Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2016Βασίλειος Α. Κόκκας...

Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2016

Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος(Northern Greece Society of Atherosclerosis)

ISSN: 2241-7389ΤΟΜΟΣ 7 • ΤΕΥΧΟΣ 28

ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΠΕΡΙOΔΙKOΥ ΑΘΗΡOλογία

Το περιοδικό «ΑΘΗΡOλογία», της Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος, προ-

σετέθη από το Υπουργείο Υγείας/Τμήμα Εκπαίδευσης, στα περιοδικά με «Εθνική Ανα-

γνώριση».

Αυτό σημαίνει ότι οι δημοσιευμένες σε αυτό εργασίες, αποτελούν κριτήριο συγκριτικής

αξιολόγησης για την κατάληψη θέσης ΕΣΥ και άλλων κρατικών φορέων.

Η σχετική υπουργική απόφαση Γ4γΓ.Π.οικ.15600/4-3-2015 δημοσιεύθηκε στην Εφημε-

ρίδα της Κυβερνήσεως, ΦΕΚ 426/τ. Β′/24 -03-2015.

Η απόφαση αυτή έχει αναρτηθεί και στο διαδικτυοπρόγραμμα «Διαύγεια» με ΑΔΑ:

6Ρ3Θ465ΦΥO-ΨΓO.

Απόστολος Ευθυμιάδης

Oμ. Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ

Πρόεδρος ΕΑΒΕ

Τσιμισκή 89 Θεσσαλονίκη 546 22

Τηλ. 2310 256 839 Fax 2310 256 839 κιν. 694 5 955182

E-mail: [email protected] & [email protected]

Site: www.eabe.org

Νέο γραφείο της Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης

Βορείου Ελλάδος

Τσιμισκή 89, 546 22, 2ος όροφος, ΘεσσαλονίκηΤηλ. & Fax 2310 256 839

E-mail: [email protected], Ιστοσελίδα: www.eabe.org

αθηρολογία Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2016 2

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ

Συνάντηση για τα 12 χρόνια της Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Β. Ελλάδος.

Πραγματοποιήθηκε στο Roof Garden του ξενοδοχείου ΤΗΕ ΜΕΤ,

τη Δευτέρα 4 Ιουλίου 2016

Παρόντες ήταν τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, οι υπεύθυνοι των Oμάδων Εργα-σίας της Εταιρείας μας, ο Διευθυντής σύνταξης του Περιοδικού ΑΘΗΡOλογία και πολ-λοί χορηγοί Φαρμακευτικών Εταιρειών και Εταιρειών Ιατρικών Μηχανημάτων.

Ήταν όμορφη και θερμή συνάντηση με ανταλλαγή απόψεων αναφορικά με τις ΙατρικέςΕταιρείες και την Εταιρεία μας, ειδικότερα.

Ευχαριστούμε πολύ όλους τους παρευρισκόμενους για την τιμή της παρουσίας τους καιτη θετική σχέση και γνώμη που έχουν για την Εταιρεία μας.


ΑΘΗΡOΣΚΛΗΡΩΣΗΠΡOΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΩΝ

ΕΠΙΠΛOΚΩΝ

Συγγραφέας: Απόστολος Ευθυμιάδης

Κατηγορία: ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

& ΔΙΚΑΙO

Χρονολογία Έκδοσης: Φεβρουάριος

2016

Διαστάσεις: 29x22

Αριθμός σελίδων: 488

ISBN: 978-960-12-2253-1

Πρόλογος: Oι Καθηγητές Αστέριος

Καραγιάννης & Λουκιανός Ραλλίδης

Κωδικός Πολιτείας: 0870-1154

Εκδοτικός οίκος: University Studio

Press, Θεσσαλονίκη

Περιγραφή: Η αθηροσκλήρωση και οι

επιπλοκές της αποτελούν ένα διαχρονικό

και διαρκώς εξελισσόμενο επιστημονικό

πεδίο, με γνώσεις που στοχεύουν στην

πρόληψη καθώς και στην αντιμετώπιση

της πρώτης αιτίας θανάτου παγκοσμίως,

της «μάστιγας» των καρδιαγγειακών πα-

θήσεων.

Στις 488, πλούσιες σε εικονογραφικό υλικό,

σελίδες του βιβλίου περιλαμβάνονται:

1. Παθογένεια της αθηροσκλήρωσης. Εισαγωγή και σύνδεση με τις καρδιαγγειακές και άλλες επιπλοκές.

2. Δυσλιπιδαιμίες, στους ενήλικες και τα παιδιά.

3. Σακχαρώδης διαβήτης και αρτηριακή υπέρταση (πλήρης περιγραφή).

4. Παχυσαρκία και μεταβολικό σύνδρομο, στους ενήλικες και τα παιδιά.

5. Κάπνισμα και οι συνέπειές του.

6. Oξειδωτικό stress και οι επιπτώσεις του.

7. Άσκηση, διαφορετικές ομάδες και καταστάσεις.

8. Καλή και κακή δίαιτα, με έμφαση στη μεσογειακή διατροφή.

9. Oινόπνευμα και καφές στην καθημερινή ζωή - οι επιπτώσεις τους στην υγεία.

10. Περιβάλλον και υγεία της καρδιάς.

Έμφαση δόθηκε στην προληπτική αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου αθηροσκλήρωσης και των καρδιαγγειακών

παθήσεων.

Το βιβλίο απευθύνεται σε ιατρούς όλων των ειδικοτήτων και άλλους επιστήμονες, με δεδομένο ότι η αθηροσκλήρωση,

οι παράγοντες κινδύνου και οι επιπλοκές αφορούν το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας, την Πολιτεία, την εκπαι-

δευτική κοινότητα και το κοινό.

O Απόστολος Ν. Ευθυμιάδης είναι Oμότιμος Καθηγητής Καρδιολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ.

Είναι ιδρυτής και Πρόεδρος της Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Β. Ελλάδος, ενώ συνεχίζει να επιτελεί πλούσιο συγγρα-

φικό, επιστημονικό και κοινωνικό έργο.


Περιοδικό ΑΘΗΡOλογία (ATHIROlogia)

Ιδιοκτησία

Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος

(Northern Greece Society of Atherosclerosis)

Τσιμισκή 89, 546 22, 2ος όροφος, Θεσσαλονίκη,

Τηλ. & Fax. 2310 256 839

E-mail: [email protected], Ιστοσελίδα: www.eabe.org

Εκδότης: Απόστολος Ευθυμιάδης,

Ομ. Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ

Πρόεδρος Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Β. Ελλάδος.

κιν.: 69455955182, e-mail: [email protected]

(Ο εκάστοτε Πρόεδρος της ΕΑΒΕ)

Διευθυντής Σύνταξης: Βασίλειος Κόκκας,

Ομ. Καθηγητής Φαρμακολογίας ΑΠΘ

κιν.: 6944640504, e-mail: [email protected]

Συντακτική Επιτροπή

1. Αθανάσιος Βιδάλης, Νευρολόγος-Ψυχίατρος,

MD, PhD, κιν. 6974809801, e-mail: [email protected]

2. Ασημίνα Γαλλή-Τσινοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια

Παιδιατρικής. Νοσοκομείο Γ. Παπαγεωργίου,

Κιν. 6932905719, e-mail: [email protected]

3. Γεώργιος Γιαννόγλου, Ομ. Καθηγητής

Καρδιολογίας ΑΠΘ, κιν. 6974900983,

e-mail: [email protected]

4. Ιωάννης Ευθυμιάδης, Καρδιολόγος,

Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής, κιν. 6945435689,


5. Νικόλαος Καμπουρίδης, Καρδιολόγος,

Επιμελής ΕΣΥ Νοσοκομείου Καβάλας, κιν. 6932283898,


6. Μαρία Μπαλτατζή, Παθολόγος,

Κιν. 6944295982, e-mail: [email protected]

7. Χρήστος Σαββόπουλος, Αναπλ. Καθηγητής

Παθολογίας ΑΠΘ, κιν. 6944569749,

e-mail: [email protected] &

[email protected]

8. Δημήτριος Σκούτας, Παθολόγος-Διαβητολόγος,

Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΔΠΘ, Επιστημονικός

Συνεργάτης Διαβητολογικού Κέντρου

Π.Γ.Νοσοκομείου Παπαγεωργίου, κιν. 6944718824,


9. Άννα Ταυρίδου, Αναπλ. Καθηγήτρια

Φαρμακολογίας ΔΠΘ, κιν. 69478220237,

e-mail: [email protected], [email protected]

10. Θεμιστοκλής Τζώτζας, Ενδοκρινολόγος,

Διδάκτωρ Ιατρικής ΑΠΘ, κιν. 6977257776,


Γραμματεία: Βίκη Χατζηεμμανουήλ

Κιν. 6986107995, e-mail: vicky15491@ gmail.com

Σύνταξη Περιοδικού: University Studio Press,

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚη: Αρμενοπούλου 32, 546 35

ΑΘηΝΑ: Σόλωνος 94, 106 80

Τηλ. 2310 208731, 2310 209637, Fax: 2310 216647

E-mail: [email protected]

Ιστοσελίδα: www.universitystudiopress.gr

Μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου

Απόστολος ΕυθυμιάδηςΠρόεδρος

Ομότιμος Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ,Τηλ. 6945955182, 2310-279172,


Χριστόδουλος ΠαπαδόπουλοςΓενικός Γραμματέας

Επίκουρος Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘΚιν. 6977705241,


Δημήτριος ΣκούταςΑναπλ. Γενικός ΓραμματέαςΠαθολόγος-Διαβητολόγος,

Τηλ. 6944718824, 2310-228631,e-mail: [email protected]

Εμμανουήλ ΠάγκαλοςΑντιπρόεδρος

Παθολόγος-Διαβητολόγος,Κιν. 693 6108810,

e-mail: [email protected])

Ηλίας ΤυροδήμοςΤαμίας, Καρδιολόγος,

Επίκουρος Καθηγητής Υγιεινής ΑΠΘΚιν. 6937167086,


Λουκιανός Ραλλίδης

Μέλος, Αναπληρωτής ΚαθηγητήςΚαρδιολογίας, ΑΤΤΙΚΟ Νοσοκομείο Αθηνών

Κιν. 6970807185,e-mail: [email protected]

Δημήτριος ΖιούταςΜέλος

Καρδιολόγος-ΑιμοδυναμιστήςΚλινική Αγ. Λουκάς Θεσσαλονίκης

Κιν. 6944574344,e-mail: [email protected]

Κυριακή ΠαπαδοπούλουΑναπλ. Μέλος, Επ. Καθηγήτρια,

Παιδιατρικής-Παιδοκαρδιολογίας ΑΠΘΥπεύθυνη Ιατρείου Παιδικής δυσλιπιδαιμίας.

Νοσοκομείο Γ. ΠαπαγεωργίουΚιν. 6944421060,


Γραμματεία ΕΑΒΕ: Βίκη ΧατζηεμμανουήλΚιν. 6986107995,

e-mail: vicky15491@ gmail.com

Περιεχόμενα

Ανασκόπηση 8-12

– Προβλήματα από την πολυφαρμακία 0

Εκπαιδευτικά Προγράμματα ΕΑΒΕ 13-24

– Εκπαιδευτικά: Φροντιστηριακά προγράμματα κτλ. 13

Σημαντικές προσωπικότητες της Επιστήμης 25-35

– Σωκράτης 25

Βιβλιογραφική Ενημέρωση 36-37

– Τα ευεργετικά αποτελέσματα δίαιτας πλούσιας

σε πολυφαινόλες στον καρδιαγγειακό κίνδυνο:

Μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη 36

– Αναστροφή της αντιπηκτικής δράσης στην εποχή

των νεότερων από του στόματος αντιπηκτικών 36

Προσεχείς Ιατρικές Εκδηλώσεις 38-39

Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2016 & Μάρτιος 2017

Οδηγίες προς τους Συγγραφείς 40-43


Νομίζω πως όσοι εκπαιδεύονται, όχι μόνο είναι ευτυχισμένοι, το νοικοκυριό τουςδιοικούν καλά, μα και τους άλλους ανθρώπους ωφελούν.

Παιδεία, αρετή και γνώση όσο κι αν είναι άγνωστα στους πολλούς, είναι τα πιογλυκά πράγματα στη ζωή του ανθρώπου.

Σωκράτης, 470 - 399 π.Χ.

Αγαπητές και αγαπητοί μου,

Στις 18 Ιουνίου του 2004 το Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης έδωσε την έγκριση ίδρυ-σης Σωματείου, με την ονομασία της Εταιρείας μας.

Αυτός είναι ο λόγος που πρότεινα φέτος στο νέο Δ.Σ. να γιορτάσουμε τα 12 χρόνια μαζί με εκπροσώ-πους Φαρμακευτικών Εταιρειών και άλλους φίλους.

Για να ακούσουμε τις προτάσεις τους.

Στα 12 χρόνια

Α. Πραγματοποιήσαμε

12 πανελλήνια συνέδρια, 22 επιστημονικές διημερίδες και 20 επιστημονικά συμπόσια σε διάφορεςπόλεις της Ελλάδος και του εξωτερικού.

Ενημερώσεις του κοινού σε πολλές πόλεις και κωμοπόλεις της Β. Ελλάδος, με ή χωρίς αιμοληψίες.

Β. Δώσαμε

Υποτροφίες στο εξωτερικό και Επιχορηγήσεις διατριβών.

Αμοιβές για τις καλύτερες εργασίες που υποβλήθηκαν στα συνέδρια.

Οικονομική και άλλη βοήθεια σε κοινωνικούς συλλόγους.

Γ. Περιοδικό ΑΘΗΡΟλογία

Εκδίδεται κάθε 3 μήνες και στέλνεται ηλεκτρονικά σε 2.500 αποδέκτες.

Το περιοδικό μας έχει ΕΘΝΙΚη ΑΝΑΓΝΩΡΙΣη από το Υπουργείο Υγείας.

Δ. Συνεργαστήκαμε με άλλες Ιατρικές Εταιρείες, στα πλαίσια της αμοιβαιότητας, της δεοντολογίαςκαι του καταστατικού μας.

Ε. Συνεργαστήκαμε με όλους τους χορηγούς, με διαφάνεια και σεβασμό.

ΣΤ. Πραγματοποιήσαμε ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ 2015-2016 με γενικό θέμα «Αθηροσκλή-ρωση και καρδιαγγειακές επιπλοκές».

Ζ. Προγραμματίζουμε

Την 23η Επιστημονική διημερίδα, 11-12 Νοεμβρίου, στο ξενοδοχείο LIMNEON Καστοριάς, με γενικόθέμα «Σακχαρώδης διαβήτης & Καρδιαγγειακή νόσος».

Το 13ο Πανελλήνιο Συνέδριο, στο Ξενοδοχείο ΤηΕ ΜΕΤ, Θεσσαλονίκης, 9-11 Μαρτίου 2017.

Ως Πρόεδρος και το νέο Διοικητικό Συμβούλιο, ευχαριστούμε όσους μας τίμησαν με την παρουσίατους στα 12 γενέθλια της Εταιρείας μας.

Σας ευχαριστούμε για τη εμπιστοσύνη και τη βοήθεια όλα αυτά τα χρόνια.

Φιλικά

Απόστολος Ν. Ευθυμιάδης

Editorial – Επιστολή Προέδρου


Προβλήματα από την πολυφαρμακία

Βασίλειος Α. Κόκκας

Ομ. Καθηγητής Φαρμακολογίας Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ

Περίληψη

Η πολλαπλή χρήση φαρμάκων, αλλιώς πολυφαρμακία, είναι μια κατάσταση η οποία παρατηρείται περισ-

σότερα στα άτομα της τρίτης ηλικίας χωρίς όμως αυτό να είναι ο κανόνας. Η πρακτική αυτή οδηγεί στις

περισσότερες περιπτώσεις αφ΄ενός μεν σε κόπωση και αμέλεια του ασθενούς με αποτέλεσμα να γίνεται

προβληματική η συμμόρφωσή του προς τις οδηγίες του ιατρού αφ’ ετέρου δε και εφ’ όσον παραμένει η

συμμόρφωση, σε αυξημένο κίνδυνο ανεπιθύμητων ενεργειών από τα λαμβανόμενα φάρμακα. Το πρόβλημα

αυξάνει όταν δεν υπάρχει συνεννόηση μεταξύ των θεραπόντων ιατρών και ακόμη χειρότερα όταν ο ασθενής

λαμβάνει από μόνος του επιπλέον φάρμακα χωρίς αυτό να είναι σε γνώση του ιατρού. Από την άλλη όμως

πλευρά, ένας λογικός σχεδιασμός ενός πολλαπλού θεραπευτικού σχήματος μπορεί να οδηγήσει σε μεγι-

στοποίηση του επιδιωκόμενου αποτελέσματος. Είναι στο χέρι του ιατρού να λάβει κάθε φορά την σωστή

απόφαση αφού μελετήσει όλα τα δεδομένα.

Λέξεις Κλειδιά: Πολυφαρμακία.

Υπεύθυνος αλληλογραφίας

Βασίλειος Α. Κόκκας


[email protected]

Ανασκοπήσεις


Εισαγωγή

Όταν μιλάμε για πολυφαρμακία εννοούμε

ασφαλώς τη χρήση πολλών φαρμάκων από τον

ίδιο ασθενή. Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης

είναι να αυξάνεται ο κίνδυνος ανεπιθύμητων ενερ-

γειών από τα φάρμακα που λαμβάνονται γεγονός

που συμβαδίζει με ένα αυξημένο οικονομικό κό-

στος το οποίο επιβαρύνει ή τον ίδιο τον ασθενή ή

το ταμείο που τον καλύπτει.

Πως φθάνουμε στην πολυφαρμακία

Τα αίτια της πολυφαρμακίας είναι πολλά και αυ-

ξάνονται καθώς ο άνθρωπος μεγαλώνει και η σω-

ματική φθορά εκδηλώνεται με διάφορα ενοχλή-

ματα και παθολογικές καταστάσεις. Μια βασική

αιτία είναι η συνύπαρξη περισσότερων της μιας

ασθενειών οι οποίες μπορεί να εμπίπτουν στην

αρμοδιότητα του ίδιου ιατρού ή ακόμη χειρότερα

στην αρμοδιότητα περισσότερων ιατρών διαφό-

ρων ειδικοτήτων.

Η επιπλέον λήψη φαρμάκων με πρωτοβουλία

του ίδιου του ασθενή όπως είναι οι βιταμίνες, τα

διάφορα αναλγητικά και αντιπυρετικά φάρμακα,

τα φυτικά εκχυλίσματα, τα συμπληρώματα δια-

τροφής, αλλά και η είσοδος στον οργανισμό δια-

φόρων χημικών ουσιών όπως είναι το αλκοόλ, η

καφεΐνη και ο καπνός αποτελούν επιπρόσθετες

αιτίες πολυφαρμακίας και δυνητικά επιβαρύνουν

το πρόβλημα.

