οι ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...

ΕΠΙΟΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 6 (2004), 65-88

οι ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1990

Περίληψη

Το παρόν άρθρο περιλαμβάνει μια συστηματική διερεύνηση των

ανισοτήτων της Ελλάδας τη δεκαετία του 1990, σε διάπεριφερειακό και ενδοπεριφερειακά επίπεδο. Η σχετική ανάλυση γίνεται με βάση

την επεξεργασία στοιχείων και την εξαγωγή δεικτών που αφορούν

την εξέλιξη του πληθυσμού, της απασχόλησης και της ανεργίας, του

συνολικού και του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, των περιφερειών και των νο

μών της χώρας, καθώς και άλλων κοινωνικών δεικτών προσεγγιστι

κών του επιπέδου ευημερίας. Επιπλέον, προσδιορίζεται η κλαδική

εξειδίκευση και η κλαδική διάρθρωση των περιφερειών, καθώς επί

σης και η χωρική συμπεριφορά των κλάδων οικονομικής δραστηριό

τητας της ελληνικής οικονομίας, με την χρησιμοποίηση ειδικών συντε

λεστών περιφερειακής ανάλυσης, ενώ παράλληλα, ερμηνεύονται τα

σχετικά αποτελέσματα και οι προκύπτουσες τάσεις.

Abstract

The present article includes a systematic investigation of inequalities in Greece during the decade 1990, ίη interregional and intraregional level. The relative analysis becomes through the data treatment and the export of indicators that concerns the evolution of population, employment and unemployment, total and per capita GDP, of the regions and prefectures of the country, as well as other social indicators of approximate level of prosperity. Moreover, the sector-based specialisation and the sector-based structure of regions, as well as the territorial behaviour of economic activity sectors of the Greek economy are determined, through the utilisation of special indicators of regional analysis, while at the same time the relative results and the tendencies are interpreted.

JEL Classίficatίon C00, C1o, Οιg, Rll• Rss· key words: Περιφερειακές Ανισότητες, Περιφερειακή Ανάλυση , Συντελε

στής Μεταβλητότητας, Κλαδική Εξειδίκευση, Συντελεστές Συμμετοχής, Ειδί

κευσης, Εγκατάστασης.

Αθανάοιοc; Παmιδοαιιαλόnουλοι;

Καβηyητής Περιφερειακής

Ανάλυσης και Πολιπκής

Τμήματος Οικονομικής και

Περιφερειακής Ανάπτυξης

Ποντείου Πανεπιστημίου

Μανώλης Χριστοφόκης

Dr.Οικονομολόyος

- Περιφεpειολόyος

Επιστημονικός Συνερyότης

Ινστιτούτου Περιφερειακής

Ανόnτυξης Πόντειου

Πανεπιστημίου

65

Αθ. ΠΑΠΑΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΧΡΙΣΤΟΦΑΚΗΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 6 (2004), 65-88

66

1. Εισαγωγή

Οι βασικοί στόχοι της περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής είναι η αξιο

ποίηση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων των πόλεων και των περιφερειών της

χώρας και η μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων (Παπαδασκαλόπουλος

και Χριστοφάκης, 2002). Αν θέλαμε να επικεντρωθούμε στις περιφερειακές ανισότητες, θα τις ορίζαμε ως ανισότητες στις ευκαιρίες που υπάρχουν στις

επιμέρους χωρικές μονάδες: ευκαιρίες για οικονομικές δραστηριότητες, για

επενδύσεις, για απασχόληση, για σταδιοδρομία, για σπουδές, για περίθαλψη,

για αναψυχή, για πολιτιστική δραστηριότητα κ.λπ. Ο προσδιορισμός των ανι

σοτήτων στις ευκαιρίες παρουσιάζει εντούτοις σημαντικά προβλήματα ποσο

τικής αποτύπωσης. Πέρα από τις μετρήσεις που αφορούν υποδομές, ή ανθρώ

πινο δυναμικό, απαιτούν μετρήσεις σχετικά με αποστάσεις, πληροφόρηση,

τοπικές αντιλήψεις.

Για να αποτυπώσουμε τις περιφερειακές ανισότητες στη χώρα μας, πρέπει να

λάβουμε υπόψη και το χαρακτήρα των διαθέσιμων στοιχείων. Πολλές κατη

γορίες περιφερειακών δεδομένων αποτελούν εκτιμήσεις ή κατανομές σε πε

ριφερειακό επίπεδο βάσει αλγορίθμων που πολλές φορές αποκρύπτουν τις

περιφερειακές μεταβολές. Για το λόγο αυτό, η χρησιμοποίηση των στοιχείων

και η αξιολόγηση των τιμών των μέτρων των περιφερειακών ανισοτήτων πρέ

πει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή (Παπαδασκαλόπουλος, 2000). Συνήθως δεν είναι στη διάθεσή μας το σύνολο των περιφερειακών δεδομένων που

απαιτούνται για την ολοκληρωμένη αποτύπωση των ανισοτήτων και οι επιμέ

ρους κατηγορίες στοιχείων δεν είναι διαθέσιμες για τα τελευταία έτη.

Οι περιορισμοί αυτοί επιτρέπουν την εξαγωγή επιμέρους συμπερασμάτων

και την αποτύπωση των γενικών τάσεων, που μπορούν όμως να διευκολύνουν

την κατανόηση και την παρακολούθηση των περιφερειακών ανισοτήτων στη

χώρα μας.

Πρέπει τέλος να επισημανθεί ότι με την άνοδο του επιπέδου της οικονομικής

ανάπτυξης, το περιφερειακό πρόβλημα μεταλλάσσεται και παίρνει άλλες μορ

φές αναδεικνύοντας νέα ζητήματα όπως: της διαχείρισης της αστικής ανάπτυ

ξης, της βιώσιμης - αειφόρου ανάπτυξης, της αξιοποίησης της Έρευνας και

της Ανάπτυξης, των θεμάτων απασχόλησης και των εργασιακών σχέσεων, των

θεμάτων μετανάστευσης, του πολιτισμού κ.λπ. (Konsolas, Papadaskalopoulos, Ranos, Sidiropoulos, 1994, Κόνσολας, 1997). Η αποτύπωση του νέου Περιφερειακού Προβλήματος απαιτεί εξειδικευμένη προσέγγιση.

Για τη μέτρηση των περιφερειακών ανισοτήτων αξιοποιούνται συνήθως τα μέ

τρα διασποράς και συγκέντρωσης. Τα πρώτα μετρούν τις διαπεριφερειακές

ανισότητες ως προς το μέσο περιφερειακό επίπεδο (τον αριθμητικό μέσο),

ενώ τα δεύτερα προσδιορίζουν τις ανισότητες σε σχέση με την συνολική κατά

σταση της περιφερειακής ισότητας. Ορισμένα από τα μέτρα αυτά προέρχονται

από την περιγραφική στατιστική, ενώ αρκετά έχουν διαμορφωθεί ειδικά για

τις ανάγκες της περιφερειακής ανάλυσης (Theil 1958, Williamson 1956).

ATHANASIOS PAPADASKALOPULOS, MANOLIS XRISTOFAKIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 6 (2004), 65-88

Παράλληλα με τη μέτρηση των ανισοτήτων, η πλήρης γνώση της αναπτυξια

κής κατάστασης, των διαφαινόμενων τάσεων και των δυνατοτήτων μιας περι

φέρειας απαιτεί την ποσοτική διερεύνηση της εξειδίκευσης των περιφερειών,

της εγκατάστασης των κλάδων (Florence, Fritz, Gilles 1943, Florence 1953) και τον προσδιορισμό του ρόλου των βασικών δραστηριοτήτων στην ανάπτυ

ξη των περιφερειών (Isard 1960, Tiebout 1962).

