πολύγυροςΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΟΜΙΛΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ

Έτος 13ο - Τεύχος 72ο

Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2012

2

πολύγυρος

Κρίνεται χρήσιμο να γνωρίζουν οι ενδιαφερό-μενοι τα εξής:-Καλό θα είναι τα κειμενα να μην υπερβαί-νουν τις 3-4 σελίδες του περιοδικού.-Στα κείμενα που αποστέλλονται για δημοσί-ευση πρέπει απαραιτήτως να αναγράφεται η ιδιότητα του συντάκτη. Ο τελευταίας, εφόσον υπογράφει, έχει την ευθύνη των απόψεών του.-Κείμενα, είτε δημοσιεύονται είτε όχι, δεν επιστρέφονται.-Σε περίπτωση που η εργασία είναι γραμμέ-νη σε υπολογιστή, καλό είναι να συνοδεύεται με το σχετικό cd, ή να αποστέλλεται με mail στο περιοδικό.-Ο χρόνος δημοσίευσης ενός κειμένου, που έχει εγκριθεί, δεν προσδιορίζεται από την ημερομηνία κατάθεσής του στο Περιοδικό, αλλά από τη χρησιμότητά του, την επικαιρό-τητά του, τη δυνατότητα να ενταχθεί σε μια ενότητα κ.λπ.-Τα κείμενα που δε φέρουν υπογραφή ή ψευ-δώνυμο είναι γραμμένα από τον εκδότη του περιοδικού.

O ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ INTERNET www.ppoligiros.blogspot.com

Διμηνιαία έκδοσηΛαογραφικού Ομίλου ΠολυγύρουΔιανέμεται δωρεάνΣυνδρομές προαιρετικέςΕπιστολές - Επιταγές - Εμβάσματα: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου «για το περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ»Τ.Κ.: 63100 ΠολύγυροςΕξώφυλλο-Οπισθόφυλλο: Έργα του ζωγράφου Γιώργου Αρσένη Κωδικός: 6084Υπεύθυνος ύλης -Επιμέλεια κειμένων: Γιάννης Δ. ΚανατάςΦιλολογική επιμέλεια: Αθανάσιος Χριστιανός, ΦιλόλογοςΙδιοκτήτης: Λαογραφικός Όμιλος ΠολυγύρουΕκδότης: Γιάννης Δ. ΚανατάςΤηλ.: 6945-822836Φαξ: 23710 21075 & 23713 50783Ε-mail: ikanatas@yahoo.gr

Περιεχόμενα:Αντί επιλόγου, ο εδκότης Γιάννης Δ. Κανατάς ..........................................................................................................3Το τελευταίο ταγκό, Μαρία Μπουλάκη-Λυπιρίδη ....................................................................................................4Αποχαιρετιστήριο, Δήμητρα Χαριστού .....................................................................................................................5Τα «Δεκεμβριανά» του 1916 στον Πολύγυρο, Γιάννης Δ. Κανατάς ........................................................................6100 χρόνια από την απελευθέρωση της ΧαλκιδικήςΟδοιπορικό από τη Θεσσαλονίκη έως τον Πολύγυρο, επιμέλεια Γιάννη Δ. Κανατά ................................................12Ο διακο-Τίτος, Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελος ................................................................................................................16Παναγιώτης Στάμος, Αντώνιος Ι. Παλαμήδης .........................................................................................................18Το «Έπαθλο Μπενάκη» στον Πολύγυρο του 1956, Κώστας Παντ. Τσολοδήμος ......................................................22Κάποτε στον Πολύγυρο ..........................................................................................................................................24Ο ζωγράφος Γιώργος Αρσένης ................................................................................................................................27Μαρίνος Φυλαχτός: 4ος Παραολυμπιονίκης στο Λονδίνο 1ος Ολυμπιονίκης στην καρδιά μας, Χρήστος Φυλαχτός – Γιάννης Κανατάς .........................................................32Μικρά πεζά... Χριστουγεννιάτικα, Νίκος Βασιλάκης .............................................................................................34Το ελατάκι, Δήμητρα Χαριστού ..............................................................................................................................36Τα τελευταία κάλαντα (Το τελευταίο μου τραγούδι), Γιάννης Τσίκουλας ............................................................38Ψάχνοντας ψύλλους στ’ άχυρα και η χαρά της ανακάλυψης, Γιάννης Δ. Κανατάς ..............................................41Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού ....................................................................................................45Τα νέα του ομίλου ..................................................................................................................................................53Ο ταχυδρόμος πέρασε ............................................................................................................................................53Οι χορηγοί του περιοδικού .....................................................................................................................................54

3

πολύγυρος

Αντί… επιλόγου Τέτοιες μέρες, παραμονές Χριστουγέννων του 2000, κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το περιοδικό «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ». Από τότε πέρασαν 12 ολόκλη-ρα χρόνια δημιουργικά αλλά και δύσκολα. Πολλά πράγματα άλλαξαν – μαζί τους αλλάξαμε κι εμείς – που μας οδήγησαν, μετά από πολλές αμφι-ταλαντεύσεις και πισωγυρίσματα, στη δύσκολη απόφαση, ώστε αυτό το τεύχος να είναι το τελευταίο. Όλα αυτά τα χρόνια είχαμε καλές και κακές στιγμές, αλλά τον αρχικό μας στόχο νομίζω πως τον πετύχαμε σε ικανοποιητικό βαθμό. Τώρα πλέον ο καθένας θα μπορεί να βρίσκει στα 72 τεύχη (12 ετήσιοι τόμοι) του «Π» τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στον Πολύγυρο, πολύτιμα στοιχεία και πληροφορίες της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, τη ζωή και το έργο παλαιών και σύγχρονων ανθρώπων των γραμμάτων, της τέχνης και του πολιτισμού, όπως και πολλά άλλα θέματα που έχουν σχέση με τον Πολύγυρο και την ευρύτερη περιφέρεια της Χαλκιδικής. Οι λόγοι που μας οδήγησαν στη δυσάρεστη αυτή απόφαση είναι πολ-λοί: Η θεματολογία άρχισε να εξαντλείται, η προσπάθεια τόσων χρόνων δημιούργησε αναπόφευκτα σημάδια κόπωσης, η οικονομική κρίση έβαλε κι αυτή το χεράκι της. Όλα αυτά τον τελευταίο καιρό μας δημιουργούσαν όλο και πιο έντονη την αίσθηση πως κλείνει σιγά-σιγά ο κύκλος του περι-οδικού. Εξάλλου δεν θέλαμε ποτέ να φτάσουμε στο σημείο να επαναλαμ-βανόμαστε, να κουράσουμε και εντέλει να υποβαθμίσουμε ποιοτικά τον «Π» που τόσο αγαπήσαμε. Τον τελευταίο καιρό πάντως υπήρξε και μια δεύτερη σκέψη: το περιο-δικό να εκδίδεται μόνον, όταν υπάρχει λόγος, έστω και μία φορά το χρόνο. Εάν επικρατήσει αυτή η σκέψη, θα μας το δείξει ο χρόνος. Σε κάθε περί-πτωση πάντως το διαθέσιμο ποσό από τις συνδρομές των αναγνωστών μας θα βρίσκεται στα χέρια του Λαογραφικού Ομίλου με την παράκληση το εκάστοτε Δ. Σ. να διατηρεί το ποσό αυτό μόνο για τυχόν επανέκδοση του περιοδικού. Φυσικά είναι ανοιχτή και η πρόταση, όποιος φορέας ή φυσικό πρόσωπο το επιθυμεί, μπορεί να συνεχίσει την έκδοση, απευθυνόμενος στο Δ. Σ. του Λαογραφικού Ομίλου. Ευχαριστώ όλους τους συνεργάτες για την ποιότητα των δημοσιευμά-των τους και περισσότερο τους αναγνώστες και φίλους του «Π» – ιδιαί-τερα τους Πολυγυρινούς της διασποράς – που μας στήριξαν οικονομικά ακόμα και στα δύσκολα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Κλείνοντας, εύχομαι, όπως κάθε χρόνο τέτοια εποχή, «Χρόνια Πολλά, Αίσιο και Ευτυχές το Νέο Έτος» για όλο τον κόσμο.

Ο εκδότης Γιάννης Δ. Κανατάς

24/12/1956 Κάλαντα Χριστουγέννων στον κεντρικό δρόμο του Πολυγύρου όπου σήμερα ο πεζόδρομος. Διακρίνονται από αριστερά: Ελένη Παπαγιάννη, Χρύσα Γαβρίλη, Μενέλαος Στογιάννης και Ζηνοβία Καλαμάρη με τα ακορντεόν, Ανδρέας Μαντζούφας, Γιώργος Χατζημιχαήλ (Τσιτσικούκος), ο αρχημουσικός της Δημοτικής Μουσικής Πολυγύρου Νικόλαος Τσουμίτας, Καίτη Κρανιώτου, Ευγενία Βερροιώτου με την κιθάρα, Τασούλα Αργ. Βογιατζή, Βάσω Χαλκιοπούλου, οι αδελφές Γεωργία και Φούλη Σάλτη, Ελένη Αποστολίδου και ο Νίκος Κούρτης.(Αρχείο Αντώνη Ι. Παλαμήδη).

4

πολύγυρος

Το τελευταίο ταγκό Μαρία Μπουλάκη-Λυπηρίδη

Μια κουβέντα που κάναμε πρόσφατα με τον Γιάννη Κανατά με στενο-χώρησε και πολιορκεί τη σκέψη μου! Ρίζωσε μέσα μου και με μπλοκάρει. -Μαρία, ύστερα από 12 χρόνια κυκλοφορίας του περιοδικού, επειδή πάντα ελλοχεύει ο κορεσμός και το αδιέξοδο, επειδή θεωρώ πως έκλεισε ένας κύκλος και επετεύχθη ο αρχικός στόχος, νομίζω έφτασε ο χρόνος να στα-ματήσουμε εδώ. Γράψε, αν θέλεις, κάποιο αποχαιρετιστήριο κείμενο! -Ώστε λοιπόν, πρέπει να γράψω το τελευταίο αντίο; Να καλέσω τους αναγνώστες να χορέψουμε το «Τελευταίο ταγκό» με τις σελίδες του «Π»; -Ναι, έτσι είναι! Στα χρόνια της κυκλοφορίας του ο «Π» έχει αφήσει το στίγμα του. Η αιτία της παύσης του, ας μην αναζητηθεί στα σημεία των καιρών και στην κρίση. Κλείνει λοιπόν το χρονικό της ιστορίας του τόπου, η κύρια στρατηγική του περιοδικού. Εικόνες ζωής ανθρώπων από τα πολύ παλιά χρόνια μέχρι τις μέρες μας. Σπάνιες και ανέκδοτες φωτογραφίες, ιστορικά γεγονότα, λαογραφία, σύγχρονος πολιτισμός. Γνώσεις που μας τις έδωσαν οι κόποι του πρωτεργάτη του «Π», Γ. Κανατά. Έτσι ήρθε στο φως η εξέλιξη του τόπου μας μέχρι σήμερα. Γνωρίσαμε μέσα από τα 72 τεύχη του παλιούς και νέους δημιουργούς, καλλιτέχνες, ποιητές, μουσικούς, λογοτέχνες, αλλά και απλούς ανθρώπους του μόχθου και της βιοπάλης. Νιώσαμε το ρίγος του χρόνου, ξαναζώντας περιστατικά και δώσαμε γνώσεις στους νέους. Το εγχείρημα του Γιάννη ν’ ανοίξει μπαούλα, να ξεσκονίσει βιβλιοθήκες και να αξιοποιήσει όλο αυτό το υλικό αποτελεσματικά προξένησε κατά-πληξη και θαυμασμό. Κατ’ αυτόν τον τρόπο καταγράφτηκε στην ιστορία του Πολυγύρου και θα μείνει για πάντα εκεί, προστατευμένος από τη φθορά του χρόνου. Κύριο χαρακτηριστικό, ότι κατάφερε να διατηρήσει ύφος και ήθος και να ξεπεράσει τα διάφορα ανώνυμα σχόλια των blogs, παραβλέποντας τις κακίες και τις μιζέριες. Έκανε την υπέρβαση. Η γκρί-νια είναι ανάγκη για μερικούς, που τους σπρώχνει σε δυσμενείς κριτικές. Να μια απλή και ωραία ιδέα: από δω και πέρα να συνεχίσει κάποιος με τον τρόπο, που αυτός τυχόν έχει στο μυαλό του. Δυο απ’ τα «παιδιά» του «Π», είναι το λεύκωμα «Πολύγυρος ο τόπος και οι άνθρωποι» και το βιβλίο «Περασμένα μα ποτέ ξεχασμένα». Σε προσωπικό επίπεδο, μέσω του «Π» εκπληρώθηκαν κάποιες προσδοκίες μου. Για να γράψω το βιβλίο κινήθηκα με αφετηρία την ανάγκη να εξω-τερικεύσω τα αισθήματά μου, την αγάπη μου σε όλους και σε όλα όσα συνετέλεσαν να συγκροτηθεί η ζωή μου. Τα κείμενά μου ήθελα να εκφρά-ζουν την πλειονότητα, να είναι αληθινά, να συμπυκνώνουν μαζί με τα βιώματά μου την όλη υπόσταση και την αγωνία των καιρών. Γνήσιες και κορυφαίες στιγμές. Στιγμές που βιώθηκαν και δεν είναι μόνον αυτοσυνεί-δηση, αλλά γραμμένες στην ψυχή όλων. Ύμνησα την παράδοση. Φρόντισα «ν’ ανοίξω ένα παράθυρο» προς αυτήν, που νομίζω επί πολλά χρόνια είχε μείνει κλειστό στον τόπο μας. Δεν ρώτησα κανέναν, δεν μιμήθηκα κάποιον. Απλώς έκλεινα τα μάτια μου, έβλεπα τις εικόνες και τις αποτύπωνα γραπτά. Δεν πρέπει ν’ αφήνουμε τη λήθη να έχει τον τελευταίο λόγο για κείνους που δεν υπάρχουν. Πρέπει να θυμόμαστε τις αναμφισβήτητες αρετές τους. Να τους μνημονεύουμε δείχνοντας την εκτίμησή μας. «Μείζονες» και «Μικροί» έχουν αφήσει τα σημάδια τους στον τόπο μας. Συγκινητική υπήρξε η αποδοχή του «Π» και η προσφορά των κατοίκων του Πολυγύρου και των απανταχού ευρισκομένων συμπατριωτών και φίλων του Πολυγύρου. Διατηρήσαμε μια πολλή καλή επαφή με το αναγνω-στικό κοινό. Υποστήριξαν οικονομικά την έκδοσή του και όχι μόνον. Τους ευχαριστούμε πολύ. Αν αναλογιστούμε πως ο καλός λόγος κάνει πολύ καιρό να φανερωθεί, εμείς τον εισπράξαμε από τα πρώτα τεύχη.

5

πολύγυρος

Μην στεναχωρηθείτε, αγαπητοί μας φίλοι, «χορεύοντας αυτό το ταγκό» με τον αποχαιρετιστήριο λόγο μας. Πιστεύουμε πως και στο εξής θα βρε-θούν άνθρωποι με άλλες ιδέες και καινούριες προσπάθειες, ώστε να εξα-κολουθήσει ν’ ανεβαίνει η πνευματική ζωή του τόπου. Τώρα όλοι μπορούμε να κρατήσουμε στη βιβλιοθήκη μας αυτό το γοη-τευτικό ντοκουμέντο, στοιχειοθετημένο από τους ανθρώπους που εργά-σθηκαν με ζήλο γι αυτό. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι θα υπάρχει μέσα του ένας κόσμος που ξύπνησε και θα ξανακοιμηθεί, μέχρι ποιος ξέρει πότε. Συνομιλήσαμε με το χρόνο. Απολαύσαμε το παρόν. Βουτήξαμε στο παρελθόν. Ας μην αναρωτιόμαστε για το μέλλον. Και τώρα, τι! Η απάντη-ση δυσκολότατη. Το περιοδικό μας, «Ο Πολύγυρος», θα μείνει στα ράφια, στα αρχεία, στη βιβλιοθήκη του Δήμου Πολυγύρου. Η ανθρώπινη ψυχή πάντα περιμένει και ελπίζει. Κι εγώ πιστεύω πως, όταν ξεπεραστεί αυτή η εποχή του καμάτου και της οικονομικής ανατα-ραχής, θα ζω ακόμη, όταν ο ταχυδρόμος θα μου φέρει το επόμενο τεύχος του «Π», πλουτισμένο με την τέχνη και τον λόγο νέων ανθρώπων. Σήμερα κλείνει μια εποχή για τον Πολύγυρο. Ο απόηχός της θα κρατήσει χρόνια.

Αποχαιρετιστήριοτης Δήμητρας Χαριστού

Αγαπημένο μου περιοδικό, αγαπημένε μου Πολύγυρε. Ήρθε η ώρα να σε αποχαιρετήσω, γιατί, όπως λέει ο εκδότης σου κι αγαπητός μου συνάδελφος, έκανες τον κύκλο σου και το καθετί πρέπει να αποχωρεί πριν γίνει βαρετό στον κόσμο και χάσει την ουσία του. Δεκτό αυτό, αν κι άσχημο και δύσκολο για πολλούς από μας τους συνεργάτες σου. Υπήρξα συνεργάτιδά σου από το δεύτερο κιόλας τεύχος, όταν μου ζητήθηκε να γράψω για το Πολυγυρινό καρναβάλι και νομίζω πως είμαι η πιο παλιά απ’ όλους. Βέβαια δεν ήμουν πολύ τακτική, άλλοτε γιατί δεν μπορούσα, λόγω χρόνου, άλλοτε γιατί δεν είχα κάτι για να γράψω. Θέλω να πιστεύω όμως πως, έστω κι αν έγραψα μόνο σε είκοσι εφτά τεύχη σου κάτι σου έδωσα κι εγώ. Πως σ’ έκανα να γελάσεις με αποκριάτικα μασά-λια και να τρομάξεις με ιστορίες για φαντάσματα κι αρκούδες, πως σ’ έκανα επιτυχώς αφαίμαξη με βδέλλες και πως σε λύπησα αρκετά με το μοιρολόι της Παναγιάς. Σ’ ευχαριστώ που μου ‘δωσες την ευκαιρία να γράψω για πράγματα που ήταν σημαντικά για μένα και που υπήρξες κοντά μας όλα αυτά τα δεκατρία χρόνια. Ήσουν ένα αξιόλογο περιοδικό, ένα κομμάτι του τόπου μας και του εαυτού μας.

Ταγκό... στο χορό υπέρ των αποφυλακιζομένων, 16 Φεβρουαρίου 1957. Σε πρώτο πλάνο ο μετρ του χορού Δημητράκης Ιατρού μετά της συζύγου του Μαίρης και δεξιά το ζεύγος Γεωργίου και Αναστασίας Αγγελοπούλου (Αρχείο Κων/νου Ιατρού).