Η μη σωστή λήψη των φαρμάκων, ιδιαίτερα

από άτομα με μειωμένη μνήμη ή με προβλήματα

όρασης επιτείνει το πρόβλημα. Η λανθασμένη

αυτή λήψη των φαρμάκων αυξάνει όσο αυξάνει

και ο αριθμός των φαρμάκων τα οποία πρέπει να

λαμβάνει ο ασθενής.

Τέλος, ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται

για διαφορετικούς λόγους σε δύο κατηγορίες

ατόμων. Πρόκειται για τα άτομα τα οποία είναι

εθισμένα σε εξαρτησιογόνες ουσίες και για τα

άτομα της τρίτης ηλικίας (1-6).

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι

Ο βασικότερος κίνδυνος από την πολυφαρμακία

είναι οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των λαμβανό-

μενων φαρμάκων. Οι αλληλεπιδράσεις αυτές

μπορεί να είναι φαρμακοκινητικές ή φαρμακοδυ-

ναμικές (4,7).

Όταν ομιλούμε για φαρμακοκινητική, εννο-

ούμε την πορεία που ακολουθεί ένα φάρμακο στον

οργανισμό. Αυτά αφορούν την απορρόφησή του,

τον μεταβολισμό του, τη σύνδεση με τις πρωτεΐνες

που το καθιστούν προσωρινά αδρανές μεν αλλά

πάντα με τον κίνδυνο να εκτοπισθεί από ένα άλλο

φάρμακο και να γίνει ξανά δραστικό, και την

απέκκρισή του. Η συγχορήγηση φαρμάκων μπο-

ρεί να επηρεάσει δυσμενώς κάποια από τις παρα-

μέτρους αυτές και να σμικρύνει ή να επιτείνει την

παραμονή του φαρμάκου στο σώμα ή να επηρεά-

σει τη συγκέντρωσή του στα σημεία δράσης.

Η φαρμακοδυναμική αφορά τη σύνδεση του

φαρμάκου με τα σημεία αυτά του κυττάρου που

ονομάζονται υποδοχείς, με αποτέλεσμα το κύτ-

ταρο να διεγείρεται ή να αποδιεγείρεται ανάλογα

με τη φύση του φαρμάκου. Η συγχορήγηση φαρ-

μάκων μπορεί να διεγείρει τον ίδιο υποδοχέα και

να προκύψει εντονότερο αποτέλεσμα, κάτι που

ονομάζεται αθροιστική ενέργεια ή το ένα φάρ-

μακο να εξουδετερώσει το άλλο στο ίδιο σημείο

και να μην υπάρξει η αναμενόμενη δράση.

Οι αλληλεπιδράσεις αυτές μπορεί να οδηγήσουν

σε εντονότερες φαρμακολογικές ενέργειες οι οποίες

μπορεί να φθάσουν μέχρι και την τοξικότητα ή σε

ασθενέστερες δράσεις που μπορεί να έχουν ως συ-

νέπεια τη μη αποτελεσματική θεραπεία.

Η εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών μπορεί

να οδηγήσει σε λανθασμένη εκτίμηση, να μη συ-

σχετισθεί με τα χορηγούμενα φάρμακα, και να

εκληφθεί ως νέα πάθηση για την οποία θα πρέπει

να χορηγηθούν νέα φάρμακα. Οι εκτιμήσεις

αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε ένα φαύλο κύκλο

με επικίνδυνες συνέπειες. Ιδιαίτερα για ορισμένα



χρονίως χορηγούμενα φάρμακα, όπως ορισμένα

αγχολυτικά, μπορεί να περάσουν ημέρες ή και

εβδομάδες ώσπου να εμφανισθούν τα κλινικά

σημεία της τοξικότητας.

Αντίθετα, αν λόγω αλληλεπιδράσεων δεν υπάρ-

χει αποτελεσματική θεραπεία και δεν γίνει αντιλη-

πτό το αίτιο, τότε υπάρχει κίνδυνος να χορηγηθούν

και νέα φάρμακα που κρίνονται ως ισχυρότερα.

Τι συμβαίνει με την τρίτη ηλικία

Ιδιαίτερα ευάλωτα είναι τα άτομα της τρίτης ηλι-

κίας. Αν ο κίνδυνος να εμφανισθεί μια ανεπιθύ-

μητη ενέργεια από φάρμακο, αυτό στην ηλικία

των είκοσι χρόνων είναι της τάξης του 3%, στα

εξήντα γίνεται 12%, στα 70 γίνεται 15% και στα

ογδόντα ανεβαίνει στα 22%. Αν πάλι ένα φάρ-

μακο χορηγούμενο σε άτομα τρίτης ηλικίας πα-

ρουσιάζει στατιστικά την πιθανότητα να προ-

καλέσει μια ανεπιθύμητη ενέργεια σε ποσοστό

11%, το ποσοστό αυτό γίνεται 27% όταν ο ασθε-

νής της ηλικίας αυτής λαμβάνει έξι φάρμακα

συγχρόνως (7-10).

Κατά την τρίτη ηλικία επέρχονται σοβαρές αλ-

λαγές στην ομοιοστασία του οργανισμού, γεγονός

που επηρεάζει σοβαρά την κινητική και την δυνα-

μική πολλών από τα λαμβανόμενα φάρμακα.

Με την πάροδο της ηλικίας επέρχεται προοδευ-

τικά μια ελάττωση του αριθμού των κυττάρων,

αλλοίωση της υφής αυτών με συνέπεια τόσο την

έκπτωση της λειτουργικής ικανότητάς τους όσο

και την έκπτωση της λειτουργίας των οργάνων τα

οποία δομούν. Η σμίκρυνση και οι αλλοιώσεις του

DNA, η έκπτωση της λειτουργίας του ανοσιακού

συστήματος, η αυξημένη παραγωγή οξειδωτικών

ριζών και η εξασθένηση των αποπτωτικών διαδι-

κασιών, δηλαδή του θανάτου των προβληματικών

κυττάρων, αποτελούν και τους κυριότερους λό-

γους των μεταβολών αυτών. Οι διαφοροποιήσεις

αυτές δεν είναι οι ίδιες ούτε σε όλα τα συστήματα

ούτε σε όλα τα άτομα. Κάθε οργανικό σύστημα

έχει το δικό του ρυθμό γήρανσης με αποτέλεσμα

τα διάφορα οργανικά συστήματα του ανθρώπου

να μη γηράσκουν ομοιόμορφα. Το ίδιο συμβαίνει,

όπως ήδη αναφέρθηκε, και με τους ανθρώπους.

Δεν γηράσκουν όλοι με τον ίδιο ρυθμό.

Χαρακτηριστικές είναι επίσης οι μεταβολές οι

οποίες επέρχονται στις σωματομετρικές παραμέ-

τρους. Στις ηλικίες μεταξύ των 20-30 ετών το

νερό αντιπροσωπεύει περίπου το 60% του σώμα-

τος ενώ στις ηλικίες μεταξύ 60-80 ετών οι αντί-

στοιχες τιμές είναι 53%. Επίσης στις παραπάνω

νεανικές ηλικίες, οι ισχνοί ιστοί αντιπροσωπεύ-

ουν το 19% του σωματικού βάρους και το λίπος

το 18-20% στους άνδρες και το 26-33% στις γυ-

ναίκες. Στις ηλικίες όμως μεταξύ 60-80 ετών οι

αντίστοιχες τιμές είναι 12% για τους ισχνούς

ιστούς ενώ οι τιμές για το σωματικό λίπος ανε-

βαίνουν στο 36-38% για τους άνδρες και στο 38-

45% για τις γυναίκες. ΄Όλα αυτά επηρεάζουν το

χρόνο παραμονής των φαρμάκων στον οργανι-

σμό και τη συγκέντρωσή τους στα όργανα στό-

χους ανάλογα αν είναι υδρόφιλα ή λιπόφιλα.

Στα φυσιολογικά άτομα, για λόγους γονιδια-

κούς, το 15% των ασθενών δεν αντιδρά με τον ανα-

μενόμενο τρόπο σε κάποιο φάρμακο. Είτε υπεραν-

τιδρά οπότε έχομε προβλήματα τοξικότητας είτε

υποαντιδρά οπότε δεν έχομε θεραπευτικό αποτέλε-

σμα. Τα φαινόμενα αυτά είναι αυξημένα στα άτομα

της τρίτης ηλικίας για τους λόγους που αναφέρθη-

καν προηγουμένως αλλά και εξ αιτίας του γεγονό-

τος ότι κάποια όργανα νοσούν. Το γεγονός δε ότι

τα άτομα αυτά εκ των πραγμάτων λαμβάνουν

πολλά φάρμακα, επιδεινώνει την όλη κατάσταση.

Προφυλάξεις

Χρειάζεται σωστή διάγνωση εκ μέρους του ια-

τρού, πλήρης γνώση του ιατρού για το κάθε φάρ-

μακο που χορηγεί και δυνατότητα αναγνώρισης

των εμφανιζόμενων ανεπιθύμητων ενεργειών,

παρακολούθηση και εξατομίκευση της δόσης του


κάθε φαρμάκου, περιορισμός του αριθμού των

φαρμάκων και όσο το δυνατόν πιο απλά σχήματα.

Απαραίτητη είναι η συνεννόηση του συνταγογρα-

φούντος ιατρού με τους άλλους θεράποντες ια-

τρούς που προφανώς θα συνυπάρχουν, και κυρίως

η συμμόρφωση του ασθενούς με τις οδηγίες του ή

των ιατρών και η αποφυγή λήψης άλλων φαρμά-

κων χωρίς να το γνωρίζει ο θεράπων ιατρός. Εν

τούτοις δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός

ότι ένα λογικά σχεδιασμένο πολλαπλό θεραπευ-

τικό σχήμα μπορεί να επιτύχει ένα πολύ καλύτερο

αποτέλεσμα απ’ ότι η χορήγηση ενός μεμονομένου

φαρμάκου (5,6). Γεγονός όμως παραμένει ότι οι

ασθενείς συμμορφώνονται πιο εύκολα με τις οδη-

γίες του ιατρού όταν η λήψη των φαρμάκων γίνε-

ται άπαξ της ημέρας και όχι σε δοσολογικά

σχήματα που αφορούν δύο ή και τρεις λήψεις την

ημέρα (2-6).



Problems derived from the polypharmacy

B. A. Kokkas

Em. Prof. of Pharmacology

Summary

Polypharmacy, that is the use of multiple medications, although is commonly prescribed in the elderly per-

sons, that is not always the rule. This practice leads in most of the cases to reduced compliance with drug

treatment regiments and generally to an increased risk of adverse drug reactions. The whole problem be-

comes more complicate if the patient receives more medication from other physicians without any commu-

nication between them or if the patient takes more drugs by his own decision. On the other hand, a rational

combination therapy can maximize the benefits of polypharmacy. It is upon the doctor to take the right de-

cision. In conclusion it is essential to know that patients are more compliant with once-daily compared with

twice-daily or thrice-daily treatment regiments.

Key words: polypharmacy.

Corresponding author

B. A. Kokkas


[email protected]

Βιβλιογραφία

1. McHugh P, Nielsen S, Weis R. Prescription drug

abuse:from epidemiology to public policy. J.

Subst. Abuse Treat. 2015, 48:1-7.

2. Saini S, Schoenfeld P, Kaulback K, et al. Effect of

medication dosing frequency on adherence in chronic

diseases. Am. J. Manag. Care 2009, 15:22-23.

3. Leal H, Abellan A, Casa Pina M, et al. Patients

on multiple medication: do they know the right

doses? Do they take their medication correctly?

Aten Primaria 2004, 33:451-456.

4. Systematic review of the effects of improvement

of prescription to reduce the number of medica-

tions in the elderly with polypharmacy. Yakugaku

Zasshi 2009, 129:631-645.

5. Munger M. Polypharmacy and combination

therapy in the management of hypertension in eld-

erly patients with co-morbid diabetes melitus.

Drugs Aging 2010, 27:871-883.

6. Hubbard R, O’Mahony M, Woodhouse K. Med-

ication prescribing in frail older people. Eur. J.

Clin. Pharmacol. 2013, 69:319-326.

7. Sternon J, Gilles C. Poly-medication and drug

interaction in geriatrics. Rev. Med. Brux 1996,

17:389-396.

8. Benetos A, Labat C, Rossignol P, et al. Treat-

ment with multiple blood pressure medications,

achieved blood pressure, and mortality in older

nursing home residents. The partage study. JAMA

Intern. Med. 2015, 175:989-995.

9. Bowie M, Slattum P. Pharmacodynamics in

older adults:a review. Am. J. Geriatr.Pharma-

cother. 2007, 53:263-303.

10. Klotz U. Pharmakokinetics and drug metabolism

in the elderly. Drug Metab. Rev. 2009, 41:67-76.



Αθηρολογία Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2016 13

Εκπαιδευτικά Προγράμματα ΕΑΒΕ

1ος κύκλος

Δευτέρα 5 Οκτώβριου 2015

Μάθημα 1ο

Ώρα 20.00 - 21.00

κ. Απόστολος Ευθυμιάδης, Ομότιμος Καθηγητής Καρ-

διολογίας ΑΠΘ. Πρόεδρος ΕΑΒΕ

Γενικά

Ορισμός, επίπτωση & αιτιοπαθογένεια αθηροσκλήρωσης

Παράγοντες κινδύνου αθηροσκλήρωσης

Επιπλοκές της αθηροσκλήρωσης και σημασία τους στο

κοινωνικό σύνολο (θάνατοι, αναπηρίες)

Δημιουργία. Είδη και σημασία αθηροσκληρωτικών

πλακών

Ρήξη αθηροσκληρωτικής πλάκας. Συνέπειες

Ώρα 21.00 - 22.00

κ. Σοφία Παυλίδου, Ειδικευόμενη στην Παθολογία

Πρωτογενής πρόληψη

Δευτερογενής πρόληψη

Δευτέρα, 12 Οκτώβριου 2015

Μάθημα 2ο

Ώρα 20.00 - 21.00

κ. Νικόλαος Καμπουρίδης, Καρδιολόγος, Επιμελητής

ΕΣΥ, Γ.Ν. Καβάλας

Επιπλοκές της αθηροσκλήρωσης

Μακροαγγειοπάθεια

Στεφανιαία Νόσος

Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο

Περιφερική αγγειοπάθεια

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Μάθε για

ΤΗΝ ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗ&

ΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ

Από τη θεωρία στην πράξη

Ώρες και τόπος μαθημάτων:

Ξενοδοχείο Makedonia Palace

Δευτέρα, ώρες : 19.30 - 22.00

Ώρα 21.00 - 22.00

κ. Συμεών Λάκε, Καθηγητής Οφθαλμολογίας ΑΠΘ

Αμφιβληστροειδοπάθεια

Δευτέρα, 19 Οκτωβρίου 2015

Μάθημα 3ο

Μέθοδοι διάγνωσης και παρακολούθησης της αθηρο-

σκλήρωσης και των επιπλοκών της

Ώρα 20.00 - 20.40

κ. Καλή Μακέδου, Βιοπαθολόγος, Λέκτορας ΑΠΘ

Αιματολογικές εξετάσεις

Λιπιδαιμικό profile

Εξετάσεις διάγνωσης και παρακολούθησης του σακ-

χαρώδη διαβήτη

Λιποπρωτεϊνη α

CRP

Ομοκυστεϊνη

Ηπατικές δοκιμασίες

Κρεατινική φωσφοκινάση

Νεφρικός έλεγχος

Υπόλοιπες αιματολογικές εξετάσεις

Ώρα 20.40 - 21.30

κ. Ιωάννης Ευθυμιάδης, Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Ια-

τρικής Σχολής ΑΠΘ, ΒΙΟΚΛΙΝΙΚΗ Θεσσαλονίκης

Ιστορικό (ατομικό και κληρονομικό)

Καρδιολογικές εξετάσεις

Μέτρηση αρτηριακής πίεσης

ΗΚΓ

Δοκιμασία κόπωσης

24/ωρη ΗΚΓ/κή καταγραφή (Holter)

Δοκιμασία κόπωσης με θάλλιο

Υπερηχογράφημα

Echo stress

Ώρα 21.30 - 22.00

κ. Αντώνιος Ζιάκας, Αναπλ. Καθηγητής Καρδιολο-

γίας ΑΠΘ

Κλασσική στεφανιογραφία

Αξονική-αναίμακτη στεφανιογραφία

Score ασβεστίου

Μαγνητική τομογραφία καρδίας

Μέθοδοι διαπίστωσης αγγειακής σκληρίας

Ενδοστεφανιαίο υπερηχογράφημα (IVUS)

Δευτέρα, 2 Νοέμβριου 2015

Μάθημα 4ο

Ώρα 20.00 – 21.00

κ. Παντελής Αρζόγλου, Καθηγητής Βιοχημείας ΑΠΘ

Βιοσύνθεση λιποπρωτεϊνών

Εξωγενής

Ενδογενής

Κατηγορίες και σημασία λιποπρωτεϊνών

Χοληστερίνη

Χυλομικρά

VLDL

LDL ή χαμηλής πυκνότητας ή β-λιποπρωτεΐνη

HDL ή υψηλής πυκνότητας ή α-λιποπρωτεΐνη

Τριγλυκερίδια

Ώρα 21.00 - 22.00

κ. Απόστολος Ευθυμιάδης, Ομότιμος Καθηγητής

Καρδιολογίας ΑΠΘ, Πρόεδρος ΕΑΒΕ

Ενδοθήλιο

Λειτουργίες του

Δυσλειτουργία. Συνέπειες

Μέθοδοι αξιολόγησης

Τρόποι παρέμβασης στη λειτουργικότητα του ενδο-

θηλίου

Με φάρμακα μείωσης των λιπιδίων

1Αθηρολογία Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2016 14


Με φάρμακα του άξονα ρενίνης-αγγειοτενσίνης-αλ-

δοστερόνης

Με ανταγωνιστές ασβεστίου

Με την κατάλληλη δίαιτα

Με αντιμετώπιση των άλλων παραγόντων κινδύνου

Δευτέρα, 9 Νοεμβρίου 2015

Μάθημα 5ο

Ώρα 20.00 - 21.00

κ. Ιωάννης Ζαρίφης, Καρδιολόγος, Διευθυντής ΕΣΥ.