Στο παρόν άρθρο γίνεται μια συστηματική διερεύνηση των ενδοπεριφερεια

κών (διανομαρχιακών) και διαπεριφερειακών ανισοτήτων της Ελλάδας τη

δεκαετία του 1990, με βάση την επεξεργασία στοιχείων και την εξαγωγή δεικτών που αφορούν την εξέλιξη του πληθυσμού, της απασχόλησης και ανερ

γίας, του συνολικού και του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, των περιφερειών και των

νομών της χώρας, καθώς και άλλων δεικτών προσεγγιστικών του επιπέδου

ευημερίας. Επιπλέον, προσδιορίζεται η κλαδική εξειδίκευση και διάρθρωση

των περιφερειών, καθώς επίσης και η χωρική συμπεριφορά των κλάδων οι

κονομικής δραστηριότητας, με τη χρησιμοποίηση ειδικών συντελεστών περι

φερειακής ανάλυσης.

2. Πληθυσμιακές Συγκεντρώσεις και Ανισότητες

Ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδας ανέρχεται σε 10.939.605 άτομα, σύμφωνα με στοιχεία της Απογραφής της ΕΣΥΕ του 2001. Δύο μεγάλες πληθυσμιακές συγκεντρώσεις παρουσιάζει η χώρα. Είναι οι πολικές περιοχές της Αθή

νας και της Θεσσαλονίκης, οι οποίες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη δια

μόρφωση και άσκηση της περιφερειακής πολιτικής.

Η αποτύπωση των πληθυσμιακών συγκεντρώσεων και πυκνοτήτων στο χώρο

μπορεί να ληφθεί και ως έμμεσος δείκτης οικονομικής αποδοτικότητας των

δημόσιων υποδομών. Ιδιαίτερα αραιοκατοικημένες περιοχές είναι προφανές

ότι εμφανίζουν χαμηλό ωφελούμενο πληθυσμό ανά μονάδα δαπάνης. Όμως

εάν αυτό ήταν το μόνο κριτήριο, η δημόσια επενδυτική πολιτική θα επέφερε

επιτάχυνση των ανισοτήτων και ο στόχος μιας περισσότερο ισόρροπης χωρι

κής ανάπτυξης θα απομακρυνόταν. Παρά ταύτα δημιουργούνται αναπόφευ

κτα διλήμματα μεταξύ της οικονομικής αποδοτικότητας και της χωρικής ισορ

ροπίας κατά την κατανομή των πόρων (ΥΠΕΘΟ 1999, Οικονομικός Ταχυδρόμος - ΙΠΑ 2000).

Η κατανομή του πληθυσμού στον Ελλαδικό χώρο χαρακτηρίζεται από την

υπερσυγκέντρωση στα δύο μητροπολιτικά κέντρα, Αθήνα και Θεσσαλονίκη,

αφού ο πληθυσμός των νομών Αττικής και Θεσσαλονίκης καλύπτει το 43,9% του συνολικού πληθυσμού της χώρας (34,3% και 9,6% αντίστοιχα, έναντι 32,8% και 9,4% το 1991). Τη δεκαετία 1991-2001 και οι δύο αυτοί νομοί παρουσίασαν αύξηση. Ο πληθυσμός του νομού Αττικής αυξήθηκε κατά το ίδιο

περίπου ποσοστό με το συνολικό πληθυσμό της χώρας (6,6% για την Αττική έναντι 6,7% για τη χώρα), ενώ η ποσοστιαία αύξηση του πληθυσμού του νομού Θεσσαλονίκης ξεπέρασε κατά πολύ την ποσοστιαία αύξηση της χώρας

(10,7% για το νομό Θεσσαλονίκης). 67


68

Πίνακας 1. Εξέλιξη της συμμετοχής του πληθυσμού των νομών Αττικής και Θεσσαλονίκης

στο συνολικό πληθυσμό της χώρας

Νομός 1989 1991 1993 1999 2001

Αττικής 34,8% 32,8% 33,7% 32,8% 34,3%

Θεσσαλονίκης 9,3% 9,4% 9,2% 9,4% 9,6%

Πηγή: ΕΣΥΕ και Επιλογή 2000

Τη δεκαετία του 1990 και συγκεκριμένα την περίοδο 1989-99 οι διανομαρχιακές ανισότητες στον πληθυσμό παρουσιάζουν τάσεις μείωσης. Αυτό φαί

νεται με τη χρήση του Συντελεστή Μεταβλητότητας (CV), ο οποίος είναι ίσως το σημαντικότερο μέτρο διασποράς, γιατί δίνει τις υπάρχουσες αποκλί

σεις των τιμών του εξεταζόμενου χαρακτηριστικού ως ποσοστό της κεντρι

κής τιμής του και επιτρέπει έτσι την διενέργεια συγκρίσεων τόσο διαχρονι

κών, όσο και μεταξύ περιφερειών με διαφορετικά χαρακτηριστικά (μέσους

όρους) ή μεταξύ μεγεθών που εκφράζονται με διαφορετικές μονάδες μέτρη

σης (Παπαδασκαλόπουλος, 2000). Το μέτρο αυτό έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως για τη μέτρηση της διασποράς του περιφερειακού εισοδήματος στις χώ

ρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Vanhove and Κlaasen, 1980). Με τη χρήση του δίνεται μία σαφής εικόνα των περιφερειακών ανισοτήτων και της εξέλιξής

τους, αφού ξεπερνιούνται τα εμπόδια που θέτουν το διαφορετικό επίπεδο ει

σοδήματος και οι διαφορετικές νομισματικές μονάδες της κάθε χώρας.

Ο Συντελεστής Μεταβλητότητας δίνεται με τον τύπο:

σ , CV = -=- • 100 , οπου

χ

σ : η μέση απόκλιση τετραγώνου

Χ: ο αριθμητικός μέσος

Ο Συντελεστής Μεταβλητότητας του πληθυσμού των νομών μειώνεται μετα

ξύ 1989 και 1999 (CV89 =248,4%, CV99 =234,4%). Μείωση υπάρχει και στις διαπεριφερειακές ανισότητες (CV89 =117,1 %, CV99 =110,6%).

Εν τούτοις εξακολουθεί να υπάρχει σοβαρό πρόβλημα για τις νησιωτικές,

παραμεθόριες και τις ορεινές περιοχές, κυρίως της Βόρειας Ελλάδας και του

Βορείου Αιγαίου. Όλοι οι νομοί του Βορείου Αιγαίου παρουσιάζουν μείωση

πληθυσμού, ενώ οι νομοί της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θρά

κης, πέραν του νομού Έβρου που παρουσιάζει καθαρή μείωση του πληθυ

σμού, εμφανίζουν στασιμότητα ή μείωση των ποσοστών συμμετοχής τους στο

συνολικό πληθυσμό. Το ίδιο πρόβλημα παρατηρείται στη Δυτική Μακεδο

νία, στη Θεσσαλία, στη Δυτική Ελλάδα και στα Ιόνια Νησιά.


3. Περιφερειακή Κατανομή και Ανισότητες στο ΑΕΠ

Το συνολικό ΑΕΠ της χώρας εκτιμάται για το 1999 σε 38,3 τρισ. δρχ. Η περιφερειακή κατανομή του ΑΕΠ παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί.

Πίνακας 2. Περιφερειακή κατανομή του ΑΕΠ, 1999

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΕΠ 1999 Συμμετοχή

%στοΑΕΠ

Αττική 14.747.661 38,49%

Κεντρική Μακεδονία 6.392.696 16,68%

Θεσσαλία 2.331.316 6,08%

Δυτική Ελλάδα 2.181.948 5,69%

Στερεά Ελλάδα 2.137.451 5,58%

Κρήτη 2.119.927 5,53%

Ανατολική Μακεδονία - Θράκη 1.899.079 4,96%

Πελοπόννησος 1.871.156 4,88%

Νότιο Αιγαίο 1.229.332 3,21%

Ήπειρος 1.039.441 2,71%

Δυτική Μακεδονία 1.019.582 2,66%

Ιόνιοι Νήσοι 737.762 1,93%

Βόρειο Αιγαίο 612.249 1,60%

ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 38.319.600 100%

Πηγή: Επιλογή 2000

Σύμφωνα με τον πίνακα, το μεγαλύτερο μέρος του ΑΕΠ της χώρας παράγουν

οι περιφέρειες της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας.

