ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ

<<ΝΕΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

– ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ-ΣΩΦΡΟΝΙΣΜΟΣ

ΚΑΙ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ >>

Συμμετέχουν οι μαθητές :

Αναστασίου Νατάσσα, Κυρίτσης Θοδωρής, Γκούλιου

Ειρήνη,Τζαφέρη Ναυσικά, Ισαβέλλα Τζώρτζη, Παπαγεωργίου

Στέφανος, ΑστέριοςΧουλιαρός, Γραβάνης Ραφαήλ, Θέμης Στάικος,

NτίσαΡηγίνα, Μπούρα Ασημίνα, ΧονδρούληςΚων/νος,

Συρογιαννοπούλου Κων/να

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Γεωργία Παπαδημητρίου

Σχολικό έτος: 2017-2018

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Εισαγωγή

2. Τι είναι η νεανική παραβατικότητα

3. Που οφείλεται η νεανική παραβατικότητα;

4. Ποια τα στοιχεία της νεανικής παραβατικότητας για την Ελλάδα;

5. Ποιο το θεσμικό πλαίσιο για τους ανήλικους παραβάτες στη Ελλάδα;

6. Φυλακές ανηλίκων στην Ελλάδα.

7. Φορείς που βοηθούν τους ανήλικους παραβάτες

8. Σωφρονισμός ανήλικων παραβατών .

9. Είναι επιτυχής η επανένταξη των ανήλικων παραβατών στην Ελλάδα;

10. Επίλογος

11. Βιβλιογραφία

1. Εισαγωγή

Ως μαθητές της Β Λυκείου, ορμώμενοι από τις αλλεπάλληλες αναφορές σε

δυσάρεστα περιστατικά, με πρωταγωνιστές νεαρούς συμπολίτες μας, κρίναμε

απαραίτητη την εμπεριστατωμένη αναζήτηση αιτιών και παραγόντων που αρωγούν

και υποδαυλίζουν ,το νοσηρό φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας.

Τοποθετήσαμε ως κύριο άξονα έρευνας μας, το εν γένει κοινωνικό περιβάλλον ,στο

οποίο διαβιούν και δραστηριοποιούνται οι έφηβοι κυρίως, συμπεριλαμβανομένου

του σχολείου, της οικογένειας ,των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς να

παραλείψουμε τη ουσιαστική συνδρομή δημοσιεύσεων εξειδικευμένων

επιστημόνων που συνοδοιπορούν σε θέματα νεανικών ατοπημάτων όπως

,παιδοψυχολόγους, ψυχιάτρους ,υπευθύνους κέντρων αποκατάστασης

,λειτουργούς μέσης εκπαίδευσης, ακόμη δε και εκπροσώπους του κλήρου.

Στραφήκαμε ακόμη και στην αρθρογραφία αναφορικά με τα σωφρονιστικά

ιδρύματα ,για να διαπιστώσουμε ,πως συνεπικουρεί ο σωφρονισμός, στην

διαδικασία επιβολής ποινής -επανένταξης των νέων, με στόχο την

επαναδραστηριοποίησή τους στον κοινωνικό ιστό.

Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ακούσαμε τα βιώματα, τις μαρτυρίες

των ίδιων των πρωταγωνιστών, προσπαθώντας να αντλήσουμε δεδομένα από την

δική τους ματιά, μέσω της οποίας θα μπορούσαμε να ξετυλίξουμε το κουβάρι αυτού

του φαινομένου.

Αναζητήσαμε τέλος κάθε τι που θα μπορούσε να μας δώσει μια εικόνα

ολοκληρωμένη της πραγματικότητας που μας αφορά, ως νέοι μιας εποχής ταχύτατα

μεταβαλλόμενης όπου κάθε φαινόμενο που απασχολεί και επηρεάζει κάθε νέο

θεωρήσαμε απαραίτητο να κατανοήσουμε ολιστικά ένα τόσο σαρκοβόρο

πρόβλημα.

2. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΝΕΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Ο όρος «παραβατικότητα» με τις ποικίλες συνιστώσες του και βαθμούς

εκδήλωσης εκφράζει την απόκλιση και έκτροπη συμπεριφορά παιδιών και

ανηλίκων εφήβων, η οποία εμφανίσθηκε και διογκώθηκε κατά τις τελευταίες

δεκαετίες. Η αποκλίνουσα αυτή συμπεριφορά δεν λαμβάνει πάντοτε την μορφή

αξιόποινης εγκληματικής πράξης, ενώ σε μεγάλη έκταση δεν αποκαλύπτεται και δεν

«καταγγέλεται» από τα θύματά της, από τις οικογένειες των δραστών και το κοινωνικό

περιβάλλον (διδακτικό προσωπικό, τοπική κοινωνία). Τούτο βέβαια, και στις δύο

περιπτώσεις, συμβαίνει σπανιότατα, γιατί ο χώρος διάπραξης των αξιόποινων πράξεων

των ανηλίκων (οικογένεια, σχολείο, τοπική κοινωνία) αποκρύπτει και συγκαλύπτει

αυτή την παράνομη συμπεριφορά λόγω ένοχης συνυπευθυνότητας (οικογένεια),

προβαλλόμενης αναρμοδιότητας (σχολική κοινότητα), ανεύθυνης στάσης της τοπικής

κοινωνίας και καιροσκοπικής πολιτικής των λοιπών φορέων κοινωνικοποίησης των

ανηλίκων.

Οι κώδικες ποινικού δικαίου και δικονομίας όλων των ευνομουμένων χωρών, και της

Ελλάδας βέβαια, προβλέπουν την δίωξη, εκδίκαση με ειδική σύνθεση του δικαστηρίου

και καταδίκη της εγκληματικότητας των ανηλίκων κατόπιν επιμελούς εξακρίβωσης

των συνθηκών, προσωπικών και οικογενειακών, διαβίωσης των κατηγορουμένων,

εκτίμησης των αποδεικτικών στοιχείων και το είδος και την επιμέτρηση της ποινής.

Ευκαιριακές αλλά και συστηματικές έρευνες και μελέτες, τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο

όσο και στην Ελλάδα, έχουν προσεγγίσει την βία, την παραβατικότητα και την

εγκληματικότητα των ανηλίκων, προβαίνοντας σε επιστημονικές διαπιστώσεις αυτής

της παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς, των αιτίων της (ψυχολογικών και κοινωνικών) και

της ποινικής καταστολής.

Η παρούσα κατάσταση της παιδικής και εφηβικής παραβατικότητας προσλαμβάνει

γενικευμένο χαρακτήρα εγκληματικότητας μέσα και έξω από την οικογένεια, μέσα και

πέρα από τα σχολικά ιδρύματα της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Ενώ και στους εξωτερικούς χώρους (δρόμοι, πάρκα, αυλές) των αστικών κέντρων,

μεγάλων και μικρών, εκτυλίσσονται καθημερινά ατομικές και συλλογικές αξιόποινες

πράξεις (κλοπές, ληστείες, βιασμοί, επιθέσεις), οι οποίες χαρακτηρίζονται από

πρωτόγνωρη βιαιότητα και αντικοινωνικό πάθος. Δεδομένου ότι οι ανήλικοι δράστες

διανύουν ακόμη το στάδιο της πρωτεύουσας και δευτερεύουσας κοινωνικοποίησης η

οποία λαμβάνει χώρα μέσα στον οικογενειακό και εκπαιδευτικό χώρο και βαθμό, πριν

εξέλθουν στην κοινωνία και πριν προφτάσουν να μάθουν και να παίξουν τους συνήθεις

κοινωνικούς ρόλους των ενηλίκων κατά την διάρκεια των οποίων ορισμένα άτομα

οδηγούνται στην αποκλίνουσα και εγκληματική συμπεριφορά, τίθεται το ερώτημα,

γιατί οι διαδικασίες κοινωνικοποίησης, το περιεχόμενό της και οι φορείς της

(πρωταρχικές κοινωνικές ομάδες) δεν κατορθώνουν να διαπαιδαγωγήσουν και να

παράσχουν στους ανηλίκους την κατάλληλη παιδεία και να τους εμφυσήσουν και

εμπνεύσουν τις απαραίτητες κοινωνικές και ηθικές αξίες ; Και αυτό, γιατί για άτομα

αυτών των τριών πρώτων ηλικιακών ομάδων (νηπιακή, παιδική, εφηβική) εξ'

ορισμού αποκλειστικοί φορείς της κοινωνικοποίησης είναι η οικογένεια, το

σχολείο και δευτερευόντως οι ηθοπλαστικές ομάδες.

Η διογκούμενη αντικοινωνική συμπεριφορά των νέων από την παιδική ήδη ηλικία

αποδεικνύει ότι το περιεχόμενο της κοινωνικοποίησης δεν είναι πλέον κατάλληλο,

λειτουργικό και αξιόπιστο. Και αυτό το αναμφισβήτητο αρνητικό αποτέλεσμα οδηγεί

στο συμπέρασμα ότι οι ίδιοι οι φορείς της κοινωνικοποίησης χαρακτηρίζονται από

κοινωνική «παθογένεια» η οποία τους αφαιρεί την ικανότητα να αναπαράγουν νέους

πολίτες με την απαραίτητη κοινωνική και ηθική συνείδηση και ευθύνη.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες στην Ευρώπη η ραγδαία αύξηση της παραβατικότητας ανηλίκων

απασχολεί έντονα τους ειδικούς,το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, την πολιτεία και προβάλλεται

από τα ΜέσαΜαζικής Επικοινωνίας. Επισημαίνουμε ότι ο όρος παραβατικότητα

(εγκληματικότητα) είναι κοινωνικο-νομικός όρος που αντικατοπτρίζει μία μορφή αποκλίνουσας

συμπεριφοράς μεταξύ άλλων, η οποία όμως συνιστά παράβαση νομικού κανόνα

3. ΠΟΥ ΟΦΕΙΛΕΤΑΙ Η ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗ

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

Η παραβατική συμπεριφορά μπορεί να ξεκινήσει με πολλούς τρόπους. Κάποια παιδιά

εμφανίζουν προβλήματα στη συμπεριφορά από μικρή ηλικία που σταδιακά

εξελίσσονται σε πιο σοβαρές δυσκολίες πριν και κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Η

επιθετικότητα στην παιδική ηλικία είναι ένας καλός προγνωστικός δείκτης βίαιης

συμπεριφοράς στην εφηβεία και την πρώιμη ενήλικο ζωή. Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ.,

ποσοστό 20-45% των αγοριών και 47-69% των κοριτσιών που εκδηλώνουν σοβαρές

εγκληματικές και βίαιες συμπεριφορές έχουν ακολουθήσει κατά τη διάρκεια της ζωής

τους ένα «αναπτυξιακό μονοπάτι» που τους οδήγησε στην παραβατικότητα. Οι νέοι

άνθρωποι που υπάγονται σε αυτή την κατηγορία διαπράττουν τις πιο βίαιες πράξεις και

συνεχίζουν την παραβατική συμπεριφορά κατά την ενήλικο ζωή. Ένα σημαντικό

ποσοστό των ανηλίκων που συλλαμβάνονται για βίαιες πράξεις κατά την εφηβεία,

συλλαμβάνονται ξανά ως ενήλικες, συχνά έχοντας διαπράξει σοβαρά εγκλήματα, όπως

βιασμούς, ανθρωποκτονίες κλπ .

Ωστόσο, πολλοί ανήλικοι εμπλέκονται σε εγκληματικές πράξεις για σύντομα μόνο

χρονικά διαστήματα. Σε αυτή την περίπτωση εκδηλώνουν παραβατικές συμπεριφορές

μόνο κατά τη διάρκεια της εφηβείας, χωρίς να έχουν δώσει πρόδρομα σημάδια κατά

την παιδική ηλικία. Η παραβατική συμπεριφορά κινητοποιείται από παράγοντες όπως

η κατανάλωση αλκοόλ, οι συναναστροφές με παραβατικά άτομα, το κίνητρο του

εφήβου κλπ .

Στην εφηβεία το κίνητρο της παραβατικότητας συνήθως δεν είναι ωφελιμιστικό. Στις

περισσότερες περιπτώσεις οι νέοι αναζητούν την «περιπέτεια». Άλλα κίνητρα μπορεί

να είναι η ανταπόδοση μιας προσβλητικής ή επιθετικής πράξης, η εκτόνωση θυμού ή

εσωτερικής έντασης, η υποστήριξη ενός φίλου που συμμετέχει σε συμπλοκή, η

παρορμητική «απάντηση» σε μια πράξη, χειρονομία ή συμπεριφορά που ο έφηβος

εκλαμβάνει ως «προκλητική», κλπ.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Οι παράγοντες που σχετίζονται με την εγκληματικότητα των ανηλίκων παραδοσιακά

έχουν αναζητηθεί στην οικογένεια του εφήβου και την κοινωνία. Επιπλέον παράγοντες

κινδύνου αφορούν τα ψυχολογικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του ίδιου του εφήβου.

Κανένας παράγοντας δεν ευθύνεται απόλυτα για την παραβατικότητα των ανηλίκων, η

πιθανότητα όμως να εμπλακεί ένας νέος σε παραπτώματα αυξάνει, όσο αυξάνει ο

αριθμός των παραγόντων κινδύνου. Στο «ιστορικό» των ανηλίκων παραβατών

συνυπάρχουν συνήθως πολλοί παράγοντες κινδύνου. Κάποιοι από αυτούς είναι :

Η διαλυμένη ή δυσλειτουργική οικογένεια

Η οικογένεια αποτελεί το φυσικό υποστηρικτικό σύστημα του κάθε ανθρώπου. Οι

οικογένειες που επιτρέπουν τη συναισθηματική έκφραση και την επικοινωνία των

μελών τους, αποτελούν ένα ασφαλές περιβάλλον ανάπτυξης για το παιδί και τον έφηβο.