Νοσοκομείο Γ. Παπανικολάου

Κατευθυντήριες οδηγίες αντιμετώπισης δυσλιπιδαι-

μιών- αθηροσκλήρωσης

Επίπεδα κινδύνου και score. Τρόπος μέτρησης

10/ετούς καρδιαγγειακής επικινδυνότητας

Σημασία της LDL-x, HDL-x, τριγλυκερίδιων

Στρατηγικές παρέμβασης, σύμφωνα με το συνολικό

καρδιαγγειακό κίνδυνο και τα επίπεδα της LDL-x

Ώρες: 21.00 - 22.00

κ. Ελένη Πασχαλίδου Γενική Ιατρός

Κατηγορίες νόσων ή καταστάσεων στις οποίες πρέπει

να γίνεται έλεγχος των λιπιδαιμικών παραμέτρων

Παράμετροι που προτείνεται να μετρώνται για την

εκτίμηση και την παρακολούθηση του καρδιαγγεια-

κού κινδύνου


Μάθημα 6ο

Ώρα 20.00 - 21.00

κ. Μαρία Χασαπίδου, Καθηγήτρια Διαιτολογίας-

Διατροφολογίας Α- ΤΕΙΘ

ΥΓΙΕΙΝΟΔΙΑΙΤΗΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

ΤΗΣ ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΣΗΣ

Α. Μεσογειακή διατροφή & Γενικές αρχές δίαιτας

Μεσογειακή διατροφή. Σχέση με την αθηροσκλή-

ρωση και τις καρδιαγγειακές παθήσεις

Καρδιοπροστατευτικά τρόφιμα, ροφήματα & καρυ-

κεύματα

Πλεονεκτήματα της μεσογειακής διατροφής

Λειτουργικά τρόφιμα

Συνένζυμο Q10. Σχέση με τη διατροφή και την αθη-

ροσκλήρωση

Ελαιόλαδο – χρήση και οφέλη

Αλκοόλ

Καφές


Μάθημα 7ο

Ώρα 20.00 - 21.00

κ. Ιωάννης Καρατζάς, Φυσιοθεραπευτής, Γ.Ν. Θεσ-

σαλονίκης «Άγιος Παύλος»

Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΘΗΡΟΣΚΛΗ-

ΡΩΣΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

Ο ρόλος της άσκησης στην υγεία του ανθρώπου

Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ

Ώρα 21.00 - 22.00

κ. Γεώργιος Γιαννόγλου, Ομότιμος Καθηγητής Καρ-

διολογίας ΑΠΘ

Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΕ ΥΓΙΗ ΑΤΟΜΑ-ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ.

Αθλητική καρδιά & Αιφνίδιος θάνατος σε αθλητές

Η άσκηση στη στεφανιαία νόσο και μετά το έμ-

φραγμα μυοκαρδίου

Η άσκηση στους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια

Δευτέρα, 7 Δεκεμβρίου 2015

Μάθημα 8ο

Ώρα 20.00 - 21.00

κ. Λουκιανός ραλλίδης, Αναπλ. Καθηγητής Καρδιο-

λογίας, «ΑΤΤΙΚΟ» Νοσοκομείο Αθηνών



Θεραπευτική αντιμετώπιση των δυσλιπιδαιμιών με φάρ-

μακα

Κατηγορίες υπολιδαιμικών φαρμάκων

Στατίνες

Χορήγηση στατινών σε ειδικές ομάδες ατόμων

Υπολιπιδαιμικά φάρμακα εκτός από τις στατίνες

Φιμπράτες

Νικοτινικόν οξύ

Εζετιμίμπη

Ω-3 λιπαρά οξέα

Φυτόλες και στανόλες

Νεότερα υπολιπιδαιμικά φάρμακα

Δευτέρα, 14 Δεκεμβρίου 2015

Ώρα 20.00 - 21.40

Γραπτή επιβεβαίωση της γνώσης

2ος κύκλος

Δευτέρα, 11 Ιανουαρίου 2016

Μάθημα 9ο

Ώρα 20.00 - 21.40 Θεωρία

Δυσλιπιδαιμία σε ειδικές ομάδες – θεραπευτική

αντιμετώπιση

παιδιά

ηλικιωμένοι

γυναίκες

και σε ειδικές καταστάσεις

νεφροπάθειες

σακχαρώδης διαβήτης

ενδοκρινοπάθειες

Δευτέρα, 25 Ιανουαρίου 2016

Ώρα 20.00 - 21.40 Θεωρία

Αθηρογόνος δυσλιπιδαιμία και υπολειπόμενος καρ-

διαγγειακός κίνδυνος. Σημασία & Θεραπευτική αντι-

μετώπιση

Ισοδύναμες νόσοι ή καταστάσεις της στεφανιαίας

νόσου

Σε ποιες περιπτώσεις (ατομικές & πληθυσμιακές) επι-

βάλλεται ο έλεγχος του λιπιδαιμικού profile

Περίληψη των συστάσεων για την παρακολούθηση

των λιπιδίων και των ενζύμων κατά τη διάρκεια υπο-

λιπιδαιμικής αγωγής

Δευτέρα, 8 Φεβρουαρίου 2016

Μάθημα 11ο

Ώρα 20.00 - 21.40 Θεωρία

ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΡΙΖΕΣ ΟΞΥΓΟΝΟΥ & ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟ

STRESS

1. Ευεργετικές δράσεις των ελεύθερων ριζών οξυγό-

νου

2. Ασθένειες που συνδέονται με την αυξημένη συ-

γκέντρωση των ελευθέρων ριζών οξυγόνου

3. επιπτώσεις του οξειδωτικού stress

4. Ρόλος των αντιοξειδωτικών

5. Τρόπος μέτρησης

6. Τρόποι αντιμετώπισης του οξειδωτικού stress

ΚΑΠΝΙΣΜΑ

Μηχανισμοί με τους οποίους το τσιγάρο προκαλεί επι-

πλοκές

Τρόποι επίδρασης των βλαπτικών ουσιών στο καρδιαγ-

γειακό σύστημα

επιδράσεις του καπνίσματος στο καρδιαγγειακό σύ-

στημα

Επίδραση του καπνίσματος στο μεταβολισμό

Κάπνισμα και εγκυμοσύνη

Κάπνισμα στην παιδική και την εφηβική ηλικία

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΤΣΙΓΑΡΟ




Μάθημα 12ο

Ώρα 20.00 - 21.40 Θεωρία

ΣΑΚΧΑρΩΔηΣ ΔΙΑΒηΤηΣ (ΣΔ)-ΓΕΝΙΚΑ

Τύποι ΣΔ-Κλινικά σημεία –Επιδημιολογικά δεδομένα

Αιτιοπαθογένεια –παθοφυσιολογικές διαταραχές

Στόχοι θεραπευτικής αντιμετώπισης ΣΔ

Ο ρόλος της διατροφής και της άσκησης στην ρύθμιση

του ΣΔ


Μάθημα 13ο

Ώρα 20.00 - 21.40 Θεωρία

ΣΑΚΧΑρΩΔηΣ ΔΙΑΒηΤηΣ – ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Αντιδιαβητικά δισκία-μιμητικά GLP-1-ινσουλίνη και

τύποι ινσουλινών

Νεότερες θεραπευτικές προκλήσεις.

Κατευθυντήριες οδηγίες αντιμετώπισης της υπεργλυ-

καιμίας

Δευτέρα, 7 Μαρτίου 2016

Ώρα 20.00 - 9.40 Θεωρία

ΣΑΚΧΑρΩΔηΣ ΔΙΑΒηΤηΣ(ΣΔ)-ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ

ΣΤΟΝ ΣΔ

Μικροαγγειακές (αμφιβληστροειδοπάθεια-νεφροπά-

θεια νευροπάθεια)

Μακροαγγειακές (καρδιά-εγκέφαλος-περιφερικά αγ-

γεία) –

Διαβητικό πόδι

Νευροπάθεια ΑΝΣ

Δευτέρα, 21 Μαρτίου 2016

Μάθημα 15ο

Ώρα 20.00 - 21.40 Θεωρία

ΠΑΧΥΣΑρΚΙΑ

Επίπτωση & κατηγορίες

Επιπλοκές της παχυσαρκίας

Ο λιπώδης ιστός ως ενδοκρινής αδένας

Παχυσαρκία και καρδιαγγειακές επιπλοκές

Αντιμετώπιση της παχυσαρκίας

ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ

ΜΕΤΑΒοΛΙΚο ΣΥΝΔροΜο

Παθογένεια

Ινσουλίνη και ο ρόλος της στην αθηροσκλήρωση

Μεταβολικό σύνδρομο και σχέση με την αθηροσκλή-

ρωση

Θεραπευτικές παρεμβάσεις στην αντιμετώπιση του με-

ταβολικού συνδρόμου

Ώρες: 21.40 - 22.00 Ερωτήσεις-Πρακτική εφαρμογή

Δευτέρα, 11 Απριλίου 2016

Μάθημα 16ο

Ώρα 20.00 - 21.40 Θεωρία

ΑρΤηρΙΑΚη ΥΠΕρΤΑΣη

Ταξινόμηση

Παθοφυσιολογία

Κανόνες μέτρησης της αρτηριακής πίεσης

Συμπτώματα και χαρακτηριστικά κλινικά σημεία

Επιπλοκές της ιδιοπαθούς αρτηριακής υπέρτασης

Διαγνωστικά κριτήρια της αρτηριακής υπέρτασης

Δευτεροπαθής Υπέρταση


Αθηρολογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2016 17


Δευτέρα, 18 Απριλίου 2016

Μάθημα 17ο

Ώρα 20.00 - 21.40 Θεωρία

ΑρΤηρΙΑΚη ΥΠΕρΤΑΣη

Θεραπευτική αντιμετώπιση

Ομάδες φαρμάκων- Συνδυασμοί

Αντιμετώπιση της αρτηριακής υπέρτασης σε ειδικές

ομάδες ασθενών

Αντιμετώπιση υπερτασικής κρίσης

Θεραπευτική αντιμετώπιση δευτεροπαθούς αρτηρια-

κής υπέρτασης


Δευτέρα, 9 Μαΐου 2016

Μάθημα 18ο

Ώρα 20.00 - 21.40 Θεωρία

ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΝοΣοΣ

Σταθερή στηθάγχη

Οξέα στεφανιαία σύνδρομα

Αγγειοσυσπαστική στηθάγχη

Καρδιακό σύνδρομο Χ

Θεραπευτική αντιμετώπιση του στεφανιαίου συνδρό-

μου

ΚΑρΔΙΑΚη ΑΝΕΠΑρΚΕΙΑ

Αιτιολογία. Κατηγορίες.

Συμπτωματολογία

Κριτήρια διάγνωσης

Θεραπευτική αντιμετώπιση



Μάθημα 19ο

Ώρα 20.00 - 21.40 Θεωρία

ΑΡΡΥΘΜΙΕΣ

1. Κολπική μαρμαρυγή

2. Υπερκοιλιακές

3. Κοιλιακές

Πνευμονική εμβολή

Ασπιρίνη. Μηχανισμός δράσης. Ωφέλειες, περιορισμοί

και παρενέργειες.

Αντιπηκτικά και αντιαιμοπεταλιακά φάρμακα



Ώρα 20.00 - 21.40

Γραπτή επιβεβαίωση της γνώσης



ΟΜΙΛΗΤΕΣ:

Απόστολος Ευθυμιάδης, Ομότιμος Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ, Πρόεδρος ΕΑΒΕ

Σοφία Παυλίδου, Ειδικευόμενη Παθολογίας Γ.Ν.Θ Άγιος Δημήτριος

Νικόλαος Καμπουρίδης, Καρδιολόγος, Επιμελητής ΕΣΥ, Γ.Ν. Καβάλας

Συμεών Λάκε, Καθηγητής Οφθαλμολογίας ΑΠΘ

Καλή Μακέδου, Βιοπαθολόγος, Λέκτορας ΑΠΘ

Ιωάννης Ευθυμιάδης, Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ, ΒΙΟΚΛΙΝΙΚΗ Θεσσαλονίκη

Αντώνιος Ζιάκας,Αναπλ. Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ, Γ.Ν.Θ ΑΧΕΠΑ

Παντελής Αρζόγλου, Καθηγητής Βιοχημείας ΑΠΘ

Ιωάννης Ζαρίφης, Καρδιολόγος, Διευθυντής ΕΣΥ, Νοσοκομείο Γ. Παπανικολάου

Ελένη Πασχαλίδου, Γενική Ιατρός, Θεσσαλονίκη

Μαρία Χασαπίδου, Καθηγήτρια Διαιτολογίας-Διατροφολογίας Α- ΤΕΙΘ

Ιωάννης Καρατζάς, Φυσιοθεραπευτής, Γ.Ν. Θ Άγιος Παύλος

Γεώργιος Γιαννόγλου, Ομότιμος Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ

Λουκιανός Ραλλίδης, Αναπλ. Καθηγητής Καρδιολογίας, «ΑΤΤΙΚΟ» Νοσοκομείο Αθηνών

Ασημίνα Γαλή-Τσινοπούλου, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής, Γ.Ν.Θ Παπαγεωργίου

Ζαδάλλα Μούσλεχ, Ενδοκρινολόγος-Διαβητολόγος, Θεσσαλονίκη

Κατσίκη Νίκη, Παθολόγος

Ιωάννης Βογιατζής, Διευθυντής Καρδιολογικής Κλινικής Νοσοκομείου Βέροιας

Κυριάκος Καζάκος Παθολόγος-Διαβητολό Επίκ. Καθηγητής Νοσηλευτικής Α-ΤΕΙΘ

Δημήτριος Σκούτας, Παθολόγος-Διαβητολόγος, Θεσσαλονίκη

Εμμανουήλ Πάγκαλος, Παθολόγος-Διαβητολόγος, Θεσσαλονίκη

Γεώργιος Κούρτογλου, Παθολόγος-Διαβητολόγος. Κλινική ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ Θεσσαλονίκης

Χρήστος Μανές, Παθολόγος-Διαβητολόγος- Διευθυντής ΕΣΥ, Γ.Ν.Θ Γ. Παπαγεωργίου

Ηλίας Τυροδήμος, Καρδιολόγος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ

Κυριακή Παπαδοπούλου, Επ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής ΑΠΘ, Γ.Ν.Θ Γ. Παπαγεωργίου

Δέσποινα Κομνηνού, Διδάκτωρ Παθολογίας, Διπλωματούχος Διατροφολογίας Ιατρικού Κολλεγίου Νέας Υόρκης

Θεμιστοκλής Τζώτζας, Ενδοκρινολόγος, Θεσσαλονίκη

Κωνσταντίνος Δημητρακόπουλος, Διευθυντής ΕΣΥ, Γ.Ν.Θ Ιπποκράτειο

Αστέριος Καραγιάννης, Καθηγητής Παθολογίας, Διευθυντής Β′ Προπαιδευτικής Κλινικής ΑΠΘ, Γ.Ν.Θ Ιπποκρά-

τειο

Χρήστος Σαββόπουλος, Αναπλ. Καθηγητής Παθολογίας, Α′ Προπαιδευτική Κλινική ΑΠΘ, Γ.Ν.Θ ΑΧΕΠΑ

Βασίλειος Κώτσης, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ, Γ.Ν.Θ Γ. Παπαγεωργίου

Ιωάννης Κανονίδης, Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ, Διευθυντής Β′ Καρδιολογικής Κλινικής Γ.Ν.Θ Ιπποκράτειο

Γεώργιος Ευθυμιάδης, Αναπλ. Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ, Γ.Ν.Θ ΑΧΕΠΑ

Νικόλαος Φραγκάκης, Επ. Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ, Γ′ Καρδιολογική Κλινική, Γ.Ν.Θ Ιπποκράτειο

Δημήτριος Ζιούτας, Καρδιολόγος-Αιμοδυναμιστής. Κλινική ΑΓΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ

Βασίλειος Κόκκας, Ομ. Καθηγητής Φαρμακολογίας



ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 1ου ΚΥΚΛΟΥ

14 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2015

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ................................................

.....................................................................................

Ιδιότητα .....................................................................

Σωστή είναι η απάντηση που σημειώνεται με κόκ-

κινο.

Ποια αγγεία προσβάλει περισσότερο η αθηροσκλή-

ρωση;

Τις φλέβες

Την αορτή

Τα τριχοειδή

Τις μικρές και μέσου μεγέθους αρτηρίες

Ποιούς θεωρούμε τροποποιήσιμους παράγοντες κιν-

δύνου της αθηροσκλήρωσης;

Την ηλικία

Το βάρος

Το κάπνισμα

Τα αυξημένα λιπίδια

Το αυξημένο σάκχαρο

Την αυξημένη αρτηριακή πίεση

Το στρες

Το οικογενειακό ιστορικό;

Το έμφραγμα του μυοκαρδίου οφείλεται σε

Απόφραξη του αγγείου από αύξηση του μεγέθους μιας

σταθερής αθηροσκληρωτικής πλάκας;

Σε ρήξη μιας ευάλωτης πλάκας

Ποιες εξετάσεις αίματος πρέπει να κάνετε για να

υποπνευσθείτε την αθηροσκλήρωση

Λιπίδια

Σάκχαρο

Ουρία και κρετινίνη

C-αντιδρώσα πρωτεΐνη


Ποιες εξετάσεις αίματος θα κάνετε για να παρακο-

λουθήσετε την αθηροσκλήρωση

Λιπίδια

Σάκχαρο

C-αντιδρώσα πρωτεΐνη

Τρανσαμινάσες


Η δοκιμασία κόπωσης διαγιγνώσκει;

τη στεφανιαία νόσο

την περικαρδίτιδα

την ενδοκαρδίτιδα;

Αν ένας άρρωστος πάθει έμφραγμα μυοκαρδίου θα

συστήσετε

Κλασική στεφανιογραφία

Αξονική στεφανιογραφία

Και τις δύο

Το πλούσιο γεύμα και η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει

Τη χοληστερίνη

Τα τριγλυκερίδια

Τη LDL-x

Tην HDL-x

Πότε δυσλειτουργεί το ενδοθήλιο;

Όταν το άτομο έχει τους γνωστούς παράγοντες κινδύνου

Όταν πάσχει από νόσημα κολλαγόνου

Όταν πάσχει από αλλεργική αντίδραση

Οι LDL-υποδοχείς συμβάλλουν στην:

Αύξηση της LDL χοληστερόλης

Μείωση της LDL χοληστερόλης

Το υπερηχογράφημα καρδιάς

Έχει ακτινοβολία

Ελέγχει τις βαλβίδες και την υπερτροφία

Ελέγχει τις στεφανιαίες αρτηρίες;

Στο σύστημα αξιολόγησης SCORE για το 10ετή

καρδιαγγειακό κίνδυνο, οι παράμετροι που συμπε-

ριλαμβάνονται είναι:

α. η ηλικία



β. το θετικό οικογενειακό ιστορικό

γ. η τιμή της ολικής χοληστερόλης

δ. η ύπαρξη σακχαρώδη διαβήτη

ε. το α και το γ

στ. το α, β και γ

ζ. όλα τα παραπάνω

Οι καπνιστές με χαμηλή τιμή HDL και αυξημένα

τριγλυκερίδια χωρίς άλλους παράγοντες κινδύνου

ανήκουν σε ομάδα:

α. Χαμηλού κινδύνου (σκορ <1%)

β. μέτριου κινδύνου (σκορ ≥ 1% και <5%)

γ. υψηλού κινδύνου (σκορ ≥ 5% και <10%)