Από την εξέλιξη της ποσοστιαίας συμμετοχής του ΑΕΠ των περιφερειών στο

συνολικό ΑΕΠ της χώρας για τα έτη 1989-99, οι περιφερειακές ανισότητες στο ΑΕΠ φαίνεται ότι ενισχύονται, τόσο σε διαπεριφερειακό (CV89 =126,3%, CV99 =130,0%), όσο και σε διανομαρχιακό επίπεδο (CV89 =267,5 %, CV99 =272,5% ). Σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο, οι περιφέρειες που παρουσιάζουν μείωση των διανομαρχιακών τους ανισοτήτων στο ΑΕΠ μεταξύ 1989

69

Αθ. ΠΑΠΑΔΑΣΚΜΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΧΡΙΣΤΟΦΑΚΗΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 6 (2004), 65-88

70

και 1999 είναι η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη , η Δυτική Μακεδονία,

η Θεσσαλία, η Πελοπόννησος, το Βόρειο Αιγαίο και η Κρήτη (Konsolas, Papadaskalopoulos, Plaskovitis, 2001). Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία των Περιφερειακών Λογαριασμών, την πενταετία 1989 - 1994 διαπιστώνεται ότι βελτίωσαν τη συμμετοχή τους στο συνολικό ΑΕΠ οι Περιφέρειες

των τριών μεγάλων αστικών κέντρων (Αττικής, Κεντρικής Μακεδονίας και

Δυτικής Ελλάδας), καθώς και όλες οι νησιωτικές περιφέρειες (Χάρτης 1).

Χάρτης 1. Εξέλιξη της κατανομής του ΑΕΠ την περίοδο 1989-1994

D

Υπόμνημα

Περιφέρειες με αύξηση της συμμετοχής τους στο σννολικό ΑΕΠ της χώρας

Περιφέρειες με μείωση της συμμετοχής τους

στο συνολικό ΑΕΠ της χώρας

Π.ρσ:γtονfι θ[μιι.11111.ού Χά.ρ1η

ΙΝΙΤΠΟΥΤΟ n ΕΡΙ•ΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑnτν; Η! Ε,Π 1. Π.νιύου Πσ"ΚΠ101ημίσu

Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας ανέρχεται σε 3.641.970 δρχ (Επιλογή, 2000). Η ιεράρχηση των περιφερειών βάσει του κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι η εξής:

ATHANASIOS PAPADASKALOPULOS, MANOLIS XRISTOFAKIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 6 (2004) , 65-88

Πίνακας 3. Ιεράρχηση των περιφερειών βάσει του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, 1999

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Κατά κεφαλήν Κατά κεφαλήν ΑΕΠ

ΑΕΠσε Δρχ. (Χώρα=lΟΟ)

Νότιο Αιγαίο 4.530.346 124,39

Αττική 4.275.278 117,39

Κρήτη 3.760.977 103,27

ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 3.641.970 100,00

Ιόνιοι Νήσοι 3.631.755 99,72

Κεντρική Μακεδονία 3.552.663 97,55

Ανατολική Μακεδονία - Θράκη 3.379.595 92,80

Δυτική Μακεδονία 3.362.161 92,32

Βόρειο Αιγαίο 3.345.806 91,87

Στερεά Ελλάδα 3.226.804 88,60

Θεσσαλία 3.137.931 86,16

Δυτική Ελλάδα 2.954.020 81,11

Πελοπόννησος 2.796.941 76,80

Ήπειρος 2.783.571 76,43


Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα, τρεις μόνο περιφέρειες της χώρας (Ν.

Αιγαίο, Αττική, Κρήτη) παρουσιάζουν το 1999 κατά κεφαλή ΑΕΠ υψηλότερο από το μέσο κατά κεφαλή ΑΕΠ της χώρας, ενώ οι υπόλοιπες περιφέρειες

βρίσκονται σε χαμηλότερο επίπεδο.

Οι νομοί που το 1999 παρουσιάζουν κατά κεφαλήν ΑΕΠ μεγαλύτερο του μέσου κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας, ιεραρχούνται ως εξής:

71

Αθ. ΠΑΠΑΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΧΡΙΠΟΦΑΚΗΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 6 (2004) , 65-88

72

Πίνακας 4: Νομοί με κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανώτερο του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας, 1999

ΝΟΜΟΣ '

Κατά κεφαλήν Κατά κεφαλήν ΑΕΠ

ΑΕΠ σε ΔQ'Χ· (ΧώQα=lΟΟ) ·

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ 4.830.057 132,62

ΛΑΣΙΘΙΟΥ 4.570.483 125,49

ΒΟΙΩΤΙΑΣ 4.414.822 121,22

ΑΠΙΚΗΣ 4.275.278 117,39

ΚΥΚΛΑΔΩΝ 4.007.806 110,04

ΣΑΜΟΥ 3.995.365 109,70

ΖΑΚΥΝΘΟΥ 3.885.195 106,68

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 3.834.047 105,27

ΚΟΖΑΝΗΣ 3.801.241 104,37

ΕΒΡΟΥ 3.795.100 104,20

ΡΕΘΥΜΝΗΣ 3.740.522 102,71

ΧΑΝΙΩΝ 3.722.385 102,21

ΚΙΛΚΙΣ 3.641.988 100,00


Οι νομοί που έχουν κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατώτερο του 80% του μέσου κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας ιεραρχούνται ως εξής:


Πίνακας 5: Νομοί με κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατώτερο του 80% του μέσου κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας, 1999

ΝΟΜΟΣ Κατά κεφαλήν · Κατά κεφαλήν ΑΕΠ

ΑΕΠσεΔQΧ· (ΧώQα=lΟΟ)

ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 2.907.971 79,85

ΑΡΚΑΔΙΑΣ 2.845 .304 78,13

ΓΡΕΒΕΝΩΝ 2.786.479 76,51

ΗΛΕΙΑΣ 2.755.001 75,65

ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ 2.705.951 74,30

ΤΡΙΚΑΛΩΝ 2.674.863 73,45

ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 2.669.990 73,31

ΦΩΚΙΔΑΣ 2.581 .254 70,88

ΛΑΚΩΝΙΑΣ 2.540.755 69,76

ΑΡΤΑΣ 2.485.583 68,25

ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 2.472.351 67,88

ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ 2.470.312 67,83

ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ 2.005.236 55,06


Το κύριο χαρακτηριστικό των νομών της παραπάνω κατηγορίας είναι ότι

αποτελούν ορεινούς, παραμεθόριους και περιμετρικούς νομούς.

Οι περιφερειακές ανισότητες μπορούν να μετρηθούν με τη χρήση του Σταθμι

σμένου Συντελεστή Μεταβλητότητας, ο οποίος χρησιμοποιείται όταν έχουμε

στην διάθεσή μας περιφερειακά στοιχεία προϊόντος και πληθυσμού. Ο Σταθ

μισμένος Συντελεστής Μεταβλητότητας (WCV) δίνεται από τον τύπο:

~~(y, - y)2 . Pr WCV = · 100 όπου

Υ '

y, : Κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χωρικής μονάδας r

y : Μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας

Ρ, : Ποσοστό πληθυσμού χωρικής μονάδας r στο συνολικό πληθυσμό της χώρας

73


74

Σύμφωνα με τον υπολογισμό του Σταθμισμένου Συντελεστή Μεταβλητότητας,

οι περιφερειακές ανισότητες στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ φαίνεται ότι αυξάνονται

τόσο σε διαπεριφερειακό (WCV89 = 9,76%, WCV93 =12,73%, WCV99 =14,91 %), όσο και σε διανομαρχιακό επίπεδο (WCV89 =13,92%, WCV93 =15,76%, WCV99 =17,08%).

Όσον αφορά τις ενδοπεριφερειακές ανισότητες παρατηρούμε ότι μεταξύ 1993 και 1999, επτά περιφέρειες παρουσιάζουν μείωση των διανομαρχιακών ανισοτήτων στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Κεντρική

Μακεδονία, Ήπειρος, Θεσσαλία, Ιόνια Νησιά, Πελοπόννησος και Κρήτη), μία περιφέρεια παρουσιάζει ένταση (Στερεά Ελλάδα), δύο περιφέρειες παρουσιά

ζουν μικρή αύξηση (Βόρειο Αιγαίο και Νότιο Αιγαίο), ενώ στασιμότητα στην εξέλιξη των διανομαρχιακών ανισοτήτων παρουσιάζεται σε μία μόνο περιφέρεια (Δυτική Ελλάδα).