6

πολύγυρος

Τα «Δεκεμβριανά» του 1916 στον Πολύγυρο Γιάννη Δ. Κανατά

Ο «Π» ασχολήθηκε επανειλημμένα κατά το παρελθόν με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στη Χαλκιδική κατά το έτος 1916, (Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος) τα ευφυώς αποκαλούμενα «Κονδυλικά». (βλ. Γ. Κανατά, «Τα Κονδυλικά στον Πολύγυρο», τεύχη 1, 2, 4, Γ. Αικατερινάρη «Η Χαλκιδική στον Εθνικό Διχασμό 1916-17», τ. 10 έως 16, Ιωακ. Παπάγγελου «Η προκήρυξη του Γ. Κονδύλη από τον Πολύγυρο», τ. 10 κλπ.). Επανερχόμαστε στο ανεξερεύνητο εν πολλοίς αυτό θέμα (κυρίως λόγω έλλειψης εφημερίδων στη Θεσ/νίκη σε κρίσιμα διαστήματα και της επιβλη-θείσης λογοκρισίας την εμπόλεμη περίοδο) με κάποια νέα στοιχεία, τα οποία θεωρούμε πως θα συμβάλλουν αρκετά στην έρευνα της εμφυλιοπο-λεμικής αυτής ιστορικής περιόδου για την πατρίδα μας. Αλλά ας πάρουμε τα γεγονότα με τη σειρά, ώστε να τα συνδέσουμε με όσα συγκλονιστικά προηγήθηκαν στη χώρα μας και ιδιαίτερα στη Χαλκιδική την προαναφερόμενη περίοδο. Στις 17 Αυγ. του 1916 κι ενώ στην Ευρώπη εξελισσόταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ορισμένοι αξιωματι-κοί που πίστευαν πως η Θεσσαλονίκη κινδύνευε να ανακηρυχθεί από τους συμμάχους πρωτεύουσα του Σερβικού κράτους, σχημάτισαν την «Επιτροπή Εθνικής Άμυνας» με την υποστήριξη των Αγγλογάλλων, ενώ στις 26 Σεπτ. ο Ελ. Βενιζέλος τέθηκε επικεφαλής «Προσωρινής Κυβέρνησης» με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Έτσι η χώρα μας χωρίστηκε σε δύο κρατίδια: των Αθηνών υπό τον βασιλιά Κωνσταντίνο, που επιθυμούσε την ουδετερότητα προς όφελος των Γερμανών, και της Θεσσαλονίκης ή της «Εθνικής Άμυνας» υπό τον Βενιζέλο, που επεδίωκε τη συμμετοχή της Ελλάδος στον πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων. Συγχρόνως και ο κόσμος χωρίστηκε σε Βασιλικούς και Βενιζελικούς, φαινόμενο που ενέτεινε τον εθνικό διχασμό. Η ίδρυση της Εθνικής Άμυνας, είχε ως αποτέλεσμα πολλοί στρατιώτες πιστοί στο βασιλιά, μεταξύ των οποίων και αρκετοί Χαλκιδικιώτες, να λιποτακτήσουν από τις μονάδες τους και να καταφύγουν στα χωριά τους. Οι κάτοικοι της Χαλκιδικής, στη μεγάλη πλειοψηφία τους «βασιλόφρονες», τους υποδέχθηκαν ως ήρωες και αντέδρασαν έντονα στο κίνημα της Ε. Ά. Για το λόγο αυτό εστάλη στη Χαλκιδική ο λοχαγός Κονδύλης και ο ανθ/γός Ρέντης, με σκοπό να επαναφέρουν τους λιποτάκτες στο στρατό της Ε. Ά. με κάθε τρόπο. Το απόσπασμα των «ιερολοχιτών» υπό τον λοχαγό Γ. Κονδύλη έφτασε την Τρίτη 6 Σεπτ. στη Γαλάτιστα, όπου μετά σύντομη μάχη επε-βλήθη, εγκατέστησε μικρή φρουρά και συνέχισε την πορεία του προς τον Πολύγυρο, φέροντας μαζί του και 8 Γαλατσιάνους αιχμαλώτους. Την επο-μένη έφτασε στην πρωτεύουσα της Χαλκιδικής, όπου κατέλυσε τις αρχές και διόρισε υποδιοικητή τον Νικ. Σέρπη, συνέλαβε τους προκρίτους Ι. Τραγανό, Αθ. Σαμαρά και Αθ. Κότσιανο, κατάσχεσε το δημόσιο ταμείο και εγκατέστησε το αρχηγείο του στο νεόδμητο Δημοτικό Σχολείο. Την Πέμπτη 8 Σεπτ. επέστρεψε στη Γαλάτιστα, όπου οι επίστρατοι με τη βοή-θεια των κατοίκων αντεπιτέθηκαν και συνέλαβαν τη φρουρά που είχε εγκαταστήσει. Ακολούθησε μάχη κατά την οποία σκοτώθηκαν 11 πολίτες. Τελικά ο Κονδύλης κατέλαβε την κωμόπολη και επέστρεψε στον Πολύγυρο. Από τον Πολύγυρο ο Κονδύλης την Πέμπτη 14 Σεπτ. απηύθυνε προκή-ρυξη προς τους επιστράτους, στους οποίους όριζε 3ήμερη προθεσμία να παρουσιαστούν, υπό την απειλή επικήρυξης των κεφαλών των, δήμευση περιουσιών, απέλαση των συγγενών κλπ. Μετά τη λήξη της προθεσμίας και την μικρή ανταπόκριση των επιστράτων, άρχισαν άγριες διώξεις, συλ-λήψεις και βασανισμοί των συγγενών των λιποτακτών. Τότε υπολογίζεται (18 Σεπτεμβρίου, 17 κατά τον Ν. Καστρέτσιο) πως συνελήφθη ως πρωτο-στάτης και σύνδεσμος των αντεπαναστατών και απαγχονίστηκε ο Βαβδινός δάσκαλος Γρηγόριος Συνάπαλος στο «Πλατάνι του Κουρού»,

Γεώργιος Κονδύλης.

7

πολύγυρος

όπου παρέμεινε κρεμασμένος καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας προς εκφο-βισμό των κατοίκων. Τότε περισσότεροι από 60 κρατούμενοι, κυρίως γυναίκες και παιδιά επιστράτων, συνελήφθησαν και εγκλείστηκαν στο Δημοτικό Σχολείο. Μάλιστα «την μεθεπομένη της συλλήψεώς των πολλαί κυρίαι μετά των τέκνων των παρελήφθησαν υπό κουστωδίας επαναστα-τών δια να οδηγηθώσιν εις Θεσσαλονίκην, ηναγκάσθησαν όμως μετά παρέλασιν αυτών δια του Πολυγύρου και αφού εβάδισαν επί τινα λεπτά της ώρας έξωθεν αυτού να τους επαναφέρουν και εγκλείσουν αυτούς εις το σχολείον, σκεφθέντες οποίαν εντύπωσιν θα επροξένουν εν Θεσ/νίκη και εις αυτό το Γαλλικόν στρατηγείον...» (Εμπρός 22/9/16). Και πράγματι οι Γάλλοι ήσαν εναντίον της βίαιης στρατολόγησης, την οποίαν και απαγόρευσαν τουλάχιστον στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Μετά τα συγκλονιστικά γεγονότα του Πολυγύρου και τον απαγχονισμό του Συνάπαλου εδόθη 10ήμερος προθεσμία στους επιστράτους να κατα-ταγούν στο στρατό της Ε.Α., όπως φαίνεται και από το παρακάτω τηλε-γράφημα του Πολυγυρινού Γεώργιου Σφυρή, που δημοσιεύθηκε σε πολλές εφημερίδες, μεταξύ άλλων και στο Εσπερινόν Ν. Άστυ της 23ης Σεπτ. ’16: «Πολύγυρος 20 Σεπτ. Γεώργιον Σφυρίδην (σήμ. Σφυρή) δια Ανδρέαν Σφυρίδην. Αθήνας. Κρατούμεθα φυλακάς μετά μητρός μας. Σπεύσον ενταύθα ίνα έλθεις εντός 10 ημερών ίνα καταταχθείς εις τας τάξεις του στρατού άλλως απελευνόμεθα. Νικόλαος Σφυρίδης». Αυτή η κατάσταση επικρατούσε στον Πολύγυρο και σ’ όλα σχεδόν τα χωριά της Χαλκιδικής την περίοδο αυτή, παρά την διαβεβαίωση του Ν. Σέρπη προς τον Ελ. Βενιζέλο ότι «Άπασα επαρχία Χαλκιδικής πανηγυ-ρίζει ενθουσιωδώς επί τη αφίξει Υμών και της Εθνικής Κυβερνήσεως…» και του αναλόγου περιεχομένου τηλεγραφήματος του Δημάρχου Πολυγύρου Γεωργίου Σάλτη. (Μακεδονία 30/9/16). Ο λοχαγός Γεώργιος Κονδύλης, μαζί με τους ανθυπολοχαγούς Θ. Ψαρούλη, Ν. Κοντοπόδη και ικανό αριθμό στρατιωτών διέτρεχαν όλα τα χωριά του νομού με σκοπό να επαναφέρουν τους επιστράτους στις τάξεις του στρατού της Εθνικής Άμυνας. Οι μέθοδοι βασανισμού των αποσπα-σμάτων, που εφαρμόσθηκαν κατά των συγγενών των επιστράτων, υπήρξαν πρωτότυποι όσο και απάνθρωποι που ως θηριωδίες μόνο μπορούν να χαρακτηριστούν. Δεν υπέστησαν όμως και λίγα από τους Βασιλόφρονες οι ελάχιστοι Βενιζελικοί των χωριών της Χαλκιδικής, τους οποίους θεωρού-σαν υπεύθυνους για όσα οι ίδιοι υφίσταντο. Και φτάνουμε στο Δεκέμβριο του ’16, οπότε η κατάσταση αρχίζει να ξεφεύγει και συγκλονιστικά γεγονότα λαμβάνουν χώρα σχεδόν ταυτόχρο-

«Εις ανάμνησιν επιστρατεύσεως 1914». Δεύτερος από αριστερά κάτω ο Πέτρος Αθ. Κυρκούδης, που σκοτώθηκε το Δεκέμβριο του 1916 στην τοποθεσία «Λατζάρ’» Πολυγύρου. (Αρχείο Μαρίας Μιχ. Κυρκούδη).

Παύλος Γύπαρης. Μακεδονομάχος και αποσπασματάρχης στη Χαλκιδική κατά το 1916.

8

πολύγυρος

να σε Πολύγυρο και Αρναία. Στην πρωτεύουσα της Β. Χαλκιδικής σύμφω-να με τα «Χρονικά…» του μητροπολίτη Σωκράτη (βλ. περ. «Αρναία τ. 79/2008) «…Την 12ην Δεκ. οι επίστρατοι Λιαριγκόβης και των πέριξ χωρί-ων εισήλθον εις Λιαρίγκοβαν και επολιόρκησαν τον Σταθμάρχην μετά τινων χωροφυλάκων εις την οικίαν του ιατρού Γρηγορίου Σαραφιανού, εις ήν κατέφυγεν, ίνα αμυνθή… Οι τουφεκισμοί εκατέρωθεν εξηκολού-θουν μέχρι της 10ης μ.μ. Οι επίστρατοι απόντος του Επισκόπου έστειλαν τον παπα-Άγγελον να παρέμβη δια να γίνη η παράδοσις του Σταθμάρχου. Ο Σταθμάρχης επείσθη να παραδοθή. Δυστυχώς τον παραδοθέντα Σταθμάρχην με την υπόσχεσιν ότι δεν θα πάθη τίποτε οι επίστρατοι τον ήρπασαν από τον παπα-Άγγελον τον εφόνευσαν αγρίως δια χτυπημάτων και τον έρριψαν εις τον λάκκον, μετά δύο ημέρας επι-τρέψαντες να ταφή…». Σύμφωνα δε με τον Ν. Καστρέτσιο.(βλ. «Νικ. Καστρέτσιος ο Λαϊκός Ζωγράφος του Πολυγύρου», 2006) «…έπιασαν τον Κοντογιάννη τον έδεσαν τον έριψαν κάτω, αδειάστηκε πάνω του ένας τενεκές πετρελαίου και εκάη ο ενωμοτάρχης ως πυροτέχνημα…» Μετά δυο μέρες από την επίθεση των επιστράτων στην Αρναία και τον τραγικό θάνατο του ενωμοτάρχη Σταύρου Κοντογιάνη, στον Πολύγυρο, σύμφωνα με το κατηγορητήριο του Εκτάκτου Στρατοδικείου Χαλκιδικής κατά του Γρηγορίου Σαραφιανού «… μετ’ άλλων λιποτακτών από 14ης μέχρι 16ης Δεκ. θέλοντες να μεταβάλλουσι το καθεστώς πολίτευμα δια βιαίων μέσων, έλαβον τα όπλα και ενωθέντες εισήλθον εν Πολυγύρω τον οποίον κατέλαβον, κατέστρεψαν την τηλεγραφικήν και τηλεφωνικήν συγκοινωνίαν, εισήλθον εν τω καταστήματι της Αστυνομικής Δ/νσεως και διαρρήξαντες τας θύρας αυτού αφήρεσαν τα εν αυτώ υπάρχοντα είδη υλικού, ήτοι τυφέκια, φυσίγγια, κλινοσκεπάσματα κλπ., αξίας πλέον των χιλίων δραχμών, ανήκοντα τω Δημοσίω…, αφώπλισαν τους εκ των Σταθμών ερχομένους ενταύθα χωροφύλακας και έλαβον εις την κατοχήν των τους οπλισμούς τούτων παρανόμως, εξεβίαζαν τους κατοίκους Πολυγύρου,… και τέλος αντιστάθησαν ενόπλως και επυροβόλησαν κατά των εις καταδίωξιν αυτών αποσταλέντων στρατιωτικών αποσπασμάτων, εξ ών πυροβολισμών εφονεύθη είς εύζωνος στρατιώτης και επληγώθη έτερος….». (εγκλητήριον, Πολύγυρος 10 Μαρτ. 1917, αρχείο Λυσίμαχου Γρ. Σαραφιανού, όπως δημοσιεύτηκε στο περ. «Αρναία», τ. 86/2010) Από αίτηση του Γρ. Σαραφιανού προς το Υπουργείο Εσωτερικών (έγγραφο. 52, Αρχείου Λυσ. Σαραφιανού), προκύπτει ότι «…αι αρχαί Πολυγύρου … με απέλυσαν την 14ην εγκαταλείψαντες τον Πολύγυρον έδραν της Υποδιοικήσεως Χαλκιδικής έρημον πάσης Αρχής… Σύμφωνα με τα παραπάνω λοιπόν στοιχεία πρώτα η Αρναία (12 Δεκ.) και στη συνέχεια ο Πολύγυρος (14 Δεκ.) κατελήφθησαν από τους επιστρά-τους, βοηθούμενοι από τους «βασιλόφρονες» κατοίκους τους. Όμως η αντίδραση των «Αμυνιτών», υπό τον μοίραρχο της Χωροφυλακής Αλέξανδρο Χατζηιωάννου αυτή τη φορά, καθώς ο Κονδύλης ανεκλήθη στη Θεσσαλονίκη, υπήρξε άμεση και στις δυο αυτές επαναστατημένες κωμο-πόλεις. Πρώτα στον Πολύγυρο την Τρίτη 15 Δεκ. κατέφθασε πολυάριθμος στρατός υπό τους Κων/νο Μπαρτζώκα, ταγματάρχη πεζικού, και τον παλιό Μακεδονομάχο Παύλο Γύπαρη και κύκλωσαν τον Πολύγυρο. Να πώς ο αυτόπτης μάρτυς, Νικόλαος Καστρέτσιος, (ό. π.) περιγράφει τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στον Πολύγυρο το Δεκέμβριο του 1916 και την πολύωρη μάχη εντός και εκτός Πολυγύρου, κατά την οποία σκοτώθηκαν οι Πολυγυρινοί Πέτρος Αθ. Κυρκούδης και Ιωάννης Παραλής και ένας τσο-λιάς των Αμυνιτών αγνώστου ταυτότητος: «Το 1916 στην επανάστασι 15 Δεκεμ. Ημέρα Αγίου Ελευθερίου στρατινίζοντο τότε οι Βασιλόφρονες Χαλκιδικής εις το Δημ. Σχολείον Πολυγύρου, στρατός με γκράδες πολυ-βόλα σέντεντιεν με σαλπιγκτήν τον Μήτσο Β. Ζέρβα1. Ώρα 12 μεσημέρι… Ξαφνικά ο Μαραθώνιος αγγελιοφόρος Γεώργ. Δέλλιος2, πολεμιστής, έτρεξε προς τον Πολύγυρο να αναγγείλει ότι ο

Πέτρος Αθ. Κυρκούδης λίγο μετά την Απελευθέρωση του 1912. (Αρχείο Μαρίας Μιχ. Κυρκούδη).

9

πολύγυρος

Στρατός του Κονδύλη, Μπαρτζώκα, Γύπαρη με 500 στρατιώτ. και τσο-λιάδες με μεταγωγικά έφθανον προς Πολύγυρον ίνα καθυποτάξουν τους επαναστάτας Χαλκιδικείς. 12 το μεσημέρι ώρα συσιτίου ξαφνικά διατάσσει ο αξιωματικός Ραφτόπουλος εκ Βραστών συναγερμόν. Ο Μήτσος Ζέρβας βαράει την σάλπιγγα, Εμπρός στη μάχη στον αγώνα, Όλοι με τα όπλα πολυβόλα έπιασαν τα πόστα γύρο στον Πολύγυρο. Οι τσολιάδες του Γ. Κονδύλη κύκλωσαν γύρω τον Πολύγυρο ανατολικώς Τσιλνίντιρου μέχρι Βαβδινές κορυφές ακροβολισμένοι και άρχισε το παιχνίδη της Μάχης3. Τάκα, τάκα, μπαμ-μπουμ από αμφοτέρας τας παρατάξεις Γκράδες μάλιχερ, σέν τετιεν βαρούσαν με λύσσα σαν τη μάχη του Σκρά. Ο δε στρατ. Γεώργιος Χ. Μηλάς4 κρυμμένος πίσω σε ένα κένδρο στα καρδα-ράδικα εμψύχωνε τους επαναστάτας με την βροντερά φωνή του και φώναξε μέσα στη μάχη βαράτε τους τσολιάδες. Δεν παραδίδονται τα παιδιά της Χαλκιδικής τάκα-τάκα έπεφταν αι σφαίρες βροχηδόν. Διήρκισε 6 ώρας η μάχη μέχρι ηλιοβασιλέματος, τότε εφονεύθη ο Πέτρος Κυρκούδης5 ήρθε στην πάλη σώμα με σώμα, επίσης ο Ιωάν. Χαλιαρής6 εις Γούτα απολιάνα εκ του συστάδην με πέτρες όπως ο από-στολος Πέτρος. Ηλιοβασίλεμμα μπήκε ο Κονδύλης με τον στρατό μέσα στον Πολύγυρο. Στον κατήφορο στα γύφτικα πληγώθηκε ένας λοχίας Τσολιάς θανασίμως, επισήμαναν το μέρος ότι η Σφαίρα προήλθε από το σπίτι του Γιάγκου Σφυρή, έπιασαν τον πατέρα και μητέρα και τους φυλάκι-σαν7, ο Γιάγκος ανέβηκε επάνω στο νταβάνι και έβλεπε από μια τρύπα άνω των 20 τσολιάδων να λεηλατούν την κάμαρι και να κλέβουν και τα φλουριά της Αικ. Σφυρή. Αφού οι τσολιάδες εσούρωσαν με κρασί κατέβηκε ο Γιάγκος8 και δραπέτευσε αντελήφθη ο σκοπός πυροβόλισε τον Γιάγκο ανεπιτυχώς. Το πρωί παρεδόθησαν οι επαναστάται στον Μητροπ. Ειρηναίον». Μ’ αυτόν τον τρόπο αποκατεστάθη η τάξη στον Πολύγυρο και η πρω-τεύουσα της Χαλκιδικής ανακατελήφθη υπό των Αμυνιτών. Σειρά λοιπόν είχε η Λιαρίγκοβη, η οποία επί πενθήμερο σχεδόν οι επίστρατοι ήσαν κύρι-οι της καταστάσεως, όπως προκύπτει από το παρακάτω απόσπασμα των «Χρονικών…» του μητροπολίτη Σωκράτη: «…Μετά ταύτα οι επίστρατοι έγιναν κύριοι της καταστάσεως… Οι επίστρατοι εζήτησαν αντιπροσώ-πους απ’ όλα τα χωρία, ίνα έλθουν εις Λιαρίγκοβαν και σχηματίσουν Κυβέρνησιν προσωρινήν της επαναστάσεως. Αλλά δεν επρόφθασαν να έλθουν . Εις Ιερισσόν έφθασε πολεμικόν αγγλικόν και ηναγκάσθησαν …να παραδοθούν...