δ. πολύ υψηλού κινδύνου (σκορ ≥ 10%)

Οι ασθενείς με διαβήτη τύπου 2, με βλάβη των ορ-

γάνων στόχων ανήκουν σε ομάδα:

α. Χαμηλού κινδύνου (σκορ <1%)

β. μέτριου κινδύνου (σκορ ≥ 1% και <5%)

γ. υψηλού κινδύνου (σκορ ≥ 5% και <10%)

δ. πολύ υψηλού κινδύνου (σκορ ≥ 10%)

Στις πλειοτροπικές δράσεις των στατινών ανήκουν:

α. η αύξηση της βιοδιαθεσιμότητας του NO

β. η αύξηση των ελεύθερων ριζών οξυγόνου

γ. η μείωση της ενδοθηλίνης;

Στο οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, το οπισθοστερ-

νικό άλγος:

α. υφίεται με τη λήψη νιτρωδών

β. διαρκεί περισσότερο από 30 min

γ. εκλύεται με την κόπωση;

δ. το α και το γ

ε. το β και το γ

στ. όλα τα παραπάνω

Δυσλιπιδαιμία μπορεί να έχουμε δευτεροπαθώς στις

εξής καταστάσεις:

α. νεφρωσικό σύνδρομο

β. κατάχρηση αλκοόλης

γ. λήψη οιστρογόνων

δ. υπερθυρεοειδισμό

ε. όλα, εκτός από το α

στ. όλα εκτός από το δ

Τα αυξημένα επίπεδα της Lp (α) σχετίζονται με αυ-

ξημένο κίνδυνο για ΣΝ και ισχαιμικό ΑΕΕ;

α. σωστό

β. λάθος

Ο προσδιορισμός των λιπιδίων, τρανσαμινασών και

της CPK όταν έχουν επιτευχτεί οι τιμές στόχοι και

δεν υπάρχουν επιπλοκές αρκεί να γίνεται :

α. κάθε έξι μήνες

β. μία φορά το χρόνο

γ. μία φορά κάθε δυο χρόνια

Η Μεσογειακή διατροφή περιέχει

Χοιρινό και μοσχαρίσιο κρέας

Οινόπνευμα, σε μικρή ποσότητα

Φρούτα λαχανικά

Ψάρια

Ελαιόλαδο

Καλαμποκέλαιο

Πάστες και παγωτά

Η άσκηση βοηθάει

Στην αναπνοή

Στην καρδιά

Στην σπονδυλική στήλη

Στη ψυχική διάθεση

Στην αναιμία

Ποιο είδος άσκησης συστήνεται στους καρδιοπαθείς:

Η άρση βαρών

Το βάδισμα και το κολύμπι;

Οι φυτικές στερόλες και στανόλες

Είναι φάρμακα

Είναι τροφή

Μειώνουν τη χοληστερίνη

Μειώνουν το σάκχαρο

Μειώνουν την αρτηριακή πίεση;

Ποια είναι τα πιο αποτελεσματικά υπολιπιδαιμικά

φάρμακα για τη μείωση της LDL- χοληστερόλης;

Οι στατίνες

Οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες



Οι φιμπράτες

Οι αναστολείς της PCSK9 πρωτεάσης;

Ποιες θεωρείτε σπουδαιότερες επιπλοκές της αθη-

ροσκλήρωσης;

Το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο

Το έμφραγμα μυοκαρδίου και τη στηθάγχη

Την περιφερική αγγειοπάθεια

Την παγκρεατίτιδα

Τη λιπώδη διήθηση του ήπατος

Στην έγκυο με δυσλιπιδαιμία θα συστήσετε;

Στατίνη

Φιμπράτη

Εζετιμίμπη

Μόνο δίαιτα

Στα παιδιά με δυσλιπιδαιμία και θετικό οικογενειακό

ιστορικό

Θα συστήσετε άσκηση

Θα συστήσετε δίαιτα

Θα χορηγήσετε υπολιπιδαιμικά φάρμακα, αν είναι ηλι-

κίας > 4 ετών

Θα χορηγήσετε υπολιπιδαιμικά φάρμακα, αν είναι ηλι-

κίας > 10 ετών

Το οξύ στεφανιαίο σύνδρομο

Είναι το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδιου

Είναι η ασταθής στηθάγχη

Είναι η σταθερή στηθάγχη

Είναι η αθηροσκλήρωση των καρωτίδων;

Ποια είναι η συχνότερη παρενέργεια από τη χρήση

των στατινών:

Η αύξηση των τρανσαμινασών

Η μυοπάθεια

Η επιγαστραλγία

Αλλεργικές αντιδράσεις;

Τα λιπίδια του αίματος προέρχονται κυρίως από:

Τις τροφές

Το ήπαρ

Το πάγκρεας

Το σπλαχνικό λίπος;

Ποια είναι η πρώτη αιτία θανάτου παγκοσμίως;

Τροχαία ατυχήματα

Λοιμώξεις αναπνευστικού

Καρδιαγγεικές παθήσεις

Κακοήθη νεοπλάσματα;

Ποια είναι η πρώτη εκδήλωση της περιφερικής αρ-

τηριακής νόσου των κάτω άκρων;

Γάγγραινα

Υπαισθησία

Διαλείπουσα χωλότητα

Παράλυση;

Τι πρέπει να γίνει άμεσα όταν υποπτευόμαστε αγ-

γειακό εγκεφαλικό επεισόδιο;

Υπερηχοκαρδιογράφημα

Αξονική τομογραφία εγκεφάλου

Ηλεκτροκαρδιογράφημα

Triplex καρωτίδων;



ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2ου ΚΥΚΛΟΥ

30 MAΪΟΥ 2016

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ................................................

.....................................................................................

Ιδιότητα .....................................................................

Σωστή είναι η απάντηση που σημειώνεται με κόκ-

κινο.

1. Ποιοι είναι οι θεραπευτικοί στόχοι στον Σακχα-

ρώδη διαβήτη:

α. αντιμετώπιση πρωινής υπεργλυκαιμίας

β. αντιμετώπιση μεταγευματικής υπεργλυκαιμίας

γ. βελτίωση γλυκαιμικής μεταβλητότητας

δ. ρύθμιση HbA1c

ε. κανένα από τους παραπάνω

στ. όλα τα παραπάνω

2. Τι ποσοστό πρέπει να κατέχουν οι υδατάνθρακες

στη διατροφή του ατόμου με ΣΔ:

α. 40-50% ολικής θερμιδικής πρόσληψης

β. 30-40% ολικής θερμιδικής πρόσληψης

γ. 50-55% ολικής θερμιδικής πρόσληψης

3. Τι συστήνουν οι κατευθυντήριες οδηγίες για την

άσκηση στον ΣΔ:

α. καθημερινή άσκηση

β. 30 min για 5 μέρες την εβδομάδα

γ. 60 min για 3 μέρες την εβδομάδα

4. Σε ποια επίπεδα σακχάρου του αίματος μπορούμε

να συστήσουμε την έναρξη της άσκησης :

α. < 100mg/dl

β. 100-250 mg/dl

γ. > 250mg/dl

5. Ασθενής με πρωινό σάκχαρο νηστείας 120mg/dl:

α. έχει σακχαρώδη διαβήτη

β. έχει διαταραγμένη γλυκόζη νηστείας

γ. έχει διαταραγμένη ανοχή γλυκόζης

δ. δεν έχει σακχαρώδη διαβήτη

6. Ποιο είναι το φάρμακο εκλογής στον πρωτοεμ-

φανιζόμενο ΣΔ Τύπου 2:

α. σουλφυνυλουρίες

β. πιογλιταζόνη

γ. μετφορμίνη

δ. DDP-4 αναστολέας

ε. ινσουλίνη

7. Η εκτίμηση της παχυσαρκίας στην παιδική ηλι-

κία γίνεται με την εκτίμηση του δείκτη μάζας σώ-

ματος (BMI) και την μέτρηση της περιμέτρου μέσης

(ΠΜ). Παχύσαρκα θεωρούνται τα παιδιά με:

Α) BMI>90η ΕΘ και ΠΜ>90η ΕΘ

Β) BMI>95η ΕΘ και ΠΜ>95η ΕΘ

Γ) BMI>95η ΕΘ και ΠΜ>90η ΕΘ

8. Πότε πρέπει να ξεκινάει η πρόληψη της παχυσαρ-

κίας στα παιδιά

Α) Από την περιγεννητική περίοδο

Β) Από την μικρή παιδική ηλικία

Γ) Μετά την εφηβεία

9. Ποιο από τα κατωτέρω δεν αποτελεί κριτήριο του

μεταβολικού συνδρόμου στην παιδική ηλικία

Α) Υπέρταση

Β) Γενικευμένη παχυσαρκία (αυξημένο BMI)

Γ) Κεντρικού τύπου παχυσαρκία (αυξημένη περίμε-

τρος μέσης)

Δ) Αυξημένα τριγλυκερίδια

10. Δυσλιπιδαιμία στην παιδική και εφηβική ηλικία.

Διάγνωση και αντιμετώπιση

Δίαιτα;

Ιστορικό

Εργαστηριακές εξετάσεις

Φάρμακα από ηλικία < 4 ετών;

11. Ισοδύναμες καταστάσεις της στεφανιαίας νόσου

Η αρτηριακή υπέρταση

Ο ανεπίπλεκτος σακχαρώδης διαβήτης



12. Οξειδωτικό stress

Αποδίδεται σο περιβάλλον;

Αποδίδεται στο κάπνισμα

Αντιμετωπίζεται με βιταμίνες σε δισκία;

13. Κάπνισμα

Παιδιά

Στις έγκυες

Στη στεφανιαία νόσο

καθόλου

14. Αρτηριακή υπέρταση

Έχει συμπτώματα και ποια;

Η Α.Π. μετριέται στο βραχίονα ή και στα κ. άκρα;

Στην εγκυμοσύνη θα χορηγήσετε φάρμακα του άξονα

ρενίνης-αγγειοτενσίνης-αλδοστερόνης; ΟΧΙ




Σημαντικές Προσωπικότητες της Επιστήμης

Ο Σωκράτης γεννήθηκε στην Αλωπεκή, σημερινή

Δάφνη Αττικής, το 470 και εκτελέστηκε με κώνειο

στην Αθήνα, το 399 π.Χ. Ήταν γιος του Σωφρονί-

σκου και της Φαιναρέτης από το δήμο της Αλωπε-

κής. Παντρεύτηκε την Ξανθίππη και έκαναν τρείς

γιους, τον Λαμπροκλή, τον Σωφρονίσκο και τον

Μενέξενο.

Ήταν Έλληνας Αθηναίος φιλόσοφος, μία από

τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του ελληνικού

και παγκόσμιου πνεύματος και πολιτισμού και

ένας από τους ιδρυτές της Δυτικής φιλοσοφίας.

Αναρίθμητοι είναι οι μελετητές που έχουν ασχο-

ληθεί με τον Σωκράτη, στους αιώνες που ακολού-

θησαν το θάνατό του, πολλοί από τους οποίους

είναι ιδιαίτερα φημισμένοι. Είχε έναν πολυάριθμο

ΣΩΚΡΑΤΗΣ


Ομότιμος Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ

Περίληψη

Ο Σωκράτης γεννήθηκε στην Αλωπεκή Αττικής, το 470 και εκτελέστηκε με κώνειο στην Αθήνα, το 399 π.Χ.

Ήταν Έλληνας Αθηναίος φιλόσοφος, μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του ελληνικού και παγκό-

σμιου πνεύματος και πολιτισμού και ένας από τους ιδρυτές της Δυτικής φιλοσοφίας.

Αναρίθμητοι είναι οι μελετητές που έχουν ασχοληθεί με τον Σωκράτη, στους αιώνες που ακολούθησαν το

θάνατό του, πολλοί από τους οποίους είναι ιδιαίτερα φημισμένοι.

Λέξεις Κλειδιά: Σωκράτης, φιλόσοφος.

Υπεύθυνος αλληλογραφίας


Ομότιμος Καθηγητής Καρδιολογίας ΑΠΘ

Κιν. 694 5 955 182

E mail:[email protected]

κύκλο πιστών φίλων, κυρίως νέων από αριστο-

κρατικές οικογένειες, απ’ όλη την Ελλάδα. Οι

γνωστότεροι ήταν ο Πλάτωνας και ο Αντισθένης

στην Αθήνα, ο Ευκλείδης στα Μέγαρα, ο Φαίδω-

νας στην Ηλεία και ο Αρίστιππος στην Κυρήνη.

Οι κυριότερες πηγές για τη ζωή του είναι κατ’

αρχάς ο μαθητής του Πλάτων, ο ιστορικός Ξενο-

φών, ο φιλόσοφος Αριστοτέλης και ο συγγρα-

φέας κωμωδιών Αριστοφάνης. Το σύνολο της

επιρροής του, συχνά τον κατατάσσει μεταξύ των

κορυφαίων παγκοσμίων προσωπικοτήτων όλων

των εποχών με τη μεγαλύτερη επιρροή, μαζί με

τον μαθητή του, τον Πλάτωνα.

Διάφοροι συγγραφείς ασχολήθηκαν μαζί του

ήδη από την αρχαιότητα και, ο καθένας πρό-

σθεσε νέες πτυχές από τη ζωή του. Έτσι, ο Πορ-

φύριος αναφέρει ότι ο Σωκράτης, ασχολήθηκε

αρχικά με τη γλυπτική τέχνη, το επάγγελμα του

πατέρα του, ο οποίος ήταν λιθοξόος, πριν το

εγκαταλείψει «χάριν της παιδείας», όπως έγραψε

αργότερα ο Λουκιανός.

Σαν άνθρωπος και σαν φιλόσοφος αποτελεί

πραγματικά μια σπανιότατη και μοναδική φυσιο-

γνωμία που έχει γίνει αντικείμενο πολλών συζη-

τήσεων αφού πράγματι είναι ένα φαινόμενο το

πως έζησε, δίδαξε και στο τέλος, πως πέθανε.

Ήταν ένας χαρακτήρας τίμιος, νομοταγής και

ηθικός.

Στα 17 του χρόνια γνώρισε το φιλόσοφο Αρ-

χέλαο, που του μετέδωσε το πάθος για τη φιλο-

σοφία και τον έπεισε να αφιερωθεί σ’ αυτήν. Μία

πιο βαθιά ψυχολογική πλευρά του φανερώνει ο

Πλάτωνας, που στην Απολογία του παρουσιάζει

το Σωκράτη να θεωρεί τη φιλοσοφική ενασχό-

ληση ως θεία εντολή. Αυτή η θεία εντολή είναι

που τον κάνει παρορμητικό, με την έννοια του να

πράττει όσα ήταν σωστά, και να αποφεύγει όσα

δεν είναι. Αυτήν την παρόρμηση ο Σωκράτης

ονομάζει δαιμόνιο.

Εδώ ο Σωκράτης μπορεί να χαρακτηριστεί ως

Θεόπνευστος, καθώς αναφέρει το ισχυρό του έν-

στικτο, ως μία εσωτερική παρόρμηση, να του

υπαγορεύει ποιες πράξεις και ενασχολήσεις πρέ-

πει να ακολουθήσει. Στις φιλοσοφικές του έρευ-

νες τον παρακολουθούσαν πολλοί, ιδιαίτερα νέοι,

που ένιωθαν ευχαρίστηση ακούγοντας τον να μι-

λάει και να συζητάει για θέματα κοινωνικά, πο-

λιτικά, ηθικά και θρησκευτικά.

Ο Σωκράτης δεν δίδαξε συστηματικά, αλλά

διαλεγόταν σε κάθε σημείο της πόλης, με ανθρώ-

πους κάθε κοινωνικής τάξης και σε αντίθεση με

τους σοφιστές δεν έπαιρνε χρήματα από τους μα-

θητές του. Απέφευγε την εμπλοκή στην πολιτική

και προτιμούσε να κάνει τη δική του ανεξάρτητη

πορεία. Ήταν εξαιρετικά νομοταγής και δεν πα-

ρέλειπε να εκτελεί τα πολιτικά και θρησκευτικά

του καθήκοντα. Σεβόταν τους νόμους και τους

θεσμούς και αγαπούσε την πατρίδα του. Μάλιστα

ήταν ένας άνθρωπος με ήρεμη αλλά δυνατή θέ-

ληση, γενναίος και αποφασιστικός.

Πολέμησε με θάρρος σε 3 εκστρατείες του

Πελοποννησιακού Πολέμου. Στην πολιορκία της

Ποτίδαιας (432-429 π.Χ) στη μάχη του Δηλίου

(424 π.Χ) και στην μάχη της Αμφίπολης (422

π.Χ) όπου επέδειξε ανδρεία, αυταπάρνηση και

αντοχή στις κακουχίες.

Απόδειξη του πόσο ηθικός και δίκαιος χαρα-

κτήρας ήταν φάνηκε σε πολλές στιγμές της ζωής

του. Χαρακτηριστικά, το 406 π.Χ όπου ήταν επι-

στάτης των πρυτάνεων, όρθωσε το ανάστημα του

παρά τις πιέσεις και τις απειλές και ήταν ο μόνος

που αντιτάχθηκε στην άδικη και παράνομη ψη-

φοφορία απόφασης θανάτωσης των νικηφόρων

στρατηγών της ναυμαχίας των Αργινουσών που

λόγω της θαλασσοταραχής, δεν κατάφεραν να

περισυλλέξουν και να τιμήσουν τα πτώματα των

νεκρών.

Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέ-

μου και την κατάλυση της Δημοκρατίας από τους

ολιγαρχικούς και τους τριάκοντα τυράννους ο

Σωκράτης ήρθε πολλές φορές σε σύγκρουση μαζί

τους και ειδικά με τον Κριτία.

Το 422 π. Χ. στη μάχη της Αμφίπολης έσωσε

τη ζωή του Αλκιβιάδη και έδειξε απίστευτη

αντοχή στις κακουχίες, όπως περιγράφει ο ίδιος

ο Αλκιβιάδης στο πλατωνικό Συμπόσιο.

Η ιστορία θέλει το Σωκράτη να είναι γνωστός

και για την ασχήμια του. Ήταν φαλακρός, με

2αθηρολογία Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2016 26


στραβή και μεγάλη μύτη, χοντρά χείλια και πλα-

δαρό πρόσωπο. Φορούσε συνεχώς τον ίδιο φθαρ-

μένο χιτώνα και κυκλοφορούσε ξυπόλυτος στις

αγορές, τα γυμναστήρια και τους δρόμους πιάνο-

ντας ατελείωτες φιλοσοφικές και πολιτικές συ-

ζητήσεις με αποτέλεσμα οι κωμωδιογράφοι της

εποχής να βρίσκουν πλούσιο υλικό για να τον σα-

τιρίζουν, πράγμα όμως που τον άφηνε παγερά

αδιάφορο. Ποτέ δεν ένιωθε προσβεβλημένος και

πάντα αντιμετώπιζε τα πάντα με χιούμορ και

απλές αλλά αποστομωτικές απαντήσεις.

