεσμευτι-κ�ύ θεσπίσματ�ς. M�νά�α λίγ� πριναπ� την πτώση της, η Bενετική Π�-λιτεία �αναγύρισε, τέλ�ς, στην πα-τρ�παράδ�τη π�λιτική της. T� 1780,ε�ελέγη πάλι Eλληνας μητρ�π�λί-της, �ωρίς να είναι υπ��ρεωμέν�ςνα �μ�λ�γήσει πίστη στ�ν Πάπα. Oμητρ�π�λίτης αυτ�ς, Σω�ρ�νι�ςK�υτ�ύ!αλης (†1790), π�υ πρ�σπά-θησε, με αμ�ί!�λη επιτυ�ία, να �α-ναδώσει στην έδρα τ�υ τ� παλι�της κύρ�ς και να συγκρατήσει στη


AΦIEPΩMA


Γεώργι�ς Tραπε��ύντι�ς (Kρήτη, 1395 - Pώμη, 1472 ή 1486). Λ�γι�ς της πρώιμηςAναγέννησης απ� τ�υς κυρι�τερ�υς συντελεστές της ανάπτυ$ης των ανθρωπι-στικών σπ�υδών στην Iταλία κατά τ�ν 15� αιώνα με τ� πλ�ύσι� κυρίως διδακτικ�

και μετα#ραστικ� έργ� τ�υ.

Πρ�μετωπίδα της «Φιλ�λ�γικής Eγκυ-κλ�παιδείας» τ�υ Iωάννη Πατ�ύσα.Παρά Nικ�λάω τω Σάρω. Bενετία 1710.


δικαι�δ�σία τ�υ τ�υς �ρθ�δ��υςπληθυσμ�ύς της Δαλματίας, υπήρ-�ε και � τελευταί�ς �ρθ�δ��ς Mη-τρ�π�λίτης Φιλαδελ�είας στη Bε-νετία.

Παρ’ �λες �μως αυτές τις εκκλη-σιαστικές ανωμαλίες, η δραστηρι�-τητα της Aδελ��τητας και των με-λών της, στ� εμπ�ρι� και στα γράμ-ματα, δεν εμειώθηκε αισθητά στ�διάστημα τ�υ IH’ αιώνα. Oι Eλληνεςέμπ�ρ�ι ε�ακ�λ�υθ�ύσαν να πλ�υ-τί#�υν και διέθεταν τώρα σημαντικάπ�σά για την ίδρυση και τη συντή-ρηση σ��λείων, ακ�μη και στιςτ�υρκ�κρατ�ύμενες �ώρες, στηνAθήνα, στα Γιάννινα, στην Πάτρα,στ� Δέλ!ιν� κ.τ.λ.

T� ν�σ�κ�μεί� της Aδελ��τητας,π�υ εί�ε συσταθεί με τ� κληρ�δ�-τημα τ�υ Φλαγγίνη, λειτ�υργ�ύσεπάντα. E�άλλ�υ, τ�ν αιώνα αυτ�ντ�υ ευρωπαϊκ�ύ Δια�ωτισμ�ύ, ταελληνικά σ��λεία και τυπ�γρα�είατης Bενετίας !ρίσκ�νταν πάντα σεα�ι�σημείωτη δραστηρι�τητα. A�ι�-λ�γ�ι Eλληνες λ�γι�ι πρ�παρα-σκεύα#αν ήδη, με τα συγγράμματακαι τη διδασκαλία τ�υς, την EθνικήΠαλιγγενεσία.

Mέγας Nαπ�λέων

Mε την �ριστική κατάλυση �μωςτης Bενετικής Π�λιτείας (1797), ηEλληνική Aδελ��τητα θα δε�θεί α-π��ασιστικ� πλήγμα. Tα κε�άλαια,τα π�λύτιμα αντικείμενα και άλλατης αγαθά δημεύθηκαν απ� τ�ν Mε-γάλ� Nαπ�λέ�ντα. Παρά τις ν�μιμεςδιεκδικήσεις της, δεν κατά�ερε π�-τέ να τα πάρει πίσω. Eτσι θα �δηγη-θεί στην παρακμή. H διαρρ�ή, ε�άλ-λ�υ, των μελών της, π�υ εί�ε ήδηαρ�ίσει, συνε�ίστηκε στα επ�μενα�ρ�νια με επιτα�υν�μεν� ρυθμ�.Tην ευν�ησε η μετατ�πιση τ�υ ευ-ρωπαϊκ�ύ εμπ�ρί�υ πρ�ς άλλα κέ-ντρα και έπειτα η απ�κατάστασητ�υ ανε�άρτητ�υ Eλληνικ�ύ Kρά-τ�υς (1830), γεγ�ν�ς π�υ πρ�σείλ-κυσε στην πατρίδα π�λυάριθμ�υςEλληνες της Διασπ�ράς. Eτσι, κατάτη διάρκεια τ�υ IΘ’ αιώνα, η Aδελ-��τητα θα κατα!άλει σ�!αρές πρ�-σπάθειες, για να επι!ιώσει και γιανα πρ�ασπσίσει την αυτ�ν�μία της,π�υ την απειλ�ύσαν η αυστριακήκατ��ή, αλλά και τ� πρωτ�σύστατ�Iταλικ� Kράτ�ς (π�υ δεν ενν��ύσαννα την αναγνωρίσ�υν ως �ργανισμ�εθνικ� (μει�ν�τητα), αλλά ως θρη-σκευτικ� και �ιλανθρωπικ� ίδρυμα).Θα αγωνισθεί σκληρά για να συνε�ί-σει τις παλαιές ευγενείς παραδ�-σεις της ώστε να διατηρήσει σε λει-τ�υργία, έστω και υπ�τυπώδη, τ�υςθεσμ�ύς της.

Kατά καλή τύ�η, δεν της έλειψαντ�τε �ύτε επι�ανείς λ�γι�ι, �πως �Bαρθ�λ�μαί�ς K�υτλ�υμ�υσιαν�ς,� Aνδρέας M�υστ��ύδης, � Aιμίλι�ςTυπάλδ�ς, � Aνθιμ�ς Mα#αράκης, �Iωάννης Bελ�ύδης, �ύτε πλ�ύσι�ικαι γενναι�δωρ�ι ευεργέτες, �πως� Kωνσταντίν�ς Mπ�γδάν�ς, � Γε-ώργι�ς E. Pickering, � Γεώργι�ςM�τσενίγ�ς και � Iωάννης Παπαδ�-

π�υλ�ς. Mε τη συνδρ�μή των τε-λευταίων, η εκκλησία τ�υ Aγ. Γεωρ-γί�υ επισκευάσθηκε διαδ��ικά(1844, 1853, 1864, 1883), τ� Φλαγγί-νει�, π�υ αναδι�ργανώθηκε (αλλάως διδακτήρι� στ�ι�ειώδ�υς εκπαί-δευσης), λειτ�ύργησε και πάλι, απ�τ� 1824 ώς τ� 1907, με καλ�ύς δα-σκάλ�υς, αλλά λιγ�στ�ύς μαθητές,τ� ν�σ�κ�μεί�, με τη δωρεά τ�υPickering, γνώρισε μια νέα περί�-δ� δραστηρι�τητας (1846-1900) καιμερικά ελληνικά τυπ�γρα�εία επέ-#ησαν (τ�υ Θε�δ�σί�υ ώς τ� 1824,τ�υ Γλυκή ώς τ� 1854) ή ιδρύθηκαν,πρώτη ��ρά (τ�υ Φ�ίνικ�ς, τ�υ Aγ.Γεωργί�υ κ.ά.), και διατηρήθηκαν �-λ�κληρ� αυτ�, τ�ν αιώνα. Aλλά,παρ’ �λες αυτές τις πρ�σπάθειες,δεν ανακ�πηκε η παρακμή. Πρ�στέ-θηκαν μάλιστα και θλι!ερές, εσωτε-ρικές δι��ν�ιες, π�υ πρ�κάλεσαντην επέμ!αση τ�υ Iταλικ�ύ Kρά-τ�υς στη δια�είριση της K�ιν�τη-τας. T� 1907, τ� Δι�ικητικ� της Συμ-!�ύλι� καταργήθηκε και στη θέσητ�υ δι�ρίστηκε Iταλ�ς έκτακτ�ς ε-πίτρ�π�ς. Eτσι, η περίλαμπρη Aδελ-��τητα π�υ εί�ε επί αιώνες συνδε-θεί με τις ιστ�ρικές τύ�ες και τηνπ�λιτιστική ακμή της Γαλην�τάτηςκαι εί�ε αναδεί�ει τη Bενετία ως τ�μεγαλύτερ� π�λιτιστικ� και παιδευ-τικ� κέντρ�, την πνευματική πρω-τεύ�υσα τ�υ υπ�δ�υλ�υ Eλληνι-σμ�ύ, έδει�νε να πλησιά#ει στ� τέ-λ�ς της.

Tην επαύρι�ν τ�υ B’ Παγκ�σμί�υΠ�λέμ�υ δεν αριθμ�ύσε παραπάνωαπ� τριάντα μέλη. Διατηρ�ύσε �-μως ακ�μη σημαντικ� μέρ�ς απ�την περι�υσία και τ�υς ιστ�ρικ�ύς

και καλλιτε�νικ�ύς θησαυρ�ύς της.

T� Iνστιτ�ύτ�

Kαι τ�τε, ακρι!ώς, για να επι!ιώ-σει και να α�ι�π�ιηθεί η μεγάλη π�-

λιτιστική αυτή κληρ�ν�μιά, μια δι-πλή (ή καλύτερα τριπλή) συμ�ωνίαπραγματ�π�ιήθηκε ανάμεσα στηνEλλάδα, την Iταλία και την EλληνικήAδελ��τητα της Bενετίας. Aπ� τημια, τ� Iταλικ� Kράτ�ς επέτρεπε, τ�1948, στ� Eλληνικ� Kράτ�ς να ιδρύ-σει στη Bενετία ένα Eλληνικ� Iνστι-τ�ύτ� Bυ#αντινών και Mετα!υ#αντι-νών Σπ�υδών, ως αντάλλαγμα γιατην επαναλειτ�υργία της IταλικήςAρ�αι�λ�γικής Σ��λής και τ�υ Iτα-λικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ στην Aθήνα. Aπ�την άλλη, η Eλληνική Aδελ��τητατης Bενετίας παρα�ωρ�ύσε, τ�1953, στ� Eλληνικ� Kκράτ�ς, για ναε�ασ�αλίσει την υλική !άση τ�υ νέ-�υ ιδρύματ�ς, �λη της την περι�υ-σία, κινητή και ακίνητη, καθώς καιτις εικ�νες, τα �ειρ�γρα�α, τα !ι-!λία, τα αρ�εία και τα κειμήλιά της,υπ� τ�ν �ρ� να επι��ρηγείται απ’αυτ�, για να συντηρεί την �ρθ�δ�-�η λατρεία.

Eτσι, τ� Eλληνικ� Iνστιτ�ύτ� Bυ-#αντινών και Mετα!υ#αντινώνΣπ�υδών της Bενετίας, π�υ εγκα-ταστάθηκε στ� επι!λητικ� μνημεια-κ� συγκρ�τημα της «Πλατείας τωνEλλήνων» (Campo dei Greci) και α-�ιερώθηκε στην επιστημ�νική έ-ρευνα της ιστ�ρίας, της γραμματεί-ας και της τέ�νης τ�υ Bυ#αντιν�ύκαι τ�υ Nέ�υ Eλληνισμ�ύ, με τη!�ήθεια των πηγών π�υ διατηρ�ύ-νται στα αρ�εία και στις !ι!λι�θή-κες της Iταλίας, ανέλα!ε την εκ-πλήρωση απ�στ�λής μεγάλης επι-στημ�νικής και εθνικής σημασίας,ανανεών�ντας τη μακραίωνη π�λι-τιστική παράδ�ση τ�υ Eλληνισμ�ύτης Bενετίας.

Aργυρ�π�υλ�ς Iωάννης. (Kωνσταντιν�ύπ�λη, περ. 1415 - Pώμη, 1487). Aπ� τ�υςσημαντικ�τερ�υς Eλληνες σ�#�ύς της Aναγέννησης. O#είλει τη μεγάλη #ήμητ�υ κυρίως στις λατινικές μετα#ράσεις τ�υ Aριστ�τέλη και στην ερμηνεία της #ι-

λ�σ�#ίας τ�υ.

Δημήτρι�ς Xαλκ�κ�νδύλης (Aθήνα, 1423 - Mιλάν�, 1511). Bυ�αντιν�ς �υμανιστήςλ�γι�ς, π�υ σταδι�δρ�μησε μετά την Aλωση στην Iταλία. Kαταγ�ταν απ� την ε-πι#ανή �ικ�γένεια των Xαλκ�κ�νδυλών και ήταν ε$άδελ#�ς τ�υ ιστ�ρικ�ύ Λα�-

νικ�υ Xαλκ�κ�νδύλη.

AΦIEPΩMA

AΦIEPΩMA


H Mαρκιανή Bι�λιθήκηΔημι�υργήθηκε απ� τ�ν καρδινάλι� Bησσαρίωνα π�υ δώρισε, τ� 1468, 900 τ�μ�υς στη Bενετία

H BIBΛIOΘHKH τ�υ Aγί�υ Mάρκ�υ,σήμερα Eθνική Mαρκιανή Bι�λι�-θήκη, ��είλει τη γέννησή της σε έ-ναν Eλληνα, τ�ν καρδινάλι� Bησ-σαρίωνα. O μεγάλ�ς αυτ�ς �υμανι-στής καρδινάλι�ς δημι�ύργησε μια�ι�λι�θήκη π�υ δεν απεί�ε π�λύ α-π� τ� να περιλαμ�άνει �λη τηνKλασική Γραμματεία. Bαθύς γνώ-στης � ίδι�ς της �ιλ�λ�γίας και της�ιλ�σ��ίας, εισηγητής σε μεγάλ��αθμ� στην Iταλία της ΠλατωνικήςΦιλ�σ��ίας, θέλησε να δια�υλά$ειτ�ν π�λύτιμ� (ανεκτίμητ�) θησαυ-ρ�, �άριν τ�υ Eλληνισμ�ύ της δια-σπ�ράς, και γενικ�τερα για την αν-θρωπ�τητα.

Mε την πίστη �τι η Bενετία, με τημακρ��ρ�νη παράδ�ση με τ� Bυ-%αντιν� κράτ�ς και τ�ν Eλληνισμ�γενικ�τερα, απ�τελ�ύσε σ�εδ�νένα άλλ� Bυ%άντι�, απ��άσισε λί-γα �ρ�νια πριν πεθάνει (1469) ναδωρίσει στη Bενετική Δημ�κρατίατ�ν περί�ημ� αυτ� θησαυρ�. Oισ�εδ�ν 800 κώδικες (ελληνικ�ί καιλατινικ�ί), �άσει της συγκεκριμέ-νης γραπτής δωρεάς, θα απ�τε-λ�ύσαν τ�ν πυρήνα μιας �ι�λι�θή-κης, αν�ι�τής στ� κ�ιν� και με κα-ν�νισμ� για τ�ν δανεισμ� των �ει-ρ�γρά�ων.

Xειρ�γρα�α

Tα π�λύτιμα αυτά �ειρ�γρα�ασυγκεντρώθηκαν απ� τ�ν καρδινά-λι� Bησσαρίωνα, ήδη είκ�σι περί-π�υ �ρ�νια πριν απ� την πτώση(1457). Oταν, μετά τη μ�νιμη εγκα-

τάστασή τ�υ στην Iταλία, δεν $ανα-γύρισε στην Kωνσταντιν�ύπ�λη με-τά τ� τέλ�ς των εργασιών της συ-ν�δ�υ Φερράρας - Φλωρεντίας(1437 - 1439), άρ�ισε να συλλέγειελληνικά �ειρ�γρα�α με π�λλ�ύς

τρ�π�υς: έστελνε πράκτ�ρες στηνAνατ�λή και αγ�ρα%ε κώδικες απ�μ�ναστήρια (ή έ�α%ε ανθρώπ�υς νατ�υς αντιγράψ�υν) εί�ε συστήσειστην έπαυλή τ�υ στη Pώμη ένα κω-δικ�γρα�ικ� εργαστήρι, �π�υEλληνες �ι �π�ί�ι έψα�ναν δ�υλειάστην Iταλία έ�ρισκαν κατα�ύγι�και, τέλ�ς, αγ�ρα%ε κώδικες π�υ έ-�ερναν Eλληνες πρ�σ�υγες στηνIταλία. T� κωδικ�γρα�ικ� αυτ� ερ-γαστήρι, π�υ σύντ�μα έγινε μια μι-κρή ακαδημία, απ�τέλεσε ένα κέ-ντρ� συστηματικής καταγρα�ής,μελέτης και σ��λιασμ�ύ της Kλασι-κής Γραμματείας, στ� �π�ί� μάλι-στα σύ�να%αν π�λλ�ί διάσημ�ι Iτα-λ�ί �ιλ�λ�γ�ι και μελετητές τηςκλασικής σκέψης.

Eτσι γεννήθηκε η Bι�λι�θήκη τ�υAγί�υ Mάρκ�υ, με τ�υς 746 κώδι-κες (482 ελληνικ�ί και 264 λατινι-κ�ί), μια απ� τις πλ�υσι�τερες �ι-�λι�θήκες της επ��ής. H απ�στ�λήτων �ι�λίων έγινε σταδιακά καιτ�υς 466 κώδικες π�υ στάλθηκαντ� 1469, ακ�λ�ύθησαν και άλλ�ι· �-ταν μάλιστα στ� τέλ�ς μετρήθηκαν,�ρέθηκαν 1.024 τ�μ�ι τ�π�θετημέ-ν�ι σε 57 κι�ώτια.

Συλλ�γή

T�υλά�ιστ�ν είκ�σι δύ� γρα�είς,καλλιγρά��ι, διάσημ�ι λ�γι�ι και

�ιλ�σ��ι της επ��ής, κυνηγ�ί �ει-ρ�γρά�ων, και � ίδι�ς � Bησσαρίω-νας συνεισέ�εραν ώστε να συγκε-ντρωθεί αυτή η συλλ�γή, η �π�ίαμάλιστα εί�ε τα πι� αντιπρ�σωπευ-τικά έργα της Eληνικής Γραμματεί-ας και σπ�υδαία κείμενα της �υ%α-ντινής παιδείας και της �ρθ�δ�$ηςπίστης.

Aνάμεσα σ’ αυτ�ύς π�υ υπ�γρά-��υν τ�υς κώδικες είναι � �ίλ�ςκαι πρ�στατευ�μεν�ς τ�υ Mι�αήλAπ�στ�λης, � μεγάλ�ς δάσκαλ�ςκαι �ιλ�λ�γ�ς π�υ ά�ησε επ��ήστη Φλωρεντία Aνδρ�νικ�ς Kάλλι-στ�ς, � Aθανάσι�ς Xαλκι�π�υλ�ς,� α$ι�θαύμαστ�ς για την καλλιγρα-�ική τ�υ δειν�τητα Iωάννης Pώσ-σ�ς, � δάσκαλ�ς τ�υ καρδινάλι�υΓεώργι�ς Γεμιστ�ς και μετα$ύ τωνEλλήνων και � πασίγνωστ�ς κυνη-γ�ς �ειρ�γρά�ων στη Δύση καιστην Aνατ�λή Ciriaco d’ Ancona. Tα�ειρ�γρα�α αυτά περιεί�αν έργα�ιλ�σ��ικά, π�ιητικά, λ�γ�τε�νικά,ρητ�ρικά, ιστ�ρικά, γεωγρα�ικά,μαθηματικά, αστρ�ν�μικά, ιατρικάκαι λ�γιών λ�γιών άλλα.

Kείμενα

H �ι�λι�θήκη υπερέ�ει σε �ιλ�-σ��ικά κείμενα και εκτ�ς απ� τ�νΠλάτωνα και τ�ν Aριστ�τέλη, συ-γκαταλέγ�νται έργα τ�υ Θε��ρα-στ�υ, τ�υ Aλέ$ανδρ�υ A�ρ�δισιέα,τ�υ Σιμπλίκι�υ, τ�υ Πλωτίν�υ, τ�υIερ�κλή και τ�υ Πλήθωνα �έ�αια.Aπ� τ�υς ιστ�ρικ�ύς δεν λείπ�υν �Θ�υκυδίδης, � +εν��ών, � Π�λύ-�ι�ς και � Hρ�δ�τ�ς, ενώ απ� τιςιατρικές πραγματείες συνελέγησανπ�λλά �ειρ�γρα�α τ�υ Γαλην�ύ καιένα τ�υ Παύλ�υ Aιγινίτ�υ.

O Oμηρ�ς αντιπρ�σωπεύεται α-π� τ�ν αρ�αι�τερ� κώδικα της Iλιά-δας τ�υ I’ αιώνα, τ�ν περί�ημ�Venetus A, ενώ στην π�ιητική συλ-λ�γή �ρίσκ�νται � Aριστ��άνης, �ιτρεις τραγικ�ί, Aισ�ύλ�ς, Eυριπί-δης και Σ��κλής, � Πίνδαρ�ς και� Λυκ��ρων.

H Σ�αίρα τ�υ Πρ�κλ�υ, τα Kυνη-γητικά τ�υ Yππιαν�ύ, σε ένα μικρ�-γρα�ημέν� κώδικα τ�υ IA’ αιώνακαι τα Mυστήρια των Aιγυπτίων τ�υIάμ�λι��υ δεν λείπ�υν απ� τη �ι-�λι�θήκη τ�υ Bησσαρίωνα.

Yπάρ��υν επίσης αρκετά �ειρ�-γρα�α της Δ�γματικής Θε�λ�γίας,η Eκκλησιαστική Iστ�ρία τ�υ Eυσέ-�ει�υ, Oμιλία τ�υ Iωάννη τ�υ Xρυ-σ�στ�μ�υ και ένας κώδικας μεΩδές και Ψαλμ�ύς, τ�υ I’ ή IA’ αιώ-να, στην πρώτη σελίδα τ�υ �π�ί�υ�ρίσκεται μια μικρ�γρα�ία τ�υ αυ-τ�κράτ�ρα Bασιλεί�υ B’ (976 -1025).

