ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙAΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις είναι οι δευτερεύουσες εκείνες ονοματικές ερωτηματικές προτάσεις που δεν συνοδεύονται από ερωτηματικό και βρίσκονται σε πλάγιο λόγο. Σε γενικές γραμμές είναι οι προτάσεις που περιέχουν ερώτηση σε εξάρτηση από κάποιο ρηματικό τύπο.

𐃢

☞ Α] ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΜΕ :

Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις διακρίνονται ως προς το περιεχόμενο τους και τον τρόπο εισαγωγής τους σε δύο μεγάλες κατηγορίες : 1] Ολικής άγνοιας (απλές ή μονομελείς / διμελείς / πολυμελείς) & 2] Μερικής άγνοιας.

1 . Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ολικής άγνοιας

α) Μονομελείς ή απλές: εισάγονται με τον ερωτηματικό σύνδεσμο και σπανιότερα με τους συνδέσμους (=μήπως).

β) Διμελείς : εισάγονται με τους συνδέσμους γ) Πολυμελείς : εισάγονται με τους συνδέσμους

2 . Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις μερικής άγνοιας

ερωτηματικές α-ντωνυμίες

ερωτηματικά επιρ-ρήματα

αναφορικές αντωνυ-μίες

αναφορικά επιρρήματα

(=ποιος)

(= σε ποιο μέρος, πού) (= ποιος) (=πού)

(= πόσος, πόσο μεγά-

λος) (= με ποιο τρόπο) (= ποιος ακριβώς) (= πού, με ποιο τρόπο)

(= ποιος, ποιας λογής,

τι είδους)

(= σε ποιο μέρος) (= ποιος, ποιας λογής, τι

είδους) (= πώς)

(= ποιος από τους δυο)

(= πού, πώς) (= ποιος, ποιας λογής) (= πόσο, πως)

(= πόσο μεγάλος, ποι-

ας ηλικίας)

(= από πού) (= πόσος, πόσο μεγά-

λος)

(= από πού)

(= από ποιο μέρος) (= πότε) (= ποιος) (= πότε)

(= ποιος κατά την α-ριθμητική σειρά)

(=πότε, τι ώρα) (= ποιος από τους δυο)

(πότε)

(= σε πόσες μέρες) (= πόσες φορές, πόσο συχνά)

(πόσος, πόσο μεγάλος ή μικρός)

(= πόσο)

(= πόσο) (= από ποιο μέρος)

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙAΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

𐃣

☞ Β] ΕΞΑΡΤΩΝΤΑΙ ΑΠΟ :

Α) προσωπικά μεταβατικά ρήματα ποικίλης σημασίας :

προετοιμασίας : απορίας – ερώτησης :

γνώσης – αγνοίας : σκέψης – προσοχής :

φροντίδας – απόπειρας : αφήγησης – δείξης

ανησυχίας – αμφιβολίας: αναμονής – απόφασης

Β) απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις με ανάλογη σημασία

𐃩

☞ Γ] ΔΕΧΟΝΤΑΙ ΑΡΝΗΣΗ :

ως προτάσεις κρίσεως ως προτάσεις επιθυμίας

𐃠

Σημειώσεις :

Οι διμελείς πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ολικής άγνοιας περιέχουν δύο ερωτήσεις από τις οποίες η πρώτη έχει νοηματική και συντακτική πληρότητα ενώ ή δεύτερη απαντά με συ-ντομία.

Μετά τον ερωτηματικό σύνδεσμο η άρνηση είναι όταν η αναμενόμενη απάντηση εί-ναι καταφατική. Σε αντίθετη περίπτωση η άρνηση είναι

Οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις που εισάγονται με τους συνδέσμους και δι-ακρίνονται από τις υποθετικές, διότι εξαρτώνται από ρήματα απορηματικά, λεκτικά, ερω-τηματικά κ.α.

Τα απορηματικά (+ υποτακτική) τίθενται συχνά, αντί του μετά από ρήματα που δηλώνουν σκέψη, προσπάθεια, απόπειρα κ.α.

Όταν οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες και ανα-φορικά επιρρήματα, στις προτάσεις αυτές έχει εξασθενήσει ο ερωτηματικός τόνος. Για το λόγο αυτό δεν έχουν ευδιάκριτη διαφορά από τις αναφορικές προτάσεις:

. (ΠΛΑΤΩΝ, , 400a)

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙAΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

☞ Δ] ΕΚΦΕΡΟΝΤΑΙ ΜΕ :

1

Οριστική

όταν το ρήμα εξάρτησης βρίσκεται σε αρκτικό χρόνο. Χρησιμοποιείται για να δηλωθεί το πραγ-ματικό.

. (ΠΛΑΤΩΝ, , §114b)

Θα πω από πού έμαθα ότι γνωρίζεις πάλι τα συμφέροντα, και ποιος είναι ο δάσκαλος.

2

Δυνητική οριστική:

όταν το ρήμα εξάρτησης βρίσκεται σε αρκτικό χρόνο και δηλώνει δυνατό ή πιθανό στο παρελθόν υπό προϋποθέσεις, και ενίοτε και το αντίθετο του πραγματικού.

(ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, , § 67) Ευχαρίστως θα ζητούσα να μάθω από σας ποια γνώμη θα είχατε για μένα, αν δεν είχα αναλάβει

τη τριηραρχία.

3

Δυνητική ευκτική:

όταν το ρήμα εξάρτησης βρίσκεται σε αρκτικό χρόνο και εκφράζει το δυνατό ή το πιθανό σε πα-ρόν ή μέλλον.

(ΞΕΝΟΦΩΝ, , 4,3,4)

Πως όμως εμείς θα γίνουμε κύριοι αυτών, αυτό εγώ ακόμη δεν το βλέπω.

4

Απορηματική υποτακτική:

Απορηματική υποτακτική, με ή χωρίς το αοριστολογικό όταν δηλώνουν απορία ή σκέψη σχετικά με αυτό που πρέπει να γίνει.

(ΠΛΑΤΩΝ, , §115)

Ο Κρίτωνας ερωτά πώς να με θάψει.

5

Ευκτική πλαγίου λόγου:

όταν εξαρτώνται από ρήματα ιστορικού χρόνου. Σ’ αυτή τη περίπτωση το περιεχόμενο των προ-τάσεων παρουσιάζεται ως υποκειμενικό και αβέβαιο που έγινε σε παρελθοντικό χρόνο.

(ΞΕΝΟΦΩΝ, , 1,3,15)

Η μητέρα ρωτούσε τον Κύρο ποιο από τα δύο επιθυμούσε, να μείνει ή να φύγει.

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙAΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

𐃫

☞ Ε] ΧΡΗΣΙΜΕΥΟΥΝ ΩΣ :

1

Υποκείμενο:

σε απρόσωπες εκφράσεις ή σε απρόσωπα ρήματα:

(ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, , Ζ’ 96) Ήταν ασαφές πότε θα συγκρουστούν μαζί τους.

2

Αντικείμενο:

σε ρήματα που αναφέρθηκαν πιο πριν.

(ΠΛΑΤΩΝ, 341a) Ο Πρωταγόρας ρωτά μήπως δεν ντρέπομαι.

3

Επεξήγηση:

κυρίως δεικτικής αντωνυμίας ουδετέρου γένους που προηγείται και είναι υποκείμενο ή σύστοιχο αντικείμενο του ρήματος της πρότασης εξάρτησης.

. (ΠΛΑΤΩΝ, 52d)

Αυτό να απαντήσουμε, μήπως λέμε αληθινά πράγματα ή όχι.

4

Συμπλήρωμα:

της έννοιας των ονομάτων που παράγονται από ρήματα συντασσόμενα με π.ε.

𐃟

☞ ΣΤ] ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Το επίρρημα δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην απορία που εκφράζεται και μεταφράζεται «άραγε, τάχατε, τέλος πάντων». Το ίδιο συμβαίνει και στις κύριες ευθείες ερωτηματικές προτάσεις.

Μετά από ρήματα σκέψης, φροντίδας, ενέργειας, γνώσης, παραγγελίας κ.α. ακολουθεί συνήθως πρόταση εισαγόμενη με τον σύνδεσμο και εκφερόμενη με οριστική μέλλοντα ή υποτακτική (συνήθως αορίστου). Στην πλειονότητα των εγχειριδίων συντακτικού οι συγκεκριμένες προτάσεις θεωρούνται πλάγιες ερωτηματικές. Άλλοι πάλι τις θεωρούν αντικειμενικές τελικές προτάσεις. Το

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙAΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

καλύτερο σ’ αυτή τη περίπτωση θα ήταν να ελέγξουμε τη μετάφραση, όπως προκύπτει και από τις δύο περιπτώσεις και να επιλέξουμε τη καλύτερη δυνατή.

Στις πολυμελείς πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις το ή μεταφράζεται «ποιο απ’ όλα». Οι αναφορικές λέξεις (αντωνυμίες και επιρρήματα) που εισάγουν πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

διαφέρουν κατά κανόνα από τις συσχετικές αντωνυμίες κατά ένα « » ποιος = (ο)ποιος, πως =(ό)πως. Μερικές φορές υπάρχει η πιθανότητα σε δυο ή και περισσότερες πλάγιες ερωτήσεις που συνδέονται

μεταξύ τους παρατακτικά, να έχουμε εναλλαγή των εγκλίσεών τους, γεγονός που δηλώνει τον διαφο-ρετικό βαθμό βεβαιότητας των εκφραζόμενων.

Οι δευτερεύουσες προτάσεις που εξαρτώνται από ρήματα ψυχικού πάθους και εισάγονται με το ,

πρέπει να θεωρούνται περισσότερο πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις και λιγότερο υποθετικο – αιτιολογικές.

Κανονικά η θέση της πλάγιας ερωτηματικής πρότασης είναι μετά την πρόταση εξάρτησης. Ωστόσο υπάρχει πιθανότητα να προτάσσεται η πλάγια ερώτηση, όταν προσδίδεται έμφαση στο νόημά της.

𐃹

☞ Ζ] ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗ

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙAΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙAΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ | πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

Βασική Βιβλιογραφία Ασωνίτης Ν. – Αναγνωστόπουλος Β., Συντακτικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, εκδόσεις Αναστασάκη , Αθήνα 2000 | Γεωργόπουλος Γ., Αρχαία Ελληνική Σύνταξη, εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 1998 | Γιαγκόπουλος Α., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998 | Γρηγορόπουλος Δ., Η σύνταξη του αρχαίου ελληνικού λόγου, εκδόσεις Έννοια, Αθήνα 2004 | Δελής Τ., Συντακτικό Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 1997 | Λεμπέσης Χ. – Καργάκος Σ., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997 | Liddel H.G. – Scott R. , Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, τόμοι Ι – V, εκδόσεις Ι. Σιδέρη, Αθήνα 2001 | Μπίλλα Π., Μαθήματα σύνταξης της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 2000 | Μυτιληναίος Ο., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000 | Παπανικολάου Γ. Ν., Λεξικόν των ρημάτων της αττικής πεζογραφίας, εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1994 | Πασχαλίδης Δ., Ασκήσεις Συντακτικού της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1998 | Σαμανλής Θ. – Μπιτσιάνης Α., Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 1997

©Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, MSc. thanosstavropoulos@yahoo.gr