Αν και η εξωτερική του εμφάνιση δεν ήταν

και η καλύτερη, είχε ένα οξυδερκές πνεύμα και

μια χαρισματική προσωπικότητα που καθήλωνε

το πλήθος γύρω του.

Νηφάλιος και μελίρρυτος, ασκούσε μια παρά-

ξενη γοητεία σε όσους βρίσκονταν κοντά του και

μπορούσαν να τον ακούν με τις ώρες μαγεμένοι

από την αύρα που απέπνεε.

Το 399 π.Χ, οι Αθηναίοι δικάζουν τον φιλό-

σοφο Σωκράτη, με βασική κατηγορία ασέβεια

προς τους θεούς και για διαφθορά των νέων και

με τον φιλελευθερισμό που τον διέκρινε, θεωρή-

θηκε ανατρεπτικός. Τελικά όπως όλοι ξέρουν, ο

Σωκράτης καταδικάστηκε σε θάνατο, τον οποίον

και αποδέχθηκε, ως πιστός στις αρχές του και ως

νομοταγής πολίτης. Ουσιαστικό κίνητρο, όμως,

υπήρξε η αντιζηλία του με σημαντικούς άνδρες

της εποχής. Θα μπορούσε να πει κανείς πως η

απόφαση του Δικαστηρίου ήταν νοθευμένη.

Στη διάρκεια της δίκης ο Σωκράτης έδειξε

θάρρος, ενώ η αναγγελία της ποινής δεν κατά-

φερε να τον βγάλει από τη θεϊκή του αταραξία.

Το κατηγορητήριο λέει ο Σωκράτης, «ότι αυτός

ερευνά με περιττό ζήλο τα φαινόμενα που συμ-

βαίνουν κάτω από την γη και στον ουρανό, τα

άδικα τα κάνει να φαίνονται δίκαια και όλα αυτά

τα διδάσκει στους άλλους. Ο Σωκράτης καλεί

όλους τους παρευρισκόμενους να πουν αν ποτέ

τον άκουσαν να λέει κάτι από τα παραπάνω,

όπως και το αν ποτέ πήρε χρήματα για την διδα-

σκαλία του, όπως κάνουν πολλοί άλλοι, όχι

κακώς». Κανείς δεν επιβεβαίωσε κάτι τέτοιο.

Ο Σωκράτης ξεκινάει την απολογία του λέγο-

ντας ότι οι κατήγοροι του, είπαν τόσες αναλή-

θειες και τόσο πειστικά που λίγο ακόμα και θα

έπειθαν και τον ίδιο για όλα αυτά. Οι κατήγοροι

είχαν ήδη προτρέψει τους δικαστές να μην τον

πιστέψουν διότι τάχα είναι δεινός ρήτορας, ο Σω-

κράτης όμως καταρρίπτει το επιχείρημα τους

αυτό, με την απόδειξη ότι πρώτη φορά σε ηλικία

εβδομήντα ετών παρουσιάζεται μπροστά σε δι-

καστήριο, οπότε είναι και εντελώς ξένος ως προς

την γλώσσα που χρησιμοποιείται εκεί.

«Εγώ, ω άνδρες Αθηναίοι, δεν κατέλαβα ποτέ

κανένα άλλο αξίωμα στην πόλη, διετέλεσα όμως

κάποτε βουλευτής. Και έτυχε να πρυτανεύσει η

δική μας φυλή, η Αντιοχίς, τότε που εσείς με τους

δέκα στρατηγούς που δεν μάζεψαν τους ναυαγούς

τη μέρα της ναυμαχίας θέλατε να τους δικάσετε

όλους μαζί παράνομα, όπως αργότερα το καταλά-

βατε όλοι σας. Τότε μόνος από όλους τους πρυ-

τάνεις σας εναντιώθηκα, υποστηρίζοντας ότι δεν

πρέπει να κάνετε τίποτα αντίθετο προς τους νό-

μους και ψήφισα ενάντια στη θέληση σας. Και

ενώ ήταν έτοιμοι οι ρήτορες να με καταγγέλλουν

και να βάλουν να με συλλάβουν και εσείς τους

παροτρύνατε με φωνές, έκρινα πως είναι προτι-

μότερο να διακινδυνεύσω όντας με την πλευρά

του νόμου και του δικαίου, παρά να είμαι με το

μέρος το δικό σας που δεν σκεφτόσαστε δίκαια,

από φόβο μη φυλακιστώ ή μη θανατωθώ. Άλλα

όταν έγινε ολιγαρχία, οι τριάκοντα πάλι με κάλε-

σαν μαζί με τους άλλους τέσσερις στην Θόλο, μας

διέταξαν να πάμε να φέρουμε από τη Σαλαμίνα

τον Λέοντα τον Σαλαμίνιο, για να τον σκοτώ-

σουμε. Τότε εγώ, όχι με τα λόγια αλλά έμπρακτα

απέδειξα πάλι σε εμένα για να μιλήσω πιο κα-

θαρά, ότι δεν με ενδιαφέρει διόλου ο θάνατος. Το

μόνο που με ενδιαφέρει είναι να μην διαπράξω

κάτι άδικο ή ανόσιο. Αλλά αφού βγήκαμε από τη

Θόλο, ενώ οι τέσσερεις πήγαν στη Σαλαμίνα και

έφεραν τον Λέοντα εγώ έφυγα και πήγα στο σπίτι

μου και ίσως να είχα πεθάνει γι’ αυτή μου την

πράξη αν δεν είχε καταλυθεί σύντομα η εξουσία

τους».

Ο Σωκράτης, αφού έδωσε εικόνα για την αιτία



των πρώτων κατηγόρων συνεχίζει στην εξέταση

των προσφάτων κατηγόρων ξεκινώντας από τον

Μέλητο. Ο Σωκράτης ξεκινάει επιθετικά λέγοντας

ότι ένοχος είναι ο Μέλητος επειδή σέρνει σε δικα-

στήρια ανθρώπους προσποιούμενος ότι ενδιαφέ-

ρεται και φροντίζει για πράγματα που ποτέ δεν

νοιάστηκε. Με τις ερωτήσεις του προτρέπει τον

Μέλητο να επιδείξει ποιοι είναι αυτοί που ωφε-

λούν τους νέους. Ο Μέλητος απαντάει ότι είναι οι

όλοι οι δικαστές, οι ακροατές, οι βουλευτές, τα

μέλη της εκκλησίας του δήμου, οι εκκλησιαστές

κτλ. «Δηλαδή όλοι εκτός από εμένα έτσι;» ρωτάει

ο Σωκράτης, «έτσι ακριβώς» απαντάει ο Μέλητος.

Τότε ο Σωκράτης του λέει ότι «είναι δυνατόν στα

άλογα οι πολλοί να τα εκπαιδεύουν και οι λίγοι δη-

λαδή οι ιπποκόμοι να τα διαφθείρουν; Μάλλον το

αντίθετο συμβαίνει. Έτσι θα ήταν πολύ ευτυχισμέ-

νοι οι νέοι αν μόνο ένας υπήρχε να τους διαφθείρει

και όλοι οι υπόλοιποι να τους ωφελούσαν».

Στην συνέχεια ο Σωκράτης κάνει λόγο για τον

οποίο δεν ασχολήθηκε ποτέ με την πολιτική.

«Ίσως σας φαίνεται παράξενο που ενώ τριγυρνάω

ανάμεσα σας και σας συμβουλεύω, ποτέ δεν ανέ-

βηκα στο βήμα μιλώντας στο πλήθος να συμβου-

λέψω την πόλη. Αιτία αυτού είναι εκείνο που

πολλές φορές σε πολλά μέρη με έχετε ακούσει να

λέω, ότι δηλ. μέσα μου υπάρχει κάτι θεϊκό και δαι-

μόνιο, μια φωνή. Αυτή η φωνή υπάρχει από τότε

που ήμουν παιδί, που πάντα την ακούω η οποία με

αποτρέπει από κάτι που πρόκειται να κάνω αλλά

ποτέ δεν με προτρέπει σε τίποτα. Αυτή λοιπόν με

αποτρέπει να ασχοληθώ με την πολιτική, και ξέ-

ρετε καλά ότι αν είχα ασχοληθεί με την πολιτική

από καιρό θα είχα αφανισθεί και ούτε εσάς θα είχα

ωφελήσει ούτε και τον εαυτό μου».

Στην συνέχεια ο Σωκράτης περνάει στο σημείο

της κατηγορίας περί των θεών. Καταρρίπτει την

κατηγορία του άθεου εφόσον η ίδια η κατηγορία

είναι ότι διδάσκει και φέρνει καινούριες θεότητες,

οπότε δεν μπορεί να είναι άθεος. Εδώ τελειώνει το

πρώτο μέρος της απολογίας, το δικαστήριο αποφα-

σίζει ότι είναι ένοχος με τριάντα ψήφους διαφορά,

οπότε θα πρέπει να περάσει σε δευτερολογία για

να επιχειρηματολογήσει επάνω στο φλέγον ζήτημα

της ποινής που θα του επιβληθεί.

«Όντας βέβαιος ότι δεν έχω αδικήσει κανέναν,

δεν πρόκειται φυσικά να αδικήσω τον εαυτό μου»

συνεχίζει ο Σωκράτης.

Οι δικαστές όμως τον καταδίκασαν σε θάνατον

και ο Σωκράτης κάνει τον επίλογο του. Μετά ο

Σωκράτης απευθύνεται σε αυτούς που έριξαν αθω-

ωτική βουλή φανερώνοντας τους ότι η συνηθι-

σμένη μαντική ικανότητα του δαιμονίου που του

εμφανιζόταν πολύ συχνά και που ακόμα για απλά

πράγματα τον εμπόδιζε αν ήταν να πράξει κάτι

που δεν ήταν σωστό, αυτή την φορά δεν τον εμπό-

δισε να μην πει αυτά που είπε στο δικαστήριο.

Τέλος τους παροτρύνει να πιστέψουν ότι η αλή-

θεια είναι ότι δεν υπάρχει για τον καλόν άνθρωπο

κανένα κακό, ούτε όταν ζει ούτε όταν πεθαίνει, και

ότι δεν αμελούν οι θεοί να φροντίζουν για τις υπο-

θέσεις τους.

Ο Σωκράτης κλείνει την απολογία του με τα

εξής λόγια:

«Αλλά τώρα είναι ώρα να φύγουμε, εγώ για να

πεθάνω και σεις για να ζήσετε».

Μετά την καταδίκη του παρέμεινε στο δεσμω-

τήριο 30 μέρες, γιατί ο νόμος απαγόρευε την εκτέ-

λεση της θανατικής ποινής πριν από την

επιστροφή του ιερού πλοίου από τις γιορτές της

Δήλου.

Από τον διάλογο του Πλάτωνα Κρίτων φαίνε-

ται ότι ο Σωκράτης θα μπορούσε να σωθεί, αν

ήθελε, αφού οι μαθητές του είχαν τη δυνατότητα

να τον βοηθήσουν να αποδράσει. Ο Σωκράτης αρ-

νήθηκε στηριζόμενος τις φιλοσοφικές απόψεις του

και, ως νομοταγής πολίτης και αληθινός φιλόσο-

φος, περίμενε το θάνατο ειρηνικά και γαλήνια, και

ήπιε το κώνειο, όπως πρόσταζε ο νόμος.

Το κώνειο είναι φυτικό δηλητήριο. Παράγεται

από το φυτό κώνειον το στικτόν (Conium

maculatum), που είναι πολύ κοινό στην Ελλάδα,

από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα. Στην Αρχαία

Αθήνα χρησιμοποιούνταν για τις ναρκωτικές του

ιδιότητες από τους ιεροφάντες. Η δραστική ουσία

του κωνείου είναι το αλκαλοειδές κωνεΐνη.

Η κατάποση εκχυλίσματος (κυρίως φύλλων και

βλαστών) κωνείου προκαλεί ανώδυνο θάνατο.



Στην αρχή τα αισθητήρια νεύρα νεκρώνονται από την

περιφέρεια προς το κέντρο. Υπάρχει απώλεια των μυ-

ϊκών δυνάμεων, αμβλύνονται οι περιφερειακές αι-

σθήσεις, το ανακλαστικό τόξο του νωτιαίου μυελού

προκαλεί τρόμο και σπασμούς. Τέλος, επέρχεται

ύπνος, εγκεφαλική νάρκη και, τελικά, θάνατος.

Παρ’ όλα αυτά, το Μάιο του 2012, πραγματοποιή-

θηκε εκ νέου η δίκη του Σωκράτη από Συμβούλους

του Αρείου Πάγου και γνωστούς δικηγόρους και δι-

καστές, χρησιμοποιώντας τους νόμους της εποχής

εκείνης, και ως αποτέλεσμα ο Σωκράτης αθωώ-

θηκε για τις κατηγορίες τις οποίες έφερε.

Ο Σωκράτης, όπως και ο Πυθαγόρας, δεν

άφησε κανένα σύγγραμμα, γι’ αυτό και είναι πολύ

δύσκολο να καθοριστεί ακριβώς το περιεχόμενο

της φιλοσοφίας του. Ότι είναι γνωστό για τον Σω-

κράτη προήλθε κυρίως από όσα έγραψαν οι μαθη-

τές του σχετικά με αυτόν, καθώς και ορισμένοι

συγγραφείς που επικεντρώθηκαν στη μελέτη της

προσωπικότητάς του.

Κατά τον Σωκράτη ο Θεός δεν φιλοσοφεί, γιατί

κατέχει τη σοφία, φιλοσοφεί όμως ο άνθρωπος,

που η ύπαρξή του είναι πεπερασμένη. Αυτό ξεκί-

νησε με τον Σωκράτη, ο οποίος πρώτος θεώρησε

την ψυχή ως την πραγματική ουσία του ανθρώπου

και την αρετή ως αυτό που επιτρέπει την πλήρωση

της ανθρώπινης φύσης, μέσα από την αναζήτηση

και βελτίωση της ψυχής.

Η μαιευτική ήταν η μέθοδος, η οποία, σε συν-

δυασμό με τη χρήση της ειρωνείας, αποτελούσε

χαρακτηριστικό της σωκρατικής διδασκαλίας.

Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή, ο Σωκράτης κατά τις

συζητήσεις του, προσποιούμενος την πλήρη

άγνοια για το θέμα που συζητούσε κάθε φορά,

προσπαθούσε μέσα από ερωτήσεις να εκμαιεύσει

την αλήθεια από τον συνομιλητή του.

Ουσιαστικά, ο Σωκράτης επωμιζόταν το ρόλο

της συνείδησης και μέσα από αυτή τη διαδικασία

ερωτήσεων και απαντήσεων δημιουργούσε ένα

πνεύμα διαλόγου στη συζήτηση. Ο συνομιλητής,

απαντώντας σ’ αυτές τις ερωτήσεις, έφτανε σε ένα

συμπέρασμα, στην αλήθεια για τον Σωκράτη, από

μόνος του.

Η μέθοδος ονομάστηκε μαιευτική, διότι όπως

η μαία, επάγγελμα που έκανε η Φαιναρέτη, μη-

τέρα του Σωκράτη, φέρνει στον κόσμο το νεογνό,

έτσι και ο Σωκράτης ή ο εκάστοτε συνομιλητής,

που παίρνει το ρόλο της συνείδησης, εξάγει από

τον συνομιλητή του την αλήθεια.

Διαλεκτική σημαίνει διάλογος.

Πρόκειται για μία μορφή διαλόγου η οποία

χρησιμοποιήθηκε από τον Σωκράτη, κατά την

οποία ο φιλόσοφος προσπαθούσε να οδηγήσει τον

συνομιλητή του στην ανακάλυψη της βαθύτερης

αλήθειας των πραγμάτων, αυτής που μένει ανε-

ξάρτητη από περιστάσεις και συνθήκες.

αθηρολογία Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2016 29


Αρχαία τοιχογραφία. Σωκράτης ο δημιουργός Φυτό κώνειο το στικτό

Μουσείο Εφέσου, 1ος-5ος αιώνας.

Στη συγκεκριμένη μέθοδο, ο Σωκράτης άφηνε

τον συνομιλητή του να εκφράσει ελεύθερα την

άποψή του σχετικά με το θέμα που συζητούσαν, θε-

ωρώντας αρχικά, αυτή την άποψη ως ολοκληρω-

μένη και θεμελιωμένη. Στη συνέχεια, μέσα από τη

διαδικασία ερωτήσεων και απαντήσεων, δείχνει

μέσω απλοϊκών παραδειγμάτων τις ακραίες συνέ-

πειες των απόψεων αυτών, αποδεικνύοντας έτσι τη

σαθρότητα των επιχειρημάτων τους. Οδηγεί, λοι-

πόν, τον συνομιλητή του, στην ανακάλυψη νέων συ-

μπερασμάτων και νέων προσεγγίσεων της αλήθειας.

Ο Θάνατος του Σωκράτη

Έχει ειπωθεί για τον Σωκράτη πως «κατέβασε τη

φιλοσοφία από τα άστρα στη γη», διότι χάρη στη

δική του προσωπικότητα οι φιλόσοφοι έπαψαν να

ασχολούνται με τα φυσικά φαινόμενα και άρχισαν

να ασχολούνται με τον ίδιο τον άνθρωπο και την

κοινωνία του. Στην πραγματικότητα, πολλοί φιλό-

σοφοι πριν το Σωκράτη ασχολήθηκαν με τα πολι-

τικά προβλήματα, ενώ ο Δημόκριτος ασχολήθηκε

και με ζητήματα ηθικής. Ωστόσο, ο Σωκράτης

ήταν εκείνος που πραγματικά έστρεψε το φιλοσο-

φικό στοχασμό σε αυτά τα θέματα.

Ο λόγος που τα σωκρατικά ενδιαφέροντα ση-

μάδεψαν κατά τέτοιο τρόπο την ιστορία της φιλο-

σοφίας, πρέπει να αναζητηθεί στον σωκρατικό

τρόπο σκέψης, στο γεγονός δηλαδή πως ο Σωκρά-

της, δεν ενδιαφερόταν για τον ορθό τρόπο ζωής

και δράσης είτε σε προσωπικό είτε σε κοινωνικό

επίπεδο. Θέλησε να δημιουργήσει ένα στέρεο έδα-

φος, πάνω στο οποίο θα μπορούσαν ύστερα να θε-

μελιωθούν, οριστικά και αμετάκλητα, οι έννοιες

του καλού, της αρετής και της σοφίας.