Παιδιά που προέρχονται από οικογένειες χωρίς συνοχή, συχνά εντάσσονται σε ομάδες

συνομηλίκων, σε μια προσπάθεια να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους για υποστήριξη

και αποδοχή. Οι ομάδες αυτές συνήθως απαρτίζονται από εφήβους με κοινά

ενδιαφέροντα ή κοινά ιδεολογικά, πολιτισμικά και άλλα χαρακτηριστικά. Η ένταξη των

νέων σε συμμορίες και άλλες ομάδες με παραπτωματικές συμπεριφορές αποτελεί μια

ακραία κι επιθετική έκφραση της ανάγκης τους να ανήκουν κάπου.

Τα κίνητρα του παραβατικού εφήβου διαφοροποιούνται ανάλογα με το αν είναι μόνος

ή μέλος μιας ομάδας. Οι έφηβοι που συμμετέχουν σε καυγάδες ως μονάδες συνήθως

επιτίθενται σε κάποιον που με τη συμπεριφορά του προκάλεσε το θυμό τους. Αντίθετα,

οι έφηβοι που συμμετέχουν σε ομαδικές συμπλοκές συνήθως υπερασπίζονται κάποιο

φίλο ή αντεπιτίθενται για να πάρουν εκδίκηση. Σε αυτή την περίπτωση η βίαιη

συμπεριφορά σπάνια είναι το προϊόν θυμού. Ακόμα και αφορμές ελάσσονος σημασίας

μπορούν να προκαλέσουν την αντίδραση μιας ομάδας εφήβων και να οδηγήσουν σε

βίαια επεισόδια που κατά κανόνα είναι σοβαρότερα από αυτά που προκαλούν οι έφηβοι

που δεν συμμετέχουν σε κάποια ομάδα. Σε αυτού του τύπου τις συμπλοκές είναι

πιθανότερο να χρησιμοποιηθούν όπλα, να προκληθούν σοβαροί τραυματισμοί και να

εμπλακεί η αστυνομία [2].

Παράγοντες που μπορούν να μειώσουν τη συνοχή μιας οικογένειας και να αυξήσουν

τον κίνδυνο εμφάνισης παραβατικής συμπεριφοράς στα ανήλικα μέλη της είναι:

· Η ψυχοπαθολογία των γονέων

· Η χρήση αλκοόλ και άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών από τους γονείς

· Η παραβατικότητα των γονέων, τα προβλήματα με το νόμο

· Η ανεργία των γονέων

· Η μονογονεϊκή οικογένεια

· Η μικρή ηλικία των γονέων (π.χ. ανήλικη μητέρα)

· Ο μεγάλος αριθμός παιδιών στην οικογένεια

· Η πολύ αυστηρή ή τιμωρητική συμπεριφορά των γονέων

· Οι συχνοί διαπληκτισμοί μέσα στην οικογένεια

· Η ελλιπής επίβλεψη των παιδιών από τους γονείς

· Η άσκηση σωματικής βίας στα παιδιά

· Η αδιαφορία των γονέων.

Αξίζει να αναφερθεί ότι η έλλειψη χρόνου από μέρους των γονιών, π.χ. λόγω δυσκολίας

να ανταπεξέλθουν σε οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις, μπορεί να

εκληφθεί από το παιδί ως αδιαφορία και παραμέληση των αναγκών του.

Η κοινωνικό-οικονομική περιθωριοποίηση και η φτώχεια

Οι ανήλικοι παραβάτες συχνά προέρχονται από οικογένειες ή κοινότητες που βιώνουν

τον κοινωνικό αποκλεισμό. Ο όρος «κοινωνικός αποκλεισμός» αναφέρεται στην

περιθωριοποίηση ατόμων ή ομάδων, με αποτέλεσμα τη στέρηση των ευκαιριών, των

δυνατοτήτων και των δικαιωμάτων τους να συμμετέχουν στις κοινωνικές λειτουργίες,

διαδικασίες και εξελίξεις. Οι κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες συνήθως αποκλείονται

από τον εργασιακό στίβο. Η παραβατική συμπεριφορά είναι απόρροια του κοινωνικού

αποκλεισμού, ενώ παράλληλα συντελεί στη διαιώνισή του, τόσο λόγω των συνεπειών

της στην εξέλιξη της ζωής των νέων όσο και λόγω της πιθανής φυλάκισής τους και του

στιγματισμού που ακολουθεί.

Η σχολική αποτυχία

Η δυσκολία των νέων να παρακολουθήσουν το σχολείο τους οδηγεί σε σκασιαρχεία,

συχνές απουσίες και σχολική αποτυχία. Τα παιδιά και οι έφηβοι που δυσκολεύονται να

παρακολουθήσουν το σχολείο συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας,

διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/ υπερκινητικότητας, μαθησιακές δυσκολίες κλπ,

τα οποία σε πολλές περιπτώσεις δεν διαγιγνώσκονται και δεν αντιμετωπίζονται. Η

σχολική αποτυχία στιγματίζει τα παιδιά και τους εφήβους, οδηγεί στην απόρριψη από

τους συνομηλίκους και ανοίγει το δρόμο για την παραβατικότητα. Πολλά από αυτά τα

παιδιά εγκαταλείπουν το σχολείο πρόωρα, με αποτέλεσμα να μην έχουν αργότερα τα

εφόδια για να διεκδικήσουν θέσεις στην αγορά εργασίας.

Η ανεργία

Η ανεργία είναι ένα μείζον κοινωνικό πρόβλημα που πλήττει κατεξοχήν τους νέους

ανθρώπους. Οι νέοι που αποκλείονται από την αγορά εργασίας και δυσκολεύονται να

εξασφαλίσουν τα προς το ζην έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν βίαιοι και

παραβατικοί.

Η προβολή της βίας από τα ΜΜΕ Η διαρκής προβολή εικόνων και πράξεων βίας από τα ΜΜΕ, προωθεί μεταξύ των νέων

την πεποίθηση ότι πρόκειται για μια «φυσιολογική» αντίδραση κι έναν αποδεκτό τρόπο

συμπεριφοράς.

Η χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών

Οι νέοι που βρίσκονται υπό την επήρεια εξαρτησιογόνων ουσιών συχνά παραβατούν

προκειμένου να εξασφαλίσουν τη δόση τους. Επιπλέον, όταν βρίσκονται υπό την

επήρεια ουσιών μειώνονται οι κοινωνικές αναστολές, η ικανότητα να σκεφτούν λογικά

και η αυτοσυγκράτηση.

Η κατανάλωση αλκοόλ είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που

αυξάνουν τον κίνδυνο να ασκήσει βία ένας έφηβος, αλλά και τον κίνδυνο να

θυματοποιηθεί και να υποστεί βία[4]. Πολλοί από τους εφήβους που καταφεύγουν στο

αλκοόλ έχουν ψυχιατρικά ή συμπεριφορικά προβλήματα που δημιουργούν πρόσφορο

έδαφος για την εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς. Ακόμα και η περιστασιακή

κατανάλωση μειώνει τον αυτοέλεγχο και την ικανότητα εκτίμησης του κινδύνου,

επιβραδύνει τις νοητικές λειτουργίες, αυξάνει την παρορμητικότητα και τη

συναισθηματική ευμεταβλητότητα. Πολλές φορές τα μέλη μιας ομάδας ή συμμορίας

καταναλώνουν αλκοόλ με τελετουργικό τρόπο, για να προωθήσουν τη μεταξύ τους

εμπιστοσύνη πριν από μια συμπλοκή ή την ενότητα αφού η συμπλοκή

πραγματοποιηθεί.

Παράλληλα οι έφηβοι που είναι θύματα βίας έχουν αυξημένες πιθανότητες να

καταφύγουν στο αλκοόλ προσπαθώντας να διαχειριστούν το stress και τη

συναισθηματική φόρτιση που βιώνουν.

Οι αξίες της σύγχρονης κοινωνίας

Στη σύγχρονη κοινωνία, αξίες όπως η αλληλεγγύη, η γενναιοδωρία, η ανοχή, ο

σεβασμός προς τους άλλους έχουν αντικατασταθεί με πιο ωφελιμιστικές αξίες, όπως ο

ατομικισμός κι η ανταγωνιστικότητα που συντελούν σε ορισμένες περιπτώσεις στην

εμφάνιση κοινωνικής ανομίας.

Ψυχολογικά και συμπεριφορικά χαρακτηριστικά των παραβατικών νέων

Τα κύρια χαρακτηριστικά των παραβατικών νέων είναι η υπερδραστηριότητα, η

παρορμητικότητα, η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, η έλλειψη αυτοελέγχου, τα

προβλήματα στην προσοχή. Η νευρικότητα και το άγχος έχουν συνδεθεί αρνητικά με

τη βίαιη συμπεριφορά. Η παρορμητική συμπεριφορά, τα φτωχά ακαδημαϊκά

επιτεύγματα, η άρση των αναστολών και η δυσκολία στην προσοχή και τη

συγκέντρωση μπορεί να υποδηλώνουν ελλείμματα στις εκτελεστικές λειτουργίες που

ελέγχονται από το μετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου (προσοχή, συγκέντρωση,

τοποθέτηση στόχων, προγραμματισμός και σχεδιασμός των πράξεων κλπ).

Η παραβατικότητα μπορεί να υποκρύπτει ψυχικές διαταραχές, όπως διαταραχές

προσωπικότητας ή διαταραχή διαγωγής, συχνά σε συνδυασμό με τη χρήση αλκοόλ ή

άλλων ουσιών. Σε πολλές περιπτώσεις οι έφηβοι με διαταραχή διαγωγής εμφανίζουν

αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας μεγαλώνοντας.

Οι εκάστοτε έφηβοι αποτελούν την ελπίδα όλων μας για ένα καλύτερο αύριο, για τη

δημιουργία μιας νέας γενιάς που δεν θα επαναλάβει τα λάθη των προηγούμενων. Αυτή

η ελπίδα, όμως, κλονίζεται όταν συναντώνται περιστατικά εφηβικής παραβατικότητας

.

Αρχικά η οικογένεια διαδραματίζει σημαντικό ρολό στη συμπεριφορά των

νέων. Σύμφωνα με μελέτες τα παιδιά που λαμβάνουν τη σωστή επιτήρηση των γονέων

είναι λιγότερο πιθανό να εμπλακούν σε εγκληματικές δραστηριότητες. Αντιθέτως οι

συνθήκες σε μία δυσλειτουργική οικογένεια, που χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις,

ανεπαρκή άσκηση γονικού ελέγχου, ασθενείς εσωτερικούς δεσμούς και πρόωρη

απονομή αυτονομίαςστο παιδί,τα οποία συνδέονται πολλές φορές με την

παραβατικότητα. Οι σταδιακές αλλαγές που υπόκειται μάλιστα ο κοινωνικός θεσμός

της οικογένειας, όπως η αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών είναι εξίσου

υπεύθυνες. Για παράδειγμα ένα αγόρι μεγαλωμένο σε μία μονογονεϊκή οικογένεια από

την οποία ο πατέρας απουσιάζει μπορεί να οδηγηθεί σε αναζήτηση προτύπων

αρρενωπότητας σε παραβατικές ομάδες συνομηλίκων του. Βασικό, άλλωστε,

χαρακτηριστικό αυτών των ομάδων είναι ο ορισμός ανδρικών ρόλων και η συμβολή

στην απόκτηση χαρακτηριστικών, όπως η σκληρότητα και η δύναμη. Επιπρόσθετα,

ρόλο παίζει και η οικονομική κατάσταση της οικογένειας. Οι έφηβοι από οικογένειες

με χαμηλό εισόδημα συχνά αισθάνονται αποκλεισμένοι και για να βελτιώσουν την

κατάστασή τους μπορεί να επιλέξουν την ένταξη σε μία νεανική παρατατική ομάδα.

Αυτές οι ομάδες παρέχουν ίσες ευκαιρίες σε όλα τα μέλη, ευνοϊκά διαχωρίζοντας τους

εαυτούς τους από το σχολείο και την οικογένεια, όπου τα ανώτερα μέλη είναι κυρίως

ενήλικες.

Άλλος ένας παράγοντας που παίζει ουσιαστικό ρόλο είναι αυτός των μέσων μαζικής

ενημέρωσης. Τόσο η τηλεόραση όσο και οι ταινίες, προωθούν την έννοια της

απονομής δικαιοσύνης μέσω της φυσικής εξόντωσης των εχθρών.Έρευνες έχουν

καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι νέοι παρακολουθώντας τη βία τείνουν να

συμπεριφέρονται περισσότερο επιθετικά. Τα θεάματα βίας και η επιθετική ενέργεια

μπορούν εύκολα να μεταφερθούν στην καθημερινή ζωή ωθώντας τους εφήβους να την

ασκήσουν προσωρινά ή μόνιμα από αρκετές ώρες ως αρκετές μέρες. Οι νέοι που

εκτίθενται καθημερινά στα προγράμματα βίας αρχίζουν να τη χρησιμοποιούν και οι

ίδιοι θεωρώντας ότι είναι ένας τρόπος αποκατάστασης της δικαιοσύνης.

Ένας ακόμη παράγοντας θεωρείται η αστικοποίηση. Τα υψηλά ποσοστά νεανικής

εγκληματικότητας κυρίως εμφανίζονται σε αστικές κοινωνίες καθώς τα

χαρακτηριστικά του αστικού περιβάλλοντος είναι ευνοϊκά για την ανάπτυξη τέτοιου

είδους μορφών συμπεριφοράς που απορρέουν κυρίως από την αποδυνάμωση των

πρωτογενών κοινωνικών σχέσεων, του ελέγχου, και την τάση προς την ανωνυμία.

