ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 9 (2006) , 5-14

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΘΟΡΑ

GLOBALIZATION AND CORRUPTION

Περίληψη

Στην εργασία αυτή εξετάζεται η ύπαρξη συσχέτισης μεταξύ παγκο­

σμιοποίησης και διαφθοράς, διερευνώντας αν οι χώρες που παρουσιά­

ζουν μεγάλο βαθμό παγκοσμιοποίησης παρουσιάζουν και μικρότερη

διαφθορά σε σχέση με τις χώρες που δεν είναι ανοικτές στη παγκο­

σμιοποίηση . Χρησιμοποιώντας διαστρωματικά στοιχεία, οι εκτιμήσεις

δείχνουν την ύπαρξη έντονης συσχέτισης μεταξύ παγκοσμιοποίησης

και διαφθοράς. Επιπλέον, η ανάλυση δείχνει ότι η παγκοσμιοποίηση

δεν αντιστρατεύεται τις βασικές πολιτικές για μείωση της διαφθοράς

στο δημόσιο τομέα, αλλά αντίθετα, η παγκοσμιοποίηση μπορεί να ευ­

νοήσει την ένταση της διαφθοράς στις ιδιωτικές επιχειρήσεις .

Abstract

This paper examines the existence of a correlation between globalization and corruption. lt is checked if the countries that show a high degree of globalization will haνe a lower corruption .as compared with countries that are not open to the globalization procedure. The estimation results, that use cross section data, show the existence of a correlation between globalίzation and corruption. Moreoνer, the paper shows that globalίzation procedure is compatible with policies for combating the corruption ίη the public sector. Οη the contra.ry, it is

. shown that globalization could increase the corruption ίη the priνate sector.

JEL Classification: F02, Ε69, C19 Ke words: Corruption, GlobaJization

• Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών . Οι απόψεις που εκφράζονται στην ερ­

γασία αυτή ε ίναι προσωπικές και δεν ταυτίζονται υποχρεωτικά με τις απόψε ις του

Υπουργείου .

Γιιίpyις ιισνιιυς•

Υσοιρyιlο Οιaινι~~ ιισι Οιιισνοιιιιιιιn

· βιοrιιΜuοΙιι Ιιιιlιr Εαιιιιιιι.

Mltlιtry ι1 ΕCΙΙΙΗΙJ 811 Flιιιιcι, βrιιcι

s

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΟΛΑΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 9 (2006) , 5-14

6

1. Εισαγωγή

Η παγκοσμιοποίηση και η διαφθορά αποτελούν δύο φαινόμενα που, αν

και δεν είναι σημερινά, απασχολούν έντονα τους ερευνητές και εμφανίζονται

στη σύγχρονη διεθνή βιβλιογραφία . Το ενδιαφέρον αυτό οφείλεται στο ότι, αν

και τα δύο αυτά φαινόμενα αποτελούν σήμερα έννοιες της οικονομικής επι­

στήμης , οι επιπτώσεις τους δεν είναι μόνο οικονομικές , αλλά δημιουργούν επί­

σης σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές επιδράσεις.

Δεν υπάρχει ένας απόλυτα αποδεκτός ορισμός του όρου "παγκοσμιοποίη­

ση". Συνήθως, οι διεθνείς οργανισμοί και οι ακαδημαϊκοί περιορίζουν τον όρο

της παγκοσμιοποίησης στην οικονομική του διάσταση. Έτσι, ένας ορισμός της

παγκοσμιοποίησης της οικονομίας την χαρακτηρίζει από αύξηση των ροών

εμπορίου, του κεφαλαίου, της πληροφορίας και κινητικότητα των ατόμων δια­

συνοριακά <1>. Χρονολογικά, η παγκοσμιοποίηση άρχισε να αναπτύσσεται στο τέλος του 19συ αιώνος και στις αρχές του 20°υ, δίνοντας τη θέση της σε ένα

προστατευτισμό που αναπτύχθηκε, λόγω των παγκόσμιων πολέμων, μεταξύ

1914-1950. Στη δεκαετία του '60 επανέκαμψε το φαινόμενο της παγκοσμιοποί­ησης, ενισχυμένο από την τεχνολογική πρόοδο στις επικοινωνίες και στους

υπολογιστές.