Πέτρος Αθ. Κυρκούδης και Αθανάσιος Ζούνης.«Κύριον Κώστα Τσερβελήν. Σε εύχομαι το νέον έτος 1916 με υγεία και ευτυχία». (Αρχείο Μαρίας Μιχ. Κυρκούδη).

Γιάγκος Σφυρής και Νικόλαος Στράτος. (Αρχείο Ιωάννη Δ. Σφυρή).

10

πολύγυρος

Εν τω μεταξύ οι Αλ. Χατζηιωάννου Κ. Μπαρτζώκας και Π. Γύπαρης προερχόμενοι από τον Πολύγυρο, επικεφαλής πολυάριθμου στρατού, κατέ-φθασαν στην Αρναία το βράδυ του Σαββάτου 17 Δεκ. με σκοπό να απο-καταστήσουν κι εκεί την τάξη και να εκδικηθούν για το θάνατο του ενω-μοτάρχη Κοντογιάννη: «…ο στρατός ούτος συνεπλάκη μετά των επι-στράτων εις Χολομώντα. Οι επίστρατοι διεσκορπίσθησαν και ο στρατός περί την 9ην έφθανεν εις Λιαρίγκοβην… Όλοι εκλείσθησαν εις τους οίκους των, ο Στρατός επεδόθη εις λεηλασίαν… Η χώρα απανήλθεν εις την τάξιν. Οι επίστρατοι ήρχισαν να προσέρχονται. Ο ιατρός Σαραφιανός κρυβείς εις τα δάση παρεδόθη μεσιτεία του Κώτσιου Μήτσιου. Οι Σαραφιαναίοι (βασιλικοί) και οι Μητσαίοι (βενιζελικοί) έκαμαν συμφωνί-αν να αλληλοπροστατευθούν, εάν επικρατήση είτε η μία μερίς είτε η άλλη…» (βλ. «Χρονικά..» μητροπολίτη Σωκράτη, περ. «Αρναία» τ. 79/2008). Την κατάληψη αυτή της Αρναίας ο Γρ. Σαραφιανός (έγγραφο. 52, Αρχείου Λυσ. Σαραφιανού) την περιγράφει ως εξής: «…Την νύκτα της 17ης προς 18ην Δεκεμβρίου σώμα 600 περίπου χωροφυλάκων και ατά-κτων υπό την αρχηγίαν του Χατζή Ιωάννου μοιράρχου… και του πολλού Παύλου Γύπαρη μετά συμπλοκήν – πλην των μαχών Πολυγύρου και Καιτζικίου προηγηθεισών – ήτις έλαβεν χώραν αυθημερόν εν Χολομώνδι μεταξύ αυτών και των επιστράτων, εισελθόν εις Λιαριγκόβην επελείφθη διαφόρων βαναύσων πράξεων, διαρπαγής, λεηλασίας κλπ… Μόλις κατόρθωσα κατά την στιγμήν της φοβεράς εισβολής να εξέλθω της οικίας μου και να κρυβώ εν υπαίθρω… Την 18ην ιδίου εγκατεστάθη εν αυτή ο Ταγματάρχης Κων. Μπαρτζώκας, Διοικητής Τάγματος ευζώνων…» Ως υπεύθυνοι της δολοφονίας του ενωμοτάρχη Σταύρου Κοντογιάνη συνελήφθησαν οι Αστ. Ταμβάκης, Δημ. Τσόχας, Δημ. Κυράτσος από την Αρναία και ο Αθ. Γκιουζέπας από το Γομάτι. Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στον Πολύγυρο, όπου το έκτακτο Στρατοδικείο τους καταδίκασε σε θάνα-το. Η εκτέλεσή τους έλαβε χώραν στο εξωκλήσι του Αγ. Βλασσίου Πολυγύρου στις 25 Απριλ. του 1917. Άλλοι δύο που συμμετείχαν στη δολοφονία του ενωμοτάρχη Σταύρου Κοντογιάννη, οι Απόστολος Μάρκου από την Αρναία και Χρήστος Κατσαρός από τη Βαρβάρα συνελήφθησαν αργότερα και καταδικάστηκαν επίσης εις θάνατον από το Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης και εκτελέστηκαν στο στρατόπεδο της Τούμπας στις 23 Ιουλίου 1918. Η τραγική κραυγή, «Ας όψονται οι Τζορμπατζήδες που μας πήραν στο λαιμό τους», (Πάλη

Δημήτριος Ζέρβας με τη σύζυγό του Αναστασία (Τσίκουλα) και τα παιδιά τους Βασίλειο και Νικόλαο.(Αρχείο Νικολάου Δ. Ζέρβα).

Γεώργιος και Ιωάννης Παραλής. Ο δεύτερος σκοτώθηκε το Δεκέμβριο του 1916 στην τοποθεσία «Γούτα Αμπουλιάνα». (Αρχείο Θεόδωρου Παραλή).

11

πολύγυρος

23/7/18) που κραύγασε ο Χ. Κατσαρός προ του εκτελεστικού αποσπάσμα-τος συμπληρώνει το προαναφερόμενο σχόλιο του επισκόπου Σωκράτη «περί αλληλοπροστασίας» των προυχόντων (ηθικοί αυτουργοί των επεισο-δίων), οι οποίοι επιβίωναν σε κάθε πολιτική κατάσταση και την πλήρωνε, ως συνήθως, ο απλός κόσμος. Τέλος στις 21 Δεκ. ο μητροπολίτης Ειρηναίος, που όλο αυτό το διάστη-μα προσπαθούσε να πείσει τους επιστράτους να καταταγούν στις τάξεις της Ε. Άμυνας, με τηλεγράφημά του στον πρόεδρο της Προσωρινής Κυβέρνησης καταγράφει ανάγλυφα την διαμορφωθείσα κατάσταση στα τέλη του ’16: «Άπαντες οι επίστρατοι Πολυγύρου, 15 Λοκόβης…εν όλω 180 φρουρούνται εν Πολυγύρω… έτοιμοι προς υποταγήν είναι οι επί-στρατοι Λοκόβης, Βραστών… Παρακαλώ αποστείλατε ει δυνατόν ατμό-πλοιον εις Γερακινήν προς… παραλαβήν αυτών καθόσον η ταχυτέρα μεταφορά απελπίσει σποραδικώς ανθισταμένους…» (βλ. Π. Στάμου, Ο μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος, 1992). Το ίδιο κλίμα επικράτησε στη Χαλκιδική επί αρκετό χρονικό διάστημα, με συντονισμένη την καταδίωξη λιποτακτών, με τον επισιτιστικό αποκλει-σμό που δημιούργησε τεράστια έλλειψη τροφίμων και με τις εκτοπίσεις των οικογενειών των λιποτακτών και ανυποτάκτων να εξακολουθούν, σύμ-φωνα με σχετικές δημοσιεύσεις στον τύπο της εποχής, μέχρι τα τέλη περί-που του 1918. Ο δε εθνικός διχασμός με τη διαμάχη Βασιλικών και Βενιζελικών επικράτησε για τις επόμενες σχεδόν δύο δεκαετίες.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:1. Πρόκειται για τον Δημήτριο Βασιλείου Ζέρβα (1893 – 1941), πατέρα του Νικολάου Δ. Ζέρβα.2. Πρόκειται για τον Γεώργιο Δέλλιου Δέλλιο (1892 – 1983), πατέρα του αείμνηστου Μιχά-λη Δέλλιου.3. Σύμφωνα με διηγήσεις και το Ημερολόγιο του Ν. Καστρέτσιου, ο Κονδύλης με το στρα-τό του περικύκλωσε τον Πολύγυρο από τη Βόρεια πλευρά του «από Βαβδινές κορυφές μέχρι Τσιλνίντιρου» ενώ οι κάτοικοι μαζί με τους επιστράτους μετά πολύωρη άμυνα στις παρυφές και εντός της πόλεως, υποχώρησαν Δ. & Ν. στις περιοχές Στρεματούδια, Καρδαράδ’κα μέχρι Γούτα Αμπουλιάνα (σήμ. περιοχή εξωκλησίου Άγ. Φανουρίου) και Ν. του Τσιλνίντιρου. Σ’ αυτές τις περιοχές σημειώθηκαν οι τελευταίες αψιμαχίες λίγο πριν πέσει η νύχτα και την τελική επικράτηση των Αμυνιτών.4. Πρόκειται για τον Γεώργιο Χρ. Μελά (1890 – 1976), πατέρα της Κούλας Γ. Μελά. 5. Όπως μας αφηγήθηκαν οι αγαπητοί φίλοι του «Π» Πέτρος Γ. Κυρκούδης και Μαρία Μιχ. Κυρκούδη ανίψια του ιστορούμενου, ο Πέτρος Αθ. Κυρκούδης σκοτώθηκε ύστερα από μάχη σώμα με σώμα στην τοποθεσία «Λατζάρ’» ευρισκόμενη στην ευρύτερη περιοχή του «Τσιλνίντιρου» ανατολικά του Πολυγύρου. Η νεκρώσιμος ακολουθία τελέσθηκε στο σπίτι του και οι δικοί του τον έθαψαν στα «Λοιμουρούδια», όπου τότε ήταν το νεκροταφείο. Ήταν ανύπαντρος και ο αδελφός του Γιωργάκης έδωσε το όνομά του στο παιδί του που γεννήθη-κε το 1918. Πρόκειται για τον προαναφερόμενο Πέτρο Γ. Κυρκούδη, 94 χρόνων σήμερα. 6. Πρόκειται για τον Ιωάννη Παραλή, που σύμφωνα με τον Ν. Καστρέτσιο σκοτώθηκε «..εις Γούτα απολιάνα εκ του συστάδην με πέτρες όπως ο απόστολος Πέτρος…» Κατά περίερ-γο τρόπο δεν υπάρχουν ληξιαρχικά στοιχεία γέννησης και θανάτου και για τους δυο προα-ναφερόμενους, παρά την ενδελεχή έρευνα στα δημοτολόγια του Δήμου Πολυγύρου.7. Οι φυλακές τότε βρίσκονταν στο οίκημα Φυργάδη (γνωστό ως «τ’ Φυργάδ’ του κατώι», σήμερα το κατάστημα του Σταμάτη Βογιατζή), όπου στο ισόγειο και στον όροφο ήταν η διοίκηση και στο χαμηλοτάβανο υπόγειο οι φυλακές.8. Πρόκειται για τον Ιωάννη Σφυρή (1892-1957) του Νικολάου και της Αικατερίνης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Ημερολόγιο Νικολάου Καστρέτσιου (Βλ. Γιάννη Κανατά, «Ν. Καστρέτσιου ο λαικός ζωγράφος του Πολυγύρου», Πολύγυρος 2006. Αρχείο Λυσίμαχου Γρ. Σαραφιανού (Δημοσιεύτηκε σε συνέχειες από το 86ο έως το 93ο τεύχη του περιοδικού «Αρναία» από τον εκδότη του, Δημ. Κύρου). Τα «Χρονικά ναού Αγ. Στεφάνου Λιαριγκόβης (Αρναίας)», του μητροπολίτη Ιερισσού, Αγ. Όρους & Αρδαμερίου Σωκράτη. (Δημοσιεύτηκε σε συνέχειες από το 78ο έως το 81ο τεύχη του περιοδικού «Αρναία» από τον εκδότη του, Δημ. Κύρου) «Η τρομακτική τραγωδία της Χαλκιδικής…», Εφημερίδα Καθημερινή Νοέμβ. 1935. Παν. Γ. Στάμου, «Ο μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος», Αθήναι 1992). Εφημερίδες: Μακεδονία, Φως, Πάλη, Ν. Αλήθεια, Εσπερινόν Ν. Άστυ, Εστία, Πατρίς, Εμπρός, Σκριπ, Έθνος κλπ. Πολλές ευχαριστίες στην κ. Κούλα Μελά και στους κ.κ. Γεώργιο Δέα, Νικ. Ζέρβα, Θεόδ. Παραλή, Χριστόφορο Καραμπούκα, Νίκο Τάσιο για τις χρήσιμες πληροφορίες και όπως πάντα τη ληξίαρχο του Δήμου Πολυγύρου, Βούλα Διμηνά, για την πολύτιμη βοήθειά της.

Γεώργιος Χρ. Μελάς με τη σύζυγό του Αικατερίνη Λιαριγκοβινού, το 1947. (Αρχείο Κούλας Μελά).

Γεώργιος Δέλλιου Δέλλιος. (Αρχείο Αθανασίου Φ. Δέλλιου).

12

πολύγυρος

100 χρόνια από την απελευθέρωση της ΧαλκιδικήςΟδοιπορικό από τη Θεσσαλονίκη έως τον Πολύγυρο

επιμέλεια Γιάννη Δ. Κανατά

Συμπληρωματικά του αφιερώματος στα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Χαλκιδικής του προηγούμενου – 71ου – τεύχους, παρουσιάζουμε ένα σπάνιο ντοκουμέντο-δημοσίευμα του Γεωργίου Παπανικολάου (Σκωτ) στην εφημερίδα της Θεσσαλονίκης Ν. Αλήθεια της 25ης, 26ης & 28ης Νοεμβρίου 1912, υπό τον τίτλο «Εντυπώσεις και σκέψεις από την ελευθέραν Χαλκιδικήν». Στο παρόν τεύχος παρουσιάζουμε τις 2 πρώτες συνέχειες καθώς αυτήν της 28ης Νοεμβ., που αναφέρεται στον Πολύγυρο, την περιλάβαμε στο λεύκωμα-έκδοση του «Π», «Πολύγυρος ο τόπος και οι άνθρωποι». Η πρώτη συνέχεια, της 25ης Νοεμβρίου, είναι μοναδική, καθώς δεν υπάρχει ούτε καν στα αρχεία εφημερίδων της Βιβλιοθήκης της Βουλής και της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Εμείς την εντοπίσαμε πολύ πρόσφατα μελετώντας, μαζί με τον αντιδήμαρχο Χρήστο Βορδό, το αρχείο του Σερραίου συλλέκτη Χρήστου Τσέκου (βλ. τ. 70ο του «Π» σελ. 8), το οποίο δώρισε στο Δήμο Πολυγύρου. Ανάμεσα λοιπόν στα αρκετά έγγραφα εντοπίσαμε και ένα τετράδιο της εποχής, όπου ο αείμνηστος Γ. Σκωτ κολλούσε αποκόμματα δημοσιευμάτων του σε διάφορες εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, χωρίς δυστυχώς περαιτέρω πληροφορίες, όπως τίτλο εφημερίδας, ημερομηνία κλπ. Το δημοσίευμα αυτό παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς πρόκειται για ένα περιπετειώδες οδοιπορικό από τη Θεσσαλονίκη μέχρι τον Πολύγυρο του πρώτου Διοικητικού Επιτρόπου (Νομάρχη) Χαλκιδικής ,Θεόδωρου Αγγελόπουλου, τον οποίο συνόδευαν μεταξύ άλλων ο γιατρός και πρόεδρος του «Παγχαλκιδικού Συνδέσμου» Γεώργιος Παπανικολάου και ο οπλαρχηγός-ήρωας εκείνων των ημερών καπετάν Γιάννης Ράμνιαλης. Ο τελευταίος μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για την τελευταία μάχη (τουλάχιστον στη Χαλκιδική) των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων στα Ρεσετνίκια (Άγ. Πρόδρομος) τις τελευταίες μέρες του Οκτωβρίου. Μέσα απ’ το οδοιπορικό αυτό παρουσιάζεται η Χαλκιδική κατά τις πρώτες μέρες της Απελευθέρωσης, η ελεεινή κατάσταση των χωριών της, η ανύπαρκτη συγκοινωνία και άλλες ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, σχολιασμένες με τη γλαφυρότητα και το χιούμορ που χαρακτηρίζει όλα τα κείμενα του Γεωργίου Σκωτ.

ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΚΕΨΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΑΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΝ «Ύστερα από δέκα και πέντε ολόκληρα χρόνια ηυτύχησα να επισκεφθώ

Καπετάν Γιάννης Ράμνιαλης.

Λουτρά Θέρμης. (Όλες οι φωτογραφίες του άρθρου 1916 προέρχονται από το blog agios-prodromos.blogspot.com του συνεργάτη μας Γιάννη Δ. Σαράφη).