Όπως οι πρώτοι φιλόσοφοι αναζητούσαν την

πρώτη αρχή της δημιουργίας, έτσι και ο Σωκράτης

αναζήτησε την αρχή κάθε ηθικής έννοιας, που δεν

επηρεάζεται από ιστορικές και κοινωνικές συνθή-

κες αλλά ούτε από τη δυνατότητα της αντίληψης

του κάθε ανθρώπου. Αναζήτησε το απόλυτο και

απέρριψε το σχετικό, μελέτησε την ηθική ουσία

και απέρριψε τα ηθικά φαινόμενα.Για να φτάσει στην αρχή των ηθικών εννοιών,

ο Σωκράτης χρησιμοποίησε την επαγωγική συλλο-

γιστική μέθοδο, μέσω της οποίας σκόπευε να φτά-σει στην εξαγωγή καθολικών συμπερασμάτων.Ξεκινούσε με παραδείγματα παρμένα από την κα-θημερινότητα και την εμπειρία του και αποσκο-πούσε στην εξαγωγή καθολικών συμπερασμάτων,τα οποία ξεπερνούν την εμπειρία και φτάνουνστην απόλυτη γνώση ενός θέματος.

Η διαδικασία αυτή είναι επιτυχής, όταν θα προ-κύψει ένας απόλυτος ορισμός για την αλήθεια τουκαλού και του κακού, της ομορφιάς και της ασχή-μιας, της ορθής διακυβέρνησης και της δεσπο-τείας, της σωφροσύνης και της άνοιας.

Ο Σωκράτης στις φιλοσοφικές του έρευνες,

ανέλυε θέματα που άπτονταν της κοινωνίας, της

πολιτικής, μέχρι και της θρησκείας. Σιγά σιγά απέ-

κτησε φήμη, και κατά συνέπεια «ακολούθους»,



καθώς τα «μαθήματά» του γίνονταν σε κάθε ση-

μείο της πόλης.

Γνωρίζουμε τον μεγάλο αυτόν φιλόσοφο, μόνο

με αυτήν την ιδιότητα, αλλά προς έκπληξη πολ-

λών, ο Σωκράτης είχε υπηρετήσει την πατρίδα του

και στα πεδία των μαχών, όποτε η Αθήνα τον χρει-

άστηκε. Δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τους υπό-

λοιπους φαλαγγίτες, με χαρακτηριστική μάχη να

είναι αυτή της πολιορκίας της Ποτίδαιας το 424

π.Χ, για την οποία ο Λάχης μάς πληροφορεί πως

«και αν όλοι ήταν σαν τον Σωκράτη, η πόλη μας

ποτέ δεν θα πάθαινε εκείνη τη συμφορά».

Η συμβολή του στην φιλοσοφία ήταν τέτοια

που έγινε «ορόσημο χρονολόγησης», καθώς όλοι

οι φιλόσοφοι πριν από αυτόν ονομάστηκαν «Προ-

σωκρατικοί». Ο Σωκράτης, αντάξιος του ονόμα-

τός του, δεν έμεινε στην ιστορία μόνον για τα

λεγόμενά του, αλλά άφησε μία ισχυρή παρακατα-

θήκη για το μέλλον της φιλοσοφίας.

Αυτή ήταν μία γενιά μαθητών οι οποίοι διέδω-

σαν, ανέπτυξαν, μέχρι και αμφισβήτησαν τα λεγό-

μενά του.

Οι Αθηναίοι Πλάτων και Αντισθένης, ο Ευκλεί-

δης ο Μεγαρεύς ο Φαίδων της Ηλείας, αλλά και

πολλοί άλλοι, ήταν η επόμενη «γενιά» φιλοσόφων

που εξέλιξαν την φιλοσοφία, και δημιούργησαν

φιλοσοφικές σχολές σε πολλά σημεία της Ελλά-

δας.

Ήρθε όμως κάποια στιγμή που η πόλη του, η

Αθήνα, θεώρησε πως στις αναλύσεις του, ο μεγά-

λος φιλόσοφος, διέφθειρε τους νέους, και τους

έκανε να αμφισβητούν τους θεούς αλλά και τους

θεσμούς. Έτσι παραπέμφθηκε σε δίκη. Στην δίκη

αυτή οι Αθηναίοι καταδικάζουν τον Σωκράτη σε

θάνατο, αναγκάζοντάς τον να πιει κώνειο. Ο Σω-

κράτης τελικά παρ’ όλες τις παροτρύνσεις των μα-

θητών του να αποδράσει, δέχεται την κατηγορία,

πεθαίνει και μένει στην ιστορία.

Η καταδίκη του όμως πάντα ταλάνιζε τους με-

λετητές. Υπήρχε περίπτωση να αθωωθεί ο Σωκρά-

της από τους Αθηναίους; Το ερώτημα αυτό δεν

έμεινε αναπάντητο.

Τον Μάιο του 2011 στην Νέα Υόρκη, πραγμα-

τοποιήθηκε μία νέα πιο σύγχρονη, αλλά πιστή στα

πρότυπα της αρχαίας δίκης, «Δίκη του Σωκρά-

τους».Υπό την αιγίδα του ιδρύματος «Αλέξανδρος

Ωνάσης», η αμφιλεγόμενη αυτή για την παγκό-

σμια ιστορία δίκη, μεταφέρεται στο Ομοσπον-

διακό Δικαστήριο της Νέας Υόρκης προκειμένου

να γίνει ξανά, μέσα από σύγχρονες αντιλήψεις, μία

προσπάθεια αθώωσης ή καταδίκης του Σωκράτη.

Όπως και στην «πρωτότυπη» έτσι και στην

σύγχρονη, ο Σωκράτης δίχασε και προκάλεσε το

δικαστικό σώμα, με την κατηγορούσα αρχή να

εξαπολύει επιθέσεις ενάντια στις προθέσεις του

φιλόσοφου, ο οποίος σύμφωνα με αυτή, μόνο

στόχο είχε να κάνει τους νέους ανυπάκουους και

ασεβείς.

Δικαστές ήταν τρείς. Οι δύο πρώτοι ψήφισαν

υπέρ της αθώωσης του Σωκράτη, ενώ η τρίτη

«πιστή» στις ιδέες την Αθηναίων, τον καταδίκασε.

Δημόσιοι κατήγοροι ήταν ο Αντώνης Παπαδημη-

τρίου, πρόεδρος του ιδρύματος «Αλέξανδρος Ωνά-

σης», ο οποίος εκπροσώπησε την πόλη των

Αθηνών, και ο αναπληρωτής εισαγγελέας στην

Νέα Υόρκη, Μάθιου Μπογδάνος. Τέλος στην ετυ-

μηγορία συμμετείχαν και οι ένορκοι με 185 από

αυτούς να τον αθωώνουν, ενώ 29 να τον καταδι-

κάζουν.

Η πορεία του Σωκράτη ως φιλοσόφου έχει το

ασυνήθιστο ότι δεν άφησε τίποτα γραπτό. Όλα

όσα γνωρίζουμε προέρχονται από τις καταγραφές

του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και του Ξενοφώ-

ντα. Καμία όμως δεν αντικαθιστά σε αξία και πι-

στότητα αυτή του Πλάτωνα αφού η φιλοσοφία και

κυρίως ο θάνατος του συγκλόνισε την κοινωνία

εκείνης της εποχής και ειδικά τον Πλάτωνα που

στην ηλικία των 28 ετών είχε αρχίσει να διαμορ-

φώνει σταδιακά τη δική του υπόσταση.



Η Απολογία συγκεκριμένα γράφτηκε το 396

π.Χ. Τα λόγια δεν είναι πιστή αντιγραφή όμως θε-

ωρείται σχεδόν σίγουρο πως ο Πλάτωνας τα

έγραψε όσο πιο πιστά μπορούσε να τα θυμηθεί αν

και ίσως έβαλε και δικές του ιδέες μέσα στις κα-

ταγραφές των διδασκαλιών και της Απολογίας του

διδασκάλου του.

Αφετηρία της Σωκρατικής σκέψης ήταν ο σκε-

πτικισμός. «Εν οίδα ότι ουδέν οίδα».

Ο τρόπος σκέψης του στρεφόταν κυρίως γύρω

από τα καθημερινά προβλήματα της ζωής. Αγα-

πούσε τους ανθρώπους και του άρεσε να έρχεται

σε επαφή με τις έννοιες τους και με ότι τους απα-

σχολούσε. Μιλούσε συχνά για το ήθος, την καλο-

σύνη, το δίκαιο, την ανδρεία και τα αντίθετα τους.

Έλεγε στους νέους, ειδικά στα παιδιά των πλου-

σίων, να μην δίνουν σημασία στα υλικά αγαθά και

να μην νοιάζονται για πλούτη, παρά μόνο για αυ-

τοβελτίωση. Πίστευε πως ο άνθρωπος με χρήση

λογικών μεθόδων μπορούσε να βρει λύση σε ότι

τον απασχολεί και την πραγματική αλήθεια.

Συνήθιζε να εκθειάζει τον συνομιλητή, ώστε

στο τέλος να φανεί η πραγματική έλλειψη γνώσης

του και η αληθινή πνευματικότητα του Σωκράτη.

Θεωρούσε πως εάν ο άνθρωπος έχει το γνώθι

σαυτόν, να γνωρίζει δηλαδή τον εαυτό του, θα βρει

τους ηθικούς κανόνες που θα τον διέπουν αφού μέσα

από την αυτογνωσία γίνεται ο καθένας ενάρετος και

κατανοεί την φύση των πραγμάτων στο πραγματικό

της βάθος, κάτι που φυσικά και τότε όπως και σή-

μερα, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να συναντήσεις

στους περισσότερους ανθρώπους. Η παραδοχή πως

κανένας δεν είναι παντογνώστης, οδηγεί στο αγαθό

και ενάρετο, στην ευσέβεια και το σεβασμό.

Ο Σωκράτης θεωρούσε αρετή τη σύνεση και τη

φρόνηση. Γι αυτόν αγαθό είναι ότι κάνουμε με

γνώση, ενώ για την κακία έλεγε πως κανένας δεν

αμαρτάνει επειδή το θέλει παρά μόνο από απερι-

σκεψία, ανοησία και άγνοια.

Σαν ιδρυτής της ηθικής επιστήμης και της Σω-

κρατικής διαλεκτικής προήγαγε τη βελτίωση των

ανθρώπινων ενστίκτων όπως αυτά εκδηλώνονται

με κεντρικό πυρήνα τη διδασκαλία και την διά-

πλαση της προσωπικότητας των νέων. Αυτό το

επεδίωκε γιατί πίστευε πως η αρετή είναι κάτι που

διδάσκεται αφού η γνώση και η πράξη συνδέονται

άμεσα. Στάθηκε μεγάλος πολέμιος ειδικά των αρ-

χόντων και των σοφιστών και φαίνεται χαρακτηρι-

στικά πως ο Σωκράτης ήξερε πολύ καλά που άρχιζε

η πνευματική ελευθερία του ανθρώπινου νου και

που υπήρχε η διαχωριστική γραμμή της ασυδοσίας

αυτής και της κακής χρήσης της ελευθερίας.

Μάθαινε τους ανθρώπους να σκέφτονται. Προ-

σπαθούσε να αφυπνίσει τις συνειδήσεις ώστε να

μπορούν να ξεχωρίζουν πότε πρέπει να είναι πνευ-

ματικά ελεύθεροι και σκεπτόμενοι άνθρωποι ώστε

να κατανοούν την πραγματικότητα και πότε πρέ-

πει να καταλαβαίνουν και να αντιστέκονται στην

προσπάθεια διάβρωσης και κακών ιδεών στο

όνομα της δήθεν ελευθερίας του λόγου. Αυτό θε-

ωρήθηκε και το πιο απειλητικό.

Η ειλικρίνεια του και η ειρωνεία του στα κακώς

κείμενα της τότε κοινωνίας ενοχλούσαν πάρα πολ-

λούς από αυτούς, και κάποιοι βάλθηκαν να τον

εξοντώσουν. Βρέθηκε τότε το 399 π.Χ. ένας άγνω-

στος τραγικός ποιητής ο Μέλυτος, ένας πλούσιος

βυρσοδέψης με μεγάλη πολιτική επιρροή στην

Αθήνα ο Άνυτος και ένας ρήτορας ο Λύκων. Η κα-

τηγορία ήταν ότι δεν αναγνωρίζει τους θεούς τους,

εισάγει καινούριους θεούς ή δαίμονες, πλανά και

διαφθείρει τους νέους.

Το δαιμόνιο που αναφέρεται δεν έχει τη σημασία

που αποδίδει η χριστιανική θρησκεία σήμερα, αλλά

ήταν μια κατώτερη θεότητα, ένα πνεύμα οδηγός που

δρούσε σαν ενδιάμεσο επικοινωνίας, σαν μια εσω-

τερική φωνή, μεταξύ θεού και ανθρώπων.

Κάθε άνθρωπος είχε το δικό του δαίμονα,

πνεύμα οδηγό και είναι σαν το φύλακα άγγελο.

Γενικότερα ο Σωκράτης εμφανίζεται να αναφέ-

ρει αρκετές φορές αυτό το περιβόητο δαιμόνιον.

Στην Απολογία λέγει πως «είναι μια φωνή που

ακούω η οποία όποτε την ακούω με αποτρέπει από

κάτι που πρόκειται να κάνω και ποτέ δεν με προ-

τρέπει σε κάτι κακό». Επίσης ο Πλάτωνας συ-

μπληρώνει στο Συμπόσιο πως το δαιμόνιον ήταν

ενδιάμεσο ον ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους.

Οι κατηγορίες βασίστηκαν περισσότερο στο

φόβο της επιρροής που εξασκούσε ο Σωκράτης ει-



δικά στο νέο και προοδευτικό αίμα του τόπου,

παρά στο ότι υπήρχε αμφιβολία της ηθικής του.

Είχε επίσης ενοχλήσει το γεγονός πως ο Σωκράτης

δεν ξεχώριζε τους μαθητές του και μέσα σε αυτούς

ήταν και παιδιά ολιγαρχικών. Εκτός αυτού, οι κα-

τηγορίες ήρθαν και σε μια εποχή που ο Πελοπον-

νησιακός Πόλεμος είχε αφήσει ανεξίτηλα σημάδια

και οι Αθηναίοι ήταν πιο ευαίσθητοι από ποτέ σε

ζητήματα της πόλης τους και της θρησκείας τους

νιώθοντας την ανάγκη να κρατήσουν την κοινω-

νική και θρησκευτική συνοχή τους στα πάντα πε-

ρισσότερο από ποτέ, χωρίς καμία παραφωνία που

θα μπορούσε να θεωρηθεί γι αυτούς απειλή της

υπάρχουσας δομής.

Στη δίκη του Σωκράτη κληρώθηκαν και παρέ-

στησαν 500 δικαστές. Η στάση του Σωκράτη ήταν

περήφανη και γαλήνια και η απολογία του ένα

πραγματικό μάθημα για όλους. Ο ’Άνυτος επέμενε

στην θανατική ποινή υποστηρίζοντας μάλιστα πως

ή δεν έπρεπε να γίνει αυτή η δίκη καθόλου ή ο Σω-

κράτης έπρεπε να καταδικαστεί σε θάνατο.

Η Απολογία του Σωκράτη χωρίζεται σε τρία

μέρη.

Στο πρώτο και κυριότερο μέρος της ο Σωκρά-

της αρχίζει αρνούμενος ότι είναι δεινός ρήτορας

όπως οι κατήγοροι τον χαρακτηρίζουν με το επι-

χείρημα του Άνυτου πως θα μπορούσε να τους

πλανέψει. Δηλώνει πως θα μιλήσει όπως ακριβώς

αισθάνεται καλώντας όλους όσους είναι μέσα στο

ακροατήριο να πουν εάν ισχύουν όσα αρνητικά

λέγονται γι αυτόν. Αναλύει το πραγματικό νόημα

της σοφίας και κατά πόσο είναι σοφός ή όχι σαν

άνθρωπος, συνεχίζοντας με λεπτομέρεια για όσα

λέγονται εις βάρος του. Στην πρώτη ψηφοφορία

των δικαστών τον κρίνουν ένοχο με περίπου 280

υπέρ της ενοχής του και 220 κατά αυτής.

Το δεύτερο μέρος της Απολογίας είναι μετά την

ανακοίνωση της ψηφοφορίας και όταν τον ρωτούν

οι δικαστές τι ποινή θέλει να του επιβληθεί. Ο Σω-

κράτης δεν αγανακτεί για την απόφαση και μάλι-

στα απορεί που καταδικάστηκε με τόσο μικρή

διαφορά. Μάλιστα κάποια στιγμή εξοργίζει το δι-

καστήριο λέγοντας πως πρέπει ως ποινή να του

επιβληθεί δια βίου και δωρεάν σίτιση στο πρυτα-

νείο όπως γίνεται στους ευεργέτες της πόλης.

Μετά και το δεύτερο σκέλος ακολουθεί και η επό-

μενη ψηφοφορία όπου τον καταδικάζει σε θάνατο

και μάλιστα με περισσότερες ψήφους.

Εκεί ακολουθεί το τρίτο και τελευταίο μέρος.

Απορεί γιατί βιάζονται να σκοτώσουν έναν

70/χρονο που βρίσκεται ήδη στη δύση της ζωής

του. Δεν μετανιώνει για ότι είπε και έκανε και δεν

θα προσπαθήσει να αποφύγει την καταδίκη.

Μάλιστα λέει χαρακτηριστικά κάτι που έκανε

εξαιρετική εντύπωση: «Θέλω όμως σε εσάς που

με καταψηφίσατε να δώσω και ένα χρησμό για το

μέλλον: Γιατί ήδη βρίσκομαι στο σημείο που οι

άνθρωποι σαν πρόκειται να πεθάνουν, αποκτούν

τη δυνατότητα να προλέγουν καλύτερα. Λέω λοι-

πόν, σε όσους από εσάς, άνδρες με σκοτώσατε, ότι

αμέσως μετά το θάνατο μου, θα τιμωρηθείτε πολύ

χειρότερα. Γιατί τώρα με την πράξη σας αυτή νο-

μίζετε πως θα απαλλαγείτε από το να δίνετε λόγο

για τη ζωή σας. Αλλά ακριβώς το αντίθετο θα συμ-

βεί όπως εγώ σας τα λέω. Γιατί θα αυξηθούν εκεί-

νοι που σας ελέγχουν, τους οποίους εγώ μέχρι

τώρα, χωρίς να το καταλαβαίνετε εμπόδιζα».

Συνεχίζει διερωτώμενος τι υπάρχει στην άλλη

ζωή και ευελπιστεί να συναντήσει πραγματικούς

δικαστές στον Άδη και να συναντήσει τις μεγάλες

προσωπικότητες της ιστορίας. Κατακρίνει τους

κατηγόρους του που πίστεψαν πως θα μπορούσαν

να τον βλάψουν με αυτό τον τρόπο, και αποχαι-

ρετά όλους με τα συγκλονιστικά λόγια: «Αλλά

τώρα είναι ώρα να φύγουμε, εγώ για να πεθάνω

και εσείς για να ζήσετε. Ποιοι από μας πηγαίνουν

σε καλύτερο μέρος είναι άγνωστο σε όλους μας

εκτός από το Θεό».

