ΦΛΩΡΙΝΑ – ΜΠΙΤΟΛΑ -...

0

Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ε Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο

Μ . Π . Σ . Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ι Κ Η & Σ Χ Ε Δ Ι Α Σ Μ Ο Σ Τ Ο Υ Χ Ω Ρ Ο Υ

Κ Α Τ Ε Υ Θ Υ Ν Σ Η : Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ Ι Α & Π Ο Λ Ε Ο Δ Ο Μ Ι Α

ΦΛΩΡΙΝΑ – ΜΠΙΤΟΛΑ 1980 – 2000

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΑΥΓΕΡΙΝΟΥ -ΚΟΛΩΝΙΑ ΣΟΦΙΑ

ΛΑΦΑΖΑΝΗ ΟΛΓΑ, Α.Μ.41000720

ΑΘΗΝΑ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ

2005

ΦΛΩΡΙΝΑ – ΜΠΙΤΟΛΑ, 1980-2000

1

1. Εισαγωγή ................................................................................................... 2

1.1 Υποθέσεις εργασίας ............................................................................................. 3

1.2 Μεθοδολογία ...................................................................................................... 4

2. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ .................................................................................... 7

2.1. Οθωμανική Αυτοκρατορία ............................................................................... 7

2.2 Ένταξη στο Ελληνικό κράτος ................................................................................ 9

2.3. Ιστορία της πόλης της Φλώρινας – πολεοδομική εξέλιξη ................................ 13

3. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΕΜΠΑΡΓΚΟ ................................................................... 18

3.1. Η δεκαετία του ’80: μια περίοδος ανάπτυξης των εμπορικών σχέσεων ..................... 18

3.2 Δεκαετία ’90: μια ταραγμένη περίοδος στις σχέσεις των δυο χωρών ........................ 20

3.2.1 Σύνοψη των πολιτικών γεγονότων της περιόδου 1991–1995 ................... 20

3.2.2 Οι τοπικές πολιτικές εξελίξεις ................................................................... 22

3.3.3 Η πολιτική της Ελλάδας: μια κριτική προσέγγιση ...................................... 23

4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΜΠΑΡΓΚΟ ............................................................. 25

4.1 Η εμπειρία των κατοίκων ............................................................................... 25

4.2. οικονομικοί και κοινωνικοί δείκτες ...................................................................... 30

4.2.1 Κατά Κεφαλήν Εγχώριο Προϊόν ................................................................ 30

4.2.2 Ανεργία ..................................................................................................... 33

4.3 Χωρική διάσταση του εμπάργκο .......................................................................... 34

4.3.1 Εμπορική Δραστηριότητα της πόλης .............................................................. 35

4.3.2 Καταστήματα που έχουν κλείσει την τελευταία δεκαετία ................................... 39

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ...................................................................................... 42

6. ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ ....................................................................................... 44

6.1 Ο τόπος, η γλώσσα, οι σχέσεις : μια ανθρωπολογική προσέγγιση ................. 44

6.2 Παρόν ........................................................................................................... 46

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ............................................................................................ 47

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Κεφαλαίου 2:Τα ζήτημα της γλώσσας ..................................................... 47

Παράρτημα πινάκων(κεφάλαιο 4ο ) ........................................................................... 49

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ............................................................................................ 51


2

1. Εισαγωγή

Δυο πόλεις με κοινή ιστορία μέχρι της αρχές του αιώνα. Οι άνθρωποι από τις δυο

μεριές των συνόρων έχουν πολλά κοινά. Η Οθωμανική αυτοκρατορία μια πολυεθνική

συμβίωση για πολλούς αιώνες. Η χάραξη των συνόρων διακόπτει αυτή τη σχέση. Μια

σειρά γεγονότων τον 20ο αιώνα (ανταλλαγή πληθυσμών, παγκόσμιοι πόλεμοι, ένταξη της

τότε Σερβίας στο Ανατολικό μπλοκ) διατηρούν μια ένταση στην περιοχή. Παρόλαυτά οι

μνήμες στον τόπο στους ανθρώπους είναι ζωντανές. Η πολιτική του Ελληνικού κράτους

καθ’όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα με ποικίλους τρόπους, εμμένει σε μια κατεύθυνση: να

σβήσει την κοινή μνήμη, το κοινό παρελθόν, την κουλτούρα: να διακόψει τις σχέσεις να

υπερασπιστεί τα σύνορα από τον κίνδυνο «εκ του βορά» να ομογενοποιήσει –με κάθε

τρόπο και κόστος- την ελληνική επικράτεια.

Την περίοδο της μεταπολίτευσης βελτιώνεται η αντιμετώπιση των κατοίκων από την

Πολιτική εξουσία, γεγονός που έχει άμεσο αντίκτυπο και στις σχέσεις των κατοίκων της

περιοχής με τους γείτονές τους. Οι δύο πόλεις ξαναποκτούν επαφή και χιλιάδες

Γιουγκοσλάβων, κυρίως από τα Μπίτολα, επισκέπτονται τόσο τη Φλώρινα όσο και την

ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας του Αιγαίου για να ψωνίσουν, να διασκεδάσουν, να

κάνουν διακοπές. Η κίνηση αυτή έχει άμεσο αντίκτυπο στην τοπική κοινωνία και στη

Φλώρινα παρατηρείται μια έντονη εμπορική άνθηση. Η «οικειότητα» που οι άνθρωποι

ένθεν και ένθεν των συνόρων έχουν μεταξύ τους αλλά και το γεγονός ότι σε μεγάλο

ποσοστό μπορούν να συνεννοηθούν στην ίδια γλώσσα, έχει σαν αποτέλεσμα την

διευκόλυνση και των εμπορικών σχέσεων.

Την δεκαετία του ‘90 οι κεντρικές πολιτικές επιλογές αναζωπυρώνουν την

υποβόσκουσα ένταση και φέρνουν στη επιφάνεια μίση και πάθη που σταδιακά έσβηναν.

Το θέμα της «Μακεδονίας» κρατάει πάνω από έναν αιώνα, όπως και οι αντικρουόμενοι

εθνικισμοί που κατατρών ακόμα τα Βαλκάνια. Έτσι η πρώτη πενταετία του ’90 στην

Ελλάδα παρουσιάζεται ένα φοβερό εθνικιστικό ξέσπασμα. Οι κεντρικές πολιτικές επιλογές

που γίνονται «για το καλό όλων» στο όνομα «της Ελληνικής Μακεδονίας» είχαν πολύ

συγκεκριμένες επιδράσεις στην τοπική κοινωνία της Φλώρινας.


3

1 . 1 Υ π ο θ έ σ ε ι ς ε ρ γ α σ ί α ς

Το σημείο που αρχική μου πρόθεση ήταν να επικεντρωθώ σε αυτήν την εργασία ήταν

να διερευνήσω αανν κκααιι κκααττάά ππόόσσοο,, δδυυοο ππόόλλεειιςς,, ηη ΦΦλλώώρριινναα κκααιι τταα ΜΜππίίττοολλαα,, πποουυ τταα σσύύννοορραα

ττιιςς χχώώρριισσαανν λλιιγγόόττεερροο ααππόό έένναανν ααιιώώνναα ππρριινν,, εεννώώ γγιιαα ππάάννωω ααππόό ττέέσσσσεερριιςς ααιιώώννεεςς εείίχχαανν κκοοιιννήή

ιισσττοορρίίαα,, εεξξαακκοολλοουυθθοούύνν σσήήμμεερραα νναα έέχχοουυνν σσχχέέσσεειιςς κκααιι ττιι μμοορρφφήή έέχχοουυνν οοιι σσχχέέσσεειιςς ααυυττέέςς..

Ξεκινώντας την έρευνα πάνω σε αυτό το αντικείμενο ένα πρόσφατο γεγονός φάνηκε

να έχει στιγματίσει την περιοχή και να έχει διαταράξει τη ζωή των κατοίκων: η μεγάλη

όξυνση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, την Ελλάδα και την Π.Γ.Δ.Μ. στις αρχές

της δεκαετίας του ΄90. Έτσι ένα άλλο βασικό ερώτημα γεννήθηκε: αανν έέχχεειι ααρρννηηττιικκέέςς

εεππιιππττώώσσεειιςς ηη όόξξυυννσσηη ττωωνν δδιιαακκρρααττιικκώώνν σσχχέέσσεεωωνν δδυυοο γγεειιττοοννιικκώώνν χχωωρρώώνν,, ααπποοττέέλλεεσσμμαα

κκεεννττρριικκώώνν πποολλιιττιικκώώνν εεππιιλλοογγώώνν,, σσττηη ζζωωήή ττωωνν σσυυννοορριιαακκώώνν ππόόλλεεωωνν κκααιι σσεε πποοιιοο ββααθθμμόό..

Συνέπεια αυτών ήταν και η σκέψη για το αανν κκααιι κκααττάά ππόόσσοο ηη ααννάάππττυυξξηη ττωωνν

σσυυννοορριιαακκώώνν ππόόλλεεωωνν σσυυννδδέέεεττααιι μμεε ττηηνν δδυυννααττόόττηητταα εεππιικκοοιιννωωννίίααςς ττοουυςς μμεε ττιιςς γγεειιττοοννιικκέέςς

χχώώρρεεςς κκααιι αανν ηη ««σσυυννοορριιαακκήή»» ττοουυςς θθέέσσηη,, γγεεγγοοννόόςς πποουυ ααπποοττεελλεείί ππααρράάγγοονντταα υυππααννάάππττυυξξήήςς

ττοουυςς σσττιιςς μμέέρρεεςς μμααςς θθαα μμπποορροούύσσεε νναα ααννττιισσττρρααφφεείί,, ώώσσττεε νναα ααπποοττεελλέέσσεειι σσυυγγκκρριιττιικκόό ττοουυςς

ππλλεεοοννέέκκττηημμαα..

Για την απάντηση των παραπάνω ερωτημάτων επιχειρείται αρχικά μια ανασκόπηση

των σχέσεων των ανθρώπων που ζουν από τις δυο μεριές των συνόρων τον τελευταίο

αιώνα. Σχέσεις που ενώ φάνηκαν να βελτιώνονται την δεκαετία του ’80 παρουσίασαν μια

ραγδαία όξυνση στη δεκαετία του ’90, όξυνση που οφείλεται στις κεντρικές πολιτικές

επιλογές των κυβερνήσεων των δυο κρατών, της Ελλάδας και της Π.Γ.Δ.Μακεδονίας. Τις

επιπτώσεις αυτής της όξυνσης εξετάζω στη Φλώρινα, τόσο από οικονομική σκοπιά όσο

και στη βάση των μεταβολών που επέφεραν στο χώρο της πόλης από την άποψη της

εμπορικής της δραστηριότητας. Τέλος επιχειρείται μια ανάγνωση σε σχέση με τις

επιπτώσεις στις ήδη ταραγμένες σχέσεις στη ζωή των ανθρώπων του τόπου.


4

1 . 2 Μ ε θ ο δ ο λ ο γ ί α

Η έρευνα εκπονήθηκε σε αρχεία, βιβλιοθήκες αλλά και στο πεδίο. Βασίζεται τόσο σε

βιβλιογραφικές πηγές όσο και σε λεκτικά ντοκουμέντα. Πιο αναλυτικά, η μεθοδολογία

παρουσιάζεται χωριστά ανά κεφάλαιο.

Για το πρώτο μέρος της εργασίας, την Ιστορική αναδρομή, τα στοιχεία που

παρουσιάζονται πηγάζουν από βιβλιογραφικές πηγές που αφορούν την περίοδο από τις

αρχές του αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του ’70. Πρέπει, πάντως να σημειωθεί, πως για την

περίοδο του εμφυλίου αλλά και σχεδόν μέχρι τις μέρες μας, οι πηγές που εξειδικεύουν

την ιστορία της περιοχής είναι ελάχιστες. Ο Β. Γούναρης και ο Ι. Μιχαηλίδης, δυο από

τους ιστορικούς που έχουν ασχοληθεί περισσότερο με την περιοχή της Φλώρινας

αναφέρουν σε κείμενό τους «Αν και το διπλωματικό παρασκήνιο της περιόδου 1946-1949

έχει φωτιστεί αρκετά, … το επίπεδο της τοπικής κοινωνίας της Φλώρινας δεν αντέχει

ακόμη σε μια κοντινότερη ματιά, ίσως ούτε σε αυτή των ιστορικών1»

Το δεύτερο κεφάλαιο που αναφέρεται στα γεγονότα μετά τη μεταπολίτευση,

περιγράφει τις συνθήκες που επικρατούσαν στη δεκαετία του ’80, αλλά και η περιγραφή

των πολιτικών γεγονότων που έλαβαν χώρα στη δεκαετία του ’90, πηγάζει από

συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν με διάφορους φορείς της περιοχής

(παρουσιάζονται αναλυτικά παρακάτω) αλλά κυρίως δημοσιεύσεις του τύπου της

περιόδου. Εκτός από το βιβλίο του Σ.Βαλντέν, το οποίο πραγματεύεται κριτικά την

Ελληνική πολιτική στα Βαλκάνια και αναφέρεται και στην όξυνση των σχέσεων Ελλάδας –

Π.Γ.Δ.Μ. , και του Τ.Κωστόπουλου που επικεντρώνεται στο ζήτημα της γλώσσας δεν

υπάρχει κάποια άλλη βιβλιογραφική πηγή για την περίοδο εκείνη.

1 Β. Γούναρης ,Ι. Μιχαηλίδης, Η ΦΛΩΡΙΝΑ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ, σελ. 124


5

Τέλος, το τρίτο κεφάλαιο είναι αποκλειστικά βασισμένο σε συζητήσεις και

συνεντεύξεις με τους κατοίκους της περιοχής, με την πολύτιμη βοήθεια δυο

δημοσιεύσεων της στήλης «Ιός της Κυριακής» της Ελευθεροτυπίας το έτος 1996.

Πραγματοποιήθηκαν τέσσερις ημικατευθυνόμενες συνεντεύξεις, οι εξής:

κ. Αριστείδου, Πρόεδρος του Εμπορικού Βιομηχανικού Επιμελητηρίου

Φλωρίνης. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στις 06/01/2005.

κ. Κυρκόπουλος, αντιπρόεδρος του Εμπορικού Βιομηχανικού Επιμελητηρίου

Φλώρινας. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στις 06/01/2005.

κ. Δ., πρώην μέλος του Δημοτικού και Νομαρχιακού Συμβουλίου Φλώρινας,

δάσκαλος και ιδιοκτήτης μανάβικου στη Κεντρική Αγορά. Η συνέντευξη

πραγματοποιήθηκε στις 04/01/2005.

κ. Πούγιος Γιώργος, πρώην μέλος της Τοπικής Ένωσης Δήμων και

Κοινοτήτων και πρώην πρόεδρος του καποδιστριακού Δήμου Κάτω Κλεινών.

Οι δυο συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν στις 19/11/2004 και 03/01/2004.

Οι δύο πρώτοι πληροφορητές επιλέχτηκαν λόγω της θέσης τους στο Εμπορικό

Βιομηχανικό Επιμελητήριο, μια και το κύριο ζήτημα που πραγματεύτηκα ήταν η εξέλιξη

της εμπορικής δραστηριότητας στην πόλη της Φλώρινας.

Ο κύριος Δ., ο οποίος ζήτησε να μην αναφερθεί το όνομά του, μου συστήθηκε από

διάφορους καταστηματάρχες της πόλης οι οποίοι θεωρούσαν ότι «αυτός ξέρει».

Τέλος, ο κ. Πούγιος ήταν ένας από τους βασικούς πληροφοριοδότες του αφιερώματος

στον «Ιό της Κυριακής» που αφορούσε ένα θέμα πολύ κοντινό σε αυτό που

πραγματεύομαι στην παρούσα εργασία. Με ενδιέφερε να δω αν η άποψη που είχε

εκφράσει στο συγκεκριμένο δημοσίευμα άλλαξε με το πέρασμα των χρόνων.


6

Οι συνεντεύξεις αυτές δομήθηκαν σε δύο βασικούς άξονες: τι συνέβαινε πριν το

εμπάργκο και ποια τα αποτελέσματά του στην τοπική κοινωνία. Στον πρώτο άξονα οι

ερωτήσεις που τέθηκαν αφορούσαν κυρίως τις σχέσεις των κατοίκων των διασυνοριακών

πόλεων μέχρι το ’90 και την εμπορική δραστηριότητα της πόλης. Στον δεύτερο άξονα οι

ερωτήσεις αφορούσαν και πάλι την εμπορική δραστηριότητα αλλά ζητήθηκε και

περιγραφή, όσο το δυνατόν αναλυτικότερη του κλίματος των ημερών. Οι συνεντεύξεις

δεν παρατίθενται ολόκληρες, αλλά αναφέρονται αποσπάσματά τους όπου κρίνεται

αναγκαίο.