13

πολύγυρος

– προ μιας εβδομάδος – την πατρίδα μου Πολύγυρον της Χαλκιδικής, υπό συνθήκας ήδη τας μάλλον ευχαρίστους. Η πνιγηρά και ασφυκτική ατμόσφαιρα, εντός της οποίας είχε καταδικασθή να ζη και η κατ’ εξοχήν ωραία και εύφορος αυτή Χερσόνησος, η ιδιαιτέρα του μεγάλου Αριστοτέλους πατρίς, διελύθη υπό των τετιμημένων Ελληνικών όπλων και τηλεβόλων, και οι δυστυχείς κάτοικοι ανέπνευσαν την ζείδωρον της Ελευθερίας αύραν. Ανεγεννήθησαν! Στρίβουν και αυτοί τα μάτια των, όπως όλοι μας νομίζουν ότι ονειρεύονται! Και σπεύδουν αθρόοι προς την Θεσσαλονίκην, ίνα πεισθούν ακόμη περισσότερον περί του μεγάλου και ανελπίστου αυτού γεγονότος ίνα αντικρύσουν τον Βασιλέα των, την Βασίλισσάν των, τον Σωτήρα των Διάδοχον, τους λατρευτούς Πρίγκηπας και τον Ευεργέτην των Ελληνικόν Στρατόν. Η Χαλκιδική είναι ίσως η μάλλον αδικηθείσα χώρα της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, υπό των έως χθες δεσποτών μας, η πλειστάκις καταστραφείσα, η δια ποταμών αιμάτων ποτισθείσα, και η έως χθες ακόμη η τους όνυχας του Νεοτουρκικού Κομιτάτου εις τας σάρκας αυτής βαθύτερον αισθανθείσα. Εντελώς άνευ συγκοινωνίας αφεθείσα, και απογυμνωθείσα των υγιεστέρων στοιχείων της, ένεκα της αθλίας υπό πάσαν έποψιν διοικήσεως, έφθινεν ημέρα τη ημέρα και ελάμβανε τον δρόμον της τελείας καταστροφής της. Η κατάπτωσις του Εθνικού και θρησκευτικού φρονήματος, η διαφθορά και η εξαχρείωσις, ώς άλλαι γάγγραιναι έτεινον να καταλάβωσιν ολόκληρον το περικαλλές σώμα της Ελληνικωτάτης αυτής Χερσονήσου, του ακρογωνιαίου αυτού λίθου του Μακεδονικού Ελληνισμού, οπότε προ τινος μόλις καιρού η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία ηυδόκησε να αναστείλη εις την τλήμονα αυτήν χώραν παρηγόρους αγγέλους, Ιεράρχας αξίους των περιστάσεων και εθνοπρεπείς, οι οποίοι, ως καλοί ποιμένες προσεπάθησαν να αναστείλωσι το κακόν με υπερανθρώπους κόπους και αγώνας, ανταξία αμοιβή των οποίων υπήρξεν η ποθητή Ελευθερία! Ο Παγχαλκιδικός Σύνδεσμος, του οποίου γνωστή είναι η δράσις και τα ευεργετικά δια την Χαλκιδικήν αποτελέσματα, ηυτύχησε να γνωρίση προ εβδομάδος εν μέσω αυτού τον πρώτον Διοικητικόν Επίτροπον Χαλκιδικής τον κ. Θεόδ. Αγγελόπουλον, τέως Νομάρχην Κυκλάδων. Και εθεώρησε καθήκον του και υποχρέωσίν του ο Σύνδεσμος, όπως, δια του Προέδρου αυτού και του εκ των επιλέκτων μελών του κ. Ζ. Ευσταθιάδου, Διευθυντού της Αγγλοελληνικής, προπέμψη και συνοδεύση τον πρώτον Διοικητικόν Επίτροπον της Πατρίδος του μέχρι της πρωτευούσης αυτής, του Πολυγύρου. Ανεχωρήσαμεν εντεύθεν εφ’ αμάξης την παρελθούσαν Κυριακήν 11ην τρέχοντος, εν συνοδεία του συμπαθούς και γενναίου οπλαρχηγού καπετάν Γιάννη Ράμνιαλη και του γραμματέως του Γεωργάκη, αμφοτέρων εφίππων. τον Διοικητικόν Επίτροπον συνώδευεν επίσης και ο γραμματεύς

Γεώργιος Παπανικολάου (Σκωτ). (Αρχείο Ευθυμίας Τσαμουρτζή).

Βασιλικά.

14

πολύγυρος

της Διοικήσεως κ. Χαράλαμπος Καραμανώλης. Ο καιρός, αν και συνεφώδης και απειλητικός, ήτο σχετικώς υποφερτός. Ο πρώτος σταθμός μας ήτο το Δαλιανούδι, γνωστόν εις τους Θεσσαλονικείς και ιδίως εις τους ερασιτέχνας αλιείς, οι οποίοι συχνά πυκνά το καλοκαίρι επισκέπτονται το παραθαλάσσιον και ρωμαντικόν αυτό μέρος, με το παραμελημένον όμως εντελώς και βρωμερόν μικρόν παντοπωλείον του. Εσταθμεύσαμεν εκεί και προγευματίσαμεν με ό,τι είχαμε μαζή μας. και ευτυχώς είχαμε κάτι τί, άλλως οι αξιότιμοι κύριοι ενοικιασταί του παντοπωλείου αυτού δεν είχον να μας δώσουν ουδέ τεμάχιον άρτου ή τυρού ή άλλου φαγωσίμου. Εκείθεν διηυθύνθημεν προς τα Βασιλικά, αφού διήλθομεν πρώτον από τα θερμά λουτρά – Σέδες – τα οποία κατά την εποχήν αυτήν είνε υπό πάσαν έποψιν...μπούζι! Νέκρα κυριολεκτικώς! Ούτε ψυχή ζώσα! Το μικρόν παντοπωλείον των λουτρών και αυτό κατάκλειστον με μόνον τον μικρόν υπάλληλον έσωθεν αναμένοντα να σταματήση εκεί κάποιος ταξειδιώτης για να τω προσφέρη κανένα ρακάκι ή καφφέ σπεσιαλιτέ του καταστήματος! Τα Βασιλικά! Οποία αντίθεσις μεταξύ του ονόματος του χωριού αυτού, της λαμπράς και γραφικής τοποθεσίας του, και της ωραίας και καταφύτου πεδιάδος αφ’ ενός, και της ακαθαρσίας των οδών, της ελεεινότητος των οικοδομών και των καταστροφών αφ’ ετέρου, τας οποίας πλημμυρών προξενεί εκάστοτε ο Ανθεμούς ποταμός, όστις διασχίζων ολόκληρον την ομώνυμον πεδιάδα, διέρχεται δια μέσου των Βασιλικών, τα οποία θαλασσώνει κυριολεκτικώς ιδίως κατά την χειμερινήν περίοδον. Θα ρωτήσετε ίσως τι έκαμνε έως τώρα το Δημαρχείον. Σας απαντώ ότι τέτοιο πράγμα είναι άγνωστον στην Χαλκιδικήν. μόνον στον Πολύγυρον υπάρχει Δημαρχείον. δημαρχείον όμως πρωτότυπον, όπως το εφαντάζοντο οι Τούρκοι και όπως το ήθελαν. – Όρα και Δημαρχείον Θεσσαλονίκης. Εξακολουθούμεν τον δρόμον μας, αφού προηγουμένως ο κ. Αγγελόπουλος έδωσε πλην των άλλων και σχετικάς τινας συστάσεις και οδηγίας εις τον Μουχτάρην και τους προκρίτους του χωριού περί της καθαριότητος πρό πάντων και του φωτισμού αυτού. Καθαριότης και φωτισμός! Δυο πράγματα τα οποία από πολλού έχουν κάμη διαζύγιον με τά χωριά της Χαλκιδικής, αφού και μ’ αυτή ακόμη την Θεσσαλονίκην δεν έχουν τόσον καλάς σχέσεις! Φθάνομεν το εσπέρας στην Γαλάτισταν υπό βροχήν ραγδαίαν και δυνατόν άνεμον. Ο ενθουσιώδης και ακαταπόνητος Επίσκοπος Αρδαμερίου κ. Ιωακείμ μας υποδέχεται μετά των προκρίτων και συγκεκινημένος εκφράζει την χαράν αυτού τε και των επαρχιωτών του δια θερμών και πατριωτικών λόγων επί τω διορισμώ του κ. Αγγελοπούλου, ως Διοικητικού Επιτρόπου Χαλκιδικής. Ο κ. Αγγελόπουλος απαντών ευχαριστεί καταλλήλως την Κοινότητα Γαλατίστης και τον επίσκοπον, τονίσας ότι θα προσπαθήση να φανή αντάξιος της εμπιστοσύνης της Κυβερνήσεως και των προσδοκιών του τόπου.... Η Γαλάτιστα! Άλλη κωμόπολις της Χαλκιδικής εκ των μεγαλυτέρων, ίσως μεγαλυτέρα κατά τον πληθυσμόν και αυτού του Πολυγύρου. Εκτισμένη όμως εις τας κλιτείς και τους πρόποδας λόφου ξηρού και πετρώδους με συμπεπυκνωμένας τας οικίας και στενούς απεριποιήτους τους δρόμους, άνευ ουδεμιάς ρυμοτομίας, έχει την όψιν χωρίου ρυπαρού και δυσκόλως αεριζομένου. Τα δε νερά αφθόνως και διαρκώς ρέοντα από τας πολυπληθείς εντός αυτής βρύσεις, συναθροιζόμενα πολλαχού της κωμοπόλεως εντός των σκολιών και κατεστραμμένων οδών της και των μικρών και απεριποιήτων πλατειών, καθιστώσι την Γαλάτισταν ήκιστα ελκυστικήν, και ουχί τόσον ευχάριστον την εν αυτή διαμονήν και εν καιρώ χειμώνος και εν καιρώ θέρους ακόμη. Αυτή τουλάχιστον είνε η κατά το βραχύ χρονικόν διάστημα της εκεί διαμονής μας σχηματισθείσα αντίληψίς μας περί της εξωτερικώς μεν

Ο πρώτος Διοικητικός Επίτροπος (Νομάρχης Χαλκιδικής) Θεόδωρος Αγγελόπουλος, το Νοέμβριο του 1912.

15

πολύγυρος

Οδόστρωση του δρόμου Βασιλικών - Γαλάτιστας.

ωραίας και λαμπράν θέαν εχούσης, εσωτερικώς δε αθλίας υπό έποψιν ρυμοτομίας και καθαριότητος κωμοπόλεως Γαλατίστης. Εκείθεν διευθυνόμεθα προς τα Ρεσιτνίκια συνοδευόμενοι και υπό του Επισκόπου Αρδαμερίου και τινος υπαξιωματικού του Ναυτικού Γεωργίου ονόματι, λαβόντες τον ανάντη, σκολιόν και πετρώδη δρομίσκον της λοφοσειράς Γαλατίστης, το μόνον δυστυχώς κεντρικόν δρόμον απάσης της Χαλκιδικής. η ραγδαία βροχή και ο ισχυρός άνεμος εξακολουθούν, οι δε αχαμνόεντές μας επί των οποίων επιβαίνομεν τα βρίσκουν... σκούρα! Πέτρες μεγάλες εδώ, βάλτοι εκεί, λαγκάδια παρέκει και χείμαρροι απειλητικοί αναγκάζουν αυτούς συχνά πυκνά να σκοντάπτουν, να χοροπηδούν, να γονατίζουν. Τέλος με τα πολλά κωμικοτραγικά επεισόδια κατορθώναμεν να φθάσωμεν στα Ρεσιτνίκια. Ρεσιτνίκια! Χωριό μικρό με σπήτια ως επί το πλείστον μονόροφα και φέροντα αντί κεράμων πλάκας πλατείας εκ σχιστολίθου. με δρόμους ευρυτέρουε σχετικώς της Γαλατίστης, απεριποιήτους όμως και τούτους και ακαθάρτους. με φτώχεια και μιζέρια και με τα... ερείπια δύο τριών σπητιών, τα οποία εκάησαν κατά την μάχην την οποίαν συνήψεν εκεί προ τριών περίπου εβδομάδων ο συνοδεύων ημάς καπετάν Γιάννης ο Ράμνιαλης και τα παλληκάρια του με ισχυρόν σώμα Τουρκικού στρατού οχυρωθέν προηγουμένως εις τας εν λόγω οικίας, ανηκούσας εις τον πολλά παθόντα επί Τουρκοκρατίας Οικονόμον Ρεσιτνικίου Παπά Δημήτριον. Ο καπετάν Γιάννης είχε τον καλοσύνην να μας αφηγηθή τα κατά την μοναδικήν αυτήν εν Χαλκιδική μάχην με την γνωστήν του αφέλειαν και μετριοφροσύνην. Εδημοσιεύθησαν ήδη λεπτομέρειαι της μάχης αυτής, ώστε θεωρούμεν περιττόν να επαναλαμβάνωμεν γνωστά ήδη πράγματα. Εκείνο όμως το οποίον όλοι οι χωρικοί μετά θαυμασμού μας ετόνισαν επανειλημμένως ήτο η αξιοθαύμαστος ψυχραιμία και γενναιότης του καπετάν Γιάννη διευθύνοντος αυτοπροσώπως την μάχην και εις την πρώτην γραμμήν του πυρός ευρισκομένου καθ’ όλην την διάρκειαν αυτής, ιδιοχείρως δε θέσαντος το πυρ δια πετρελαίου εις το υπόγειον της οικίας, όπου το ισχυρότερον σώμα του Τουρκικού στρατού είχεν οχυρωθεί. Την επομένην εξεκινήσαμεν δια Πολυγύρου. Ο άνεμος είχε κάπως καταπέσει, αλλ’ η βροχή εξηκολούθει ουχί τόσον ραγδαία, πάντως όμως ενοχλητική. Ο δρόμος χειρότερος του μέχρι τούδε. πετρώδης και πάλιν ανώμαλος και αρκετά δύσβατος. Περνούμεν ουχί άνευ δυσκολίας και φόβου την Βατόνια, χείμμαρον ορμητικόν και βαθύν, και μετά μίαν περίπου ώραν φθάνομεν εις Καλιατσίκι, όπου και εσταθμεύσαμεν από ημίσειαν περίπου ώραν. Καλιατσίκι! Χωριό μικρό, πτωχό και ακάθαρτο με πενήντα μόλις σπήτια και με κατοίκους ζώντας εκ της μικράς κτηνοτροφίας και ιδίως εκ της εμπορίας ξυλανθράκων. Εκείθεν μετά δύο περίπου ώρας φθάνομεν εις Πολύγυρον....».

Γαλάτιστα.

16

πολύγυρος

Ὁ διακο-ΤίτοςἸωακεὶμ Ἀθ. Παπάγγελος

Τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς δεκαετίας τοῦ 1950 τὸ ἔζησα στὸν Πολύγυρο, ὅπου καὶ φοίτησα στὸ ἐκεῖ ὡραῖο Δημοτικό, μὲ δασκάλους (ἐν σειρᾷ) τὴν κυ-ρία Κοῦλα, τὸν Μοδικὸ καὶ τὸν Δελήμπαση. Διευθυντὴς ἦταν ὁ πολὺς Περικλῆς Δημόπουλος, αὐστηρὸς καὶ καλὸς ἐκπαιδευτικός, ἀλλὰ καὶ ἄριστος ψάλτης. Δὲν θυμᾶμαι πώς, ἀλλὰ ἀπὸ παιδάκι τοῦ Ἁγίου Βήματος ποὺ κρατοῦσε «τὰ μανάλια», μετεπήδησα στὸ ψαλτήρι τοῦ Δημοπούλου, ὁ ὁποῖος, κάπως κοντὸς καὶ εὐτραφής, ἀνεπλήρωνε τὸ ἐλλεῖπον ὕψος του πατῶντας σὲ ψηλὸ ὑποπόδιο. Ἐμένα συνήθως μὲ εἶχε μπροστά του καὶ ἀκουμποῦσε τὰ χέρια του στοὺς ὤμους μου. Ὅταν παραφωνοῦσα στὸ ἰσοκράτημα, μὲ ἐπανέφερνε στὴν τάξη μὲ μιὰ ἄκρως ἀποτελεσματικὴ σφαλιάρα στὰ δόντια, λόγῳ «αααα...». Εὐθὺς ἔσπευδα νὰ διορθωθῶ, προσαρμοζόμενος στὸ ἰσοκράτημα τοῦ καληκέλαδου Νίκου Κούρτη, τὸν ὁποῖον ἀκολουθοῦσαν ὁ Σταυρινός, ὁ Χρῆστος Μανασσῆς καὶ ὁ Ἀντώνης Παλαμήδης. Ἦταν ἀπόλαυση νὰ ἀκοῦς τὸν μακαρίτη τὸν Δημόπουλο νὰ ψάλλει!.. Κωνσταντινοπουλίτης τὴν καταγωγή, (ἀπὸ τὴν Κούταλη καὶ ἀνεψιὸς τοῦ γνω-στοῦ Κουταλιανοῦ) εἶχε πάρει τὰ πατήματα καὶ τὸ ὕφος τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας. Ὅταν ἔπρεπε χρησιμοποιοῦσε ὅλη τὴν ἔκταση τῆς φωνῆς του καὶ τὸν θυμᾶμαι, σ᾽ ἐκεῖνο τὸ ἀργὸ καὶ μεγαλοπρεπές «εἰς πολλὰ ἔτη Δέσποτα», νὰ ἐξαντλεῖ τὸ ὕψος τῆς φωνῆς του καὶ ἀναψοκοκκινισμένος ἀπὸ τὴν ἔνταση τῆς προσπάθειας νὰ ἐκτελεῖ ἄψογα τὸ μέλος, παραβλέποντας τὶς συνέπειες στὴν προβληματικὴ ὑγεῖα του!.. Εἶχε καὶ ὑπέρταση... Ἀλλὰ ὁ Δημόπουλος δὲν «λειτουργοῦσε» μόνος του. Ἐμπνεόταν, ἐπηρε-αζόταν καὶ μεγαλουργοῦσε ὡς ψάλτης, συνεργαζόμενος μὲ τὸν διακο-Τίτο. Θυμᾶμαι τὸν Τίτο, ψηλὸ καὶ μεγαλοπρεπῆ, νὰ στέκεται στὴν μέση τοῦ Ἁγίου Νικολάου, ἀνάμεσα στὰ δυὸ ψαλτήρια, κρατῶντας μὲ τὸ προτεταμένο δεξὶ τὴν ἄκρη τοῦ ὀραρίου, νὰ ἐκφωνεῖ ἀνδροπρεπῶς, ἁρμονικῶς καὶ ἄκρως μελω-δικῶς τὰ «Εἰρηνικά». Ὁ Δημόπουλος, συνεπαιρνόταν ἀπὸ τὴν δυναμικὴ τοῦ διάκου καὶ συμμετεῖχε μὲ τὰ καλύτερά του «Κύριε ἐλέησον», συνοδευόμενος ἀπὸ τὴν λεπτή, καλλιεργημένη, δυνατὴ καὶ εὐχάριστη φωνὴ τοῦ Νίκου τοῦ Κούρτη. ῞Οπως ἦταν φυσικό, ὁ παπα-Διονύσης ἀπ᾽ τ᾽ Ἅγιο Βῆμα δὲν μποροῦσε νὰ μείνει ἀδιάφορος καὶ ἀπροσάρμοστος στὴν ψυχικὴ ἔξαρση τῆς μουσικῆς ξυνωρῖδος καὶ συνεπαρμένος ἐκτελοῦσε ἄψογα τὶς ἱερατικὲς ἐκφωνήσεις του, μὲ τὴν ἐλαφρῶς ἔνρινη καὶ ὀξεῖα φωνή του. Οἱ λειτουργικὲς μετακινήσεις τοῦ διακο-Τίτου στὸν ναό εἶχαν μιὰ σοβαρό-τητα καὶ μεγαλοπρέπεια, ἀποπνέοντας ἠρεμία, αὐτοπεποίθηση καὶ σταθερότη-

Διακο-Τίτος και Περικλής Δημόπουλος. (Αρχείο Φωτούλας Δημοπούλου).