Στη φυλακή έμεινε ένα μήνα περίπου λόγο της

απουσίας του ιερού πλοίου της πόλης, της Πάρα-

λου που βρισκόταν στην Πύλο για τις γιορτές του

Απόλλωνα. Ο Κρίτων που ήταν πιστός φίλος του

Σωκράτη, τον επισκέφτηκε για να τον ειδοποιήσει

πως το πλοίο φάνηκε στο Σούνιο, άρα πλησίαζε

και η ώρα της εκτέλεσης της ποινής. Παρά την

επιμονή τη δική του όπως και άλλων φίλων και

μαθητών του να δραπετεύσει, εκείνος αρνήθηκε

κατηγορηματικά να το κάνει.



Θα δεχόταν την ποινή του με ηρεμία και αξιο-

πρέπεια μένοντας πιστός στους κανόνες της πολι-

τείας και της απόφασης του δικαστηρίου, δείχνον-

τας έτσι πως εξακολουθεί να τιμά και να σέβεται

τους νόμους. Εκτός από αυτό όμως η πράξη του να

μην εμποδίσει το θάνατο του έκρυβε και βαθύτερο

νόημα.

Δραπετεύοντας θα έπρεπε να ζήσει σαν φυγάς

μακριά από τον τόπο του και αυτό δεν το ήθελε.

Δεν τον ενδιέφερε να ζήσει όση ζωή του απέμεινε

στα 70 του χρόνια στην εξορία, μακριά από τη ζωή

και το περιβάλλον που γνώριζε και αγαπούσε, σαν

ένας δραπέτης.

Δεν έβλεπε τον θάνατο σαν το τέλος. Πως με

τον αδιαμαρτύρητο θάνατο του και υποφέροντας

αγόγγυστα την αδικία της εκτέλεσης του αποδεί-

κνυε αυτόματα πως έμενε πιστός στις πεποιθήσεις

και τις αρχές που σε όλους δίδασκε μια ζωή, πλήτ-

τοντας έτσι τη μισαλλοδοξία και τη δεισιδαιμονία.

Κατά το τέλος της ημέρας ο φρουρός φέρνει το

κώνειο που πίνει χωρίς ίχνος ταραχής και αγωνίας.

Η δραματική διήγηση κορυφώνεται με τον Σω-

κράτη να νιώθει στα πόδια του το μούδιασμα του

θανάτου και όταν πλησιάζει η ώρα να ξεψυχήσει

λέει και τα τελευταία λόγια στον Κριτία, να θυσιά-

σει στον Ασκληπιό για λογαριασμό του ένα κόκορα.

Το τραγικό του τέλος έρχεται με τη λεπτομερειακή

εξιστόρηση ακόμα και των συσπάσεων του προσώ-

που του καθώς χάνει το χρώμα του και πεθαίνει.

Η σπάνια φιλοσοφική οντότητα του Σωκράτη

είχε συγκεντρώσει γύρω του πολλούς μαθητές που

ίδρυσαν τις λεγόμενες Σωκρατικές Σχολές, προ-

σθέτοντας στον κορμό της διδασκαλίας του και

την δική τους φιλοσοφική αντίληψη.

Στην Μεγαρική Σχολή, που ιδρύθηκε από τον

μαθητή του Σωκράτη, Ευκλείδη από τα Μέγαρα,

διδασκόταν πως το ον είναι ένα και ταυτίζεται με

το αγαθό στοιχείο παρόλο που μπορεί να εμφανί-

ζεται με διαφορετικές έννοιες και ονομασίες. Ο

άνθρωπος πρέπει να επιδιώκει την ανύψωσή του

μέχρι τη θεϊκή νόηση και αυτό επιτυγχάνεται με

τον διαλεκτικό έλεγχο.

Η Μεγαρική Σχολή έπαιξε καταλυτικό ρόλο

στη διαμόρφωση της Πλατωνικής θεωρίας των

Ιδεών, αφού μετά το θάνατο του Σωκράτη, ο Πλά-

τωνας έμεινε αρκετό καιρό με τον Ευκλείδη.

Στην Κυνική Σχολή που ιδρύθηκε από τον Αντι-

σθένη διδασκόταν ο αυτοέλεγχος, η αρετή και η

σωφροσύνη που δίδασκε ο Σωκράτης, και που

είναι το μέσον για το υπέρτατο αγαθό, την αρετή.

Αυτή επιτυγχάνεται με την αυτογνωσία και με την

πειθαρχία στον καθημερινό βίο μας. Η πειθαρχία

και η απαλλαγή από την ηδονή, απελευθερώνει από

τις ανάγκες. Ζούσαν στη φύση θεωρώντας πως έτσι

προφυλάσσονται από τις κακοτοπιές και τις απο-

γοητεύσεις της κοινωνίας και επιτυγχάνουν την

θέωση. Αντιπροσωπευτικότερος μαθητής αυτής της

Σχολής, ήταν ο Διογένης από την Σινώπη που πέ-

ρασε μεγάλο μέρος της ζωής του μέσα σε ένα πι-

θάρι, κρατώντας ένα φανάρι και κραυγάζοντας πως

ψάχνει να βρει έναν αληθινό και τίμιο άνθρωπο!

Στην Κυρηναϊκή Σχολή, που βγήκε μέσα από τη

γνώση της ηδονής που δημιούργησε ο Αρίστιππος

πρέσβευαν την αρετή που προέρχεται από τη

γνώση και το ενάρετο που προέρχεται από την

πράξη που προσφέρει ευχαρίστηση. Ο Αρίστιππος

διδάσκει τη φιλοσοφία ως τέχνη ζωής που απο-

σκοπεί στην διατήρηση της εσωτερικής ευτυχίας.

Μπορεί να πέρασαν αιώνες από το θάνατο του

Σωκράτη αλλά τα κληροδοτήματα του και η συ-

νεισφορά του στην ανθρώπινη εξέλιξη της σκέψης

και των αξιών του πολιτισμού μας, εξακολουθούν

και παραμένουν επίκαιρα μέχρι σήμερα.

Οι διδασκαλίες του επαληθεύονται συνεχώς,

αφού ο καθένας από εμάς ψάχνει να βρει κάθε

μέρα τον πραγματικό εαυτό του, να τον ανακαλύ-

ψει και να δημιουργήσει το ήθος, το χαρακτήρα

και τις αρχές του. Κάθε μέρα υπάρχουν άνθρωποι

που ορθώνουν το ανάστημα τους στα κακώς κεί-

μενα αυτού του κόσμου με μόνη ασπίδα την ειλι-

κρίνεια και τη σιδερένια θέληση που χρειάζεται

για να αντιταχθείς σε αυτά. Και κάθε μέρα υπάρχει

και ένας Σωκράτης εκεί έξω που καταδικάζεται σε

θάνατο και πίνει και αυτός το δικό του κώνειο.

Η προσπάθεια συγγραφής ενός τέτοιου άρθρου

είναι για εκείνον και για όλους αυτούς που κρύ-

βουν ένα Σωκράτη μέσα τους.



Βιβλιογραφία

1. Παπανούτσος Π. Εὐάγγελος. «Σοφιστὲς καὶ Σωκρά-

της. Τὸ ἠθικὸ πρόβλημα στην ἀρχαία ἑλληνικὴ φιλο-

σοφία», Νέα Ἑστία 1943, 33, 383, σελ. 585-589.

2. Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια - Παγκό-

σμιο Βιογραφικό Λεξικό. Εκδοτική Αθηνών.

3. Τουλ Χάρης. Ποία ήτο η έννοια της επί ασεβεία κα-

τηγορίας του Σωκράτους και ποίαι αι επιπτώσεις της

καταδίκης του. Παρνασσός 1980, 22:16-28.

4. Χατζηστεφάνου Κώστας. Η Σωκρατική θέση για την

αρετή στον Πρωταγόρα του Πλάτωνα. Ζήνων Ι 1980,

σελ. 67-76.

5. Θεοδωρακόπουλος Ιωάννης. Εισαγωγή στον Πλά-

τωνα. Πανεπιστημιακές παραδόσεις, 4η έκδοση 1964,

σελ 102-103.

6. Montuori, M. Ο Σωκράτης (ένα ιστορικό πρό-

βλημα)». Νέα Εστία 1986, 120: 836-838.

7. Montuori, M. Ο Σωκράτης. Ένα ιστορικό πρό-

βλημα». Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών 1986,

61/Β:221-238.

8. Αναστασιάδης Βασίλειος. Τα αίτια της καταδίκης

του Σωκράτη. Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 1985,

2: 308-314.

9. Kim Nea-Kyoun, Κομφούκιος και Σωκράτης. Ηαντίληψη για την αυτοπραγμάτωση και την επιμέλειατης ψυχής. Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 1984, 1:305-313.10. Finley M. I. Σωκράτης και Αθήνα, Μετάφραση Σο-φοκλής Μαρκιανός. Νέα Παιδεία 1983, 25: 29-38.11. Βρεττός Γιάννης. Η παρεξήγηση του Σωκράτη.Μια προσπάθεια να αποκαλυφτεί ο φιλόσοφος-παιδα-γωγός Σωκράτης μέσα από τους πλατωνικούς διαλό-γους. Εποπτεία 1983, 85: 1005-1011.12. Cornford, F. M. Ὁ Σωκράτης. Ἐποπτεία 1977, 11-12: 279-286.13. Guthrie W.K C. Ὁ Σωκράτης. Μετάφραση Νικο-λαΐδης Τάσος. Μορφωτικὸ Ἵδρυμα Ἐθνικῆς Τραπέζης,Ἀθήνα, 1991.14. Ιστορία Ελληνικού έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τ.Γ2, σελ. 459. Για τη χρονολογία 470 π.Χ., βλ. Εγκυ-κλοπαίδεια Britannica 2009, ηλεκτρονική έκδοση,λήμμα Socrates (Greek philosopher).15. Guthrie W.K.C. Σωκράτης. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1991.16. Πελεγρίνης Θεοδόσιος. Αρίστιππος, «Αρχές Φιλο-σοφίας». ΟΕΔΒ, Αθήνα 1999.17. Τουλ Χάρης. Ποία ήτο η έννοια της επί ασεβεία κα-τηγορίας του Σωκράτους και ποίαι αι επιπτώσεις τηςκαταδίκης του. Παρνασσός 1980, 22: 16-28.



SOKRATES

Apostolos Efthimiadis

Em.Prof. of Cardiology

Summary

Socrates was born in Alopeki Attica, 470 BC and sentenced to death by drinking a mixture containing poison

hemlock in Athens in 399 BC. He was a Greek Athenian philosopher, one of the most important figures of

Greek and world culture and civilization and one of the founders of Western philosophy.

Countless are the scholars who have dealt with Socrates, in the centuries that followed his death, many of

whom are very famous.

Keywords: Socrates, philosopher

Βιβλιογραφική ενημέρωση

Υπεύθυνοι στήλης:

Ιωάννης Ευθυμιάδης

Καρδιολόγος, Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ

Ελένη Πασχαλίδου

Γενική Ιατρός

1. Τα ευεργετικά αποτελέσματα δίαιτας πλού-

σιας σε πολυφαινόλες στον καρδιαγγειακό κίν-

δυνο: Μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη.

Beneficial effect of a polyphenol-rich diet on car-

diovascular risk: a randomised control trial.

Noad RL, Rooney C, McCall D, Young IS, Mc-

Dance D, McKinley MC, Woodside JV, McKeon

PP. Heart 2016, Sep 1;102(17):1371-9

Σκοπός: Υπάρχουν επιδημιολογικές μελέτες που

αποδεικνύουν έως τώρα ότι η πρόσληψη τροφών

πλούσιων σε πολυφαινόλες σχετίζεται με ελαττω-

μένο καρδιαγγειακό κίνδυνο. Στην μελέτη αυτή

διερευνήθηκε το αποτέλεσμα της αυξημένης πρό-

σληψης διαιτητικών πολυφαινόλων στην μικροαγ-

γειακή λειτουργία σε υπερτασικούς ασθενείς.

Μέθοδοι: Όλοι οι συμμετέχοντες ολοκλήρωσαν

μια περίοδο 4 εβδομάδων εισαγωγής στην μελέτη,

καταναλώνοντας < 2 μερίδες φρούτων και λαχανι-

κών καθημερινά και αποφεύγοντας τα μούρα και

την μαύρη σοκολάτα. Στην συνέχεια τυχαιοποιήθη-

καν είτε στο να συνεχίσουν την χαμηλή σε πολυ-

φαινόλες δίαιτα για 8 εβδομάδες ή να ενταχθούν σε

δίαιτα πλούσια σε πολυφαινόλες με 6 μερίδες φρού-

των και λαχανικών συμπεριλαμβάνοντας μια με-

ρίδα μούρων ανά ημέρα ή 50 γρ μαύρης σοκολάτας.

Στη συνέχια πραγματοποιήθηκε πληθυσμογραφία

ροής σε φλεβικό δίκτυο και εκτιμήθηκαν ενδοθη-

λιο-εξαρτώμενοι (ακετυλοχολίνη:Ach) και μη (νι-

τροπρωσσικό νάτριο) αγγειοδιασταλτικοί παρά-

γοντες. Η συμμόρφωση των ασθενών εκτιμήθηκε

βάση ημερολογίων διατροφής και βιοχημικών δει-

κτών. Η τελική ανάλυση του πρωτογενούς τελικού

σημείου εφαρμόστηκε σε 92 ασθενείς. Μεταξύ των

δυο ομάδων η καλύτερη απάντηση στην ακετυλο-

χολίνη σημειώθηκε σε αυτή της δίαιτας πλούσιας

σε πολυφαινόλες (p=0.02). Υπήρξε επίσης στατι-

στικά σημαντικά μεγαλύτερη αύξηση των επιπέδων

της βιταμίνης C, των καροτενοειδών, και της επι-

κατεχίνης στην ομάδα της δίαιτας πλούσιας σε πο-

λυφαινόλες (μεταξύ των ομάδων διαφορά p<0.001;

p<0.001; p=0.008, αντίστοιχα).

Συμπεράσματα: Η μελέτη αυτή δείχνει ότι αυξά-

νοντας την καθημερινή πρόσληψη διαιτητικών πο-

λυφαινόλων επάγεται στατιστικά σημαντική

βελτίωση των καθιερωμένων δεικτών για τον καρ-

διαγγειακό κίνδυνο σε υπερτασικούς ασθενείς.

2. Αναστροφή της αντιπηκτικής δράσης στην

εποχή των νεότερων από του στόματος αντιπη-

κτικών. Anticoagulation Reversal in the Era of

the Non-vitamin K Oral Anticoagulants. Andres

Enriquez; Gregory Y.H. Lip; Adrian Baranchuk.

Europace. 2016;18(7):955-964

Περίληψη: Τα τελευταία χρόνια, τα νεότερα από

του στόματος αντιπηκτικά (NOACs: New Oral

Anticoagulants) έχουν αναδειχθεί ως εναλλακτική

λύση για τη βαρφαρίνη, για την πρόληψη και τη

θεραπεία των θρομβοεμβολικών παθήσεων. Με-

γάλες τυχαιοποιημένες μελέτες έχουν δείξει ότι

αυτοί οι παράγοντες, οι οποίοι δρουν με απευθείας

στόχευση της θρομβίνης (dabigatran) και του πα-

ράγοντα Xa (rivaroxaban, apixaban και

edoxaban), είναι τουλάχιστον εξίσου αποτελεσμα-

τικά με τη βαρφαρίνη, με χαμηλότερα ποσοστά αι-

μορραγίας και λιγότερες αλληλεπιδράσεις με

τρόφιμα και φάρμακα. Επιπρόσθετα, τα NOACs

έχουν μια πιο προβλέψιμη αντιπηκτική δράση,

επιτρέποντας ένα σχήμα σταθερής δόσης και επι-

πλέον δεν υπάρχει η ανάγκη για τακτική παρακο-

λούθηση της αντιπηκτικής τους δράσης. Από την

κυκλοφορία των NOACs, ένα από τα μεγαλύτερα

προβλήματα για τους κλινικούς ιατρούς υπήρξε η

έλλειψη συγκεκριμένων παραγόντων που να ανα-

στρέφουν την αντιπηκτική τους δράση σε περί-

πτωση απειλητικών για τη ζωή αιμορραγικών

επιπλοκών ή επείγουσας χειρουργικής επέμβασης,

με αποτέλεσμα να έχει περιοριστεί η χρήση τους

σε ασθενείς που θεωρούνται ότι διατρέχουν υψη-


Βιβλιογραφική Ενημέρωση

λότερο κίνδυνο για αιμορραγία. Νέοι ειδικοί πα-

ράγοντες αναστροφής της αντιπηκτικής δράσης

των NOAC’s (π.χ. idarucizumab, andexanet alpha

και ciraparantag) δείχνουν ελπιδοφόρα αποτελέ-

σματα και μπορεί σύντομα να γίνουν διαθέσιμοι

για κλινική χρήση. Το άρθρο επανεξετάζει την

φαρμακολογία αυτών των παραγόντων, τη συχνό-

τητα και τα αποτελέσματα των αιμορραγικών επι-

πλοκών, τις διαθέσιμες στρατηγικές για την

αναστροφή της αντιπηκτικής δράσης και τις πιο

πρόσφατες εξελίξεις για την ανάπτυξη των ειδι-

κών αυτών παραγόντων.

[Τον Οκτώβριο του 2015 ο Αμερικανικός Οργανι-

σμός Φαρμάκων (Food and Drug Administration-FDA)

και τον Σεπτέμβριο του 2015 η Ευρωπαϊκή Υπηρε-

σία Φαρμάκων (European Medicines Agency-EMA)

ενέκριναν το αντίδοτο Idarucizumab που είναι

τμήμα αντισώματος και εξουδετερώνει την δράση

του Dabigatran]


Βιβλιογραφική Ενημέρωση

ΠΡΟΣΕΧΕΙΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2016

Ελένη Πασχαλίδου

Γενική Ιατρός


ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ

1. 2o Αρρυθμιολογικό Συνέδριο. Ελληνική Ρυθμολογική Εταιρεία, 30 Σεπτεμβρίου – Οκτωβρίου2016, Ξενοδοχείο Hilton Aθήνα.Website:http://www.medevents.gr/default.aspx?congressID=1051

2. 26th ECOG Congress. October 6-8, 2016 Porto Palace Hotel, Thessaloniki. Website:http://www.globalevents.gr

3. Excellence in Cardiac Care Congress. October 7-8, 2016, Sheraton Grand Hotel, Dubai, UAE.Website: http://www.idf.org/excellence-cardiac-care-congress?language=en

4. 19ο Πανελλήνιο Συνέδριο Λιπιδιολογίας, Αθηροσκλήρωσης και Αγγειακής Νόσου.