O καρδινάλις Bησσαρίων. Bυ�αντιν�ς υμανιστής, θελ�γς και �ιλ�σ�ς.(Mαρκιανή Bι�λιθήκη, Bενετία).

Aπψη απ� την Salla Sansovino της Mαρκιανής Bι�λιθήκης στη Bενετία.


ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Oι απαρ�έςτης ελληνικήςTυπ�γρα�ίας

T�υ K. Σπ. Στάικ�υ

TA ΠPΩTA ελληνικά ι λία τυπώθη-καν στην Iταλία σ�εδ�ν ταυτ��ρ�ναμε την αρ�ή της ε�άσκησης της τυ-π�γρα�ικής τέ�νης στη �ώρα αυτή.Kαι η τυπ�γρα�ική τέ�νη εγκαινιά-στηκε στην Iταλία απ� δύ� Γερμα-ν�ύς τυπ�γρά��υς, τ�ν KonradSweynheim και τ�ν Arnold Pannartz,π�υ εργάστηκαν, τα δύ� πρώτα �ρ�-νια (1465-1467), στ� μ�ναστήρι τ�υSubiaco. T� 1467, μετέ�εραν τ� τυ-π�γρα�ικ� τ�υς υλικ� στη Pώμη καιαπ� τ� Palazzo Massimo συνέ�ισαντην πρ�σπάθειά τ�υς για την εδραί-ωση τ�υ έντυπ�υ ι λί�υ στην Iτα-λία. A�ί#ει να σημειωθεί �τι στ� άμε-σ� περι άλλ�ν τ�υς εί�αν για συ-

μπαραστάτες στην έκδ�ση λατινι-κών μετα�ράσεων Eλλήνων συγγρα-�έων μέλη τ�υ ακαδημαϊκ�ύ κύκλ�υτ�υ καρδινάλι�υ Bησσαρίωνα, μετα-�ύ των �π�ίων τ�ν Θε�δωρ� Γα#ή,τ�ν Aνδρ�νικ� Kάλλιστ�, ακ�μη καιτ�ν ίδι� τ�ν Bησσαρίωνα.

Eλληνικά �ι�λία

Oλα σ�εδ�ν τα ελληνικά ι λίαπ�υ τυπώθηκαν στην Iταλία τ�ν 15�αιώνα ε�υπηρετ�ύσαν τα εκπαιδευ-τικά πρ�γράμματα των σ��λικών καιπανεπιστημιακών κέντρων της Iτα-λίας και τη γενικ�τερη πνευματικήκίνηση π�υ ασι#�ταν στ� �υμανι-στικ� ρεύμα. Mε την ευρεία διάδ�σητων κλασικών σπ�υδών και τη συ-στηματική διδασκαλία της ελληνικήςγλώσσας, ��ι μ�ν� στις μεγάλες π�-λεις με Πανεπιστήμια αλλά και σεπ�λί�νες ακ�μη, τα γραμματικά καιλε�ικ�γρα�ικά έργα γίν�νταν απ�-λυτα απαραίτητα. Tα περισσ�τεραμάλιστα απ� τα έργα αυτά εί�αν γρα-�τεί και συντά�θηκαν δεκαετίεςπριν απ� την εμ�άνιση της τυπ�γρα-�ίας στην Iταλία με τη συμμετ��ήτων Bυ#αντινών λ�γίων στη πνευμα-τική Aναγέννηση της Iταλίας. Tα«Eρωτήματα» τ�υ Xρυσ�λωρά, η«Γραμματική» τ�υ Θε�δωρ�υ Γα#ή,η «Eπιτ�μή των �κτώ τ�υ λ�γ�υ με-ρών» τ�υ Kωνσταντίν�υ Λάσκαρι, τα«Eρωτήματα» τ�υ Δημητρί�υ Xαλ-κ�κ�νδύλη και τ� δίγλωσσ� Λε�ικ�τ�υ Johannes Crastonus αντιπρ�σω-πεύ�υν τ�ν κ�ρμ� των γραμματ�λ�-γικών αυτών ι λίων, τα �π�ία θαγνωρίσ�υν συ�νές επανεκδ�σεις γιατ�υλά�ιστ�ν 100 �ρ�νια.

Aν πρ�σθέσ�υμε σ’ αυτά τις εκδ�-σεις των «Mύθων» τ�υ Aισώπ�υ,τρεις εκδ�σεις τ�υ «Ψαλτηρί�υ», τη«Bατρα��μυ�μα�ία» και �ρισμένα α-π� τα σπ�υδαι�τερα έργα των Eλλή-νων κλασικών, �πως �λ�κληρ� τ�έργ� τ�υ Aριστ�τέλη, τα έπη τ�υOμήρ�υ, τ�υς Λ�γ�υς τ�υ Iσ�κράτη,τ�υς «Διαλ�γ�υς τ�υ Λ�υκιαν�ύ»,τα «Aργ�ναυτικά» τ�υ Aπ�λλώνι�υ

τ�υ P�δι�υ, τα «Eιδύλλια» τ�υ Θε�-κριτ�υ, συγγράμματα τ�υ Aμμώνι�υ,τ�υ Σιμπλίκι�υ, τ�υ Θε��ραστ�υ,τ�υ Γαλην�ύ, τις εννέα «Kωμωδίες»τ�υ Aριστ��άνη και διά��ρα άλλα ε-πιστ�λ�γρα�ικ�ύ �αρακτήρα κείμε-να και ετυμ�λ�γικά «Λε�ικά», έ��υ-με τ� σύν�λ� σ�εδ�ν των ελληνικών ι λίων π�υ τυπώθηκαν κατά τ�ν15� αιώνα στην Iταλία.

«Eρωτήματα»

M�λ�ν�τι �ι απαρ�ές της διδασκα-λίας της ελληνικής γλώσσας ��είλ�-νται σε Eλληνες δασκάλ�υς (Xρυσ�-λωράς, Φλωρεντία 1396), δεν συμ- αίνει τ� ίδι� με την τυπ�γρα�ία.Tην πρώτη απ�πειρα για την εκτύ-πωση ελληνικ�ύ κειμέν�υ την ��εί-λ�υμε στ�ν Adam de Ambergau, � �-π�ί�ς, γύρω στ� 1471, στη Bενετία,τύπωσε τη λατινική μετά�ραση των«Eρωτημάτων» τ�υ Xρυσ�λωρά, τ�υGuarino Veronese ή άλλων ανώνυ-μων μετα�ραστών, στην �π�ία πε-ριέλα ε και ελληνικές λέ�εις και�ράσεις ως παραδείγματα. Ως τ�1476, �π�τε � Δημήτρι�ς Δαμιλάς θατυπώσει την «Eπιτ�μή των �κτώ τ�υλ�γ�υ μερών» τ�υ K. Λάσκαρι, στ�Mιλάν�, δεν θα λείψ�υν �ι πρ�σπά-θειες για την κυκλ��ρία ελληνικώνεντύπων ι λίων.

Στη Mπρέσια τυπώθηκε η «Bατρα-��μυ�μα�ία», γύρω στ� 1474, απ�τ�ν Thomas Ferrandus, με εναλλασ-σ�μεν� τ� ελληνικ� με τ� λατινικ�κείμεν�, απ� αράδα σε αράδα.

Περίπ�υ την ίδια �ρ�νιά (γύρωστ� 1475-76) � Giovanni da Reno πι-θαν�τατα θα είναι � τυπ�γρά��ςτων «Eρωτημάτων» τ�υ Xρυσ�λωρά

στη Bιτσέντ#α. Mε τ�ν Δαμιλά δεν ε-γκαινιάστηκε μ�ν� η εκτύπωση ελ-ληνικών ι λίων απ� Eλληνα, αλλάμε τη σ�εδίαση μιας �ικ�γένειαςστ�ι�είων και την επίλυση π�λλώντε�νικών πρ� λημάτων γύρω απ� τησύνδεση των τ�νων και των πνευμά-των με τα �ωνήεντα, η ελληνική τυ-π�γρα�ία θα γνωρίσει άνθηση.

O Δαμιλάς μετά τη συνεργασίατ�υ με τ�ν Dionysius Paravisimus γιατην εκτύπωση της «Γραμματικής»τ�υ K. Λάσκαρι, παρέμεινε στ� Mιλά-ν� και εργάστηκε τυπ�γρα�ικά γιαλ�γαριασμ� τ�υ Bonus Accursius. OAccursius εί�ε αν�ί�ει μια �υμανιστι-κή σ��λή πρ�σανατ�λισμένη ιδιαίτε-ρα στην κλασική γραμματεία, και γιανα υπ� �ηθήσει τις σπ�υδές, ε�έ-δωσε μια σειρά απ� ελληνικά λε�ικάκαι γραμματικές: τ� Eλλην�-λατινικ�και τ� λατιν�-ελληνικ� Λε�ικ� τ�υJohannes Crastonus (π. 1478-π.1480), τ�υς «Mύθ�υς τ�υ Aισώπ�υ)(π. 1479), τ� De Accentibus τ�υSaxolus Pratensis (π. 1479), τα «Eι-δύλλια» τ�υ Θε�κρίτ�υ (π. 1480), την«Eπιτ�μή» τ�υ K. Λάσκαρι (π. 1480)και τ� Ψαλτήρι�ν (1481). Aς σημειω-θεί �τι �λες τις ελληνικές αυτές εκ-δ�σεις τις συν�δεύει η λατινικήτ�υς μετά�ραση.

O Δαμιλάς

Tην ίδια περίπ�υ �ρ�νιά π�υ � Δα-μιλάς τελείωνε τη συνεργασία τ�υμε τ�ν Accursius, γύρω στα 1481, καιμε τ� πιθαν� κλείσιμ� της σ��λήςτ�υ, στην Πάρμα, ένας ανώνυμ�ςτυπ�γρά��ς θα τυπώσει τα «Eρωτή-ματα» τ�υ Xρυσ�λωρά, με παράλλη-

T� έμ�λημα τ�υ ευγεν�ύς Kρητικ�ύλ�γί�υ Nικ�λά�υ Bλαστ�ύ στ� «MέγαEτυμ�λ�γικ�», (Bενετία, 1499) π�υ θε-ωρείται τ� τυπ�γρα�ικ� αριστ�ύργη-

μα της Aναγέννησης.

Mάρκ�ς M�υσ�ύρ�ς. (Xάνδακας - σημεριν� Hράκλει�, περ. 1470 - Pώμη, 1517).K�ρυ�αί�ς �ιλ�λ�γ�ς της Aναγέννησης, καθηγητής τ�υ πανεπιστημί�υ της Πά-

δ��ας (1503-9), απ� τ�υς πρώτ�υς εκδ�τες αρ�αίων Eλλήνων συγγρα�έων.


� ρ�λ�ς των ελληνικών τυπ�γρα!είων της Bε-

νετίας στη διατήρηση της ελληνικής συνείδησης

και στη διάδ�ση της Kλασικής Γραμματείας


λη λατινική μετά�ραση, μετα�ύ τ�υ1480 και 1481. Kαι, δύ� περίπ�υ �ρ�-νια αργ�τερα, τ� 1483 και τ� 1484, �Dionysius Bertochus θα κυκλ��ρή-σει απ� τη Bιτσέντ#α δύ� επανεκδ�-σεις τ�υ Λε�ικ�ύ τ�υ Crastonus, ενώ� Pergino Pasquali θα εγκαινιάσειτην ελληνική τυπ�γρα�ία στη Bενε-τία με τα «Eρωτήματα» τ�υ Xρυσ�-λωρά, τ� 1484.

T� τυπ�γρα�ικ� εγ�είρημα τ�υΔαμιλά στ� Mιλάν� θα συνε�ίσ�υνστη Bενετία δύ� άλλ�ι Kρητικ�ί, �Λα�νικ�ς � Kρης και Aλέ�ανδρ�ς α-π� τ�ν Xάνδακα, �ι �π�ί�ι τύπωσαν,τ� 1486, τη «Bατρα��μυ�μα�ία» καιτ� «Ψαλτήρι�». Tα ι λία αυτά σε α-ντίθεση πρ�ς �λες τις πρ�ηγ�ύμε-νες ελληνικές εκδ�σεις, απευθύν�-νταν απ�κλειστικά στ� ελληνικ� κ�ι-ν� και σημειών�υν την απαρ�ή τηςελληνικής έντυπης ι λι�παραγω-γής.

O Δαμιλάς, εγκαταλείπ�ντας τ�Mιλάν�, θα εγκατασταθεί, έπειτα α-π� πρ�σκληση τ�υ Δημητρί�υ Xαλ-κ�κ�νδύλη, στη Φλωρεντία. Eκεί, μέ-σα σε μια ενθ�υσιώδη ατμ�σ�αιραγια την πρ�αγωγή και καλλιέργειατων ελληνικών γραμμάτων, θα συ-νεργαστεί με τ�ν Xαλκ�κ�νδύλη καιθα εκδώσ�υν τα «Aπαντα» τ�υ Oμή-ρ�υ, τ� 1488. T� δίτ�μ� αυτ� μνη-μεί� τ�υ λ�γ�υ τυπώθηκε με μια σει-ρά ελτιωμένων ελληνικών �αρα-κτήρων π�υ εί�αν κ�πεί για τ� Δαμι-λά στ� τυπ�γρα�εί� τ�υ Bartolomeodi Libri. Παράλληλα τ� έντυπ� αυτ�αντιπρ�σωπεύει και τ� πρώτ� ελλη-νικ� ι λί� π�υ τυπώθηκε στη Φλω-ρεντία.

T� επ�μεν� �ρ�ν�λ�γικά ελληνικ� ι λί� τυπώθηκε στη Bιτσέντ#α, τ�1489. Eνας Γερμαν�ς τυπ�γρά��ς �Leonardus de Basilea, � επ�ν�μα#�-μεν�ς Achates, με �ιλελληνικά αι-σθήματα θα μπ�ρ�ύσαμε να π�ύμε,θα τυπώσει, ώς τ� 1491, τέσσερα ελ-ληνικά ι λία: την «Eπιτ�μή» τ�υ K.Λάσκαρι (1489), τ� «Περί �ν�ματ�ς

και ρήματ�ς» τ�υ ιδί�υ (α�ρ�ν�λ�-γητη) και τα «Eρωτήματα τ�υ Xρυ-σ�λωρά» (1490 και 1491).

Iαν�ς Λάσκαρις

Tα θεμέλια π�υ έ αλε � Δαμιλάςστη Φλωρεντία για την εκτύπωση ελ-ληνικών ι λίων θα τα εδραιώσει ένα

απ� τα πι� ακτιν� �λα πνεύματα τηςAναγέννησης, � Iαν�ς Λάσκαρις. Mετην αμέριστη �ικ�ν�μική υπ�στήρι�ητων Mεδίκων και με τη �ήθεια τερά-στι�υ πλ�ύτ�υ �ειρ�γρά�ων κλασι-κών έργων, � Λάσκαρις θα α��σιωθείστην έκδ�ση ελληνικών έργων με #η-λευτά εκδ�τικά απ�τελέσματα: εν-νέα εκδ�σεις σε διάστημα περίπ�υτριών ετών. O Λάσκαρις επέλε�ε δύ��ικ�γένειες �αρακτήρων για τα ι- λία τ�υ, κε�αλαία (καπιταλάκια) γιατα κείμενα και πε#ά για τα σ��λια, μι-μ�ύμεν�ς έτσι την πρωτ�τυπη γρα-�ή των αρ�αίων συγγραμμάτων.

Mε τα καπιταλάκια τυπώθηκαν �ρι-σμένα μ�ν� απ� τα ι λία, επειδή η�ρησιμ�π�ίησή τ�υς ανέ α#ε δυσα-νάλ�γα τ� κ�στ�ς τ�υ ι λί�υ. T�πρώτ� ι λί� π�υ ε�έδωσε � Λάσκα-ρις είναι η «Aνθ�λ�γία δια��ρων επι-γραμμάτων» τ�υ Mά�ιμ�υ Πλαν�ύδη(1494) απ� τ� τυπ�γρα�εί� τ�υLorenzo de Alopa. Xωρίς να ανα�έ-ρεται τ� �ν�μα τ�υ τυπ�γρά��υ καισυ�νά α�ρ�ν�λ�γητα κυκλ��ρησανμε τα στ�ι�εία αυτά, ώς τ� 1496, �ι ε-�ής εκδ�σεις: τ�υ Eυρυπίδη �ι «Tρα-γωδίες», Kαλλίμα��ς, �ι «Yμν�ι», τ�υAπ�λλώνι�υ P�δι�υ, τα «Aργ�ναυτι-κά» τ� «Γνώμαι μ�ν�στι��ι δια��ρωνπ�ιητών», �ι «Διάλ�γ�ι» τ�υ Λ�υκια-ν�ύ, � «Πίνακας» τ�υ Kέ ητ�ς και τα«Eρωτήματα» τ�υ Xρυσ�λωρά.

Aλδ�ς Mαν�ύτι�ς

Tην ίδια επ��ή π�υ � Λάσκαρις άρ-�ι#ε με τις πι� ευ�ίωνες συνθήκες,στη Φλωρεντία τις εκδ�τικές τ�υδραστηρι�τητες, � Aλδ�ς Mαν�ύτι�ς

στη Bενετία διερευν�ύσε τις πρ�ϋ-π�θέσεις για τη λειτ�υργία εν�ς τυ-π�γρα�εί�υ στη Bενετία πρ�σανα-τ�λισμέν�υ στις ελληνικές εκδ�σεις.Mε αταλάντευτη πίστη για τη σημα-σία π�υ εί�ε η ευρύτερη διάδ�ση τηςελληνικής γραμματείας στην �υμανι-στική Eυρώπη, πλαισιωμέν�ς και απ�Eλληνες λ�γί�υς της α�ίας τ�υ Mάρ-κ�υ M�υσ�ύρ�υ, τ�υ Aρσένι�υ Aπ�-στ�λη και τ�υ Δημήτρι�υ Δ�υκά, �Aλδ�ς θα θεμελιώσει την παραγωγήτ�υ ελληνικ�ύ ι λί�υ στη Bενετίακαι τ� παράδειγμά τ�υ θα ρει αντα-π�κριση και στ� B�ρρά.

Mετά τις πρώτες εκδ�σεις με κά-π�ι� δ�κιμαστικ� �αρακτήρα, �πωςτ�υ M�υσαί�υ, «Tα καθ’ Hρώ και Λέ-ανδρ�ν» (π. 1494), τ� «Ψαλτήρι�ν»(π. 1495) και η «Eπιτ�μή» τ�υ K. Λά-σκαρι (1495), � Aλδ�ς ανέλα ε να �-λ�κληρώσει την έκδ�ση τ�υ Aριστ�-τέλη (1495-1498), πρώτη και μ�ναδι-κή έκδ�ση έργων τ�υ Aριστ�τέληστ� πρωτ�τυπ� κατά τ�ν 15� αιώνα.Παράλληλα, απ� τ� τυπ�γρα�εί� θακυκλ��ρήσ�υν τα πι� σημαντικάέργα των Eλλήνων συγγρα�έων στ�πρωτ�τυπ�.

Aνάμεσά τ�υς περιλαμ άν�νταν:τα «Eιδύλια» τ�υ Θε�κριτ�υ (1469),�ι «Kωμωδίες» τ�υ Aριστ��άνη(1498), ένα π�λύ �ρήσιμ� λε�ικ� μετ�ν π�ιητικ� τίτλ� «Θησαυρ�ς», «Kέ-ρας Aμαλθείας και Kήπ�ι Aδώνιδ�ς»(1496), και μια συλλ�γή επιστ�λώνπ�υ κυκλ��ρησε με την επιμέλειατ�υ κυρι�τερ�υ συνεργάτη τ�υAλδ�υ, τ�υ Mάρκ�υ M�υσ�ύρ�υ,«Eπιστ�λαί δια��ρων �ιλ�σ��ων,

E!ώ�υλλ�ν τηςεκδ�σεως τ�υέργ�υ τ�υEράσμ�υ«Adagia» (συλ-λ�γή παρ�ι-μιών), �π�υ και� πρ�λ�γ�ςτ�υ Iταλ�ύ �υ-μανιστή τυπ�-γρά��υ και εκ-δ�τη Aλδ�υMαν�ύτι�υ(Bενετία 1508).

Συνέ�εια απ� τη 12η σελίδα

Αριστερά: Oμηρ�ς. «Bατρα��μυ�μα�ία», Bενετία, Λα�νικ�ς Kρης και Aλέ!ανδρ�ς Xάνδακ�ς, 1486. Διασώ%�νται έ!ι αρ�έ-τυπες και αυτ�τελείς εκδ�σεις της «Bατρα��μυ�μα�ίας». Δε!ιά: Σελίδα τ�υ «Mεγάλ�υ Eτυμ�λ�γικ�ύ». Eτυμ�λ�γικ�ν Mέ-γα κατά Aλ�ά�ητ�ν πάνυ ω�έλιμ�ν. (Eκδ�σις N. Bλαστ�ύ), Bενετία, Zα�αρίας Kαλλιέργης για λ�γαριασμ� τ�υ Nικ�λά�υ

Bλαστ�ύ, 8 I�υλί�υ, 1499.


ρητ�ρων, π�ιητών» (1499). Mε τ� γύ-ρισμα τ�υ αιώνα κατά επ��ές τ� εκ-δ�τικ� πρ�γραμμα τ�υ Aλδ�υ γνώρι-σε δυσκ�λίες και �ικ�ν�μικά και π�-λιτικά πρ� λήματα τ�ν υπ��ρέωσαννα διακ�ψει τη λειτ�υργία τ�υ τυπ�-γρα�εί�υ τ�υ. Ωστ�σ�, η εκδ�τικήδραστηρι�τητα δεν διακ�πηκε σε ση-μεί� π�υ να τ�ν απ��ενώσει απ� τ�π�λυπληθές αγ�ραστικ� τ�υ κ�ιν�και τ�υς π�λλ�ύς θαυμαστές τ�υ.Συνέ�ισε την έκδ�ση ελληνικών ι- λίων ώς τ� θάνατ� τ�υ (1514).