Οι μεγαλύτερες διανομαρχιακές ανισότητες το 1999 παρουσιάζονται στη Στερεά Ελλάδα (WCV=21,52%), στη Δυτική Μακεδονία (WCV=14,30%), στην Κεντρική Μακεδονία (WCV=9,93%) και στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (WCV=9,27%).

Η ταξινόμηση των νομών της χώρας βάσει του μεγέθους και της εξέλιξης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, παρουσιάζεται στον Πίνακα που ακολουθεί.

1989-1999

-p, > Ρ

-Ρ, < Ρ

Πίνακας 6. Ταξινόμηση των νομών βάσει του κατά κεφαλήν ΑΕΠ

- - -Υ, > Υ y> y, > 80o/oy y, < 80o/oy

ΔΥΝΑΜΙΚΟΙ: ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΟΙ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΟΙ:

Αττικής, ΜΕΣΧΕΤΙΚΑ

Ιωαννίνων, ΥΨΗΛΟ Κ.Κ. ΑΕΠ:

Δωδεκανήσου, Αιτωλοακαρνανίας

Χανiων, Κυκλάδων, Ροδόπης, Ξάνθης,

Ζακύνθου, Ρεθύμνης Δράμας, Σερρών,

Έβρου, Σάμου, Φλωρίνης, Λευκάδας,

Λασιθίου Κεφαλληνίας,

Φθιώτιδας, Λέσβου, Χίου, Ηρακλείου

ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΟΙ ΣΧΕΤJΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ TJKOI: ΜΕΧΑΜΗΛΟ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΟΙ

Γρεβενών, Θεσπρωτtας, ΡΥΘΜΟ: ΜΕΧΑΜΗΛΟ

Ευρυτανίας, Άρτας,

Θεσσαλονίκης, ΡΥΘΜΟ:

Φωκίδας, Αρκαδίας,

Κιλκίς, Βοιωτίας, Καβάλας, Χαλκιδικής, Μεσσηνίας, Λακωνίας,

Κοζάνης Πέλλας, Ημαθίας, Καστοριάς, Τρικάλων,

Πιερίας, Πρεβέζης, Ηλείας

Λαρίσης, Μαγνησίας,

Καρδίτσας, Κέρκυρας,

Αχα!ας, Ευβοίας,

Κορινθίας, Αργολίδας

ATHANASIOS PAPAOASKALOPULOS, MANOLIS XRISTOFAKIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 6 (2004), 65-88

y, = κατά κεφαλήν ΑΕΠ του νομού το 1999

y = μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΙΊ της χώρας το 1999

ρ, = ρυθμός μεταβολής του κατά κεφαλήν ΑΕΙΊ του νομού 1989-1999

p = μέσος ρυθμός μεταβολής του κατά κεφαλήν ΑΕΙΊ της χόψας 1989-1999

4. Απασχόληση και Ανεργία Η διερεύνηση των ανισοτήτων στην απασχόληση και στην ανεργία γίνεται για

λόγους συγκρισιμότητας για την περίοδο 1993-97, δεδομένου ότι το 1997 ήταν το τελευταίο έτος για το οποίο έγινε ετήσια Έρευνα Εργατικού Δυναμικού,

ενώ τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (του 1998) είναι σε τρίμηνη βάση.

Στο πλαίσιο αυτό, η συνολική απασχόληση της χώρας, σύμφωνα με στοιχεία

της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού για το έτος 1997, ανέρχεται σε 3.854.059 άτομα. Το υψηλότερο ποσοστό των απασχολουμένων και του εργατικού δυ

ναμικού συγκεντρώνεται στην Αττική (36,5% και 37,3%, αντίστοιχα) και ακολουθεί η Κεντρική Μακεδονία (18% και στα δυο μεγέθη).

Την περίοδο 1993-1997, η εντονότερη ποσοστιαία αύξηση της απασχόλησης παρουσιάζεται στις περιφέρειες Αττικής, Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής

Ελλάδος και Θεσσαλίας, ενώ αύξηση της απασχόλησης παρουσιάζουν και οι

περιφέρειες Κρήτης και Ιονίων Νήσων. Αντίθετα, μεγάλη μείωση παρουσιά

ζουν η Στερεά Ελλάδα, η Πελοπόννησος και η Ανατολική Μακεδονία και

Θράκη και χαμηλή μείωση εμφανίζουν η Δυτική Μακεδονία, η Ήπειρος, το

Βόρειο Αιγαίο και το Νότιο Αιγαίο (Χάρτης 2).

Χάρτης 2. Μεταβολή απασχόλησης ανά περιφέρεια την περίοδο 1993-1997

ο

ο

D

Υπόμνημα

Εως -3 Ο ποσοστιαίες μονάδες

Μεταξύ -2.99 κcι Ο Ο mσοστιαίων μΟ\Ιοοων

Μεταξύ Ο 01 και 3 Ο ποσοστιαίων μΟΙΙοοων

Άνω των 3 Ο ποσοστιαίων μονοοων

Ι'Ί«ρ«y•γή θΣμ17ιιιιού Ιώριη

ΙΝΣΗJΟΥΤΟ ΑΕΡΙ•ΕΡΕ~ΗΣ λΝΑΠJΥΕΗΣ

E .. n . ι l'Ίo:\Λ'riou ΠοΊιιΙΙΠ"Ι101ημίοΥ

75

Αθ. ΠΑΠΑΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΧΡΙΣΤΟΦΑΚΗΣ - ΕΠΙΟΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 6 (2004), 65-88

76

Όσον αφορά την ανεργία, το 1997 ποσοστά ανώτερα του μέσου ποσοστού της χώρας (10,3%) παρουσίασαν η Δυτική Μακεδονία (14,5% ), η Στερεά Ελλάδα (12,8% ), η Αττική (12,1 % ) και η Ήπειρος (11,2% ). Οι περιφέρειες αυτές παρουσιάζουν έντονο πρόβλημα στην ανεργία των νέων, στην ανεργία των

γυναικών και στη μακροχρόνια ανεργία. Επίσης, στη μακροχρόνια ανεργία,

ποσοστό υψηλότερο από τον εθνικό μέσο όρο παρουσιάζουν οι περιφέρειες

Θεσσαλίας και Πελοποννήσου. Ειδικότερα όσον αφορά τη μακροχρόνια

ανεργία, διαπιστώνεται ότι βλάπτει περισσότερο εκείνες τις περιφέρειες που

επλήγησαν από την αποβιομηχάνιση, καθώς επίσης και περιμετρικές ορεινές

περιφέρειες. Τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας παρουσίασαν οι νησιωτικές

περιοχές και η Κρήτη. Οι περιφέρειες αυτές εμφανίζουν τα μικρότερα προ

βλήματα στην ανεργία των γυναικών, στην ανεργία των νέων και στη μακροχρόνια ανεργία.

Αύξηση του ποσοστού ανεργίας μεταξύ 1993 και 1997 παρουσίασαν όλες οι περιφέρειες εκτός της Δυτικής Ελλάδος (που δείχνει να ανακάμπτει από την

περίοδο της αποβιομηχάνισης) και το Νότιο Αιγαίο (λόγω της έντονης τουρι

στικής ανάπτυξης). Σταθερά χαμηλό παραμένει το ποσοστό της Κρήτης, παρά

τη μικρή αύξησή του.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των ανέργων ( 44%) συγκεντρώνεται στην Αττική και ακολουθεί η Κεντρική Μακεδονία (17,8% ).

5. Περιφερειακές ανισότητες σε βασικούς τομείς και κοινωνικούς δείκτες

Η διερεύνηση των περιφερειακών ανισοτήτων σε τομείς εκτός του Πληθυ

σμού, του ΑΕΠ και της Απασχόλησης για τους οποίους υπάρχουν πρόσφατα

διαθέσιμα στοιχεία, οδηγεί στα ακόλουθα συμπεράσματα κατά τομέα:

5.1. Τουρισμός

Οι περιφερειακές ανισότητες στον Τουρισμό παρουσιάζουν τάσεις μείωσης.