13-15 Οκτωβρίου 2016, Ξενοδοχείο Divani Caravel, Αθήνα. Website: https://www.eelia.gr

5. 2016 International Conference on Diabetes and Metabolism. October 13-16, 2016, Grand HiltonSeoul Hotel, Seoul, Korea. Website: http://icdm2016.diabetes.or.kr/

6. Μετεκπαιδευτικές Ιατρικές Ομιλίες. Ιατρικός Ολυμπικός Σύνδεσμος.14-15 Οκτωβρίου2016,Κτήριο ΚΕΔΕΑ, 3ης Σεπτεμβρίου, Πανεπιστημιούπολη Θεσσαλονίκη

7. Acute Cardiovascular Care 2016. 15-17 October 2016, Lisbon, Portugal. Website:http://www.escardio.org/Congresses- HYPERLINK “http://www.escardio.org/Congresses-&-Events/Acute-Cardiovascular-Care”& HYPERLINK “http://www.escardio.org/Congresses-&-Events/Acute-Cardiovascular-Care”-Events/Acute-Cardiovascular-Care

8. 10th World Stroke Congress. October 26-29, 2016, Hyberabad, India. Website: http//wsc.kenes.com9. ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ της Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης Β. Ελλάδος. Μετεκπαί-

δευση στην Αθηροσκλήρωση. Πρόληψη και θεραπευτική αντιμετώπιση των καρδιαγγειακών πα-θήσεων. Από την θεωρία στην πράξη.Εκπαιδευτικό έτος 2016-2017. Ώρες και τόπος μαθημάτων: Ξενοδοχείο ΔΑΪΟΣ Θεσσαλονίκης.Δευτέρα, ώρες : 20.00 - 22.00

10. Προλαμβάνοντας τα Καρδιαγγειακά Νοσήματα. Δύσκολες κλινικές περιπτώσεις της Εταιρείας Λι-

πιδιολογίας, Αθηροσκλήρωσης & Αγγειακής Νόσου, 29 Σεπτεμβρίου – 2 Οκτωβρίου 2016, στη Σύρο.

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ

1. 3rd Cardiovascular Disease Prevention Conference. November 1-4, 2016, Paphus, Cyprus.Website: https://www.fusion-conferences.com/conference44.php

2. 23η Επιστημονική διημερίδα «Σακχαρώδης διαβήτης & Καρδιαγγειακή νόσος. Από τη θεω-

ρία στην πράξη», Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος, 11-12 Νοεμβρίου 2016, Ξε-νοδοχείο Limneon, Καστοριά. Website: http://www.globalevents.gr


Προσεχείς Ιατρικές Εκδηλώσεις

3. 30o Επετειακό Πανελλήνιο Ετήσιο Συνέδριο της Διαβητολογικής Εταιρείας Βόρειας Ελλά-

δας, 16-20 Νοεμβρίου 2016, Ξενοδοχείο Makedonia Palace, Θεσσαλονίκη.Website:http://www.medevents.gr/default.aspx?congressID=1047

4. The World Congress on Clinical Trials in Diabetes. 30 November – 1 December, 2016, Berlin,Germany. Website: http://www.wctd2016.com/

ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ

1. Euro-Echo-Imaging 2016. 7 – 10 December 2016, Leipzig, Germany. Website:http://www.escar-dio.org/Congresses- HYPERLINK “http://www.escardio.org/Congresses-&-Events/EuroEcho–Imaging”& HYPERLINK“http://www.escardio.org/Congresses-&-Events/EuroEcho–Imaging”-Events/EuroEcho%E2%80%93Imaging

2. 20ο Συμπόσιο Αθηροσκλήρωσης και Συναφών Παραγόντων Κινδύνου. ΕΛΙΚΑΡ, 16-17 Δε-κεμβρίου 2016, Ξενοδοχείο Divani Caravel, Αθήνα. Website:http://www.triaenacongress.gr/index.php/user-pagegr/325-20-2

και

ΜΑΡΤΙΟΣ 2017

1. 13ο Πανελλήνιο Ετήσιο Συνέδριο Αθηροσκλήρωσης, της Εταιρείας ΑθηροσκλήρωσηςΒ. Ελλάδος, 9-11 Μαρτίου 2017. Ξενοδοχείο ΤΗΕ ΜΕΤ Θεσσαλονίκης.


Προσεχείς Επιστημονικές Δραστηριότητες

ΟΔΗΓΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Το περιοδικό “Αθηρολογία” είναι επίσημο τριμηνιαίο περιοδικό της Εταρείας Αθηροσκλή-

ρωσης Βορείου Ελλάδος και σκοπό έχει την καταγραφή της επιστημονικής δραστηριότηταςτόσο των μελών της όσο και των λοιπών ιατρών που οι δραστηριότητες τους έχουν σχέση με

το αντικείμενο της Εταιρείας καθώς και την συνεχή ενημέρωση και επιμόρφωση αυτών. Δημοσιεύειπρωτότυπες κλινικές και πειραματικές εργασίες, ενδιαφέρουσες περιπτώσεις και ανασκοπήσεις πουάπτονται του αντικειμένου της Εταιρείας. Επίσης κάθε έκδοση περιλαμβάνει ένα άρθρο που αναφέ-ρεται σε μια προσωπικότητα της ιατρικής επιστήμης καθώς και βιβλιογραφική ενημέρωση.

Ειδικές οδηγίες προς τους συγγραφείς

1. Τα κείμενα που αποστέλλονται προς δημοσίευση πρέπει να ακολουθούν το σύστημα σύνταξηςVancouver

2. Η συντακτική επιτροπή κάνει γνωστό ότι κείμενα που δεν έχουν γραφεί σύμφωνα με τις οδηγίεςαυτές, δεν γίνονται δεκτά και επιστρέφονται στους συγγραφείς.

3. Κάθε άρθρο που υποβάλλεται στο περιοδικό συνοδεύεται απαραίτητα από επιστολή η οποία πρέπεινα αναφέρει: 1) την κατηγορία της εργασίας, 2) ότι η εργασία δεν έχει δημοσιευθεί (εν μέρει ή εξολοκλήρου) σε άλλο ελληνικό ή ξένο περιοδικό, 3) ότι η εργασία εγκρίθηκε από όλους τους συγ-γραφείς οι οποίοι πρέπει να συνυπογράφουν την επιστολή.

4. Όλα τα άρθρα υποβάλλονται στην Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος ή στον διευθυντήσύνταξης του περιοδικού.

5. Eπειδή το περιοδικό εκδίδεται εξ᾽ ολοκλήρου με ηλεκτρονικά μέσα, μαζί με το κείμενο απαραίτητηείναι η αποστολή ενός CD που θα περιέχει το πλήρες κείμενο της εργασίας, τους πίνακες κλπ. ΣτοCD θα πρέπει να υπάρχει ετικέτα με το όνομα του συγγραφέα, τον τίτλο του άρθρου, καθώς και τοακριβές όνομα και η έκδοση του προγράμματος επεξεργασίας του κειμένου που χρησιμοποιήθηκε.Εάν οι κριτές υποδείξουν διορθώσεις, τότε το τελικό κείμενο αποστέλλεται ηλεκτρονικά στην Εται-ρεία Αθηροσκλήρωσης Βορείου Ελλάδος ή στον διευθυντή σύνταξης του περιοδικού.

6. Mετά τον έλεγχο και εφόσον η εργασία εκπληρώνει τις οδηγίες για τους συγγραφείς, στέλνεται γιαδιπλή κρίση και στη συνέχεια διορθώνεται από τους συγγραφείς σύμφωνα με τις υποδείξεις των κριτών.

7. Oι εργασίες που δημοσιεύονται αποτελούν πνευματική ιδιοκτησία του συγγραφέα και του περιοδι-κού. Aναδημοσίευση (ολική ή μερική) επιτρέπεται μόνον ύστερα από έγγραφη άδεια του περιοδικού.H δημοσίευση μιας εργασίας δεν συνεπάγεται αποδοχή των απόψεων των συγγραφέων από μέρουςτου περιοδικού.

H τήρηση των παραπάνω οδηγιών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημοσίευση μιας εργασίας.Bασικά κριτήρια αποδοχής μιας εργασίας είναι η πρωτοτυπία αυτής, η σαφής σύνταξη, η ύπαρξηκατάλληλης μεθοδολογίας, η επάρκεια των δεδομένων, η σημαντικότητα των πληροφοριών και τοθέμα να έχει γενικό ιατρικό ενδιαφέρον.


Oδηγίες προς τους Συγγραφείς

Σύνταξη των χειρογράφων

1. Aπαραίτητη είναι η γλωσσική ομοιομορφία.

2. Ολόκληρο το χειρόγραφο (και η βιβλιογραφία) θα δακτυλογραφείται σε διπλό διάστημα. Να μηστοιχίζετε το κείμενο δεξιά. Kάθε στοιχείο του χειρογράφου θα πρέπει να αρχίζει σε καινούργια σελίδαμε την εξής σειρά: σελίδα με τον τίτλο, περίληψη (ελληνική και αγγλική) και πρόσθετοι όροι ευρετηρίου(λέξεις κλειδιά), κείμενο, ευχαριστί́ες, βιβλιογραφικές παραπομπές, πίνακες, εικόνες, λεζάντες τωνεικόνων. Οι σελίδες θα αριθμούνται διαδοχικά, αρχίζοντας με τη σελίδα του τίτλου.

3. Ανώτερο όριο κειμένου είναι οι 3000 λέξεις.

Ειδικότερα

Α. Σελίδα του τίτλου. Στη σελίδα αυτή αναγράφονται: 1) ο τίτλος του άρθρου, ο οποίος πρέπει να είναισύντομος (όχι περισσότερες από 12 λέξεις). Συντμήσεις δεν επιτρέπονται στον τίτλο, 2) ένας συντομό-τερος τίτλος ή υπότιτλος με λιγότερα από 40 γράμματα, αν είναι αναγκαίος, 3) το όνομα και το επίθετοκάθε συγγραφέα και οι υψηλότεροι ακαδημαϊκοί τίτλοι, 4) το ίδρυμα, κλινική, εργαστήριο, κλπ. από τοοποίο προέρχεται η εργασία, 5) το όνομα, η διεύθυνση και τα τηλέφωνα, fax, e-mail του συγγραφέαπου είναι υπεύθυνος για την αλληλογραφία (στα ελληνικά και αγγλικά).

Β. Περίληψη στην ελληνική γλώσσα. H περίληψη θα έχει μέχρι 200 λέξεις και θα αναφέρει το σκοπότης εργασίας, τη βασική μεθοδολογία, τα κύρια ευρήματα και τα κύρια αποτελέσματα και συμπεράσματα.Περίληψη δεν απαιτείται για τα άρθρα σύνταξης, τα σχόλια, τα γενικά θέματα και τα ειδικά άρθρα.Kάτω από την περίληψη θα σημειώνονται 3-5 πρόσθετοι όροι ευρετηρίου (λέξεις κλειδιά).

Γ. Περίληψη στην αγγλική γλώσσα. Περιλαμβάνει τα ονόματα των συγγραφέων, τον τίτλο της ερ-γασίας και το κέντρο από το οποίο προέρχεται αυτή. Tο περιεχόμενο της είναι παρόμοιο της ελληνικήςκαι είναι το ίδιο δομημένη. Σημειώνονται και οι λέξεις ευρετηρίου (key words) στην αγγλική γλώσσα.

Δ. Kείμενο των κλινικών και πειραματικών εργασιών. Διαιρείται σε τμήματα με τις επικεφαλίδεςεισαγωγή, μέθοδοι, αποτελέσματα, συζήτηση.Eισαγωγή. Kαθορίζεται ο σκοπός της εργασίας, παρατίθενται οι αυστηρώς απαραίτητες βιβλιογραφίεςκαι δεν ανασκοπείτε το θέμα εκτενώς.Mέθοδοι. Περιγράφεται με σαφήνεια ο τρόπος επιλογής του υλικού μελέτης. Περιγράφονται επίσης ημέθοδος, οι συσκευές και οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν με αρκετές λεπτομέρειες ώστε να επιτρέ-πεται σε άλλους συγγραφείς να αναπαράγουν τα αποτελέσματα. Για καθιερωμένες μεθόδους, απλώςαναφέρονται και δίδεται η σχετική βιβλιογραφία.Στην περίπτωση ερευνών που αφορούν ανθρώπους τονίστε ιδιαίτερα ότι η έρευνα πραγματοποιήθηκε μεβάση την υπουργική απόφαση A6/10983/1 (ΦEK 886/B20, 13,84) για τη “Διεξαγωγή κλινικών δοκιμώνφαρμάκων και την προστασία του ανθρώπου”.Oι στατιστικές μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν να περιγράφονται ικανοποιητικά και κατανοητά.Aποτελέσματα. Παρουσιάζονται τα αποτελέσματα ολοκληρωμένα αλλά σύντομα. Να μην επανα-λαμβάνονται στο κείμενο τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στους πίνακες ή τα σχεδιαγράμματα.Συζήτηση. Να τονίζονται οι νέες και σημαντικές απόψεις που υποστηρίζει η μελέτη και τα συμπεράσματαπου προκύπτουν. Να μην επαναλαμβάνονται λεπτομερώς τα δεδομένα που περιγράφονται στο κεφάλαιο



των αποτελεσμάτων. Να γίνεται αναφορά στη σημασία που έχουν τα ευρήματα και να συσχετίζονται μεπαρατηρήσεις που αναφέρονται σε άλλες ανάλογες μελέτες. Τα συμπεράσματα να συνδέονται με τουςστόχους της μελέτης.Eυχαριστίες. Aπευθύνονται μόνο στα πρόσωπα τα οποία έχουν ουσιαστική συμβολή στη μελέτη.Bιβλιογραφίες. Οι βιβλιογραφικές παραπομπές αριθμούνται διαδοχικά και με τη σειρά με την οποίααναφέρονται στο κείμενο. Για τη βιβλιογραφία χρησιμοποιείται, όπως ήδη αναφέρθηκε, το σύστημαVancouver. H χρήση περιλήψεων ως βιβλιογραφικών παραπομπών πρέπει να αποφεύγεται. Eπίσης οι“αδημοσίευτες παρατηρήσεις” και η “προσωπική επικοινωνία”. Eργασίες που έχουν γίνει δεκτές γιαδημοσίευση, χωρίς όμως να έχουν δημοσιευθεί ακόμη, μπορεί να αναφερθούν στη βιβλιογραφία, οπότεμετά το περιοδικό σημειώνεται η φράση “δεκτή για δημοσίευση”.

* Τα φάρμακα θα αναφέρονται με τη βραχεία επίσημη ονομασία και όχι με το όνομα του σκευάσματος.

Παραδείγματα γραφής βιβλιογραφιών

Σε γενικές γραμμές προηγούνται τα ονόματα των συγγραφέων (μετά το επώνυμο και το αρχικό του ονό-ματος ―χωρίς τελείες― ακολουθεί κόμμα και το επώνυμο του επόμενου συγγραφέα), και ακολουθεί οτίτλος της εργασίας, το περιοδικό σε συντομογραφία, (με βάση το Index Medicus) το έτος, ο τόμος τουπεριοδικού, άνω και κάτω τελείες και οι σελίδες του άρθρου (πρώτη και τελευταία). Oι συγγραφείς είναιυπεύθυνοι για την ακρίβεια των βιβλιογραφιών και την ορθή αναγραφή τους.

Oι βιβλιογραφικές παραπομπές στο κείμενο αριθμούνται με αύξοντα αριθμό (1,2,3 κ.ο.κ.) ανάλογα μετη σειρά που εμφανίζονται και γράφονται μέσα σε παρένθεση. Όλες οι βιβλιογραφικές παραπομπές καιμόνον αυτές πρέπει να υπάρχουν με την ίδια σειρά στον κατάλογο της βιβλιογραφίας.

Παραδείγματα για τον κατάλογο βιβλιογραφίας

1. Από περιοδικόΑναγράφονται μέχρι και οι τρεις πρώτοι συγγραφείς. Στις περιπτώσεις που είναι περισσότεροιπροστίθενται οι λέξεις et al):

Khovidhunkit W, Shigenaga J, Moser A, et al.: Cholesterol efflux by acute-phase high density lipoprotein.Role of lecithin-cholesterol acyltransferase. J. Lipid. Res. 2001,42:967-975

2. Από κεφάλαιο σε βιβλίο:Fulginiti VA. Immunologic responses to infection. In: Feigin RD, Cherry JD, eds. Textbook of pediatricinfectious diseases, 2nd ed. Philadelphia: WB Saunders Co, 1987: 28-40.

3. Από δημοσίευση σε τόμο πρακτικών:DuPont B. Bone marrow transplantation in severe combined immunodeficiency with an unrelated MLCcompatible donor. In: White HJ, Smith R, eds. Proceedings of the third annual meeting of the InternationalSociety for Experimental Hematology. Houston: International Society for Experimental Hematology,1974: 44-6.

4. Από διδακτορική διατριβήCairns RB. Infrared spectroscopic studies of solid oxygen. Berkeley. California: University of California.1965: 156 Thesis.



5. Από περίληψη πρακτικώνBermuder LE, Petrofsky M, Young LS. Azithromycin for prophylaxis of disseminated M.avium com-plex infection in mice (abstract 1617). In: Program and Abstracts of the 32nd Interscience Conferenceon Antimicrobial Agents and Clemotherapy, 1992 Aug 8-13, (Orlando, FL USA). Washington DC:American Society for Microbiology; 1992: 388.

Οδηγίες για πίνακες και εικόνες

Πίνακες. Δακτυλογραφείται κάθε πίνακας σε χωριστό φύλο με διπλό διάστημα. Aριθμούνται διαδοχικάοι πίνακες με αραβικούς αριθμούς και σημειώνεται ένας βραχύς τίτλος για τον καθένα.

Eικόνες. Tα σχήματα, και οι φωτογραφίες συνυποβάλλονται με την εργασία σε ηλεκτρονική μορφή.Eφόσον χρησιμοποιούνται φωτογραφίες ασθενών, το πρόσωπό τους δεν πρέπει να αναγνωρίζεται.Στην αντίθετη περίπτωση επιβάλλεται έγγραφη συγκατάθεση του ασθενούς ή των γονέων του για τηδημοσίευση της φωτογραφίας. Όλες οι εικόνες αναφέρονται στο κείμενο και αριθμούνται με αραβικούςαριθμούς.

Yπότιτλοι: Δακτυλογραφούνται σε διπλό διάστημα, χωριστή σελίδα και αριθμούνται με αραβικούςαριθμούς. Oποιοδήποτε σύμβολο χρησιμοποιείται για τις εικόνες, πρέπει να εξηγείται στους υπότιτλουςμε ακρίβεια.



Τσιμισκή 89,546 22 Θεσσαλονίκη

Τ: 2310256839F: 2310256839

[email protected] www.eabe.org

Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2016Βασίλειος Α. Κόκκας...

Documents

Transcript of Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος 2016Βασίλειος Α. Κόκκας...