Kαλλιέργης

και Bλαστ�ς

Πρ�ς τα τέλη τ�υ 15�υ αιώνα θαλειτ�υργήσει στη Bενετία τ� πρώτ�ελληνικ� τυπ�γρα�εί� και, μ�λ�ν�τιδεν εί�ε #ωή πάνω απ� δύ� περίπ�υ�ρ�νια (1499-1500), η αισθητική τωνεκδ�σεών τ�υ και η �υσι�γνωμίαπ�υ έδωσαν στ� ελληνικ� ι λί� �Zα�αρίας Kαλλιέργης και � Nικ�λα�ςBλαστ�ς, αλλά και �ι άλλ�ι Kρητικ�ίπ�υ πλαισίωσαν τ� τυπ�γρα�εί�, θαεπηρεά#ει για �ρ�νια τ� ελληνικ� ι- λί� και �λες �ι εκδ�σεις της Bενε-τίας για αιώνες θα έ��υντα ι λία αυτά πηγή έ-μπνευσης. Mε μια �ικ�γέ-νεια ελληνικών �αρακτή-ρων π�υ έκ�ψε � Kαλλιέρ-γης, για την �π�ία μάλισταέ�ει �υθεί π�λύ μελάνι γιατ� περίτε�ν� τρ�π� σύν-δεσης των τ�νων και τωνπνευμάτων με τα �ωνήε-ντα, τύπωσε τ� «MέγαEτυμ�λ�γικ�ν» (1499), τ�νΣιμπλίκι� (1499), τ�νAμμώνι� (1500) και τ�ν Γα-λην� (1500).

Γύρω στα τέλη τ�υ 1500τ� τυπ�γρα�εί� τ�υ Bλα-στ�ύ σταμάτησε τη λε-τ�υργία τ�υ, πιθαν�ταταγια �ικ�ν�μικ�ύς λ�γ�υς.O Kαλλιέργης, �μως, με τ�ακ�ρεστ� πάθ�ς τ�υ γιατην τυπ�γρα�ία, κατά�ε-ρε να ρει τη δύναμη καιτ�υς απαραίτητ�υς π�-ρ�υς, ώστε να δ�κιμάσει�ανά την τύ�η τ�υ, στη Bε-νετία και πάλι, τ� 1509.Aπευθυν�μεν�ς αυτή τη��ρά απ�κλειστικά στ�διάσπαρτ� ελληνισμ�, γιανα έλθει αρωγ�ς στηνπρ�σπάθειά τ�υ, τύπωσετα «E�εψάλματα», την«Eκθεση παραινετική» τ�υAγαπητ�ύ διακ�ν�υ και τ�«Ωρ�λ�γι�», �ωρίς �μως�υσιαστική επιτυ�ία καιαυτή τη ��ρά.

O Kαλλιέργης θα επι�ει-ρήσει και τρίτη ��ρά ναπρ�ωθήσει την αγ�ρά τ�υελληνικ�ύ ι λί�υ με θε-ματικ� πρ�σανατ�λισμ�τέτ�ι� π�υ θα κάλυπτε τιςανάγκες τ�υ ελληνικ�ύκ�ιν�ύ, απ� τη Pώμη �μωςαυτή τη ��ρά. Mε άριστεςπρ�ϋπ�θέσεις και έ��νταςτη συμπαράσταση μαική-νων των γραμμάτων καιτης τέ�νης, θα τυπώσει τις«Ωδές» τ�υ Πινδάρ�υ(1515), πρώτ� απ�κλειστι-

κά ελληνικ� ι λί� π�υ τυπώθηκεστη Pώμη. Mε την έκδ�ση των «Eι-δυλλίων» τ�υ Θε�κριτ�υ, τ�ν επ�με-ν� �ρ�ν� (1516) θα �αν�ύν �ι πρώ-τες δυσκ�λίες στη διάθεση των ι- λίων και � �ικ�ν�μικ�ς τ�υ συνέ-ταιρ�ς, � Cornelio Benigni, θα απ�-τρα η�τεί απ� την εκδ�τική πρ�-σπάθεια.

O Kαλλιέργης συνέ�ισε τ� έργ�τ�υ και με τα πενι�ρά μέσα π�υ τ�υαπέμειναν, υπ�στηρι#�μεν�ς ίσωςκαι απ� τ� �ιλέλληνα πάπα Λέ�ντα I’,θα εργαστεί στη Pώμη ώς τ� 1523.Tα �ρ�νια αυτά � Kαλλιέργης ε�έδω-σε δύ� γραμματικά ι λία, τις Eκλ�-γές τ�υ Θωμά Mαγίστρ�υ και τ�υΦρυνί��υ, ένα μικρ� ι λιάρι� επ�-ν�μα#�μεν� «H�rae in laudem»(1516), την «Oκτώη��» (1520) και έ-να �γκώδες Λε�ικ� τ�υ GuarinoFavorino (1523).

Aρσένι�ς Aπ�στ�λης

Tην επ��ή εκείνη θα λειτ�υργήσειστη Pώμη και ένα άλλ� ελληνικ� τυ-π�γρα�εί�, τ� �π�ί� ήταν στημέν�στ� �ώρ� και ε�υπηρετ�ύσε τις ανά-γκες τ�υ Eλληνικ�ύ K�λλεγί�υ. Tην

πρώτη ελληνική έκδ�ση τη δ�ύλεψεαρ�ικά ένας Iταλ�ς τυπ�γρά��ς �Vittore Carmelio, στη συνέ�εια �μως�αίνεται �τι τ� τυπ�γρα�εί� πέρασεαπ�κλειστικά σε ελληνικά �έρια καιδεν απ�κλείεται την �λη εκδ�τικήεργασία να την επ�πτευε και � Aρσέ-νι�ς Aπ�στ�λης. τα ι λία π�υ τυπώ-θηκαν εκεί είναι: «Σ��λια εις τηνOμήρ�υ Iλιάδα» (1517), «Oμηρικά #η-τήματα τ�υ Π�ρ�ύσι�υ» (1518),«Commentarii in septem tragediasSophoclis» (1518), «Γέρας ει μ’ �ν�-μάσεις...» (π. 1519), τα Aπ��θέγματα(π. 1520) και τ� Iσ�κράτ�υς Λ�γ�ιτρεις (π. 1520). H πρ�σπάθεια τ�υAλδ�υ να εδραιώσει την αγ�ρά τ�υελληνικ�ύ ι λί�υ στ�υς �υμανιστι-κ�ύς κύκλ�υς της Bενετίας, αλλά καιέ�ω απ� τα �ρια της Iταλίας τ�ν �δή-γησε συ�νά σε �ικ�ν�μικ� αδιέ��δ�,ταυτ��ρ�να �μως η πρωτ�π�ρία τ�υαυτή απέ�ερε τ�υς αναμεν�μεν�υςκαρπ�ύς, αλλά μετά τ� θάνατ� τ�υ.

Eνας Πατριν�ς έμπ�ρ�ς, � Aνδρέ-ας K�υνάδης, θα υλ�π�ιήσει τα �ρά-ματα τ�υ I�υστίν�υ Δεκάδυ�υ(«Ψαλτήρι�ν», π. 1495) και τ�υ Zα�α-ρία Kαλλιέργη («E�εψάλματα», 1509),και θα αναλά ει την έκδ�ση και ε-

μπ�ρία των ελληνικών λειτ�υργικών ι λίων για τ�υς Eλληνες της Δύσηςκαι της Aνατ�λής. O K�υνάδης άρ�ι-σε τ� εκδ�τικ� τ�υ πρ�γραμμα μετην «Παρακλητική» και τ� «Tριώ-δι�ν»(1522), δεν περι�ρίστηκε �μωςστην έκδ�ση λειτ�υργικών ι λίωνπ�υ θα κάλυπταν τις ανάγκες τηςEκκλησίας, αλλά εγκαινίασε μια σει-ρά ελληνικών ι λίων, μικρά �υλλά-δια, με λ�γ�τε�νικ� και π�ιητικ� πε-ριε��μεν� και μικρά θεατρικ�ύ �αρα-κτήρα έργα, παρμένα κυρίως απ� τηνανθ�ύσα δημώδη λ�γ�τε�νία. T�πένθ�ς θανάτ�υ (1524), � Aπ�κ�π�ς(1524), η «Iστ�ρία τ�υ Tαγιαπιέρα»(1528), � «Mέγας Aλέ�ανδρ�ς» καιπ�λλά άλλα είναι εκδ�σεις π�υ γή-καν �άρη στη σύλληψη τ�υ K�υνάδηκαι των συνεργατών τ�υ.

Oι συνεργάτες τ�υ αυτ�ί μάλισταέπαι�αν σπ�υδαι�τερ� ίσως ρ�λ� καιαπ� αυτ�ν τ�ν ίδι� επειδή � K�υνά-δης πέθανε μ�λις (δύ�) �ρ�νια αργ�-τερα (1524), και τ� έργ� τ�υ συνέ�ι-σαν � πεθερ�ς Damiani di SantaMaria, � τυπ�γρά��ς Stefano deSabio και �ι αδελ��ί τ�υ, � τυπ�γρά-��ς Hercole Giraldi και � εκδ�της εκ-κλησιαστικών και λειτ�υργικών ι-

λίων Nικήτας Φαύ-στ�ς. H εκδ�τική επιτυ-�ία τ�υ K�υνάδη και κυ-ρίως � νέ�ς θεματικ�ςπρ�σανατ�λισμ�ς π�υδ�θηκε στ� ελληνικ� ι λί�, αν�ίγ�ντας ταυ-τ��ρ�να μια μεγάλη καιανεκμετάλλευτη αγ�ράστην Aνατ�λή, δελέασεκαι άλλ�υς Iταλ�ύς τυ-π�γρά��υς στ� να ε-μπλ�υτίσ�υν τις κάσεςτ�υς με ελληνικά στ�ι-�εία και να αναλά �υντην εκτύπωση ελληνι-κών εκδ�σεων.

Eκδ�τες τυπ�γρά��ι,�πως � MelchiorreSessa με τ� PietroRavani, τη μεγάλη τυ-π�γρα�ική �ικ�γένειατων Zanetti και τ�υςGiunti στη Φλωρεντία,θα αναλά �υν για λ�γα-ριασμ� Eλλήνων « ι- λι�πωλών», αλλά καιγια δικ� τ�υς λ�γαρια-σμ� την έκδ�ση ελληνι-κών λειτ�υργικών ι- λίων, παράλληλα μάλι-στα με την κυκλ��ρίαέργων π�υ ενδιέ�εραναπ�κλειστικά τ� �υμα-νιστικ� κ�ιν�.

Tα τυπ�γρα�εία τηςBενετίας θα τρ��δ�-τήσ�υν για αιώνες μεελληνικά ι λία τ� διά-σπαρτ� ελληνισμ� και ηελληνική τυπ�γρα�ικήτέ�νη με την αδιάκ�πηιστ�ρία της, ως την α-πελευθέρωση, θα πρ�-σ�έρει μεγάλες υπηρε-σίες στη διατήρηση τηςελληνικής συνείδησηςκαι παράλληλα θα συνε-�ίσει τη διάδ�ση τηςκλασικής γραμματείαςστ� B�ρρά, τ�υλά�ι-στ�ν ώς τις αρ�ές τ�υ17�υ αιώνα.


AΦIEPΩMA

T� Eλληνικ� Iνστιτ�ύτ�T� μ�ναδικ ελληνικ κέντρ� επιστημ�νικής έρευνας στ� ε�ωτερικ

TO EΛΛHNIKO Iνστιτ�ύτ� Bυαντι-νών και Mετα�υαντινών Σπ�υδώντης Bενετίας, τ� μ�ναδικ� ελληνικ�κέντρ� επιστημ�νικής έρευνας στ�ε�ωτερικ�, ιδρύθηκε με τ� ν�μ�1766/1951, σε ε�αρμ�γή μ�ρ�ωτι-κής συμ�ωνίας της Eλλάδας και τηςIταλίας (1948) και δέ"τηκε ως δωρεά(1953) την περι�υσία, σε ακίνητα καικινητά, της άλλ�τε ακμαίας Eλληνι-κής K�ιν�τητας Bενετίας (με την υ-π�"ρέωση της παρ�"ής σε αυτήν ε-τήσιας επι"�ρήγησης). H λειτ�υργίατ�υ άρ"ισε θεωρητικά τ� 1955, με τ�δι�ρισμ� της πρώτης τ�υ διευθύ-ντριας (της καθηγήτριας Σ��ίαςAντωνιάδη), στην πραγματικ�τητα�μως τ� 1958, μ�λις δηλαδή απ�πε-ρατώθηκαν τα έργα της ριικής ανα-καίνισης στ� μνημειακ� συγκρ�τη-μα των κτιρίων της K�ιν�τητας, π�υ�ρίσκεται στην καρδιά της Bενετίας(Castello 3412), δύ� �ήματα απ� τ�νAγι� Mάρκ�.

T� συγκρ�τημα αυτ�, π�υ έ"ει ωςκέντρ� τ�ν ιστ�ρικ� «Περί��λ� τωνEλλήνων» (Campo dei Greci), απ�-τελείται απ� τ� μέγαρ� της Φλαγγι-νεί�υ Σ"�λής (σημερινή έδρα τ�υIνστιτ�ύτ�υ, �π�υ τα γρα�εία, η �ι-�λι�θήκη και � �ενώνας), απ� τ� μέ-γαρ� της K�ιν�τητας (�π�υ σήμερατ� M�υσεί�, τ� Παλαι� Aρ"εί� και ημεγάλη αίθ�υσα των διαλέ�εων),κ�μψά κτίσματα τ�υ αρ"ιτέκτ�ναBaldassare Longhena, απ� τ� Θη-σαυρ��υλάκι�, στ� �άθ�ς τ�υ περι-��λ�υ (�π�υ τα γρα�εία της K�ιν�-τητας και τ� Nέ� Aρ"εί�) και απ� τ�να� τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ των Eλλή-νων (τ�υ 16�υ αι.), τ�ν αρ"αι�τερ�και λαμπρ�τερ� ελληνικ� �ρθ�δ��να� της Δύσης.

Tμήματα

Tα κυρι�τερα τμήματα τ�υ Iνστι-τ�ύτ�υ είναι η Bι�λι�θήκη, τα

Aρ"εία και τ� M�υσεί� τ�υ.� H Bι�λι�θήκη. Περιέ"ει αρκετά

παλαιά �ι�λία της K�ιν�τητας (ιδίωςεκδ�σεις θρησκευτικών και δημω-δών ελληνικών έργων, των �ενετι-κών τυπ�γρα�είων), αλλά έ"ειπλ�υτιστεί πρ�σ�ατα και με νεώτε-ρα και σύγ"ρ�να ��ηθήματα καιπ�λλά περι�δικά. Στη συλλ�γή των41 ελληνικών "ειρ�γρά�ων περι-λαμ�άν�νται και τρία ιστ�ρημένα�υαντινά ευαγγέλια σε περγαμηνή(αριθ. 1, 2, 4), καθώς και τ� περί�η-μ� "ειρ�γρα�� τ�υ μυθιστ�ρήματ�ςτ�υ Mεγ. Aλε�άνδρ�υ (αριθ. 5), με

250 έγ"ρωμες μικρ�γρα�ίες. Iδιαί-τερη α�ία έ"�υν παπικές ��ύλες καιεπίσημα γράμματα των Δ�γηδωντης Bενετίας πρ�ς την K�ιν�τητα,σε περγαμηνή, καθώς και η σειράτων πατριαρ"ικών γραμμάτων πρ�ςαυτήν.

� Tα Aρ�εία. Περιέ"�υν π�λλέςδεκάδες "ιλιάδες λυτών εγγρά�ων,ανέκδ�των στην πλει�ν�τητά τ�υςκαι γύρω στα 200 κατάστι"α μητρώ-ων, πρακτικών, λη�ιαρ"ικών και λ�-γιστικών �ι�λίων κ.τλ. είναι π�λυτι-μ�τατα, γιατί περιέ"�υν μαρτυρίεςγια τη δράση, απ� τ�ν 15� αιώνα, �-"ι μ�ν� των Eλλήνων της Bενετίας,αλλά �λ�κληρ�υ τ�υ �ενετ�κρα-τ�ύμεν�υ ή και τ�υρκ�κρατ�ύμε-ν�υ Eλληνισμ�ύ της Aνατ�λής.

� T� M�υσεί�. Iδρύθηκε και �ργα-νώθηκε απ� τη Σ��ία Aντωνιάδη,πρώτη διευθύντρια τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ,και περιλαμ�άνει �υαντινές και κυ-ρίως μετα�υαντινές εικ�νες. Oι ση-μαντικ�τερες εικ�νες τ�υ έ"�υν ε-πισκευασθεί, καθαρισθεί και εκτε-θεί. H συλλ�γή τ�υ M�υσεί�υ διαθέ-τει έργα των διάσημων μετα�υαντι-νών αγι�γρά�ων της Kρητικής Σ"�-λής Mι". Δαμασκην�ύ, Γεωργ. Kλ�-ντα, Eμμ. Λαμπάρδ�υ, Θε�δ. Π�υ-λάκη, Eμμ. Tάνε κ.ά. Aλλες α�ι�λ�-γες εικ�νες κ�σμ�ύν τ�ν επι�λητικ�να� τ�υ Aγ. Γεωργί�υ, έργ� Bενε-τών αρ"ιτεκτ�νων.

Eπιστημ�νικ�ς κατάλ�γ�ς τηςσυλλ�γής των εικ�νων έ"ει δημ�σι-ευθεί τ� 1962 απ� τ�ν εγκυρ�τερ�μελετητή Mαν�λη Xατηδάκη

(Manolis Chatzidakis, «Icones deSaint - Georges des Grecs et de laCollection de l’ Institut Hellenique deVenise», Venise 1962 σ. 222+79 πιν.και 8 εγ"ρ.).

Σκ�π�ί τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ

Kύρι�ς σκ�π�ς τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ,π�υ επ�πτεύεται απ� τριμελή Eπι-τρ�πή στην Aθήνα και τ�υ �π�ί�υ �διευθυντής και �ι υπ�τρ��ι επιλέ-γ�νται απ� την Aκαδημία Aθηνών, εί-ναι, κατά τ�ν Oργανισμ� τ�υ (B.Δ.720/1966), η μελέτη της ελληνικής ι-στ�ρίας και τ�υ ελληνικ�ύ π�λιτι-σμ�ύ κατά τη �υαντινή και τη μετα-�υαντινή περί�δ�, �πως εμ�ανί�-νται στα ιταλικά αρ"εία και ιδιαίτεραστα �ενετικά, καθώς και η έκδ�σητων σ"ετικών ιστ�ρικών και �ιλ�λ�-γικών πηγών (αρ"είων, εγγρά�ων καικειμένων), π�υ σώ�νται στα πλ�υ-σι�τερα αρ"εία και στις �ι�λι�θήκεςτης Bενετίας και �λης της Iταλίας

Για την εκπλήρωση τ�υ σκ�π�ύαυτ�ύ τ� Iνστιτ�ύτ� έ"ει ανάγκη συ-νεργατών επιστημ�νων. X�ρηγεί,λ�ιπ�ν, υπ�τρ��ίες σε νέ�υς Eλλη-νες πτυ"ι�ύ"�υς Πανεπιστημίων,π�υ, α��ύ επιτύ"�υν σε διαγωνισμ�,έρ"�νται να εργαστ�ύν στ� Iνστιτ�ύ-τ� και να ετ�ιμάσ�υν διδακτ�ρικέςδιατρι�ές, και άλλες μελέτες, με τηνκαθ�δήγηση τ�υ διευθυντή τ�υ (πα-νεπιστημιακ�ύ καθηγητή) και στεγά-�νται σε αυτ� για διάστημα εν�ς ήδύ� ετών.

T� Iνστιτ�ύτ� πρ�σκαλεί ε�άλλ�υ

Bενετία 1968. Eλληνες επιστήμ�νες στ� Διεθνές Eπιστημ�νικ� Συνέδρι� «Bενετία και Aνατ�λή έως τ�ν 15� αιώνα». Στ� μέ-σ�ν, διακρίνεται η πρώτη διευθύντρια τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ Σ��ία Aντωνιάδη. Eπίσης �ι καθηγητές N. Tωμαδάκης, M. Mαν�ύσα-

κας, I. Xασιώτης, Xρύσα Mαλτέ��υ κ.ά.

Eλληνες επιστήμ�νες στ� συνέδρι� «Bενετία και Aνατ�λή έως τ�ν 15� αιώνα»π�υ πραγματ�π�ιήθηκε στη Bενετία τ� 1968. Στ� �άθ�ς διακρίνεται τ� μ�ναστή-

ρι τ�υ Σαν T�ι�ρτ�ι� Mατ��ρε, �π�υ έγινε τ� συνέδρι�.


δ�κιμ�υς ερευνητές, Eλληνες ή �έ-ν�υς, για μικρ�τερ� διάστημα (δύ�ώς έ�ι μηνών), στ�υς �π�ί�υς πρ�-σ�έρει στέγη και μηνιαία απ�ημίω-ση. Στέγη πρ�σ�έρει, �ταν έ"ει τηδυνατ�τητα, και σε επίλεκτ�υς έκτα-κτ�υς �ιλ��εν�υμέν�υς. Tα π�ρί-σματα των ερευνητών αυτών δημ�-σιεύ�νται στ� περι�δικ� τ�υ Iνστι-τ�ύτ�υ «Θησαυρίσματα» ή στη σειράτων εκδ�σεών τ�υ π�υ �έρει τ�ν τίτ-λ� «Bι�λι�θήκη τ�υ Eλληνικ�ύ Iνστι-τ�ύτ�υ Bενετίας».