Οι διανομαρχιακές ανισότητες στις ξενοδοχειακές κλίνες, παρ' ότι παραμέ

νουν υψηλές, μειώνονται μεταξύ 1989και1998 (CV89 =175,7%, CV98 =166,3%). Ίδια τάση παρουσιάζουν οι διανομαρχιακές ανισότητες στις διανυκτερεύ

σεις την περίοδο 1993-1997 (CV93 =212,6%, CV97 =206,4% ).

Και στα δύο παραπάνω μεγέθη μειώνονται οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες

την περίοδο 1989-1998 στις περιφέρειες Ιονίων Νήσων, Δυτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου, Βορείου Αιγαίου , Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης, ενώ μόνο στις

ξενοδοχειακές κλίνες μειώνονται στις περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας,

Ηπείρου και Στερεάς Ελλάδας. Αντίθετα στην τουριστική πίεση (διανυκτε

ρεύσεις ανά κάτοικο), τόσο οι διαπεριφερειακές, όσο και οι διανομαρχιακές

ανισότητες εντείνονται την περίοδο 1989-1998.

ATHANASIOS PAPAOASKALOPULOS, MANOLIS XRISTOFAKIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 6 (2004), 65-88

5.2. Υγεία

Οι διανομαρχιακές ανισότητες στις νοσοκομειακές κλίνες μειώνονται σε μι

κρό βαθμό, τόσο σε διαπεριφερειακό (CV89 =171%, CV98=167,6%), όσο και σε διανομαρχιακό επίπεδο (CV89 =356%, CV98 =350%)

Αντίθετα οι ανισότητες που αφορούν την αναλογία νοσοκομειακών κλινών

σε 1000 κατοίκους παρουσιάζουν μικρή αύξηση τόσο σε διανομαρχιακό επίπεδο, όσο και σε διαπεριφερειακό επίπεδο, λόγω κυρίως της ενίσχυσης της

Αττικής, καθώς και των μεγάλων αστικών κέντρων, εδρών ιατρικών σχολών

(Πάτρα, Γιάννενα, Ηράκλειο)

5.3. Συνολική Κατανάλωση Ηλεκτρικού Ρεύματος

Όσον αφορά την Συνολική Κατανάλωση Ηλεκτρικού Ρεύματος τόσο οι

διανομαρχιακές, όσο και οι διαπεριφερειακές ανισότητες παρουσιάζουν

μικρή κάμψη μεταξύ 1989και1997 (στο διανομαρχιακό επίπεδο: CV89 =250,6%, CV97 =241,7% ενώ στο διαπεριφερειακό επίπεδο: CV89 =118,9%, CV97 =116,1%)

Σημαντική μείωση των ανισοτήτων παρουσιάζει η ανά κάτοικο Συνολική Κατα

νάλωση Ηλεκτρικού Ρεύματος (στο διανομαρχιακό επίπεδο: WCV89 =127,5%, WCV97 =90,3%, ενώ στο διαπεριφερειακό επίπεδο: WCV89 =64,1 %, WCV97 =46,5 %)

Αντίθετα, η Κατανάλωση Ηλεκτρικού Ρεύματος για βιομηχανική χρήση πα

ρουσιάζει συγκέντρωση στο αναπτυξιακό «S» της χώρας, δηλαδή στον άξονα:

Πάτρα-Αθήνα-Βόλος-Λάρισα-Θεσσαλονίκη, με απόληξη στην Ανατολική

Μακεδονία και Θράκη.

5.4. Σύνολο Καταθέσεων

Στις Συνολικές Καταθέσεις παρουσιάζεται μικρή μείωση των ανισοτήτων την

περίοδο 1989-1997, τόσο σε διανομαρχιακό (CV89 =340,3% CV97 =333,9%), όσο και σε διαπεριφερειακό επίπεδο (CV89 =162,3%, CV97 =158,8%).

Μείωση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων στις Συνολικές Καταθέσεις πα

ρουσιάζουν οι περιφέρειες Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, Κεντρικής Μα

κεδονίας, Θεσσαλίας, Ιονίων Νήσων, Δυτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου, Νο

τίου Αιγαίου και Κρήτης.

Αντίθετα με την κατανομή του Συνόλου των Καταθέσεων οι Κατά Κεφαλήν

Καταθέσεις την περίοδο 1989-1997 παρουσιάζουν ένταση των διανομαρχιακών και των διαπεριφερειακών ανισοτήτων.

Στο μέγεθος αυτό τιμή ανώτερη της μέσης εθνικής παρουσιάζουν οι Νομοί

Αττικής και Θεσσαλονίκης, καθώς και οι περισσότεροι νησιωτικοί - τουρι

στικοί νομοί.

77


78

5.5. Επιβατικά Ι.Χ. Αυτοκίνητα και Τηλεφωνικές Συνδέσεις

Όσον αφορά τις περιφερειακές ανισότητες στα Επιβατικά Ιδιωτικής Χρήσης

Αυτοκίνητα παρατηρείται, την περίοδο 1989-1999 μικρή μείωση, τόσο των διανομαρχιακών (CV89 = 393,1 %, CV99 = 383,3%), όσο και των διαπεριφερειακών ανισοτήτων (CV89 = 190,2%, CV99 = 184,9%).

Εν τούτοις στην αναλογία Επιβατικών Ιδιωτικής Χρήσης Αυτοκινήτων ανά

100 κατοίκους παρουσιάζεται αύξηση των ανισοτήτων τόσο σε διανομαρχιακό (WCV89 = 46,6%, WCV99 =49,1 %), όσο και σε διαπεριφερειακό επίπεδο WCV89 =43,8%, WCV99=46,7%). Στο μέγεθος αυτό τις μέγιστες τιμές παρουσιάζουν οι νομοί των μεγάλων αστικών κέντρων: Αττικής, Θεσσαλονί

κης, Αχαίας και άλλοι.

Τέλος στις Τηλεφωνικές Συνδέσεις την περίοδο 1989-1998 παρουσιάζεται σημαντική μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων τόσο σε διανομαρχιακό

(CV89 =329,9%, CV98 =219,2%), όσο και σε διαπεριφερειακό επίπεδο (CV89 =157,3 %), CV98=137,9%).

Μείωση επίσης παρουσιάζει η αναλογία Τηλεφωνικής Σύνδεσης ανά 1000 κατοίκους τόσο σε διανομαρχιακό (WCV89 =28,6%, WCV98 =21,3%), όσο και σε διαπεριφερειακό επίπεδο (WCV89 =26,7%), WCV98 =20,5%).

6. Κλαδική Εξειδίκευση 6.1. Εξειδίκευση των Περιφερειών

Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυνα

μικού (1998), με βάση την ποσοστιαία κατανομή της συνολικής απασχόλησης των τομέων της οικονομίας κατά περιφέρεια, μπορούν να εξαχθούν τα πρώτα

συμπεράσματα για την τομεακή ειδίκευση των περιφερειών. Στον πρωτογενή

τομέα, παρουσιάζονται αρκετές περιφέρειες της χώρας που έχουν υψηλή συμ

μετοχή στη συνολική απασχόληση του τομέα . Συγκεκριμένα, μεγάλο ποσοστό

της συνολικής απασχόλησης του πρωτογενή τομέα καταλαμβάνουν κατά σειρά

οι περιφέρειες της Κεντρικής Μακεδονίας (18% ), της Θεσσαλίας (13,2% ), της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (12% ), της Πελοποννήσου (11,9% ), της Δυτικής Ελλάδας (11,8% ), και της Κρήτης (11,4% ). Όσον αφορά το δευτερογενή τομέα, η περιφέρεια Αττικής καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό στην

συνολική απασχόληση του τομέα ( 41,4%) και ακολουθεί η Κεντρική Μακεδονία (18,6% ). Η ίδια κατάσταση ισχύει και στον τριτογενή τομέα, όπου η Αττική και η Κεντρική Μακεδονία καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της συνο

λικής απασχόλησης του τομέα (46,9% και 15,5% αντίστοιχα).