Άλλοι παράγοντες είναι οι πολιτισμικοί. Ο εκσυγχρονισμός κάποιων παραδοσιακών

κοινωνιών και οι απότομες αλλαγές μπορεί να μεταβάλλουν και τις αντιλήψεις των

νέων για την πραγματικότητα. Τα καταναλωτικά πρότυπα που δημιουργούνται από τα

μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι πολύ πέρα από τις ικανότητες των περισσότερων

οικογενειών να επιτευχθούν. Δεν είναι λίγοι οι νεαροί που συλλαμβάνονται για κλοπή

ώστε να αποκτήσουν μετρητά και να απολαύσουν έστω και για λίγο τον τρόπο ζωής

που προβάλλεται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη η πολιτεία να διαθέσει χρόνο και να επικεντρώσει το

ενδιαφέρον της στο φαινόμενο της εφηβικής παραβατικότητας κάνοντας ό,τι είναι

δυνατόν για να την καταπολεμήσει.Το όφελος είναι διπλό: Πρώτον, λιγότεροι νέοι

στους δρόμους που κάνουν χρήση ουσιών, προκαλούν ατυχήματα στην άσφαλτο και

διαπράττουν ληστείες και δεύτερον, λιγότεροι απεγνωσμένοι γονείς που

παρακολουθούν τα παιδιά τους να οδεύουν προς μία σκοτεινή κατεύθυνση από την

οποία χωρίς τη συμβουλή κάποιου ειδικού είναι δύσκολο να τα φέρουν πίσω.

Διαταραχή Διαγωγής

Οι παραβατικοί νέοι, ως επί το πλείστον, ανήκουν στην υπό-ομάδα των παιδιών μεσοβαρή

Διαταραχή Διαγωγής (Δ.Δ.). Ο όρος Διαταραχή Διαγωγής (Δ.Δ.)είναι ψυχιατρικός και

αναφέρεται σε παιδιά και νέους που εκδηλώνουνεπαναλαμβανόμενη και επίμονη αντικοινωνική

συμπεριφορά (π.χ.επιθετικότητα, φυγές από το σπίτι, αδικαιολόγητες απουσίες από τοσχολείο,

βασανισμό ζώων) και παραβατικές δράσεις (π.χ. χρήσηεξαρτησιογόνων ουσιών, χρήση όπλων,

κλοπές, εμπρησμοί).

Η διαταραχή διαγωγής είναι συχνότερη στα αγόρια απ’ ότι στα κορίτσια. Τα

συμπτώματα εμφανίζονται στην παιδική ηλικία και αυξάνουν προοδευτικά με την

πάροδο του χρόνου. Η μέση ηλικία έναρξης είναι μικρότερη για τα αγόρια απ’ ότι για

τα κορίτσια. Συνήθως τα αγόρια εμφανίζουν τα συμπτώματα που απαιτούνται για να

μπει η διάγνωση σε ηλικία 10‐12 χρονών, ενώ τα κορίτσια σε ηλικία 14-16 ετών. Τα

παιδιά με διαταραχή διαγωγής συμμορφώνονται δύσκολα με τους κανόνες που ισχύουν

για τα παιδιά της ηλικίας τους. Κάνουν σκασιαρχεία από το σχολείο και φεύγουν από

το σπίτι τους κατά τη διάρκεια της νύχτας παρά τις απαγορεύσεις των γονιών τους. Οι

συμπεριφορές αυτές εμφανίζονται πριν την ηλικία των 13 ετών.

Μπορεί να είναι επιθετικά προς τους γονείς, τα αδέλφια τους ή τα άλλα παιδιά της

ηλικίας τους ή να κακομεταχειρίζονται τα ζώα. Εκφοβίζουν ή απειλούν τους

συνομηλίκους τους, εμπλέκονται εύκολα σε καυγάδες και χρησιμοποιούν σωματική

βία. Μεγαλώνοντας εμφανίζουν όλο και περισσότερες επιθετικές και βίαιες

συμπεριφορές (κλοπές, καταστροφές ξένης ιδιοκτησίας, βιαιοπραγίες, χρήση όπλων

κλπ) για τις οποίες έχουν προβλήματα με το νόμο. Πολλά από αυτά τα παιδιά

εγκαταλείπουν το σχολείο πρόωρα με αποτέλεσμα μεγαλώνοντας να μην έχουν τα

εφόδια για να διεκδικήσουν θέσεις στην αγορά εργασίας. Η κακή συμπεριφορά αυτών

των παιδιών μπορεί να υποκρύπτει άλλα προβλήματα, όπως κακοποίηση ή

παραμέληση από τους γονείς ή τους κηδεμόνες, πολύ αυστηρή ή τιμωρητική

συμπεριφορά των γονέων, οικογενειακά προβλήματα (ανεργία, χρήση ουσιών,

ψυχιατρικά προβλήματα των γονέων κλπ) κα. Συχνά συνυπάρχουν μαθησιακές

δυσκολίες, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/ υπερκινητικότητας, συναισθηματικές

διαταραχές και χρήση ουσιών.

Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας

Η διαταραχή αυτή εκφράζει την αδυναμία του ατόμου να προσαρμοστεί στα κοινωνικά

πρότυπα και να υπακούσει σε νόμους και κανόνες. Αφορά περίπου το 3% των ανδρών

και το 1% των γυναικών. Η έναρξη τοποθετείται πριν τα 15 έτη ζωής, ωστόσο για να

μπει η διάγνωση πρέπει να έχει συμπληρωθεί το 18ο έτος ζωής.

Η διαταραχή είναι πολύ συχνή στα καταστήματα κράτησης: η ανασκόπηση 62 ερευνών

από 12 χώρες του κόσμου όπου συμμετείχαν 22.790 κρατούμενοι έδειξε ότι ένας στους

δύο άντρες και μία στις πέντε γυναίκες είχαν τη διαταραχή]. Σήμερα κερδίζει όλο και

περισσότερο έδαφος η άποψη ότι τα άτομα με αντικοινωνική διαταραχή

προσωπικότητας πάσχουν από μια ψυχική διαταραχή που επηρεάζει την κρίση, τη

σκέψη και τη συμπεριφορά τους μέσω δυσλειτουργίας του εγκεφάλου. Υπό αυτό το

πρίσμα δεν είναι υπαίτιοι για τις πράξεις τους και πρέπει να αντιμετωπίζονται μάλλον

σαν ασθενείς παρά σαν εγκληματίες.

Το κύριο διαγνωστικό κριτήριο της αντικοινωνικής διαταραχής είναι η αδιαφορία ή η

παραβίαση των δικαιωμάτων τωνάλλων, από την ηλικία των 15 ετών, που

εμφανίζεταιμε τρία ή περισσότερα από τα παρακάτω:

Αποτυχία συμμόρφωσης με τα κοινωνικά πρότυπα που εκδηλώνεται με

παραβάσεις του νόμου που αποτελούν αιτία σύλληψης

Εξαπάτηση που εκδηλώνεται με επανειλημμένα ψεύδη ή χρησιμοποίηση των

άλλων για προσωπικό όφελος

Παρορμητικότητα ή αποτυχία μακροπρόθεσμου προγραμματισμού ή

πρόβλεψης συνεπειών των πράξεων

Ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, συχνή εμπλοκή σε καυγάδες

Απερισκεψία και αδιαφορία για τη δική του ασφάλεια ή την ασφάλεια των

άλλων

Ανευθυνότητα που υποδεικνύεται από επανειλημμένη αποτυχία να διατηρήσει

μια σταθερή εργασία ή να εκπληρώσει οικονομικές υποχρεώσεις

Έλλειψη μεταμέλειας, που εκδηλώνεται μέσω αδιαφορίας ή εκλογίκευσης των

συνεπειών που οι πράξεις του μπορεί να έχουν στους άλλους

Σύμφωνα με το DSM-IV, για να τεθεί η διάγνωση πρέπει:

Το άτομο να είναι τουλάχιστον 18 ετών

Να υπάρχουν ενδείξεις διαταραχής της διαγωγής με έναρξη πριν τα 15 έτη

Η αντικοινωνική συμπεριφορά να μην εμφανίζεται αποκλειστικά στο πλαίσιο

μανίας ή σχιζοφρένειας

Βιολογικά χαρακτηριστικά

Κατά καιρούς έχει γίνει προσπάθεια να συσχετιστεί η παραβατικότητα με

δυσλειτουργικές καταστάσεις του εγκεφάλου, π.χ. λόγω περιγεννητικών κακώσεων και

των νευρολογικών επιπλοκών που προκαλούν. Έχει επίσης διατυπωθεί η άποψη ότι οι

περιγεννητικές κακώσεις μπορούν να οδηγήσουν στην παραβατικότητα μόνο όταν

συνδυάζονται με ψυχοπαθολογία και άλλα προβλήματα των γονέων και της

οικογένειας .

ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ: ΓΟΝΙΔΙΑ Ή ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ;

Όπως προαναφέρθηκε, παραδοσιακά τα γενεσιουργά αίτια της παραβατικότητας έχουν

αναζητηθεί στην οικογένεια του παιδιού και στην κοινωνία. Εντούτοις, υπάρχουν

ενδείξεις ότι η αιτιολογία του προβλήματος δεν είναι μόνο ψυχοκοινωνική. Σύγχρονες

έρευνες στους τομείς της νευροβιολογίας και της γενετικής αποδίδουν τη βίαιη και

επιθετική συμπεριφορά στην αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος. Κατά

καιρούς έχει γίνει λόγος για αρκετά γονίδια που ενδεχομένως συμμετέχουν στη

ρύθμιση της επιθετικότητας στον άνθρωπο. Έχει μελετηθεί κυρίως ο ρόλος γονιδίων

που σχετίζονται με τη σύνθεση και το μεταβολισμό της σεροτονίνης.

Η σεροτονίνη είναι ένας από τους κύριους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου και

συμμετέχει στη ρύθμιση της συναισθηματικής μας κατάστασης. Τα γονίδια που έχουν

μελετηθεί εκτενέστερα είναι αυτά που ελέγχουν τη σύνθεση της Μονοαμινοξειδάσης

Α (ΜΑΟ Α) και του μεταφορέα σεροτονίνης. Οι περισσότερες μελέτες που έχουν γίνει

αφορούν αγόρια ή άντρες, μιας και εκδηλώνουν περισσότερες βίαιες και επιθετικές

συμπεριφορές σε σχέση με τις γυναίκες.

Α. Ο ρόλος της Μονοαμινοξειδάσης Α

Το γονίδιο που έχει συσχετιστεί σαφέστερα με την επιθετικότητα είναι αυτό που

ελέγχει τη σύνθεση της ΜΑΟ Α. Έχουν καταγραφεί δύο μορφές: η μορφή υψηλής

δραστικότητας και η μορφή χαμηλής δραστικότητας (η δραστικότητα του γονιδίου

σχετίζεται με τη μεταγραφική δραστηριότητά του που ρυθμίζεται από τον υποκινητή

μεταγραφής του). Η μορφή χαμηλής δραστικότητας ευθύνεται για σημαντικά μειωμένη

σύνθεση ΜΑΟ Α σε σχέση με τη μορφή υψηλής δραστικότητας.

Κάποιες αρχικές μελέτες συσχέτισαν τη μορφή χαμηλής δραστικότητας του γονιδίου

με την εμφάνιση αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας σε αλκοολικούς. ενώ η

χαμηλή δραστικότητα προδιαθέτει τα άτομα να εμφανίσουν βίαιες συμπεριφορές, μόνο

όμως σε περίπτωση που έχουν υποστεί κακομεταχείριση κατά την παιδική ηλικία.

Αξίζει να αναφερθεί ότι μια πρόσφατη μελέτη συσχέτισε τη μορφή χαμηλής

δραστικότητας με την εμφάνιση βίαιων συμπεριφορών ανεξάρτητα από την ύπαρξη

κακομεταχείρισης στην παιδική ηλικία.Αν και οι περισσότερες έρευνες επαληθεύουν

τα ευρήματα που προαναφέρθηκαν, υπάρχουν κάποιες που δεν επιβεβαιώνουν τη

συσχέτιση της μορφής χαμηλής δραστικότητας με την επιθετικότητα.

Β. Ο ρόλος του μεταφορέα σεροτονίνης

Ένα άλλο γονίδιο που έχει συσχετιστεί με την επιθετική συμπεριφορά είναι το γονίδιο

που ευθύνεται για τη σύνθεση του μεταφορέα σεροτονίνης. Έχει συσχετιστεί με την

εμφάνιση επιθετικής συμπεριφοράς. Σε μια πρόσφατη έρευνα βρέθηκε ότι τα άτομα τα

οποία είχαν υποστεί κακομεταχείριση στην παιδική ηλικία εμφάνιζαν βίαιες

συμπεριφορές αργότερα στη ζωή τους αν είχαν τη βραχεία μορφή.

4.Ποια τα στοιχεία της νεανικής παραβατικότητας για την Ελλάδα

Την τριετία 2013-2015 η Αστυνομία χειρίστηκε συνολικά 465 υποθέσεις που αφορούν τη

νεανική παραβατικότητα, από τις οποίες οι 260 αφορούσαν σοβαρές υποθέσεις και οι υπόλοιπες

205 μικροπαραβάσεις, με 644 εμπλεκόμενους ανήλικους. Όσον αφορά στις ηλικίες των

ανηλίκων παραβατών, οι 64 ήταν μεταξύ 7-13 ετών και οι υπόλοιποι 580 μεταξύ 14-16 ετών.

Η καταγεγραμμένη παραβατικότητα των ανηλίκων στην Ελλάδα δενυποδηλώνει την

ύπαρξη οργανωμένων ομάδων ("συμμοριών").

Συγκεκριμένα από στατιστικά στοιχεία που αφορούν την περιοχή της Αττικής προκύπτει, ότι τα

αδικήματα διαπράττονται από ένανμόνο ανήλικο σε ποσοστό 83.7%, οι δράστες ανά αδίκημα

είναι δύο σε ποσοστό 12.5%, ενώ σε ένα πολύ μικρό ποσοστό (3.9%) οι δράστες ανά αδίκημα

είναι τρεις και άνω. Εντούτοις, μία πρόσφατη έρευνα στο λεκανοπέδιο Αττικής έδειξε ότι αφενός

μεν το 7.1% των ερωτηθέντων μαθητών Λυκείου θεωρούσαν ότι ανήκαν σε μία "οργανωμένη"

ομάδα με συλλογική παραβατική δράση, αφετέρου δε ότι το 47.6% του συνολικού δείγματος

ανέφερε ότι είχε δεχθεί απειλή επίθεσης ή και επίθεση (bullying) από περισσότερους από έναν

συνομήλικούς τους με στόχο τον εκφοβισμό ή τον εκβιασμό ή την απόσπαση χρηματικού

ποσού. Το δε 60% δήλωσε ότι γνωρίζει κάποιο άλλο πρόσωπο που έχει δεχθεί ανάλογη επίθεση.

Κατά την έρευνα αυτή κανένα από τα θύματα επίθεσης δεν ανέφερε τέτοιο γεγονός στις αρχές

του σχολείου, γεγονός που υποδηλώνει κατά κάποιο τρόπο φόβο των συνεπειών αυτής της

γνωστοποίησης καθώς και τις αδυναμίες επιτήρησης στο σχολικό σύστημα. Είναι γνωστό ότι το

φαινόμενο bullying στα σχολεία είναι αναγνωρισμένο ως αντικείμενο διεπιστημονικής

διερεύνησης και άπτεται της παραβατικής συμπεριφοράς (οργανωμένης ή μη) των νέων.

Η εντύπωση λοιπόν που δημιουργείται από τις επίσημες στατιστικές όσον αφορά την

περιορισμένη έκταση της νεανικής παραβατικότητας

μεταβάλλεται, εάν επικεντρωθούμε σε έρευνες αυτό-ομολογούμενης παραβατικότητας.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της έρευνας της ομάδας στην ευρύτερη περιοχή

της Αθήνας.

Συγκεκριμένα, το 34.9% των ερωτηθέντων, ηλικίας 14-21 ετών, παραδέχθηκε ότι κατά την

προηγούμενη χρονιά (one-yearprevalence) είχαν τελέσει αξιόποινες πράξεις κατά της

ιδιοκτησίας (κλοπή από κατάστημα, σχολείο, κλοπή αυτοκινήτου, κλπ), ενώ το ποσοστό έφθασε

στο 65.3%, όταν ρωτήθηκαν αν τέλεσαν παρόμοιες πράξεις κάποια στιγμή στο παρελθόν (life-

timeprevalence).

5. Ποιο το θεσμικό-νομικό πλαίσιο για την

παραβατικότητα ανηλίκων

Η ποινική μεταχείριση των ανηλίκων ρυθμίζεται από ειδικές διατάξεις που

βρίσκονται διάσπαρτες στον ποινικό κώδικα και στον κώδικα ποινικής δικονομίας.

Συνοπτικά υπάρχουν τρεις ηλικιακές κατηγορίες που αντιστοιχούν σε

διαφοροποιημένη ποινική μεταχείριση του ανηλίκου. Τα παιδιά ηλικίας από 0 έως 8

ετών δεν υπόκεινται σε καμία απολύτως ποινική μεταχείριση. Οι ανήλικοι ηλικίας

από 8 έως 13 ετών θεωρούνται ποινικά ανεύθυνοι με την έννοια ότι, «η αξιόποινη

πράξη δεν καταλογίζεται σε αυτούς». Η πρακτική απόρροια της αντιμετώπισης αυτής

είναι ότι οι ανήλικοι από 8 έως 13 δεν είναι δυνατό να φυλακιστούν αλλά σε βάρος

τους μπορούν να επιβληθούν μόνο αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα. Τέλος, στους

ανήλικους από 13 έως 18 ετών είναι δυνατό να επιβληθεί η ποινή του περιορισμού σε

ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, πρακτικά δηλαδή της φυλάκισής τους σε φυλακή

ανηλίκων.

Με το Ν. 3189/2003 «Αναμόρφωση της ποινικής νομοθεσίας ανηλίκων και άλλες

διατάξεις» (Α. 243), επήλθαν σημαντικές καινοτομίες στο Δίκαιο Ανηλίκων. Η

μεταρρυθμιστική προσπάθεια που είχε ξεκινήσει προ πολλών ετών στην επιστήμη,

πραγματώθηκε με το Ν. 3189/2003.

Καινοτόμες ρυθμίσεις

Οι καινοτόμες ρυθμίσεις τόσον για την ελληνική όσον και για την Ευρωπαϊκή έννομη

τάξη, οι οποίες υιοθετήθηκαν από το Ν. 3189/2003 και οι οποίες σέβονται τη δομή και

την εσωτερική συνέπεια του Κ.Π.Δ. και του Π.Κ., είναι οι ακόλουθες:

α) Η κατάργηση της διάκρισης σε παιδιά και εφήβους και αντί αυτής

καθορίζονται τα ηλικιακά όρια των ατόμων.

β) Ο εμπλουτισμός των αναμορφωτικών και θεραπευτικών μέτρων, τα οποία

τίθενται στη διακριτική ευχέρεια του Δικαστηρίου, για την καλύτερη μεταχείριση των

ανηλίκων παραβατών.

γ) Ο περιορισμός των περιπτώσεων κατά τις οποίες είναι δυνατή η στέρηση

της ελευθερίας του ανηλίκου, είτε με τη μορφή των Μέτρων είτε με τη

μορφή ιδιότυπης ποινής περιορισμού σε ειδικό Κατάστημα νέων.

δ) Η κατάργηση της αοριστίας της ποινής του περιορισμού σε Ειδικό

Κατάστημα νέων.

ε) Η δυνατότητα συνδυασμού περισσότερων μη στερητικών της ελευθερίας

Μέτρων.

στ) Η θεσμοθέτηση νέων μέτρων, όπως της αποζημιώσεως του θύματος, της

προσφοράς Κοινωφελούς υπηρεσίας, της φοίτησης σε σχολές επαγγελματικής

κατάρτισης.

Από πλευράς Δικονομικών διατάξεων επήλθαν οι εξής καινοτομίες:

α) Ο αναβάθμιση του ρόλου του Εισαγγελέα με τη δυνατότητα να αναστείλει την

ποινική Δίωξη για ευκαιριακούς δράστες και ορισμένες ήσσονος σημασίας

αξιόποινες πράξεις, οπότε και ο ίδιος διατάσσει

Αναμορφωτικά Μέτρα, εκτός από μέτρα κατά της Ελευθερίας, η ποινήπεριορισμού

ειδικό Κατάστημα.

β) Ο επαναπροσδιορισμός της καθ΄ ύλην αρμοδιότητας του Τριμελούς

Δικαστηρίου Ανηλίκων.

γ) Η διερεύνηση της δυνατότητας άσκησης έφεσης (άρθρο 489 Π.Κ.).

δ) Η ανάθεση στον Εισαγγελέα Ανηλίκων της εφαρμογής των αποφάσεων του

Δικαστηρίου Ανηλίκων.

Εξίσου σημαντική καινοτομία είναι αυτή η οποία καθορίζει τα όρια της Ποινικής

ανηλικότητας. Ειδικότερα ως «ανήλικοι» σύμφωνα με το Ν.3189/2003, θεωρούνται

αυτοί που κατά το χρόνο τέλεσης της πράξης, έχουν ηλικία μεταξύ 8ου και 18ου έτους,

συμπληρωμένων. Η καινοτομία συνίσταται στην αύξηση του κατώτατου ορίου, δηλαδή

αυξάνεται από το 7ο έτος στο 8ο έτος συμπληρωμένο. Τούτο κρίθηκε αναγκαίο επειδή

σταπερισσότερα Ευρωπαϊκά Κράτη, το κατώτατο όριο ανηλικότητας βρίσκεται

περίπου στο 14ο έτος. Από την άλλη, το ανώτατο όριο, αυξάνεται στο 18ο έτος, έτσι

με αυτή την τροποποίηση επέρχεται πλέον εναρμόνιση με το άρθρο 1 της Σύμβασης

για τα Δικαιώματα του παιδιού (Σ.Π.Δ.) Ν. 2101/1992, αλλά και με την αστική

ανηλικότητα.

Ηλικιακές κατηγορίες

2.2.2.1. Νήπια.

Με το Ν. 3189/2003 καθορίζεται ότι νήπια είναι τα άτομα που βρίσκονται σε ηλικία

κάτω των 8 ετών και πολύ ορθά προβλέπεται ότι δεν υποβάλλονται σε ποινική

μεταχείριση, ούτε και σε μεταχείριση Πρόνοιας. Για τη μεταχείριση των νηπίων

υπεύθυνοι είναι οι γονείς τους.

2.2.2.2. Παιδιά ηλικίας 8 έως 13 ετών - Ποινικά ανεύθυνοι ανήλικοι.

Mε το Ν. 3189/2003, σε σχέση με τη μεταχείριση των ανηλίκων, ηλικίας 8 έως 13

ετών, επήλθαν οι ακόλουθες μεταβολές: Tα αναμορφωτικά μέτρα, όπως παρατίθενται

παρακάτω, ανέρχονται σε 12, απαλείφθηκε ο όρος «παιδιά» και άλλαξαν τα ηλικιακά

όρια από (7 έως 12) σε (8 έως 13 ετών).

α) Τα αναμορφωτικά μέτρα

Σύμφωνα με το άρθρο 122 Π.Κ., τα αναμορφωτικά μέτρα στα οποία υποβάλλονται οι

ανήλικοι είναι:

i. η επίπληξη του ανηλίκου.

ii. η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου στους γονείς ή στους

επιτρόπους του.

iii. η ανάθεση της υπεύθυνης επιμέλειας του ανηλίκου σε ανάδοχη

οικογένεια.

iv. η ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε

ιδρύματα ανηλίκων ή σε επιμελητές ανηλίκων.

v. η συνδιαλλαγή μεταξύ ανήλικου δράστη και θύματος για έκφραση

συγγνώμης και εν γένει για εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης.

vi. η αποζημίωση του θύματος ή κατ΄ άλλον τρόπο άρση ή μείωση των

συνεπειών της πράξης από τον ανήλικο.

vii. η παροχή κοινωφελούς εργασίας από τον ανήλικο.

viii. η παρακολούθηση από τον ανήλικο κοινωνικών και ψυχολογικών

προγραμμάτων σε κρατικούς, δημοτικούς, κοινοτικούς ή ιδιωτικούς φορείς.

ix. η φοίτηση του ανηλίκου σε σχολές επαγγελματικής ή άλλης εκπαίδευσης

ή κατάρτισης.

x. η παρακολούθηση από τον ανήλικο ειδικών προγραμμάτων κυκλοφοριακής

αγωγής.

xi. η ανάθεση της εντατικής επιμέλειας και επιτήρησης του ανηλίκου σε

προστατευτικές εταιρείες ή σε επιμελητές ανηλίκων και

xii. η τοποθέτηση του ανηλίκου σε κατάλληλο κρατικό, δημοτικό, κοινοτικό ή

ιδιωτικό ίδρυμα αγωγής.

Φυλακές ανηλίκων στην Ελλάδα

Η Ελλάδα διαθέτει έξι ειδικά καταστήματα και τμήματα κράτησης νέων: το Ειδικό

Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα, το Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Βόλου,

το Αγροτικό Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων Κασσαβέτειας, το Ειδικό

Κατάστημα Κράτησης Νέων Κασσαβέτειας, το Τμήμα Κράτησης Νέων στη

Δικαστική Φυλακή Θεσσαλονίκης και το Τμήμα Κράτησης Νέων (κοριτσιών) στην

Κεντρική Φυλακή Γυναικών Κορυδαλλού.

Υπάρχει επίσης το Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Βόλου, μια μορφή επιβίωσης

του παλαιού «αναμορφωτήριου», καθώς τύποις δεν αποτελεί χώρο κράτησης αλλά

τόπο εκτέλεσης του αντίστοιχου αναμορφωτικού μέτρου.

Ποιος ο πληθυσμός των φυλακών;

Το (2008) ο πληθυσμός των φυλακών ανηλίκων ανέρχεται αυτή τη στιγμή σε

438άτομα. Από αυτούς οι 329 κρατούνται στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης

Νέων Αυλώνα.. Επιπλέον περιλαμβάνει τόσο τους ανήλικους όσο και τους

«μετέφηβους», δηλαδή νέους ηλικίας έως 21 ετών. Οι ανήλικοι κρατούμενοι είναι 60.

Στα δικαστήρια ανηλίκων αντιμετωπίζουν την ποινή του περιορισμού σε

ειδικό κατάστημα ως ένα είδος έσχατου μέσου και δεν κάνουν κατάχρηση της

δυνατότηταςεπιβολής της ποινής αυτής.

Ανήλικοι σε κρατητήρια – ανήλικοι υπό απέλαση

Μία σημαντική κατηγορία ανήλικων κρατουμένων είναι εκείνοι που δεν υπάγονται

στο πεδίο εφαρμογής του ποινικού δικαίου, αλλά του δικαίου αλλοδαπών. Δεν είναι

εύκολο να έχουμε αριθμό των ανήλικων κρατούμενων υπό το παραπάνω καθεστώς

λόγω της ρευστότητας του αριθμού των υπό απέλαση διοικητικά κρατουμένων.

Η φυλάκιση ενός παιδιού πρέπει να είναι σύμφωνη με το νόμο μάλιστα μπορεί

ναλαμβάνει όλα τα αναγκαία εναλλακτικά μέτρα προς αποφυγή της κράτησης

τουανηλίκου. Η παραβίαση των δικαιωμάτων των ανηλίκων εν προκειμένω εντείνεται

από τις γνωστές συνθήκες κράτησης που επικρατούν στα κρατητήρια των

αστυνομικών τμημάτων. Αντίστοιχο προς το παραπάνω είναι και το ζήτημα

της απέλασης ασυνόδευτων ανηλίκων. Η Ελλάδα πραγματοποιεί τέτοιες απελάσεις

παρά το γεγονός ότι θα όφειλε με βάση τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού

ναπαρέχει ειδική προστασία και βοήθεια στους ασυνόδευτους ανήλικους.

Ίδρυμα Αγωγής

Στον ελληνικό χώρο η ειδική αντιμετώπιση των ανηλίκων παραβατών άρχισε μετά από

τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο η νομοθετική ρύθμιση και η εδραίωση του

θεσμού των ιδρυμάτων αγωγής ανηλίκων έλαβαν χώρα με το νόμο 1724/1940 «Περί

οργανώσεως και λειτουργίας των αναμορφωτικών ιδρυμάτων». Το 1976 με το

προεδρικό διάταγμα 602 έγινε αλλαγή του ονόματος των «αναμορφωτικών

ιδρυμάτων» σε «ιδρύματα αγωγής» με δικαιολογητικό των «κατάργηση ενός όρου που

δύναται να δυσχεράνει την επανένταξη του ανηλίκου». Με βάση τον ποινικό κώδικα

που ισχύει, «η τοποθέτηση του ανηλίκου σε κατάλληλο κρατικό, δημοτικό, κοινοτικό

ή και ιδιωτικό κατάστημα αγωγής» πραγματοποιείται με την προϋπόθεση ότι δεν

έφεραν αποτέλεσμα άλλα προηγηθέντα μέτρα καθώς και με την προϋπόθεση ότι «η

κατάσταση του ανηλίκου δεν απαιτεί ιδιαίτερη μεταχείριση» στην περίπτωση δηλαδή

που ο ανήλικος «πάσχει από ψυχική ασθένεια ή άλλη νοσηρή διατάραξη των

πνευματικών του λειτουργιών ή είναι τυφλός, κωφάλαλος, επιληπτικός ή του έχει γίνει

έξη η χρήση οινοπνευματωδών ποτών ή ναρκωτικών ουσιών και δεν μπορεί να την

αποβάλει με τις δικές του δυνάμεις ή εμφανίζει ανώμαλη καθυστέρηση στην

πνευματική και την ηθική του ανάπτυξη, οπότε και «το δικαστήριο διατάσσει την

παραπομπή του σε θεραπευτικό ή άλλο κατάλληλο κατάστημα». Ο εγκλεισμός

πραγματοποιείται είτε μέσω της δικαστικής οδού, είτε μέσω διοικητικών ενεργειών και

πιο συγκεκριμένα με απόφαση του Υπουργείου Δικαιοσύνης ύστερα από γνωμάτευση

του δικαστή ανηλίκων. Προϋπόθεση για τον εγκλεισμό στο ίδρυμα μέσω της

διοικητικής οδού είναι η ύπαρξη «σοβαρών ενδείξεων ηθικού κινδύνου», όταν ο

ανήλικος παρουσιάζει σημεία «ηθικής παρέκκλισης» εξαιτίας «κακών συνηθειών» που

έχει αποκτήσει, ή όταν έχει αναφερθεί ως εγκαταλελειμμένος και άστεγος χωρίς

εμφανείς πόρους ή στερούμενος οποιασδήποτε άλλης βοήθειας. (Γεωργούλας,

Εκκρεμές, 2003)

Έτσι σύμφωνα με το ισχύον νομικό καθεστώς, τα ελληνικά ιδρύματα αγωγής

στεγάζουν στον ίδιο χώρο ανηλίκους επτά ως δεκαεπτά ετών, οι οποίοι

αντιμετωπίζουν δυσχέρειες κοινωνικής προσαρμογής με την έννοια ότι διαβιώνουν σε

κοινωνικό περιβάλλον ατόμων, τα οποία τελούν καθ΄ έξη ή κατά επάγγελμα

αξιόποινες πράξεις (α΄17¦5ν. 2298/95), ανηλίκους εγκαταλελειμμένους ή δράστες

αξιοποίνων πράξεων και εφήβους κατά των οποίων διατάχθηκε η εισαγωγή σε ίδρυμα

αγωγής ως περιοριστικός όρος. Η λειτουργία των ιδρυμάτων υπάγεται στο Υπουργείο

Δικαιοσύνης και μάλιστα στη διεύθυνση «Πρόληψης εγκληματικότητας και

Σωφρονιστικής Αγωγής Ανηλίκων». Προς το παρόν λειτουργεί μόνο το ίδρυμα

αγωγής ανηλίκων αρρένων Βόλου.

Ειδικές εγκαταστάσεις για ανήλικες αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν. Γι αυτό

κρατούνται μαζί με τις ενήλικες γυναίκες στο κατάστημα γυναικών Κορυδαλλού, σε

μια ξεχωριστή πτέρυγα με δικό της προσωπικό και διεύθυνση. Η ισχύουσα αυτή

πραγματικότητα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη βασική αρχή του διαχωρισμού

ανηλίκων και ενηλίκων κρατουμένων, υποδίκων και καταδίκων (α. 9¦1 και α. 12¦2

Κώδικα βασικών κανόνων για την μεταχείριση κρατουμένων). Έτσι οι ανήλικες

κρατούμενες παραμένουν μαζί με τις ενήλικες στο ίδρυμα του Κορυδαλλού και οι

υπόδικες μαζί με αυτές που ήδη εκτίουν στερητική της ελευθερίας τους ποινή,

καταστρατηγώντας έτσι κι έναν από τους βασικούς κανόνες που περιλαμβάνεται στον

Κανόνα των Ηνωμένων Εθνών για την Προστασία των Ανηλίκων και ορίζει: «οι

υπόδικοι κρατούμενοι θα πρέπει να διαχωρίζονται από τους καταδικασμένους

ανηλίκους» και «κάθε παιδί που στερείται την ελευθερία θα χωρίζεται από τους

ενήλικες, εκτός αν θεωρηθεί ότι είναι προτιμότερο να μη γίνει αυτό για το συμφέρον

του παιδιού» (κανόνας 17, α. 37 περι.γ΄εδ. 2 της ΔΣΠΔ)

Που αλλού πάσχει η κρατική πολιτική;

Το κράτος έχει εγκαταλείψει το θεσμό των επιμελητών ανηλίκων. Στην Αθήνα το2006

υπήρχαν μόνο 17 επιμελητές ανηλίκων που ασκούσαν την επιμέλεια 245

ανηλίκων. Το δυναμικό της υπηρεσίας επιμελητών ανηλίκων στη Θεσσαλονίκη έχει

επίσης σοβαρές ελλείψεις, αφού 7 άτομα καλούνται να ασχοληθούν με 60

ή 70 υποθέσεις κάθε εβδομάδα. Αντίστοιχη είναι η κατάσταση στην περιφέρεια.

Επίσης, ενώ υπάρχουν διατάξεις στην πραγματικότητα οι ρυθμίσεις αυτές

παραμένουν ανεφάρμοστες. Η εφαρμογή αυτών των εναλλακτικών μορφών ποινικής

μεταχείρισης θα μείωνε τις καταστρεπτικές συνέπειες του εγκλεισμού στην

προσωπικότητα του ανήλικου. Από αυτή τη σκοπιά, το αίτημα για την κατάργηση των

φυλακών ανηλίκων γίνεται ακόμα περισσότερο επίκαιρο.

7. Τρόποι αντιμετώπισης της παραβατικής

συμπεριφοράς των νέων

Οι τρόποι αντιμετώπισης που παρουσιάζονται παρακάτω διαχωρίζονται σε

κοινοτικό/κλινικό και σε θεσμικό επίπεδο ενώ διαχωρίζονται και σε τρία επίπεδα

αποτελεσματικότητας (αποτελεσματικοί, μέτρια αποτελεσματικοί, μη

αποτελεσματικοί).

1. Η Πολυσυστημική Θεραπεία :Η Πολυσυστημική Θεραπεία βοηθά εφήβους και

οικογένειες με βίαιη συμπεριφορά. Πρόκειται για ένα θεραπευτικό μοντέλο

θεραπείας το οποίο παρέχει τη δυνατότητα αποτελεσματικής αντιμετώπισης σε μια

σειρά από περιβάλλοντα προωθώντας αλλαγές σε επίπεδο περιβάλλοντος σύμφωνα

με μια προσέγγιση βασισμένη στις δυνανότητες των ατόμων και του περιβάλλοντος.

Οι παρεμβάσεις που υιοθετούνται στοχεύουν στην ενδυνάμωση των γονέων και των

σημαντικών άλλων ώστε εκείνοι να αποκτήσουν περισσότερες δεξιότητες για την

αντιμετώπιση των σχετικών δυσκολιών και για τη διευκόλυνση της αλλαγής σε

επίπεδο οικογένειας, συνομηλίκων, σχολείου και γειτονιάς. Η Πολυσυστημική

Θεραπεία περιλαμβάνει στρατηγική οικογενειακή θεραπεία, συμπεριφορική

εκπαίδευση γονέων και γνωσιακές και συμπεριφορικές προσεγγίσεις (π.χ.

λογικοθυμική και γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία).

2. Λειτουργική Οικογενειακή Θεραπεία: Στο πλαίσιο της πολυσυστημικής οπτικής, η

Λειτουργική Οικογενειακή θεραπευτική προσέγγιση έχει αξιοποιηθεί με

αποτελεσματικό τρόπο για την πρόληψη και τη θεραπεία λιγότερο σοβαρών

συμπεριφορών παραβατικότητας και βίαιης συμπεριφοράς. Είναι χρονικά

προσδιορισμένη (8 με 12 συναντήσεις) με περίπου 30 ώρες παροχής άμεσων

υπηρεσιών ακόμη και για πιο απαιτητικές περιπτώσεις. Εφαρμόζεται σε

διαφορετικούς χώρους (σπίτι, κλινική και άλλους κοινοτικούς χώρους) ενώ μπορούν

να την εφαρμόσουν και άλλοι επαγγελματίες αγωγής υγείας με εποπτική στήριξη. Η

Λειτουργική Οικογενειακή Θεραπεία περιλαμβάνει τρεις φάσεις παρέμβασης, α) τη

φάση δέσμευσης και αρχικής κινητοποίησης, β) τη φάση αλλαγής και γ) τη φάση

γενίκευσης των αποτελεσμάτων. Σε όλη τη διάρκεια της παρέμβασης διεξάγεται

συνεχής αξιολόγηση των τρεχόντων αποτελεσμάτων. Η αποτελεσματικότητα της

Λ.Ο.Θ. είναι τεκμηριωμένη.

3. Πολυσυστημική Αντιμετώπιση μέσω Ανάδοχης Φροντίδας: Πρόκειται για μια

προσέγγιση που συστήνεται σε σοβαρότερες περιπτώσεις συμπεριφορών

παραβατικότητας και βίαιης συμπεριφοράς. Πιο συγκεκριμένα, παρέχεται εκπαίδευση

σε οικογένειες στην κοινότητα για την παροχή φιλοξενίας και θεραπείας σε εφήβους

με πιο χρόνια προβλήματα αντικοινωνικής συμπεριφοράς, συναισθηματικής

διαταραχής και παραβατικότητας. Διδάσκονται συμπεριφορικές τεχνικές οριοθέτησης

συμπεριφοράς, θετικής ενίσχυσης της κατάλληλης συμπεριφοράς, σχηματισμός

σχέσεων καθοδήγησης των εφήβων από σημαντικούς άλλους επαρκείς ενήλικες,

τεχνικές απομάκρυνσης από παραβατικούς συνομήλικους και τεχνικές γνωσιακής

αναδόμησης. Το θεραπευτικό πρόγραμμα αρχικά δίνει έμφαση σε συμπεριφορικές

μεθόδους δόμησης ενός υγιούς περιβάλλοντος διαβίωσης. Οι ανάδοχοι γονείς

λαμβάνουν ψυχοεκπαίδευση και εποπτεία ενώ παρακολουθούν εβδομαδιαίες ομαδικές

συναντήσεις.

Η οικογένεια οφείλει να ασχολείται με την ηθική διαπαιδαγώγηση των νέων

και να μεταδίδει ηθικές αξίες και ορθά πρότυπα κοινωνικής συμβίωσης.

Το εκπαιδευτικό σύστημα , το οποίο οφείλει εκτός από την μετάδοση

γνώσεων να μεριμνά και για όξυνση της κριτικής ικανότητας των νέων και

για την ηθική τους τελειοποίηση.

Η Πολιτεία /Κράτος είτε φροντίζοντας να μειώσει τις αιτίες και τους

παράγοντες που προκαλούν τη νεανική παραβατικότητα (μείωση ανεργίας,

φτώχειας, αναλφαβητισμού, κοινωνικού αποκλεισμού, μορφών ρατσισμού),

με την μετάδοση θετικών προτύπων από τους κρατικούς λειτουργούς.

Πολιτεία: ανάπτυξη δικτύων υπηρεσιών και συντονισμός σε τοπική

κλίμακα των εμπλεκόμενων υπηρεσιών, πρόληψη, δηλαδή περιστολή των

κοινωνικών προβλημάτων της φτώχειας και της ανεργίας, κατάργηση των

αυταρχικών σωφρονιστικών μέσων, δηλαδή των φυλακών ανηλίκων και του

εγκλεισμού τους σε ιδρύματα. Αναγκαίο να αντικατασταθούν με παροχή

εκπαίδευσης και ανάδοχες οικογένειες. Διαμόρφωση μηχανισμών

ανίχνευσης κακοποιημένων παιδιών.

ΜΜΕ: ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινής γνώμης. Παροχή

αξιόλογης παιδείας και ηθικών προτύπων.

8. Σωφρονισμός ανήλικων παραβατών

Ι. Aναμορφωτικά μέτρα πρόσφορα εφαρμογής αποκαταστατικών – επανορθωτικών

πρακτικών

Aπό τα αναμορφωτικά μέτρα, τρία είναι εκείνα που η εφαρμογή τους συνιστά

έκφραση της λεγόμενης επανορθωτικής – αποκαταστατικής δικαιοσύνης, ιδίως για τις

περιπτώσεις αδικημάτων μειωμένης βαρύτητας: α] η συνδιαλλαγή μεταξύ θύματος

και ανήλικου δράστη για έκφραση συγγνώμης και για εν γένει εξώδικη

διευθέτηση των συνεπειών της πράξης,

β] η αποζημίωση του θύματος ή κατ΄άλλον τρόπο άρση ή μείωση των συνεπειών

της πράξης από τον ανήλικο και

γ] η παροχή κοινωφελούς εργασίας από τον ανήλικο. Ας τα δούμε καθένα χωριστά

και πώς εφαρμόζονται στην πράξη.

1.Συνδιαλλαγή μεταξύ θύματος και ανήλικου δράστη για έκφραση συγγνώμης

και για εν γένει εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης.

2.Η αποζημίωση του θύματος ή η κατ΄άλλον τρόπο άρση ή μείωση των

συνεπειών της πράξης.

3.Η παροχή κοινωφελούς εργασίας.

Εφαρμογή των άνω μέτρων την τελευταία πενταετία [2010 - 2015]

Παρά τον ιδιαίτερα παιδαγωγικό και αποκαταστατικό τους χαρακτήρα, τα παραπάνω

τρία αναμορφωτικά μέτρα τυγχάνουν περιορισμένης εφαρμογής σε σχέση με τα

υπόλοιπα, εκ των οποίων, τα περισσότερο εφαρμοζόμενα αριθμητικά, είναι κατά

σειρά η επίπληξη και η ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου στην Υπηρεσία

Επιμελητών Ανηλίκων. Σύμφωνα με τους στατιστικούς πίνακες των αποφάσεων του

Δικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών [Μονομελούς και Τριμελούς] κατά την άνω

τετραετία, παρατηρούμε ότι:

Δικαστικό έτος 2012 – 2013

Επί συνόλου 1.732 αποφάσεων [Μονομελούς & Τριμελούς] επιβλήθηκαν:

Συνδιαλλαγή δράστη – θύματος / έκφρ. συγγνώμης : 3

Αποζημίωση θύματος : 142

Παροχή κοινωφελούς εργασίας : 11

Δικαστικό έτος 2013 – 2014

Επί συνόλου 1.184 αποφάσεων [Μονομελούς & Τριμελούς] επιβλήθηκαν:

Συνδιαλλαγή δράστη – θύματος / έκφρ. συγγνώμης : 0

Αποζημίωση θύματος : 53

Παροχή κοινωφελούς εργασίας : 10

Δικαστικό έτος 2014 – 2015

Επί συνόλου 1.344 αποφάσεων [Μονομελούς & Τριμελούς] επιβλήθηκαν:

Συνδιαλλαγή δράστη – θύματος / έκφρ. συγγνώμης : 27

Αποζημίωση θύματος : 83

Παροχή κοινωφελούς εργασίας : 16

Παρατηρούμε δηλαδή ότι η επιβολή της συνδιαλλαγής δράστη – θύματος και της

κοινωφελούς εργασίας δεν ξεπερνούν καθεμία τις 10 – 20 κατά μέσο όρο ετησίως,

ενώ αντίθετα η επιβολή της αποζημίωσης του θύματος έχει σταθερή άνοδο και πολύ

ευρύτερη εφαρμογή σε σχέση με τα δύο άλλα μέτρα. Τα παραπάνω στατιστικά

στοιχεία υποδηλώνουν ότι η έλλειψη διαδικαστικού πλαισίου εφαρμογής του μέτρου

της συνδιαλλαγής δράστη – θύματος και η μόλις το έτος 2014 κατάρτιση πίνακα των

φορέων που μπορούν να δέχονται ανηλίκους προς παροχή κοινωφελούς εργασίας

κατά την προαναφερθείσα ΚΥΑ, η οποία έθεσε και το σχετικό πλαίσιο εφαρμογής

του μέτρου, έχουν καταστήσει δυσχερή την εφαρμογή τους τόσο από το Δικαστήριο

όσο και την προετοιμασία τους, ως προτεινόμενων μέτρων, από τους Επιμελητές

Ανηλίκων.

Aναμορφωτικά μέτρα πρόσφορα εφαρμογής αποκαταστατικών – επανορθωτικών

πρακτικών

I. Συνδιαλλαγή μεταξύ θύματος και ανήλικου δράστη για έκφραση συγγνώμης και για

εν γένει εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης

προϋποθέσεις εφαρμογής

[ύπαρξη θύματος – ομολογία πράξης – διαμεσολαβητής]

προτάσεις για την εφαρμογή του μέτρου κατά το στάδιο μετά την προδικασία

ΙΙ. Η αποζημίωση του θύματος ή η κατ΄άλλον τρόπο άρση ή μείωση των συνεπειών

της πράξης

ΙΙΙ. Η παροχή κοινωφελούς εργασίας

συναίνεση ή μη του ανηλίκου

διάρκεια του μέτρου

διαδικαστικό πλαίσιο – πίνακας φορέων αποδοχής της κοινωφελούς εργασίας του

ανηλίκου [ΚΥΑ 108073/13 ΦΕΚ 1371/29-5-2014]

Δικαιώματα ανήλικων στις φυλακές

Δικαιώματα ΠροστασίαςΑπαιτούν τα παιδιά να προφυλάσσονται από κάθε είδους

κακοποίηση, αμέλεια και εκμετάλλευση. Καλύπτουν θέματα όπως ειδική φροντίδα για

προσφυγόπουλα, βασανιστήρια, κακοποίηση στο σωφρονιστικό σύστημα, ανάμειξη σε

εμπόλεμες διαμάχες, εργασία ανηλίκων, χρήση ναρκωτικών και σεξουαλική

εκμετάλλευση.

Δικαιώματα Ανάπτυξης – Εξέλιξης Συμπεριλαμβάνουν όλα όσα τα παιδιά

χρειάζονται για να μπορέσουν να εκμεταλλευθούν στο έπακρο τις δυνατότητές τους.

Για παράδειγμα το δικαίωμα της εκπαίδευσης, το παιχνίδι και η αναψυχή, οι

πολιτιστικές εκδηλώσεις, η πρόσβαση σε πληροφορίες και η ελευθερία της σκέψης,

της συνείδησης και της θρησκείας

Δικαιώματα Συμμετοχήςνα μπορέσουν να εκμεταλλευθούν στο έπακρο τις

δυνατότητές τους. Για παράδειγμα το δικαίωμα της εκπαίδευσης, το παιχνίδι και η

αναψυχή, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, η πρόσβαση σε πληροφορίες και η ελευθερία

της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας .Επιτρέπουν στα παιδιά να παίζουν

ενεργό ρόλο στις κοινωνίες και τα έθνη τους. Αυτά περικλείουν την ελευθερία να

εκφράζουν γνώμη, να έχουν λόγο σε ζητήματα που αφορούν στη ζωή τους, να

συμμετέχουν σε οργανώσεις και να συναθροίζονται ειρηνικά.

9.Φορείς που βοηθούν τους ανήλικους

παραβάτες

Οι φορείς επίσημου κοινωνικού ελέγχου που υφίστανται στην χώρα είναι πέντε και

υπάγονται στα υπουργεία Δικαιοσύνης και Προστασίας του Πολίτη. Πρόκειται για

την Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων, τον Εισαγγελέα/Δικαστή Ανηλίκων, την

Αστυνομία, την Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων και το Ίδρυμα Αγωγής. Ο κάθε

φορέας έχει επωμιστεί διαφορετικές ευθύνες, αναλυτικότερα:

1. Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων

Οι ΕΠΑ ιδρύθηκαν με τον νόμο 2724/1940. Ο νόμος αυτός αντικαταστάθηκε με το

νόμο 2298/1995 και ειδικότερα με το άρθρο 18, σύμφωνα με το οποίο:

1. Στην έδρα κάθε Πρωτοδικείου λειτουργεί Εταιρεία προστασίας Ανηλίκων ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου εποπτευόμενο από το Υπουργείο Δικαιοσύνης.

2. Οι Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων έχουν ως σκοπό την παροχή υλικής και κοινωνικής στήριξης, επαγγελματικής κατάρτισης, εκπαίδευσης, πολιτισμικής καλλιέργειας, ψυχαγωγίας ή, εφόσον τούτο είναι δυνατόν, και στέγης ανηλίκων.

Όλα αυτά προβλέπονται για ανηλίκους στους οποίους έχουν επιβληθεί αναμορφωτικά

μέτρα, για αυτούς οι οποίοι έχουν απολυθεί απόν Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων, αυτών

κατά των οποίων εκκρεμεί δίωξη για αξιόποινη πράξη και σε αυτούς που

αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα κοινωνικής προσαρμογής. (Γεωργούλας,

Εκκρεμές, 2003)

2. Εισαγγελέα/Δικαστή Ανηλίκων

Το Τμήμα Ανηλίκων αποτελεί μία ξεχωριστή και εν μέρει αυτοτελή υπηρεσία που

περιλαμβάνει όλα τα αντικείμενα της Εισαγγελίας.

Α. Οι κατηγορούμενοι είναι ανήλικοι έως δέκα οκτώ (18) ετών.

Β. Χορήγηση αντιγράφων από τις δικογραφίες προς εκδίκαση. Χορηγούνται κατόπιν

αιτήσεως Πιστοποιητικά περί μη διώξεως στους. Σύμφωνα με τον νόμο 2298/1995, ο

δικαστής Ανηλίκων είναι αρμόδιος να αποφανθεί αν σε έναν ανήλικος σε κίνδυνο θα

επιβληθεί η ποινή του εγκλεισμού σε ίδρυμα ή της επιμέλειας από

επιμελητή Ανηλίκων.

Tο Τμήμα Ανηλίκων της Εισαγγελίας Πρωτοδικών είναι αρμόδιο για τη διερεύνηση

καταγγελιών που αφορούν ανήλικους, τη μεταχείρισή τους και τη διαφύλαξη των

δικαιωμάτων τους, σύμφωνα με τη διεθνή νομοθεσία.

Με βάση τις καταστάσεις και τα στατιστικά στοιχεία που τηρούνται εισάγονται κατά

μέσο όρο εξήντα (60) αιτήματα ανά εβδομάδα με αντικείμενο που ποικίλει

(παραβίαση δικαστικών αποφάσεων σχετικών με την επικοινωνία παιδιών, φυγή από

το σχολείο, υποθέσεις εξάρτησης από το internet ή τοξικές ουσίες, ψυχικώς

πάσχοντες ανήλικοι κ.λπ.). Με βάση τα αιτήματα σχηματίζονται οι λεγόμενοι

«κοινωνικοί φάκελοι», που δεν αφορούν κατ’ αρχάς σε ποινική αξιολόγηση των

περιστατικών, αλλά διαμεσολάβηση, ανάμιξη κοινωνικών φορέων και

ιατροπαιδαγωγικών κέντρων κ.λπ

Επίσης το Τμήμα Ανηλίκων δέχεται καταγγελίες φορέων («Χαμόγελο του Παιδιού»,

Ένωση «Μαζί για το παιδί») για παιδιά που υφίστανται σωματική, λεκτική,

σεξουαλική κακοποίηση κ.λπ. και, με αφορμή αυτές, διατάσσεται αμέσως κοινωνική

έρευνα, ώστε να αποφασιστεί τυχόν άμεση απομάκρυνση του παιδιού από το

περιβάλλον, αφαίρεση της γονικής μέριμνας ή της επιμέλειας κ.ά.

Ο Εισαγγελέας Ανηλίκων, επίσης, εκδίδει Διατάξεις σύμφωνα με το άρθρο 1532 ΑΚ

για τη διαχείριση καταστάσεων κινδύνου, διαχειρίζεται τα ζητήματα γέννησης

παιδιών από τοξικομανείς γονείς, καταβάλλοντας προσπάθεια ευαισθητοποίησης για

την ένταξη ιδίως της μητέρας σε «στεγνά» προγράμματα απεξάρτησης, που τελούν

υπό την ευθύνη του ΚΕΘΕΑ ή του 18 ΑΝΩ και παρακολουθεί την πορεία τους από

κοινού με τους υπεύθυνους των προγραμμάτων αυτών και κοινωνικούς λειτουργούς.

Οι Εισαγγελείς του Τμήματος Ανηλίκων της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών έχουν

συμμετάσχει τα τελευταία χρόνια σε πολλές επιστημονικές εκδηλώσεις που

ενισχύουν τη διατομεακή συνεργασία επιστημονικών φορέων ασχολούμενων με την

παιδική μέριμνα [Υπουργείο Δικαιοσύνης, Εταιρεία Προστασίας Ανηλίκων Αθηνών

και Χανίων, Πάντειο Πανεπιστήμιο,Παιδικά Χωριά SOS, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής

Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), Ίδρυμα «Μητέρα»], ως βάση της αποτελεσματικής πρόληψης

της παραβατικότητας, ενώ, παράλληλα, δέχονται στους χώρους της Εισαγγελίας

ομάδες παιδιών που συμμετέχουν στα προγράμματα υγείας του Υπουργείου Παιδείας

με θέματα όπως η Ενδοσχολική Βία, οι κίνδυνοι του διαδικτύου κ.λπ., ενώ έχουν

παρέμβει κατά τα τελευταία δύο έτη σε σχολεία, σε μία προσπάθεια ανάδειξης του

ρόλου του Εισαγγελέα ως εγγυητή των δικαιωμάτων του παιδιού και του ανθρώπου,

σε στενή συνεργασία με το Συνήγορο του Πολίτη.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι από το Τμήμα Ανηλίκων έχουν υποβληθεί στο

Υπουργείο Δικαιοσύνης Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων νομοθετικές

προτάσεις που τείνουν στην καλύτερη αντιμετώπιση προβλημάτων που

αναδεικνύονται από την καθημερινή πρακτική και στη βέλτιστη εφαρμογή της

νομοθεσίας. Το περασμένο έτος, μάλιστα, η Εισαγγελία Ανηλίκων Αθηνών

ολοκλήρωσε και διατύπωσε από κοινού με την Εισαγγελία Ανηλίκων του Παρισιού

και τις αρμόδιες για την προστασία της ανηλικότητας αρχές της Βουλγαρίας και της

Ρουμανίας και υπέβαλε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού

προγράμματος «REVENI», κοινή πρόταση (πλήρες κείμενο οδηγίας), για τη

μεταχείριση των ασυνόδευτων αλλοδαπών με ευρωπαϊκή υπηκοότητα. (

3. Αστυνομία

Τα αστυνομικά όργανα είναι οι πρώτοι που έρχονται σε επαφή με τον

παραβατικό νέο. Αυτός είναι και ο λόγος που ο νομοθέτης με τον νόμο 2298/19995,

τους δίνει την ευχέρεια να παραπέμψουν με αίτηση τους ένα περιστατικό στον

Εισαγγελέα Ανηλίκων. Στην Ελλάδα αρμόδια αρχή πρωτογενούς παρέμβασης είναι

το Τμήμα Ανηλίκων, της Διεύθυνσης Ασφάλειας της Γενικής Αστυνομικής

Διεύθυνσης Αττικής. Τα κυριότερα καθήκοντα τους είναι:

α) Η επέμβαση σε πράξεις παραβατικότητας νέων.

β) Άμεσες ενέργειες (δίωξη δράστη και παροχή βοήθειας σε θύμα) σε

καταγγελόμενες πράξεις θυματοποίησης ανηλίκων.

γ) Μεταφορές ανηλίκων κατά την προσαγωγή από και προς τις εισαγγελικές

αρχές και άλλες υπηρεσίες και ιδρύματα.

δ) Η διεξαγωγή περιπολιών, με προληπτικό χαρακτήρα, κάνοντας προσαγωγές και

λειτουργώντας υποστηρικτικά και στην διεξαγωγή κοινωνικών ερευνών.

4. Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων

Οι Υπηρεσίες Επιμελητών Ανηλίκων συγκροτούν περιφερειακές υπηρεσίες του

Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που

λειτουργούν στο πλαίσιο του Δικαστηρίου Ανηλίκων στην έδρα κάθε Πρωτοδικείου.

Οι Υπηρεσίες συστήθηκαν με τη σημερινή τους μορφή το 1976 (Ν. 378/76) και η

λειτουργία τους ρυθμίζεται από το Π.Δ. 49/79. Η επιμέλεια, η οργάνωση της

λειτουργίας και η εποπτεία τους ανήκουν στο Τμήμα Πρόληψης Εγκληματικότητας

και Κοινωνικής Ένταξης Νέων, της Διεύθυνσης Πρόληψης Εγκληματικότητας και

Σωφρονιστικής Αγωγής Ανηλίκων του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και

Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Αποτελούμε τον κύριο δημόσιο φορέα εξωϊδρυματικής μεταχείρισης ανηλίκων (8-18

ετών) που έχουν διαπράξει αδίκημα ή διατρέχουν τον κίνδυνο να γίνουν δράστες

αξιόποινων πράξεων.

Ο επαγγελματικός κλάδος των Επιμελητών Ανηλίκων χαρακτηρίζεται από

πολυεπιστημονικότητα, καθώς περιλαμβάνει ειδικότητες διαφορετικών

επιστημονικών πεδίων (όπως Κοινωνιολογίας, Νομικής, Κοινωνικής Ανθρωπολογίας,

Ψυχολογίας, Κοινωνικής Εργασίας).

ΠΟΙΟΥΣ ΕΞΥΠΗΡΕΤΟΥΝ

Συνεργάζονται με ανηλίκους που έχουν τελέσει πράξεις που διώκονται ποινικά και υπάγονται στην αρμοδιότητα του Μονομελούς ή του Τριμελούς Δικαστηρίου Ανηλίκων. Η συνεργασία τους με τους ανηλίκους στοχεύει στο να κινητοποιήσουμε κατάλληλα τους ίδιους, αλλά και το οικογενειακό τους περιβάλλον, ώστε να μην επαναλάβουν την ίδια ή άλλη παραβατική πράξη.

Επίσης, σε επίπεδο πρόληψης ασχολούνται με τις περιπτώσεις ανηλίκων που βρίσκονται σε κίνδυνο εμπλοκής με παραβατικές πράξεις.

ΤΙ ΚΑΝΟΥΝ

Το έργο και τα καθήκοντα των Επιμελητών Ανηλίκων καθορίζονται στο Π.Δ. 49/79, σύμφωνα με το οποίο, μεταξύ άλλων:

Διενεργούν κοινωνική έρευνα τόσο στο πλαίσιο της ποινικής αντιμετώπισης της παραβατικότητας των ανηλίκων όσο και στο πεδίο της πρόληψης (κατόπιν σχετικής ανάθεσης από αρμόδια δικαστική αρχή) και προτείνουν την ενδεικνυόμενη μεταχείριση.

Ασκούν το αναμορφωτικό μέτρο της επιμέλειας υπηρεσίας επιμελητών και παρακολουθούμε την εφαρμογή των λοιπόν αναμορφωτικών και θεραπευτικών μέτρων, όπως ορίζονται στα άρθρα 122 και 123 του Ποινικού Κώδικα (π.χ. υπεύθυνης επιμέλειας γονέων, κοινωφελούς εργασίας, παρακολούθησης κοινωνικών και ψυχολογικών προγραμμάτων κ.ά.).

Πιο αναλυτικά:

Οι υπηρεσίες τους έχουν ως αντικείμενό τους την εκτίμηση αναγκών, τη συμβουλευτική και την παρέμβαση, εξωδικαστηριακά και δικαστηριακά, για τον ανήλικο και την οικογένειά του.

Προδικαστηριακά, συνεργάζονται με τον ανήλικο και την οικογένειά του και συντάσσουμε εμπιστευτική έκθεση κοινωνικής έρευνας προς το Δικαστήριο Ανηλίκων. Για τον σκοπό αυτό πολλές φορές επισκέπτονται τον ανήλικο στο σπίτι του, στη φυλακή, στο ίδρυμα που μπορεί να φιλοξενείται ή αλλού.

Η παραπάνω έκθεση καταλήγει σε γνωμοδότηση προς το Δικαστήριο σχετικά με τα κατάλληλα για την περίπτωση αναμορφωτικά ή θεραπευτικά μέτρα και την εν γένει μεταχείριση.

Συνοψίζοντας, ο ρόλος τους είναι υποστηρικτικός προς τους ανηλίκους και τις

οικογένειές τους, μέσω της συμβουλευτικής που παρέχουμε και των παραπομπών

προς φορείς εξειδικευμένων υπηρεσιών, όποτε αυτό κρίνεται αναγκαίο. Στόχος

τους είναι η εκτίμηση αναγκών και ο κατά περίπτωση στρατηγικός σχεδιασμός

εξατομικευμένης παρέμβασης, ώστε μέσα σ΄ ένα κλίμα συνεργασίας και

επικοινωνίας, ο ανήλικος να ενδυναμωθεί, να κινητοποιηθεί και να

επαναπροσδιορίσει τους στόχους του.

ΜΕ ΠΟΙΟΥΣ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ

Οι Υπηρεσίες Επιμελητών Ανηλίκων λειτουργούν σε ένα ευρύτερο δίκτυο

συνεργασιών με διάφορους φορείς. Πιο συγκεκριμένα, συνεργάζονται:

με τα σχολεία και τα κατά τόπους γραφεία Πρωτοβάθμιας και Δευτοροβάθμιας Εκπαίδευσης.

με την Τοπική Αυτοδιοίκηση (Δήμους) και τους τοπικούς φορείς. με διάφορους Δημόσιους Οργανισμούς ή Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, ανάλογα

με τις ανάγκες του ανηλίκου και της οικογένειάς του.

Η εφαρμογή στην πράξη του θεσμού της κοινωφελούς εργασίας ως εναλλακτικού

τρόπου έκτισης ποινής για τους ανήλικους παραβάτες (σ.σ.: πλημμελήματα με

καταδίκες μετατρέψιμες και εξαγοράσιμες) προωθείται με κοινή απόφαση (που

δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως) των υπουργών Οικονομικών,

Εσωτερικών, Παιδείας, Υγείας, Εργασίας και Δικαιοσύνης.

Με την απόφαση καταρτίζεται πίνακας με περισσότερους από 150 φορείς στους

οποίους οι ανήλικοι παραβάτες θα μπορούν να προσφέρουν κοινωφελή εργασία.

Πρόκειται για δημόσιες υπηρεσίες, ΟΤΑ, ΝΠΙΔ κ.λπ., και ανάμεσά τους

περιλαμβάνονται υπηρεσίες καθαριότητας και περιβάλλοντος ή κοινωνικής

προσφοράς (Κοινωνικά Παντοπωλεία κ.ά.) σε δήμους σε όλες τις περιφέρειες της

χώρας, μητροπόλεις, νοσοκομεία και οικοτροφεία!

Ενδεικτικά, οι ανήλικοι παραβάτες θα «εκτίουν την ποινή τους» απασχολούμενοι, για

παράδειγμα, στη Θεσσαλονίκη, στα παραρτήματα των Γιατρών του Κόσμου και του

Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, στον Βόλο στην Ελληνική Εταιρία Νόσου Αλτσχάιμερ

αλλά και στην Ιερά Μητρόπολη Δημητριάδος, και μεταξύ άλλων στα Γηροκομεία και

τα Νοσοκομεία Ναυπλίου, Ρόδου και πολλών άλλων περιοχών.

Η παροχή κοινωφελούς εργασίας επιβάλλεται σε ανηλίκους από το δικαστήριο

ανηλίκων ή τον εισαγγελέα Ανηλίκων, ενώ για την επιλογή του τόπου παροχής της

εργασίας λαμβάνεται υπόψη ο τόπος διαμονής του ανηλίκου. Για το είδος της

κοινωφελούς εργασίας συνυπολογίζονται η βαρύτητα της αξιόποινης πράξης, η

προσωπικότητα, η ηλικία και η υγεία του ανηλίκου, το αντικείμενο σπουδών του ή οι

δεξιότητές του, η ύπαρξη στον φορέα παροχής εργασίας υποστηρικτικού συστήματος

για τον παρέχοντα κοινωφελή εργασία ανήλικο και η εξέταση των συνθηκών

ασφάλειας και της μη επικινδυνότητας της εργασίας.

Ο εισαγγελέας του Δικαστηρίου Ανηλίκων, ανάλογα με την περίπτωση, επικοινωνεί

με τον φορέα που έχει επιλεγεί και ορίζει υπεύθυνο επίβλεψης επιμελητή ανηλίκων,

ενώ πρέπει να έρθει σε επαφή και με τον εισαγγελέα Ανηλίκων του τόπου παροχής

της κοινωφελούς εργασίας, ο οποίος αναλαμβάνει την εποπτεία και ενημερώνει

σχετικά το αρμόδιο Τμήμα Πρόληψης Εγκληματικότητας και Κοινωνικής Ενταξης

Νέων του υπουργείου Δικαιοσύνης.

Μεταξύ του επιβλέποντος και του ανηλίκου καταρτίζεται συμφωνητικό στο οποίο

αναγράφονται λεπτομερώς όλες οι υποχρεώσεις του τελευταίου, ενώ σε περίπτωση

που η εργασία που παρέχεται είναι πλημμελής ή ελλιπής, παύει η κοινωφελής

εργασία και επιβάλλεται άλλο αναμορφωτικό μέτρο.

ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ Εφαρμογή Μέτρου Κοινωφελούς Εργασίας

Η ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ λειτουργεί ως φορέας εφαρμογής του μέτρου της κοινωφελούς

εργασίας για ανήλικους παραβάτες. Συνεργάζεται για το σκοπό αυτό με την Υπηρεσία

Επιμελητών Ανηλίκων Αθήνας: μία συνεργασία που έχει ξεκινήσει το 2010 με πολύ

ικανοποιητικά αποτελέσματα. Η επιβεβλημένη απασχόληση και εποπτεία των νεαρών

παραβατικών ατόμων πραγματοποιείται κατόπιν υπόδειξης του Δικαστηρίου

Ανηλίκων.

Η παροχή κοινωφελούς εργασίας εφαρμόζεται με στόχο την κοινωνική επανένταξη των

ανήλικων παραβατών. Η ανάληψη εφαρμογής του συγκεκριμένου μέτρου από την

ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό πεδίο δράσης, καθώς η εμπειρία του

φορέα σε ζητήματα αποκατάστασης και επανένταξης ατόμων στο όριο του

αποκλεισμού είναι μακρόχρονη.

To 2013 πραγματοποιήθηκε πρόγραμμα κινητικότητας στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού

Προγράμματος LeonardoDaVinci με τη συμμετοχή έξι συμβούλων από την ΑμΚΕ

ΙΑΣΙΣ και δύο στελεχών από την Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων, με στόχο την

εξεύρεση εξειδικευμένων εργαλείων, μεθόδων και τεχνικών κινητοποίησης των νέων

που έχουν εκδηλώσει παραβατική συμπεριφορά, από τον Σύνδεσμο Γερμανικών

Δικαστηρίων Ανηλίκων. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η ΑμΚΕ ΙΑΣΙΣ

αποτελεί μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου για Θέματα Παραβατικότητας Ανηλίκων

(ΚεΣΕΘΕΑ), το οποίο ανήκει στο Υπουργείο Εσωτερικών, αλλά και του Διεθνούς

Παρατηρητηρίου Δικαιοσύνης Νέων (InteragencyPanel on Juvenile Justice/ IPJJ –

http://www.ipjj.org)

Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ «ΚΛΙΜΑΚΑ»

Η «ΚΛΙΜΑΚΑ»είναι Μηκερδοσκοπικός, Μη κυβερνητικός Οργανισμός που

συστήθηκε από επαγγελματίες ψυχικής υγείας με σκοπό να στηρίξει την ανάπτυξη του

ανθρώπινου και κοινωνικού κεφαλαίου. Ο σκοπός των δράσεων της

«ΚΛΙΜΑΚΑ» είναι η καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού σε όλες του τις

εκφάνσεις. Τα άτομα από τις κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες συμμετέχουν ενεργά

στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των προγραμμάτων του φορέα και δεν είναι απλοί

αποδέκτες των υπηρεσιών.

Πιστεύοντας ότι οι θεσμοί, οι υπηρεσίες και το κράτος πρόνοιας πρέπει να ισχύουν και

να λειτουργούν για όλους, ανεξαρτήτως εθνικότητας, οικονομικής δύναμης,

πολιτισμικής ή ψυχικής διαφορετικότητας, υπερασπιζόμαστε πρωταρχικά δικαιώματα,

στοχεύοντας πάντα στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού. Δουλεύουμε

εξίσου με άτομα που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και που δυνητικά

κινδυνεύουν να βρεθούν στο δρόμο ή/ και να εμφανίσουν ενεργή ψυχοπαθολογία. Η

αντιμετώπιση των προβλημάτων των αποκλεισμένων, του «ξένου» και του

«διαφορετικού» σε όλες του τις εκφάνσεις στηρίζεται σε μια διεπιστημονική

προσέγγιση που διαμορφώνεται και επαναπροσδιορίζεται με βάση τις τρέχουσες

εξελίξεις.

Οι αποδέκτες των υπηρεσιών και των προγραμμάτων της ΚΛΙΜΑΚΑ είναι:

· Άτομα με ψυχιατρικές διαταραχές ή ψυχοκοινωνικά προβλήματα, χρόνιοι

ασθενείς ψυχιατρικών νοσοκομείων

· Άτομα με φυσική ή πνευματική αναπηρία

· Πολιτισμικά διαφοροποιημένες ομάδες και μειονότητες

· Γυναίκες θύματα διακίνησης και σωματεμπορίας

· Άτομα με παραβατικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές

· Αποφυλακισμένοι

· Παρεμβάσεις σε χώρες που βρίσκονται σε κρίση – Ιράκ, Αφγανιστάν κλπ

· Άστεγοι

Η ΚΛΙΜΑΚΑ από το 2002 αναπτύσσει παρεμβάσεις για τους ανήλικους παραβάτες

ως μια ιδιαίτερη ομάδα – στόχου της δράσης της. Είχε προηγηθεί η ενασχόληση του

φορέα με την παραβατικότητα των ανηλίκων στο πλαίσιο δράσεων που απευθύνονταν

σε κοινωνικά ευπαθείς πληθυσμιακές ομάδες, όπως μειονότητες, οικογένειες με γονέα

ψυχικά πάσχων ή προβλήματα ουσιο-εξάρτησης κ.ά.

Η δράση που έχει αναπτύξει η «ΚΛΙΜΑΚΑ» μέχρι σήμερα αναλύεται σε τρεις

κατηγορίες παρεμβάσεων:

1. την πρόληψη της παραβατικότητας των ανηλίκων μέσω παρέμβασης στην

οικογένεια και την κοινότητα

2. το πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής στήριξης ανήλικων παραβατών. Σε κάθε

επίπεδο η παρέμβαση διαπνέεται από την ολιστική αντίληψη, σε μια

προσπάθεια αντιμετώπισης των συνθηκών (οικογενειακών, ψυχολογικών,

κοινωνικών κλπ) που προάγουν την παραβατική συμπεριφορά και την

επαναληπτικότητα της.

3. την κατάθεση Σχεδίου Αντί-εγκληματικής Πολιτικής το 2003, το οποίο

περιλάμβανε τη δημιουργία Μονάδων Άμεσης Παρέμβασης και Ειδικής

Συμβουλευτικής, την υλοποίηση αναμορφωτικών και θεραπευτικών δράσεων,

την ψυχοκοινωνική παρέμβαση σε ανηλίκους κρατούμενους στο Ειδικό

Κατάστημα Κράτησης Ανηλίκων Αυλώνα και την κοινωνική επανένταξη

ανηλίκων παραβατών

9.Είναι επιτυχής η επανένταξη των ανήλικων

παραβατών στην Ελλάδα;

Ο πρώην Υπουργός Δικαιοσύνης κ. Παρασκευόπουλος είχε επισημάνει σε άρθρο της

Καθημερινής: «Η πορεία της επανένταξης είναι καλύτερη όταν δεν έχει περάσει ένας

νέος σε εγκλεισμό». Εξηγεί ότι η φυλάκιση θα προβλέπεται μόνο για ανηλίκους ηλικίας

15-18 ετών που έχουν διαπράξει ανθρωποκτονία. «Αυτοί είτε είναι ελάχιστοι είτε δεν

υπάρχουν. Επομένως, θα στερηθούν οι φυλακές την πελατεία τους», λέει. Τον

Οκτώβριο του 2014περίπου 25 ανήλικοι 15-18 ετών μεταφέρθηκαν από τα

Καταστήματα Κράτησης Νέων Βόλου και Αυλώνα στις φυλακές Κορίνθου,

ικανοποιώντας πάγιο αίτημα του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Συνηγόρου του

Πολίτη για διαχωρισμό τους από μεγαλύτερους κρατούμενους. Σύμφωνα με τα

στοιχεία του Τριμελούς Δικαστηρίου Ανηλίκων Αθηνών, την περίοδο 2013-2014 σε

περίπου 50 υποθέσεις αποφασίστηκε ο ποινικός σωφρονισμός.

Ο εγκλεισμός των ανηλίκων στις περισσότερες περιπτώσεις είναι η τελευταία

επιλογή των Αρχών.

Στο ίδιο άρθρο της Καθημερινής σχετικά με το θέμα διαβάζουμε : Στα 13 του ο

Κώστας είχε σταλεί στο Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Βόλου, ανοιχτή δομή που

λειτουργεί ως αναμορφωτήριο. Από εκεί το έσκασε, όπως συχνά συμβαίνει και με

άλλα παιδιά. Αντίστοιχα ο Χρήστος, συγκρατούμενός του σήμερα στον Αυλώνα,

άρχισε να απασχολεί τη Δικαιοσύνη από τα 11 του έτη. Συνέχισε στα επόμενα χρόνια

να διαπράττει μικροκλοπές. «Μου είχαν δώσει ευκαιρίες. Ερχόταν και στο σπίτι μια

επιμελήτρια ανηλίκων. Εγώ όμως έκανα πολλά λάθη. Νόμιζα ότι δεν πρόκειται ποτέ

να πάω φυλακή, ώσπου έγινα 16 και με έπιασαν ξανά».

Υποτροπή μετά τη φυλάκιση

Τους πρώτους έξι μήνες μετά την αποφυλάκισή του ο Κώστας εργάστηκε σε ταβέρνα.

«Μετά όμως πάλι έμπλεξα», μέσα από τον Αυλώνα. «Με πλεύρισαν οι ίδιες παρέες.

Άρχισα χρήση κοκαΐνης. Και όταν δεν μου έφταναν τα λεφτά ξεκίνησα τις ληστείες.

Χωρίς καλυμμένα χαρακτηριστικά. Δεν με ένοιαζε».

Η πιο πρόσφατη έρευνα για την υποτροπή νεαρών κρατουμένων έγινε το 2000 από

τον καθηγητή Νέστωρα Κουράκη στο Εργαστήριο Ποινικών και Εγκληματολογικών

Ερευνών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σε διάστημα επτά ετών (1993-1999) οι

ερευνητές διαπίστωσαν ότι 80% των ανήλικων κρατουμένων που είχαν πρώτο

συναντήσει στον Κορυδαλλό και στην Κασσαβέτεια οδηγήθηκαν ξανά στις φυλακές

για νέα αδικήματα μετά την αποφυλάκισή τους. «Η πρώτη εμπλοκή τους και ο

εγκλεισμός τους σε ίδρυμα ή σωφρονιστικό κατάστημα ήταν για 10-12 μήνες.

Χρόνος αντικειμενικά σύντομος, αλλά αρκετός για να εξοικειωθούν με την έννοια της

φυλακής και να διδαχθούν την τεχνογνωσία του εγκλήματος από άλλους, πιο

έμπειρους συγκρατουμένους τους», αναφέρεται στα συμπεράσματα της έρευνας.

Εδώ και τουλάχιστον τέσσερα χρόνια, ο Πάνος Λάμπρου, μέλος της Πρωτοβουλίας

για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων, ζητάει την κατάργηση των φυλακών

ανηλίκων. Τώρα εστιάζει και στην επόμενη μέρα. «Πολλά παιδιά δεν έχουν ένα

σταθερό και στέρεο πλαίσιο γι’ αυτό πρέπει να υπάρξουν ανοιχτές δομές

φροντίδας, ώστε η μετάβαση να είναι ομαλή», επισημαίνει.

Στο υπουργείο Δικαιοσύνης αναφέρουν ότι εξετάζουν αυτούς τους εναλλακτικούς

θεσμούς και ότι το θέμα των ανηλίκων είναι άμεσης προτεραιότητας, γι’ αυτό και

ήταν ψηλά στις προγραμματικές δηλώσεις, πάνω από εκείνο των φυλακών υψίστης

ασφαλείας. Οι Επιμελητές ανηλίκωνεπισημαίνουν την ανάγκη στήριξης του έξω-

ιδρυματικού πλαισίου. «Αυτά τα παιδιά είναι δύσκολο να ξεφύγουν. Δεν υπάρχει

πάντα κάποιος να τα υποδεχτεί», λέει σωφρονιστικός υπάλληλος στον Αυλώνα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η αλήθεια είναι ότι, αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με ένα θέμα ιδιαίτερο. Με ένα θέμα

πολύ δύσκολο.

Συζητήσαμε, μαζέψαμε πληροφορίες, προβληματιστήκαμε. Διαβάσαμε ιστορίες για

παιδιά που ζουν μέσα στις φυλακές ανηλίκων. Πραγματικά μας άγγιξαν. Νέα άτομα

όπως εμείς με τα ίδια όνειρα, τις ίδιες αγωνίες, τα ίδια βιώματα. Τι κρίμα νέα παιδιά να

περνούν τα πιο δημιουργικά, τα πιο ωραία χρόνια της ζωής τους σε μια φυλακή … οι

παράγοντες και οι αιτίες πολλές..

Τα παιδιά πρέπει να ζουν έξω από κάγκελα και συρματοπλέγματα, να ζουν όπως

προτάσσει η ηλικία τους.

Όμως αυτό που κατανοήσαμε είναι πως εάν τα παιδιά είχαν άλλες ευκαιρίες, εάν είχαν

καλύτερες συνθήκες ζωής στο οικογενειακό τους περιβάλλον, εάν είχαν τα σωστά

ερεθίσματα και κυρίως εάν είχαν μορφωθεί σωστά δε θα είχαν αυτή την κατάληξη.

Το επιβεβαιώνουν οι ίδιοι οι ανήλικοι παραβάτες, μιλούν για το σχολείο των φυλακών

στο οποίο πηγαίνουν και ονειρεύονται ξανά, αποκτούν ελπίδα, στην ουσία αναπνέουν

... όμως δεν παύει να αναφερόμαστε σε ένα σχολείο μέσα σε μια φυλακή και αυτό είναι

ιδιαίτερα αντιφατικό. Η παιδεία είναι καθοριστική για τη ζωή του ατόμου ,

αποτελεί το υπερόπλο του απέναντι σε πολλούς εχθρούς, την απελευθέρωση του

από τους τοίχους που το κρατούν.

Όπως ισχυρίζονταν παλιότερα οι ρομαντικοί ‘ όταν χτίζεις ένα σχολείο κλείνεις

μια φυλακή’.. και αυτό δεν είναι μια διαπίστωση αλλά επιτακτική ανάγκη.

ΒΙΒΙΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. https://mahitotekmirio.wordpress.com/2008/07/12/02-12/

2. http://repository.library.teimes.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789

3. http://www.ministryofjustice.gr/site/el

13/5/2016)

4. ://cityvoice.gr/index.php/gnomi/9374-2012-10-19-09-08-07

, 13/5/2016)

5. http://www.elesme.gr/elesmegr/periodika/t36/t36_12.htm

6. www.aftodioikisi.gr › Υπουργεία

7. http://epimelitesanilikon.gr/poioi-eimaste.html

8. http://petraskandalou.blogspot.gr/2013/03/blog-post_3238.html

9. http://www.eispa.gr/opencms/opencms/epa_site/epa/deps/tmima_anilikon.htm

10. http://www.protagon.gr/epikairotita/ellada/anilikoi-paravates-23841000000

11. http://eedd.gr/%CE%B7

12. http://www.kathimerini.gr/803756/article/epikairothta/ellada/megalwsa-sth-

fylakh-kai-telika-de