Ὁ διακο-Τίτος στὸ Ἅγιον Ὄρος, ἔξω ἀπὸ τὴν Μονὴ Βατοπεδίου. Φωτογραφία προπολεμική, ἀπὸ τὸ Ἀρχεῖο τῆς Μ. Βατοπεδίου.

17

πολύγυρος

τα, ὅπως ἁρμόζει σὲ ἄνθρωπο ποὺ πιστεύει σ᾽ αὐτὸ ποὺ κάνει. Στὸ «Μοναχολόγιο» τῆς Μονῆς Βατοπεδίου διαβάζουμε: -ἀρ. 75. Διονύσιος, ἐκ Πολυγύρου τῆς Χαλκιδικῆς, ἦλθεν εἰς τὴν Μονὴν τῇ 21 Ἰανουαρίου 1924 καὶ παρέμεινεν ὡς δόκιμος παρὰ τῷ Γέροντι Νικολάῳ (ἀπὸ τὴν Ὁρμύλια). Τῇ 21/9βρίου ἐκάρη Μοναχὸς μετονομασθεὶς ἀπὸ Ἀθανάσιος Μάντης τοῦ Δημητρίου, Διονύσιος Μοναχός. Τῷ 1926 κατὰ Φεβρουάριον ἐχειροτονήθη διάκονος. Τὴν 24ην Αὐγούστου 1931 ἀπεχώρησε τῆς Μονῆς.-ἀρ. 106. Τίτος Μοναχὸς ἐκ Πειραιῶς, ἐγεννήθη τὸ 1915, προσελήφθη δό-κιμος τὸ 1932, 3η Νοεμβρίου καὶ ἐκάρη μοναχὸς τὴν 18 Νοεμβρίου 1933 μετονομασθεὶς ἀπὸ Κωνσταντῖνος Σπυρόπουλος, Τίτος Μοναχός. Τὴν 29 Ἀπριλίου 1934 ἐχειροτονήθη διάκονος. Ὁ διακο-Τίτος καὶ ὁ παπα-Διονύσης ὡς ἄνθρωποι, πιθανῶς νὰ εἶχαν τὰ ἐλαττώματά τους, ἀλλὰ ὡς λειτουργοὶ ἦσαν ἄψογοι καὶ ὑποδειγματικοὶ καὶ «ζοῦσαν» τὶς λειτουργικὲς πράξεις. Ὁ Ἰωακεὶμ Κρικελῖκος, μαθητὴς τοῦ Γυμνασίου τότε, παραβρέθηκε στὸν Ἑσπερινὸ τῆς Ὑπαπαντῆς καὶ διηγεῖται, μὲ τὸν ὡραῖο τρόπο, ποὺ μόνο αὐτὸς ξέρει: -«Ὁ παπα-Διονύσης λειτουργοῦσε, ψάλτης ὁ διακο-Τίτος, ὁ ὁποῖος, μετὰ τὸ «Κύριε ἐκέκραξα» ἄρχισε τὸ ἰδιόμελον τοῦ α’ ἤχου (ποίημα Γερμανοῦ Πατριάρχου)· Λέγε Συμεών, τίνα φέρων ἐν ἀγκάλαις ἐν τῷ ναῷ ἀγάλλῃ; τίνι κράζεις καὶ βοᾷς νῦν ἠλευθέρωμαι; Στὸ σημεῖο αὐτὸ παρεμβαίνει ἀπ᾽ τὸ Ἅγιο Βῆμα ὁ παπα-Διονύσης καί, ὡς ἐκ στόματος Συμεῶνος, συνεχίζει: Εἶδον γὰρ τὸν Σωτῆρα μου, οὗτος ἐστὶν ὁ ἐκ Παρθένου τεχθεῖς· οὗτος ἐστὶν ὁ ἐκ Θεοῦ Θεὸς Λόγος, ὁ σαρκωθεὶς δι᾽ ἡμᾶς, καὶ σῶσας τὸν ἄνθρωπον· αὐτὸν προσκυνήσωμεν. Καὶ συνέχισαν κανονικὰ τὸν κατανυκτικὸ Ἑσπερινό». Ἡ μουσική τους παιδεία δὲν πρέπει νὰ εἶναι ἄσχετη μὲ τὸ γεγονὸς ὅτι καὶ οἱ δύο ἦσαν κουρὲς Βατοπεδινές. Ἀπὸ τὸ 1919 καὶ ἑξῆς μεγαλουργοῦσε στὸ Βατοπέδι ὁ ἐκ Γοματίου ἄριστος ψάλτης μοναχὸς Ρωμανός (κατὰ κόσμον Ἀγαθάγγελος Δημ. Μανίκας, 1889-1971) ὁ ὁποῖος ἐθεράπευε τὸ πατρῶον ἁγιο-ρειτικὸ μουσικὸ ὕφος καὶ ἔβγαλε πλῆθος μαθητῶν. Ὁ παπα-Διονύσης ἀπέθανε στὸν Πολύγυρο τὴν 2α Αὐγούστου 1972. Ὁ διακο-Τίτος ἔμεινε στὸν Πολύγυρο μέχρι τὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 1960 καὶ ὁ νεοαφιχθεὶς Μητροπολίτης Συνέσιος τὸν χειροτόνησε ἱερέα. Μετατέθηκε στὴν Μητρόπολη Βερροίας, ὅπου Μητροπολίτης ἦταν ὁ πρώην Κασσανδρείας Καλλίνικος Χαραλαμπάκης, καὶ τοποθετήθηκε στὴν Μελίκη ὅπου καὶ ἀπέθανε τὴν 17η Ἰουνίου 1983. Γιὰ μᾶς, ποὺ μεγαλώσαμε στὸν Πολύγυρο, ὁ παπα-Τίτος θὰ εἶναι πάντα ὁ λεβέντης διακο-Τίτος καὶ θὰ ἀντηχεῖ στ᾽ αὐτιά μας ἡ μεγαλοπρεπὴς φωνή του. -Μνήσθητι, Κύριε, τὰς ψυχὰς τῶν δούλων σου Διονυσίου καὶ Τίτου τῶν ἱερομονάχων καὶ Περικλέους τοῦ ἱεροψάλτου.

Ὁ μετέπειτα παπα-Διονύσης, νεοχειροτόνητος διάκος, στὴν στοὰ τοῦ Καθολικοῦ τῆς Μονῆς Βατοπεδίου. Στὸν ὦμο του κρατάει τὸ ἀργυρὸ ναόσχημο κιβώτιο τοῦ θυμιάματος, κατὰ τὴν Ἁγιορειτικὴ παράδοση. (Φωτ. του 1926). (Αρχείο Μαρίας Μάντη).

Εορτή Αγ. Χριστοφόρου 9 Μαΐου 1956. Αυγ. Χαλάτης, Νικ. Ζαχαρίας, Γαρ. Γαροφάλλου, διακο-Τίτος, Περικλής Δημόπουλος, ο υπομοίραρχος Μπριντάκης με τη σύζυγό του και την κόρη τους Λίτσα, Ζαχ. Μπουλάκης, Γεωρ. Σχοινάς, Νικ. Τσακνής, Ελευθ. Μάντης.(Αρχείο Μαρίας Μάντη).

18

πολύγυρος

Παναγιώτης Στάμος.

Παναγιώτης ΣτάμοςΑντωνίου Ι. Παλαμήδη

Τη συστάσει αυτού (Π. Τρεμπέλα) προς τον αοίδιμον Μητροπολίτην Κασσανδρείας Ειρηναίον, «τον διαπρεπέστερον αρχιερέα της όλης Ορθοδόξου Εκκλησίας, το σέμνωμα και εγκαλλώπισμα της Ιεραρχίας», ως μου είπε, μεθ’ ού δι’ αμοιβαίας εκτιμήσεως συνεδέετο, ανέλαβον εργα-σίαν εν τη εν Πολυγύρω Χαλκιδικής ιερά αυτού Μητροπόλει. Αυτά γράφει ο Παναγιώτης Στάμος σε αφιέρωμα για τον αείμνηστο Διδάσκαλο του Γένους Καθηγητή της Απολογητικής και του Κανονικού Δικαίου της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Παναγιώτη Τρεμπέλα. Τον εγνώρισε «το πρώτον μακρόθεν τω 1915 δια των εν τη «Ζωή» άρθρων αυτού. Ήτο τότε μαθητής Δημοτικού Σχολείου εις μικρόν χωρίον της Δυτικής Πελοποννήσου. Περαιώσας τας Γυμνασιακάς σπουδάς του εις την ιδιαιτέραν του πατρίδα μετέβη εις Αθήνας, όπου επεραίωσε τας σπου-δάς του εις την κρατίστην των επιστημών, την Θεολογίαν. Εκεί γνωρίζει εκ του πλησίον την μεγάλην αυτήν φυσιογνωμίαν, διότι εν τω μεταξύ ανέ-λαβεν εργασίαν εν τη «ΖΩΗ». Εκτιμών την προσωπικότητα, την εργατικότητα και την μετά ζήλου και δυνάμεως πολλής καλλιέργεια της Θεολογικής επιστήμης, ο Π. Τρεμπέλας γίνεται η αιτία να βρεθεί «εν τη Χαλκιδική τας αρχάς της δεκαετίας του ‘30». Κατ’ αρχήν ως Γραμματέας της Ι. Μ. Κασσανδρείας, κατόπιν ως καθηγητής εις το Γυμνάσιον Πολυγύρου και εν τέλει ως Γυμνασιάρχης του Γυμνασίου Βάλτας, τότε και σήμερα Κασσανδρείας. Τον αείμνηστο Παναγιώτη Στάμο η δική μας γενιά τον γνώρισε παιδι-όθεν την δεκαετία του ’50 από τα Κατηχητικά Σχολεία, τα οποία τότε λειτουργούσαν στον γυναικωνίτη του Ι. Ν. Αγ. Νικολάου της πόλεώς μας και με τη βοήθεια του αειμνήστου Χρήστου Μανασή. Ήταν εκείνος που μας προέτρεπε πάντοτε να διαβάζουμε το περιοδικό «Η Ζωή του παι-διού», έκδοση της Πανελληνίου Αδελφότητος Θεολόγων «Η ΖΩΗ», με τη φροντίδα του οποίου πάντοτε έφθανε εγκαίρως κοντά μας. Είμαι βέβαιος πως βαθειά χαραγμένη στη μνήμη μας παραμένει η παρουσία του στο αριστερό αναλόγιο του ανωτέρω ναού, απ’ όπου κατά τη Θεία Λειτουργία της Κυριακής ερμήνευε το Ευαγγέλιο πολύ συχνά, αξιοποιώντας το ρητο-ρικό του τάλαντο. Θερμός μαχητής από του άμβωνος και λαμπρός στο ύφος, πρόσφερε το κήρυγμα της αληθείας, αποβλέποντας στην ηθική και πνευματική πρόοδο του εκκλησιάσματος, το οποίο συγκινούσε και πάντο-τε σαγήνευε.

Λεζάντα: 26 Οκτ. 1955. Επιμνημόσυνος δέησις στο μνήμα του μητροπολίτου Ειρηναίου έμπροσθεν του Ι.Ν. Αγ. Νικολάου Πολυγύρου με την ευκαιρία της επετείου απελευθερώσεως του Πολυγύρου. Γονυπετής ο μητροπολίτης Κασσανδρείας Καλλίνικος Χαραλαμπάκης, εκ δεξιών ο ιεροδιάκονος Τίτος και εξ αριστερών του ο παπα-Διονύσης Μάντης. Διακρίνονται επίσης οι Πάνος Διαβάτης (σημαιοφόρος), Αναστασία Βογιατζή, Αθ. Σαμαράς, Βασ. Λάππας, Χρ. Πεγιάς, Παν. Στάμος, Δημ. Παπαδόπουλος.

19

πολύγυρος

Αργότερα, κατά τα γυμνασιακά μας χρόνια, που υπήρξε και καθηγητής μας, διαπιστώσαμε και το χάρισμά του στην ενάσκηση των εκπαιδευτικών του καθηκόντων και στην προσπάθειά του να μας κρατάει όσο πιο κοντά στην εκκλησία, ως νέους τότε. Από την έδρα της διδασκαλίας επεβάλλετο με την εμφάνισή του. Ήταν ψηλός, με μακριά χέρια, με μουστάκι, χαρα-κτηριστικά ολοστρόγγυλα μυωπικά γυαλιά και λιτή αξιοπρεπή ένδυση. Κατά τη διδασκαλία του μαθήματός του, τα Θρησκευτικά, ήταν κατανοη-τός και σαφής σε ό,τι ήθελε να μεταδώσει στους μαθητάς του. Επέπληττε δε με χαρακτηριστικές εκρήξεις και σε υψηλούς τόνους τους άτακτους, απρόσεκτους και αδιάφορους προς το μάθημά του συμμαθητάς μας. Ήταν ενεργό και πιστό μέλος της Αδελφότητος Θεολόγων «Η ΖΩΗ». Είχε συγγραφική δεινότητα και υπήρξε πολυγραφότατος. Άρθρα και μελέ-τες του δημοσιεύονταν συνεχώς σε εκκλησιαστικά, θεολογικά και ιστορικά περιοδικά, εκφράζοντας τις απόψεις του, ενημερώνοντας και προβληματί-ζοντας τους αναγνώστες του. Συνέγραψε την Βιογραφία του αειμνήστου Μητροπολίτου Κασσανδρείας Ειρηναίου, «ο οποίος ηυτύχησε να εύρη τον άξιον Αυτού υμνητήν, τον Γραμματέαν του και δόκιμον Θεολόγον Παναγιώτη Γ. Στάμο, (πρόλογος Α! εκδόσεως, Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος, Αθήνα, 17 - 5 - 1948). Εντυπωσιασμένος και επηρεασμένος από την ιστορία της ευάνδρου και ηρωοτόκου Χαλκιδικής κατά την επί 34 συναπτά έτη παραμονής του σ’ αυτήν, συνέγραψε: 1) «Σύνοψις των υπέρ της ελευθερίας αγώνων της Χαλκιδικής», 2) «Η ηρωική Κασσάνδρα ανά τους αιώνας» και 3) «Η Επανάστασις και καταστροφή της Κασσάνδρας τω 1821», θεατρικόν έργον δια σχολικάς εορτάς. Η παρουσία του στην κοινωνία του Πολυγύρου υπήρξε ταπεινή και διακριτική. Χαρακτηριστικό της προσωπικότητός του ήταν η απλότης. Απλούς στην ενδυμασία και λιτός στη διατροφή του. Καταδεκτικός και εγκάρδιος με τους κατοίκους της πόλεώς μας, προκρίτους, κρατικούς και κοινωνικούς λειτουργούς και με τους γονείς όλων των μαθητών του στους οποίους και επεβάλλετο με τη σεμνότητα του ήθους του, την ευσέβεια και τη σοβαρότητα του χαρακτήρος του. Πολλές φορές ως νέος τότε, έτυχε να τον συναντήσω στο γραφείο του πατέρα μου, με τον οποίο υπήρξε καλός φίλος, συζητώντας μεταξύ των και να δεχθώ προτροπές και νουθεσίες του. Στον ίδιο χώρο συχνά συνα-ντούντο οι τότε καθηγητές του Γυμνασίου Βασίλειος Λάππας, φιλόλογος-Γυμνασιάρχης, Γεώργιος Φιλιππακόπουλος και ο Π. Στάμος. Και οι τρεις κατήγοντο από τα ορεινά χωριά της Πελοποννήσου. Ελλογιμότατοι και πολλά προσφέροντες στην Ελληνική Παιδεία εκείνη την εποχή στον

1952. Ο Παν. Στάμος σε πασχαλιάτικη γιορτή στη Διοίκηση Χωροφυλακής Πολυγύρου. Αναγνωρίζονται ακόμη: Περ. Δημόπουλος, Κων/νος Ζαμπούνης, Κείμης και Ιωάννης Δημόπουλος, Δημήτριος Διαβάτης, Γεώργιος Σχοινάς.

Ο αείμνηστος Χρήστος Μανασής. (Αρχείο Κων/νου Μανασή).