Το θέμα της παγκοσμιοποίησης έχει δημιουργήσει τους φανατικούς "υπο­

στηρικτές" και τους φανατικούς "πολέμιους" του θεσμού . Ένα από τα θέματα

κριτικής της παγκοσμιοποίησης (Sutherland, 2002, Watkins, 2002) είναι και οι επιπτώσεις της στις φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες και ο ρόλος που παίζουν

διεθνείς οργανισμοί στη προώθηση της παγκοσμιοποίησης.

Και η διαφθορά δεν είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο . Ήταν γνωστή και

στην αρχαιότητα. Από τα πρώτα μάλιστα στάδια του ανθρώπινου πολιτισμού

αναγνωριζόταν ότι όποιος είναι σε θέση που ασκεί δημόσια εξουσία, δελεάζε­

ται να χρησιμοποιήσει τη δημόσια θέση του για προσωπικό όφελος (Caiden, 2001 ). Η διαφθορά μπορεί να αφορά τον δημόσιο τομέα, τον ιδιωτικό τομέα, ή και τους δύο τομείς.

Ως διαφθορά του δημόσιου τομέα ορίζεται η κατάχρηση δημόσιας εξου­

σίας για ιδιωτικό όφελος (Tanzi, 1998 και Tanzi, 2000). Η «διαφθορά» αναφέ­ρεται στην εξασφάλιση διάφορων ρυθμίσεων, στην προνομιακή πρόσβαση σε

δημόσια αγαθά και υπηρεσίες, στη χαριστική εξασφάλιση δημόσιων προμη­

θειών και συμβάσεων, σε παράνομες προσλήψεις στο δημόσιο , στη δωροδο­

κία-χρηματισμό, κατάχρηση-υπεξαίρεση χρημάτων από δημόσιους λειτουρ­

γούς, κλπ. Η διαφθορά δε συνδέεται αναγκαστικά με ατομικό όφελος, αφού

σε πολλές περιπτώσεις οι ωφελούμενοι είναι η οικογένεια, οι φίλοι, το πολιτι­

κό κόμμα κ.α .. Σε πολλές μάλιστα χώρες, ορισμένες από τις προσόδους της

διαφθοράς διαθέτονται για τη χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων (Tanzi, 2000). Ανάλογα με τη θέση του δημόσιου λειτουργού που εμπλέκεται στη δια­φθορά, αυτή μπορεί να διακριθεί σε «πολιτική» και «γραφειοκρατική ». Η πο-

(!)Ο ορισμός αυτός χρησιμοποιείται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

GEORGIOS MANOLAS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 9 (2006) , 5-14

λιτική διαφθορά λαμβάνει χώρα στα ανώτατα επίπεδα των πολιτικών αρχών

(πχ. αρχηγοί κρατών, υπουργοί, ανώτατοι κραCικοί λειτουργοί), ενώ η γραφει­

οκρατική διαφθορά γίνεται από τη δημόσια διοίκηση κατά τη φάση της καθη­

μερινής παροχής υπηρεσιών (πχ. νοσοκομεία, τελωνεία, εφορίες κλπ) .

Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει αποκτήσει η αποκάλυψη

«κακών ltρακτικών» από μεγάλες ιδιωτικές εταιρίες, που έχει σχέση με τη δια­

φάνεια των στοιχείων τους, τη δημοσίευση ψευδών λογιστικών καταστάσεων,

την εξαπάτηση μικρομετόχων κλπ. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να οριστεί ως

διαφθορά «αποκλειστικά» του ιδιωτικού τομέα, η οποία όμως είναι δύσκολο να

μετρηθεί, ενώ ακόμη δεν υπάρχουν δείκτες που να κάνουν διεθνείς συγκρίσεις .

Στην εργασία αυτή εξετάζεται η ύπαρξη συσχέτισης μεταξύ παγκοσμιοποί­

ησης και διαφθοράς, διερευνάται αν οι χώρες που παρουσιάζουν μεγάλο βαθ­

μό παγκοσμιοποίησης παρουσιάζουν και μικρότερη διαφθορά σε σχέση με τις

χώρες που δεν είναι ανοικτές στη παγκοσμιοποίηση και αναλύονται οι παρά­

γοντες που συνδέουν την παγκοσμιοποίηση με το φαινόμενο της διαφθοράς .