T� Iνστιτ�ύτ� συνεργάεται στενάμε τα άλλα �μ�λ�γά τ�υ επιστημ�νι-κά ιδρύματα της Iταλίας και τ�υ ε�ω-τερικ�ύ και, στ� πλαίσι� των πνευμα-τικων ανταλλαγών και εκδηλώσεων,δι�ργανώνει εκθέσεις, διαλέ�εις, συ-νέδρια και επιστημ�νικές συναντή-σεις. Yπ��ηθεί, επίσης, με κάθετρ�π� (παρ�"ή πληρ��ριών, �ωτ�-γρα�ιών κ.τλ.) τις έρευνες των μελε-τητών π�υ πρ�σ�εύγ�υν σ’ αυτ� απ�παντ�ύ.

Διευθυντές

Πρώτη διευθύντρια τ�υ Iνστιτ�ύ-τ�υ υπηρέτησε (1955-1966) η Σ��ίαAντωνιάδη, καθηγήτρια τ�υ Πανεπι-στημί�υ τ�υ Leiden της Oλλανδίας(†1972). Για τ� �λ� έργ� της γρά�τη-καν τα δέ�ντα απ� ειδικ�ύς στ�ν τ�-μ� «Mνημ�συν�ν Σ��ίας Aντωνιά-δη» (Bενετία 1974) π�υ τ� Iνστιτ�ύτ�α�ιέρωσε στη μνήμη της. Eιδικ�τεραγια τ� έργ� της στ� Iνστιτ�ύτ� σημα-ντική πηγή πληρ��ριών παραμέ-ν�υν �ι τρεις πρώτ�ι τ�μ�ι (1962-1964) τ�υ περι�δικ�ύ «Θησαυρίσμα-τα» π�υ ίδρυσε η ίδια.

Eδώ θα περι�ριστ�ύμε να π�ύμε �-τι η Σ��ία Aντωνιάδη αντιμετώπισεμε πίστη, ενθ�υσιασμ� και αδάμαστηθεληματικ�τητα τα π�λλά και σ��α-ρά πρ��λήματα π�υ κάθε μεγάλ� έρ-γ� παρ�υσιάει στην αρ"ή τ�υ. Aνα-καίνισε ριικά, με ε�αίρετη καλαισθη-σία, τα μισ�ερειπωμένα κτίρια, δέ-

"τηκε και καθ�δήγησε τ�υς πρώτ�υςυπ�τρ��υς και �ιλ��εν�υμέν�υς, ί-δρυσε τ� M�υσεί� και τ� περι�δικ�τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ, καθώς και τη σειράτων εκδ�σεών τ�υ, π�υ την εγκαινία-σε με δύ� α�ι�λ�γα έργα, τ�ν επιστη-μ�νικ� κατάλ�γ� των εικ�νων τ�υIνστιτ�ύτ�υ απ� τ�ν μ. Xατηδάκη(1962) και τη μ�ν�γρα�ία τ�υ A. :υγ-γ�π�ύλ�υ (1966) για τ� "ειρ�γρα��

τ�υ Mεγ. Aλε�άνδρ�υ. T�ν Σεπτέμ-�ρι� τ�υ 1966 τη διαδέ"τηκε στη δι-εύθυνση τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ� M.I. Mα-ν�ύσακας, τακτικ�ς καθηγητής τηςIστ�ρίας των Mέσων και NεωτέρωνXρ�νων τ�υ Πανεπιστημί�υ Θεσσα-λ�νίκης, π�υ υπηρέτησε δεκαέ�ι"ρ�νια και απ�"ώρησε τ�ν Oκτώ�ρι�τ�υ 1982, μετά την εκλ�γή τ�υ ωςτακτικ�ύ μέλ�υς της Aκαδημίας Aθη-

νών. Aπ� τ� 1982 έως τ� 1990 τ�Iνστιτ�ύτ� μένει "ωρίς διευθυντή.T� 1990 αναλαμ�άνει τη διεύθυνσητ�υ Iνστιτ�ύτ�υ � καθηγητής N.M.Παναγιωτάκης, � �π�ί�ς, με "ίλιεςδυσκ�λίες, συνε"ίει τ� έργ� τωνπρ�κατ�"ων τ�υ. Aπ� τα στ�ι"είαπ�υ παρατέθηκαν στ�ν συν�πτικ�αυτ� απ�λ�γισμ� τ�υ π�λυδιάστα-τ�υ έργ�υ τ�υ Eλληνικ�ύ Iνστιτ�ύ-τ�υ Bυαντινών και Mετα�υαντινώνΣπ�υδών Bενετίας έγινε αντιληπτή ησυστηματική πρ�σπάθεια π�υ κατα-�λήθηκε πάντ�τε απ� τ�υς υπεύθυ-ν�υς διευθυντές τ�υ για την απ�δ�-τική εκπλήρωση των σκ�πών τ�υ,στ� μέτρ� των υλικών και των αν-θρωπίνων δυνατ�τήτων.

Παρ’ �λα τα πενι"ρ�τατα �ικ�ν�μι-κά τ�υ μέσα (με ετήσι� πρ�ϋπ�λ�γι-σμ� τ� 1966 εν�ς μ�ν� εκατ�μμυρί-�υ δρα"μών και δέκα πληθωριστικώνεκατ�μμυρίων τ� 1982) και παρ’ �λ�τ� απελπιστικά �λιγάριθμ� πρ�σωπι-κ� τ�υ (ένα γραμματέα, μία δι�ικητι-κή υπάλληλ� και ένα θυρωρ� και "ω-ρίς �ύτε δια"ειριστή, �ύτε �ι�λι�θη-κάρι�, �ύτε αρ"ει�ν�μ�, �ύτε επιμε-λητή μ�υσεί�υ), τ� Iδρυμα δεν ανέ-κ�ψε την αν�δική τ�υ π�ρεία με ε-�αίρεση την �κταετία 1982-1990 �π�-τε, με την έλλειψη διευθυντή και τηνυπ�ν�μευση τ�υ έργ�υ τ�υ απ� �ρι-σμένα κυκλώματα, διέτρε�ε σ��αρ�-τατ� κίνδυν�.

Eυτυ"ώς, � κίνδυν�ς αυτ�ς απε-τράπη �ριστικά και τ� Iνστιτ�ύτ� μετ� νέ� τ�υ διευθυντή N.M. Παναγιω-τάκη πρ�"ωρεί και πάλι απερίσπαστ�στ� δρ�μ� τ�υ πρ�σπαθώντας να α-�ι�π�ιήσει, κατά τ�ν καλύτερ� τρ�-π�, τ� π�λύτιμ� υλικ� π�υ εί"ε στηδιάθεσή τ�υ, μελετώντας και δημ�-σιεύ�ντας τ�υς θησαυρ�ύς τ�υ, εκ-παιδεύ�ντας αλλεπάλληλες σειρέςνέων Eλλήνων ερευνητών και πρ�-�άλλ�ντας τις κατακτήσεις της ελ-ληνικής επιστήμης στ� διεθνή "ώρ�.

ΔYO είναι �ι σειρές των επιστημ�-νικών δημ�σιευμάτων τ�υ Iνστι-τ�ύτ�υ:

α) H Bι�λι�θήκη τ�υ Eλληνικ�ύIνστιτ�ύτ�υ Bενετίας (αριθ. 3-13)π�υ περιλαμ�άνει τα ακ�λ�υθα έρ-γα:

1 – Manolis Chatzidakis, Iconesde Saint-Georges des Grecs et de lacollection de l’ Institut helléniquede Venise, Venise 1962.

2 – Aνδρέ�υ :υγγ�π�υλ�υ. Aι μι-κρ�γρα�ίαι τ�υ μυθιστ�ρήματ�ςτ�υ M. Aλε�άνδρ�υ εις τ�ν κώδικατ�υ Eλληνικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ Bενε-τίας, Aθήναι-Bενετία 1966.

3. M. I. Mαν�ύσακα, Aνέκδ�ταπατριαρ"ικά γράμματα (1547-1806)πρ�ς τ�υς εν Bενετία μητρ�π�λί-τας Φιλαδελ�είας και την Oρθ�δ�-��ν Eλληνικήν Aδελ��τητα, Bενε-τία 1968.

4. Art et Société a Byzance souslés Paléologues. Actes du Colloqueorganisé par l’ Associationinternationale des étudesbyzantines a Venise en septembre1968, Venise 1971.

5. B.N. Tατάκη, Γεράσιμ�ς Bλά-

"�ς � Kρης (1605/7-1685) �ιλ�σ�-��ς, θε�λ�γ�ς, �ιλ�λ�γ�ς, Bενε-τία 1973.

6. Mνημ�συν�ν Σ��ίας Aντωνιά-δη, Bενετία 1974.,

7. André Grabar, Les revêtementsen or et en argent des icônesbyzantines du moyen âge, Venise1975.

8. Mαν�λη Xατηδάκη, Eικ�νεςτ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ των Eλλήνωνκαι της συλλ�γής τ�υ Iνστιτ�ύτ�υΛεύκωμα, Bενετία 1975. (T� κείμε-ν� ελληνικά και γαλλικά).

9. Elisabeth Santschi, Régestesdes Arrêts Civils et des Mémoriaux(1363-1399) des archives du duc deCrète, Venise 1976,

10. André Grabar-M.Manoussacas, L’ illustration dumanuscrit de Skylitzés de laBibliothéque Nationale de Madrid,Venise 1979.

11. Elizabeth A. Zachariadou,Trade and Crusade. Venetian Creteand the Emirates of Menteshe andAydin (1300-1415), Venice 1983.

12. N.M. Παναγιωτάκης, Φραγκί-σκ�ς Λε�νταρίδης, Bενετία, 1990.

13. M.I. Mαν�ύσακα - Iω. Σκ�υλά(+), Tα λη�ιαρ"ικά �ι�λία της Eλλη-νικής Aδελ��τητας Bενετίας. A’ -Πρά�εις γάμων (1599-1815), Bενε-τία 1993.

Oι μ�ν�γρα�ίες της α�ι�λ�γηςαυτής σειράς, επι�λητικές σε �γκ�και εμ�άνιση και γραμμένες απ�Eλληνες και �έν�υς ειδικ�ύς, ανα-�έρ�νται σε καίρια θέματα τέ"νηςκαι ιστ�ρίας ή στις συλλ�γές εγ-γρά�ων ή εικ�νων τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ.O αριθμ�ς 6 είναι α�ιερωμέν�ς στημνήμη της πρώτης τ�υ διευθύ-ντριας Σ��ίας Aντωνιάδη.

�) T� ετήσι� περι�δικ� Θησαυρί-σματα π�υ περιλαμ�άνει 22 τ�μ�υς(απ� τ� 1962-1992). Tυπώθηκε επί-σης (ελληνικά, αγγλικά και ιταλικάκαι � «Oδηγ�ς τ�υ M�υσεί�υ τωνεικ�νων και τ�υ να�ύ τ�υ Aγ. Γε-ωργί�υ. Iστ�ρική εισαγωγή M.I. Mα-ν�ύσακα. Περιγρα�ικ�ς κατάλ�γ�ςAθ. Δ. Παλι�ύρα, Bενετία 1976.

H έκδ�ση τ�υ εικ�ν�γρα�ημέ-ν�υ Oδηγ�ύ στάθηκε π�λύ "ρήσιμηστ�υς μελετητές, αλλά και στ�υςαπλ�ύς επισκέπτες τ�υ Iνστιτ�ύ-τ�υ.

Tα δημ�σιεύματα τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ

T� μέγαρ� της Φλαγγινεί�υ Σ"�λής (17�ς αι.). Σημερινή έδρα τ�υ Eλληνικ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ Bυ�αντινών και Mετα�υ�αντι-νών Σπ�υδών.

Γεω

ργ

ί�υ

Kλ�

τ α

, K

ρη

τ�

ς (

μνεία

1564 -

1609).

Λεπ

τ�

μέρ

εια

απ

� τ

ην ε

ικ�

ν�

γρ

ά�

ησ

η τ

�υ

ύμ

ν�

υ «

Eπ

ί Σ

�ι �α

ίρει»

. Π

ρ�

κειτ

αι γ

ια έ

να

απ

� τ

α α

ρισ

τ�

υρ

γή

μα

τα

τη

ς μ

ετα

�υ

α

ντιν

ής τ

έ-

�νη

ς. (M

�υ

σεί�

τω

ν E

ικ�

νω

ν, B

ενετία

).

TO MOYΣEIO των Bυ�αντινών και με-τα υ�αντινών εικ�νων τ�υ Eλληνι-κ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ Bενετίας στεγά�ε-ται στ�ν πρώτ� �ρ�� τ�υ μεγάρ�υτης Aδελ��τητ�ς τ�υ Aγί�υ Nικ�λά-�υ των Eλλήνων, π�υ �τίστηκε, μα�ίμε τη συνε��μενη Φλαγγίνει� Σ��λή(τη σημερινή έδρα τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ),απ� τ� �ημισμέν� Bενετ� αρ�ιτέ-κτ�να Baldassare Longhena στα τέ-λη τ�υ 17�υ αιώνα. Περιλαμ άνει 104��ρητές εικ�νες απ� τ� 14� ως τ�18� αιώνα και αντιπρ�σωπευτικάδείγματα απ� ιστ�ρημέν�υς κώδι-κες, επίσημα έγγρα�α της Aδελ��-τητ�ς, �ρυσά και αργυρά μικρ�τε-�νήματα, εκκλησιαστικά κειμήλια και�ρυσ�κέντητα άμ�ια. Oι επι�ανέ-στερ�ι νε�έλληνες αγι�γρά��ι Mι-�αήλ Δαμασκην�ς, Γεώργι�ς Kλ�-ντ�ας, Eμμαν�υήλ, Λαμπάρδ�ς, Θε�-δωρ�ς Π�υλάκης, Eμμαν�υήλ T�ά-

νες – Mπ�υνιαλής, Φιλ�θε�ς Σκ�ύ-��ς, Bίκτωρ κ.ά., 'ε�ωρί��υν με ταέργα τ�υς ανάμεσα σε ισά'ι�υς καλ-λιτέ�νες ανώνυμων πινάκων. Λίγεςεικ�νες κωνσταντιν�π�λίτικης τέ-�νης, τ�υ 14�υ και 15�υ αι., είναι �ιτελευταίες αναλαμπές της υ�αντι-νής τέ�νης των Παλαι�λ�γων π�υ έ-�θασαν ως τη Bενετία, ενώ τρεις υ-�αντινί��υσες ιταλικές εικ�νες της ί-δια επ��ής απ�τελ�ύν μια απ� τιςπ�λλές πνευματικές γέ�υρες π�υσυνέδεσαν την Aνατ�λή με τη Δύση.

T� M�υσεί� στ� είδ�ς τ�υ είναι μ�-ναδικ� στην Eυρώπη, τ� πλ�υσι�τε-ρ� σε έργα μετα υ�αντινής �ωγρα�ι-κής, �λα γνήσια και ε'αίρετης π�ι�-τητας, και έ�ει τ� μεγάλ� πλε�νέ-κτημα να �ιλ�'ενεί τα πι� �αρακτη-ριστικά έργα των �ν�μαστών «μαέ-στρων» της Kρητικής Σ��λής.

Γιατί η Σ��λή π�υ γεννήθηκε στην

Kρήτη και απλώθηκε σ’ �λ�κληρ� τ�μεσ�γειακ� �ώρ� – με τις τ�ι��γρα-�ίες και τις ��ρητές εικ�νες – απ�τ� Σινά μέ�ρι τ� Aγι�ν Oρ�ς και απ�τα Mετέωρα μέ�ρι τη Bενετία, εί�ετη δύναμη να εκ�ράσει τ� �ωνταν�πνεύμα τ�υ καιρ�ύ της και, μέσα απ�τ�ν υψηλ� ιδεαλισμ�, την π�ι�τητακαι την παραδ�σιακή πίστη, να ερμη-νεύσει τα πνευματικά, καλλιτε�νικάκαι θρησκευτικά ιώματα των Eλλή-νων.

H συλλ�γή των εικ�νων της Eλλη-νικής Aδελ��τητ�ς Bενετίας σ�ημα-τίστηκε σιγά-σιγά απ� αλλεπάληλλη-λες δωρεές των μελών της και άλλων�ρθ�δ�'ων. Aλλες πρ�έρ��νται απ�διά��ρες ελληνικές περι��ές (ιδίωςτην Kρήτη και τα Eπτάνησα) και με-τα�έρθηκαν κατά καιρ�ύς απ� πρ�-σ�υγες στη Bενετία και άλλες �ιλ�-τε�νήθηκαν στην π�λη αυτή απ�Eλληνες καλλιτέ�νες, �πως � Kερκυ-ραί�ς Eμμαν�υήλ T�αν��υρνάρηςκαι � Kρητικ�ς Eμμαν�υήλ T�άνες.

T� M�υσεί� συγκρ�τήθηκε απ�την πρώτη διευθύντρια τ�υ Iνστιτ�ύ-τ�υ (1955-1966) Σ��ία Aντωνιάδη καιεγκαινιάστηκε τ� 1959.


AΦIEPΩMA

T� M�υσεί�των Eικ�νων

Xτίστηκε τν 17 αιώνα και είναι τ πλυσι�τερ

στην Eυρώπη σε έργα μετα�υ�αντινής �ωγρα�ικής

«Aγι�ς Γεώργι�ς», Kρητική Σ��λή, 15�ς - 16�ς αι. (M�υσεί� των Eικ�νων, Bενε-τία). O Aγι�ς εικ�νί εται κα�αλλάρης, ��ρεί τη στρατιωτική τ�υ στ�λή και σκ�-τώνει τ� δράκ�ντα. Eπάνω δε#ιά τ� �έρι τ�υ Θε�ύ τ�ν ευλ�γεί. Στην επιμελημέ-νη αυτή εικ�να έ�ει πρ�στεθεί και τ� �ικ�σημ� τ�υ άγνωστ�υ δωρητή, ωγρα�ι-

σμέν� στ� �τερ� τ�υ θηρί�υ.


AΦIEPΩMA

T�υ Aθανασί�υ Παλι�ύρα

Πρ�έδρ�υ τ�υ Tμήματ�ς Iστ�ρίας - Aρ�αι�λ�γίαςτ�υ Πανεπιστημί�υ Iωαννίνων

O OPΘOΔO+OΣ να�ς τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υτων Eλλήνων της Bενετίας είναι � παλαι�-τερ�ς και λαμπρ�τερ�ς να�ς της Δύσεως.Oικ�δ�μήθηκε με τις συνεισ��ρές τωνμελών της Eλληνικής Aδελ��τητ�ς καιτων άλλων Eλλήνων π�υ έ�θασαν στη Bε-νετία, ιδίως των ναυτικών. H �ικ�δ�μή τ�υδιήρκεσε απ� τ� 1539 ως τ� 1573 και στ�ί-

�ισε συν�λικά 15.000 �ρυσά δ�υκάτα.Aρ�ιτέκτ�νες τ�υ να�ύ μαρτυρ�ύνται �Sante Lombardo (1539-1547), π�υ ανήκεσε �ικ�γένεια �ν�μαστών �ικ�δ�μων,γλυπτών και αρ�ιτεκτ�νων της Bενετίαςκαι � Gianantonio Chiona (1548 και ε'.).Λίγ� αργ�τερα (1587-1603) �ικ�δ�μήθηκεγια τ� γρα�ικ�, γυρτ� καμπαναρι� τ�υ να-�ύ, έργ� τ�υ Bernando Ongarin.

O ρυθμ�ς τ�υ να�ύ είναι αναγεννησια-κ�ς. E'ωτερικά κ�σμείται με αρ�ιτεκτ�νι-

«Xριστ�ς Παντ�κράτωρ», τέ�νη Kωνσταντιν�υπ�λεως, αρ�ές 14�υ αι. O Andre Malraux γρά-�ει στ� �ι�λί� τ�υ «Les voix du silence» �τι � «Xριστ�ς Παντ�κράτωρ» στ�ν Aγι� Γεώργι�των Eλλήνων είναι μία απ� τις θαυμασι�τερες �υ αντινές δημι�υργίες π�υ είδε στη ωή τ�υ.

O Aγ. Γεώργι�ςτων Eλλήνων


O παλαι�τερς και λαμπρ�τερς ρθ�δ�ς

να�ς στη Δύση με τ γρα�ικ�, γυρτ� καμπαναρι�


AΦIEPΩMA

κά μέλη σε διάτα'η κατά �ώνες (ημι-πεσσ�ύς, ημικί�νες, σκαλιστά κι�ν�-κρανα, �'υκ�ρυ�α και καμπύλα αε-τώματα, γεισίπ�δες, α�ι άδες). T�σύν�λ� παρ�υσιά�εται απλ� και επι- λητικ�. O να�ς είναι μ�ν�κλιτ�ς μετρ�ύλλ�.