20

πολύγυρος

Πολύγυρο. Θεωρώ ότι ευτύχησαν στην παιδεία τους, όσοι συμπολίτες μας έτυχε να διδαχθούν από τους ανωτέρω. Σε συζητήσεις μεταξύ των, τις οποίες ενίοτε ευτύχησα να παρακολουθήσω, με εντυπωσίαζε η εμβρίθεια των ιστορικών στιγμών του τόπου μας και η εκτίμηση την οποία εξέφραζε πάντοτε ο Π. Στάμος για πρόσωπα και τις οικογένειες των Πολυγυρινών, δείγμα της μεταξύ αυτών συναναστροφής κατά την εδώ μακρόχρονη παραμονή του. Υπηρετώντας ως Λυκειάρχης πλέον στο Λύκειο Αρρένων Δάφνης Αθηνών γράφει στην από 28-2-1967 επιστολήν του προς τον αείμνηστο πατέρα μου Ιωάννην Αντ. Παλαμήδη σχετικά: «με το θλιβερό άγγελμα της εκ των εγκοσμίων εξόδου του Γ. Φιλιππακόπουλου όστις τω Κυρίω έδοξε». Το δυσάρεστο γεγονός τότε είχε συμβεί μηνός περίπου. Και συνε-χίζει, «παρά την εκ της Χαλκιδικής αναχώρησιν δεν έπαυσα μεριμνών πνευματικώς περί αυτής» και πιο κάτω, «σχολείον, πολύ εργασία, μελέ-τη και γράψιμο την νύχτα, κήρυγμα τας Κυριακάς τακτικόν, ενίοτε, και ομιλίας το απόγευμα. Και όλα ταύτα με αναμνήσεις εκ της Χαλκιδικής και περιοδείαν εν αυτή καθ’ ύπνους ως και παραμονήν εν τη Ιερά Μητροπόλει εν Πολυγύρω, μετά του αοιδίμου Ειρηναίου!». Και τέλος, «τι καινόν εκ Πολυγύρου; χθες απέστειλα εις το Λύκειον Κασσάνδρας 6 κιβώτια και δύο δέματα οργάνων Φυσικής και Χημείας αξίας δρχ. 27.000, άτινα δι αόκνων ενεργειών έλαβον παρά του Υπουργείου. Γράφω ταύτα δια να ιδήτε το ενδιαφέρον του Νότου δια τον Βορράν και μη μας κατηγορείτε ότι σας έχομεν αποικίαν, ως έλεγεν ο επί Ε.Α.Μ. Δήμαρχος Πολυγύρου Δημήτριος Συργιάννης, ταύτα ως Πολυγυρινόν σόμπουρου!!». Από τις ολίγες γραμμές αυτής της επιστολής διακρίνει κανείς πόσο βαθειά επηρέασε η παραμονή του στη Χαλκιδική την αγάπη του προς αυτήν και τους ανθρώπους της αναφερόμενος προς αυτούς, πράγμα που είχα την ευκαιρία να διαπιστώσει και την εξ ιδίων κατά τας συναντήσεις που είχα μαζί του στην Αθήνα τα τελευταία έτη της ζωής του, αναφερό-μενος με διηγήσεις, αναμνήσεις, αγάπη και ενδιαφέρον προς αυτούς. Κατοικούσε στην Αγ. Παρασκευή Αθηνών επί της οδού Δημητσάνης, πάροδος της οδού Μεσογείων. Εκεί τον επισκεφθήκαμε με τον πατέρα μου στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Το σπίτι του απλό, μικρό και απέριττο, αρχιτεκτονικής του μεσοπολέμου. Η επίπλωση απλή και η στοιχειωδώς απαραίτητη για τη λιτή διαβίωσή του. Στο δωμάτιο που μας εδέχθη υπήρ-χε ένα κρεβάτι, το γραφείο του, δύο απλές ξύλινες-ψάθινες καρέκλες και μια απλή μικρή βιβλιοθήκη. Επάνω στο γραφείο του δέσποζε η φωτογρα-φία του Μητροπολίτου Ειρηναίου, υπήρχε δε και ένα μικρό ωραιότατο ραδιόφωνο για την ενημέρωσή του, παλαιοτάτης τεχνολογίας, το οποίο θα εζήλευε ακόμη και σήμερα κάθε φανατικός συλλέκτης. Συντροφιά είχε την χήρα αδελφή του, καθότι ο ίδιος υπήρξε άγαμος. Μας εδέχθη φιλοφρόνως και με μεγάλη χαρά. Με ευχαρίστηση εδέχθη «σπανακόπιτα Πολυγυρινή», την οποία είχε κάνει η μητέρα μου Αναστασία και την οποία είχε ζητήσει ο ίδιος σε προηγούμενη τηλεφωνική επικοινω-νία εν όψει της επισκέψεώς μας. Εξεδήλωσε αμέσως μεγάλο ενδιαφέρον για πρόσφατα νέα εκ της πνευματικής και κοινωνικής ζωής του Πολυγύρου. Και λέγω για «πρόσφατα νέα», γιατί από τη συζήτηση διεπίστωσα ότι ακόμα και τότε ευρίσκετο σε συνεχή επικοινωνία με Πολυγυρινούς. Δεν παρέλειψε όμως να εκφράσει για ακόμη μία φορά την μεγάλη πικρία του για την πώληση και κατεδάφιση του ιστορικού κτηρίου της Ι. Μ. Κασσανδρείας στον Πολύγυρο, το οποίο ήταν ιδιόκτητος οικία του μακα-ριστού Μητροπολίτου Ειρηναίου και στη θέση της ανεγέρθη το ήδη υπάρ-χον κατάστημα της Εθνικής Τραπέζης και έτσι εχάθη για τον τόπο ένα ιστορικό κτήριο. Σ’ εκείνη την επίσκεψή μας με εντυπωσίασε η μνήμη, η ευγλωττία, η παραμένουσα διαλεκτική ικανότητα και η γενική ενημέρωσή του για τα δρώμενα της εποχής, παρά το προχωρημένο της ηλικίας και τα προβλήματα της υγείας του.

Το βιβλίο του Π. Στάμου «Ο Μητροπολίτης Κασσανδρείας Ειρηναίος».

21

πολύγυρος

Ευαγγελία και Αρτεμισία Θάνου με φόντο τη Μητρόπολη Κασσανδρείας (σημερινή Εθνική Τράπεζα).

Έκτοτε συχνή ήταν η επικοινωνία μεταξύ μας για προβλήματα της υγείας του, άλλοτε με το ερώτημα «τι καινόν εκ Πολυγύρου;» ή με την ευκαιρία εορτών ή ακόμη για να μου αναγγείλει κάποια εκδήλωση στην οποία θα συμμετείχε ο ίδιος και κυρίως όταν αυτή αφορούσε τη Χαλκιδική και με προέτρεπε να ειδοποιήσω και άλλους συμπατριώτες μας, «για να ενημερωθούμε περί της ιστορίας του τόπου μας», ως έλεγε, ομιλών πάντα με τη γνωστή μας Πολυγυρινή ντοπιολαλιά. Σε μια ομιλία του περί Χαλκιδικής και του Μητροπολίτου Ειρηναίου ενώπιον πυκνοτάτου ακροατηρίου κληρικών και λαϊκών στην αίθουσα της Εταιρίας «Φίλων του Λαού» ομίλει επί 2 1/2 ώρες από στήθους και όρθι-ος, παρά την πρόσφατο αρθροπλαστική ισχίου στην οποία είχε υποβληθεί. Ως θερμός μαχητής του άμβωνος και παρά το προκεχωρημένο της ηλι-κίας του εκήρυτε κάθε Κυριακή στο ναό «Σταυρός του Σωτήρος» στον Γέρακα Αττικής πλησίον της οικίας του. Πάντοτε και όπου ευρέθη πρόβα-λε τους θησαυρούς της Ορθοδοξίας και της Ελληνικής Παραδόσεως και ετίμησε υποδειγματικά την κρατίστην των επιστημών, την Θεολογία, και το λειτούργημα του Δασκάλου. Ευρισκόμενος σε βαθύ γήρας στον Οίκο Ευγηρίας «Χριστιανική Αγάπη» στην Αγ. Παρασκευή, ανήκων στην Αδελφότητα Θεολόγων, υπέ-στη εγκεφαλικό επεισόδιο και εκοιμήθη πλήρης ημερών στις 7 Σεπτεμβρίου του 2000. Ενεταφιάσθη στο κοιμητήριο της Αγ. Παρασκευής και η μετα-κομιδή των λειψάνων του εγένετο από την αγαπημένη του αδελφή στην ιδιαιτέρα του πατρίδα, το χωρίον Σίρτζι, όπως ονομάζετο μέχρι το 1961 και έκτοτε Σύρριζα του νομού Μεσσηνίας. Κατά πληροφορία δε του στενού συνεργάτου του και καθηγητού της Θεολογίας Ν. Μπρατσιώτη, το αρχείο Του ως και το αρχείο Του αειμνή-στου Μητροπολίτου Ειρηναίου ευρίσκεται και φυλάσσεται στην «Εταιρεία Φίλων του Λαού» στην οδό Ευριπίδους στην Αθήνα.

16 Αυγούστου 1945. Παν. Στάμος και Ιωάν. Παλαμήδης εκατέρωθεν του νεκρού Μητροπολίτη Ειρηναίου.

22

πολύγυρος

Τo «ΕΠΑΘΛΟ ΜΠΕΝΑΚΗ» στον Πολύγυρο του 1956

Κώστας Παντ. Τσολοδήμος

Ο Προσκοπισμός είναι μια εθελοντική, μη πολιτική παιδαγωγική κίνη-ση, για νέους ανθρώπους, ανοικτή σε όλους, χωρίς διάκριση καταγωγής, φυλής ή πίστης, με σκοπό να συμβάλλει στην ανάπτυξη των νέων σωμα-τικά, διανοητικά, κοινωνικά και πνευματικά μέσω της αλληλεκπαίδευσης με έμφαση στην υπαίθρια ζωή. Η κίνηση δημιουργήθηκε το 1907 από τον Λόρδο Μπέηντεν Πάουελ (Lord Robert Stevenson Smyth Baden-Powel of Gilwell) και αυτή την στιγμή περιλαμβάνει 18 εκατομμύρια μέλη σε 217 χώρες και περιοχές. Η Προσκοπική Κίνηση στην Ελλάδα ιδρύθηκε από τον Αθανάσιο Λευκαδίτη το 1910. Σήμερα το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων, µε 25.000 µέλη, είναι n μεγαλύτερη και παλαιότερη απ’ όλες τις οργανώσεις νέων στην Ελλάδα. Ο Οδηγισμός, ο τομέας του Προσκοπισμού για κορίτσια, ιδρύθηκε από τον Μπ. Πάουελ το 1910 στην Αγγλία. Το 1912 ο Πάουελ παντρεύτηκε την Όλαβ Σαιντ-Κλαιρ Σόουμς (Olave Saint-Claire Soames), η οποία ανέλαβε ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη του Οδηγισμού και πήρε τον τίτλο της Αρχιο-δηγού. Με τη βοήθειά της, ο Οδηγισμός γρήγορα εξαπλώθηκε και σε άλλες χώρες. Έτσι, το 1928 ιδρύθηκε η Παγκόσμια Οργάνωση Οδηγών και Κορι-τσιών Προσκόπων. Σήμερα υπάρχουν 10 εκατομμύρια μέλη σε 144 χώρες σε όλον τον κόσμο. Στην Ελλάδα λειτουργούν τμήματα σε 140 πόλεις με 15.000 περίπου μέλη. Το 1932, η Ειρήνη Μπενάκη- Καλλιγά (1912-2000), σε ηλικία μόλις 21 χρόνων, μαζί με μια ομάδα νέων γυναικών, ίδρυσαν την πρώτη ομάδα Ελληνίδων Οδηγών. Ήταν κόρη του Αντωνίου Μπενάκη, ιδρυτή του ομώνυ-μου Μουσείου. Το Σώμα Ελληνίδων Οδηγών που το 2006 μετονομάσθηκε σε Σώμα Ελληνικού Οδηγισμού, διακρίθηκε πανελλαδικά, βραβεύθηκε και παρασημοφορήθηκε πολλές φορές για τις κοινωφελείς προσφορές του. Από τον Μάρτιο του 1956, Γενική Αρχηγός του Σ.Ε.Ο. Ελλάδος, ήταν η πριγκί-πισσα Σοφία (σήμερα βασίλισσα της Ισπανίας). Την περίοδο 1954-1957, προκήρυττε «Διαγωνισμό προσφοράς υπηρε-σίας, στη μνήμη του Αντώνη Μπενάκη». Τμήματα απ’ όλη την Ελλάδα έλαβαν μέρος και μερικά βραβεύτηκαν με το «Έπαθλο Μπενάκη», μία από τις ύψιστες διακρίσεις για τα τμήματα και τις Εφορίες των Οδηγών, εκείνη

Η Τασούλα Βογιατζή παραλαμβάνει το έπαθλο από την ιδρύτρια του Σ.Ε.Ο. Ειρήνη Μπενάκη - Καλλιγά.

Η προσέλευση του Νομάρχη Χαράλαμπου Σταυρόπουλου και του Επιθεωρητή Γ. Αγγελόπουλου. Πρώτη δεξιά η κυρία Αύρα Καβακοπούλου - Τσολοδήμου.

23

πολύγυρος

την περίοδο. Το τμήμα του Σ.Ε.Ο. Πολυγύρου, το 1954, με πρωτεργάτρια περιφερει-ακή έφορο την δασκάλα Αβροκόμη (Αύρα) Καβακοπούλου - Τσολοδήμου, αποφάσισε να συμμετάσχει στον Διαγωνισμό με κάποια αναδάσωση ή δεν-δροφύτευση. Με την βοήθεια του γεωπόνου Παντελή Τσολοδήμου (συζύγου της) που υπηρετούσε στην Διεύθυνση Γεωργίας του Νομού Χαλκιδικής, αποφασίστηκε να γίνει δενδροφύτευση με ακακίες, σε μεγάλο τμήμα της αρχής του κεντρικού δρόμου του Πολυγύρου, από το Ηρώον προς Θεσσα-λονίκη. Ήρθαν τα δενδρύλλια στην Γεωργική Υπηρεσία, ορίστηκε η πρώτη μέρα της έναρξης και ξεκίνησε η δενδροφύτευση με μεγάλη χαρά, ενθουσι-ασμό, αλλά και επισημότητα. Έλαβαν μέρος ο Νομάρχης Χαλκιδικής Σταυ-ρόπουλος, ο Επιθεωρητής Στοιχειώδους Εκπαιδεύσεως Αγγελόπουλος, ο Διευθυντής Γεωργίας Αναγνωστόπουλος και πολλοί επίσημοι και επώνυμοι του Πολυγύρου. Την φωτογραφική κάλυψη του γεγονότος ανέλαβε, όπως πάντα, ο συμπαθής και αεικίνητος Αργύρης Βογιατζής. Ήταν μια μέρα κρύα, με δυνατό αέρα αλλά πανηγυρική, που γέμισε αίγλη και υπερηφάνεια τις Οδηγούς, γιατί τις δόθηκε η ευκαιρία να προ-σφέρουν κάτι όμορφο και σημαντικό στον τόπο τους. Η δενδροφύτευση συνεχίστηκε και τις επόμενες ημέρες. Πολλές από τις ακακίες, όσες διασώθηκαν από τις διαπλατύνσεις του δρόμου, υπάρχουν και σήμερα. Έφτασε και η μέρα της βράβευσης. Το «Έπαθλο Μπενάκη», με την μορφή μικρού κυπέλλου, επιδόθηκε από την ίδια Γενική Έφορο Ελλάδος και ιδρύτρια του Ελληνικού Οδηγισμού, Ειρήνη Μπενάκη - Καλλιγά, με την συνοδεία και άλλου ανώτατου στελέχους του Σ.Ε.Ο. με μία ωραία και λιτή τελετή, που έγινε στο Δημοτικό Σχολείο (το σημερινό Δημαρχείο). Το έπα-θλο παρέλαβε η ενωμοτάρχης του Σ.Ε.Ο. Πολυγύρου Τασούλα Βογιατζή, θυγατέρα του φωτογράφου της εκδήλωσης. Το γεγονός της δενδροφύτευσης από τις Οδηγούς του Πολυγύρου, ειδι-κά εκείνα τα χρόνια που στο λεξιλόγιό μας δεν υπήρχε ο όρος «οικολογία» και ό,τι σχετικό μ’ αυτή, υπήρξε αναμφίβολα σπουδαίο και σαφέστατα επαινέσιμο γεγονός. Ήταν αποτέλεσμα αισιόδοξης διάθεσης για προσφορά στον τόπο, φαντασίας ως προς την σύλληψη της ιδέας και ομαδικής συνερ-γασίας όλων όσων έλαβαν μέρος σ’ αυτό. Όλες οι φωτογραφίες που παραθέτω είναι τραβηγμένες από τον αείμνη-στο φωτογράφο Πολυγύρου, Αργύρη Βογιατζή.

Η κυρία Αύρα υποδέχεται τους επισήμους. Δεξιά διακρίνεται ο Μιχάλης Ζαμπούνης.

Αναμνηστική φωτογραφία στις σκάλες του σχολείου, με Οδηγούς, Πουλιά και τη Διοίκηση. Αναγνωρίζονται: Νέλλη Σαμαρά, Τασούλα Βογιατζή, Αρετή Παλαμήδους, Βάσω Χρηστίδου, Ελένη Λάνη, Ελένη Μπουρμπουτσιώτη.

24

πολύγυρος

ΚΑΠΟΤΕ στον ΠΟΛΥΓΥΡΟ Επιλογή ειδήσεων, τοπικών νέων, σχολίων, λογοτεχνικών κειμένων, στίχων, ευτράπελων και άλλων τινών, από τις σελίδες της εβδομαδιαίας εφημερίδας του Πολυγύρου «Φωνή της Χαλκιδικής» (1930-1977), αλλά και άλλων εφημερίδων τοπικής ή πανελλήνιας κυκλοφορίας. Την επιμέλεια της στήλης εξακολουθούν να έχουν οι: Γιάννης Δ. Κανατάς, υπεύθυνος του περιοδικού και ο Χρίστος Ν. Γεροχρίστος, ιδιοκτήτης του αρχείου της εφημερίδας «Φωνή της Χαλκιδικής». Σημαντική χαρακτηρίζεται τελευταία και η συνδρομή των Γιάννη Δ. Σαράφη από τον Άγ. Πρόδρομο και Βασίλη Πλάτανου από την Ελασσόνα με τη διάθεση των αρχείων τους στο περιοδικό μας. Επομένως αυτοδίκαια θεωρούνται τακτικοί συνεργάτες και συνυπεύθυνοι της στή-λης αυτής.

ΠΡΩΤΟΠΡΟΣ 31 Δεκεμβρίου 1939: ΤΑ ΕΚΛΕΚΤΑ ΔΩΡΑ ΠΟΥ ΔΙΔΕΙ Ο ΑΓ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Όπως είναι φυσικόν ο Άγ. Βασίλειος προερχόμενος εξ Ανατολών έφθα-σεν εις τον πρώτον σταθμόν του την Χαλκιδικήν… Αμέσως εσπεύσαμεν να τον υποδεχθώμεν και ιδού τι μας εχάρισεν: Εις τον Δήμαρχον Πολυγύρου ένα ωραίον σχέδιον Δημοτικού Μεγάρου. Εις τον δικηγόρον Ιωάννην Λαμπρόπουλον ένα αεροδυναμικόν αυτοκί-νητον. Εις τον κομψόν και ευφραδή κ Στέφ. Κότσιανον ένα διαβατήριον διά Γαλλίαν. Εις τον δικηγόρον κ. Κώστα Γεροχρήστον ένα διαρκές εισιτήριο δια Θες/νίκη. Εις τον ιατρόν Νικήτης κ. Γεώργιον Χριστοφορίδην ένα μεγάλο κατά-στιχο.

1945. Παρέλαση Σκωτσέζικης μπάντας στον κεντρικό δρόμο του Πολυγύρου. (Αρχείο Τασούλας Βογιατζή).

25

πολύγυρος

Ο καπετάν Ζέζας (Σωκράτης Αικατερινάρης) προπολεμικά μαζί με τους Μιχάλη Βογιατζή, Κύρκο Αικατερινάρη και Μιλτιάδη Τάσιο.