Σχετικά με την τομεακή διάρθρωση της απασχόλησης των περιφερειών, πα

ρατηρείται ότι όσον αφορά την συμμετοχή της απασχόλησης του πρωτογενή

τομέα της κάθε περιφέρειας στη συνολική περιφερειακή απασχόληση, σε

σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό σε επίπεδο χώρας, οι περιφέρειες που βρί-

ATHANASIOS PAPAOASKALOPULOS, MANOLIS XRISTOFAKIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 6 (2004) , 65-88

σκονται σε σημαντικά υψηλότερο επίπεδο από το εθνικό, είναι η Πελοπόννη

σος ( 40,2% ), η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (38,4% ), η Δυτική Ελλάδα (35%), η Θεσσαλία (32,7%) και η Κρήτη (33%), ενώ σε χαμηλότερο επίπεδο από το εθνικό (17,8%) βρίσκονται μόνο η Αττική (1 % ) και το Νότιο Αιγαίο (8,3 % ). Στον δευτερογενή τομέα, τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην συνολική περιφερειακή απασχόληση παρουσιάζουν οι περιφέρειες της Δυτικής Μακε

δονίας (35,1 % ), της Στερεάς Ελλάδας (29,7% ), της Κεντρικής Μακεδονίας (25, 7%) και της Αττικής (25,3% ). Τέλος, στον τριτογενή τομέα, ποσοστά με

γαλύτερα από το αντίστοιχο ποσοστό της χώρας (59,2%) εμφανίζουν οι περιφέρειες της Αττικής (73,7% ), του Νοτίου Αιγαίου (68,6%) και του Βορείου

Αιγαίου (62,4% ), ενώ σε υψηλό επίπεδο που προσεγγίζει το εθνικό βρίσκονται και οι περιφέρειες των Ιονίων Νήσων, της Κεντρικής Μακεδονίας και

της Κρήτης.

Όσον αφορά την κλαδική εξειδίκευση των περιφερειών, προσδιορίστηκε με

βάση τα στοιχεία απασχόλησης της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού του 1998, με τη χρήση των Συντελεστών Συμμετοχής (QL) (Mayer, Pleeter 1975, Isserman 1977, Παπαδασκαλόπουλος 2000).

Α: απασχόληση

ι: κλάδος

r: περιφέρεια

η : χώρα

Εξειδίκευση υπάρχει όταν QLr> 1, δηλαδή όταν η περιφέρεια συμμετέχει στην απασχόληση του κλάδου με ποσοστό μεγαλύτερο από αυτό με το οποίο

συμμετέχει στη συνολική απασχόληση της χώρας.

Η κλαδική εξειδίκευση των περιφερειών, το 1998, παρουσιάζεται στον Πίνακα που ακολουθεί:

79

00 ο

Πίνακας 7: Συντελεστής Συμμετοχής (QL) 1998

'""""'· Κτηνοιροφ(«, Ορ.ιχckι n.~ eήρα, ... Μιιαποrι11ιι:;tι; Ηλο::.ιριcαU

QL .. ' Δαοτ>κψα Ml<fa ΙΙa•αμόι !Ιιαμ'J,.W( Ρεψα~°'

ΑνιιfΟλιaή Μαι~ uι e,,8aιι • • Ι<ινιρaήΜnι-

. 6nιιήΜοu- • • • "-'"'°' • . βcooeλia •

-~ • • •οmα\ιΜόδο • Σttpte Ελλlιh • • • Armή

Πrλοwόwηοος • • • Βόριιο Ιων•iο • Ιlόιιο Αιyοίο • • Ι(ρ<\τη •

• : Ειδίκευση

• l,25>QL>l

2>QL>1,25 : Μεγάλη Ειδίκευση

• QL> 2 : Πολύ Μεγάλη Ειδίκευση

,.., ...... , Χονδρι<ό ~<VOδoxcfc Α'1'0θο\ι<cuαη 1Ξνδι6μ<αοο Δ><χc!ριοη Δrιι6σΙσ &-'> ... ... )(ρrμa.ιomσrwιaιcof Αιd"'1"1( Διαό<""'1

Karamςιut( ε,mδριο εατιοn1ριο ε.......-, Ο!>ν•νισ\.<11 Πφοuαfα( &Άιι.ΜΙ

• . • •

•

• • • •

• . • •

• • • •

_, Υνdσ.ιςι:n Δρcι011'ρl\τηΙCς

kοινωVΙΚή Π.οοχή(

Ι!ι"rαfδ<\.ση Μ/wν• Υ1πpισιόw

• .

V'ln'ρ<oicς Εrcρόδο<οο

στ ~ -οι<uριd κcιι'Ορνavο:

. •

.

;io..

!ΣΙ :::ι ;io.. :::ι

~ ε C) :::ι C)

~ C) _Μ

~ ?,'j

~ : ""' ::ι:: Μ

'" :::ι

Ξ '" = ,, ::ι:: Μ ::ι::

!:! ""' C) Ζ C)

3: ;: = Ζ

'" :::ι ;:::; -ι ::ι::

3: = Ζ ~ C:• >< ο .n

°' 'Ν ο ο

~ °' "' όο CX>


Από τη διερεύνηση της εξειδίκευσης των Περιφερειών διαπιστώνεται ότι:

- Το σύνολο των Περιφερειών πλην Αττικής και Νοτίου Αιγαίου

ειδικεύονται στην Γεωργία - Κτηνοτροφία (Χάρτης 3).

- Πολύ μεγάλος αριθμός Περιφερειών παρουσιάζει ειδίκευση

στις Κατασκευές.

- Στην Μεταποίηση παρουσιάζουν ειδίκευση δύο χωρικές ενότητες.

Η πρώτη αποτελείται από τις περιφέρειες Αττικής και η Στερεάς

Ελλάδας και η δεύτερη από την Κεντρική και Δυτική Μακεδονία

(Χάρτης 4).

- Στα Εστιατόρια και Ξενοδοχεία ειδικεύεται ο Νησιωτικός Χώρος,

ενώ μικρή ειδίκευση παρουσιάζουν η Ήπειρος και η Πελοπόννησος .

- Στους δυναμικούς κλάδους του τριτογενή τομέα, όπως οι Ενδιάμεσοι

Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί, η Διαχείριση Ακίνητης

Περιουσίας, οι Ετερόδικοι Οργανισμοί και Όργανα, υψηλή ειδίκευση παρουσιάζει κυρίως η Αττική.

Χάρτης 3. Εξειδίκευση των περιφερειών στη γεωργία, κτηνοτροφία, θήρα, και δασοπονία (1998)

Υπόμνημα

ο aι μεταξύ 1 και 1.25

ο QL μεγαλύτερο TOU 1.25

- aι ι.ικρότερο του 1

Πcρ•v•νι1 &tμ:ιηιι.οU Χδρfrι ΙΝ.1.ΙΊΤΟΥΤΟ Π EPlt ΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΜΑΠΤΥΞ ΗΙ

Ε.Π .ι η.νι όον Πσ-cnιο1ημίοu

81


82

Χάρτης 4. Εξειδίκευση των περιφερειών στη μεταποίηση (1998)

Υπόμνημα

D QL μκρότερο του 1

Ο οι μεταξύ 1κα1 . 25

- QL μεγαλύΗ:pο JOU 1.~

Π«ρcνωνή θι::μι:ιιrιιωό Χiρrη

ΙΝΣΤΠΟΥΤΟ Π ΕΡΙt ΕΡiΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ1

E_n 1. Ravιriou Πιnιmια1rν.ιiδu

Αν συγκρίνουμε την ειδίκευση των Περιφερειών το 1993 και το 1998 δεν θα παρατηρήσουμε ουσιαστικές μεταβολές.

Σύνθετη είναι η εικόνα που αφορά την ειδίκευση των νομών. Οι νομοί, που

ειδικεύονται στους κλάδους του πρωτογενή τομέα ή στις κατασκευές, παρου

σιάζουν διασπορά στο χώρο, ενώ οι νομοί που ειδικεύονται στη μεταποίηση ή

στην ενέργεια εντάσσονται σε πολικές συγκεντρώσεις.