Kυρίως να�ς

O επισκέπτης εισέρ�εται στ�ν κυ-ρίως να� απ� την κεντρική (δυτική)πύλη. Eπάνω απ� την ε'ωτερική πρ�-σ�ψη της πύλης αυτής υπάρ�ει ψη-�ιδωτ� τ�υ Xριστ�ύ Σωτήρ�ς π�υευλ�γεί και κρατεί ειλητάρι� με τ�στί�� «Eγώ ειμί η θύρα...». Eπάνω α-π� τ� ψη�ιδωτ� είναι �αραγμένη μεκε�αλαία γράμματα η α�ιερωτική ε-πιγρα�ή των Eλλήνων (1564), π�υσυνέθεσε � Mι�αήλ Σ��ιαν�ς:

Xριστώ Σωτήρικαι τω αγίω Mάρτυρι Γεωργίω �ι μέ-

τ�ικ�ικαι � αεί καταίρ�ντες Eνετία�ε των

Eλλήνων,�πως έ��ιεν κατά τα πάτρια τω Θεώ

θρησκεύειν,εκ των εν�ντων �ιλ�τιμησάμεν�ι τ�

Iερ�νανέθηκαν. AΦ"Δ’

Mι"αήλ Δαμασκην�ς

M�λις περάσει � επισκέπτης τ�νάρθηκα, πάνω απ� τ�ν �π�ί� ρί-σκεται � γυναικωνίτης, π�υ κατα-σκευάστηκε τ� 1575, αντικρύ�ει τ� ε-πι λητικ� εσωτερικ� τ�υ να�ύ, π�υπαρ�υσιά�ει αρκετά πλ�ύσια αρ�ιτε-κτ�νική διακ�σμηση με κ�ρνί�ες, τρι-γωνικά και καμπύλα αετώματα, γεισί-π�δες, αλλά και π�υ είναι στ�λισμέ-ν� με έργα των σπ�υδαι�τερων νε�-ελλήνων �ωγρά�ων, π�υ συγκεντρώ-θηκαν απ� την ευλά εια και την κα-λαισθησία της Eλληνικής Aδελ��τη-τ�ς της Bενετίας. H Aδελ��της αυτήπράγματι, μετά την απ�περάτωσητης �ικ�δ�μής τ�υ να�ύ (1573), πρ�-σκάλεσε τ�ν κ�ρυ�αί� Kρητικ� αγι�-γρά�� Mι�άλ Δαμασκην�, π�υ �ιλ�-τέ�νησε τ� μεγαλύτερ� μέρ�ς τ�υEικ�ν�στασί�υ (1574-1582).

Aλλ�ς Kρητικ�ς αγι�γρά��ς, �Eμμαν�υήλ T�άνες -Mπ�υνιαλής ε-�ημέρι�ς τ�υ να�ύ, τ� συμπλήρωσεαργ�τερα, �ωγρα�ί��ντας τα δύ� η-μ�θυρα και τ�υς δύ� στυλίτες. O Δα-μασκην�ς επρ�κειτ� να εκτελέσεικαι τις τ�ι��γρα�ίες τ�υ τρ�ύλλ�υ,αλλά, επειδή εμπ�δίστηκε να 'ανα-έλθει απ� την Kρήτη, τις ε�ωγρά�ισε� Iωάννης � Kύπρι�ς (1589-1593), μετην επί λεψη τ�υ περί�ημ�υ Bενε-τ�ύ �ωγρά��υ Tintoretto. Στ� Eικ�-ν�στάσι�, στην αριστερή πλευρά τηςΩραίας Πύλης, τ�π�θετήθηκε η έ'�-�η υ�αντινή εικ�να τ�υ Xριστ�ύ Πα-ντ�κράτ�ρα, τ� σπ�υδαι�τερ� έργ�της συλλ�γής τ�υ Eλληνικ�ύ Iνστι-τ�ύτ�υ.

Θωμάς Mπαθάς

Λίγ� αργ�τερα (1597), η Aδελ��-της απ��άσισε να διακ�σμήσει τ�να� εσωτερικά απ� Eλληνες καλλιτέ-

�νες, πιστ�ύς στην �ρθ�δ�'η παρά-δ�ση, με τ�ι��γρα�ίες και ψη�ιδω-τά. Στην κ�γ�η τ�υ Iερ�ύ κατασκευά-σθηκαν τα ψη�ιδωτά τ�υ Xριστ�ύ,της Θε�τ�κ�υ και τ�υ Πρ�δρ�μ�υ,με σ�έδια τ�υ Θωμά Mπαθά (1598) α-π� ειδικ�ύς Bενετ�ύς τε�νίτες. Στ�τύμπαν� τ� ψη�ιδωτ� τ�υ Eυαγγελι-σμ�ύ.

Π�λύ αργ�τερα έγιναν τα δύ� με-γάλα ψη�ιδωτά (H «Eις Aδ�υ κάθ�-δ�ς» και η «Mεταμ�ρ�ωση» τ�υ Xρι-στ�ύ) στα δύ� πρώτα τετράγωνα τωνπλευρικών τ�ί�ων τ�υ κυρίως να�ύ.

Στα υπ�λ�ιπα τετράγωνα, αντί νασυνε�ιστ�ύν τα ψη�ιδωτά, πρ�τιμή-θηκε να τ�π�θετηθ�ύν μεγάλες ει-κ�νες, πάνω απ� τα 'υλ�γλυπτα στα-σίδια.

K�ντά στην πύλη τ�υ Διακ�νικ�ύτ�π�θετήθηκε 'υλ�γλυπτ�ς επίσηςαρ�ιερατικ�ς θρ�ν�ς. O άμ ωναςκατασκευάστηκε τ� 1597 απ� τ�νGiov. Grapiglia. Aπέναντί τ�υ ακρι- ώς υπάρ�ει μαρμάριν� κεν�τά�ι�τ�υ Γα ριήλ Σε ήρ�υ (†1616), πρώ-τ�υ μητρ�π�λίτη Φιλαδελ�είας με έ-δρα τη Bενετία, νεανικ� έργ� τ�υBaldassare Longhena.

T�ν αρ�ιτεκτ�νικ� και �ωγρα�ικ�διάκ�σμ� τ�υ κυρίως να�ύ συμπλη-ρών�υν �ι τρεις αρύτιμες ασημέ-νιες καντήλες, π�υ τ�π�θετήθηκανστ�ν κεντρικ� τ�υ ά'�να και τα τέσ-σερα αριστ�υργηματικά �ρει�άλκινακηρ�πήγια με γλυπτές και σκαλιστέςπαραστάσεις, έργα τ�υ AlessandroVittoria, μπρ�στά στ� εικ�ν�στάσι�.

Mέσα στ� Iερ�, εκτ�ς απ� τ�ν«Eπιτά�ι� Θρήν�» και τ�υς 6 ιεράρ-�ες, σημαντικά έργα τ�υ Mι�αήλ Δα-μασκην�ύ, διατηρ�ύνται π�λλές άλ-λες α'ι�λ�γες εικ�νες, �πως η πα-λαι�λ�γει�ς Παναγία με αργυρή ε-πένδυση, � «Mυστικ�ς Δείπν�ς» τ�υBενεδίκτ�υ Eμπ�ρί�υ, � αμ�ιπρ�σω-π�ς «Eπιτά�ι�ς» τ�υ Eμμαν�υήλT�άνε-Mπ�υνιαλή και άλλες.

Mε τις ε'αιρετικής τέ�νης εικ�νεςαυτές και την πλ�ύσια διακ�σμηση �να�ς τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ, π�υ επί αι-ώνες στάθηκε τ� θρησκευτικ� κέ-ντρ� �ιλιάδων Eλλήνων της Bενε-τίας, π�υ διατήρησαν με πίστη τηνπαράδ�ση, την παιδεία και την τέ�νη,παρ�υσιά�ει επι λητική λαμπρ�τητακαι μ�υσειακ� �αρακτήρα.

Aπ�ψη απ� τ� εικ�ν�στάσι� στ�ν Aγι� Γεώργι� των Eλλήνων. T� μεγαλύτερ� μέρ�ς τ�υ εικ�ν�στασί�υ �ιλ�τέ�νησε � κ�-ρυ�αί�ς Kρητικ�ς αγι�γρά��ς Mι�αήλ Δαμασκην�ς (1574-1582). Mπρ�στά απ� τ� εικ�ν�στάσι� �ρίσκ�νται τέσσερα αρι-

στ�υργηματικά �ρει�άλκινα κηρ�πήγια με γλυπτές και σκαλιστές παραστάσεις έργων τ�υ Alessandro Vittoria.


«O Mυστικ�ς Δείπν�ς», Kρητική Σ��λή, 1517. (M�υσεί� των Eικ�νων, Bενετία). Eργ� σπ�υδαί�υ Eλληνα ωγρά��υ, π�υ ακ�λ�υθεί παλιά�υ αντινά πρ�τυπα. Tην εικ�να α�ιέρωσε � Σέρ��ς Δι�νύσι�ς Della Vecehia, εκδ�της εκκλησιαστικών �ι�λίων στη Bενετία, �ταν ακ�μη �ι

Eλληνες (και μα ί τ�υς �ι Σέρ��ι Oρθ�δ�#�ι) εκκλησιά �νταν στ�ν Aγι� Bλάσι�.


Tης Nανώς Xατ�ηδάκη

Kαθηγήτρια υ�αντινής αρ�αι�λ�γίας και τέ�νηςτ�υ Πανεπιστημί�υ Iωαννίνων

ΣTA πλαίσια των εκδηλώσεων «Bε-νετία, ένα άλλ� Bυ�άντι�» τ� IδρυμαEλληνικ�ύ Π�λιτισμ�ύ ανέλα�ε την�ργάνωση έκθεσης με τίτλ� «απ� τ�Xάνδακα στη Bενετία. Eλληνικές ει-κ�νες στην Iταλία. 15�ς - 16�ς αιώ-νας». Δια�έρει η έκθεση αυτή απ�τη σειρά των άλλων εκθέσεων �υ�α-ντινής τέ"νης π�υ έ"�υν γίνει στ� ε-#ωτερικ�, επειδή περιλαμ�άνει εικ�-νες π�υ πρ�έρ"�νται απ�κλειστικάαπ� τη "ώρα π�υ τη �ιλ�#ενεί, καιδεν θα ήταν δυνατ�ν να πραγματ�-π�ιηθεί "ωρίς την πρ�θυμη συνερ-γασία τ�υ M�υσεί�υ K�ρρέρ της Bε-νετίας. Στην έκθεση παρ�υσιά��νται47 εικ�νες απ� 10 δια��ρετικές π�-λεις της Iταλίας. Aπ� τη Bενετία συ-γκεντρώθηκε, �πως ήταν �υσικ�, �μεγαλύτερ�ς αριθμ�ς: 19 εικ�νες α-π� 4 μ�υσεία και ιδρύματα, απ� έ#ιεκκλησίες και απ� μια ιδιωτική συλ-λ�γή. Oι άλλες εικ�νες της έκθεσηςπερ�έρ"�νται απ� τα μ�υσεία τηςΦλωρεντίας, της Πάδ��ας, της Tερ-γέστης, της Bιτσέντσα, της Mπ�λ�-νια, της Pα�έννας, τ�υ Λι��ρν�, τηςΠάρμα και της Mπρέσνια.

Eργαστήρια

Oι εικ�νες π�υ παρ�υσιά��νταιστην έκθεση πρ�έρ"�νται απ� ερ-

γαστήρια �ωγρά�ων τ�υ Xάνδακατ�υ 15�υ και τ�υ 16�υ αιώνα και α-πευθύν�νται σε ένα κ�ιν� δια��ρε-τικής εθνικής και κ�ινωνικής πρ�έ-λευσης, καθώς και δια��ρετικώνθρησκευτικών πεπ�ιθήσεων. Πραγ-ματικά, η Kρήτη π�υ �ρισκ�ταν κά-τω απ� τη Bενετσιάνικη κυριαρ"ίαήδη απ� τ� 1204 εί"ε γίνει τ� μεγα-λύτερ� κέντρ� για την �ωγρα�ικήτων εικ�νων. Eλληνες ή Iταλ�ί, κα-θ�λικ�ί ή �ρθ�δ�#�ι έδιναν τις πα-ραγγελίες τ�υς στ�υς �ωγρά��υςτ�υ Xάνδακα, π�υ εί"αν απ�κτήσει�ήμη, π�υ #επερν�ύσε κατά π�λύτα �ρια τ�υ νησι�ύ τ�υς.

H αναγρα�ή τ�υ τ�π�υ καταγω-γής τ�υς «De Candia», δίπλα στ� �-ν�μά τ�υς, απ�τελ�ύσε μάλιστα τηνεγγύηση για την π�ι�τητα τ�υ έρ-γ�υ τ�υς. Xαρακτηριστικ� γνώρι-σμα των κρητικών �ωγρά�ων είναι ηδιπλή ικαν�τητα π�υ απ�κτ�ύν γιανα ακ�λ�υθ�ύν άλλ�τε τα παραδ�-σιακά πρ�τυπα της παλαι�λ�γειαςτέ"νης και άλλ�τε τα πρ�τυπα της ι-ταλικής �ωγρα�ικής, π�υ συ"νάσυνδυά��υν επιλεκτικά, με τρ�π�ευρηματικ�, δημι�υργώντας μιανέα τε"ν�τρ�πία π�υ �ν�μά�εται ι-ταλ�κρητική.

Mε την έκθεση αυτή δίνεται η ευ-καιρία για την επανεκτίμηση της τέ-"νης αυτής, καθώς συγκεντρών�-νται για πρώτη ��ρά εικ�νες π�υ ή-σαν λίγ� γνωστές και δύσκ�λα πρ�-σιτές στ� ευρύ κ�ιν�. Mε την έμ�α-

ση π�υ δίδεται στα έργα τ�υ 15�υκαι τ�υ 16�υ αι., επι"ειρείται η ανα-συγκρ�τηση εν�ς ενιαί�υ εικαστι-κ�ύ "ώρ�υ π�υ κάπ�τε ήταν πραγ-ματικ�ς.

Για τ� λ�γ� αυτ�, πρέπει να θεω-ρηθεί ιδιαίτερα καλή στιγμή για τιςεικ�νες αυτές η �ιλ�#ενία τ�υς μέ-σα σε ένα μ�υσεί�, π�υ διαθέτει μιαμικρή συλλ�γή σημαντικών κρητι-κών εικ�νων και �π�υ εκτίθενταιμερικά απ� τα πι� α#ι�λ�γα έργατης ιταλικής �ωγρα�ικής απ� τ�ν14� και τ�ν 15� αι., έργα π�υ συ"νάαπ�τέλεσαν την πηγή για την ανα-νέωση της τέ"νης των κρητικών �ω-γρά�ων.

Kρητική �ωγρα ική

Oι εικ�νες της έκθεσης, δείγματαλαμπρά της κρητικής �ωγρα�ικής,έ�θασαν στην Iταλία σε δια��ρετι-κές επ�"ές και κάτω απ� δια��ρετι-κές συνθήκες, π�υ δεν είναι ακρι-�ώς γνωστές.

Στη "ώρα αυτή, �π�υ έ"�υν ήδηκατα�ύγει Eλληνες άρ"�ντες καιδιαν��ύμεν�ι, κυρίως μετά την άλω-ση της Π�λης τ� 1453, �ι ελληνικέςεικ�νες ήταν περι�ήτητες καθώς ητέ"νη τ�υς συνδέθηκε απ� �ρισμέ-ν�υς συντηρητικ�ύς κύκλ�υς μετην πι� γνήσια έκ�ραση τ�υ "ρι-στιαν�ύ δ�γματ�ς.

Kαι �σ� και αν �ι ιδέες της Aνα-γέννησης κέρδι�αν έδα��ς και η

«ελληνική τέ"νη» εί"ε υπ�τιμηθεί α-π� τα αν�ι"τά μυαλά και τ�υς καιν�-τ�μ�υς της τέ"νης, �ι «ελληνικέςεικ�νες» με τ� συντηρητικ� τ�υς"αρακτήρα, και τις αναδρ�μές τ�υςστην ιταλική �ωγρα�ική τ�υ 1300,δεν έπαψαν να πρ�καλ�ύν συνε"ώςτ� σε�ασμ�.

Eπι�ε�αίωση αυτής της στάσηςείναι �ι π�λυάριθμες εικ�νες π�υδιάσπαρτες στις καθ�λικές εκκλη-σίες της Bενετίας (πάνω απ� 100)λατρεύ�νται ως σήμερα τ�π�θετη-μένες σε ειδικά πρ�σκυνητάρια. Mε-ρικές απ� αυτές, εί"αν μετα�ερθείαπ� την Kωνσταντιν�ύπ�λη πριν α-π� την άλωση.

Oι περισσ�τερες �μως "ρ�ν�λ�-γ�ύνται με την ίδρυση της ελληνι-κής K�ιν�τητας τ� 1498 και τ�υ να-�ύ τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ των Eλλή-νων τ� 1527, και ακ�μη μετά την ά-λωση τ�υ Xάνδακα απ� τ�υς T�ύρ-κ�υς τ� 1669, �π�τε νέ� κύμα πρ�-σ�ύγων μετα�έρει μα�ί τ�υ στη Bε-νετία ιερά κειμήλια και εικ�νες.

Oι ελληνικές εικ�νες π�υ �ρίσκ�-νται στη Bενετία και σε άλλες π�-λεις της Iταλίας, είναι π�λύ περισ-σ�τερες απ� �σες παρ�υσιά��νταιστην έκθεση αυτή.

Eκ�ρά��νται με αυτές �ι παραδ�-σεις και �ι αισθητικές πρ�τιμήσειςμιας κ�ινωνίας, π�υ τις ενσωματώ-νει στη λατρεία της, για μια τέ"νηπ�υ δε "άνει π�τέ τη συν�"ή της μετη �υ�αντινή κληρ�ν�μιά.

Aριστερά, «HAγία Aικατερί-

νη». O γνω-στ�ς τύπ�ς

της Aγίας, �-πως τ�ν έπλα-σε η KρητικήΣ��λή και κυ-ρίως �ι Γ. Kλ�-

ντ�ας, Eμμ.Λαμπάρδ�ς,Bίκτωρ καιIερ. Παλλα-δάς. Oλα τα

σύμ!�λα και ηερμίνα π�υ

"�ρεί η Aγίαείναι ιταλικήςπρ�έλευσης(Aπ� τ� M�υ-

σεί� τ�υEλληνικ�ύ

Iνστιτ�ύτ�υBυ�αντινών

και Mετα!υ�α-ντινών Σπ�υ-

δών της Bενε-τίας). Δε$ιά,«Aγία Tριά-

δα». KρητικήΣ��λή, 17�ς

αιώνας. M�υ-σεί� K�ρρέρ.

Eλληνικές εικνεςEκθεση στ� M�υσεί� K�ρρέρ με 47 εικ�νες απ� δέκα π�λεις της Iταλίας

Συνέ�εια απ� τη 11η σελίδα


AΦIEPΩMA

T� Iνστιτ�ύτ� σήμεραTριετία εργώδ υς πρ σπαθείας και λαμπρών επιδ�σεων εν μέσω δυσ�ερειών ικ ν μικών και άλλων...

T�υ Mι�άλη Kατσίγερα

T�ν Δεκέμρι� τ�υ 1989 � καθηγη-τής Nικ�λα�ς M. Παναγιωτάκης ανε-λάμανε τη διεύθυνση τ�υ Eλληνι-κ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ Bυ�αντινών και Mε-ταυ�αντινών Σπ�υδών της Bενε-τίας. Eί!ε εκλεγεί παμψη#εί τ�νMάρτι� τ�υ 1987 απ� την Σύγκλητ�της Aκαδημίας Aθηνών. H ανάληψητων καθηκ�ντων τ�υ νέ�υ διευθυ-ντ�ύ καταργ�ύσε τ� καθεστώς «ακυ-ερνησίας» τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ τ� �π�ί�εί!ε εκ των πραγμάτων επιληθεί με-τά την απ�!ώρηση τ�υ καθηγητ�ύκαι ακαδημαϊκ�ύ Mαν�ύσ�υ I. Mα-ν�ύσακα τ�ν Oκτώρι� τ�υ 1982.

Mετά επτά έτη περιπετειών, δ�κι-μασίας και ακε#άλ�υ δυσλειτ�υρ-γίας, κατά τα �π�ία τ� Iνστιτ�ύτ� κιν-δύνεψε να μετατραπεί σε κρατικ� %ε-νώνα για κυερνητικ�ύς και άλλ�υςα%ιωματ�ύ!�υς, τ� μ�ναδικ� και με-γίστης σπ�υδαι�τητας πνευματικ� ί-δρυμα της Eλλάδ�ς στ� ε%ωτερικ�άρ!ισε να εισέρ!εται σε περί�δ� α-νάκαμψης. H νέα διεύθυνση τ� ρή-κε σε κατάσταση «αυτ�!ρημα τραγι-κή» καθώς επί είκ�σι έ%ι μήνες εί!εδιακ�πεί κάθε είδ�υς επιστημ�νικήδραστηρι�τητα. Παράλληλα, τα �ικ�-ν�μικά τ�υ κάθε άλλ� παρά επαρκήήταν για να καλύψ�υν τις ασικέςτ�υ ανάγκες.

Mε την ανεκτίμητη συμ�λή της υ-π� την πρ�εδρία τ�υ ακαδημαϊκ�ύAγγέλ�υ Bλά!�υ Eπ�πτικής Eπιτρ�-πής άρ!ισε η πρ�σπάθεια για �μαλήκαι εύρυθμη λειτ�υργία τ�υ Iνστι-τ�ύτ�υ. M�νίμως αντιδρώσα και κω-λυσιεργ�ύσα την πρ�σπάθεια αυτήήταν η ηγεσία της ελληνικής κ�ιν�-τητας Bενετίας. Σημαντικ�ς συμπα-ραστάτης τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ ήταν � α-π� τ�ν Σεπτέμρι� τ�υ 1991 και έωςτ�ν αδ�κητ� θάνατ� τ�υ στις 25 τ�υπερασμέν�υ Aυγ�ύστ�υ πρ�%εν�ςμας στη Bενετία Στυλιαν�ς Π�ύλ�ς,ταλαντ�ύ!�ς π�ιητής και θεατρικ�ςσυγγρα#έας γνωστ�ς με τ� ψευδώ-νυμ� Στέλι�ς Λύτρας.

Παρ’ �λες, �μως, τις δυσ!έρειεςκατά τα τρία και πλέ�ν έτη π�υ μεσ�-λάησαν έκτ�τε τ� Eλληνικ� Iνστι-τ�ύτ� της Bενετίας επανηύρε τ�νπνευματικ� τ�υ ρ�λ� και �ι πρ��πτι-κές τ�υ διαγρά#�νται θετικές ε#’ �-σ�ν η αναλη#θείσα πρ�σπάθεια συ-νε!ισθεί και ανα�ητηθ�ύν σύγ!ρ�νεςκαι ρεαλιστικές λύσεις στ� πάγι� �ι-κ�ν�μικ� τ�υ πρ�λημα.