Εις τον κ. Ιωάννην Αθ. Παλαμήδην μίαν κουμπούραν και τους αρχαιο-λογικούς θησαυρούς Πολυγύρου. Εις τον κ. Χρήστον Σάλτη ένα Ρας δια γραμματέαν. Εις τον κ. Παληατσέαν ένα πιάνο. Εις τον τηλεγραφητήν κ. Α. Πιτέρην την αιωνιότητα των ξανθών μαλ-λιών για να μην χάσει τον τίτλον του Απόλλωνος. Εις τους Πολυγυρινούς ζάχαριν και χαλβάδες. Εις τους Καλυβιώτες ένα αρτεσιανόν φρέαρ 200 μέτρων. Εις τον κ. Πέτρον Γκλάβα ολίγα καλαμπούρια και όλα τα μεταλλεία Χαλ/κής. ΑΓΩΝΑΣ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Όργανο της Ε.Ε. του ΕΑΜ Χαλ/κής) 27 Νοέμβρη 1944: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Χθες επισκέφτηκε τον Πολύγυρο μικρή ομάδα Σκωτσέζων με τις τοπι-κές ενδυμασίες τους και τα περίφημα όργανά τους (γκάιντες). Ο λαός του Πολυγύρου τους επιφύλαξε θερμότατη υποδοχή. Συναντήθηκε χθες η αθλητική ομάδα του Αγγλικού τμήματος με την αντίστοιχη ομάδα του Εκπολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου σε ποδοσφαι-ρικό ματς. Νικητές αναδείχθηκαν οι Άγγλοι με 4-3. 4 Δεκέμβρη 1944: ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ Χθες με πρωτοβουλία του Εκπολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου διορ-γανώθηκε «Ψυχαγωγική Βραδιά». Από μέρους του Δ. Σ. μίλησε ο Πρόεδρος σύν. Στέφανος Κότσιανος. Στη χορευτική συγκέντρωση παρα-βρέθηκαν και Αξ/κοί Άγγλοι. Καλούμε όλους τους νέους και νέες να εγγραφούν στον Προοδευτικό Εκπολιτιστικό Σύλλογο. ΘΑΝΑΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΔΟΤΕΣ ! 24 Δεκέμβρη 1944: ΕΥΧΕΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ… Σ’ ολόκληρο τον αγωνιζόμενο λαό της περιοχής μας και σ’ όλους τους αξιωματικούς, Καπεταναίους και Αντάρτες ευχόμεθα ολόθερμα να περά-σουν τις Χριστουγεννιάτικες γιορτές με υγεία και χαρά, ευχόμενοι επίσης με το χαρμόσυνο χτύπημα της καμπάνας που μας αναγγέλλει τη Γέννηση του Χρισού να καταπαύσει ο εμφύλιος σπαραγμός και λεύτερος και λαο-κρατούμενος να περάσει ο δοκιμασμένος λαός μας τις άγιες αυτές μέρες. Η Διοίκηση Καπ. ΖΕΖΑΣ – Καπ. ΒΑΣΟΣ ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 6 Δεκεμβρίου 1953: ΜΙΑ ΑΠΩΛΕΙΑ Την παρελθούσαν Κυριακήν, όλως αιφνιδίως, απεβίωσεν ενταύθα ο

Δεκέμβριος 1963. Από τη συγκέντρωση διαμαρτυρίας των Πολυγυρινών κατά της απόφασης μεταφοράς της Μέσης Τεχνικής Σχολής στα Ν. Μουδανιά. (Αρχείο Βάσως Χρηστίδου). Αναγνωρίζονται: Γιάννης Κόκκαλος και Ζαχαρίας Μπουλάκης.

26

πολύγυρος

Χρήστος Γεωργαντά Χριστίδης, πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Χαλκιδικής. Η είδησις του αδοκήτου θανάτου του συνεκίνησε βαθύτατα την κοινωνία του Πολυγύρου, διαδοθείσα δε εις ολόκληρον την Χαλκιδικήν, επροκάλεσε την ειλικρινή θλίψιν πάντων των Χαλκιδικέων…Η «Φωνή της Χαλλκιδικής» της οποίας κατά την πρώτην ήδη έκδοσίν της (το έτος 1930) διετέλεσεν συνεργάτης, διακριθείς δια την αγωνιστικήν αρθρογραφίαν του, συμμετείχε του γενικού πένθους, εις το οποίον εβύθισε την Χαλκιδικήν ο πρόωρος θάνατος του ασυγκρίτου τέκνου της… ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 13 Δεκεμβρίου 1963: ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΙΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ ΕΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗ ΕΙΣ ΠΟΛΥΓΥΡΟΝ Επραγματοποιήθη την 11ην π.μ. εις την κεντρικήν πλατείαν μεγάλη συγκέντρωσις των κατοίκων του Πολυγύρου, εις ένδειξιν διαμαρτυρίας δια την αποφασισθείσαν μεταφοράν εκ της πόλεώς μας εις Ν. Μουδανιά της Μέσης Δημοσίας Τεχνικής Σχολής. Δια την ανέγερσιν του κτιρίου της σχο-λής αυτής εξευρέθη κατάλληλον οικόπεδον και ήρχισαν αι σχετικαί εργα-σίαι. Προ ημερών όμως εδόθη εντολή να διακοπούν αι εργασίαι, καθ’ όσον η Σχολή θα μεταφερθεί εις Ν. Μουδανιά. Προς τους συγκεντρωθέντας ωμίλησε πρώτος ο δικηγόρος κ. Λάζ. Μπουλάκης… κατόπιν ο δήμαρχος κ. Αθαν. Καραγκάνης… Εν συνεχεία ωμίλησαν σχετικώς ο δικηγόρος κ. Χρ. Φυργάδης και ο οδοντίατρος κ. Γ. Μουταφτσής. Μετά ταύτα εξελέγη επιτροπή αγώνος εκ των κ.κ. Αθ. Καραγκάνη δημάρχου, Λ. Μπουλάκη δικηγόρου, Χρ. Φυργάδη δικηγόρου, Αυγ. Ζαμπούνη εμπόρου, Γ. Μουταφτσή οδοντιάτρου και Ζαχ. Μπουλάκη επαγγελματίου, δια να επιδώσει εις τον πρόεδρον της κυβερνήσεως και τους αρμοδίους υπουργούς σχετικόν ψήφισμα… Κατόπιν η επιτροπή τεθεί-σα επικεφαλής του πλήθους κατηυθύνθη εις την νομαρχίαν όπου επέδωσεν εις τον νομάρχην κ. Π. Παπαγιαννόπουλον το ψήφισμα… ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ30 Νοεμβρίου 1975: ΤΟ ΝΕΟ Δ.Σ. ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥΚατόπιν αρχαιρεσιών, οι Επαγγελματοβιοτέχνες Πολυγύρου εξέλεξαν τα όργανα της διοικήσεώς των ως εξής: Αυγ. Ζαμπούνης πρόεδρος, Νικ. Λιάλιος αντ/δρος, Ιω. Συμεωνίδης Γεν. γραμματεύς, Ιω. Κατερτζής ταμίας, Γεώργιος Βούλγαρης, Θεοχ. Στεργιανόπουλος, Ιω. Σταύρου μέλη.Εξελεγκτική επιτροπή: Γεώργιος Μπάκης, Δημ. Χαδιάς, Κων. Μαγδάλης.Αντιπρόσωπος Νικ. Θ. Παπαδόπουλος.

Δεξιά ο Χρήστος Χρηστίδης δικηγόρος του Πολυγύρου περί τα 1930.

Από τη γιορτή των επαγγελματιών Πολυγύρου στην «Παναγία». Διακρίνονται: Άννα και Θεοδόσης Κυρκούδη, Νίκος Χλιάπας, Κων/νος Μπουντούρης, Ιωάννης Σταύρου, Μιχ. Πιπέρκος, Γεώργιος Βούλγαρης. Πίσω αριστερά Χρήστος Γιαννάκης.

Ο ζωγράφος Γιώργος Αρσένης Βιογραφικό Σημείωμα:

Ο Αρσένης Γιώργος γεννήθηκε το 1969 στη Θεσσαλονίκη. Η καταγωγή του είναι από τον Άγιο Νικόλαο Χαλκιδικής. Μετά τις σπουδές του στο μάρκετινγκ, στη διαφήμιση και στις δημόσιες σχέσεις, η παιδική του αγάπη για το σχέδιο και τη ζωγραφική τον οδηγούν στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Η επαφή στο Άγιο Όρος με την Βυζαντινή αγιογραφία και ιδιαίτερα με την κρητική σχολή τον οδηγεί στην απόφαση να περάσει αρκετό διάστημα στο Άγιο Όρος. Εκεί, στην καρδιά της Βυζαντινής τέχνης, με την αγάπη και υποστήριξη των αδελφών της Ιεράς Κοινοβιακής Σκήτης του Προφήτη Ηλία, και με δάσκαλο τον μοναχό Παΐσιο τον Καρεώτη, θα έχει την ευκαιρία να μελετήσει από κοντά το έργο του αγαπημένου του παλαιού μάστορα, του «κυρ Θεοφάνη Στρελίτζα». Όπως ο ίδιος αναφέρει: «…είναι μοναδικό το να διαφωνείς με τον δάσκαλό σου για το χρώμα του προπλασμού και ως απάντηση να σε στέλνει δίπλα, στο Πρωτάτο, για να λυθεί το θέμα από τον ίδιο τον πρωτομάστορα…». Έκτοτε θα μοιράσει τις καλλιτεχνικές του αναζητήσεις ανάμεσα στο σήμερα και στο χθες. Ένα χθες αδιάρρηκτα δεμένο με το παρόν. Είναι μέλος του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος και του Συλλόγου Καλλιτεχνών Εικαστικών Τεχνών Πολυγύρου. Έχει παρουσιάσει τη δουλειά του σε ομαδικές και ατομικές εκθέσεις. Έργα του υπάρχουν σε ιδιωτικές συλλογές και στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Ο Γιώργος Αρσένης ζει και εργάζεται στον Πολύγυρο. Είναι παντρεμένος με την Άννα Μυλωνά και έχουν δύο παιδιά, τον Επίκουρο και τον Μάριο.

πολύγυρος

27

Αυτοπαρουσίαση:

«… Όταν ήμουν μικρός αγαπούσα την ζωγραφική… αυτός είναι ένας εύκολος, δοκιμασμένος τρόπος για να αρχίσει να μιλάει κανείς για την σχέση του με την τέχνη. Ο άλλος τρόπος είναι να προσπαθήσεις να αντιπαλέψεις την αρχική αμηχανία που προκαλεί η επίγνωση της άγνοιας όλων εκείνων των μικρών, αφανών, αλλά καθοριστικών λεπτομερειών που σε οδηγούν να πιάσεις ένα μολύβι και να αρχίσεις να περιπλανιέσαι σε έναν κόσμο που σχοινοβατεί στα όρια του πραγματικού και του ιδεατού. Σίγουρα κάτι συνέβη εκείνα τα καλοκαιρινά πρωινά στον Άγιο Νικόλαο, όπου το μόνο που άκουγες ήταν οι μέλισσες σε εκείνα τα πορτοκαλί χωνάκια που ποτέ δεν έμαθα πως λέγονται. Ασήμαντη λεπτομέρεια σε ένα γλυκοχάραμα μοναχικό και πλήρες. Ή τότε που ανεβασμένος στους ώμους του πατέρα μου αναζητούσαμε κοτσύφια στα ρέματα ή με τον παππού, τον Γιώργο, ψάχνοντας για χταπόδια στη Λατούρα. Κι αργότερα, χαμένος για ώρες ανάμεσα σε Γκούβαλη, Κελί και Τζέσμα. Εικόνες, εικόνες, εικόνες… Τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο. Εικόνες όμως χαραγμένες για πάντα στο νου και στην ψυχή. Πράγματα άυλα δηλαδή, που, ασυνείδητα στην αρχή, θες να τα τραβήξεις από τη λήθη στον «πραγματικό», στον υλικό κόσμο, για πάντα. Ακόμη και αυτό το «πάντα» είναι ένας λόγος για να ζωγραφίσεις. Είναι η ψευδαίσθηση της αιωνιότητας που προσφέρει η τέχνη με μεγάλες δόσεις πολλές φορές ματαιοδοξίας. Κάπως έτσι ξεκίνησε αυτή η εξωσυζυγική μου σχέση με την τέχνη. Μέσα από χρώματα, εικόνες και αρώματα. Να ένα ζωγραφικό πρόβλημα! Πώς αποδίδεις τη μυρωδιά του νοτισμένου πευκόδασους στο λιόγερμα; Θέλω να πω πως, αν δεν συμμετέχουν όλες σου οι αισθήσεις σ’ αυτή τη διαδικασία ταρίχευσης μνημών, τότε μοιραία κάτι θα μείνει απ’ έξω, κι αυτό το κάτι θα είσαι εσύ. Βέβαια, όλο αυτό το αυθόρμητο και παιδικό κάποια στιγμή ήρθε η ώρα να μπει σε τάξη. Κι έτσι ακολούθησε η Σχολή Καλών Τεχνών. Δυστυχώς, η τέχνη στην Ελλάδα, στη γενέτειρα της αισθητικής, δεν τυγχάνει της υποστήριξης που δικαιωματικά της αρμόζει. Θα μου πείτε, εδώ έχουν απαξιωθεί τόσες και τόσες

πολύγυρος

28

πολύγυρος

29

αξίες, η τέχνη θα έμενε απ’ έξω; Κι όμως, είναι θλιβερό επειδή το ανθρώπινο δυναμικό είναι πολύ, και είναι ετοιμοπόλεμο. Δείτε την προσπάθεια που ξεκίνησε εδώ, στον Πολύγυρο, με τον σύλλογο των καλλιτεχνών. Η συμμετοχή ήταν άμεση και αποτελεσματική. Ο κόσμος αγαπάει την τέχνη, χαίρεται να συμμετέχει. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η τέχνη τρέφεται από τις κρίσεις. Αυτό όμως προϋποθέτει γνώση, γνώση της ιστορίας μας, ώστε να μην είμαστε αναγκασμένοι να την ξαναζούμε, τουλάχιστον στις άσχημες εκδοχές της. Ίσως τελικά αυτό να λείπει στις μέρες μας. Η ουσιαστική γνώση. Γιατί η πληροφορία είναι άπλετη, και «άπλυτη», όπως θα συμπλήρωνε ένας φίλος πολυγυρινός. Πλέον η κριτική σκέψη είναι απαραίτητη. Εύκολο να ειπωθεί, δύσκολο να πραχθεί. Πάρτε για παράδειγμα την τέχνη της αγιογραφίας, ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής τέχνης. Κι όμως, έπρεπε να έρθω σε άμεση επαφή μαζί της για να κατανοήσω την μοναδικότητά της. Στην καθημερινότητά μας η εικόνα, στην καλύτερη περίπτωση, αποτελεί ένα λατρευτικό σκεύος, στη χειρότερη μία τέχνη αέναα επαναλαμβανόμενη, στάσιμη, σχεδόν νεκρή. Κι όμως, η αμεσότητα της επαφής με την βυζαντινή τέχνη, που μόνο το Άγιο Όρος μπορεί να προσφέρει σε τέτοια έκταση, αποτέλεσε μία αποκάλυψη για μένα. Ξαφνικά βρέθηκα μπροστά σε μία τέχνη όχι μόνο ολοζώντανη αλλά και αμιγώς ελληνική. Η βυζαντινή αγιογραφία στο αποκορύφωμά της, την κρητική σχολή, πρόσφερε στον κόσμο το απόσταγμα των ώριμων φρούτων της ελληνικής ζωγραφικής. Το Άγιο Όρος δεν με έφερε σε επαφή μόνο με την τέχνη του αλλά και με μία πλευρά της φύσης που την είχα ξεγραμμένη, για πάντα. Στο «Όρος» ξαναβρήκα την αρχέγονη φύση, που έζησα για λίγο και ονειρεύτηκα για πολύ. Σε κάθε γωνιά του ξεπηδάν εικόνες φύσης και δάσους αρχέτυπες, που στο μυαλό μπλέκονται με τις παιδικές αναμνήσεις και τις εξιδανικεύσεις του πολυτάλαντου χρόνου. Και μέσα στην ήρεμη αγριότητα του τοπίου, ηλιόλουστα πνευματικά ξέφωτα, όπως αυτό της Σκήτης του Προφήτη Ηλία.

πολύγυρος

30

Οφείλω πολλά στους αδελφούς της σκήτης. Αδέλφια κατ’ ουσία κι όχι μόνο κατ’ όνομα. Ποιον να πρωτοαναφέρω; Τον Γέροντα Ιωακείμ, που διακριτικά αλλά με αμέριστο ενδιαφέρον και αγάπη παρακολουθούσε την πρόοδό μου; (εξάλλου φροντίζει να μας το θυμίζει σε κάθε ευκαιρία: «..των φρονίμων ολίγα…»), τον πατέρα Φιλήμονα, που παρά την κούραση του στο τέλος της ημέρας – το τίμημα του αρχοντάρη – με ειλικρινή χαρά άκουγε τις ενθουσιώδεις φλυαρίες μου για κάθε καινούρια μου αγιογραφική κατάκτηση; Ποιον να αναφέρω χωρίς να τον αδικήσω; Όλοι τους άνθρωποι φιλότιμοι γεμάτοι αγάπη, αγάπη όχι μόνο για μένα αλλά και για κάθε επισκέπτη, που θα θελήσει να προσκυνήσει τον Προφήτη Ηλία και να λάβει τη χάρη του. Και φυσικά ο δάσκαλος, ο μοναχός Παΐσιος Καρεώτης, από τη συνοδεία του Γέροντα Δαυίδ στο Χιλανδαρινό κελί των Αρχαγγέλων στις Καρυές. Άνθρωπος πράος, πρόσχαρος, με πηγαίο χιούμορ και βαθειά γνώση της τέχνης του. Γνώση όχι μόνο τεχνική αλλά συνολική. Και είναι μία αλήθεια διαχρονική, πως δεν μπορείς να ζωγραφίσεις κάτι που δεν το γνωρίζεις, που δεν το ξέρεις παρά μόνο μέσω της απατηλής οπτικής μας εμπειρίας. Το πέρασμα από την αγιογραφία υπήρξε σταθμός στην καλλιτεχνική μου πορεία. Ξαναβρήκα τεχνικές που τις νόμιζα χαμένες, και πλέον αποτελούν μέρος και της υπόλοιπης δουλειάς μου. Έτσι είναι, την ζωγραφική δεν μπορείς να την εφεύρεις από την αρχή, πρέπει να ακολουθήσεις την πορεία της και να μάθεις από αυτή, διαφορετικά είτε θα ξανα-ανακαλύπτεις τον τροχό είτε θα αυταπατάσαι πως δήθεν το έργο σου είναι μοναδικό και πρωτότυπο. Στη ζωγραφική εξαιρετικά σπάνια πλέον θα προκύψει κάτι απολύτως νέο. Κάθε τι καινούριο βασίζεται σε κοπιώδη βήματα προγενέστερων ταξιδευτών. Στο δικό μου ταξίδι μόνιμοι σύντροφοι είναι τα παιχνίδια του χρόνου, η φύση και το κυνήγι. Το κυνήγι όχι μόνο ως πράξη αλλά ως συνολικό βίωμα, ως αξία. Γιατί αν το αποκόψεις από όλα όσα το απαρτίζουν, όπως τη συντροφικότητα, το σεβασμό –στον άνθρωπο, στο περιβάλλον, σε γραπτούς και άγραφους νόμους, στην ζωή την ίδια- τότε δεν απομένει τίποτα, παρά μόνο μία άσκοπη πράξη θανάτου.