Έτσι, ειδίκευση στον πρωτογενή τομέα παρουσιάζουν οι 37 από τους 51 νομούς της χώρας. Οι νομοί που δεν παρουσιάζουν ειδίκευση στον τομέα αυτό ,

είναι νομοί μεγάλων αστικών κέντρων (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Καβά

λα), ηπειρωτικοί νομοί που έχουν συγκριτικά πλεονεκτήματα σε άλλους το

μείς και νησιωτικοί νομοί.

Αντίθετα, ειδίκευση στη μεταποίηση παρουσιάζουν 11 νομοί. Πρόκειται για

νομούς της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, για τους

νομούς των βιομηχανικών κέντρων Πάτρας και Βόλου, για το νομό Καστο

ριάς (με έντονη ειδίκευση στον κλάδο δέρμα - γούνα) και για το νομό Ξάνθης

(με την ανάπτυξη της συνεταιριστικής βιομηχανίας επεξεργασίας προϊόντων

του πρωτογενούς τομέα και την ισχυρή στήριξη μέσω των πολιτικών των κινή

τρων επενδύσεων).


6.2. Κλαδική Διάρθρωση

Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι η κλαδική διάρθρωση των Περιφερειών που γί

νεται με την χρήση του Συντελεστή Ειδίκευσης (CS) (Παπαδασκαλόπουλος, 2000).

CS = .!._ Σ ~- Αίιι 2 ; Α, ΑΙΙ

Μηδενικές τιμές του Συντελεστή παρατηρούνται στην περίπτωση όπου η κλα

δική διάρθρωση της περιφέρειας ταυτίζεται με την κλαδική διάρθρωση της

χώρας. Όσο περισσότερο διαφοροποιείται η κλαδική διάρθρωση της Περι

φέρειας, τόσο η τιμή του συντελεστή πλησιάζει προς την μονάδα.

Πίνακας 8: Συντελεστής Ειδίκευσης (CS) 1993-1998

:;;1·: . ._,:,,;,."ϊ!'··;:'i~.:.1Άϊ::;ι;.~&~; .. ;·_~:'-_ Α νατολucή Μακεδονία και Θράκη 0,258 0,212

Κεντρική Μακεδονία 0,070 0,074

Δυnκή Μακεδονία 0,156 0,197

Ήπεφος 0,177 0,146

Θεσσαλία 0,182 0,165

Ιόνια Νησιά 0,206 0,204

Δυnκή Ελλάδα 0,231 0,188

Στερεά Ελλάδα 0,155 0,168

Ατnκή 0,226 0,192

Πελοπόννησος 0,249 0,243

Βόρεω Αιγαiο 0,165 0,114

Νότιο Αιγαίο 0,264 0,278

Κρήτη 0,216 0,209

Από τη διερεύνηση των τιμών του Πίνακα προκύπτει ότι:

- Τη μεγαλύτερη ομοιότητα προς την κλαδική διάρθρωση της χώρας πα

ρουσιάζει η Κεντρική Μακεδονία.

- Τη μεγαλύτερη διαφοροποίηση από την κλαδική διάρθρωση της χώρας, το

1998, παρουσιάζει το Νότιο Αιγαίο , κυρίως λόγω της εξειδίκευσης στα Εστιατόρια και Ξενοδοχεία (23,5% έναντι 6,3% της χώρας) και η Πελοπόννησος κυρίως λόγω της εξειδίκευσης στην Γεωργία - Κτηνοτροφία (39,5 %

83

Αθ. ΠΑΠΑΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΧΡΙΣΤΟΦΑΚΗΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 6 (2004) , 65-88

84

έναντι 17,5% της χώρας).

- Σημαντική μείωση του συντελεστή και συνεπώς της διαφοροποίησης της

κλαδικής της διάρθρωσης, μεταξύ 1993 και 1998 παρουσιάζει η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Αυτό οφείλεται στη μείωση του ποσοστού απασχό

λησης στη Γεωργία - Κτηνοτροφία από 46,3% σε 38,1 %, καθώς και στην αύξηση των ποσοστών στους κλάδους των υπηρεσιών.

6.3 Χωρική Συμπεριφορά των Κλάδων

Οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις της απασχόλησης, το 1998, παρατηρούνται στην Αττική (37,7%) και στην Κεντρική Μακεδονία (16,7% ). Η συγκέντρωση της απασχόλησης στην Αττική είναι αυξημένη σε σχέση με το 1993 (36,2% ).

Η ιδιαιτερότητα της συγκέντρωσης της απασχόλησης στην Αττική παρατηρεί

ται στον Πίνακα που ακολουθεί, όπου καταγράφεται η συμμετοχή της περι

φέρειας στην συνολική απασχόληση των επιμέρους κλάδων.

Πίνακας 9. Συμμετοχή της Αττικής στην συνολική

Απασχόληση των Κλάδων, 1998

!)~,.;,' ... ::Ή;;'~~' .· " ;.: .. ::.''' ~ '· ·: ' ;,./· . '.. • ." .·. ' % . .Ή.", . \!:\ '·._,,; :yϊ,:i•,\: - . .. .. <> : .. : : ' . ' ... , .. .• ;,. .• ..

Ετερόδικοι Οργανισμοί και Όργανα 85,0

Υπηρεσίες στα Νοικοκυριά 72,0

Ενδιάμεσοι Χρηματοπιστωnκοί Οργανισμοί 63,1

Διαχείριση Ακίνητης Περιουσίας 55,2

Μεταφορές Αποθήκευση και Επικοινωνίες 54,0

Υγεία και Κοινωνική Μέριμνα 51,3

Άλλες Δραστηριότητες Παροχής Υπηρεσιών 48,6

Δημόσια Διοίκηση & Άμυνα 47,9

Μεταποιητικές Βιομηχανίες 45 ,5

Χονδρικό & Λιανικό Εμπόριο 44,9

Εκπαίδευση 39,9

Παροχή Ηλεκτρικού Ρεύματος 38,8

Κατασκευές 35,8

Ξενοδοχεία και Εστιατόρια 27,6

Αλιεία 19,6

Ορυχεία και Λατομεία 3,8 -

Γεωργία, Κτηνοτροφία, Θήρα, Δασοκομία 1,8

. : .

ATHANASIOS PAPAOASKALOPULOS, MANOLIS XRISTOFAKIS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 6 (2004) , 65-88

Η χωρική εγκατάσταση της απασχόλησης των επιμέρους κλάδων αποτυπώνε

ται με την βοήθεια του Συντελεστή Εγκατάστασης (CL) (Παπαδασκαλόπουλος, 2000).

Μηδενική τιμή του συντελεστή δείχνει ότι η περιφερειακή κατανομή της απα

σχόλησης του συγκεκριμένου κλάδου ταυτίζεται με την περιφερειακή κατα

νομή της απασχόλησης του συνόλου των κλάδων. Όσο περισσότερο διαφορο

ποιείται η περιφερειακή κατανομή της απασχόλησης του κλάδου, τόσο η τιμή

του συντελεστή τείνει προς την μονάδα.

Η ιεράρχηση των κλάδων ανάλογα με την χωρική διαφοροποίησή τους , είναι

η ακόλουθη:

Πίνακας 10: Συντελεστής Εγκατάστασης (CL), 1998

Ορυχεία ιcαι Λατομεία 0,547

Ετερόδικοι Οργανισμοί και Όργανα 0,512

Γεωργία, Κτηνοτροφία, Θήρα, Δασοκομία 0,373

Αλιεία 0,343

Υπηρεσίες στα Νοικοκυριά 0,342

Ενδιάμεσοι Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί 0,255

Παροχή Ηλεκτρικού Ρεύματος 0,179

Διαχείριση Ακίνητης Περιουσίας 0,178

Μεταφορές Αποθήκευση και Επικοινωνίες 0,175

Ξενοδοχεία και Εστιατόρια 0,172

Υγεία και Κοινωνική Μέριμνα 0,143

Μεταποιητικές Βιομηχανίες 0,140

Άλλες Δραστηριότητες Παροχής Υπηρεσιών 0,118

Δημόσια Διοίκηση & Άμυνα 0,108

Χονδρικό & Λιανικό Εμπόριο 0,085

Κατασκευές 0,081

Εκπαίδευση 0,060

85

Αθ. ΠΑΠΑΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΧΡΙΣΤΟΦΑΚΗΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 6 (2004) , 65-88

86

Τη μεγαλύτερη διαφοροποίηση από την περιφερειακή κατανομή της συνολι

κής απασχόλησης, παρουσιάζουν κλάδοι που η ανάπτυξή τους έχει δεδομένη

χωροθέτηση (Ορυχεία και Λατομεία, Γεωργία, Κτηνοτροφία, Θήρα, Δασο

κομία, Αλιεία), καθώς και κλάδοι που συγκεντρώνονται σε δυναμικά κέντρα

(Ετερόδικοι Οργανισμοί και Όργανα, Υπηρεσίες στα Νοικοκυριά, Ενδιάμε

σοι Χρηματοπιστωτικοί Οργανισμοί κ.λπ.)