2. Τα διαθέσιμα στοιχεία και ο βαθμός συσχέτισης της παγκοσμιοποίησης με την διαφθορά

Οι μέθοδοι εκτίμησης του βαθμού παγκοσμιοποίησης μιας χώρας ακολου­

θούν συνήθως δύο τρόπους προσέγγισης. Ο πρώτος εξετάζει τον βαθμό που οι

προαπαιτούμενες συνθήκες για την παγκοσμιοποίηση ικανοποιούνται, ενώ ο

δεύτερος εξετάζει τις οικονομικές επιδόσεις μεταβλητών που θεωρούνται εν­

δεικτικές της πορείας της οικονομικής ενοποίησης (Brahmbhatt, 1998). Ένας από τους πλέον διαδεδομένους δείκτες μέτρησης του βαθμού παγκοσμιοποίη­

σης είναι ο 'Ά.Τ. Kearney / FOREIGN POLICY Magazine Globalization Index"<2J. Ο δείκτης βασίζεται σε στοιχεία 62 χωρών και καλύπτει το 84% του πληθυσμού της γης και το 96% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ο δείκτης αντλεί στοι­

χεία από τέσσερις τομείς που σχετίζονται με την παγκοσμιοποίηση , δηλαδή

τους τομείς της ''οικονομικής ενοποίησης" που περιλαμβάνει μεταβλητές όπως

εμπόριο, άμεσες επενδύσεις, κίνηση κεφαλαίων κλπ, της "προσωπικής επα­

φής" με μεταβλητές όπως διεθνή ταξίδια και τουρισμός, όγκος διεθνών κλήσε­

ων κλπ, της "τεχνολογικής συνδεσιμότητας" που αναφέρεται στις μεταβλητές

του αριθμού χρηστών του διαδικτύου και των χώρων πρόσβασης στο διαδί­

κτυο και του "πολιτικού ανοίγματος" που περιλαμβάνει μεταβλητές όπως συμ­

μετοχή της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς, συνεισφορές σε αποστολές του

ΟΗΕ κλπ. Στον Πίνακα 1 παρουσιάζεται η κατάταξη των χωρών που το 2004 παρουσίασαν τον "μεγαλύτερο" και τον "μικρότερο" βαθμό παγκοσμιοποίη­

σης. Στις πρώτες θέσεις βρίσκονται χώρες που χαρακτηρίζονται ως οικονομι­

κά αναπτυγμένες, όπως η Ιρλανδία, η Σιγκαπούρη , η Ελβετία, κλπ, ενώ αντί­

θετα στις τελευταίες θέσεις χώρες όπως το Ιράν, η Ινδία και η Αίγυπτος.

(2) Βλ. "http//www.atkearney.com"

7

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΟΛΑΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 9 (2006), 5-14

8

Πίνακας 1. Δείκτης παγκοσμιοποίησης του Α.Τ. Kearney, για επιλεγμένες χώρες, το έτος 2004

θέση ΧώQα Με~αβολή θέση ΧώQα Με~αβολή

σε σχέση με σε σχέση με

'tO 2003 i o2003

1 Ιρλανδία ο 53 Βραζιλία 5

2 Σιγκαπούρη 2 54 Κένυα -10

3 Ελβετία -1 55 Τουρκία -8

4 Ολλανδία 1 56 Μπαγκλαντές -1

5 Φινλανδία 5 57 Κίνα -4

6 Καναδάς 1 58 Βενεζουέλα 3

7 ΗΠΑ 4 59 Ινδονησία ο

8 Ν. Ζηλανδία 8 60 Αίγυπτος -12

9 Αυστρία -1 61 Ινδία -4

10 Δανία -4 62 Ιράν ο

28 Ελλάδα -2

Π!ΙΥ!ί; Α.Τ. Kearney/ FOREIGN POLICY Magazine Globalization lndex, March/April 2004

Όσον αφορά την διαφθορά, για τον ιδιωτικό τομέα, είναι ιδιαίτερα δύ­

σκολο να μετρηθεί, ενώ ακόμη δεν υπάρχουν δείκτες που να κάνουν διεθνείς

συγκρίσεις<3>. Για το μέγεθος της διαφθοράς στο δημόσιο, δεν υπάρχουν άμε­σες μέθοδοι μέτρησης της. Η μέτρηση του φαινομένου γίνεται έμμεσα και κυ­

ρίως με έρευνες που χρησιμοποιούν ως βάση ερωτηματολόγια. Ένας συχνά

χρησιμοποιούμενος δείκτης για διεθνείς συγκρίσεις, είναι ο "δείκτης αντίλη­

ψης διαφθοράς"<4>, που εκτιμάται από τον διεθνή μη κυβερνητικό οργανισμό Transparency International και αναφέρεται στην αντίληψη διαφθοράς στον δημόσιο τομέα . Η κλίμακα κατάταξης του δείκτη είναι από το Ο έως το 10, όπου ο βαθμός Ο υποδηλώνει τη μέγιστη διαφθορά, ενώ όσο αυξάνει ο σχετι­

κός δείκτης υπάρχει η αίσθηση ότι δεν υπάρχει διαφθορά στη χώρα. Αν και ο

δείκτης αυτός δεν είναι αποτέλεσμα αντικειμενικής ποσοτικής μέτρησης της

διαφθοράς, έχει μεγάλη σημασία γιατί αποκαλύπτει πως το φαινόμενο γίνε­

ται αντιληπτό . Στον πίνακα 2 παρουσιάζονται ορισμένες από τις 133 χώρες που κατατάσσονται με βάση τον δείκτη αντίληψης διαφθοράς σε αυτές, για το

έτος 2003. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται οι δέκα πρώτες και οι δέκα τελευ­

ταίες χώρες στη σχετική κατάταξη και η Ελλάδα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η

(3) Έχουν εκτιμηθεί επιχειρηματικοί δείκτες διαφθοράς για ορισμένες χώρες, όπως για τη

Κορέα (the Korea Corporate Corruption Jndex) . Βλ. Jhung-soo Park (2001 ).

(4) Βλ. "http//www.transparency.org"

GEORGIOS MANOLAS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 9 (2006) , 5-14

διαφθορά είναι ιδιαίτερα υψηλή παγκοσμίως, με αρκετές χώρες απ6 την Ασία,

Αφρική, Λατινική Αμερική και τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες να εμφανί­

ζουν τη χειρ6τερη επίδοση στο σχετικ6 δείκτη μέτρησης της διαφθοράς.

θtση

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

51

Πίνακας 2. Δείκτης αντίληψης διαφθοράς σε επιλεγμένες χώρες, το έτος 2003

ΧώQα Δείχτης θtση ΧώQα

Φινλανδία 9,7 124 Αγκόλα

Ισλανδία 9,6 125 Αζερμπαϊτζάν

Δανία 9,5 126 Καμερούν

Ν. Ζηλανδία 9,5 127 Γεωργία

Σιγκαπούρη 9,4 128 Τατζικισιάν

Σουηδία 9,3 129 Μυανμάρ

Ολλανδία 8,9 130 Παραγουάη

Αυστραλία 8,8 131 Αϊτή

Νορβηγία 8,8 132 Νιγηρία

Ελβετία 8,8 133 Μπανγκλαντές

Ελλάδα 4,3

!!m'!t Transparency International, Corruption Perceptions Index 2003.

Δείχτης

1,8

1,8

1,8

1,8

1,8

1,6

1,6

1,5

1,4

1,3

Για την εξέταση της διασύνδεσης της παγκοσμιοποίησης με την διαφθορά,

ελέγχουμε την ύπαρξη συσχέτισης μεταξύ των μεταβλητών παγκοσμιοποίησης

και διαφθοράς, που απαιτεί τον στατιστικ6 έλεγχο της υπ6θεσης του αν "οι χώ­

ρες που παρουσιάζουν υψηλ6 βαθμ6 κατάταξης στο δείκτη παγκοσμιοποίη ­

σης, παρουσιάζουν και υψηλή κατάταξη στο δείκτη αντίληψης διαφθοράς" <5> . Ο έλεγχος της συσχέτισης γίνεται με τον συντελεστή Spearman, που δίνεται απ6 τον τύπο:

r 5 = 1- (6Σdί2/η(η2-1)

6που, di είναι οι κατά ζεύγη διαφορές των τάξεων και η είναι ο αριθμ6ς των παρατηρήσεων. Οι τιμές που μπορεί να λάβει ο δείκτης είναι -1 < r5 < 1. Όταν r5 = + 1 υπάρχει πλήρης θετική αντιστοιχία μεταξύ των δύο μεταβλητών ,

ενώ εάν r5 = -1 υπάρχει πλήρης αρνητική αντιστοιχία μεταξύ των τάξεων .

Για την εκτίμηση του συντελεστή Spearman χρησιμοποιήθηκαν οι μεταβλη­τές της "παγκοσμιοποίησης" και της "διαφθοράς" . Η πρώτη αφορά την κατάτα­

ξη των χωρών που προκύπτει απ6 τον δείκτη παγκοσμιοποίησης του Α.Τ.

Keamey. Η δεύτερη, περιλαμβάνει την κατάταξη των ίδιων χωρών στο δείκτη

(5) Η υψηλή κατάταξη στο δείκτη σημαίν ε ι έλλε ιψη αντίληψης διαφθοράς .

9

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΟΛΑΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ -Τεύχος 9 (2006) , 5-14

10

αντίληψης διαφθοράς, αφού έγινε μια νέα κατάταξη με βάση τη σειρά μόνο

των επιλεγέντων χωρών και όχι όλων των χωρών που περιλαμβάνονται στο

δείκτη αντίληψης διαφθοράς . Ο προκύπτων συντελεστής Spearman είναι 0,819 που υποδηλώνει <6> έντονη θετική συσχέτιση μεταξύ των τάξεων του βαθμού παγκοσμιοποίησης και της έλλειψης αντίληψης διαφθοράς. Δηλαδή, οι χώρες

που δεν παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό παγκοσμιοποίησης παρουσιάζουν και

μεγάλη διαφθορά.

3. Η επίδραση της παγκοσμιοποίησης στη διαφθορά

Πολλοί είναι οι παράγοντες που αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία,

ότι δημιουργούν ή ενισχύουν το βαθμό διαφθοράς σε μια χώρα. Αυτοί είναι

δυνατό να διακριθούν σε πολιτικούς, κοινωνικούς, θεσμικούς και οικονομι­

κούς. Αν και δεν έχει εξεταστεί διεξοδικά η άμεση επίδραση της παγκοσμιο­

ποίησης στο φαινόμενο της διαφθοράς, η μελέτη των επιπτώσεων της παγκο­

σμιοποίησης σε ορισμένες μεταβλητές που με τη σειρά τους συνδέονται με την

διαφθορά, μπορεί να μας δώσει την έμμεση επίπτωση της παγκοσμιοποίησης

στη διαφθορά . Στην ανάλυσή μας, θα διακρίνουμε την διαφθορά του δημόσιου

και του ιδιωτικού τομέα χωριστά .

Όσον αφορά την διαφθορά στο δημόσιο :

ο Η σχέση μεταξύ του κατά κεφαλή ΑΕΠ και της διαφθοράς εξετάζεται σε

πολλές επιστημονικές εργασίες . Είναι γενικά αποδεκτό ότι στις φτωχές

χώρες τόσο η πολιτική , όσο και η γραφειοκρατική διαφθορά, παρουσιά­

ζουν μεγαλύτερη ανάπτυξη. Το ύψος του κατά κεφαλή ΑΕΠ θεωρείται ότι

είναι η μεταβλητή που εξηγεί καλύτερα όλους τους υπάρχοντες δείκτες

διαφθοράς (Treisman, 2000). Ο λόγος που υποστηρίζεται ότι η ανάπτυξη επηρεάζει την διαφθορά σε μια χώρα, στηρίζεται στην άποψη ότι οι οικο­

νομίες των πλούσιων χωρών λειτουργούν αποδοτικότερα και οι συναλλα­

γές είναι ταχύτερες, γίνονται με μεγαλύτερη διαφάνεια, ενώ οι «προσωπι­

κές επαφές» περιορίζονται θεσμικά. Αντίθετα, τα χαρακτηριστικά των

αναπτυσσόμενων χωρών είναι η περιορισμένη αποδοτικότητα των οικονο­

μιών τους και οι εκτεταμένες «προσωπικές επαφές» στις σχέσεις πολίτη­

κράτους, που ενισχύουν την διαφθορά. Το κρίσιμο ερώτημα είναι το αν η

παγκοσμιοποίηση οδηγεί σε μεγαλύτερες οικονομικές ανισότητες, ή αν η

παγκοσμιοποίηση έχει θετικές επιπτώσεις στα εισοδήματα των χωρών που

έχουν ανοίξει τις συναλλαγές τους στο διεθνές εμπόριο και τις ελεύθερες

οικονομικές συναλλαγές .

Οι περισσότεροι ερευνητές (Sutherland, 2002, Watkins 2002, Milanovic, 2002) συμφωνούν ότι η παγκοσμιοποίηση έχει προωθήσει τη σύγκλιση του

(6) Ο έλεγχος της υπόθεσης της ύπαρξης μη συσχέτισης στον πληθυσμό έγινε με την παράμετρο t=(r

5(n-2)1i2)/(1-r52)l i2) , που κατανέμεται ως Student-t με n-2 βαθμούς ελευθερίας. Η τι­

μή της παραμέτρου είναι 11 ,09, τιμή που απορρίπτει την υπόθεση σε επίπεδο στατιστικής

σημαντικότητας 1 % και 5%.

GEORGIOS MANOLAS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 9 (2006) , 5-14

κατά κεφαλή εισοδήματος μεταξύ των χωρών και μάλιστα το κατά κεφαλή

εισόδημα έχει αυξηθεί ταχύτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες απ' ότι στις

πλούσιες χώρες (στη δεκαετία του '90, η αύξηση ήταν αντίστοιχα 5% με 2,2% ). Όμως παρά την αύξηση αυτή , στις αναπτυσσόμενες χώρες έχει αυ­

ξηθεί η υπάρχουσα ανισότητα, που όμως αποδίδεται σε άλλους παράγο­

ντες εκτός παγκοσμιοποίησης (πόλεμοι, φυσικές καταστροφές, τεχνολογι­

κές αλλαγές, κλπ). Οι χώρες που παρουσιάζονται περισσότερο ανοιχτές

στο εμπόριο , στη κίνηση κεφαλαίων κλπ, έχουν σημαντική αύξηση στα ει­

σοδήματα τους.

ο Η διαφθορά ενισχύεται από τον μεγάλο αριθμό των ελέγχων και εξουσιοδο­

τήσεων που απαιτούνται στην καθημερινή ζωή του πολίτη. Τέτοια παρα­

δείγματα είναι οι διαδικασίες που απαιτούνται για να πάρει κανείς άδεια

να ανοίξει ένα κατάστημα, να δανειστεί χρήματα, να επενδύσει, να κάνει

μια εξαγωγή, να πάρει διαβατήριο, κλπ. Αυτοί οι έλεγχοι δίνουν μια μονο­

πωλιακή δύναμη στα εξουσιοδοτημένα όργανα του κράτους, που μπορούν,

με διάφορα προσχήματα, να αρνηθούν ή να καθυστερήσεων την ικανοποίη­

ση των αιτημάτων των πολιτών, με σκοπό να αποσπάσουν χρήματα από

τους ενδιαφερόμενους . Παράλληλα, διάφορες κυβερνητικές δράσεις και

αποφάσεις δημιουργούν δυνατότητες διαφθοράς . Για παράδειγμα τα δημό­

σια έργα, οι κρατικές προμήθειες, οι αποφάσεις για χρήση γης, η πώληση

δημόσιας περιουσίας και οι ιδιωτικοποιήσεις είναι μερικά παραδείγματα

που μπορεί, αν δεν υπάρχει διαφάνεια, να δημιουργήσουν ή να τονώσουν

τη διαφθορά, ιδιαίτερα αν το ισχύον σχετικό θεσμικό πλαίσιο δεν παρέχει

τις αναγκαίες ασφαλιστικές δικλείδες κατά της διαφθοράς (Tanzi, 1998).

Η παγκοσμιοποίηση χρειάζεται για να λειτουργήσει διαρθρωτικές και θε­

σμικές μεταβολές. Απαιτεί απελευθέρωση των αγορών, ανταγωνισμό , δια­

φάνεια και ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών (Abed, 2003, Ν' Diaye, 2001), δηλαδή πολιτικές που είναι απόλυτα συμβατές με την καταπολέμηση των παραπάνω παραγόντων που ενισχύουν το φαινόμενο της διαφθοράς.

ο Σημαντικός παράγοντας που ενισχύει την διαφθορά είναι το φορολογικό

σύστημα και η οργάνωση των φορολογικών υπηρεσιών σε μια χώρα. Όταν

οι φόροι στηρίζονται σε σαφείς νόμους και δεν απαιτείται η επαφή-δια­

πραγμάτευση μεταξύ φορολογουμένων και εφοριακών, αυτό οδηγεί στον

περιορισμό της διαφθοράς. Αντίθετα, η ύπαρξη πολλών φόρων, φόρων που

στηρίζονται σε νόμους που είναι δύσκολο να ερμηνευτούν εύκολα, η δυνα­

τότητα διαπραγμάτευσης του βεβαιωμένου φόρου, αποτελούν παράγοντες

που ενισχύουν την διαφθορά (Tanzi and Daνoodi, 2000, Tanzi, 1998).

Η παγκοσμιοποίηση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη δυνατότητα των χω­

ρών να αυξήσουν τα φορολογικά τους έσοδα, μέσω των υπαρχουσών εθνι­

κών φορολογικών συστημάτων. Το ηλεκτρονικό εμπόριο και χρήμα, το

εμπόριο μέσα σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικές

χώρες και οι παράκτιες εταιρίες είναι μόνο μερικά παραδείγματα από ένα

είδος δημοσιονομικού σαρακιού που μπορεί να δημιουργήσει το φαινόμενο

11

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΟΛΑΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 9 (2006) , 5-14

12

της παγκοσμιοποίησης (Tanzi, 2001). Έτσι, η παγκοσμιοποίηση θα οδηγή­

σει μεσοπρόθεσμα σε μια εκμοντέρνιση και αναμόρφωση των εθνικών φο­

ρολογικών συστημάτων και μεγαλύτερη συνεργασία των χωρών για την

ανταλλαγή πληροφοριών γα τους φορολογούμενους, πολιτικές που είναι

προς την κατεύθυνση της μείωσης της διαφθοράς που προέρχεται από την

φορολογική οργάνωση των χωρών.

Συνοψίζοντας, από τα παραπάνω φαίνεται ότι η παγκοσμιοποίηση δεν

αντιστρατεύεται τις βασικές πολιτικές για μείωση της διαφθοράς στο δημόσιο

τομέα, αλλά προϋποθέτει δράσεις που είναι συμβατές με το στόχο της καταπο­

λέμησης της διαφθοράς . Αντίθετα, όσον αφορά την επίδραση της παγκοσμιο­

ποίησης στη διαφθορά του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας, η παγκοσμιοποίη­

ση μπορεί να ευνοήσει την ένταση της διαφθοράς στις ιδιωτικές επιχειρήσεις .

Το χαρακτηριστικό μιας "παγκοσμιοποιημένης" επιχείρησης είναι να βρίσκε­

ται η έδρα της σε μια χώρα, η παραγωγή του προϊόντος της να γίνεται σε δια­

φορετικές χώρες, το προϊόν της να πωλείται αλλού , ενώ οι μέτοχοί της να προ­

έρχονται από διάφορα σημεία του πλανήτη. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, είναι δυ­

σκολότερος ο φορολογικός έλεγχος των επιχειρήσεων, η αποτροπή της εξαπά­

τησης των μικρομετόχων της επιχείρησης και ο έλεγχος της διαφάνειας των

στοιχείων τους . Οι αδυναμίες αυτές σε συνδυασμό με τον έντονο διεθνή αντα­

γωνισμό που δημιουργείται μπορεί να ενισχύσει την υιοθέτηση «κακών πρα­

κτικών» από μεγάλες ιδιωτικές εταιρίες, δηλαδή την ένταση της διαφθοράς

στις ιδιωτικές επιχειρήσεις λόγω της παγκοσμιοποίησης .

4. Συμπεράσματα και προτάσεις πολιτικής

Η παγκοσμιοποίηση και η διαφθορά αποτελούν δύο σημαντικά φαινόμενα

της κοινωνίας μας. Η αντίληψη που υπάρχει σήμερα είναι, η προώθηση της

παγκοσμιοποίησης και ο περιορισμός της διαφθοράς . Όσον αφορά τις προ­

σπάθειες καταπολέμησης της διαφθοράς, αυτές είναι τόσο παλαιές όσο και η

ίδια η διαφθορά (Riley, 1998). Μερικά από τα οικονομικά μέτρα που συνήθως προτείνονται είναι (World Bank, 2000):

ο Η ενίσχυση της μακροοικονομικής σταθερότητας, ο περιορισμός των στρε­

βλωτικών κρατικών παρεμβάσεων στις διαδικασίες της παραγωγής και της

κατανάλωσης, η κατάργηση των μονοπωλίων, ο περιορισμός των κρατικών

ελέγχων και η βελτίωση του φορολογικού συστήματος.

ο Η αναμόρφωση και ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης και η ενί­

σχυση της αξιοκρατίας στο δημόσιο και η αύξηση των μισθών των δημό­

σιων λειτουργών, καθώς και κάθε άλλο μέτρο που συμβάλλει στη βελτίωση

της ποιότητας της δημόσιας διοίκησης.

ο Η δημιουργία οργάνων για αποτελεσματικούς λογιστικούς ελέγχους.

Η παγκοσμιοποίηση δεν αντιστρατεύεται αυτές τις βασικές πολιτικές για

μείωση της διαφθοράς στο δημόσιο τομέα, αλλά αντίθετα προϋποθέτει δρά-

GEORGIOS MANOLAS - REVIEW OF ECONOMIC SCIENCES - Νο 9 (2006) , 5-14

σεις που είναι συμβατές με το στόχο της καταπολέμησης της διαφθοράς. Αντί­

θετα, η εκτίμηση για ενίσχυση της επιχειρηματικής διαφθοράς λόγω παγκο­

σμιοποίησης, απαιτεί, πέραν των άλλων μέτρων που θα πρέπει να υιοθετού­

νται από τις εθνικές κυβερνήσεις (Aziz Tunku Abdul, 2001), και τη συνεργα­σία και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών για να αντιμετωπι­

στούν αποτελεσματικότερα οι 'αδυναμίες' που δημιουργούνται από τις "πα­

γκοσμιοποιημένες" επιχειρήσεις.

Βιβλιογραφία

Abed G., 2003, "Unfulfilled Promise", IMF - Fίnance and Development, March.

Aziz Tunku Abdul, 2001, "Preνenting Corruption in the Priνate Sector", Progress ίn the Fίght Agaίnst Corruptίon ίn Αsία and Pacίfic, Asian Development Bank and OECD.

Brahmbhatt Milan, 1998, "Measuring Global Economic Integration: Α Review of the Literature and Recent Evidence", incomplete draft.

Caiden G.E., 2001, "Corruption and Governance", G.E. Caiden, 0.Ρ. Dwivedi and J. Jabbra (eds) Where Corruption Lίves, Kumarian Press.

Milanovic Β., 2002, "Can we Discern the Effect of Globalίzation on Income Distribution?", World Bank Policy Research Workίng Paper 2876, Aprίl

N'Dίaye Syni, 2001, "The Role of Institutional Reforms", IMF - Fίnance and Development, December.

Park Jhung-soo, 2001, "Measuring Corporate Corruption in Korea", Progress ίn the Fίght Agaίnst Corruption ίn Αsία and Pacίfic, Asian Development Bank and OECD.

RiΪey St., 1998, "The political-economy of anti-corruption strategies in Africa", The European Joumal of Development Research, 10.

Sutherland Ρ., 2002, "Why we should Embrace Globalίzation", IMF - Fίnance

and Development, September.

\ Tanzi V., 1998, "Corruptίon around the world: Causes, consequences, scope and cures", IMF Workίng Paper, 63.

Tanzi V., 2000, Policies, Institutions and the Dark Sίde of Economics, Edward Elgar, Cheltenham, U.Κ.

Tanzi V. and Η. Davoodi, 2000, "Corruption, Growth and Public Finances", IMF Working Paper Series WP/00/182

Tanzi V., 2001, "Globalization and the Work of Fiscal Termites", IMF -Fίnance and Development, March.

13

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΟΛΑΣ - ΕΠΙθΕΩΡΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ - Τεύχος 9 (2006), 5-14

14

Treisman D. , 2000, "The causes of corruption: a cross-national study", Joumal of Publίc Economίcs, νο\.76, pp.399-457.

Watkins Κ. Ρ. , 2002, "Making Globalization Work for the Poor", IMF - Fίnance

and Development, September.

World Bank, 2000, ''Helping countries combat corruption. Progress at the World Bank since 1997" Operatίonal Core Servίces and Poνerty Reductίon and Economίc Management Network, Washington D.C, World Bank.