Εκτός από τις τέσσερις αυτές βασικές συνεντεύξεις, από ελεύθερες συζητήσεις με

τους ιδιοκτήτες καταστημάτων λιανικού εμπορίου της πόλης, αποκόμισα μια αίσθηση για

τις συνθήκες πριν και μετά το ’90.

Τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποίησα για την οικονομική δραστηριότητα

προέρχονται από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία και η επεξεργασία τους έγινε στα

πλαίσια της παρούσας εργασίας.

Τέλος, η αποτύπωση του εμπορικού κέντρου της Φλώρινας είναι προϊόν επιτόπιας

έρευνας, που διενεργήθηκε στην πόλη της Φλώρινας στο διάστημα 02/01/2005/ έως

10/01/2005.


7

2. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

2 . 1 . Ο θ ω μ α ν ι κ ή Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α

Επί οθωμανικής Αυτοκρατορίας η

πόλη της Φλώρινας άνηκε διοικητικά

στο Βιλαέτι και το Σαντζάκι των

Βιτωλίων. Το Μοναστήρι, η

πρωτεύουσα της επαρχίας των

Βιτωλίων, λόγω της στρατηγικής της

θέσης, αλλά κυρίως λόγο της

οικονομικής της ανάπτυξης,

αποτελούσε τη δεύτερη μεγαλύτερη σε

πληθυσμό Μακεδονική πόλη με βάση

την Οθωμανική απογραφή του 1905

αλλά και το δεύτερο μεγαλύτερο

οικονομικό κέντρο μετά τη

Θεσσαλονίκη. Η επικοινωνία μεταξύ

των δύο πόλεων γινόταν με άλογα,

γαϊδούρια αλλά και καμήλες και ήταν

λιγότερο από μια μέρα ταξίδι από τη μια στην άλλη όπως αναφέρει ο V.Berard2 -

απόσταση πολύ μικρή για τα δεδομένα της εποχής. Το διαμέρισμα της Φλώρινας, λόγω

της απόστασης από την πόλη του Μοναστηρίου, αλλά και της γεωγραφικής του θέσης σε

σχέση με αυτή, είχε καταστεί την περίοδο εκείνη προσκήνιο ιστορικών γεγονότων. Το

μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ασχολούταν με τη γεωργία και ένας μικρότερος

αριθμός με την κτηνοτροφία. Αλλά και η καροποιία, η πετάλωση και ιδιαίτερα η

σαγματοποιία ήταν επαγγέλματα πολύ ανεπτυγμένα, φυσικό επακόλουθο της θέσης της

Φλώρινας ως συγκοινωνιακού κόμβου3.

2 Berard V., ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, σελ. 174

3 Σίσκος Θ., Η ΦΛΩΡΙΝΑ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ, σελ.282

Χάρτης 1: Τα Βαλκάνια στην αυγή του 20ου αιώνα

Πηγή: httpwww.geocities.combulgarmakmaps.htm


8

Ενώ η εικόνα των πόλεων κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν

αυτή της πολυεθνικής συμβίωσης πληθυσμών και με διαχωριστικό κριτήριο περισσότερο

τη θρησκεία παρά την έννοια του

έθνους – Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί

και Εβραίοι αποτελούσαν την

πλειοψηφία-. Στο δεύτερο μισό του

19ου αιώνα μεταβάλλεται σημαντικά

το ιστορικό αυτό πλαίσιο. Η

ανεξαρτητοποίηση της Ελλάδος, η

αυτονόμηση4 της Σερβίας, των

Παραδουνάβιων Ηγεμονιών και του

Μαυροβουνίου αλλά κυρίως τα

σημάδια κατάρρευσης, αναδεικνύουν

την έννοια του έθνους στα Βαλκάνια. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, η εθνική πλέον

σύνθεση του πληθυσμού αρχίζει να επηρεάζει την τοπική οργάνωση και διαβίωση. Η

έξαρση των εθνικών διεκδικήσεων (εθνικές προπαγάνδες, προσηλυτισμός) στο 19ο αιώνα

θα εντείνει την ανασφάλεια και τον αναβρασμό στις βορειοελλαδικές επαρχίες και θα

επηρεάσει ακόμη περισσότερο τις παραδοσιακές διασυνδέσεις των Μακεδονικών οικισμών

με τις Ευρωπαϊκές τους παροικίες.

Φτάνουμε, λοιπόν, αρχές του 20ου αιώνα, στην πρώτη εξέγερση, την εξέγερση του

Ίλιντεν τον Ιούλιο του 1903 εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το μεγαλύτερο

μέρος του πληθυσμού της Μακεδονίας εξεγείρεται ζητώντας την ανεξαρτησία του

Μακεδονικού λαού. Η εξέγερση καταστέλλεται με τη μεγαλύτερη βία από το Οθωμανικό

κράτος με τη στενή συνεργασία της Ελληνικής αστικής τάξης, η οποία έβλεπε το όραμα

της Μεγάλης Ελλάδας να καταστρέφεται με την ανεξαρτητοποίηση της Μακεδονίας.

4 Εκτός της Ελλάδας, τα άλλα «κράτη» βρίσκονταν τυπικά υπό την Οθωμανική κυριαρχία και

ήταν φόρου υποτελή.

Εικόνα 1: Γυναίκες στις όχθες του Σακουλέβα

Πηγή: Λέσχη Πολιτισμού Φλώρινας


9

2 . 2 Έ ν τ α ξ η σ τ ο Ε λ λ η ν ι κ ό κ ρ ά τ ο ς

Η αμέσως επόμενη περίοδος είναι η περίοδος των Βαλκανικών πολέμων η οποία

αντικατοπτρίζει και πάλι με ένταση τον ανταγωνισμό των κρατών για το έδαφος της

Μακεδονίας. Το 1912 ένα μέρος της Μακεδονίας εντάσσεται στο Ελληνικό κράτος ενώ ένα

άλλο μέρος στη Σερβία. Η Βουλγαρία καταφέρνει να αποσπάσει το μικρότερο τμήμα των

εν λόγω διεκδικούμενων εδαφών. «Τα νέα σύνορα που χαράχθηκαν μετά το μακεδονικό

αγώνα, τους δύο βαλκανικούς και τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο είχαν κριθεί τόσο στα

πεδία των μαχών όσο και στα παρασκήνια της Ευρωπαϊκής διπλωματίας. Το δικαίωμα

αυτοδιάθεσης των λαών υπήρχε μόνο στις διακηρύξεις κάποιων επαναστατών

διανοητών5». Οι δύο πόλεις, η Φλώρινα και τα Μπίτολα, ενώ για αιώνες αποτελούσαν μια

συνέχεια, μια ενιαία διοικητική, οικονομική, κοινωνική και γεωγραφική περιφέρεια

βρίσκονται διαχωρισμένες από τα σύνορα.

Το 1914 στο πολυεθνικό σύνολο των κατοίκων της Φλώρινας προστίθενται και οι

πρόσφυγες από το Μοναστήρι, μέρος της αστικής τάξης της πόλης, οι οποίοι δεν ήθελαν

να παραμείνουν σε Σερβικό έδαφος. Μέχρι το 1930 έφταναν σε αριθμό τις 400

οικογένειες6 και στην πλειοψηφία τους ήταν ευκατάστατοι έμποροι. Μετάλλαξαν τόσο την

σύνθεση των κατοίκων όσο και τον αστικό ιστό. Σημαντικό στοιχείο των κατοίκων της

περιοχής είναι η γλώσσα: σχεδόν ολοκληρωτική σλαβοφωνία του ορθόδοξου Χριστιανικού

πληθυσμού και πάντως ολοκληρωτική «ξενοφωνία» μέχρι το 1923. Αλλά και για πολύ

καιρό αργότερα μεγάλο μέρος του πληθυσμού συνεχίζει να μιλάει τη μητρική του

γλώσσα, τα «Μακεδόνικα», μια σλαβογενής γλώσσα.

Η περίοδος 1917- 1922 χαρακτηρίζεται από τις επιχειρήσεις των Βαλκανικών

πολέμων και του Ά παγκοσμίου πολέμου. Η Φλώρινα αποτελούσε γενικό στρατηγείο των

συμμάχων και έδρα των Γαλλικών στρατευμάτων, ενώ το Μοναστήρι γενικό στρατηγείο

των δυνάμεων του Άξονα. Η περίοδος 1923-1928 αρχίζει με τη συνθήκη της Λοζάννης

και κλείνει με την εγκατάσταση περίπου 12.000 προσφύγων από τη Μικρά Ασία, τον

Πόντο και τον Καύκασο και την αναχώρηση όλων σχεδόν των Μουσουλμάνων κατοίκων

5 Λιθοξόου Δημήτρης, 1991, σελ. 10

6 Σοφία Ηλιάδου – Τάχου, «Η ΦΛΩΡΙΝΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

1912-1936», σελ. 74


10

της περιοχής. Επίσης την ίδια περίοδο αποχωρούν, βάση της συνθήκης του Νειγύ που

υπογράφηκε το 1919, όσοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους Βούλγαρους –υπολογίζεται ότι

έφυγαν μόνο 600 άτομα. Εκείνη την περίοδο μεταβάλλεται οριστικά η πληθυσμιακή

σύνθεση των κατοίκων, γεγονός που έχει αφήσει τα σημάδια του ακόμα και σήμερα. Οι

πρόσφυγες κατοικούν εκεί μετά από αποφάσεις του Ελληνικού κράτους, με κύριο σκοπό

τον «εξελληνισμό» των κατοίκων της περιοχής. Πολλά πλεονεκτήματα δίνονται στους

πρόσφυγες έναντι των ντόπιων οι οποίοι νιώθουν να απειλούνται και να υποβαθμίζεται η

θέση τους. Η εγκατάσταση των προσφύγων τονίζει την κυριαρχία των ελληνόφωνων

Ελλήνων προς τους Σλαβόφωνους των οποίων η εθνική συνείδηση αμφισβητείται ίσως

και μέχρι τις μέρες μας.

Το Μακεδονικό ζήτημα θα αναζωπυρωθεί στη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου

πολέμου και της κατοχής. Οι Βούλγαροι, ως σύμμαχοι του Άξονα, θα εισέλθουν νικητές

τόσο στη Γιουγκοσλαβική Μακεδονία όσο και στην Ελληνική. Οι Σλαβομακεδόνες ιδρύουν

το SNOF που συνεργάζεται στην αντίσταση με το ΕΑΜ. Λίγα χρόνια αργότερα, την

περίοδο του εμφυλίου, η σλαβομακεδονική αριστερή οργάνωση NOF μάχεται στο πλευρό

του Δημοκρατικού στρατού για μια ενωμένη και αυτόνομη Μακεδονία. Η ήττα του ΔΣΕ

ακολουθείται από βίαιες διώξεις των κατοίκων των χωριών που πολέμησαν στο πλευρό

του, ως «εαμοβούλγαρους» και «κομμουνιστοσυμμορίτες». Διώξεις, που αποτελούν,

ακόμα και σήμερα την μόνη ίσως ανοιχτή πληγή του εμφυλίου. Οι πολιτικοί πρόσφυγες

εκείνης της περιόδου δεν έχουν επωφεληθεί από «την εθνική συμφιλίωση» και ακόμα

σήμερα το Ελληνικό κράτος αρνείται να τους επιτρέψει έστω και να επισκεφτούν το χωριό

που γεννήθηκαν. Αποτέλεσμα αυτού οικογένειες που σήμερα κατοικούν στη Φλώρινα να

έχουν συγγενείς στα Μπίτολα, οι οποίοι δεν μπορούν να έρθουν καθόλου στην Ελλάδα –

ούτε για την κηδεία των παιδιών τους!7.

Η ήττα της αριστεράς στον εμφύλιο και το αντικομουνιστικό καθεστώς που

ακολούθησε τις επόμενες δεκαετίες, το σχήμα του «καλού» και του «κακού», με τον

κομμουνιστικό κίνδυνο να απειλεί τα βόρεια σύνορα της χώρας, είχε πολύ συγκεκριμένες

επιπτώσεις και στους κατοίκους των συνοριακών περιοχών. «Τα σλαβόφωνα χωριά της

ελληνικής Μακεδονίας ζουν εκείνη την περίοδο κάτω από καθεστώς εκτάκτων μέτρων:

7 για περισσότερες πληροφορίες στο θέμα, Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, στήλη«Ιός της

Κυριακής», www.iospress.gr

http://www.iospress.gr/


11

ασφυκτικός έλεγχος της κυκλοφορίας για «λόγους ασφαλείας», ασύστολη τρομοκρατία

από κάθε λογής «φύλακες της τάξης», επισημοποιημένος χαφιεδισμός, διαρκές

σφυροκόπημα από την Εθνική Ηθική Διαπαιδαγώγηση και τις «διαφωτιστικές» εξορμήσεις

του στρατού»8. Εκείνη την περίοδο πολύ χαρακτηριστικό πεδίο έκφρασης της κοινωνικής

έντασης στην περιοχή είναι το γλωσσικό ζήτημα. Η επίσημη πολιτική του Ελληνικού

κράτους προσπαθεί να αποφύγει το «πρόβλημα», κάνοντάς το «ανύπαρκτο».

«Ανύπαρκτο» θα πει ότι από τη στιγμή που οι «εαμοβούλγαροι» «αποχώρησαν», οι

εναπομείναντες σλαβόφωνοι με διαυγή ελληνική συνείδηση, αποδέχονται και επιζητούν

την αφομοίωσή τους στον εθνικό κορμό. «Ανύπαρκτο» επίσης θα πει ότι η Ελλάδα των

εθνικοφρόνων αρνείται να το συζητήσει, αντλώντας αυτό της το δικαίωμα από τη νίκη της

στην πρόσφατη αναμέτρηση9. Είναι εντυπωσιακή η «διαμόρφωση» των επίσημων

στατιστικών -ένα από τα εργαλεία στην υπηρεσία της κεντρικής εξουσίας για τη

διαμόρφωση εθνικής συνείδησης10 - με τέτοιο τρόπο που να επιβεβαιώνουν την επίσημη

πολιτική θέση, δηλαδή να υποβαθμίζουν το ζήτημα (παράρτημα 1). Επίσης δεικτικές της

τότε προπαγάνδας περίπου το 1959 οι μαζικές ορκωμοσίες σλαβόφωνων χωριών, ότι θα

παύσουν να χρησιμοποιούν το σλαβικό ιδίωμα και θα χρησιμοποιούν μόνο την ελληνική11.

Η ίδρυση της «Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας» στα εδάφη της

Μακεδονίας του Βαρδάρη και οι πιέσεις μέσω της ομόσπονδης Γιουγκοσλαβίας του Τίτο

προς την Ελλάδα και τη Βουλγαρία, για παραχώρηση πολιτικών ελευθεριών στους

Σλαβομακεδόνες της Μακεδονίας του Αιγαίου και του Πιρίν, διατήρησαν την ένταση στις

διακρατικές ελληνογιουκοσλαβικές και βουλγαρογιουκοσλαβικές διπλωματικές σχέσεις σε

όλη τη δεκαετία του ’50.

Ιδιαίτερη περίοδο αποτελεί και η περίοδος της χούντας. Από τον Απρίλιο του 1967

επικρατεί πλήρης πλέον αποσιώπηση της οποιασδήποτε γλωσσοπολιτισμικής

ιδιαιτερότητας της περιοχής, σε συνδυασμό με ένα προπαγανδιστικό μπαράζ. Η

εκπαίδευση συνεχίζει να αποτελεί το πιο ισχυρό όπλο στα χέρια του Κράτος για την

εξάλειψη της σλαβοφωνίας και την καλλιέργεια εθνικής συνείδησης. Μετά τη

8 Κωστόπουλος Τ. , σελ. 244

9 Κωστόπουλος Τ. , σελ.223,224

10 Αντερσον Μπενεντικτ, σελ.247

11 για περισσότερες πληροφορίες Κωστόπουλος Τ., σελ.234-244


12

μεταπολίτευση του 1974 αρχίζει μια σταδιακή αλλά αναμφισβήτητη βελτίωση στην

αντιμετώπιση των κατοίκων της Δυτικής Μακεδονίας. Περίπου εκείνη την περίοδο

σταματάει και η αυστηρή απαγόρευση της γλώσσας. Βέβαια το ζήτημα συνεχίζει να

χαρακτηρίζεται ως «εθνικώς επικίνδυνο», αλλά το κλίμα έχει βελτιωθεί αισθητά. Οι

σχέσεις και μεταξύ των δύο πόλεων βελτιώνονται αρκετά την περίοδο εκείνη με τη

δεκαετία του ’80 να σηματοδοτείται για την πόλη της Φλώρινας από την εισροή χιλιάδων

ατόμων σε εβδομαδιαία βάση από τα γειτονικά Μπίτολα και άλλες πόλεις κυρίως για

αγορά προϊόντων.


13

2 . 3 . Ι σ τ ο ρ ί α τ η ς π ό λ η ς τ η ς Φ λ ώ ρ ι ν α ς – π ο λ ε ο δ ο μ ι κ ή

ε ξ έ λ ι ξ η

Όπως έχει ήδη αναφερθεί η Φλώρινα αποτελούσε επαρχία του Μοναστηρίου,

πρωτεύουσας του Σαντζακίου των Βιτωλίων. Σε όλες τις τότε Οθωμανικές πόλεις δεν

υπάρχει πολιτικό ή θρησκευτικό κέντρο12. Η ζωή οργανώνεται σε συνοικίες. Παρόλα αυτά,

όπως φαίνεται και στη φωτογραφία,

υπήρχε ένα υποτυπώδες εμπορικό

κέντρο στην πόλη της Φλώρινας το

οποίο ήταν στις όχθες του ποταμού

και γύρω από τον Οθωμανικό

πύργο του ρολογιού. Εκεί ήταν και

η περιοχή που γινόταν το παζάρι.

Σύμφωνα με τον Εβλιγιά

Τσελεμπί13, η πόλη δεν είχε

σκεπαστή αγορά. Από το 16ο μέχρι

και την αρχή του 20ου αιώνα η Φλώρινα είχε 6 έως 7 συνοικίες που διαρθρώνονταν

κυρίως στις όχθες του Σακουλέβα και στην οδό Μοναστηρίου, στο δρόμο που συνέδεε την

πόλη με το Μοναστήρι14, ενδεικτικό και αυτό της στενής σχέσης των πόλεων. Οι συνοικίες

διαχωρίζονται με βάση τη θρησκεία ή με βάση το επάγγελμα των κατοίκων.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα των περισσότερων πόλεων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας,

ήταν η ταυτόχρονη κατοίκηση πληθυσμών με διαφορετική γλώσσα και θρησκεία. Έτσι,

στη Φλώρινα η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν Μουσουλμάνοι με δεύτερη πληθυσμιακή

ομάδα τους χριστιανούς και τέλος κάποιους Εβραίους. Το 1892 είχε περίπου 1500 σπίτια15

και μέχρι το 1912 είχε 7 τζαμιά.

12 Γερόλυμπου, ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΚΑΙ ΔΥΣΗΣ, σελ.87

13 Εβλιγιά Τ., σελ. 162

14 Κασκαμανίδης Γιάννης, ανακοίνωση στα πλαίσια του Συνεδρίου «ΦΛΩΡΙΝΑ 1912-2002,

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ»,

15 Berard V., σελ.357

Εικόνα 2: Το κεντρικό παζάρι της Φλώρινας, Πηγή: Λέσχη Πολιτισμού Φλώρινας


14

Η εικόνα που παρουσίαζαν οι πόλεις την Οθωμανική περίοδο απέχει πολύ από αυτό

που έχουμε σήμερα στο μυαλό μας. Έτσι οι περισσότερες κατοικίες ήταν ξύλινες –γεγονός

που παρέδιδε τις πόλεις στις φλόγες αρκετά συχνά- , οι συνθήκες υγιεινής ανύπαρκτες,

όλοι οι δρόμοι ήταν χωμάτινοι και προφανώς δεν υπήρχε κανένα ορθολογικό σχέδιο στο

κτίσιμο της πόλης. Τα μειονεκτήματα των πόλεων αυτών ήταν φανερά ακόμα και την

περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου είχε αρχίσει να τίθεται σε ισχύ το

ΤΑΝΖΙΜΑΤ νόμος για τον εκσυγχρονισμό της

αυτοκρατορίας, ο οποίος περιείχε διατάξεις και για

τον «εξευρωπαϊσμό» των πόλεων. Σημαντικό

γεγονός στην ιστορία της πόλης αποτελεί η

σιδηροδρομική της σύνδεση με τη

Θεσσαλονίκη το 1893 και το επόμενο έτος με το

Μοναστήρι16.

Οι αντιτιθέμενοι εθνικισμοί των αρχών του

αιώνα που ήταν σε έξαρση μέχρι και το 1912

βρίσκουν τη χωρική τους έκφραση σε

κατασκευή μεγαλόπρεπων δημόσιων κτηρίων,

κυρίως σχολείων και εκκλησιών. Την περίοδο

εκείνη τόσο η παιδεία όσο και η θρησκεία

αποτελούσαν όπλα στα χέρια των εθνικών κυβερνήσεων που ήθελαν να προσηλυτίσουν

όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό των πληθυσμών με άμεσο αντίκτυπο στις εδαφικές

διεκδικήσεις που προέβαλαν για τις περιοχές. Ο πληθυσμός της πόλης από το 1870 ως

το 1920 παραμένει ο ίδιος, περίπου 10.00017.

Μεγάλη τομή στην μορφή της πόλης αποτέλεσε η ένταξή της στο ελληνικό κράτος το

1912. Εκείνη την περίοδο και μέχρι το 1914 προστίθενται στο σύνολο αυτό και οι

πρόσφυγες από το Μοναστήρι, οι οποίοι εγκαθίστανται σε διάφορα μέρη της πόλης αλλά

και στην οδό μεγάλου Αλεξάνδρου. Είναι η περίοδος που αρχίζει να μεταφέρεται και το

εμπορικό κέντρο της πόλης στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου από το ποτάμι όπου

16 Μ.Κατεμίδου, Α.Κωνσταντακάκος, Α. Στόιος, σελ.14

17 Γερολύμπου Α., Καλογήρου Ν., Χατζημιχάλης Κ., τόμος Α, σελ. 43

Εικόνα 3: Ο κεντρικός δρόμος, Μεγάλου Αλεξάνδρου και ο Πύργος του Ρολογιού, Πηγή: Λέσχη Πολιτισμού

Φλωρίνης


15

βρισκόταν κατά την οθωμανική κυριαρχία. Οι πρόσφυγες από το Μοναστήρι, στην

πλειοψηφία τους ευκατάστατοι έμποροι ανήγειραν νεοκλασικά και εκλεκτικιστικά κελύφη

σηματοδοτώντας το τέλος της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και βοηθώντας στην

ανάδυση μιας ευρωπαϊκής αστικής πόλης: «η σύνδεση μέσω σιδηροδρομικής γραμμής με

το Μοναστήρι … δίνει την ευκαιρία συχνής επικοινωνίας και ανταλλαγής μορφών και

τύπων αρχιτεκτονικής. Είναι σαφής η επίδραση της γειτονικής πόλης στην αρχιτεκτονική

όχι μόνο της Φλώρινας αλλά και άλλων πόλεων της Δυτικής Μακεδονίας.18».

Τα πρώτα χρόνια, τα χρόνια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, η Φλώρινα αποτέλεσε

ορμητήριο των Γαλλικών στρατιωτικών δυνάμεων. Εκείνη την περίοδο μεταβλήθηκε

αισθητά ο αστικός ιστός καθώς πολλοί δρόμοι διανοίχτηκαν για τις στρατιωτικές ανάγκες

και κατασκευάστηκαν αποχετευτικά δίκτυα. Η σημαντικότερη συμβολή όμως ήταν το

ρυμοτομικό σχέδιο Φλώρινας που φτιάχτηκε από έναν Γάλλο μηχανικό το 1918. Η χάραξη

του Γαλλικού χάρτη είναι μια προσπάθεια να διανοιχτούν δρόμοι και να δημιουργηθούν

οικοδομικά τετράγωνα και πλατείες. «Το δυναμικό της πόλης διακρίνεται ακόμα από τα

πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης, όταν ο πολεοδομικός ιστός δεν ακολουθεί το σχέδιο

που πρότειναν οι γάλλοι (προς τον Ανατολικό κάμπο) και αναπτύσσεται προς το Βορρά,

ακολουθώντας ένα δικό της εσωστρεφή ρυθμό που φέρει υποβόσκουσες φοβίες του

μακροχρόνιου σκλαβωμένου παρελθόντος, οι οποίες θεωρούν τα βουνά σαν ασφαλέστερο

τόπο κατοικίας19».

Κατά τη δεκαετία του 1920 κάποια πρώτα βήματα έγιναν προς την κατεύθυνση του

εξευρωπαϊσμού της πόλης: σταδιακή ηλεκτροδότηση και ασφαλτόστρωση των δρόμων,

ανακαίνιση του υδραγωγείου για διοχέτευση πόσιμου νερού, και ίδρυση της νέας

δημοτικής αγοράς σε βακούφικο έδαφος –γεγονός που προκαλεί τις αντιδράσεις της

Ισλαμικής κοινότητας. Στον Χάρτη 1 φαίνεται απόσπασμα του Γαλλικού χάρτη και η νέα

Δημοτική αγοράς, στη θέση που βρίσκεται και σήμερα, η οποία σηματοδότησε και τη

μετακίνηση του κέντρου της πόλης.

18 Βοσκοπούλου Χ., περιοδικό Αριστοτέλης, σ.7

19 Μποσδελεκίδου Ζ., περιοδικό Αριστοτέλης, σ.31


16

Χάρτης 2: Απόσπασμα του Γαλλικού Χάρτη,

Πηγή: Τσαπάνου – Κωστοπούλου, παράρτημα Χαρτών


17

Η περίοδος από το 1923-1928 συνοδεύεται με μεγάλη ανακατάταξη πληθυσμών και

ήταν η τελευταία μεγάλη αλλαγή στην όψη της πόλης. Με την αναχώρηση των

Μουσουλμάνων και παρόλο που ο Γαλλικός χάρτης είχε ενσωματώσει στο σχέδιο της

πόλης όλα τα Μουσουλμανικά μνημεία, ο Δήμος της Φλώρινας αποφασίζει την

καταστροφή 5 εκ των εφτά τζαμιών ενώ τα άλλα δύο αφήνονται στη φθοροποιό δύναμη

του χρόνου. Κατεδαφίζεται, επίσης, ο πύργος του ρολογιού σύμβολο της περιόδου της

Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στον Χάρτη 2 (στην επόμενη σελίδα), φαίνεται η εικόνα της

πόλης με τους προσφυγικούς συνοικισμούς και τη μορφή περίπου που έχει σήμερα.

Τέλος, αξίζει, να αναφερθούν και οι επιδόσεις της δικτατορίας στο έργο της εξάλειψης

των άψυχων καταλοίπων του σλαβικού παρελθόντος. Η δραστηριότητα αυτή κινήθηκε σε

δύο επίπεδα: ολοκλήρωση της εκστρατείας για αντικατάσταση «ξενικών» τοπωνυμίων της

ελληνικής Μακεδονίας και συστηματική εξαφάνιση των υλικών υπολειμμάτων της

Σλαβικής κληρονομιάς. Στο δεύτερο σκέλος καταγράφονται ιδιαίτερες επιδόσεις, ιδιαίτερα

στο Νομό Φλωρίνης, με κυρίαρχο τον ρόλο του τότε μητροπολίτη Αυγουστίνου

Καντιώτη. Η εκστρατεία καταστροφής των μνημείων είναι ιδιαίτερα γενικευμένη:

γκρεμίστηκαν σχεδόν όλες οι παλιές εκκλησίες ενώ σε πολλές άλλες καταστράφηκαν

αγιογραφίες ανυπολόγιστης αξίας επειδή ήταν σλάβικες. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα

για την πόλη της Φλώρινας είναι η κατεδάφιση το 1971 της τότε εκκλησίας για να πάρει

τη θέση της η Μητρόπολη.


18

3. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΕΜΠΑΡΓΚΟ

3 . 1 . Η δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ ’ 8 0 : μ ι α π ε ρ ί ο δ ο ς α ν ά π τ υ ξ η ς

τ ω ν ε μ π ο ρ ι κ ώ ν σ χ έ σ ε ω ν

Όλη τη δεκαετία του ’80 επικρατούσε μια συγκυρία ιδιαίτερα ευνοϊκή για την

προώθηση της ανάπτυξης της εμπορικής κυρίως δραστηριότητας στην πόλη της

Φλώρινας. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω από τη μεταπολίτευση και έπειτα, το

Ελληνικό κράτος άρχισε να αντιμετωπίζει πιο θετικά τους κατοίκους της ακριτικής αυτής

ζώνης και να αυξάνει τα περιθώρια ελεύθερης συνδιαλλαγής με τους βόρειους γείτονές

τους. Έτσι, εκείνη την περίοδο –σε αντίθεση με τώρα- δίνονταν δωρεάν συνοριακές

κάρτες εισόδου στους κατοίκους των Βιτολίων διάρκειας μιας μέρας. Έτσι, μπορούσαν να

περνούν τα σύνορα όσο συχνά ήθελαν. Εκείνη την περίοδο χιλιάδες άνθρωποι

επισκέπτονταν τη Φλώρινα αλλά και άλλες πόλεις της Ελλάδας, για ψώνια, για

διασκέδαση ή για τουρισμό.

«Ιδιαίτερα τη δεκαετία του 89-90 υπήρχε μεγάλη κίνηση στο νομό. Πάνω από 20.000

άνθρωποι έρχονταν εδώ την εβδομάδα για να ψωνίσουν, να δουν τους δικούς τους. Όλοι

είχαν βολευτεί. Στο παζάρι της Φλώρινας γινόταν χαμός. Δούλευα με το φορτηγό τότε και

γεμίζαμε λεφτά μόλις δίναμε τα εμπορεύματα.», σχολιάζει ο Γιώργος Πούγιος20, πρώην

δήμαρχος των Κάτω Κλεινών –του πιο κοντινού στα σύνορα καποδιστριακού δήμου- και

πρώην πρόεδρος της Τοπικής Ένωσης Δήμων και Κοινοτήτων του Νομού Φλωρίνης.

Αλλά και οι συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την περίοδο στην Γιουγκοσλαβία

ενθάρρυναν αυτή τη μετακίνηση. Η πολιτική του Τίτο, που ισορροπούσε ανάμεσα σε δύο

κόσμους, ενθάρρυνε τις σχέσεις Ελλάδας και Γιουγκοσλαβίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι

αμέσως μετά την μεταπολίτευση πραγματοποίησε συναντήσεις με τον Καραμανλή αλλά

επισκέφτηκε και την Αθήνα μόλις το 197621. Ο θάνατός του, το 1980 αποτέλεσε μια

καμπή στις σχέσεις των δυο χωρών, οι οποία, όμως δεν αντικατοπτρίστηκε στις συνθήκες

που επικρατούσαν στη συνοριακή ζώνη. Αλλά και ο οικονομικός παράγοντας έπαιξε πολύ

σημαντικό ρόλο στην μετακίνηση των ανθρώπων. Η οικονομική ανάπτυξη, που γνώριζε

εκείνη την περίοδο η Γιουγκοσλαβία μεταφραζόταν και στην ισοτιμία του νομίσματος: ένα

20 Συνέντευξη στην Ελευθεροτυπία, στη στήλη Ιός της Κυριακής, 28-01-1996

21 περιοδικό Ιστορικά, έκδοση της Ελευθεροτυπίας, τεύχος 259, Νοέμβριος 2004


19

δηνάριο αντιστοιχούσε σε δύο δραχμές. Η περίοδος του 89-91 ήταν τόσο έντονη στην

ανάπτυξη της αγοράς της Φλώρινας καθώς στη Γιουγκοσλαβία κυκλοφορούσε πολύ

συνάλλαγμα αποτέλεσμα τόσο των μεταναστευτικών εμβασμάτων από τη Γερμανία όσο

και του τουρισμού που υπήρχε στη χώρα. Υπήρχε επίσης και η δυνατότητα αλλαγής

χρημάτων στα σύνορα- σε περιορισμένο βέβαια ποσό. Έτσι πολλοί έρχονταν στην Ελλάδα

έχοντας τόσο μάρκα όσο και δολάρια: «παίρναμε εμείς τα λεφτά και πηγαίναμε στη

Θεσσαλονίκη και τα αλλάζαμε: αγοράζανε για 90δρχ. εμείς τα πουλούσαμε 94δρχ.- ξέρεις

τώρα έμποροι είμαστε. Τόσα λεφτά, δεν ξέραμε από πού έρχονταν. Τριανταπέντε

μανάβικα υπήρχαν στη Φλώρινα τότε και κάναν χρυσές δουλειές, όλοι καλοί

επαγγελματίες», λέει ο Τάσος22 ιδιοκτήτης μανάβικου και δάσκαλος, ο οποίος είχε

διατελέσει και Δημοτικός Σύμβουλος για δύο μήνες. Ο θείος του, που είναι και αυτός

παρών την ώρα της συνομιλίας συμπληρώνει: «τέτοια ώρα εδώ κάθε Σάββατο γινόταν

χαμός, 500 άτομα μέσα στο μανάβικο και να μην ξέρεις που να σταθείς, 10.000

αγγουράκια σε ένα απόγευμα, καταλαβαίνεις τι σημαίνει αυτό?».

Η αίσθηση από τις συζητήσεις με τους καταστηματάρχες του εμπορικού κέντρου της

Φλώρινας είναι ότι πόλη τους είχε γνωρίσει τεράστια οικονομική άνθηση. Πολλές φορές

επαναλήφθηκαν οι ίδιες περίπου φράσεις «μέχρι το μεσημεράκι στο κέντρο της Φλώρινας

δεν έβρισκες που να παρκάρεις, όλα τα αυτοκίνητα γιουοσλάβικα, και τα γεμίζανε.

Ψώνιζαν για όλη την οικογένεια.».

Αλλά και η συνέντευξη με τον κ. Αριστείδου23, πρόεδρο του Εμπορικού Βιομηχανικού

Επιμελητηρίου Φλωρίνης επιβεβαιώνει τα ίδια συμπεράσματα. Αναφέρεται έντονα στην

περίοδο εκείνη, μια περίοδο που οδήγησε σε υπερεπαγγελματισμό στο Νομό Φλώρινας. Τα

επίσημα στοιχεία του επιμελητηρίου για την είσοδο των Γιουγκοσλάβων στη Φλώρινα

κάθε Τετάρτη και Σάββατο, τις μέρες που γινόταν το παζάρι, δίνουν περισσότερα από

2.000 άτομα την κάθε μέρα, ενώ η εβδομαδιαία προσέλευση υπολογίζεται πολύ

υψηλότερη.

22 συνέντευξη που πραγματοποιήθηκε με τον Τάσο Μ. στις 04/01/2005

23 συνέντευξη που πραγματοποιήθηκε στις 06/01/2005


20

3 . 2 Δ ε κ α ε τ ί α ’ 9 0 : μ ι α τ α ρ α γ μ έ ν η π ε ρ ί ο δ ο ς σ τ ι ς

σ χ έ σ ε ι ς τ ω ν δ υ ο χ ω ρ ώ ν

Η προοδευτική βελτίωση των σχέσεων, μεταξύ των δύο χωρών και κατά προέκταση

μεταξύ των κατοίκων των γειτονικών πόλεων δεν έμελλε να διαρκέσει πολύ. Η

κατάρρευση των χωρών του Ανατολικού μπλοκ ήταν μια διαδικασία που συνοδεύτηκε

από έκρηξη του εθνικισμού και κοινωνική κρίση γεγονός που σημάδευσε το πέρασμα των

χωρών αυτών στην οικονομία της αγοράς.

3.2.1 Σύνοψη των πολιτικών γεγονότων της περιόδου 1991–1995

Συνοπτικά τα γεγονότα της περιόδου εκείνης έχουν ως εξής. Το καλοκαίρι του 1991 η

Γιουγκοσλαβική Μακεδονία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της, υιοθετώντας, όπως και οι

υπόλοιπες πρώην Γιουγκοσλαβικές Δημοκρατίες που ανεξαρτητοποιήθηκαν, το όνομα που

είχε ως ομόσπονδο κράτος από το 1944. Κατά τη διετία 1991-1993, η Ελλάδα με αφορμή

τις αντιρρήσεις για το όνομα, ασκεί κάθε είδους πίεση (πλην της άμεσα στρατιωτικής)

εναντίον του νέου κράτους. Αποκορύφωμα το πρώτο εμπάργκο πετρελαίου τον Αύγουστο

– Δεκέμβριο του 1992. Στο εσωτερικό της Ελλάδος καλλιεργείται ένα κλίμα μίσους και

ρατσισμού κατά της γειτονικής χώρας («ψευδοκρατίδιο») και του λαού της

(«γυφτοσκοπιανοί» κτλ.). Τεράστιες διαδηλώσεις λαμβάνουν χώρα στο Ελληνικό έδαφος

ενάντια στο να ονομαστεί «Μακεδονία» ή με ένα όνομα που να περιέχει τη λέξη

Μακεδονία το γειτονικό κράτος, αξιοσημείωτο το συλλαλητήριο που έγινε στη

Θεσσαλονίκη στις 14/2 του 1992. Η κυβέρνηση του κ. Μητσοτάκη προτείνει στη

βρετανική προεδρία (18 Ιουνίου - Λουξεμβούργο) να αναγνωρίσουν οι «12» τα Σκόπια με

«διπλή ονομασία» Δημοκρατία του Βαρδάρη για το εξωτερικό και για το εσωτερικό τους

να μπορούν να αυτοαποκαλούνται όπως θέλουν.

Την ίδια περίοδο, όλες οι άλλες πρώην Γιουγκοσλαβικές Δημοκρατίες εμπλέκονται σε

πολέμους που κυριαρχούν βάρβαροι εθνικισμοί που οδηγούν σε εκατομμύρια θύματα.

Η ηγεσία Γκλιγκόρωφ διατηρεί την εσωτερική ειρήνη και διακηρύσσει συνεχώς τη

θέλησή της για συνεργασία, δεχόμενη να συζητήσει και να συμβιβαστεί σε όλα τα επίμαχα

σύμφωνα με την Αθήνα θέματα. Στις διαπραγματεύσεις στον ΟΗΕ το α’ εξάμηνο του

1993, διαπιστώθηκε το εντελώς αβάσιμο των έντονων Ελληνικών ισχυρισμών περί

«αδιαλλαξίας» του Γκλιγκόρωφ. Εκεί είχαν λυθεί ουσιαστικά όλα τα επίμαχα θέματα,

περιλαμβανομένης της σημαίας, του Συντάγματος και στην ουσία του ονόματος, για το


21

οποίο τα Σκόπια είναι γνωστό ότι είχαν δεχθεί συμβιβασμό αποδεχόμενοι το όνομα

Π.Γ.Δ.Μακεδονίας. Στις 7 Απριλίου του 1993 με απόφαση υπ’ αριθ. 817 του Συμβουλίου

Ασφαλείας τα Σκόπια γίνονται δεκτά με το προσωρινό όνομα FYROM χωρίς το δικαίωμα

ανάρτησης σημαίας.

Μετά τις εκλογές του 1993, η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, επανέλαβε τη προεκλογική της

δέσμευση να μη δεχθεί στο όνομα ούτε παράγωγο της λέξης Μακεδονία. Από τον

Οκτώβριο του 1993 η Ελλάδα υπαναχωρεί στο επίμαχο κεντρικό ζήτημα και επανέρχεται

σε μια θέση που καμιά κυβέρνηση στα Σκόπια δεν πρόκειται να δεχτεί. Παράλληλα κόβει

ουσιαστικά και μια βασική γέφυρα, το διάλογο στον ΟΗΕ. Η Ελληνική κυβέρνηση θέτει

τρεις όρους. Ο πρώτος, η εγγύηση των συνόρων, είναι κενό γράμμα, αφού

επανειλημμένα διακηρύσσεται από την κυβέρνηση των Σκοπίων. Οι άλλοι δύο, η σημαία

και το σύνταγμα, έχουν ήδη λυθεί στις διαπραγματεύσεις με τον ΟΗΕ. Η διαφορά είναι ότι

οι όροι τώρα θέτονται όχι σαν συνολική λύση του θέματος αλλά ως προϋπόθεση για να

ξαναξεκινήσει ο διάλογος για το όνομα. Στις 16 Φεβρουαρίου του 1994 η ελληνική

κυβέρνηση Α. Παπανδρέου αποφασίζει τον οικονομικό αποκλεισμό στα Σκόπια

(εμπάργκο).

Στις 4 Σεπτεμβρίου του 1995 έρχεται στην Αθήνα ο υφυπουργός της Αμερικής

Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ όπου έχει συνομιλίες με τον πρωθυπουργό Α. Παπανδρέου και τον

υπουργό Εξωτερικών Κάρολο Παπούλια. Την ίδια μέρα πάει και στα Σκόπια όπου έχει

συνομιλίες με την εκεί ηγεσία. Αίρεται το εμπάργκο και στις 13 Σεπτεμβρίου του 1995

στην Νέα Υόρκη υπογράφεται η Ενδιάμεση Συμφωνία από τον κ. Παπούλια και τον

Τσερβενκόφσκι. Η Συμφωνία προβλέπει: Τον σεβασμό των υπαρχόντων συνόρων. Την

υποχρέωση από την Ελλάδα να αναγνωρίσει τα Σκόπια με την προσωρινή ονομασία

Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Η ΠΓΔΜ θα πρέπει να προχωρήσει

σε άμεση αλλαγή του συμβόλου που υπάρχει στη σημαία της. Η ΠΓΔΜ θα πρέπει να

διακηρύξει ότι η ερμηνεία των επίμαχων άρθρων στο Σύνταγμά της δεν ερμηνεύονται ως

διεκδίκηση ελληνικού εδάφους αλλά ούτε και ως ανάμιξη στις εσωτερικές υποθέσεις της

Ελλάδας.

Στις 12 Οκτωβρίου, το Μόνιμο Συμβούλιο του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη

Συνεργασία στην Ευρώπη αποφασίζει, με τη σύμφωνη γνώμη της Ελλάδας, την ένταξη

των Σκοπίων με την ονομασία FYROM.


22

3.2.2 Οι τοπικές πολιτικές εξελίξεις

Αν και δεν θα γίνει μια εκτενής αναφορά στα πολιτικά γεγονότα που σημάδεψαν την

ιστορία της περιοχής για εκείνο το διάστημα αξίζει να αναφερθούν δύο γεγονότα: το

πρώτο η έξαρση του εθνικισμού και στην περιοχή της Φλώρινας αλλά ταυτόχρονα και η

δημιουργία του πρώτου πολιτικού κόμματος που εκπροσωπούσε τους ντόπιους και έθεσε

τα δικά τους πολιτικά αιτήματα.

Όπως ήταν αναμενόμενο έξαρση του εθνικισμού υπήρξε και στη περιοχή της

Φλώρινας. Άλλωστε, όπως είναι γνωστό τα κόμματα της Δεξιάς, τόσο τα φιλελεύθερα όσο

και τα πιο ακραία, εκλογικά παίρνουν αρκετά υψηλά ποσοστά στη Βόρεια Ελλάδα. «Σε

αυτόν τον τόπο κρατάν ακόμα οι μνήμες του εμφυλίου «τα πράγματα εδώ είναι κοινωνικά

ασυμβίβαστα, δηλαδή υπάρχουν οι 'μεν' και οι 'δε'. Δεν έγινε αυτή η συγκόλληση, και οι

ευθύνες είναι πολιτικές24». Το κύμα αυτό του εθνικισμού είχε άμεσο αντίκτυπο και στις

σχέσεις των κατοίκων των συνοριακών πόλεων. Βέβαια, λόγω των εμπορικών αλλά και

των προσωπικών σχέσεων ακόμα και οι πιο εθνικιστικοί κύκλοι της περιοχής θεώρησαν

την επιβολή του εμπάργκο ως μια ακραία πολιτική με αρνητικές για την περιοχή

συνέπειες.

Ενώ από τα τέλη του ’80 υπήρξαν κάποιες διεκδικήσεις από τους «ντόπιους» σε

θέματα κυρίως πολιτιστικά (δικαίωμα στη γλώσσα και την ιδιαίτερη κουλτούρα τους), η

όξυνση των διακρατικών σχέσεων «όξυνε» και τις διεκδικήσεις των κατοίκων,

μετατρέποντας -όπως σωστά είχε προβλέψει ο επί χρόνια εμπειρογνώμονας του

Υπουργείου Εξωτερικών για το μακεδονικό Ευάγγελος Κωφός- «το καλοπροαίρετο κίνημα

για την καλλιέργεια πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων… σε πολιτικό25»

Τον Σεπτέμβριο του 1991 κυκλοφόρησε η ιδρυτική διακήρυξη της Μακεδονικής

Κίνησης Βαλκανικής Ευημερίας (ΜΑΚΙΒΕ). Τα αιτήματά τους κινούνται σε τρεις βασικούς

άξονες: ελεύθερος επαναπατρισμός των πολιτικών προσφύγων, λήψη μέτρων

αποκατάστασης των συνεπειών της άδικης σε βάρος των ντόπιων Μακεδόνων οικονομικής

πολιτικής, και τέλος ελεύθερη δημιουργία Συλλόγων – Λεσχών καλλιέργειας του ντόπιου

24 Νίκος Σιάμκουρης, πρώην πρόεδρος του ΕΒΕ Φλώρινας, συνέντευξη στην εφημερίδα

Ελευθεροτυπία, στη στήλη Ιός της Κυριακής, 28-01-1996

25 ΠΑ, ΥΠΕΞ – Διεύθυνση Α1, Ευάγγελος Κωφός, «Ερωτήματα και απαντήσεις για τη

μειονοτική μας πολιτική», Απόρρητο, Αθήνα 29/4/1991, σ.1 & 3-4


23

Μακεδονικού πολιτισμού και προγράμματα προβολής και διάδοσής του από τα ΜΜΕ. Η

κάθοδος του ΜΑΚΙΒΕ στις ευρωεκλογές με την επωνυμία του Ουράνιου Τόξου τον Ιούνιο

του 1994 απέσπασε 7.263 ψήφους στη χώρα, εκ των οποίων 2.250 στο Νομό Φλώρινας –

το 5,7% των έγκυρων ψηφοδελτίων.

Ο σχολιασμός γεγονότων όπως τα παραπάνω, καθώς αποτελούν μέρος ιστορίας που

διαρκεί παραπάνω από έναν αιώνα είναι δύσκολο να αξιολογηθούν στα πλαίσια της

συγκεκριμένης εργασίας. Αξίζει, βέβαια, στο πλαίσιο που εξετάζεται εκείνη η περίοδος η

απλή, τουλάχιστον, αναφορά τους.

3.3.3 Η πολιτική της Ελλάδας: μια κριτική προσέγγιση

Όλη αυτήν την πενταετία το ζήτημα αποτέλεσε ένα από τα κεντρικά της Ελληνικής

Εξωτερικής πολιτικής. Η επίσημη Ελληνική πολιτική με τη συμφωνία του συνόλου σχεδόν

όλων των πολιτικών δυνάμεων αντιμετώπισε την ανεξαρτητοποίηση της νοτιότερης

Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας με το όνομα Μακεδονία, ως σοβαρή

δυνητική απειλή για το εθνικό συμφέρον.

Στην συγκυρία που περιγράφηκε παραπάνω, η Ελλάδα αποτέλεσε μέρος του

ευρύτερου Βαλκανικού προβλήματος. Η εμπλοκή της Ελλάδας εμφανίζεται σε δύο κυρίως

ζητήματα: το «Σκοπιανό» και την είσοδο από τα γειτονικά κράτη εκατοντάδων χιλιάδων

μεταναστών και προσφύγων. Οι δύο περιπτώσεις έχουν ένα κοινό σημείο: εκείνο που

αναδεικνύεται ως διακύβευμα από τον τρέχοντα λόγο και ορίζει αντίστοιχες συλλογικές

στάσεις και ένα σημαντικό μέρος της επίσημης πολιτικής της χώρας είναι η διαφύλαξη του

συνόρου της χώρας, ενός συμβολικού και συγχρόνως ζωτικού ορίου που διασφαλίζει την

ενότητα. Έννοια η οποία παραπέμπει αναλυτικά στην ιδέα περί των «απαρχών» και της

«μοίρας» του ελληνικού εθνικού κράτους. «Η ιστορία και η συνέχεια του έθνους

συμπυκνώνεται σε μια ύπατη αναπαράστασή της ως γεωπολιτικής επικράτειας, δεδομένης,

φυσικής και άχρονης.26» Το «ζήτημα των Σκοπίων» σήμαινε στη ουσία απειλή στα βόρεια

σύνορα της χώρας, απειλή της εδαφικής ακεραιότητας από τους ποικίλους σχεδιασμούς

του μακεδονικού εθνικισμού, κρατικούς ή άτυπους. Συνδέεται έντονα με την εθνοδόμηση

της Ελλάδας και τις συγκρούσεις των αντίπαλων Βαλκανικών εθνικισμών στην περιοχή

της Μακεδονίας το 19ο και 20ο αιώνα. Το όνομα «Μακεδονία» θεωρήθηκε ως έκφραση

αλυτρωτισμού της γείτονος. Η παραπάνω θέση, στηρίζεται στην άποψη ότι η λέξη

26 Καφετζής Παναγιώτης, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΑ, ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, σελ. 32


24

Μακεδονία αποτελεί μέρος της Ελληνικής ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, την

οποία «ιδιοποιούνται» οι «Σκοπιανοί». Όμως η «Μακεδονία» τόσο ως ιστορικός όρος όσο

και ως γεωγραφικός δεν είναι αποκλειστικά Ελληνικός. Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή

κατά το 19ο και 20ο αιώνα ο όρος χρησιμοποιείται τόσο στη Σερβία, η Μακεδονία του

Βαρδάρη, όσο και στη Βουλγαρία, η Μακεδονία του Πιρίν. Συνεπώς, ο όρος Μακεδονία εκ

των πραγμάτων «ανήκει» σήμερα σε 3 κράτη και λαούς, από τα οποία δύο ενδιαφέρονται

ιδιαίτερα για αυτό. «Ένδειξη αλυτρωτισμού δεν είναι η χρήση του ονόματος, αλλά,

αντίθετα η προσπάθεια μονοπώλησης της χρήσης του όρου αυτού»27.

Παρόλο που η Ελλάδα βρισκόταν σε μια διαδικασία επαναπροσδιορισμού της θέσης

της στον κόσμο, με την ενσωμάτωσή της στον ευρύτερο χώρο της Ευρώπης, διαδικασία

που είχε θέσει ζητήματα επαναπροσδιορισμού των σχημάτων αντίληψης του «ίδιου» και

του «άλλου», του «ξένου» και του «εθνικού» αλλά και σε θεσμικό επίπεδο την «εθνική

κυριαρχία», στις αρχές του ’90 όλα αυτά φάνηκαν να γυρίζουν πίσω. Η Ελλάδα ενώ θα

έπρεπε να αξιοποιήσει τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα για να ενισχύσει τη σταθερότητα

στην περιοχή, ενεργοποίησε τάσεις αναδίπλωσης και αποκλεισμού, εθνοκεντρικής

υπεροψίας έναντι των ξένων – γειτόνων της, προστασία του «εμείς» από οποιαδήποτε

ανάμειξη, από κάθε «εισβολή» μέσα από μια φυγή προς το παρελθόν της εθνικής

ταυτότητας.

27 Βαλντέν Σ., σελ. 58, 1994


25

4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΕΜΠΑΡΓΚΟ

4 . 1 Η ε μ π ε ι ρ ί α τ ω ν κ α τ ο ί κ ω ν

Η επιβολή του εμπάργκο κατά της ΠΓΔ Μακεδονίας αποτιμάται από την κεντρική

κυβέρνηση ως πολιτικό γεγονός. Αλλά η επίδραση αυτής της πολιτικής που υιοθετήθηκε

τα τελευταία χρόνια από την κεντρική εξουσία είναι άμεσα αισθητή στις περιοχές που

συνορεύουν με το νέο κράτος και έζησαν ξαφνικά τον αποκλεισμό αυτό σαν δική τους

απομόνωση.

ΠΠααρραακκάάττωω αακκοολλοουυθθοούύνν ααπποοσσππάάσσμμαατταα ααππόό σσυυννεεννττεεύύξξεειιςς ααννθθρρώώππωωνν ττηηςς ππεερριιοοχχήήςς ττηηςς

ΦΦλλώώρριιννααςς πποουυ εείίχχαανν δδοοθθεείί ττοο 11999966,, λλιιγγόόττεερροο ααππόό έένναα χχρρόόννοο μμεεττάά ττηη λλήήξξηη ττοουυ εεμμππάάρργγκκοο

σσττηηνν ΠΠ..ΓΓ..ΔΔ.. ΜΜαακκεεδδοοννίίααςς.. ΚΚύύρριιαα ππηηγγήή ττωωνν σσυυννεεννττεεύύξξεεωωνν ααυυττώώνν,, ηη σσττήήλληη ττηηςς

ΕΕλλεευυθθεερροοττυυππίίααςς ««ΟΟ ΙΙΟΟΣΣ ΤΤΗΗΣΣ ΚΚΥΥΡΡΙΙΑΑΚΚΗΗΣΣ»» κκααιι τταα άάρρθθρραα πποουυ δδηημμοοσσιιεεύύττηηκκαανν ττοονν ΙΙααννοουυάάρριιοο

ττοουυ 119999662288..

Ο τότε νομάρχης Φλώρινας, ο μηχανικός Τραϊανός Πετκάνης, που είχε τη

συναίνεση ολόκληρου του πολιτικού φάσματος της περιοχής, σχολιάζει σε συνέντευξή

του την περίοδο μετά τη λήξη του εμπάργκο «Ο εμπορικός, κυρίως, κόσμος της περιοχής

προσδοκά την επανάληψη μετά την άρση του εμπάργκο της κίνησης που γνωρίσαμε από

το Μοναστήρι το 89-90. Μέχρι σήμερα κάτι τέτοιο δεν έχει πραγματοποιηθεί κι αυτό

αποδίδεται κυρίως στο υψηλό κόστος της βίζας που έχει επιβληθεί. … Το βασικότερο

πράγμα είναι να εξασφαλίσουμε εδώ στο χώρο μας το δικό μας δυναμικό και να μην

ψάχνουμε στη Θεσσαλονίκη και τη Βέροια. Πρέπει να πάψει η Φλώρινα να είναι ένα

τερματικό σημείο και να παίξει το ρόλο σύνδεσης με τις γειτονικές χώρες.»

Ο γραμματέας της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΠΑΣΟΚ και πολλές φορές

εκλεγμένος πρόεδρος στη Μελίτη, δικηγόρος Μιχάλης Τσότσκος είναι πιο απαισιόδοξος:

"Με την άρση του εμπάργκο δεν άλλαξε τίποτα. Οι σχέσεις του κόσμου έχουν ψυχραθεί

με το γειτονικό κράτος. Απ' την άλλη μεριά, η βίζα είναι πολύ ακριβή γι' αυτούς, και

δεδομένου ότι υπάρχουν και εκεί εθνικιστές, είναι πολλοί που προτιμούν να επισκεφθούν

τη Βουλγαρία." Και συνεχίζει: "Σε όλα τα ανεπτυγμένα κράτη τα σύνορα είναι η βιτρίνα

τους. Εδώ είναι ό,τι χειρότερο υπάρχει. Κι από κει κι από δω. Κάναμε το εμπάργκο και τι

28 www.iospress.gr/ios19960128a.htm

http://www.iospress.gr/ios19960128a.htm


26

έγινε; Το εμπάργκο το είχαμε κι εμείς σαν πρόσχημα. Τουλάχιστον περιμέναμε να μας

δώσουν και κάποια αντισταθμιστικά μέτρα για την περιοχή. Όσο για τον κόσμο, με το

εθνικιστικό κλίμα που καλλιεργήθηκε τα τελευταία τρία χρόνια, ο κόσμος πια φοβάται μια

καινούργια έξαρση. Όλοι διστάζουν να αναπτύξουν σχέσεις με τους γείτονες. Αν δεν

λυθεί πλέον και το όνομα κι αν δεν αποκατασταθούν πλήρως οι σχέσεις με βάση τις αρχές

της καλής γειτονίας και της φιλίας, δεν νομίζω ότι θα γίνει τίποτα."

Το Αρμενοχώρι, βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα έξω απ' τη Φλώρινα, μέσα στον κάμπο,

ένα γεωργικό χωριό. Ο πρόεδρος της κοινότητας, ο δάσκαλος Μιχάλης Μαύρος,

επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η άρση του εμπάργκο δεν αναζωογόνησε την περιοχή, όπως

περίμεναν οι κάτοικοι. Σε συνέντευξή του σχολιάζει: " Αλλά και από την ελληνική πλευρά

των συνόρων οι κάτοικοι είναι επιφυλακτικοί… Το μόνο που έγινε είναι ότι έσπασε κάπως

η εθνικιστική έξαρση. Θα είδατε ασφαλώς τα συνθήματα εκείνης της εποχής, ιδίως έξω

από τα σχολεία. Ο κόσμος εδώ θέλει να αναπτύσσεται και να συνυπάρχει με τους

γείτονες." Ο κ. Μαύρος, που είναι και μέλος της ΤΕΔΚΕ, τα απαριθμεί: "Υπήρχε από την

Ευρωπαϊκή Ένωση ένα διασυνοριακό πρόγραμμα συνεργασίας, το οποίο εφαρμόσαμε

όμως μόνο με την Αλβανία. Ήταν ξεκάθαρο! Θα κάνετε ό,τι κάνετε, αλλά μόνο με την

Αλβανία. Κι εμείς, ακολουθώντας πιστά την εξωτερική πολιτική της χώρας φυσικά δεν

προχωρήσαμε. Τώρα πια δεν υπάρχει το πρόγραμμα. Αλλά και το άλλο πρόγραμμα, το

INTERREG, που αναφέρεται στην απομόνωση των μεθοριακών περιοχών, δεν

εφαρμόστηκε. Και όλα αυτά είναι συνέπεια της πολιτικής κατάστασης. Και τώρα δεν

κινείται ακόμα τίποτα σ' αυτή την κατεύθυνση. Παραμένουν όλα όπως ήταν."

Σε συνέντευξη του, ο Νίκος Φανουριάκης, Πρόεδρος του Εμπορικού Συλλόγου

Φλώρινας, αναπολεί την περίοδο 88-91, όταν οι γιουγκοσλάβοι επισκέπτες προκάλεσαν

την άνθηση της αγοράς στη Φλώρινα. Χαρακτηριστικά αναφέρει: "Εμείς από το εμπάργκο

δεν έχουμε απλή ζημιά. Πάθαμε καταστροφή." Ο ίδιος απασχολούσε τότε 9 άτομα

προσωπικό. "Τώρα έχω μόνο μια κοπέλα με διακεκομμένο ωράριο. Το ίδιο συμβαίνει και μ'

άλλους. Στέλνουμε τη νεολαία σαν πακέτα ανέργων στην Αθήνα κι ερημώνει ο τόπος. Δεν

ξέρω τι συμβαίνει μ' αυτό τον τόπο. Και έλεγα στον κ. Σημίτη ότι αν είμαστε υπό

διαπραγμάτευση να μας το πείτε, γιατί εμείς δεν ανεχόμεθα να αλλάζουμε εθνικότητα.

Εδώ είναι σύνορα και για να κρατήσεις τον κοσμάκη πρέπει να τους δώσεις κάποια

κίνητρα."


27

Ο πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου της Φλώρινας Νίκος

Σιάμκουρης μεταξύ άλλων αναφέρει «…Κάποια στιγμή φάνηκε ότι η Φλώρινα μπορεί να

γίνει το κομβικό σημείο στο τρίγωνο Ελλάδα-Αλβανία-FYROM." Αυτή η πορεία όμως

ανατράπηκε με την όξυνση των σχέσεων προς τη Π.Γ.Δ. Μακεδονίας και το εμπάργκο. Ο

μηνιαίος τζίρος των 200 εκατ. στα μαγαζιά της Φλώρινας έπεσε στο μηδέν. "Ειδικά στην

περιοχή της FYROM εμείς έχουμε τρομακτικές δυνατότητες", συνεχίζει ο κ. Σιάμκουρης:

"Έχουμε τολμήσει δεκαετίες νωρίτερα, γνωρίζουμε την ιδιοσυγκρασία, γνωρίζουμε τις

συνθήκες, γνωρίζουμε και τη γλώσσα. Μπορούμε δηλαδή να γίνουμε μια γέφυρα και για

τις επιχειρήσεις του κέντρου που διστάζουν λόγω άγνοιας." Μήπως όμως στην Αθήνα

ακόμα αποφεύγονται αυτά τα επιχειρηματικά ανοίγματα με πρόσχημα τους 'εθνικούς

κινδύνους'; "Μόνον αφελείς μπορούν να στέκονται σ' αυτού του είδους συλλογισμούς. Κι

αυτό το λέω διότι δεν υπάρχει Φλωρινιώτης που να μην έχει προβληματιστεί σε ζητήματα

ταυτότητας και εθνικής συνείδησης. Κι αυτό δεν πρέπει να συγχέεται με μια πολιτιστική

πολυμορφία, μια ιδιαίτερη ταυτότητα που μπορεί να έχει ένας κόσμος μιας ακριτικής

περιοχής που συμβαίνει να γειτνιάζει με άλλα κράτη."

Οι Κάτω Κλεινές ένας καποδιστριακός δήμος, πολύ κοντά στα σύνορα, βρίσκονται σ'

ένα δρόμο παράλληλο προς εκείνον που οδηγεί στο φυλάκιο της Νίκης. Είναι από τα

"μικτά" χωριά της περιοχής. Κατοικείται από ντόπιους και πόντιους. Ο τότε πρόεδρος

Γιώργος Πούγιος, σχολίαζε σε συνέντευξή του: "Το 89-90 υπήρχε μεγάλη κίνηση στο

νομό. Πάνω από 20.000 άνθρωποι έρχονταν εδώ την εβδομάδα για να ψωνίσουν, να

δουν τους δικούς τους. Όλοι είχαν βολευτεί. Στο παζάρι της Φλώρινας γινόταν χαμός.

Δούλευα με το φορτηγό τότε και γεμίζαμε λεφτά μόλις δίναμε τα εμπορεύματα. Μετά το

εμπάργκο τίποτα. Αλλά και τώρα που υποτίθεται ότι σταμάτησε το εμπάργκο δεν γίνεται

τίποτα. Η κρίση είναι μεγάλη. Η βίζα είναι πανάκριβη. Μια οικογένεια θέλει 18.000 για να

'ρθει. Πού να τα βρουν; Έχω ξάδερφο γιατρό, διευθυντή νοσοκομείου εκεί που παίρνει

45.000 δρχ. το μήνα. Το πολύ να 'ρθει μόνος του καμιά φορά να πιούμε κάνα τσιπουράκι.

Άσε που πολλούς δεν τους αφήνουνε να μπούνε…", συνεχίζει αναφερόμενος στην

κατάργηση της βίζας ή -έστω- στη μεγάλη μείωσή της. "Τότε θα λυθούν τα προβλήματα.

Δεν θα ζητάμε ούτε εργοστάσια ούτε βοήθεια. Αλλά κάποιους συμφέρει να διατηρούνται

αυτές οι κακές σχέσεις με τους γείτονες. Γιατί έτσι κονομάνε και τους τρώνε ολωνών

λεφτά". Ποιος είναι ο απολογισμός του εμπάργκο για την περιοχή; "Πέσανε οι

δημοσιογράφοι, πέσανε οι πολιτικοί, ο Κοσμόπουλος με τον Παντελεήμονα και τα


28

συλλαλητήρια. Ξόδεψε το κράτος εκατομμύρια, αλλά τα πετρέλαια τα στέλνανε μέσω

Αλβανίας και κάνανε λεφτά. Κι εμείς χαιρόμαστε που τους είχαμε αποκλείσει. ΑΑλλλλάά οο

μμόόννοοςς ααπποοκκλλεειισσμμέέννοοςς ήήμμαασσττεε εεμμεείίςς οοιι ίίδδιιοοιι.." Ο πρόεδρος δεν κρύβει την πολιτική του

τοποθέτηση: "Είμαι ΠΑΣΟΚ από τα γεννητούρια μου. Αλλά μπορώ να πω ότι ο Παπούλιας

δεν έχει καμιά ιδέα για το Μακεδονικό. Τον ενδιαφέρει μόνο η Βόρεια Ήπειρος, η περιοχή

του. Κι έτσι βγάζουνε το νομό μας εντελώς απέξω από το κοινοτικό διασυνοριακό

πρόγραμμα, το INTERREG, και βάζουνε την Αχαΐα, τη Χαλκιδική και την Κρήτη."

Στα πλαίσια της εργασίας πραγματοποιήθηκαν κάποιες επιπλέον συνεντεύξεις για να

εξακριβωθεί αν και κατά πόσο άλλαξαν οι απόψεις κατοίκων και εκπροσώπων φορέων,

από το 1996 που είχαν δοθεί οι παραπάνω συνεντεύξεις.

Ο κ.Αριστείδου, πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Φλώρινας,

μίλησε πιο πολύ με αριθμούς: «ττοο εεμμππάάρργγκκοο μμεεττααξξύύ 11999933--11999955 σσήήμμααννεε ααππώώλλεειιαα

11,,55δδιιςς..δδρρχχ.. μμόόννοο ααππόό ττηηνν εεμμπποορριικκήή δδρραασσττηηρριιόόττηητταα γγιιαα ττηηνν ΦΦλλώώρριινναα.. Χάθηκε όλη μας η

εξαγωγική δύναμη».

Αλλά και ο κ. Κυρκόπουλος, υπάλληλος για χρόνια του επιμελητηρίου σχολιάζει

«Πέρασε πια ο καιρός που άνοιγαν μαγαζιά στη Φλώρινα. Τώρα μόνο κλείνουν.». Οι

διαγραφές εμπορικών καταστημάτων ξεπερνούν συστηματικά τις εγγραφές, καθώς μας

λέει την τελευταία δεκαετία.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η συζήτηση με τον κ. Δ. (ζήτησε να μην αναφερθεί το

όνομά του), ο οποίος έχει μανάβικο στην Κεντρική Αγορά της πόλης,: « Κάθε μέρα και

πιο δύσκολη κατάσταση, ήρθαν ανάποδα τα πράγματα. Εγώ από τα λεφτά που βγάλαμε

τότε ακόμα συντηρούμε. Αγόραζαν με μάρκα και δολάρια: αγοράζαμε εμείς το μάρκο

90δρχ. και το πουλάγαμε στην Θεσσαλονίκη 94δρχ.. Δεν ξέραμε από πού έρχονταν τα

λεφτά. ΜΜεεττάά ττοο κκρράάττοοςς μμααςς ααπποοφφάάσσιισσεε νναα κκάάννεειι ττοονν κκααοουυμμππόόηη σσττιιςς ππλλάάττεεςς μμααςς. Μείναμε

άφραγκοι. Αλλά και εμείς δεν είχαμε μυαλό. Έπρεπε κάτι να φυλάξουμε από τότε, κάπως

θα τα φέρναμε βόλτα και τώρα. Μη νομίζεις, κανείς δεν βγάζει λεφτά. Που να

συναγωνιστείς το Μαρινόπουλο που άνοιξε εδώ μέσα στην αγορά. Αυτός με το που

ανοίγει το μαγαζί του έχει 1.000 κιλά λαχανικά τσάμπα από τον προμηθευτή. Οι

περισσότεροι κρατάν τα μαγαζιά μέχρι να βγουν στη σύνταξη. Υπήρχαν 35 μανάβικα τότε

στη Φλώρινα, σήμερα είναι 7 σε όλη την πόλη. Εγώ να δω τι θα κάνω…»


29

Βέβαια τόσο ο κ.Αριστείδου όσο και ο κ. Δ διευκρινίζουν πως δεν είναι το εμπάργκο ο

μόνος παράγοντας που έχει φέρει την οικονομία της Φλώρινας σε ύφεση. Τονίζουν,

πάντως, ακόμα και σήμερα το εμπάργκο ως έναν από τους πρώτους παράγοντες.


30

4 . 2 . ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ί κ α ι κ ο ι ν ω ν ι κ ο ί δ ε ί κ τ ε ς

Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο γίνεται μια προσπάθεια να φανεί αν το εμπάργκο στο

Νομό Φλώρινας, εκτός από τις προφορικές συνεντεύξεις που μαρτυράν τις δυσκολίες που

επέφερε στην τοπική οικονομία, φαίνεται και στους στατιστικού πίνακες.

Για το λόγο αυτό επιλέχτηκαν δύο κυρίως δείκτες: το Κατά Κεφαλήν Εγχώριο Προϊόν

και το ποσοστό ανεργίας. Λόγος για της επιλογή των εν λόγω δεικτών είναι από τη μια ότι

το Κ.Ε.Π. δίνει μια απευθείας σύγκριση με τον πληθυσμό, γεγονός που διευκολύνει τη

σύγκριση και με άλλες περιφέρειες της χώρας και από την άλλη ο δείκτης ανεργίας είναι

από τους ιδιαίτερα αντιπροσωπευτικούς της κοινωνικής κατάστασης που επικρατεί σε μια

χωρική ενότητα.

Τα στοιχεία που παρατίθενται προκύπτουν από επεξεργασία στοιχείων της Εθνικής

Στατιστικής Υπηρεσίας για τη δεκαετία του ’90.

4.2.1 Κατά Κεφαλήν Εγχώριο Προϊόν

Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας ανέρχεται στο 89%

του μέσου κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας για το έτος 1994, παρουσιάζοντας έντονη

κάμψη σε σχέση με το αντίστοιχο του 1989 που ήταν 103,6%. Η Περιφέρεια

κατατάσσεται στην 21η θέση ανάμεσα στις φτωχότερες της Ε.Ε. με το ΑΕΠ της να

αντιστοιχεί στο 62% του μέσου ΑΕΠ της Ε.Ε. (1996). Η θέση της έχει βελτιωθεί σε σχέση

με το έτος 1986 (58% του ΑΕΠ της ΕΕ). Η Περιφέρεια παράγει το 2,6% του ΑΕΠ της

χώρας. Στον πρωτογενή τομέα παράγεται το 13,4%, στο δευτερογενή το 47,5%, και στον

τριτογενή το 39,1% του Περιφερειακού ΑΕΠ.

Στο παράρτημα πινάκων παρουσιάζονται οι πίνακες από τους οποίους προκύπτουν τα

στατιστικά στοιχεία των Διαγραμμάτων 1,2,3.


31

Στο διάγραμμα 1, επιχειρείται μια σύγκριση του Κατά Κεφαλήν Ακαθάριστου

Εγχώριου Προϊόντος της Ελλάδος, με αυτό του Νομού Φλωρίνης. Αρχικά παρατηρείται

ότι υπάρχει συνεχής αύξηση του Κ.Ε.Π. στο σύνολο της Ελλάδος. Παρατηρούμε, όμως,

πως ενώ σε απόλυτες τιμές μέχρι το 1993, το Κατά Κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν

των υπό εξέταση περιοχών κινούνταν σε πολύ κοντινά επίπεδα με αυξητική τάση, μεταξύ

των ετών 1993 και 1997 παρουσιάζει μεγάλη διαφοροποίηση με το Νομό Φλωρίνης να

μην ακολουθεί την άνοδο που παρουσιάζει το σύνολο της Ελλάδος. Από το 1998 και μετά

η απόσταση βαίνει μειούμενη και σχεδόν σταθερή μέχρι και το 2001.

Διάγραμμα 1: Το κατά κεφαλήν προϊόν του Νομού Φλωρίνης σε σύγκριση με αυτό το

Μέσο όρο της Ελλάδος. Πηγή: ΕΣΥΕ

Κατά Κεφαλήν Προιόν

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

3.000.000

3.500.000

4.000.000

4.500.000

1980

1981

1982

1983

1984

1985

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

Κατά Κεφαλήν Προιόν

Έτο

ς

Μεσος όρος Ελλάδος Νομός Φλωρίνης


32

Στο διάγραμμα 2 παρατηρούμε το Κ.Ε.Π. του Νομού Φλωρίνης σαν ποσοστό του

Μέσου όρου της Ελλάδος. Σε αυτό το διάγραμμα φαίνεται καθαρότερα η συγκριτική

πτώση στην περίοδο 91-95, στην περίοδο που υπήρχε η όξυνση των διακρατικών

σχέσεων Ελλάδας –Π.Γ.Δ.Μακεδονίας.

Τόσο τα στοιχεία για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας όσο και αυτά για το Νομό

Φλώρινας επιβεβαιώνουν πως η περίοδος του εμπάργκο ήταν μια περίοδος που η

οικονομική δραστηριότητα παρουσίασε έντονη κάμψη.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Διάγραμμα 2: το Κ.Ε.Π. του Νομού Φλωρίνης σαν ποσοστό του μέσου όρου της Ελλάδος. Πηγή: ΕΣΥΕ


33

4.2.2 Ανεργία

Όσον αφορά την ανεργία και όπως παρατηρούμε στο διάγραμμα 3, υπάρχει

θεαματική άνοδος από το 1994, δηλαδή τη χρονολογία που ξεκίνησε το εμπάργκο και για

την υπόλοιπη δεκαετία. Βέβαια, μια πιο προσεκτική ανάγνωση των στοιχείων του πίνακα

που παρατίθεται στο παράρτημα, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η αύξηση του ποσοστού

ανεργίας είναι περισσότερο αποτέλεσμα της θεαματικής μείωσης του ενεργού πληθυσμού

μετά το 1994 παρά της αύξησης του απόλυτου αριθμού των ανέργων, γεγονός το οποίο

μένει να διερευνηθεί σε ποιες αιτίες οφείλεται. Πιθανόν να συνδέεται και με την πολιτική

του εμπάργκο, αλλά καθώς κάτι τέτοιο δεν έχει διασταυρωθεί επαρκώς από τις

συνεντεύξεις, στα πλαίσια της παρούσας εργασίας θα θεωρήσουμε ότι μέρος της αύξησης

της ανεργίας πιθανόν οφείλεται στο εμπάργκο, ενώ μένει να διερευνηθεί ποιοι άλλοι λόγοι

και υπό ποιες συνθήκες διαμορφώθηκε η εντυπωσιακή αυτή μείωση του εργατικού

δυναμικού.

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Διάγραμμα 3: Η ανεργία στο Νομό Φλώρινας σαν ποσοστό του

συνολικού ενεργού πληθυσμού. Πηγή: ΕΣΥΕ


34

4 . 3 Χ ω ρ ι κ ή δ ι ά σ τ α σ η τ ο υ ε μ π ά ρ γ κ ο

Όπως έχει γίνει σαφές από τα προηγούμενα η εμπορική δραστηριότητα οδηγήθηκε σε

μεγάλη κάμψη. Στο κεφάλαιο αυτό αναλύεται η εμπορική δραστηριότητα στην πόλη της

Φλώρινας, ενώ επιχειρείται μια σύγκριση με το πώς ήταν πριν δέκα χρόνια, μέσω της

καταμέτρησης των καταστημάτων που έχουν κλείσει την τελευταία δεκαετία. Σκοπός είναι

να φανεί αν με το εμπάργκο μειώθηκε η εμπορική δραστηριότητα, καθώς και η

αποτύπωση μιας τέτοιας πολιτικής στο χώρο της Βορειοελλαδικής πόλης της Φλώρινας

που συνορεύει με την Π.Γ.Δ. Μακεδονίας.

Στον παρακάτω χάρτη αποτυπώνεται το κέντρο της Φλώρινας, ενώ το γαλάζιο μέρος του

αποτελεί το εμπορικό κέντρο της πόλης, το οποίο στη συνέχεια θα αναλυθεί περαιτέρω.


35

4.3.1 Εμπορική Δραστηριότητα της πόλης

ο παρακάτω χάρτης αποτυπώνει την ππυυκκννόόττηητταα ττωωνν εεμμπποορριικκώώνν κκαατταασσττηημμάάττωωνν στο

κέντρο της πόλης. Η οδός Μ. Αλεξάνδρου είναι η κύρια εμπορική οδός η οποία και

καταλήγει στην κεντρική πλατεία της πόλης, την πλατεία Γ.Μόδη. Η οδός Δραγούμη είναι

ο δεύτερος μεγαλύτερος δρόμος που υπάρχει στο εμπορικό κέντρο της πόλης.

Όπως φαίνεται και από το υπόμνημα του πίνακα όσο πιο σκούρο είναι το χρώμα τόσο

μεγαλύτερη και η πυκνότητα των καταστημάτων. Μια παρατήρησα που πρέπει να γίνει

αφορά το γεγονός ότι οι δραστηριότητες λιανικού εμπορίου σταματούν απότομα ιδιαίτερα

δεξιά του εμπορικού κέντρου και αντικαθίστανται με γραφεία υπηρεσιών, νομικών

συμβούλων, ιατρείων κτλ.

0-10

10–20

20 +


36

Χάρτης 3: Πυκνότητα καταστημάτων Λιανικού εμπορίου στο κέντρο της Φλώρινας

Το διάγραμμα που ακολουθεί δίνει την εικόνα των κύριων δραστηριοτήτων λιανικού

εμπορίου του εμπορικού κέντρου της Φλώρινας. Έχει προστεθεί και η κατηγορία «Καφέ,

Μπαρ, Εστιατόρια», καθώς η χωρική της συγκέντρωση στην αναφερόμενη περιοχή είναι

ιδιαίτερα έντονη, με ποσοστό όπως φαίνεται και από το διάγραμμα 19%. Το σύνολο των

ανοιχτών καταστημάτων της περιοχής είναι 412.

Στην επόμενη σελίδα παρουσιάζεται ο χάρτης του εμπορικού κέντρου της Φλώρινας,

ενώ χωροθετούνται οι κύριες δραστηριότητες του λιανικού εμπορίου. Προστίθεται και η

κατηγορία «Καφέ, Μπαρ, Εστιατόρια», όπως και στο παραπάνω διάγραμμα. Το κάθε

οικοδομικό τετράγωνο χρωματίζεται με βάση την κυρίαρχη σε αυτό δραστηριότητα. Σε

κάθε οικοδομικό τετράγωνο του χάρτη αναγράφεται ο αριθμός των ανοιχτών

καταστημάτων αλλά και το ποσοστό επικράτησης της δραστηριότητας της οποίας το

χρώμα έχει. Στο υπόμνημα αναγράφονται οι δραστηριότητες ενώ στο παράρτημα, υπάρχει

ο πίνακας από τον οποίον αντλήθηκαν τα στοιχεία για το σχηματισμό του χάρτη 4 και του

διαγράμματος 4.

Φαρμακεία -

καλλυντικά

6% ενδύματα - Υποδήματα

-αξεσουάρ

22%

οικιακός Εξοπλισμός

10%

Τρόφιμα Ποτά Καπνός

17%

κοσμήματα - ρολόγια -

άνθη -Δώρα - Παιχνίδια

9%

Σιδηρικά - Χρώματα -

Τζάμια -Εργαλεία

3%

καφέ - μπάρ -

εστιατόρια

19%

Διάφορα

14%

Διάγραμμα 4: Κύριες δραστηριότητες Εμπορικού κέντρου Φλώρινας


37

Ενδύματα, Υποδήματα, Αξεσουάρ

Τρόφιμα, Ποτά , καπνός

Καφέ, Μπαρ, Εστιατόρια

Διάφορα

Οικιακός Εξοπλισμός

Δώρα, κοσμήματα, Παιχνίδια

Μη προσδιορισμένη κύρια δραστηριότητα

Χάρτης 4: Χωρική συγκέντρωση δραστηριοτήτων

στο εμπορικό κέντρο της Φλώρινας


38

Στον χάρτη που ακολουθεί παρουσιάζεται και πάλι το εμπορικό κέντρο με τις κύριες

δραστηριότητες λιανικού εμπορίου, ενώ δεν περιλαμβάνεται η κατηγορία «Καφέ, Μπαρ,

Εστιατόρια». Μια παρατήρηση που πρέπει να γίνει αφορά την κατηγορία «Διάφορα», η

οποία αν συγκρίνουμε τους χάρτες 4 και 5 αυξάνεται ιδιαίτερα. Η κατηγορία

συμπεριλαμβάνει διάφορες δραστηριότητες λιανικού εμπορίου, οι οποίες, λόγω του

μικρού αριθμού των καταστημάτων που τις αντιπροσωπεύουν δεν ήταν εφικτό, στα

πλαίσια της παρούσας εργασίας, να κατανεμηθούν. ΟΟιι κκύύρριιεεςς κκααττηηγγοορρίίεεςς δδρραασσττηηρριιοοττήήττωωνν

πποουυ κκααττααττάάσσσσοοννττααιι σστταα ««ΔΔιιάάφφοορραα»» εείίννααιι ΗΗλλεεκκττρροοννιικκοοίί ΥΥπποολλοογγιισσττέέςς κκααιι ααννααλλώώσσιιμμαα,,

ΟΟππττιικκάά,, ΒΒιιββλλιιοοππωωλλεείίαα,, VViiddeeoo CClluubbss,, ΌΌρργγαανναα ΓΓυυμμνναασσττιικκήήςς κκ..αα..

Ενδύματα, Υποδήματα, Αξεσουάρ

Τρόφιμα, Ποτά , καπνός

Διάφορα

Οικιακός Εξοπλισμός

Δώρα, Κοσμήματα, Παιχνίδια

Μη προσδιορισμένη κύρια δραστηριότητα

Χάρτης 5: Χωρική συγκέντρωση δραστηριοτήτων λιανικού εμπορίου στο κέντρο της Φλώρινας


39

4.3.2 Καταστήματα που έχουν κλείσει την τελευταία δεκαετία

Στο διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζονται οι δραστηριότητες του λιανικού

εμπορίου και το ποσοστό της καθεμίας στο εμπορικό κέντρο της πόλης της ζ ενώ

ταυτόχρονα φαίνεται και το ποσοστό των καταστημάτων που στέγαζαν λιανικό εμπόριο

και έχουν κλείσει την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με πληροφορίες από τους

καταστηματάρχες της περιοχής.

Όπως παρατηρούμε και από το παραπάνω διάγραμμα η «δραστηριότητα που

επικρατεί» είναι τα κλειστά, με 23%. Το ποσοστό αυτό είναι πολύ υψηλό για μια δεκαετία.

ΣΣχχεεδδόόνν ττοο ¼¼ ττωωνν κκαατταασσττηημμάάττωωνν πποουυ λλεειιττοουυρργγοούύσσαανν σσττηη ΦΦλλώώρριινναα έέκκλλεειισσεε ααππόό ττοο 11999944

μμέέχχρριι ττοο 22000044.. ΟΟιι οοξξυυμμέέννεεςς δδιιαακκρρααττιικκέέςς σσχχέέσσεειιςς μμεε ττηη γγεείίττοονναα χχώώρραα κκααιι ηη εεππιιββοολλήή ττοουυ

εεμμππάάρργγκκοο εείίννααιι οο κκύύρριιοοςς ππααρράάγγοοννττααςς πποουυ οοδδήήγγηησσεε σσεε ααυυττήή ττηη σσυυρρρρίίκκννωωσσηη ττηηςς εεμμπποορριικκήήςς

δδρραασσττηηρριιόόττηηττααςς,, όόππωωςς εεννττοοππίίζζοουυνν οοιι ιιδδιιοοκκττήήττεεςς ττωωνν κκαατταασσττηημμάάττωωνν..

Φαρμακεία - καλλυντικά

6%

ενδύματα - Υποδήματα -

αξεσουάρ

20%

οικιακός Εξοπλισμός

10%

Τρόφιμα Ποτά Καπνός

16%

κοσμήματα - ρολόγια -

άνθη -Δώρα - Παιχνίδια

9%

Σιδηρικά - Χρώματα -

Τζάμια -Εργαλεία

3%

Διάφορα

13%

ΚΛΕΙΣΤΑ

23%

Διάγραμμα 5: Κύριες δραστηριότητες λιανικού εμπορίου, ανοιχτά και κλειστά

καταστήματα στο εμπορικό κέντρο της Φλώρινας


40

Ο χάρτης 6 που ακολουθεί δείχνει τα κλειστά καταστήματα ανά οικοδομικό τετράγωνο

στο εμπορικό κέντρο της Φλώρινας. Όπως είδαμε και στο διάγραμμα 5, τα κλειστά

καταστήματα φτάνουν το 23% επί του συνόλου των καταστημάτων.

Στον παρακάτω χάρτη σκιάζονται τα τετράγωνα εκείνα στα οποία ο αριθμός των

κλειστών καταστημάτων ξεπερνά το 23%. Έτσι, όπως φαίνεται και στο υπόμνημα του

χάρτη, τα πορτοκαλί τετράγωνα έχουν ποσοστό κλειστών καταστημάτων μεταξύ 25% και

50%, ενώ στα σκούρα κόκκινα ο αριθμός των κλειστών υπερβαίνει το 50% ανά

οικοδομικό τετράγωνο.

25%- 50% κλειστά

50%+ κλειστά

Χάρτης 6: Ποσοστό κλειστών καταστημάτων άνω του 25% ανά οικοδομικό τετράγωνο στο

εμπορικό κέντρο της Φλώρινας.


41

Αν και φαίνεται και από τον παραπάνω χάρτη, μια σύγκριση μεταξύ των χαρτών 3 και

6 δείχνει καλύτερα πως τα περισσότερα κλειστά καταστήματα βρίσκονται περιφερειακά

του εμπορικού κέντρου της πόλης, στα οικοδομικά τετράγωνα που δεν παρουσιάζουν

ιδιαίτερα μεγάλη συγκέντρωση δραστηριοτήτων.

ΤΤοο μμόόννοο οοιικκοοδδοομμιικκόό ττεεττρράάγγωωννοο ττοο οοπποοίίοο έέχχεειι άάννωω ττοονν 2200 κκαατταασσττηημμάάττωωνν μμεε ββάάσσηη ττοονν

χχάάρρττηη 33 κκααιι ττααυυττόόχχρροονναα έέχχεειι πποοσσοοσσττόό κκλλεειισσττώώνν άάννωω ττοουυ 5500%% εείίννααιι ττοο οοιικκοοδδοομμιικκόό

ττεεττρράάγγωωννοο όόπποουυ σσττεεγγάάζζεεττααιι ηη ΚΚεεννττρριικκάά ΑΑγγοορράά ττηηςς ππόόλληηςς..

Στον παρακάτω χάρτη παρουσιάζεται μια αποτύπωση της Κεντρικής Αγοράς της

πόλης. Με κόκκινο φαίνονται τα μαγαζιά, που σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων

έχουν κλείσει την τελευταία

δεκαετία. Είναι φανερό ότι ο

αριθμός αυτών των

καταστημάτων είναι

εντυπωσιακός. ΣΣττοουυςς ττρρεειιςς

ααυυττοούύςς δδιιααδδρρόόμμοουυςς ααππόό

σσύύννοολλοο 4433 κκαατταασσττηημμάάττωωνν τταα 2222

εείίννααιι κκλλεειισσττάά εεννώώ τταα 2211

ααννοοιιχχττάά.. Αξίζει εδώ να

αναφερθούν ξανά σχόλια που

έκαναν οι περισσότεροι

καταστηματάρχες της περιοχής

«περιμένουμε να βγούμε στη

σύνταξη, για αυτό κρατάμε ακόμα ανοιχτό το κατάστημά μας», ενώ ανέφεραν πως «αν

μπορούσαμε, θα τα είχαμε κλείσει προ πολλού».

Χάρτης 7: Κεντρική Αγορά της πόλης, ανοιχτά και

κλειστά καταστήματα


42

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Θα ήταν λάθος να ισχυριστούμε πως μόνο η Ελληνική πολιτική της περιόδου 91-95

φέρει την ευθύνη για την τόσο μεγάλη πτώση της οικονομικής και εμπορικής

δραστηριότητας όπως εμφανίζεται σήμερα στη Φλώρινα. Πολλοί άλλοι παράγοντες

σίγουρα συνετέλεσαν σε αυτό και με βάση τις συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν στα

πλαίσια αυτής της εργασίας μπορούμε να αναφερθούμε συνοπτικά στους εξής:

1) Άνοιγμα πολυκαταστημάτων – super market των οποίων τις τιμές δεν

μπορούν να συναγωνιστούν τα εμπορικά καταστήματα της περιοχής

(ισχύει κυρίως για αυτά που πουλάν τρόφιμα).

2) Οι αναπτυξιακοί νόμοι σταμάτησαν να δίνουν πλεονεκτήματα στην περιοχή

της Φλώρινας.

3) Στο Νομό Φλώρινας δεν έγιναν μεγάλα δημόσια έργα, αντίστοιχα με αυτά

που έγιναν στους υπόλοιπους Νομούς της περιφέρειας Δυτικής

Μακεδονίας.

Επίσης λάθος θα ήταν ο ισχυρισμός πως αν ανοίξουν σήμερα τα σύνορα η εμπορική

δραστηριότητα της Φλώρινας θα επανέλθει. Οι συνθήκες στις αρχές της δεκαετίας του ’80

που οδήγησαν σε μια τέτοια οικονομική και κυρίως εμπορική άνθηση, ήταν τελείως

διαφορετικές. Βασική συνιστώσα που έχει αλλάξει είναι η οικονομική κατάσταση της

γείτονας χώρας. Την περίοδο πριν την πτώση η οικονομία της τότε Γιουγκοσλαβίας, ήταν

σε αρκετά ισχυρή αλλά και η αγορά της ήταν αρκετά περιορισμένη. Συνέπεια αυτού του

γεγονότος αλλά φυσικά και της ελεύθερης δυνατότητας μετακίνησης ήταν ο ερχομός

χιλιάδων Γιουγκοσλάβων στις αγορές των Βορειοελλαδικών πόλεων . Σήμερα οι

οικονομικοί δείκτες αλλά και το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της Π.Γ.Δ.. Μακεδονίας

είναι πολύ χαμηλό. Επίσης η αγορά σε όλες τις Βαλκανικές πόλεις δεν έχει πλέον τίποτα

να ζηλέψει από τις ελληνικές αγορές. Παρόλαυτά , η δυνατότητα –αν όχι ελεύθερης -

εύκολης μετακίνησης των κατοίκων τουλάχιστον από τις συνοριακές πόλεις της Π.Γ.Δ.Μ.

είναι αναμφίβολο πως ακόμα και σήμερα θα τόνωνε την εμπορική δραστηριότητα. Ακόμα

και οι κάτοικοι των Μπιτολίων, πόλη που απέχει σχεδόν μισή ώρα από τη Φλώρινα, πρέπει

να πάνε στα Σκόπια –απόσταση τεσσάρων ωρών- όπου για να πάρουν τη visa που


43

επιβάλει το ελληνικό κράτος πρέπει να περιμένουν ατελείωτες ουρές και να δώσουν

αρκετά χρήματα- για μια visa με διάρκεια πάντα χρονικά περιορισμένη.

Το ΕΒΕ Φλώρινας από το 1996 έχει υποβάλει εξειδικευμένες προτάσεις για

διευκόλυνση της προσέλευσης επισκεπτών από τη FYROM:

- Μείωση της τιμής της βίζας για τους διασυνοριακούς νομούς.

- Ισχύς βίζας τρίμηνης διάρκειας, πολλαπλών ταξιδιών με το ίδιο κόστος, για επισκέψεις

κατοίκων της FYROM προς το νομό Φλώρινας.

- Έκδοση κάρτας ημερησίας εισόδου μικρής αξίας για τους διασυνοριακούς νομούς

Φλώρινας, Μπίτολα.

- Καθιέρωση υπεραστικών δρομολογίων μεταξύ των όμορων νομών ημερήσιας επίσκεψης

χωρίς βίζα (με κατάσταση άφιξης).

Δυστυχώς οι προτάσεις του επιμελητηρίου δεν έχουν γίνει ακόμα δεκτές από την

Κεντρική πολιτική εξουσία.

Παρόλα αυτά, οι αρχικές υποθέσεις της εργασίας δείχνουν να επιβεβαιώνονται. Από

τη μια οι κάτοικοι ένθεν και ένθεν των συνόρων φαίνεται να διατηρούν σχέσεις μεταξύ

τους, τόσο κοινωνικές όσο και οικονομικές.

Από την άλλη το εμπάργκο, μια κεντρική πολιτική, διατάραξε τόσο τις σχέσεις των

κατοίκων μεταξύ τους όσο και την τοπική οικονομία και άλλαξε αισθητά τη φυσιογνωμία

της πόλης της Φλώρινας, μετατρέποντάς την από μια πόλη που γνώριζε εμπορική άνθηση

τη δεκαετία του ’80, σε μια πόλη που περίπου το 23% των καταστημάτων του εμπορικού

της κέντρου έχουν κλείσει την τελευταία δεκαετία, ενώ πολλά άλλα δεν πραγματοποιούν

κέρδη.

Τέλος φαίνεται να ισχύει, από αυτό το μεμονωμένο, βέβαια, παράδειγμα, πως

αναπτυξιακή διέξοδος για τις συνοριακές πόλεις είναι η δυνατότητά τους να γίνουν κόμβοι

επικοινωνίας και συνεργασίας σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο με τις

γειτονικές χώρες, να πάψουν έτσι να αποτελούν ακριτικές, παραμεθόριες και άρα

υπανάπτυκτες ζώνες.


44

6. ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

6.1 Ο τόπος, η γλώσσα, οι σχέσεις : μια ανθρωπολογική προσέγγιση

Δύο πόλεις τόσο κοντινές με ιδιαίτερα συνδεδεμένη αλλά και ταραγμένη ιστορία,

ιδιαίτερα κατά τον 20ο αιώνα. Η περιοχή είναι ακριτική. Ως σύνορο παραπέμπει στις

έννοιες του ορίου, του οριακού στις πραγματικές και συμβολικές του διαστάσεις. Αφορά

τόσο στη φυσική γεωγραφία όσο και στο πολιτισμικό περιεχόμενο της ταυτότητας των

κατοίκων.

Όσον αφορά τη Φλώρινα, αποτελεί περιοχή των «Νέων Χωρών», που μόλις το

1912 προσαρτήθηκαν στο Ελληνικό κράτος. Συνέπεια αυτού η πολυπολιτισμική μορφή

της κοινωνίας. Μείξη πληθυσμιακών ομάδων που εδώ και 80 περίπου χρόνια μοιράζονται

ένα χώρο, ένα τρόπο ζωής.

Ο χώρος, μια ιστορία χαραγμένη στον τόπο, στα βουνά στα χωράφια και στα

χωριά. Ορίζει, οριοθετεί, διαχωρίζει, ενώνει. Οι πρόσφυγες, κυρίως Πόντιοι και

Μικρασιάτες που ήρθαν με τις ανταλλαγές πληθυσμών το 1923, είναι οι “υπέρ- Έλληνες”

στην περιοχή που τους εγκαθιστά το Ελληνικό κράτος. Οι απόψεις τους για του

«ντόπιους» ακόμα και σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό στερεοτυπικές: «αυτοί ζούσαν με τα

ζώα τους», «Τους ανοίξαμε τα μάτια», «τους μάθαμε να ζούνε»29.

Οι «ντόπιοι» βλέπουν την εικόνα τους να αμφισβητείται, το χώρο τους να αλλάζει,

τον εαυτό τους να παραμερίζεται ως «αγροίκος». Μέχρι σήμερα οι «ντόπιοι» βλέπουν

τους πρόσφυγες σαν κατακτητές. Η γλώσσα τους: «τα ντόπια», τα «Μακεδόνικα» τα

«Σλάβικα». Η κεντρική εξουσία δεν τους αναγνωρίζει σαν «αυτό που είναι», τους

αφήρεσε τις λέξεις, το λόγο. Επίσημα η γλώσσα από τη δεκαετία του ’80 δεν

απαγορεύεται, αλλά για πολλούς φέρνει ακόμα το φόβο της καταστολής. Συχνά, όμως,

στο σχολείο οι μαθητές λογοκρίνονται από τους δασκάλους γιατί τους προδίδει η

προφορά τους και ασκούν πίεση να μην «τα μιλάν» στο σπίτι. Ως προσδιοριστικό

στοιχείο τους απομένει η λέξη «ντόπιος», η πιο ανώδυνη. Είναι οι άνθρωποι του τόπου,

το στοιχείο που τους κράτησε, αυτό που δεν θέλησαν να αποχωριστούν. Οι ντόπιοι είναι

σίγουροι ως προς τον τόπο τους, αλλά ανασφαλείς ως προς την πολιτική τους ένταξη και

αναγνώριση. Οι πρόσφυγες σίγουροι προς την πολιτική τους ένταξη και την αποδοχή τους

29 Μαρία Γιανησοπούλου, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, σελ. 358.


45

από την κυρίαρχη ομάδα τους «Έλληνες», ανασφαλής ως προς την παρουσία τους στον

τόπο. Ακόμα «ψάχνουν την χαμένη πατρίδα».

Και από τις δυο πλευρές των συνόρων οι κάτοικοι χρησιμοποιούν τη λέξη «μέσα» για

να μιλήσουν για την άλλη πόλη. Εκφράσεις όπως «θα πάμε μέσα», ή «ήρθαν από μέσα»

είναι πολύ συνηθισμένες. Για την ελληνική πλευρά μπορεί να βοηθάει και στην αποφυγή

επίμαχης ορολογίας (π.χ. Μακεδονία, Σκόπια ή Π.Γ.Δ. Μακεδονίας), αλλά το γεγονός ότι ο

όρος είναι πολύ παλιότερος από την τελευταία δεκαετία, φανερώνει το εξής απλό: ότι η

σχέση των πόλεων είναι πολύ στενή, ότι η ενδοχώρα της καθεμίας αντικατοπτρίζεται στην

άλλη. Άλλωστε οι περισσότεροι ντόπιοι στη Φλώρινα από την περίοδο του εμφυλίου

έχουν συγγενείς στα Μπίτολα, οι κάτοικοι εκεί είναι «δικοί τους». Αλλά ο εμφύλιος δεν

αναφέρεται ποτέ, οι κάτοικοι δεν μιλούν για αυτό. Οι πληγές του είναι ακόμα ανοιχτές,

δεν έχει ξεχαστεί. Για την ένταση που δημιουργήθηκε την δεκαετία του ’90 κάτοικοι της

περιοχής σχολιάζουν «Τι θα γίνει με αυτόν τον τόπο?». «Μας γύρισαν 50 χρόνια πίσω30».

30 Μαρία Γιανησοπούλου, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, σελ. 334


46

6 . 2 Π α ρ ό ν

Οι κάτοικοι της Φλώρινας πάνε «μέσα» πολύ συχνά. Πηγαίνουν για ψώνια, για

καφέ ή φαγητό, για βόλτα. Συχνά δεν σταματάν στα Μπίτολα πηγαίνουν και σε άλλες

πόλεις. Στα Μπίτολα πηγαίνουν πάντα για ψώνια, για τις καθημερινές τους ανάγκες. Το

παζάρι «μέσα» γίνεται κάθε Τετάρτη και Σάββατο, μέρες που η κίνηση στο συνοριακό

σταθμό της Νίκης αυξάνει αισθητά, όπως μας λέει η υπάλληλος του τελωνείου. Για τους

Έλληνες πολίτες η διέλευση των συνόρων είναι πολύ εύκολη υπόθεση, δεν χρειάζεται καν

να βγουν από το αυτοκίνητο, απλά δίνουν τα διαβατήριά τους. ΜΜιιαα υυππόόθθεεσσηη,, πποουυ

φφααίίννεεττααιι νναα εεππιιββεεββααιιώώννεεττααιι,, εείίννααιι όόττιι σσεε σσχχέέσσηη μμεε ττηη δδεεκκααεεττίίαα ττοουυ ’’8800,, οοιι σσυυννθθήήκκεεςς πποουυ

δδιιααμμοορρφφώώθθηηκκαανν σσττοο οοιικκοοννοομμιικκόό,, κκοοιιννωωννιικκόό κκααιι πποολλιιττιικκόό εεππίίππεεδδοο έέχχοουυνν ααννττιισσττρρέέψψεειι ττιιςς

λλεειιττοουυρργγίίεεςς ττωωνν ππόόλλεεωωνν. Έτσι, ενώ η Φλώρινα αποτελούσε «αγορά» για τα Μπίτολα και

άλλες πόλεις της γείτονος χώρας, τώρα φαίνεται ότι τα Μπίτολα προσελκύουν μεγάλο

αριθμό Βορειοελλαδιτών τόσο για ψώνια όσο και για διασκέδαση. Αλλά και άλλες πόλεις

της Π.Γ.Δ. Μακεδονίας φαίνεται να έχουν μεγάλο ποσοστό επισκεψιμότητας από έλληνες

της βορείου Ελλάδος, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Αχρίδα. Η υπόθεση αυτή έχει

ενδιαφέρον να μελετηθεί περαιτέρω.

Από την άλλη, για τους κατοίκους της Π.Γ.Δ. Μακεδονίας όμως το να περάσουν τα

σύνορα είναι πολύ σύνθετη και δύσκολη διαδικασία, πάντα εξαιρώντας του πολιτικούς

πρόσφυγες του εμφυλίου οι οποίοι δεν έχουν δικαίωμα ούτε καν να επισκεφτούν τη

χώρα.

Το σύνορο, το πολιτικό αυτό όριο που εκφράζεται χωρικά, επηρεάζει τις σχέσεις των

ανθρώπων, ανθρώπων που έχουν περισσότερα να τους ενώνουν από αυτά που τους

χωρίζουν. Ακόμα και σήμερα μια δεκαετία μετά τη λήξη του εμπάργκο, το ελληνικό

κράτος εμμένει σε πολιτικές που είχαν εφαρμοστεί τότε. Η Φλώρινα αποκόπτεται,

παραμένει τέρμα, όριο, σύνορο γεγονός που έχει άμεσο αντίκτυπο στην ανάπτυξή της.

«Αν δεν ήταν και το πανεπιστήμιο εδώ, θα είχαμε φύγει όλοι» άκουσα πολλές φορές να

λένε οι κάτοικοι της πόλης.


47

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α Κ ε φ α λ α ί ο υ 2 : Τ α ζ ή τ η μ α τ η ς γ λ ώ σ σ α ς 31

Μια ανάγνωση με πολιτικές προεκτάσεις.

Όπως αναδείχτηκε και παραπάνω, το ζήτημα της γλώσσας είχε πολύ σημαντικό ρόλο,

καθώς «στο μυαλό του κοινού, ο «Έλληνας» έχει ελληνικό όνομα, μιλά την ελληνική

γλώσσα και εμμένει στην ορθόδοξη πίστη. «Πρόσωπα που δεν πληρούν αυτά τα κριτήρια,

τείνουν να αντιμετωπίζονται σαν ξένοι, ακόμη και αν οι πρόγονοί τους διέμενεναν εντός

των συνόρων του σύγχρονου ελληνικού κράτους εδώ και αιώνες. Αντίστροφα,

μετανάστες ελληνικής εθνοτικής καταγωγής από τη Σοβιετική Ένωση γίνονται τώρα

δεκτοί από το κοινό σαν «Έλληνες» παρόλο που οι πρόγονοί τους ήρθαν από τη Μικρασία

και ουδέποτε διέμειναν στην Ελλάδα.32». Το παραπάνω απόσπασμα προέρχεται από την

έκθεση του State Department για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ελλάδα και είναι αρκετά

ενδεικτικό της αντίληψης των Ελλήνων για την εθνική συνείδηση. Όπως αναφέρθηκε και

παραπάνω τα βασικά επιχειρήματα του Ελληνικού κράτους για τη μη αναγνώριση της

γλώσσας ήταν ότι αυτή η γλώσσα δεν υπάρχει, είναι μια διάλεκτος που δεν επιδέχεται

εγγραμματισμό –και άρα «αρνείται την εγκυρότητα των σπουδών που

πραγματοποιήθηκαν ή των ντοκουμέντων που έχουν γραφεί στη γλώσσα αυτή33»- και ότι

ομιλείται από ένα πολύ μικρό μέρος του πληθυσμού –τόσο μικρό που δεν αξίζει αναφορά

σε αυτό.

31 Τα στοιχεία που ακολουθούν προέρχονται από το βιβλίο του Τάσου Κωστόπουλου «Η

ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΗ ΓΛΩΣΣΑ»

32 US Department of states, Country Reports on Human Rights Practices for 1990, σ.1133

33 όπως παραπάνω, σελ. 1166


48

Ο διευθυντής της Α1 διεύθυνσης του Υπουργείου Εξωτερικών Δημήτριος Μπίτσιος και

ο «τεχνικός σύμβουλος» του Υπουργείου, Ευάγγελος Κωφός, το Μάιο του 1965

επισκέπτονται τη Μακεδονία και καταλήγουν ότι μόνο στους νομούς Φλωρίνης, Πέλλης

και Καστοριάς οι Σλαβόφωνοι υπολογίζονται 130.000 – 150.000.

Μια έκθεση της ΚΥΠ που αφορά την ίδια περίοδο, σχετικά με την κατάσταση στο

Νομό Φλώρινας υπολογίζει ότι μιλιέται το «σλαβικόν γλωσσικόν ιδίωμα εις λίαν

ανησυχητικήν έκτασιν» - υπολογίζεται σε 51.859 ή 69,5%.

Οι δύο παραπάνω διαπιστώσεις εμφανίζονται σε άκρως απόρρητα έγγραφα του

Υπουργείου Εξωτερικών.

Η επίσημη στατιστική απογραφή του 1951 που δίνεται στο φως της δημοσιότητας

υπολογίζει το σύνολο των ομιλούντων τη σλαβική γλώσσα σε 41.167 ή ποσοστό 0.54%

στο σύνολο της Μακεδονίας. Για το Νομό Φλωρίνης, ο οποίος έχει το μεγαλύτερο ποσοστό

Σλαβοφωνίας το ποσοστό είναι 20.86% και ο αριθμός των κατοίκων είναι 14.467.


49

Π α ρ ά ρ τ η μ α π ι ν ά κ ω ν ( κ ε φ ά λ α ι ο 4 ο )

Πίνακες Κεφαλαίου 4.2 (Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στους πίνακες

προέρχονται από την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία.)

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987

ΣΥΝΟΛΟ

ΕΛΛΑΔΟΣ 158.022 191.171 236.037 277.582 339.800 416.421 489.093 547.368

ΝΟΜΟΣ

ΦΛΩΡΙΝΗΣ 116.781 162.114 199.285 217.466 269.828 338.697 400.816 477.007

ΠΟΣΟΣΤΟ 73,90% 84,80% 84,43% 78,34% 79,41% 81,34% 81,95% 87,15%

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994

ΣΥΝΟΛΟ ΕΛΛΑΔΟΣ 657.540 776.830 907.385 1.080.432 1.214.025 1.383.419 1.835.032

ΝΟΜΟΣ ΦΛΩΡΙΝΗΣ 600.164 633.579 746.340 801.547 947.445 1.042.473 1.166.698

ΠΟΣΟΣΤΟ 91,27% 81,56% 82,25% 74,19% 78,04% 75,35% 63,58%

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

ΣΥΝΟΛΟ

ΕΛΛΑΔΟΣ 2.561.015 2.795.149 3.074.274 3.326.165 3.532.573 3.796.664 4.078.881

ΝΟΜΟΣ

ΦΛΩΡΙΝΗΣ 1.906.403 2.100.589 2.720.323 2.982.823 3.203.586 3.451.135 3.677.794

ΠΟΣΟΣΤΟ 74,44% 75,15% 88,49% 89,68% 90,69% 90,90% 90,17%

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Kάτοικοι 53.147 53.434 53.568 53.716 53.585 53.605 52.551

Ενεργός πληθυσμός 10.893 10.492 10.622 10.419 5.827 7.342 7.020

Απασχολούμενοι 9.910 9.410 9.410 9.410 4.538 5.763 5.129

Άνεργοι 983 1.082 1.212 1.009 1.289 1.579 1.891

Ποσοστό ανεργίας 9,02% 10,31% 11,41% 9,68% 22,12% 21,51% 26,94%


50

Πίνακας Κεφαλαίου 4.3 (τα στοιχεία προέρχονται από επιτόπια έρευνα στην πόλη

της Φλώρινας.)


51

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Άντερσον Μπένεντικτ, ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ, Νεφέλη, Αθήνα 1997

Αυγερινού – Κολώνια Σοφία, ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ, Εθνικό

Μετσόβειο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Τομέας Χωροταξίας –

Πολεοδομίας, Αθήνα 1996,

Αυγερινού – Κολώνια Σοφία, ΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ, Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο,

Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Τομέας Χωροταξίας – Πολεοδομίας, Αθήνα 1997,

Βαλντέν Σωτήρης, ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΑ, Θεμέλιο, 1994

Berard V., ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Τροχαλία –

Παρουσία, Απρίλιος 1987

Βοσκοπούλου Χ., Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ, περιοδικό

Αριστοτέλης, τρίμηνη έκδοση του φιλεκπαιδευτικού συλλόγου Φλωρίνης «Ο

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ», τεύχος 233-234, Τεύχος Ιανουάριος – Φεβρουάριος – Μάρτιος

2000

Γερολύμπου Αλέκα, Καλογήρου Νίκος, Χατζημιχάλης Κωστής, ΒΟΡΕΙΟΕΛΛΑΔΙΚΟΙ

ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ. ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥ

ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΧΩΡΟΥ, Τόμοι Α-Β, Υπουργείο Βιομηχανίας,

Έρευνας και Τεχνολογίας, Σεπτέμβριος 1988

Γερολύμπου - Καραδήμου Αλέκα, ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ΚΑΙ ΔΥΣΗΣ, Εκδόσεις

Γούναρης Βασίλης, ΣΤΙΣ ΟΧΘΕΣ ΤΟΥ ΥΔΡΑΓΟΡΑ, εκδόσεις Τροχαλία, Θεσσαλονίκη,

2002

Γούναρης Βασίλης, Μιχαηλίδης Ιάκωβος, Αγγελόπουλος Γιώργος, ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1997

Εβλιγιά Τσελεμπί, Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΒΛΙΓΙΑ ΤΣΕΛΕΜΠΙ,

Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη, 1973

Ελευθεροτυπία, στήλη «Ιός της Κυριακής», δημοσίευμα με τίτλο ΕΜΠΑΡΓΚΟ ΣΤΗ

ΦΛΩΡΙΝΑ», 28/01/1996,

Ελευθεροτυπία, περιοδικό Ιστορικά, τεύχος 259, Νοέμβριος 2004

Hobsbawm E.J., ΕΘΝΗ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ, ΑΠΟ ΤΟ 1780 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ, Ινστιτούτο

του βιβλίου, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1994


52

Ηλιάδου – Τάχου Σοφία, «Η ΦΛΩΡΙΝΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΤΗΣ

ΠΕΡΙΟΔΟΥ 1912-1936». Περιοδικό ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, τρίμηνη έκδοση του

φιλεκπαιδευτικού συλλόγου Φλωρίνης «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ», τεύχος 233-234,

Τεύχος Ιανουάριος – Φεβρουάριος – Μάρτιος 2000

Καρακασίδου Αναστασία, ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΘΗ, 1870-1990, Οδυσσέας,

Αθήνα 2000

Κατεμίδου Μ., Α.Κωνσταντακάκος, Α. Στόιος, ΦΛΩΡΙΝΑ – ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ

ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, Αθήνα 1978

Κοππά Μαριλένα, Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ, Βιβλιοθήκη

Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, Λιβάνη, Αθήνα 2002

Κωστόπουλος Τάσος, Η ΑΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΗ ΓΛΩΣΣΑ, Εκδόσεις Μαύρη Λίστα, Αθήνα 2002

Λιθοξόου Δημήτρης, ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΝΤΙΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ, Μεγάλη Πορεία,

Αθήνα 1998

Λιθοξόου Δημήτρης, ΜΕΙΟΝΟΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΣΤΗΝ

ΕΛΛΑΔΑ, Εκδοσεις ΛΕΒΙΑΘΑΝ, Αθήνα 1991

Μιχαλοπούλου Αικατερίνη, Τσάρτας Πάρις, Γιαννησοπούλου Μαρία, Καφετζής

Παναγιώτης, Μανώλογλου Ευδοκία, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ ΚΑΙ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αλεξάνδρεια, Αθήνα , 1998

Μποσδελεκίδου Ζ., Φλώρινα - Ιστορική αναδρομή, Περιοδικό ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, τρίμηνη

έκδοση του φιλεκπαιδευτικού συλλόγου Φλωρίνης «Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ», τεύχος

233-234, Τεύχος Ιανουάριος – Φεβρουάριος – Μάρτιος 2000

Νικολαίδου Σήλια, Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ, Παπαζήση, Αθήνα

1993

Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Φλώρινας, Η ΦΛΩΡΙΝΑ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ, Φλώρινα 2002

Σουλιώτης Μίμης, ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΕΙΑ ΦΛΩΡΙΝΑ, Μεταίχμιο, Αθήνα 2002,

Todorova Maria, ΒΑΛΚΑΝΙΑ Η ΔΥΤΙΚΗ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΗ, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη

2000,

Τσαπάνου – Κωτσοπούλου Ευθυμία, Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΡΥΜΟΤΟΜΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΠΟΛΗΣ

ΦΛΩΡΙΝΑΣ, Φλώρινα, 2002,

ΦΛΩΡΙΝΑ 1912-2002, ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, πρακτικά συνεδρίου, Αριστοτέλειο

Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Φλώρινα 2004


53

ΦΛΩΡΙΝΑ – ΜΠΙΤΟΛΑ -...

Documents

Transcript of ΦΛΩΡΙΝΑ – ΜΠΙΤΟΛΑ -...