7. Συμπεράσματα Από την ανάλυση που προηγήθηκε διαπιστώνεται ότι οι περιφερειακές ανι

σότητες στην Ελλάδα παραμένουν υψηλές. Ιδιαίτερη δυναμική παρουσιάζουν

η Αττική και η Θεσσαλονίκη με τις ευρύτερες περιοχές τους και οι τουριστι

κοί - νησιωτικοί Νομοί της χώρας. Μικρότερο δυναμισμό παρουσιάζουν οι

νομοί των μεγάλων αστικών κέντρων.

Στα επιμέρους περιφερειακά χαρακτηριστικά διαπιστώνονται τα εξής:

Στον πληθυσμό μειώνονται οι περιφερειακές ανισότητες, εν τούτοις προ

βλήματα υπάρχουν στις Νησιωτικές, στις Ορεινές και στις Παραμεθόριες

Περιοχές.

Στην κατανομή του ΑΕΠ οι περιφερειακές ανισότητες εντείνονται. Οι νομοί

των περιφερειών Αττικής, της Θεσσαλονίκης και της Αχα'Lας, καθώς και οι

νησιωτικές - τουριστικές Περιφέρειες βελτιώνουν την θέση τους. Εν τούτοις,

διαπιστώνεται μείωση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων στις περιμετρι

κές, παραμεθόριες ορεινές και νησιωτικές Περιφέρειες .

Στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ οι ανισότητες εντείνονται. Υψηλότερο του μέσου της

χώρας κατά κεφαλήν ΑΕΠ παρουσιάζουν οι περιφέρειες Αττικής, Νοτίου Αι

γαίου και Κρήτης, ενώ πολύ κοντά είναι οι περιφέρειες της Βόρειας Ελλάδας

και τα Ιόνια Νησιά.

Στην Απασχόληση η μεγαλύτερη αύξηση παρατηρείται σε περιφέρειες Μεγά

λων Αστικών Κέντρων (Αττική, Κεντρικής Μακεδονία, Δυτική Ελλάδα, Θεσ

σαλία), καθώς και στις Τουριστικές - Νησιωτικές Περιφέρειες.

Τα εντονότερα προβλήματα στην Ανεργία εντοπίζονται στις ευρύτερες πε

ριοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, ενώ τα μικρότερα προβλήματα

αντιμετωπίζονται στις Νησιωτικές Περιφέρειες.

Τέλος, σαφείς τάσεις μείωσης των περιφερειακών ανισοτήτων παρουσιάζο

νται στον Τουρισμό και την Υγεία, καθώς και σε βασικούς Κοινωνικούς Δεί

κτες όπως η Κατανάλωση Ηλεκτρικού Ρεύματος, οι Καταθέσεις, τα Επιβατι

κά Ιδιωτικής Χρήσης Αυτοκίνητα και οι Τηλεφωνικές Συνδέσεις.

Συμπερασματικά, διαπιστώνεται:

- Κυριαρχία των δύο Μητροπολιτικών Κέντρων, γεγονός που μπορεί να

στηρίξει ένα διεθνή αναπτυξιακό ρόλο για την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη.


- Δυναμισμό και ενίσχυση των περιοχών των Μεγάλων Αστικών Κέντρων.

- Υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης για τις Τουριστικές - Νησιωτικές

Περιφέρειες .

- Τάσεις ανάκαμψης σε αρκετούς τομείς στις ευρύτερες χωρικές μονάδες

της Βορείου Ελλάδας, της Βορειο-Δυτικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου.

Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι οι περιφερειακές ανισότητες της

χώρας θα πρέπει να είναι αντικείμενο συστηματικής και σε συνεχή βάση διε

ρεύνησης . Έτσι, θα μπορούν να αξιοποιηθούν στη χάραξη της περιφερειακής

πολιτικής και της επιλογής των προτύπων με την αξιοποίηση των δυναμικών

πόλων ανάπτυξης και την εφαρμογή πολιτικών ολοκληρωμένης - ενδογενούς ανάπτυξης για τις Περιμετρικές Περιφέρειες.

Βιβλιογραφία

Επιλογή (2000), Οι Νομοί της Ελλάδος, Η Οικονομική και Κοινωνική Φυσιογνωμία των 52 Νομών και 13 Περιφερειών, Ανάλυση των Περιφερειακών Ανισοτήτων,

Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Ετήσια Έκδοση.

Florence Ρ. (1953), The Logίc of Brίtίsh andAmerican lndustry, Routledge and Kegan.

F lorence Ρ., Fritz W., Gilles R . (1943), Measures of lndustrίal Dίstrίbutίon ,

Industrial location and National Resources, U.S. Natural Resources Planning Board, Washington D.C.

Isard W. (1960), Methods of Regίonal Analysίs: An lntroductίon to Regίona l

Scίence, ΜΙΤ Press.

Isserman Α. (1977), The locatίon quotίent approach to Estίmatίng Regίonal Economίc Jmpact , Journal of the American Institute of Planners, Vol. 43 Νο 1.

Κόνσολας Ι. Νίκος (1997), Σύγχρονη Περιφερειακή Οικονομική Πολιτική,

εκδ. Παπαζήση, Αθήνα.

Konsolas, Ν., Papadaskalopoulos, Α. , Plaskovitis, Ι. (2001), Regίonal Deνelopment ίn Greece, Springer

Konsolas, Ν., Papadaskalopoulos, Α., Ranos, C., Sidiropoulos, Ε. (1994), Regίonal Prospects ίn Greece, Έκδοση Ινστιτούτου Περιφερειακής Ανάπτυξης Παντείου Πανεπιστημίου.

Mayer W., Pleeter S. (1975), Α Theoretίcal Justίficatίon for the use of Locatίon Quotίents, Regional Science and Urban Economics, V.S. Νο 5.

Οικονομικός Ταχυδρόμος - Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης (2000), Η Οικονομία των Ελληνικών Περιφερειών, Ειδικό Τεύχος 17-02-2000, Αθήνα.

Παπαδασκαλόπουλος Δ. Αθανάσιος (2000), Μέθοδοι Περιφερειακής Ανάλυσης,

Εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα.

87

Αθ. ΠΑΠΑΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΧΡΙΠΟΦΑΚΗΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 6 (2004), 65-88

88

Παπαδασκαλόπουλος Δ. Αθανάσιος, Χριστοφάκης Σ. Μανώλης (2002), Περιφερειακός Προγραμματισμός, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα.

Theil Η. (1958), Economίc Forecastίng and Polίcy, Amsterdam.

Tiebout C. (1962), The Communίty Economίc Base Study, New York, Committee for Economic Deνelopment, Supplementary Paper, Νο. 16.

Vanhoνe Ν., Κlaassen L. (1980), Regίonal Polίcy, Α European Approach, Coννer.

Williamson J. (1965), Regίonal Inequalίty and the Process of Natίonal Development: Α Descrίptίon of the Pattems, Economic Development and Cultural Change, Vol. 13.

Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας (1999),ΣχέδιοΑνάπτυξης 2000-2006, Περιφερειακό Σκέλος, Σχέδιο Ανάπτυξης Μητροπολιτικών Κέντρων, Αθήνα.

οι ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...

Documents

Transcript of οι ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ...