ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΓΕΝΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ

στο πλαίσιο του μαθήματος

Επικοινωνία και ΣΥμβουλευτικός Προσανατολισμός

του

Προγράμματος Ειδίκευσης

στη Συμβουλευτική και τον Προσανατολισμό

Η ΣΥΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

ΕπιμέλειαΑναστασία Πετράκη

ΑΘΗΝΑ,ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2007

Περίληψη

Στην παρούσα εργασία αναπτύσσεται περιληπτικά η συναλλακτική θεωρία (transactional analysis) του Eric Berne (1910-1970). Η εν λόγω θεωρία χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως εργαλείο ερμηνείας της συμπεριφοράς ψυχασθενών και στη συνέχεια εξελίχθηκε σε ένα ισχυρό βοήθημα ανάπτυξης ικανοτήτων για πιο αποτελεσματικές διαπροσωπικές σχέσεις σε διάφορες εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής.

Η παρουσίαση της θεωρίας της συναλλακτικής ανάλυσης βασίστηκε στα βιβλία των Josien, Βαγιάτη, Γιαννουλέα [1] και Γιαννουλέα [2]. Ο λόγος που επέλεξα τα συγκεκριμένα βιβλία οφείλεται στον απλό και κατανοητό τρόπο παρουσίασης των διαφόρων θεωριών, με συγκεκριμένα παραδείγματα και εφαρμογές.

Στόχος της εργασίας είναι να παρουσιάσει συνοπτικά και περιεκτικά τη θεωρία της συναλλακτικής ανάλυσης, για όσους ενδιαφέρονται να την γνωρίσουν και να την κατανοήσουν (ΓΕΠ, τύποι συναλλαγής, Strokes, στάσεις ζωής).

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗΚάθε μέρα χρειάζεται να επικοινωνήσουμε με ένα πλήθος διαφορετικών ανθρώπων για ένα σωρό διαφορετικά θέματα και σε διαφορετικά πλαίσια και συνθήκες. Κάθε επικοινωνιακό συμβάν ονομάζεται συναλλαγή.

Η θεωρία της συναλλακτικής ανάλυσης αναπτύχθηκε στην Αμερική ανάμεσα στις δεκαετίες 1950 και 1960 από τον Καναδό ψυχαναλυτή Eric Berne (1910-1970). Ξεκίνησε ως εργαλείο ερμηνείας της συμπεριφοράς ψυχασθενών και στη συνέχεια εφαρμόσθηκε και σε άλλα πλαίσια που σχετίζονται με την καθημερινή επικοινωνία, την επικοινωνία στον εργασιακό χώρο κλπ.

Βασίζεται στο γεγονός ότι όλα τα επικοινωνιακά συμβάντα (συναλλαγές) μπορούν να αναλυθούν από ένα σύνολο συγκεκριμένων εργαλείων ενώ παράλληλα κατοπτρίζουν συγκεκριμένες πτυχές της προσωπικότητας, οι οποίες προσδιορίζονται από τις εμπειρίες και τα βιώματα του ατόμου. Είναι μια θεωρία χωρίς ντετερμινιστική ή τελολογική διάσταση, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και εφαρμογή στο κοινωνικό, εργασιακό, πολιτικό και ατομικό πλαίσιο δράσης των ατόμων.

2. ΟΙ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ «ΕΓΩ»Κάθε άτομο έχει υιοθετήσει συγκεκριμένες στάσεις: προστατευτική, απολυταρχική, υποταγμένη, επαναστατική, ενεργητική, αποστασιοποιημένη. Αυτές τις στάσεις που εκδηλώνονται με συμπεριφορές συγκεκριμένων ρόλων μορφοποίησε ο Eric Berne, αναφερόμενος στις τρεις καταστάσεις του «ΕΓΩ» οι οποίες συνιστούν την προσωπικότητα κάθε ατόμου.

Οι τρεις καταστάσεις του «ΕΓΩ» ορίζονται ως συγκεκριμένα σύνολα από παρατηρήσιμα στοιχεία συνδεδεμένα με συγκεκριμένες εσωτερικές δομές συναισθημάτων , σκέψεων και απόψεων.2.1 ΓΕΠ- Γονέας, Ενήλικας, Παιδί

o Ο Γονέας είναι οι εμπειρίες και η ζωή όπως τη διδάχθηκε το άτομο έως την ηλικία των 5 ετών.

o Ο Ενήλικας είναι η σκέψη, η ζωή όπως την πειραματίστηκε το άτομο από την ηλικία των 10 μηνών.

o Το Παιδί είναι το συναίσθημα, η ζωή όπως βιώνεται μέσα από τα συναισθήματα του ατόμου έως την ηλικία των 5 ετών.

Όλοι μας έχουμε ένα ΓΕΠ, του οποίου τα βασικά χαρακτηριστικά αποκτούμε περίπου έως τα πέντε μας χρόνια και το οποίο μπορεί να μετατραπεί με ή χωρίς τη θέλησή μας, εξαιτίας μιας τραυματικής εμπειρίας ή εξαιτίας μιας νέας εκμάθησης. Αυτό που μας διαφοροποιεί είναι η συχνότητα χρησιμοποίησης της καθεμιάς από αυτές τις καταστάσεις και η ένταση της ενέργειας που επενδύουμε πάνω τους.

2.1.1 ΓΟΝΕΑΣ-Διδαγμένη αντίληψη της ζωής

Πρόκειται για την καταγραφή της συμπεριφοράς των γονέων ή και των ανθρώπων που πήραν τη θέση γονέων και μας δίδαξαν για την κοινωνία μέσα στην οποία ζούμε, τα συστήματα αξιών της, για τις ιστορίες που μας διάβασαν και τους ήρωες που γνωρίζουμε.

Ο Eric Berne θεωρεί ότι όταν ένας άνθρωπος γεννιέται, ο εγκέφαλος του βρίσκεται στην πιο «καθαρή» και αμερόληπτη κατάσταση. Από τη στιγμή της γέννησης αρχίζει μια περίοδος εντατικής μάθησης. Ό,τι συμβαίνει τριγύρω και μέσα στο άτομο καταγράφονται από το νου, ο οποίος παίζει το ρόλο ενός νοερού «καταγραφέα». Σταδιακά και καθώς το άτομο αναπτύσσει ένα πιο συνειδητό επίπεδο κατανόησης, πιστεύει ότι το καθετί προέρχεται από αυτές τις φιγούρες «Γονέα», π.χ. τη μητέρα, τον πατέρα, τους παππούδες κλπ. Αυτή η κατάσταση καλείται Γονέας. Είναι η πηγή, το σύνολο των καταγραφών, που το άτομο τις πιστεύει/έχει αποδεχτεί, γιατί προήλθαν από πρόσωπα «κύρους» κυρίως κατά τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής του.

Ο Γονέας συνίσταται από δύο μέρη: τον κριτικό ή πρότυπο Γονέα και το νουθετικό ή τροφό Γονέα.

Ο κριτικός Γονέας περιλαμβάνει-αντιπροσωπεύει ένα σύνολο κανόνων και προτύπων ζωής. Ορίζει τους τύπους συμπεριφοράς, το δίκαιο, την ηθική, τις αρχές και τις αξίες. Μας οδηγεί κατευθύνοντας μας, αξιολογώντας μας, τιμωρώντας μας, επιτρέποντας ή απαγορεύοντας μας. Ο αρχηγός μιας ομάδας βρίσκεται συνήθως σ’ αυτή τη θέση. ¨όταν αναφερόμαστε στο Γονέα πρότυπο, χρησιμοποιούμε χαρακτηριστικές λέξεις όπως «πρέπει, οφείλουμε, πάντα, ποτέ», ένα ύφος φωνής εύκολα αναγνωρίσιμο, ύφος που δε σηκώνει αντίρρηση, αγανακτισμένο, θυμωμένο, απολυταρχικό, κοφτό, υποτιμητικό αδιάλλακτο. Χαρακτηριστικές κινήσεις είναι ο υψωμένος δείκτης, το συνοφρυωμένο μέτωπο, το δάχτυλο στο μάγουλο.

Ο νουθετικός Γονέας θέλει να φροντίζει, να προστατεύει και να νουθετεί. Βοηθάει, υποστηρίζει, ακούει και προσέχει τον άλλο, ενθαρρύνει, ανακουφίζει και προστατεύει. Αναγνωρίζουμε το Γονέα τροφό από τα καθησυχαστικά του λόγια όπως: «Δεν είναι τίποτα, άσε με να σε βοηθήσω, θα το κάνω εγώ στη θέση σου, από την ενθαρρυντική του στάση, από τον μαλακό τόνο της φωνής του, τρυφερό και θερμό, με ενδιαφέρον για τον άλλο, από την προστατευτική του στάση και από το βλέμμα του που είναι γεμάτο τρυφερή συμπάθεια.

Το πόσο νουθετικός ή κριτικός Γονέας είναι το άτομο εξαρτάται από το πόσο κριτικοί ή νουθετικοί υπήρξαν οι γονείς του απέναντι του, π.χ. έντονα νουθετικοί γονείς δημιουργούν ανάλογες τάσεις στην κατάσταση του «ΕΓΩ» του Γονέα.

2.1.2 ΕΝΗΛΙΚΑΣ- Συλλογιστική αντίληψη της ζωής

Ο Ενήλικας είναι η έδρα της ορθολογικής σκέψης, της λογικής και της γνώσης, ένας ανεκτίμητος φορέας αλλαγής προσωπικότητας.

Συλλαμβάνει και επεξεργάζεται πληροφορίες, είναι η νοητική και λογική διάσταση του ατόμου, αναλύει και ελέγχει, διαχειρίζεται το λειτουργικό τομέα και τον τομέα των σχέσεων, επικεντρώνεται στη λύση των προβλημάτων και στη λήψη αποφάσεων. Ο «καταγραφέας» του Ενήλικα ξεκινά από την ηλικία των δέκα μηνών. Έχει τις ρίζες του στην προσπάθεια του να εξερευνήσει τον κόσμο και να μάθει για τον εαυτό του χωρίς την βοήθεια των άλλων.

Είναι αντικειμενικός και χωρίς συγκινησιακές εμπλοκές. Επίσης έχει την ικανότητα να αναλύει πληροφορίες που έχουν καταγραφεί από του Γονέα και Παιδί, να τις αξιολογεί και να τις αναθεωρεί.

Συνηθίζει να αναδιατυπώνει: «Αν σας κατάλαβα καλά..», να υποθέτει και να πιθανολογεί: «Πιστεύω ότι…, σχετικά….., πιθανά….». Θέτει ερωτήσεις, αφαιρεί συνθέτει. Από κινητική άποψη, συμπεριφέρεται χωρίς υπερβολική ακαμψία και ανταλλάσσει συχνά βλέμματα με τους συνομιλητές του.

2.1.3 ΠΑΙΔΙ- αισθητή αντίληψη της ζωής

Είναι ένας άλλος «καταγραφέας» που λειτουργεί παράλληλα και την ίδια χρονική περίοδο με τον «καταγραφέα» του Γονέα.. Είναι ό,τι πιο παλιό υπάρχει μέσα μας. Σ’ αυτόν έχουν καταγραφεί οι αντιδράσεις μας, τα αυθόρμητα συναισθήματα μας ή εκείνα που διδαχτήκαμε από τα γεγονότα και τους ανθρώπους που γνωρίσαμε στην παιδική μας ηλικία και τα οποία συνιστούν αρχέγονα μοντέλα και αποφάσεις επιβίωσης. Το Παιδί είναι το απόθεμα ενέργειας του ατόμου. Διαχωρίζεται σε: Αυθόρμητο Παιδί, Προσαρμοσμένο Υποταγμένο Παιδί και σε Προσαρμοσμένο Επαναστατημένο Παιδί.

Το αυθόρμητο Παιδί ονομάζεται επίσης ελεύθερο ή φυσικό και εκδηλώνει χωρίς συστολή τις διαθέσεις και τα συναισθήματα του: χαρά, θυμό και λύπη. Αντιδρά αυθόρμητα και συναισθηματικά. Ο τρόπος ομιλίας του είναι επιφωνηματικό. Φωνάζει «θέλω», εκδηλώνει την ανυπομονησία του. Τον αναγνωρίζει κανείς από τα δάκρυα και τα γέλια του, αναπηδά, χειροκροτεί, χασμουριέται και τεντώνεται, το βλέμμα του είναι ζωντανό και η φωνή του ενεργητική και χωρίς κανένα ενδοιασμό. Μπορεί να είναι εγωκεντρικό, καμιά φορά διστακτικό, συχνά ακατάστατο. Στα προτερήματα του περιλαμβάνονται ο ενθουσιασμός, ζωντάνια, δημιουργικότητα, πηγή ενέργειας.

Το προσαρμοσμένο υποταγμένο Παιδί ενεργεί σύμφωνα με τις προσδοκίες των άλλων, κυρίως όταν πρόκειται για πρόσωπα κύρους. Θέλοντας να είναι σωστός στη συμπεριφορά του, προσπαθεί να προλαβαίνει ό,τι οι άλλοι θα μπορούσαν να του ζητήσουν. Η στάση του είναι διστακτική. Ενοχοποιεί τον εαυτό του και δικαιολογείται: «Έκανα ό,τι μπορούσα, με χαμηλή, παραπονετική και μουρμουριστή φωνή, γεμάτη σεβασμό. Δειλός και ντροπαλός, συνάπτει σχέσεις που διέπονται από σεβασμό και φόβο και χαρακτηρίζονται από υποτέλεια. Όπως και στις προηγούμενες περιπτώσεις-καταστάσεις έχει τόσο προτερήματα όσα και μειονεκτήματα: η ευκολία προσαρμογής βοηθάει στην κοινωνικοποίησή του, είναι ευκίνητο και ευέλικτο.

Το προσαρμοσμένο επαναστατημένο Παιδί, είναι προσαρμοσμένο, με την έννοια ότι η εξέγερσή του είναι μια μορφή προσαρμογής σ’ ένα περιβάλλον στο οποίο αυτή η στάση είναι απαραίτητη για να λάβει σημεία αναγνώρισης.Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από την αδιαφορία. Το παιδί που βαριέται, κάνει ανοησίες αν, γι’ αυτό το λόγο ασχοληθούμε μαζί του, θα μάθει ότι πρέπει να πηγαίνει ενάντια στους κανόνες για να γλιτώσει από την ανωνυμία. Θυμώνει, σηκώνει τους ώμους, αντιμιλά, αρνείται κάθε επιρροή και εκφράζεται με «ναι, αλλά», «δεν έχετε το δικαίωμα».

2.2 ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ των καταστάσεων του «ΕΓΩ»

Ο μη διαχωρισμός των τριών καταστάσεων του «ΕΓΩ» προκαλεί δυσλειτουργίες που καλούνται μόλυνση.

Εάν μία από τις καταστάσεις του «ΕΓΩ» καταπιεστεί και δεν εκφράζεται ποτέ, μπορεί να προκαλέσει την εμφάνιση διάφορων παθολογικών καταστάσεων.

Η μόλυνση του Ενήλικα από το Γονέα δημιουργεί προκαταλήψεις και γενικεύσεις (π.χ. οι σημερινοί νέοι δεν είναι όπως παλιά, οι μαύροι είναι χειρότεροι από τους λευκούς).

Η μόλυνση του Ενήλικα από το Παιδί προκαλεί αυταπάτες και παραισθήσεις (π.χ. Αν δεν το σκέφτομαι όλα θα τακτοποιηθούν, ο κόσμος είναι κακός)

Η ταυτόχρονη μόλυνση του Ενήλικα από Γονέα και Παιδί οδηγεί σε ουτοπικές ιδέες.

Τέλος μια άλλη δυσλειτουργία είναι ο αποκλεισμός, δηλαδή η επίμονη και διαρκής εμφάνιση μιας κατάστασης του «ΕΓΩ», με αποτέλεσμα τον περιορισμό των άλλων δύο συμπληρωματικών πλευρών της προσωπικότητας.

2.3 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΜε βάση τη θεωρία του Eric Berne οι τρεις καταστάσεις του «ΕΓΩ1» ενυπάρχουν σε όλα τα άτομα2. Κάθε επιμέρους κατάσταση έχει προτερήματα και μειονεκτήματα, όλα εξαρτώνται από τον τρόπο με τον οποίο τις χρησιμοποιούμε και από τις συνθήκες με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι. Δεν υπάρχει απόλυτα καλό πρότυπο ΓΕΠ, αλλά πάντα σε σχέση με ένα στόχο.

3. ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣΚαθένας χρησιμοποιεί τρόπους συναλλαγής σε σχέση με το ΓΕΠ του και τις υπάρχουσες συνθήκες. Το να γνωρίζει κανείς τις συναλλαγές και να παίζει μαζί τους του επιτρέπει να ρυθμίζει την επικοινωνία. Το ΓΕΠ μας βοηθά να κατανοήσουμε πως μια συναλλαγή, βασική μονάδα των ανθρώπινων σχέσεων, είναι μια σχέση ανάμεσα σε δύο ΓΕΠ που βρίσκονται ή όχι στην ίδια συχνότητα κύματος. Μια σχέση είναι μια αλυσίδα συναλλαγών :

Παράλληλη συναλλαγή: ισότιμη (π.χ. Ενήλικας με Ενήλικα), μη ισότιμη (π.χ (ερώτηση από Παιδί σε Γονέα απάντηση από Παιδί σε Γονέα)

Σταυροειδή συναλλαγή (όταν είναι μια άλλη κατάσταση του «ΕΓΩ» απ’ αυτήν που ζητήθηκε και που απαντά σε εκείνον που τη ζήτησε, πχ. όταν η ερώτηση υποβάλλεται από Γονέα προς Παιδί και η απάντηση δεν έρχεται από Παιδί αλλά από Γονέα προς Παιδί)

Καλυμμένη συναλλαγή (φαίνεται επιφανειακά εντάξει, αλλά περιέχει κρυμμένα μηνύματα. Οι λέξεις που τη συνθέτουν είναι σε κοινωνικό επίπεδο αλλά οι έννοιες είναι σε ψυχολογικό (π.χ. σε ψυχολογικό επίπεδο: Παιδί προς Παιδί- ερώτηση: Γνωρίζω κάτι που δεν ξέρεις. Δεν θα στο πω. Τι ξέρεις εσύ;- απάντηση (Παιδί προς Παιδί) Και εγώ γνωρίζω κάτι που δεν ξέρεις. Δεν θα στο πω. Τι ξέρεις εσύ;

Ακρογωνιαίες συναλλαγές. Στοχεύουν συνειδητά σε δύο επίπεδα. Ο Ενήλικας χειρίζεται την κατάσταση για να εξαπατά όπως εκείνος επιθυμεί. Μια συναλλαγή συνιστά εξαπάτησης όταν ο ένας από τους δύο δε γνωρίζει τους απώτερους σκοπούς.(π.χ. Ο κατώτερος υπάλληλος, ο οποίος ζητά να έχει μια συνάντηση με το πολυάσχολο αφεντικό του, θα δεχθεί πολύ πιθανά μια άρνησης αν χρησιμοποιήσει μια άνιση συναλλαγή η οποία θα προκαλέσει μια απάντηση Γονέα (Υπάλληλος-δειλά-: Κε.Δ/ντά, θα μπορούσατε να με δεχθείτε παρακαλώ ; Δ/ντής: Θα δούμε αργότερα! Χρησιμοποιώντας την ακρογωνιαία συναλλαγή αυξάνει τις πιθανότητες να γίνει

1 Βλέπε Παράρτημα Ι: ενδεικτικές συμπεριφορές των καταστάσεων του «ΕΓΩ», Μ. Γιαννουλέας,1997, σελ.45.2 Βλέπε Παράρτημα ΙΙ: Ερωτηματολόγιο ΓΕΠ,M. Josien et.al, 1995,σελ. 111-114 .

δεκτός. Υπάλληλος: Κε. Δ/ντά προτιμάτε να με δεχθείτε σήμερα το απόγευμα ή αύριο το πρωί ; Δ/ντής: Σήμερα είμαι πολύ απασχολημένος, ελάτε αύριο το πρωί!).

Εφαπτόμενες συναλλαγές: ο συνομιλητής προσπαθεί να βγει από μια δύσκολη κατάσταση και να ξαναπάρει την εξουσία στα χέρια του. Μια τεχνική η οποία συναντάται στον πολιτικό χώρο και όχι μόνο (π.χ. Δημοσιογράφος: Κύριε Χ, πιστεύετε ότι έχετε τα προσόντα να γίνεται Πρόεδρος; απάντηση: Είναι μια καλή ερώτηση και σας ευχαριστώ που μου τη θέσατε. Αναρωτιέμαι αν ο τωρινός πρόεδρος έχει τα προσόντα για να παραμείνει πράγματι…..).

4. STROKESO Eric Berne χρησιμοποίησε την έννοια strokes και αναφέρεται σε κάθε είδους αναγνώρισης που μας δείχνουν ή δείχνουμε και στην ανάγκη του ατόμου «να αρέσει». Αυτές οι αναγνωρίσεις μπορεί να είναι σωματικές, ψυχολογικές, κοινωνικές (χάδια, χαμόγελα, λόγια, δώρα, βραβεία, μετάλλια κλπ).

Τα strokes ταξινομούνται σε Θετικά/Αρνητικά, Φυσικά/Ψυχολογικά (βλ. Πίνακα 1):Τα θετικά strokes αναπτερώνουν το ηθικό, ενώ τα αρνητικά το ρίχνουν.

Πίνακας 1: Ταξινόμηση StrokesΦΥΣΙΚΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ

ΠΟΛΥ ΘΕΤΙΚΟ ΑΓΚΑΛΙΑΣΜΑ & ΦΙΛΙΣ’ ΑΓΑΠΩ, ΕΠΑΙΝΟΣ, ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΗ, ΝΕΥΜΑΤΑ

ΛΙΓΟ ΘΕΤΙΚΟ ΜΗ ΕΠΑΦΗ ΚΑΛΑ ΤΟ ΚΑΝΕΙΣ

ΛΙΓΟ ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΜΗ ΕΠΑΦΗΕΙΣΑΙ ΑΤΑΚΤΗ, ΚΡΙΤΙΚΗ, ΕΙΡΩΝΙΕΣ, ΓΥΡΙΜΑ ΠΛΑΤΗΣ

ΠΟΛΥ ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΧΤΥΠΗΜΑ/ΞΥΛΟ ΣΕ ΜΙΣΩ

ΕΛΛΕΙΨΗ strokes ΜΗ ΕΠΑΦΗ/ΑΓΝΟΩ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η κατανόηση των strokes βοηθά το άτομο να αντιλαμβάνεται γιατί μερικοί άνθρωποι επιζητούν συνέχεια την επιδοκιμασία για τις πράξεις τους, ενώ άλλοι αναστατώνουν το περιβάλλον τους. Όλοι αυτοί απλώς συμπεριφέρονται σύμφωνα με το πώς έχουν «προγραμματιστεί» από παιδιά.

5. ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΣΤΑΣΕΙΣ ΖΩΗΣ Είμαι εντάξει (+)- Δεν είσαι εντάξει (-). Δέχομαι τον εαυτό μου όπως είναι και δεν

δέχομαι τον άλλο όπως είναι. Υπερτιμώ τον εαυτό μου και υποτιμώ τον άλλο. Μπροστά σε ένα πρόβλημα ψάχνω να βρω έναν φταίχτη και πάντα ο φταίχτης είναι ο άλλος. Του επιτίθεμαι, φταις εσύ, τον κυνηγώ ή τον εξοντώνω. Τάσεις κυριαρχίας και επιθετικότητας. Τα γεγονότα μεταφράζονται σε τρόπους εξουσίας. Συναισθήματα: περιφρόνηση, λύπη και θυμός. Προκύπτει βασικά από τον κριτικό/πρότυπο Γονέα.

Είμαι εντάξει (+)-Είσαι εντάξει (+). Αυτή η στάση σημαίνει ότι δέχομαι τον εαυτό μου χωρίς παραγνωρίσεις και εκτιμώ ότι μπορώ να έχω δημιουργικές σχέσεις με τον άλλο. Μπροστά σε ένα πρόβλημα ψάχνω να βρω μια λύση, μια συνεργασία. Χειρίζομαι τα γεγονότα με συμπεριφορά νικητή. Τα συναισθήματα μου είναι αυτά του Αυθόρμητου Παιδιού: φόβος, χαρά, θυμός λύπη και οι πράξεις μου πράξεις Ενήλικα.

Δεν είμαι εντάξει (-)- Είσαι εντάξει (+). Υποτιμώ τον εαυτό μου και υπερτιμώ τους άλλους. Ο φταίχτης είμαι πάντα εγώ. Τρέπομαι σε φυγή, εγώ φταίω. Η συμπεριφορά

μου χαρακτηρίζεται από θαυμασμό, ντροπή και ενοχή. Τα γεγονότα μεταφράζονται σε όρους αγάπης. Τα συναισθήματα που με χαρακτηρίζουν είναι ο φόβος και η λύπη.

Δεν είμαι εντάξει (-) – Δεν είσαι εντάξει (-) Δεν είμαι ίσως και πολύ καλός, αλλά και οι άλλοι δεν είναι καλύτεροι. Δεν υπάρχει τίποτε που να μπορούμε να κάνουμε. Φταίμε όλοι. Συμπεριφορές εγκατάλειψης, παραίτησης. Παρακολουθούμε τα γεγονότα καρτερικοί θεατές. Η αντιπαραγωγική και αυτοκαταστροφική έλξη για τους παρακαμπτηρίους δρόμους προκαλεί αισθήματα περιφρόνησης και αδιαφορίας.

6. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η θεωρία της συναλλακτικής ανάλυσης του Eric Berne εστιάζει την προσοχή και το ενδιαφέρον της στην καθημερινή επικοινωνία-συνδιάλεξη μεταξύ των ατόμων. Το κοινωνικό περιβάλλον διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας η οποία αποτελείται από το ΓΕΠ. Προσδίδει μεγάλη σημασία στα πρώτα 5 έτη ζωής του ατόμου καθώς και στα ερεθίσματα τα οποία δέχεται και επεξεργάζεται. Ο κοινωνικός προσδιορισμός της προσωπικότητας σε συγκερασμό με τον ψυχολογικό παράγοντα καθορίζουν τα εργαλεία παρατήρησης και εφαρμογής (π.χ. ερωτηματολόγια, λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, role play κλπ) της συναλλακτικής θεωρίας.

Οι καταστάσεις του «ΕΓΩ» και τα strokes καθορίζουν την ποιότητα των συναλλαγών μας με τους άλλους τον ίδιο μας τον εαυτό καθώς και με τη στάση ζωής που έχουμε απέναντι σε ό,τι μας συμβαίνει.

Βιβλιογραφία[1] M. Josien, Γ. Βαγιάτη, Μ. Γιαννουλέα, (επιμέλεια: Ν.Ε. Δέγλερης), (1995), Η

επικοινωνία μέσα και έξω από τον εργασιακό χώρο, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

[2] Μ. Γιαννουλέα, (1997), Η συμπεριφορά και διαπροσωπική επικοινωνία στον εργασιακό χώρο, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Παράρτημα Ι: Ενδεικτικές συμπεριφορές των καταστάσεων του «ΕΓΩ»

Παράρτημα ΙΙ: Ερωτηματολόγιο ΓΕΠ