Eιδικ�τερα, η κατά τ�μείς ανάπτυ-%η της δραστηρι�τητας τ�υ Iνστιτ�ύ-τ�υ θα μπ�ρ�ύσε να σκιαγρα#ηθείμε τα ακ�λ�υθα ασικά δεδ�μένα.

Στ�ν τ�μέα τ�υ επιστημ�νικ�ύ έρ-γ�υ συνε!ίσθηκαν �ι εργασίες υπ�-τρ�#ων και άρ!ισαν νέες· αναπτύ-!θηκε η π�λιτική αν�ικτών θυρών σε�,τι α#�ρά #ιλ�%εν�ύμεν�υς ερευ-νητές και επισκέπτες για συναγωγήεπιστημ�νικών πληρ�#�ριών· επανε-

λή#θη με νέες εκδ�σεις η διακ�πεί-σα εκδ�τική δραστηρι�τητα· πλ�υτί-σθηκε η ιλι�θήκη· �ργανώθηκανδιαλέ%εις και σεμινάρια και αναπτύ-!θηκαν �ι σ!έσεις με άλλα επιστημ�-νικά ιδρύματα. Eιδικ�τερα:

Eργασίες υπ τρ��ων

Πέντε υπ�τρ�#�ι τ�υ Iνστιτ�ύτ�υπρ�ώθησαν ή �λ�κλήρωσαν εργα-σίες τ�υς σε περισσ�τερα τ�υ εν�ςθέματα � καθένας. Mετα%ύ των ερ-γασιών αυτών περιλαμάν�νται: Hμελέτη της Mαρίας Πατραμάνη «OΦραγκιάς Kαλ�μάτης τ�υ Mαρίν�υT�άνε Mπ�υνιαλή». O εντ�πισμ�ς α-π� την Mαρία Πέττα στη MαρκιανήBιλι�θήκη ανεκδ�τ�υ υ�αντιν�ύστι!�υργήματ�ς με τ�ν τίτλ� «Eιςτ�ν Eρωτα», αγνώστ�υ συγγρα#έα.

H διατριή τ�υ Aλέ%η Mάλλιαρη«Mετακινήσεις πληθυσμών και επ�ι-κισμ�ί στην Πελ�π�ννησ� κατά τη

Δεύτερη Bενετ�κρατία (1685-1715)».H συνέ!ιση της διατριής τ�υ Kων-σταντίν�υ Λαμπριν�ύ με θέμα «H π�-λη τ�υ Pεθύμν�υ κατά την περί�δ�1571-1646» με στ�ι!εία για την �ικ�-ν�μική και κ�ινωνική ιστ�ρία της. Hμελέτη νέων και αγνώστων ι�γρα-#ικών στ�ι!είων τ�υ Hλία Mηνιάτη α-π� την Mαρία M�νδέλ�υ καθώς καισύνα%η απ� την ίδια υλικ�ύ για τ�νμεγάλ� λ�ιμ� τ�υ 1592 και την επί-δρασή τ�υ στην κ�ινωνία τ�υ Xάνδα-κα.

Διακ�σι�ι και πλέ�ν επιστήμ�νες,Eλληνες και #ιλέλληνες #ιλ�%ενήθη-καν απ� τ� Iνστιτ�ύτ� �ι �π�ί�ι εργά-στηκαν στις ιλι�θήκες και τα αρ-!εία της Bενετίας –με δικά τ�υς έ%�-δα– πάνω σε θέματα μελέτης τ�υ Bυ-�αντί�υ και της πρώιμης σύγ!ρ�νηςνε�ελληνικής ιστ�ρίας και π�λιτι-σμ�ύ.

Eπίσης τ� Iνστιτ�ύτ� παρέσ!ε κά-θε δυνατή επιστημ�νική πληρ�#�ρία

σε δεκάδες μελετητές π�υ τ� επι-σκέ#θηκαν.

Eκδ τική δραστηρι�τητα

Στ�ν εκδ�τικ� τ�μέα, ύστερα απ�επτά !ρ�νια διακ�πής, εκδ�θηκαν �ι�γκώδεις 20�ς, 21�ς και 22�ς τ�μ�ιτ�υ περι�δικ�ύ «Θησαυρίσματα» μεπλειάδα μελετημάτων. Eπίσης εκδ�-θηκαν η μελέτη τ�υ Nικ�λά�υ M. Πα-ναγιωτάκη «Φραγκίσκ�ς Λε�νταρί-της, Kρητικ�ς μ�υσικ�συνθέτης τ�υδεκάτ�υ έκτ�υ αιώνα. Mαρτυρίες γιατη �ωή και τ� έργ� τ�υ» και «Tα λη-%ιαρ!ικά ιλία της ελληνικής Aδελ-#�τητας Bενετίας. A’ Πρά%εις γάμων(1599-1815)» των Mαν�ύσ�υ I. Mα-ν�ύσακα και Iωάννη Γ. Σκ�υλά, ενώ�λ�κληρώνεται η έκδ�ση σε δύ� τ�-μ�υς των επιστημ�νικών ανακ�ινώ-σεων π�υ παρ�υσιάσθηκαν στ� συ-νέδρι� «Aρ!ές της Nε�ελληνικής Λ�-γ�τε!νίας» και τ� �π�ί� εί!ε �ργα-νωθεί απ� τ� Iνστιτ�ύτ� στη Bενετίατ� N�έμρι� τ�υ 1991.

Bι�λι θήκη και M υσεί

H ιλι�θήκη τ�υ Iνστιτ�ύτ�υπλ�υτίστηκε !άρη στα !ρήματα π�υέδωσε γι’ αυτ� τ� σκ�π� τ� υπ�υρ-γεί� Π�λιτισμ�ύ απ� τα κέρδη τ�υπ�δ�σ#αιρικ�ύ στ�ι!ήματ�ς «Λ�τ-τ�».

T� M�υσεί� τ�υ Iνστιτ�ύτ�υ περι-λαμάνει περίπ�υ τριακ�σιες εικ�-νες απ� τ�ν 14� έως και τ�ν 19� αιώ-να, απ� τις �π�ίες εκτίθενται �ι �-γδ�ντα. Aνάμεσά τ�υς �ρισμένες με-γάλης καλλιτε!νικής α%ίας, �πως �«Xριστ�ς Παντ�κράτωρ» των αρ!ώντ�υ 14�υ για την �π�ία � Aντρέ Mαλ-ρώ εί!ε πει �τι είναι � ωραι�τερ�ςXριστ�ς π�υ είδε στη �ωή τ�υ.

Tρι�ές

Δυστυ!ώς περί τις εικ�νες τ�υM�υσεί�υ, �ι �π�ίες είναι ιδι�κτησίατ�υ ελληνικ�ύ κράτ�υς, έ!�υν ανα-πτυ!θεί τριές μετα%ύ τ�υ Iνστιτ�ύ-τ�υ και της Mητρ�π�λεως Iταλίαςκαθώς � Mητρ�π�λίτης Σπυρίδων ε-πι�ητεί να απ�κτήσει δικαι�δ�σία επ’αυτών �ητώντας να ασκεί δικαίωμαπνευματικής επ�πτείας κυρίως σ’�,τι α#�ρά τη συντήρηση και την α-π�στ�λή τ�υς σε διά#�ρες εκθέσεις.Aυτή η επιδίω%η καθώς και κάπ�ιες,περί την κατα�λή συμ�λικ�ύ τιμή-ματ�ς για τ� �ίκημα π�υ τ�υ έ!ει πα-ρα!ωρηθεί, αρνήσεις έ!�υν αναπτύ-%ει ένα κλίμα εντάσεως, τ� �π�ί� εν-δέ!εται να «ρί%ει» τ� Iνστιτ�ύτ� σενέες περιπέτειες...

Oικ ν μικά

Aλλά δεν είναι μ�ν�ν αυτές �ι τρι-

Bενετία, Campo dei Greci. H Φλαγγίνει�ς Σ��λή (έδρα τ�υ Eλληνικ�ύ Iνστιτ�ύ-τ�υ) και � να�ς τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ των Eλλήνων.

ές π�υ #έρ�υν τ� Iνστιτ�ύτ� σε θέ-ση δυσ!ερή. Eίναι και τα �ικ�ν�μικάτ�υ καθώς λειτ�υργεί ως !ρε�κ�πη-μένη επι!είρηση εκμεταλλεύσεως α-κινήτων, ως αγαθ�εργ� ίδρυμα μεκατα�λές υπέρ απ�ρων και ελληνι-κών νεκρ�τα#είων Bενετίας και Λι-�ρν�υ και ως μ�νιμ�ς δίαυλ�ς �η-θείας πρ�ς την Iερά Mητρ�π�λη Iτα-λίας.

T� Iνστιτ�ύτ� είναι ιδι�κτήτηςσειράς �ικημάτων, �ι εκμισθώσεις�μως των �π�ίων λ�γω εν�ικι�στα-σί�υ, ανάγκης π�λυδάπανων επι-σκευών και #�ρ�λ�γήσεως δεν απ�-#έρ�υν ετησίως (1991) παρά τ�2,2% της α%ίας τ�υς.

O καθηγητής Παναγιωτάκης κατά-#ερε να ε%ασ#αλίσει �ρισμένες δω-ρεές απ� τράπε�ες και άλλες ιδιωτι-κές επι!ειρήσεις, ενώ κατά καιρ�ύςυπήρ%αν �ρισμένα επιπλέ�ν δ�σίμα-τα τ�υ Δημ�σί�υ,τα �π�ία ελτίω-σαν την κατάσταση !ωρίς �μως νακαταστήσ�υν ανθηρά τα �ικ�ν�μικάτ�υ Iνστιτ�ύτ�υ και να απαλλά%�υντ�υς υπευθύν�υς τ�υ απ� τ�ν ρα-!νά των άδειων ταμείων.

Παρ’ �λες αυτές τις αντι%��τητες–πέραν των ήδη ανα#ερθέντων– α-νελή#θησαν εργασίες συντηρήσε-ως στ� κεντρικ� συγκρ�τημα των�ικημάτων, τ� Nα� τ�υ Aγί�υ Γεωρ-γί�υ και τ� κεκλιμέν� κωδων�στά-σι� τ�υ, η καμπάνα τ�υ �π�ί�υ ή!η-σε για πρώτη #�ρά μετά πενήντα!ρ�νια...

«Πλ ύσι ς γάμ ς»

Tην πρ�σε!ή Πέμπτη, 16 Σεπτεμ-ρί�υ, αρ!ί��υν στη Bενετία �ι �ρ-γανωμένες απ� τ� Iδρυμα Eλληνι-κ�ύ Π�λιτισμ�ύ, π�υ διευθύνει � α-κάματ�ς καθηγητής και ακαδημαϊ-κ�ς Iωάννης Γεωργάκης, �ι εκδη-λώσεις «Bενετία ένα άλλ� Bυ�ά-ντι�» τίτλ�ς–μετά#ραση της ρήσης

τ�υ Bησσαρίων�ς «Venetiae quasiallerum Vizantium». Στις εκδηλώ-σεις αυτές, π�υ περιλαμάν�υν εκ-θέσεις, παράσταση και συναυλίες(λέπε πρ�γραμμα ) συμμετέ!ει τ�Eλληνικ� Iνστιτ�ύτ� της Bενετίας.

H σημασία των εκδηλώσεων αυ-

τών σε ένα «ήμα»–π�ρτα στη Mε-σευρώπη είναι πρ�#ανής για τη!ρήση τ�υ μεγάλ�υ ελληνικ�ύ «�-πλ�υ» τ�υ π�λιτισμ�ύ.

Iσως θα πρέπει �ι αρμ�δι�ι τ�υIνστιτ�ύτ�υ και της Π�λιτείας μέσααπ� αυτή τη συνεργασία με τ� ισ!υ-

ρ� Iδρυμα Eλληνικ�ύ Π�λιτισμ�ύ,να διερευνήσ�υν τη δυνατ�τητα ε-ν�ς «πλ�ύσι�υ γάμ�υ» π�υ θα καθι-στ�ύσε τ� �ικ�ν�μικώς ανίσ!υρ�Iνστιτ�ύτ� ισ!υρ� πρ��λέα τ�υνε�ελληνικ�ύ π�λιτισμ�ύ με εμέ-λεια πανευρωπαϊκή.


META την κατάλυση της Bυ�αντινήςAυτ�κρατ�ρίας, η γαλην�τάτη δημ�-κρατία της Bενετίας εί�ε γίνει για τ�νκαρδινάλι� Bησσαρίωνα μια δεύτερηπατρίδα, για τ�υς Eλληνες «ένα σ�εδ�νάλλ� Bυ�άντι�». Tην τελευταία περί�η-μη αυτή ρήση τ�υ �υ�αντιν�ύ �υμανιστή–(Venetiae) «quasi alterum Byzantium»–έθεσε τ� Iδρυμα Eλληνικ�ύ Π�λιτισμ�ύως γενικ� τίτλ� σε μια σειρά π�λιτιστι-κών εκδηλώσεων π�υ θα διε#α�θ�ύν αυ-τές τις ημέρες στη Bενετία.

Συγκεκριμένα �ι π�λιτισμικές εκδηλώ-σεις περιλαμ�άν�υν τέσσερις εκθέσειςπ�υ θα διαρκέσ�υν ώς τις 31 Oκτω�ρί�υ,μια θεατρική παράσταση και δύ� μ�υσι-κές �ραδιές:

� Στ� M�υσεί� K�ρέρ, στην Πλα-τεία τ�υ Aγί�υ Mάρκ�υ, θα παρ�υσια-στ�ύν πενήντα εικ�νες της Kρητ��ενε-τικής Σ��λής, π�υ �ρίσκ�νται σε καθ�-λικές εκκλησίες της Bενετίας, τ�υ Bένε-τ�, καθώς και στ� M�υσεί� τ�υ Eλληνι-κ�ύ Iνστιτ�ύτ�υ Bυ�αντινών και Mε-τα�υ�αντινών Σπ�υδών. H έκθεση μετίτλ� «Aπ� τ�ν Xάνδακα στη Bενετία -ελληνικές εικ�νες στην Iταλία» θα ε-γκαινιαστεί στις 17 Σεπτεμ�ρί�υ.

� Στη Mαρκιανή Bι�λι�θήκη θαπαρ�υσιασθ�ύν 80 ελληνικά �ειρ�γρα-

�α. Tίτλ�ς της έκθεσης είναι «Συλλ�γήEλληνικών Kωδίκων της Bενετίας».Θα εγκαινιαστεί στις 16 Σεπτεμ�ρί�υκαι θα διαρκέσει ώς τις 31 Oκτω�ρί�υ.

Aλδ�ς Mαν�ύτι�ς

� Στ� Eλληνικ� Iνστιτ�ύτ� Bυ�αντι-νών και Mετα�υ�αντινών Σπ�υδών θαγίνει έκθεση ανέκδ�τ�υ αρ�ειακ�ύ υλι-κ�ύ με θέμα: «O Eλληνισμ�ς της Bενε-τίας». Tην έκθεση, η �π�ία θα αν�ί#ειστις 18 Σεπτεμ�ρί�υ, θα συν�δεύει και ηέκδ�ση με τίτλ�: «Oψεις της ιστ�ρίαςτ�υ �ενετ�κρατ�ύμεν�υ Eλληνισμ�ύ»την ίδια ημέρα, και πάλι στ� ελληνικ�ινστιτ�ύτ�, θα παρ�υσιαστεί και μια άλ-λη σημαντική έκθεση με τίτλ�: «Oι ελλη-νικές εκδ�σεις απ� τ�ν Aλδ� Mαν�ύτι�και τα δύ� πρώτα ελληνικά τυπ�γρα-�εία της Bενετίας.

Mε την έκθεση αυτή θα παρ�υσιαστείστ� ευρύτερ� κ�ιν� τ� έργ� τ�υ Iταλ�ύ�υμανιστή τυπ�γρά��υ και εκδ�τηκλασικών κειμένων. A#ί�ει να σημειώ-σ�υμε �τι για τις εκδ�σεις των ελληνι-κών κειμένων � Aλδ�ς κατασκεύασε δι-κής τ�υ επιν�ησης ελληνικά τυπ�γρα�ι-κά στ�ι�εία, τα λεγ�μενα Corsini (κυρ-τά), π�υ απέδωσαν τη συνήθη ελληνικήγρα�ή της επ��ής τ�υ: δε#ι�κλινή, με

π�λλές συντ�μ�γρα�ίες και συμπλ�κέςγραμμάτων.

Oι πρώτες εκδ�σεις τ�υ Aλδ�υ εμ�α-νίστηκαν τ� 1494: «Tαλεωμυ�μα�ία», τ�π�ίημα τ�υ M�υσαί�υ «Tα καθ’ Hρώκαι Λέανδρ�ν» και τ� «Ψαλτήρι�ν», με�ιλ�λ�γική επιμέλεια τ�υ Aρσενί�υAπ�στ�λη, τ�υ Mάρκ�υ M�υσ�ύρ�υκαι τ�υ I�υστίν�υ Δεκάδι�υ αντίστ�ι�α.

Eιδικ�τερα, �σ�ν α��ρά την ελληνι-κή �ιλ�λ�γία, � Aλδ�ς –με τη συνεργα-σία Eλλήνων λ�γίων– μπ�ρεσε να πραγ-ματ�π�ιήσει σπ�υδαίες με τα μέτρα τηςεπ��ής, «πρώτες εκδ�σεις» (editionesprincipes) ή �ελτιωμένες επανεκδ�σειςτων σημαντικ�τερων Eλλήνων κλασι-κών συγγρα�έων: Θε�κριτ� (1495),Aριστ�τέλη (1495-98), Aριστ��άνη(1498), Θ�υκυδίδη (1502), Σ��κλή(1502), Hρ�δ�τ� (1502), *εν��ώντα(1503), Eυριπίδη (1503), Oμηρ� (1504),Δημ�σθένη (1504), Πλ�ύταρ�� (1509),Πλάτωνα (1513), Πίνδαρ� (1513) κ.ά.

Eκτ�ς απ� Eλληνες κλασικ�ύς συγ-γρα�είς � Aλδ�ς ε#έδιδε –απ� τ� 1947–και Λατίν�υς. Πρέπει ακ�μη να σημειω-θ�ύν �ι εκδ�σεις έργων συγ�ρ�νων τ�υκαι παλαι�τερων Iταλών, Eλλήνων καιάλλων συγγρα�έων: Πετράρ�η, Δάντη,Πλήθωνα, Bησσαρίωνα, Kωνστ. Λά-

σκαρη, Θε�δωρ�υ Γα�ή, Eράσμ�υ,Aγγελ�υ Π�λιτσιάν�, P�ι�λιν (Kαπνίω-να) και άλλων. Oι εκδ�σεις αυτές τ�υAλδ�υ, με τυπ�γρα�ικ� σήμα ένα δελ-�ίνι π�υ τυλίγεται σε μια άγκυρα, είναιγνωστές ως «Aλδίνες».

Παραστάσεις

Παράλληλα με τις εκθέσεις στις 16Σεπτεμ�ρί�υ θα δ�θεί στ� θέατρ� P�υ-τ�τ�, η παράσταση της «Aντιγ�νης» α-π� τη Nέα Σμύρνη σε σκην�θεσία Λευ-τέρη B�γιατ�ή.

H ελληνική καμεράτα, υπ� τη διεύ-θυνση τ�υ Aλέ#ανδρ�υ Mυράτ, θα ερ-μηνεύσει έργα των Bι�άλντι, P�σίνι καιPεσπίγκι στην Chiesa de la Pieta (εκ-κλησία τ�υ Bι�άλντι) στις 18 Σεπτεμ-�ρί�υ, ενώ η �υ�αντινή ��ρωδία, υπ�τη διεύθυνση τ�υ Λυκ�ύργ�υ Aγγελ�-π�υλ�υ, θα συμμετάσ�ει στ� Mεγάλ�Eσπεριν� στην εκκλησία τ�υ Aγί�υ Γε-ωργί�υ των Eλλήνων.

Oι εκδηλώσεις στη Bενετία δι�ργα-νών�νται απ� τ� Iδρυμα ελληνικ�ύ π�-λιτισμ�ύ σε συνεργασία με τ� Eλληνικ�Iνστιτ�ύτ� Bυ�αντινών και Mετα�υ�α-ντινών Σπ�υδών της Bενετίας και τ� ε-κεί Eλληνικ� Πρ�#ενεί�.

Oι π�λιτιστικές εκδηλώσεις στη Bενετία

O Λέων E’ � Aρμένι�ς ανακηρύσσεται συναυτ�κράτ�ρας απ� τ�ν Mι�αήλ A’ Pαγκα�έ. Mικρ�γρα�ία απ� τ� μ�ναδικ� ελ-ληνικ� �ειρ�γρα�� τ�υ Bυ!αντιν�ύ ιστ�ρικ�ύ Iωάννη Σκυλίτ!η. (Aπ� τ� �ι�λί� των Andre Grabar - M. Mαν�ύσακα: «Hεικ�ν�γρά�ηση τ�υ �ειρ�γρά��υ τ�υ Σκυλίτ!η της Eθνικής Bι�λι�θήκης της Mαδρίτης», εκδ. Eλληνικ� Iνστιτ�ύτ� Bε

νετίας, Bενετία 1979).


AΦIEPΩMA

H περι�υσία στη BενετίαT� ελληνικ� κράτ�ς αδια��ρεί για τα κτίσματα π�υ η α�ία τ�υς �επερνά τα 3 δισ. δρα�μές

Tης Θάλειας Iωαννίδ υ

H EΛΛHNIKH περιυσία στη Bενετίακάθε άλλ παρά ευκατα�ρ�νητη θαμπρύσε να �αρακτηριστεί. Σαρά-ντα περίπυ είναι τα α�ι�λγα –λ�γωθέσεως, αλλά και λ�γω ιστρίας– κτί-σματα πυ δίνυν τ ελληνικ� «πα-ρών» στην ιταλική π�λη και απτε-λύν δωρεά της ελληνικής κιν�τη-τας της Bενετίας πρς τ Eλληνικ�Δημ�σι (υπυργεί E�ωτερικών), ηπία έγινε τ 1953 έναντι ετήσιας ε-πι�ρήγησης τυ Δημσίυ πρς τηνκιν�τητα. Tα περισσ�τερα είναι νι-κιασμένα σε Eλληνες ή Iταλύς ένα-ντι πλύ �αμηλύ μισθώματς, ε� αι-τίας της μέτριας συνήθως κατάστα-σής τυς, ενώ τ σύνλ των ενι-κίων πυ εισπράττνται επαρκεί α-πλώς και μ�ν για να ισσκελίσειτυς ��ρυς πρς τ Iταλικ� Δημ�-σι.

Περι�υσία

Tην ελληνική παρυσία και περιυ-σία στη Bενετία, πυ σύμ�ωνα με με-τριπαθείς υπλγισμύς �επερνάτα 3 δισ. δρ�., απαρτί"υν:

� T συγκρ�τημα τυ EλληνικύIνστιτύτυ Bυ"αντινών και Mετα#υ-"αντινών Σπυδών, της #ι#λιθήκης,της εκκλησίας τυ San Giorgio deiGreci (Aγις Γεώργις των Eλλήνων)–πρπύργιυ της Oρθδ�ίας στηΔύση– ανεκτίμητης ιστρικής, εθνι-κής και αρ�ιτεκτνικής α�ίας, με πα-λιά #ι#λία της Eλληνικής Kιν�τηταςκαι τι�γρα�ίες των μεγαλυτέρωνEλλήνων αγιγρά�ων.

� H ελληνική Mητρ�πλη, έδρατης Eκκλησίας, πυ υπάγεται στ Πα-τριαρ�εί Kωνσταντινυπ�λεως.

� T ελληνικ� πρ�ενεί, τ πί,παρά την πληθώρα των κτιρίων ελλη-νικής ιδικτησίας, στεγά"εται σε ε-νικια"�μεν κτίρι.

� T μ�νιμ #υ"αντινύ ρυθμύκτίσμα-περίπτερ στ �ώρ τηςMπιενάλε στα T"ιαρντίνι, ένα κτίριε�αιρετικής α�ίας και διαρκύς �ρή-σεως απ� τ Eλληνικ� Δημ�σι.

� Oι τά�ι της ελληνικής κιν�τη-τας (και ανάμεσά τυς εκείνς τυδιάσημυ ρθ�δ�υ συνθέτη Iγκ�ρΣτρα#ίνσκι) στ νεκρτα�εί τυΣαν Mικέλε, με ανεκτίμητη εθνικήκαι ιστρική α�ία.

� Πενήντα τρία διαμερίσματα σε25 κτίσματα μέσα στην π�λη και πλύκντά στην πλατεία τυ Σαν Mάρκ.

� Tρία αγρκτήματα, με κτίρια σταδύ απ� αυτά, στην περι�ή της Πά-ντ#α, περίπυ 50 �ιλι�μετρα απ� τηBενετία.

Tην παρυσία αυτή, πυ ταυτ��ρ-να απτελεί και περιυσία της Eλλά-δας, κατέγραψε τ�σ σε πλεδμι-

κ� �σ και σε αρ�ιτεκτνικ� επίπεδεπιστημνική μάδα της Πλυτε�νι-κής Σ�λής τυ Aρισττελείυ Πανε-πιστημίυ Θεσσαλνίκης, στ πλαί-σι ερευνητικύ πργράμματς τυυπυργείυ Πλιτισμύ και της Eπι-τρπής Eρευνών τυ AΠΘ.

Eπιστημνικί υπεύθυνι γι’ αυτ�τ πρ�γραμμα με τν τίτλ «Kατα-γρα�ή και πρτάσεις α�ιπίησης α-κινήτων της ελληνικής κιν�τηταςστη Bενετία Iταλίας» ήταν ι καθη-γητές της Πλυτε�νικής Σ�λής τυAΠΘ Γιώργς Kντα�άκης και Mαν.T"εκάκης, συντνιστής της μάδαςεργασίας επίκυρς καθηγητήςΓιάννης Xατ"ηγώγας, επιστημνικίσυνεργάτες λέκτρας Mι�. Mαλιν-δρέτς και τ μέλς τυ EΔΠ Σταμ.Bασιλειάδης, ι αρ�ιτέκτνες Δημ.Aνυ�αντάκης, Bίκυ Kερτεμελίδυκαι Nικ. Kρυωνίδης και ι �ιτητέςAρ�ιτεκτνικής Δημ. Kντα�άκης,Eλενα Σταυρπύλυ και EιρήνηΣυκά.

H συνλική εικ�να της σημερινήςυπάρ�υσας κατάστασης της ελληνι-κής περιυσίας και παρυσίας στηBενετία, �πως εκτιμάται, μπρεί νααπτελέσει και #άση για πρτάσεις,πρπτικές και δυνατ�τητες α�ιπι-ήσής της απ� ικνμική, διεθνή και

ελληνική – εθνική σκπιά.Eνθερμςυπστηρικτής αυτής της άπψης εί-ναι καθηγητής Aρ�ιτεκτνικής τυAΠΘ κ. Γιώργς Kντα�άκης, πυ εί-�ε και τη γενική ργάνωση τυ ερευ-νητικύ πργράμματς, καθώς και επίκυρς καθηγητής κ. Γιάννης Xα-τ"ηγώγας, πίς γνωρί"ει τις«πληγές» των κτιρίων και μετα�έρειτην αγωνία τυ για τ δυσίων μέλ-λν των κτιρίων ελληνικής ιδικτη-σίας, αν δεν υπάρ�ει η λύση.

«Aνησυ�ώ», δηλώνει, «για την πι-θαν�τητα τα κτίρια αυτά να εγκατα-λει�θύν στην τύ�η τυς, με απ-τέλσμα είτε να καταρρεύσυν είτενα πωληθύν. Aλλωστε, η ελληνικήπεριυσία στη Bενετία δεν είναι μ�-νν αυτή. Eίναι �,τι απέμεινε. Aγωνιώμήπως τα κτίσματα α�εθύν στη μί-ρα τυς, στη �υσική �θρά».

Hδη �ρ�νς έ�ει α�ήσει ανε�ίτη-λα σημάδια στα περισσ�τερα απ� τακτίρια, με τυς �υσκωμένυς απ�την υγρασία τί�υς, τα σπασμένασανίδια, τα ετιμ�ρρπα τύ#λα, τασαπισμένα παντ"ύρια, τα �θαρμένακυ�ώματα, τα ραγισμένα μωσαϊκά.Σε ρισμένες περιπτώσεις ι ένικιπρσπάθησαν να #ελτιώσυν την κα-τάσταση με μικρές μετατρπές, πρ-σθήκες, ανακαινίσεις των μπάνιων

και τπθέτηση ατμικών καλρι-�έρ, πυ ωστ�σ δεν μπρύν να κα-λύψυν επαρκώς τις κτιριακές ανά-γκες.

Πρ��λήματα

Xαρακτηριστικ� είναι τ παράδειγ-μα τυ κτιρίυ πυ #ρίσκεται στηνCampo S. Filippo - Giacomo - CorteSabbionera, τ πί περιλαμ#άνειένα διώρ� διαμέρισμα 227 τ.μ., �-πυ στα μέσα τυ πρηγύμενυ αι-ώνα κατικύσε ένας δικαστής μετην ικγένειά τυ, �ρησιμπιώ-ντας τα δωμάτια τυ πρώτυ ρ��υμε θέα πρς την πλατεία, ενώ τα πί-σω και πάνω �ρ�ς κατικύνταναπ� τ υπηρετικ� πρσωπικ�. Mετάτ θάνατ� τυ, τ διαμέρισμα κράτη-σε μια απ� τις καμαριέρες, πυ τ1938 τ νίκιασε στυς σημερινύςενίκυς, ι πίι απδέ�νται τηνπρ�ταση της επιστημνικής μάδαςτυ AΠΘ να διαμρ�ωθεί τ κτίρισε δύ διαμερίσματα και να α�ιπι-ηθεί υπ�λιπς ά�ρηστς �ώρς,υπ� την πρϋπ�θεση να δημιυργη-θεί δεύτερ μπάνι και να τπθετη-θεί κεντρική θέρμανση.

T ίδι συμ#αίνει και με τ ηλικίαςεν�ς αιώνα τετραώρ� �ενδ�εί,στη γωνία των δών Calle di Mezzo

H ιδι κτησία διαμ ρ�ώθηκε για να στεγάσει τα γρα�εία της Iεράς Mητρ π�λεως Iταλίας και τ γρα�εί της Eλληνικής K ι-ν�τητ ς. E�ωτερικά η πρ�σ ψη πρ ς τ Campo dei Greci είναι περίτε�νη με διακ�σμηση απ� πέτρα γύρω απ� τα αν ίγματα

των παραθύρων και της εισ�δ υ. Eσωτερικά ι �ώρ ι ανακαινίστηκαν τ ν Mάρτι τ υ 1992 για τη στέγαση των γρα�είων.


AΦIEPΩMA

και Rio del Baretteri. T κτίρι ανα-καινίστηκε πριν απ� τέσσερα �ρ�νια,ωστ�σ �λα τα δωμάτια δεν έ�υνμπάνι ύτε τηλέ�ων, ενώ δεν υ-πάρ�ει θέρμανση, με απτέλεσμα τ�ειμώνα να λειτυργεί μ�νν τ μι-σ�. Aντιθέτως, πλύ κντά στη «σω-τηρία» τυ είναι τ ίκημα πυ ανή-κει στ Eλληνικ� Iνστιτύτ της Bε-νετίας, στην Calle Casseleria, και α-πτελείται απ πέντε ικ�πεδα, συ-νλικής έκτασης 400 τ.μ., πυ συνδέ-νται μετα�ύ τυς με σκάλα. H πρ�-ταση για τ συγκεκριμέν κτίριπρ#λέπει την επισκευή τυ εσωτε-ρικά και την πρσθήκη των απαραί-τητων στι�ειωδών ευκλιών, ώστενα γίνει δυνατή η �ιλ�ενία συνλικά14 ατ�μων σε έ�ι δωμάτια με ατμικήή κιν��ρηστη τυαλέτα και δυνατ�-τητα δημιυργίας στν πρώτ καιδεύτερ �ρ� μικρής κυ"ίνας. Tσυνλικ� κ�στς για επισκευές,διαρρυθμίσεις, δίκτυα, �ρωματισμ�και ε�ωραϊσμ� κυμαίνεται στα 20 ε-κατ. δρ�. Hδη απ� τν Aύγυστ1991, τ κτίρι έ�ει παρα�ωρηθεί στTμήμα Aρ�ιτεκτ�νων τυ Aρισττε-λείυ Πανεπιστημίυ, ώστε να επι-σκευαστεί και να γίνει δυνατή η λει-τυργία τυ την επ�μενη �ρνιά.

Πρ�τάσεις

Γίνεται αντιληπτ�, λιπ�ν, �πωςπρκύπτει απ� τ ερευνητικ� πρ�-γραμμα, �τι ι λύσεις δεν είναι ανέ-�ικτες. Oι πρπτικές, στ σύνλτυ δυνατύ �άσματς, συνίστα-νται στη συνλική αναστήλωση-επι-σκευή των κτισμάτων για �ρήσειςτυ Eλληνικύ Δημσίυ, στη μικτή�ρήση των κτισμάτων σε κατηγ-ρίες ενικίασης, παρα�ώρησης σε ι-διωτικύς �ρείς και επισκευής για�ρήση δημσίων �ρέων, στη νέαενικίαση, ύστερα �μως απ� επι-σκευή ρισμένων κτισμάτων, με σα-�ώς καλύτερυς �ρυς, ή στην α-νταλλαγή ρισμένων σε διμερές ε-πίπεδ Iταλίας-Eλλάδας, α�ύ καιτα δύ μέρη έ�υν ιδικτησίες εκα-τέρωθεν.

«Σε περίπτωση, επισημαίνει ε-πίκυρς καθηγητής κ. Γ. Xατ"ηγώ-γας, πυ δεν υιθετηθύν ι εναλ-λακτικές αυτές πρπτικές, τ�τε ηε�έλι�η θα δηγήσει είτε στην πώ-ληση τμήματς ή τυ συν�λυ τωνκτισμάτων είτε στη συνέ�ιση τηςσημερινής κατάστασης, εγκατάλει-ψης και υπ#άθμισης της περιυ-σίας λ�γω της �θράς τυ �ρ�νυστα κτίσματα και της έλλειψης επι-σκευών. Για την α�ιπίηση, �μως,αυτής της περιυσίας �ρειά"εταιμια πλιτική απ��αση, απ� την -πία δεν είναι δυνατ�ν να απκλεί-νται κρατικές επι�ειρήσεις, ιδιωτι-κές �ρηγίες και η ίδρυση εν�ς �-ρέα δια�είρισης, επισκευής και�ρήσης της ελληνικής περιυσίαςστη Bενετία». Aπ� αυτή την απ��α-ση, λιπ�ν, ε�αρτάται τ μέλλντης ελληνικής περιυσίας στη Bε-νετία. M�λις «ανάψει τ πράσιν�ως», θα �ρειαστεί μια πρ�ταση ε-πισκευών, αναστήλωσης και νέων�ρήσεων. Πρς αυτή την κατεύθυν-

ση, άλλωστε, είναι δυνατ�ν να λει-τυργήσει και τ ερευνητικ� πρ�-γραμμα τυ AΠΘ.

«E�’ �σν», συνε�ί"ει κ. Γ. Xα-τ"ηγώγας, «υπάρ�ει η πλήρης κατα-γρα�ή των κτιρίων και είναι γνωστήη κατάσταση σε �λα τα επίπεδα–αρ�ιτεκτνικά, στατικά, ηλεκτρ-λγικά– μπρεί να γίνει για τν κα-θένα μελέτη απκατάστασης σε

πρ��ειρ, μέτρι ή ε�αιρετικ� #αθ-μ�. Eτσι κι αλλιώς η π�λη της Bενε-τίας δεν επιτρέπει αντιπαρ�ές».

T κέντρισμα δ�θηκε ήδη. O�ι �-μως απ� ελληνικ� �ρέα, αλλά απ�μια ιταλική εταιρία, τη #ιμη�ανία"υμαρικών Barilla, πυ απ� πέρσι�ρηματδτεί την αναστήλωση τυκαμπαναριύ τ ρθ�δ�υ ναύτυ Aγίυ Γεωργίυ.

Iδιαίτερα περιπ ιημέν τ εσωτερικ� τ υ σπιτι ύ στη Calle dei Greci διατηρεί την αρ� ντιά τ υ.

Mέτρια η κατάσταση τ υ κτιρί υ στην Corte Sappionera. Hε�ωτερική �ψη τ υ απ τελεί τ ν καλύτερ μάρτυρα για τις

επισκευές π υ απαιτ ύνται.

Aπ ψη εισ�δ υ της ιδι κτησίας π υ !ρίσκεται στηSalizzada del Piquater. H κατάσταση τ υ κτιρί υ �αρακτη-

ρίστηκε μέτρια απ� τ υς ερευνητές.

Σημείωση: Tα κείμενα για την ελληνική τυ-π�γρα�ία, τ� να� τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ της Bε-νετίας και τ� M�υσεί� των Eικ�νων έ��υν α-ντληθεί αντίστ�ι�α απ� τις μελέτες:

1) M. I. Mαν�ύσακας - K. Π. Στάικ�ς, «Oι α-παρ�ές της Eλληνικής Tυπ�γρα�ίας», εκδ.Eταιρία Σπ�υδών Nε�ελληνικ�ύ Π�λιτισμ�ύκαι Γενικής Παιδείας (Σ��λή «Mωραΐτη» Aθή-να, 1989).

2) M. I. Mαν�ύσακας - Aθ. Π. Παλι�ύρας:«Oδηγ�ς τ�υ M�υσεί�υ των εικ�νων και τ�υ να-�ύ τ�υ Aγί�υ Γεωργί�υ», εκδ. Eλληνικ� Iνστι-τ�ύτ� Bυ"αντινών και Mετα#υ"αντινών Σπ�υ-δών Bενετίας, Bενετία 1976.

AA££HHNNAA™™

A’ ΠPOBOΛHΣAABOPA* (Tέρμα Iππκράτυς, τηλ. 6423271 -

6462253) Air Condition Δ�κτωρ Zιάγκ� (K) Ωρες 7.10-10.30μ.μ.

ABANA AΣΣOΣ-ONTEON* (Λ. Kη�ισίας 234-Kλλέγι,τηλ. 6715905) θεριν� O θάνατ�ς σ�υ πάει π�λύ (κωμωδ. K)

ABANA AΣΣOΣ ONTEON* (Λεω�. Kη�ισίας 234, K-λέγι τηλ. 6715905)Oι επισκέπτες (περιπ. K)

AEΛΛΩ (Πατησίων, 8214675) Mεγάλη απ�στ�λή (περιπ. K-13) Ωρες 7-9-11 μ.μ.

AEΛΛΩ (Πατησίων, 8214675) Θεριν� Oι επισκέπτες (περιπ. K)

AΘHNA (Πατησίων, στάση Kε�αλληνίας τηλ. 8233149Dolby Stereo) Kρυστάλλινες νύ�τες (εγ�ρ. ελληνικ�)

AΘHNAIA (Xάρητς 50 Kλωνάκι, τηλ. 7215717) Eπιστρ��ή στ� Xά�υαρντς Eντ (K)

AΘHNAION (Tέρμα Aμπελκήπων, τηλ. 7782122)T�μ και T�έρι - Kωδικ� �ν�μα Nίνα (K)Ωρες 5.40-7.15 - 8.50-11.00 μ.μ.

AIΓΛH (Zάππει, τηλ. 3224104) O σωματ��ύλακας (περιπ.)

AΛE�ANΔPA (Kαλλιθέα. Tηλ. 9560306)H μέρα της Mαρμ�τας (κωμωδ. K A' ΠPOBOΛH)Ωρες 7-9-11 μ.μ.

AΛE�ANΔPA (Πατησίων O.T.E. Tηλ. 8219298 -8832666)H μέρα της Mαρμ�τας (κωμωδ. K A' ΠPOBOΛH)Ωρες 7-9-11 μ.μ.

AΛE�ANΔPOΣ (Παπάγυ, τηλ. 6545900)Παι�νίδια ενηλίκων (θρίλερ A)

AΛΦA (Πλατεία Kλιάτσυ, τηλ. 2029401)T� παι�νίδι των λυγμών (κινων. A)

AΛΦABIΛ* (Tέρμα Mαυρμ., τηλ. 6460521)Oρλάντ� (κινων. K) Ωρες 8.45-11 μ.μ.

AMOPE (Πριγκιπνήσων 10, Πλύγων, τηλ. 6462519)Σημάδια απ� κ�κκιν� (περιπ. K-13)

AMΠEΣE (Oδ�ς Bυλιαγμένης τηλ. 9011063)Xελων�νιντ�άκια 3 π�λεμιστές στην Iαπωνία (K)Ωρες 6.50-8.50-10.50 μ.μ.

AMYNTAΣ (Πλατεία Yμηττύ, τηλ. 7668500) Oι ασυγ�ώρητ�ι (K)

ANEΣIΣ* (Tέρμα Aμπελκήπων τηλ. 7782316-7785449)Θεριν�Aρωμα γυναίκας (K)

ANEΣIΣ* (Tέρμα Aμπελκήπων τηλ. 7782316 -7785449)H μέρα της Mαρμ�τας (κωμωδ. K)Ωρες 7-9-11 μ.μ.

ANNA NTOP (Γλυ�άδα τηλ. 8946617)H μέρα της Mαρμ�τας (κωμωδ. K)Ωρες 6.30-8.20-10.20 μ.μ.

AΠOΛΛΩN (Oδ�ς Σταδίυ, τηλ. 3236811)H μέρα της Mαρμ�τας (κωμωδ. K)Ωρες 6.20-8.20-10.20 μ.μ.

APKAΔIA* (Nέα Eλ#ετία, τηλ. 7661166)M�ν�ς στ� σπίτι 2 (κωμωδ. K)

AΣTEPIA AΣΣOΣ - ONTEON (Kη�ισίας 334. Tηλ.8015152)Oι επισκέπτες (περιπ. K)

AΣTOP (Σταδίυ τηλ. 3231297)T�μ και T�έρι - Kωδικ� �ν�μα Nίνα (K)Ωρες 4.50-6.30 - 8.10-10.20 μ.μ.

AΣTPON (τέρμα Aμπελκήπων, τηλ. 6922614)Xελων�νιντ�άκια 3 π�λεμιστές στην Iαπωνία (K)Ωρες 7-9-11 μ.μ.

ATTAΛOΣ (Nέα Σμύρνη, τηλ. 9331280) Kωδικ� �ν�μα Nίνα (περιπ. A) Ωρες 6.40-8.50-11 μ.μ.

ATTENE (Λευκωσίας 41 πλατεία Aμερικής, 8676871) Oσα παίρνει � άνεμ�ς (K) Ωρα 9.00 μ.μ.

BO� (Θεμιστκλέυς 82 E$άρ�εια, τηλ. 3301020 -3301014) Φεστι#άλ ταινιών για την ειρήνη με 2 ταινίες κάθε μέρα

ΓAΛA�IAΣ (Aρ�ή Λεω�. Mεσγείων - Aμπελ�κηπι,τηλ. 7773319)T� σκ�τειν� εγώ (θρίλερ A) Ωρες 6.20-8.40-11 μ.μ

ΔANAOΣ* (Λεω�. Kη�ισίας - Παν�ρμυ, τηλ.6922655) Δια�θ�ρά (περιπ. A) Ωρες 8.45-11 μ.μ.

ΔE�AMENH REFRESH (Πλατεία Δε$αμενής, Kλωνά-κι, τηλ. 3623942, 3602363)T� σκ�τειν� εγώ (θρίλερ A) Ωρες 8.30-11 μ.μ

ΔIANA (Hλεκτ. Σταθμ�ς Mαρύσι, τηλ. 8028587)Xελων�νιντ�άκια 3 π�λεμιστές στην Iαπωνία (K)Ωρες 6.10-8.10-10.10 μ.μ.

ΔIONYΣIA (Λεω�. Συγγρύ 286, στρ�ή N. Σμύρνης,τηλ. 9515514 - 3221983)Hρωας κατά λάθ�ς (περιπ. K) Ωρες 8.45 - 11 μ.μ.

EKPAN (Tέρμα Zωδ��υ Πηγής, τηλ. 6461895)Eπιστρ��ή στ� Xά�υαρντς Eντ (K)

EΛENA (Στάση Oύλεν Iλίσσια, τηλ. 7789120-7753303) T� ερωτικ� αντικείμεν� τ�υ εγκλήματ�ς (αστυν. περιπ.)

EΛΛHNIΣ (Tέρμα Aμπελκήπων, τηλ. 6464009) Oι ασυγ�ώρητ�ι (περιπ.)

EMΠAΣΣY (Πατρ. Iωακείμ 5 Kλωνάκι, τηλ. 7220903) Mεγάλη απ�στ�λή (περιπ. K-13) Ωρες 6.05-8.15-10.30 μ.μ.

ZEΦYPOΣ (Tρώων 36, Θησεί, τηλ. 3462677) T� ακρωτήρι τ�υ ��υ (περιπ. A)

HΛEKTPA* (Πατησίων 292, Aγ. Λυκάς, τηλ. 2284185) O τελευταί�ς των M�ϊκανών (περιπ.) Ωρες 8.45-11 μ.μ.

ΘHΣEION (Aπστ�λυ Παύλυ 7, τηλ. 3470980-3420864) O τελευταί�ς των M�ϊκανών (περιπ.) Ωρες 8.45-11.05 μ.μ.

INTEAΛ (Oδ�ς Πανεπιστημίυ, τηλ. 3626720)Xελων�νιντ�άκια 3 π�λεμιστές στην Iαπωνία (K)Ωρες 6.30-8.30-10.30 μ.μ.

KAΛYΨΩ (Δημ. Σταδίυ - Kαλυψύς Kαλλιθέα, τηλ.9510950-9510909) Mεγάλη απ�στ�λή (περιπ. K-13) Ωρες 7-9-11 μ.μ.

KOPONET (Oδ�ς Φρύνης Παγκράτι, τηλ. 7521521-9029964) Kωδικ� �ν�μα Nίνα (περιπ. A) Ωρες 6.40-8.50-11 μ.μ.

ΛAOYPA (Nικη�ρίδη 24 Nέ Παγκράτι, τηλ. 7662060) Σημάδια απ� κ�κκιν� (περιπ. K-13)

ΛIΛA (Nά$υ 115, Aγ. Λυκάς, τηλ. 2016849) Σινέ Tέ-�νης Kλέ�της π�δηλάτων (κωμωδ. K)

MAPΓAPITA (Πλατεία Δα#άκη Kαλλιθέα, τηλ.9568370)Xελων�νιντ�άκια 3 π�λεμιστές στην Iαπωνία (K)Ωρες 7-9-11 μ.μ.

MAPOYΣI AΣΣOΣ - ONTEON 1 (Λεω�. Kη�ισίας 215Mαρύσι. Tηλ. 8087094 - 8051292)T�μ και T�έρι - Kωδικ� �ν�μα NίναΩρες 5.00-6.45 - 8.35-10.45 μ.μ.

MAPOYΣI AΣΣOΣ - ONTEON 2 (Λεω�. Kη�ισίας 215Mαρύσι. Tηλ. 8087094 - 8051292)T�πί� στην �μί�λη (K)

METPOΠOΛ (`Θήρας 18, Πλατεία Aμερικής, τηλ.8672006) Eνας Aμερικαν�ς �ίλ�ς τυ Bέντερς (A)

METPOΠOΛITAN (Λεω�. Bυλιαγμένης πλ. Kαλγή-ρων, τηλ. 9706010) Kωδικ� �ν�μα Nίνα (περιπ. A) Ωρες 6.00-8.10-10.20 μ.μ.

MΠPONTΓOYAIH* (Πατησίων - Aγ. Mελετίυ, τηλ.8620232) Θεριν�Xελων�νιντ�άκια 3 π�λεμιστές στην Iαπωνία (K)Ωρες 8.20-10.30 μ.μ.

MΠPONTΓOYAIH* (Πατησίων - Aγ. Mελετίυ, τηλ.8620232)T� σκ�τειν� εγώ (A) Ωρες 7- 9 -11 μ.μ.

NEA ΠANAΘHNAIA (Tέρμα Mαυρμι�άλη, τηλ.6425714) O τελευταί�ς των M�ϊκανών (περιπ.)

OAΣIΣ (Παγκράτι, τηλ. 7244015) Eπιστρ��ή στ� Xά�υαρντς Eντ (K)

OΠEPA AΣΣOΣ - ONTEON (Oδ�ς Aκαδημίας 57. Tηλ.3622683)Δια�θ�ρά (περιπ. A) Ωρες 6.20-8.20-10.20 μ.μ.

OΣKAP (A�αρνών 330 - Kάτω Πατήσια, τηλ. 2281563)Xελων�νιντ�άκια 3 π�λεμιστές στην Iαπωνία (K)Ωρες 7-9-11 μ.μ.

ΠAΛAΣ (Παγκράτι, τηλ. 7515434) TαράτσαHρωας κατά λάθ�ς (περιπ. K)

ΠAΛΛAΔION (Kρέμυ 120 - Kαλλιθέα, τηλ. 9513349) T� ιλί� της ��ύγκλας (κινύμενα σ�έδια K)

ΠΛAZA (Λεω�. Kη�ισίας Φλ�κα, τηλ. 6921667 -6917722)H μέρα της Mαρμ�τας (κωμωδ. K) Ωρες 7-9-11 μ.μ.

ΠTI ΠAΛAI (Bασιλέως Γεωργίυ B' Pι/άρη, τηλ.

7291800 - 7243707)H μέρα της Mαρμ�τας (κωμωδ. K) Ωρες 6.20-8.20-10.20

PAΔIO ΣITY AΣΣOΣ - ONTEON* (Πατησίων Στάση Λυ-σιατρεί, τηλ. 8674832)T�μ και T�έρι - Kωδικ� �ν�μα NίναΩρες 5.00-6.45 - 8.35-10.45 μ.μ.

PIBIEPA (Bαλτετσίυ 46 E$άρ�εια, τηλ. 3637716 -3644827) Kα�αμπλάνκα (περιπ. K)

ΣINE ΠAPI (Πλάκα, τηλ. 3222071 - 3248057) Aρωμα γυναίκας (K) Ωρες 8.30-11.10 μ.μ.

ΣINE TAPATΣA* (Mαντ/αγριωτάκη 76 Kαλλιθέα τηλ.93.73.150-9) O Batman επιστρέ�ει (K)

ΣOΦIA (Aργυρύπλη, τηλ. 9927447-9917094)Xελων�νιντ�άκια 3 - π�λεμιστές στην Iαπωνία (K)Ωρες 6-8-11 μ.μ.

ΣTEΛΛA ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ (Oδ�ς Tε-νέδυ - Φωκίωνς Nέγρη, τηλ. 8674260)Θυμάσαι την Nτ�λι Mπελ (K)

ΣTOYNTIO (Πλ. Aμερικής, τηλ. 8619017)Δια�θ�ρά (περιπ. A) Ωρες 7-9-11 μ.μ.

TITANIA* (Πανεπ.-Θεμιστ. 3611147)Kλειστ� λ�γω ρι/ικής ανακαίνισης

TPIANON (Πατησ.-Kδρ/νς, 8215469)Bασικ� ένστικτ� (ερωτικ� θρίλερ A)

TPOΠIKAΛ AΣΣOΣ-ONTEON* (Kαλλιθέα, 9594422)Θεριν�Oι αθ�ρυ�ι (περιπ. K)

TPOΠIKAΛ AΣΣOΣ-ONTEON* (Kαλλιθέα, 9594422)T�μ και T�έρι - Kωδικ� �ν�μα Nίνα (περιπ. K)Ωρες 5.20-7 - 8.50-11 μ.μ.

ΦΛEPY (Oπισθεν IKA Zωγρά�υ, τηλ. 7710500) O καιρ�ς των τσιγγάνων (K)

ΦΛEPY (Kαλλιθέα, τηλ. 9585247) Zήτημα τιμής (περιπ. K)

HMIKENTPIKOI

AΛEKA (Zωγρά�υ, τηλ. 7773608)Hρωας κατά λάθ�ς (περιπ. K)

ANEMΩNH (Περιστέρι, 5713077) Zήτημα τιμής (περιπ. K)

ZAΪPA (Γαλάτσι, τηλ. 2931526) TOYS - Παι�νίδια (κωμωδ. K)

MAPINA (Πλησίν Γυμνασίυ Tαύρυ, τηλ. 3470012) Aρωμα γυναίκας (K)

ΣΠOPTIΓK (N. Σμύρνη, τηλ. 9333820)Πράσινες τηγανητές ντ�μάτες (κινων. K-13)

ΦIΛIΠ (Nέα Σμύρνη, τηλ. 9335587) O παί�της (K)

ΣYNOIKIAKOI

ANNA NTOP* (Πλατεία Γλυ�άδας, τηλ. 8946617)M�ν�ς στ� σπίτι 2 (κωμωδ. K)

AXIΛΛEION (Kαλαμάκι, έναντι παλαιύ Pντέ, τηλ.9810515) Zήτημα τιμής (περιπ. K)

ΠOΛENA (Aνω Πατήσια, τηλ. 2910695)M�ν�ς στ� σπίτι 2 (κωμωδ. K)

ΠPOAΣTIΩN

AEΛΛΩ (Pα�ήνα, τηλ. 22.117-23.420) O σωματ��ύλακας (K)

AKTH (Πλα/ Bυλιαγμένης, τηλ. 8961337) Tρελές αδελ�ές (K)

AΛE� (Π�ρτ Pά�τη, τηλ. 0299-76034) M�ν�ς στ� σπίτι 1 (κωμωδ. K)

AΛIKH (Δρσιά, τηλ.2281563)

O σωματ��ύλακας (K)AΛOMA (Aργυρύπλη, τηλ. 9922397, 3211208)

T� παι�νίδι των λυγμών (κινων. A)AΛΣOΣ* (Δεκελείας 154, N. Φιλαδέλ�εια, τηλ. 2532003,

2513563) T� παι�νίδι των λυγμών (κινων. A)

AMAPYΛΛIΣ (Aγ. Παρασκευή, τηλ. 6396315) M�ν�ς στ� σπίτι 2 (κωμωδ. K)

AMIKO (Xαλάνδρι, τηλ. 6815532) O τελευταί�ς των M�ϊκανών (περιπ.)

ANNA (N. Eρυθραία, τηλ. 8072827) Mια %ανθιά στ� πιάτ� μ�υ (κωμωδ. K)

ANOI�IΣ (Eυριπίδυ 19 N. Hράκλει τηλ. 2833345) Kα�αμπλάνκα (περιπ. K)

AΣTPON (Λύτσα Tηλ. 0294-82249) O μπάτσ�ς τ�υ θηρι�τρ��εί�υ (κωμωδ. K)

AYPA (Λύτσα Tηλ. 0294-83524) Φ�νικ� �πλ� 3 (περιπ. K-13)

AΦPOΔITH (Eλληνικ�, τηλ. 9619044) Φ�νικ� �πλ� 3 (περιπ. K-13)

AXAPNIΣ (Mενίδι, τηλ. 2469970) Nαυαγ�ί στ� νησί των δειν�σαύρων (περιπ. K)

BAPKIZA (τηλ. 8973926) Honeymoon in Vegas (K)

BIOΛETTA (Aνω Bύλα, τηλ. 8956719) Tρελές αδελ�ές (κωμωδ. K)

ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ HΛIOYΠOΛHΣ (Eθνι-κής Aντιστάσεως - Hλιύπλη, τηλ. 9919818) H Δ�ν�ύσα (K)

ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ IΛION (AΣTEPI) (Φι-λκτήτυ και Nέστρς, Nέα Λι�σια τηλ. 2628391) Aρωμα γυναίκας (K)

ΔHM. KIN/ΦOΣ NOΣTAΛΓIA (N. Hράκλει, τηλ.2756894) Πάνω κάτω και πλαγίως (ελληνικ� K-13)

ΔHM. KIN/ΦOΣ ΠETPOYΠOΛHΣ (Tηλ. 2650404) H γυναίκα της διπλανής π�ρτας (A)

ΔIANA (Mαρύσι, τηλ. 8028587) Xελων�νιντ�άκια 3 π�λεμιστές στην Iαπωνία (K)

KATEPINA (Xαϊδάρι) O τελευταί�ς των M�ϊκανών (περιπ.)

KATIA (Kαμένα Bύρλα, τηλ. 0235-22353) Για πάντα νέ�ι (K)

KOPAΛI * (Σαρωνίδα, τηλ. 54097) Παγκ�σμι�ς στρατιώτης (K)

ΛAΓONHΣI (Λαγνήσι, τηλ. 0291-23911) Nύ�τες με τ�ν ε�θρ� μ�υ (K)

MAPΓAPITA (Xαλάνδρι, 6012719) Πράσινες τηγανητές ντ�μάτες (κινων. K-13)

MAPIEΛ (Π�ρτ Pά�τη, Tηλ. 0299-71335) Eνα π�υλί πάνω σε σύρμα (κωμωδ. K)

MAPIΛENA (Aιγύπτυ 123, Tερψιθέα - Aνω Γλυ�άδα,τηλ. 9612229) O τελευταί�ς των M�ϊκανών (περιπ.)

MΠOMΠONIEPA* (Kη�ισιά, τηλ. 8019687) M�ν�ς στ� σπίτι 2 (κωμωδ. K)

ΠAΛΛAΣ (Eλευσίνα, τηλ. 5546990)Για πάντα νέ�ι (K)

ΠΛANHTHΣ (Aνω Bύλα, τηλ. 8991502) O τελευταί�ς των M�ϊκανών (περιπ.)

ΠOPTO PAΦTH (Tηλ. 73479) Mια νύ�τα στ�ν κ�σμ� (K)

PIA (Bάρκι/α , τηλ. 8970844) Zήτημα τιμής (K)

PIO (Γλυ�άδα, 9628758) Σημάδια απ� κ�κκιν� (περιπ. K-13)

ΣIΣΣY (N. Mάκρη, τηλ. 91.811) Aπαγ�ρευμένη έλ%η (K)

ΣOΦIA (Aργυρύπλη, τηλ. 9927447) Xελων�νιντ�άκια 3 π�λεμιστές στην Iαπωνία (K)

TPIANON (Σαρωνίδα Tηλ. 0291-54931) M�ιραί� πάθ�ς (A)

ΦIΛOΘEH* (Φιλθέη, Tηλ. 6833398 - 6844708)T� σκ�τειν� εγώ (θρίλερ A)

ΨYXIKO* (Στάση Φάρυ, τηλ. 6476437)O τελευταί�ς των M�ϊκανών (περιπ.)

¶¶EEIIPPAAIIAA

A' ΠPOBOΛHΣ

ANEΣIΣ ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ (Eυαγγελί-στρια, τηλ. 4119629) Πάνω κάτω και πλαγίως (ελλην. K-13)

AΠOΛΛΩN (Πασαλιμάνι, τηλ. 4297502)T�μ και T�έρι - Kωδικ� �ν�μα NίναΩρες 4.30-6.15 - 8.10-10.20 μ.μ.

ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ MEΛINA (Σωκρά-τυς 65 - Δραπετσώνα, τηλ. 4625249) 1492 Xριστ��ρ�ς K�λ�μ�ς (ιστρ. περιπ. K)

ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ MOΣXATOY (Hλε-κτρικ�ς Σταθμ�ς, τηλ. 4816276) Hρωας κατά λάθ�ς (περιπ. K)

ZEA (Πασαλιμάνι τηλ. 4521388) T� ακρωτήρι τ�υ ��υ (περιπ. A)

KAΣTEΛΛA (τηλ. 4173906)Aρωμα γυναίκας (K)

KATEPINA ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ (Bύρω-νς και Xιλής Aγ. Eυθύμις Kερατσίνι)Aρωμα γυναίκας (K)

ΣINE AKPOΠOΛ (Tα$ιαρ�ών 44-Kρυδαλλ�ς, 4952232)H Aυσσ�ς (K)

ΣINE ΠAPAΔEIΣOΣ (Zάππα 44 - Kρυδαλλ�ς τηλ.4960955)1492 Xριστ��ρ�ς K�λ�μ�ς (ιστρ. περιπ. K)

ΣINEAK ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ (ΠλατείαΔημαρ�είυ, τηλ. 4115354)Xελων�νιντ�άκια 3 π�λεμιστές στην Iαπωνία (K)Ωρες 6.20-8.20 - 10.20 μ.μ.

ΦΩΣ (B' Mεραρ�ίας, τηλ. 4520982)Eναρ$η απ� πρωίας δύ έργα T� δίδυμ� τ�υ τσαμπ�υκά

ΘEAMATA

ΘEATPA

KINHMATOΓPAΦOI

Eπειδή �ι ώρες πρ��λών μπ�ρεί να δια��ρ�π�ιηθ�ύν κατά μερικά λεπτά, πρ�τιμήστεπρώτα να τηλε�ωνείτε.

Oι κινηματ�γρά��ι π�υ έ+�υν * διαθέτ�υν Nτ0λμπι Στέρε�.

AΘHNAION (Πατησίων 55, Mυσεί, τηλ. 82.14.000, 82.33.048). Mπέρτλντ Mπρε�τ - Kυρτ Bάιλ «HOπερα της Πεντάρας» (σκην. Zυλ Nτασσέν). K. Kα/άκς, Λ. Λα/�πυλς, Π. Zύνη, K. Kαραμπέτη.

AΛE�ANΔPOΣ - πρώην MΠOYPNEΛΛH (Aλε$άνδρας 22, τηλ. 82.25.310). K. Παπαπέτρυ «Aγαπάς τη γε-λάδα.. Aπ�δει$η!». Στ. Ψάλτης, Δ. Πιατάς.

AΛΣOΣ (Πεδίν τυ Aρεως, είσδς απ� Eυελπίδων, τηλ. 82.12.271, 88.15.700). X. Kλυνν, Γ. Kακυλίδη,Λ. Mπέλλυ, B. Mπαλα�ύτη «Πίτσες Mπλε». Aννα Παναγιωτπύλυ, X. Kλυνν, Σ. Mυστάκας, Eλ.Γερασιμίδυ, Π. Xαϊκάλης.

ΔEΛΦINAPIO (δίπλα στ Στάδι Eιρήνης και Φιλίας, τηλ. 41.26.340, 41.19.549). Eπιθεώρηση «ΠακέτNτελ�ρ... δα». Π. Kντγιαννίδης, B. Tρι�ύλλη.

ΔOPAΣ ΣTPATOY (Λ��ς Φιλπάππυ, τηλ. 92.14.650, 32.44.395). Eλληνικί �ρί.HPΩΔEIO (τηλ. 32.32.771). Pεσιτάλ τραγυδιύ α�ιερωμέν στη Mαρία Kάλλας (Πέμ.), Oρ�ήστρα Δω-

ματίυ Φ. Λιστ (Παρ. Σά#.).ΘEATPO BPAXΩN - MEΛINA MEPKOYPH (Tαταύλων, Bύρωνας, τηλ. 76.66.953, 76.63.990). Aριστ�ά-

νη «Λυσιστράτη». Θ. Kαρακατσάνης (Kυρ., Δευτ.), ΔHΠEΘE Kρήτης «O Πατύ�ας» (Tετ.).KHΠOΘEATPO NIKAIAΣ (Πέτρυ Pάλλη και Kύπρυ, τηλ. 49.26.248-5221767). Σταμάτη Φιλιππύλη

«K�μματα και $ερκ�μματα». Kώστας Tσάκωνας, Xλ�η Λιάσκυ, Γιώργς Kάππης.ΛAMΠETH (Λ. Aλε$άνδρας 106, τηλ. 64.63.685). Λ. Στή#ενς «Mαθήματα Γάμυ». Kώστας Kαρράς, Mά-

ρω Kντύ.ΛYKABHTTOΣ (Tηλ. 72.27.233, 72.27.236). Σίρλεϊ Mπάσεϊ (Kυρ.), Aριστ�άνη «Λυσιστράτη» Θ. Kαρακα-

τσάνης (Tρ., Tετ., Πέμ.).METPOΠOΛITAN (Λ. Aλε$άνδρας 16, τηλ. 82.23.333). N. Kαμπάνη - B. Mακρίδη «Eλα τ #ράδυ ...θα εί-

μαι με μια �ίλη συ!!!». B. Tσι#ιλίκας, M. Bιδάλη.MINΩA (Πατησίων 91, τηλ. 82.10.048). Eπιθεώρηση «Bλαμμένα A�ρηστα Mυαλά». Kώστας Xατ/η�ρή-

στς, N. Γερασιμίδυ.ΠAPK: (Λεω��ρς Aλε$άνδρας 36, τηλ. 82.17.369, 82.13.920) «Sweet Charity». Σμαρύλα Γιύλη, Xρή-

στς Πλίτης, Mαριάννα T�λη.ΣMAPOYΛA (Eυελπίδων 11, τηλ. 88.33.145). Γ. Διαλεγμένυ «Xάσαμε τη θεία... στπ». Γ. Διαλεγμένς.TΣIPKO MEDRANO (Δέλτα Π. Φαλήρυ, τέρμα Συγγρύ). Eως 10 Oκτω#ρίυ. Kάθε μέρα 7 μ.μ. και 9.30

μ.μ. Kυριακές: 11 π.μ., 5 μ.μ., 7.30 μ.μ. ΦΛOPINTA (Πατησίων και Mετσ�#υ 4, τηλ. 82.28.501).Nίκυ Tσι��ρυ - Πωλ Bασιλειάδη «Eρωτευθεί-

τε... παρακαλώ!» Γ. Παπα/ήσης, I. Kαλέση.


7 ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ

Documents

Transcript of 7 ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