31

πολύγυρος

Kαι έπειτα είναι και η αισθητική που έχει αναπτυχθεί με άξονα το κυνήγι. Αν παρατηρήσετε προσεκτικά ένα χειροποίητο όπλο ή ένα κυνηγετικό μαχαίρι φτιαγμένο όλο στο χέρι, με μεράκι, τότε θα βρεθείτε μπροστά σε πραγματικά έργα τέχνης. Ή τα γήινα χρώματα των κυνηγετικών ενδυμάτων, η χαρά του οφθαλμού! Ή τα ζώα, τι εξαιρετική φιγούρα ο κάπρος στην ωριμότητά του! Συμπαγείς όγκοι που πάλλονται από δύναμη και σιγουριά. Και θα μου πεις, αυτό το ζώο το σκοτώνεις; Όχι, το θηρεύω, κι όπως λέει ο Κλαύδιος: «… Tην ζωήν ζητών, ως βλέπω, θηρεύω θάνατον, κ’ εν τω θανάτω ζωήν ευρίσκω..»…» * Ο Γιώργος Κατσάγγελος, καθηγητής και κοσμήτορας της Σχολής Καλών Τεχνών ΑΠΘ έγραψε για τον Γιώργο Αρσένη: «…Ο Γιώργος Αρσένης αποφασίζει σημείο εκκίνησης του έργου του να αποτελέσει η ασχολία του με το κυνήγι του αγριογούρουνου. Στο χώρο της εικαστικής του εγκατάστασης προβάλλονται συγχρόνως 3 videos που δείχνουν τον ίδιο να πυροβολεί. Ο ήχος είναι εκκωφαντικός και ερεθίζει την ακοή, είναι σχεδόν αδύνατο να ακούσεις τον συνομιλητή σου. Στον τοίχο φωτογραφίες από ένα σκοτωμένο αγριογούρουνο και τέλος στο πάτωμα κομμάτια πραγματικού κρέατος αγριογούρουνου συσκευασμένα σε διαφανείς πλαστικές σακούλες αριθμημένες. Σε ένα κυνηγετικό καπέλο υπάρχουν φυσίγγια ισάριθμα με τις σακούλες κρέατος και αριθμημένα με τους ίδιους αριθμούς. Ο Αρσένης μας εξηγεί ότι έτσι γίνεται η διανομή του θηράματος στους κυνηγούς και μας προτρέπει να μοιρασθούμε με τον ίδιο τρόπο το κρέας του ζώου. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης γίνεται μέρος του έργου, ενώ σε αυτό ενσωματώνονται στοιχεία από performance πολύ προσφιλή στις μέρες μας».

* Καβάφης από το «Measure for Measure» του Shakespeare

32

πολύγυρος

Μαρίνος Φυλαχτός: 4ος Παραολυμπιονίκης στο Λονδίνο 1ος Ολυμπιονίκης στην καρδιά μας

Χρήστος Φυλαχτός – Γιάννης Κανατάς Το καλοκαίρι που μας πέρασε διεξήχθησαν στο Λονδίνο οι 14οι Παραολυμπιακοί Αγώνες. Μεταξύ των συμμετεχόντων ήταν κι ένας δημό-της Πολυγύρου, ο Μαρίνος Φυλαχτός από την Παλαιόχωρα στο αγώνι-σμα της δισκοβολίας. Ο Μαρίνος το 1978 σε ηλικία 5 χρόνων έχασε το αριστερό του πόδι ύστερα από ατύχημα με γεωργικό μηχάνημα, δεν έχασε όμως την πίστη του. Πόνεσε, βασανίστηκε, προσπάθησε όμως πολύ, αγω-νίστηκε, στάθηκε όρθιος και πέτυχε πολλά περισσότερα από μας τους …αρτιμελείς. Για το λόγο μόνο αυτό υποκλινόμαστε σ’ αυτόν και την οικο-γένειά του και να ξέρει πως τον έχουμε όχι 4ο Παραολυμπιονίκη, αλλά 1ο Ολυμπιονίκη στην καρδιά μας. «Π» …2 Σεπτεμβρίου 2012. Στο σπίτι του Θανάση Φυλαχτού στην Παλιόχωρα η τηλεόραση έπαιζε απ’ το πρωί τους Παραολυμπιακούς Αγώνες σε απευθείας σύνδεση με το Λονδίνο. Η κυρά Κατίνα βγήκε για λίγο έξω από το δωμάτιο που ήταν η τηλεόραση, μπήκε στη μικρή κου-ζίνα και άφησε για λίγο τη σκέψη της να ταξιδέψει στο παρελθόν, τότε που εξαιτίας ενός τραγικού ατυχήματος άλλαξε η ζωή ολόκληρης της οικογένειας… «Ήταν 31 Ιουλίου του 1978, όταν ξαφνικά είδε τον άνδρα της τον Θανάση να έρχεται προς το σπίτι αλαφιασμένος μέσα στα αίματα και τον πεντάχρονο γιο της, το Μαρίνο (Μάριο για τους δικούς του) στην αγκαλιά του. Μέσα στην παγωμάρα που την κατέλαβε δεν πρόσεξε το πόδι που του έλλειπε. -Κατίνα, γρήγορα μια κουβέρτα να σκεπάσουμε το παιδί, γρήγο-ρα…, το παιδί!!!, ακούστηκε σπαρακτική και απεγνωσμένη η φωνή του άντρα της. Ανέβηκε στο σπίτι κρατώντας το κεφάλι της, πήρε μια κουβέρτα, μπήκαν στο κόκκινο αμάξι και πήγαν το Μάριο στο Αγροτικό Ιατρείο. Από κει στο νοσοκομείο Πολυγύρου και στη συνέχεια σ’ όλα σχεδόν τα νοσοκομεία της Θεσσαλονίκης… Ο καιρός περνούσε, η κυρά Κατίνα δεν έλλειψε λεπτό απ’ το πλευ-ρό του, ο άντρας της ο Θανάσης πηγαινοερχόταν σε καθημερινή βάση, χωράφι-νοσοκομείο, νοσοκομείο-χωράφι η διαδρομή του για πολύ καιρό. Ο Χρήστος ο αδελφός του έμενε σε σπίτια συγγενών… Ύστερα από πολύ καιρό ο Μάριος επέστρεψε επιτέλους στο σπίτι του. Πόσο ευτυχισμένη στιγμή αλλά συγχρόνως και τόσο στενάχωρη. Ο Μάριος εκείνη τη μέρα καθόταν στη μικρή κουζίνα με τον πατέρα του και τον αδελφό του. -Μαμά, ο Χρήστος δε μ’ αφήνει να σηκωθώ απ’ το κρεβάτι, είπε, όταν είδε τη μάνα του να μπαίνει. Ο πατέρας την κοίταξε κατάματα παγωμένος κι ανήμπορος να ξεπε-ράσει ανώδυνα τη στιγμή. -Έχει δίκιο ο αδελφός σου Μάριε. Θα χρειαστούν λίγες μέρες ακόμα για να γίνει καλά το πόδι σου, θα δεις. -Ρε μάνα, αφού δεν έχω πόδι, πώς θα γίνει καλά, αποκρίθηκε ο Μάριος. Ένα λυγμό πήγε να «πνίξει» ο πατέρας, μα δεν μπόρεσε. Η κυρά Κατίνα έκλαιγε βουβά κι ασταμάτητα. Τι να πει κανείς τέτοιες ώρες! -Μάριε, πήρε αποφασιστικά το λόγο ο πατέρας. Δεν θα έχεις πόδι, αλλά εμείς θα είμαστε πάντα δίπλα σου και θα κάνουμε τα αδύνατα-δυνατά να σε βάλουμε τεχνητό. Θα πάμε στην Αθήνα κι όπου αλλού χρειαστεί.

Ο Μαρίνος Φυλαχτός στο Λονδίνο.

-Μπαμπά, τα άλλα παιδιά θα με κοροϊδεύουν και θα με λένε κουτσό. Κι ούτε μπάλα θα μπορώ να παίξω, το ξέρω! -Και μπάλα θα παίξεις και δε θα σε κοροϊδεύει κανένας, προσπάθη-σε να τον ενθαρρύνει ο πατέρας του…»

Από τότε πέρασαν 34 ακριβώς χρόνια. …2 Σεπτεμβρίου 2012 περί τις 2 το μεσημέρι, η κυρά Κατίνα επανήλθε από τις σκέψεις της, που σαν ασπρόμαυρη ταινία πέρασαν από το μυαλό της, και άρχισε να ετοιμάζει τα κεράσματα για τους φίλους, που είχαν έρθει να δουν μαζί τον Μάριο να αγωνίζεται στους Παραολυμπιακούς αγώνες του Λονδίνου, όταν άκου-σε δυνατές φωνές απ’ το δωμάτιο που ήταν η τηλεόραση. Τα παράτησε όλα, επέστρεψε στο δωμάτιο και στριμώχτηκε στην άκρη του καναπέ. Στην οθόνη της τηλεόρασης ήταν ο Μάριός της, ψηλός και δυνατός, ωραίος και αποφασιστικός, έτοιμος να ρίξει την πρώτη βολή. Απόλυτη ησυχία επικράτησε για λίγες στιγμές κι ύστερα όλοι σηκώθηκαν πανηγυ-ρίζοντας. Η κυρά Κατίνα ντράπηκε να πανηγυρίσει, γελούσε και έκλαιγε συγχρόνως. Η πρώτη βολή μετρήθηκε στα 38,31 μέτρα. Η δεύτερη στα 39,50 ενώ η τρίτη, και πιο συγκλονιστική προσπάθεια μετρήθηκε 41,63. Ήταν επίδοση που τον έφερνε στην 4η θέση του κόσμου με νέο ατομικό ρεκόρ… Τέτοια χαρά είχε να νοιώσει η κυρά Κατίνα εδώ και 34 ολόκληρα χρό-νια. Κι ενώ οι άλλοι μέσα πανηγύριζαν ακόμα και τσούγκριζαν τα ποτήρια τους, αυτή πήγε κι άναψε το καντήλι στη μικρή κουζίνα κι ευχαρίστησε το Θεό που της χάρισε τέτοια παιδιά.

Σύντομο βιογραφικό: Ο Μαρίνος Φυλαχτός γεννήθηκε το 1973 στην Παλιόχωρα Χαλκιδικής, όπου έβγαλε το Δημοτικό και το Γυμνάσιο, το δε Γεν. Λύκειο στην Αρναία. Για πρώτη φορά συμμετείχε στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα το 1998, ενώ το 2002 κατέλαβε την πρώτη θέση. Έκτοτε κατακτά τον Πανελλήνιο τίτλο ανελλιπώς. Στην Εθνική ομάδα συμμετέχει από το 2005, όταν στο Πανευρωπαϊκό της Φιλανδίας κατάκτησε την 5η θέση. Σημαντικότερες διακρίσεις του: 2ος στο Παγκόσμιο πρωτάθλημα στην Ταιβάν το 2007 και στο Πανευρωπαϊκό της Ολλανδίας το 2012, 3ος στο Παγκόσμιο της Ν. Ζηλανδίας το 2011 και 6ος στην Παραολυμπιάδα του Πεκίνου το 2008. Προπονήτριά του τα τελευταία 2 περίπου χρόνια είναι η Βούλα Ουγκρενίδου. «Π»: Το άρθρο συντάχθηκε από τον Γιάννη Κανατά, με βάση κεί-μενο του Χρήστου Φυλαχτού, αδελφού του Μάριου.

33

πολύγυρος

Μετά τη συγκλονιστική προσπάθεια η χαρά και η επιβεβαίωση της νίκης.

Ο Μαρίνος Φυλαχτός στο ταμπλό του γηπέδου όπου διεξήχθησαν οι Παραολυμπιακοί Αγώνες του Λονδίνου.

34

πολύγυρος

Μικρά πεζά… Χριστουγεννιάτικα του Νίκου Βασιλάκη

Ο Παπαδιαμάντης στην Αθήνα Ο Παπαδιαμάντης ερχόμενος στην Αθήνα, παρά τις δυσκολίες που συνάντησε και παρά την νοσταλγία της Σκιάθου βρήκε τόπους για περι-πάτους μοναχικούς. Βρήκε εκκλησία που ήταν η αδυναμία του, αλλά και κάτι άλλο, που ως τώρα του ήταν άγνωστο, το θόρυβο, τη ζωή της πόλεως με τη μεγάλη εμπορική κίνηση. Η Αθήνα του 1873 δεκαπλασιάστηκε, κατέβηκαν απ’ τις επαρχίες εργατιά και ξωμερίτες και στεγάστηκαν με τις φαμίλιες τους σε πολυκα-τοίκητες αυλές με μικρά δωμάτια. Στην Αθήνα ο Παπαδιαμάντης οργανώνει τη ζωή του. Τις ώρες της δουλειάς στην «Εφημερίδα» του Κορομηλά με διηγήματα και μεταφράσεις από τα γαλλικά ρώσων συγγραφέων. Τις ώρες της σχόλης στο μπακάλικο του Καχριμάνη στου Ψυρρή και στο εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου στο Μοναστηράκι. Οι δύο αυτοί τόποι με την ξεχωριστή ατμόσφαιρα είναι η τροφή της ψυχής του. Στο εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου τον φέρνει η επιθυμία κάποιας ήσυχης εκκλησίας που να μοιάζει λίγο με τις εκκλησίες της Σκιάθου, όπου συμμετέχει και ο ίδιος ως δεξιός ψάλτης. Ο Άγιος Ελισσαίος έγινε το καταφύγιο της ψυχής του με τις πολλές γυναίκες γονατιστές να παρακο-λουθούν τις αγρυπνίες. Στο μπακάλικο του Καχριμάνη, που τα βράδια έπαιρνε την όψη ταβέρ-νας, συναντούσε την παρέα του, μια ομάδα από ιδιόρρυθμους ανθρώπους σαν αυτόν, φτωχούς, απλούς και προπαντός θρήσκους: Ο Χριστοφίλης ψάλτης και καντηλανάφτης στον Άγιο Ελισσαίο που θέλει να γίνει καλόγερος. Ο Στρατής ο Ανθουλάς. Ο κυρ Θεοφάνης απόφοιτος της Νομικής, άνεργος αλλά πλούσιος με το μεράκι της συλλογής προφητικών βιβλίων. Ο Νήφων, καμιά φορά ο Μωραϊτίδης ξάδελφος και αριστερός ψάλτης στον Άγιο Ελισαίο και άλλοι. Πολλές φορές ψέλνουν αγαπημένα τους τροπάρια, κοντάκια, αίνους μεταβάλλοντας την ταβέρνα σε εκκλησία. Στο μπακάλικο του Καχριμάνη περνούσαν άνθρωποι κάθε κατηγορίας, πλούσιοι, φτωχοί, λυπημένοι, χαρούμενοι, κυρίως γυναίκες του λαού ταλαιπωρημένες σαν κι αυτόν. Ο Παπαδιαμάντης στο μπακάλικο του Καχριμάνη καθότανε πολλές ώρες μόνος του παράμερα, έπαιρνε κοντά του το μελάνι του και με συντροφιά το ποτηράκι του και τα σιγαρέτα, έγραφε διηγήματα. Άλλοτε καθότανε με σταυρωμένα στο στήθος τα χέρια με σκυμμένο το κεφάλι του, έδινε την εντύπωση ότι έλεγε μέσα του μια προσευχή. Ο Παπαδιαμάντης αργά τα βράδια περνούσε σα φάντασμα τα στενο-ρύμια του Ψυρρή και πήγαινε στο σπίτι του. Δεν εύρισκε κανένα, δεν τον έβλεπε κανένας. Το πρωί έφευγε σκαστός, αμίλητος, σοβαρός. Πότε έρχονταν, πότε έφευγε, δεν ήξεραν οι γειτόνοι. Τις νύχτες ο φτωχόκοσμος κοιμόταν. Μόνο ο σκύλος της μάντρας αγρυ-πνούσε και του έκανε πολλές φορές πανηγυρική υποδοχή. Στην αυλή ο φτωχόκοσμος ρουχάλιζε ή παραμιλούσε, δοσμένος στο όνειρο κι η κληματαριά σάλευε ανατριχιαστικά τα φύλλα της που χάριζαν λίγη δροσιά στους απόκληρους της ζωής και λίκνιζαν τους καθημερινούς τους πόνους. Εκεί, στο βάθος της αυλής της φτωχογειτονιάς τον περίμενε το ερημικό και κρύο κελί του για να δοθεί στο καλόβουλο όνειρο που θα τον έφερνε στο σπίτι του, στους δικούς του, στις αγαπημένες ευωδιές του νησιού του,

Ο Παπαδιαμάντης στη Δεξαμενή το 1906. Έργο του Δ. Μουράρου.

«Ο έρωτας στα χιόνια». Έργο του Δ. Μουράρου.

35

πολύγυρος

στα ρόδινα ακρογιάλια. «Καρδιά του χειμώνος. Χριστούγεννα. Ο Μπάρμπα Γιαννιός ο Έρωντας κατέβαινεν από το παλαιόν μισογκρεμισμένο σπίτι μορμυρίζων με τρόπον ώστε να τον ακούει η γειτόνισσα Σεβντάς είναι αυτός δεν είναι τσορβάς … έρωντας είναι δεν είναι γέροντας. Χειμών βαρύς επί ημέρας ο ουρανός κλειστός επάνω εις τα βουνά χιόνες εις τον κάμπον χιονόνερον….» «Ο έρωτας στα χιόνια»

«Το Γιάννη το Νηφιώτη και τον Αργύρη της Μυλωνούς, τους έκλεισε το χιόνι απάν’ στο Κάστρο….» «Στο Χριστό στο Κάστρο» Χριστούγεννα 2012: Θα γιορτάσω φέτος τα Χριστούγεννα με την οικογένειά μου στον Πειραιά. Θα περάσω από τον Άγιο Ελισσαίο, το εκκλησάκι του Παπαδιαμάντη ν’ ανάψω ένα κερί, στο μπακάλικο του Καχριμάνη στου Ψυρρή να πιώ ένα κρασί. Μπορεί στο πρόσωπο κάποιου φτωχού μεσήλικα άνδρα στο δρόμο με μαύρα πυκνά μαλλιά, ακατάστατα γένια, μακρύ επανωφόρι, να διακρί-νω το πρόσωπο του Παπαδιαμάντη κι ακόμη αν είναι ξαστεριά και δεν χιονίζει να δω στον ουρανό το λαμπερό αστέρι που οδήγησε τους τρεις μάγους και τους φτωχούς ποιμένες στη Φάτνη της Βηθλεέμ. «Νύχτα γεμάτη θαύματα νύχτα σπαρμένη μάγια» Τη νύχτα των Χριστουγέννων όλα μπορεί να συμβούν.

*** Τα ρόδια Τα ρόδια από τη μικρή ροδιά της αυλής η μητέρα τα έδενε δυο-δυο, ή τρία-τρία με σπάγκο και τα κρέμαγε ψηλά στο ταβάνι να μη τα φτάνουμε.Την παραμονή των Χριστουγέννων τα κατέβαζε και μ’ αυτά στολίζαμε το Χριστουγεννιάτικο δέντρο μαζί με καρύδια τυλιγμένα σ’ ασημόχαρτα και τούφες-τούφες βαμβάκι στα κλαδιά του δέντρου για χιόνι. Την παραμονή των Χριστουγέννων, πόσο χαρούμενα όλα τ’ αδέρφια με τα γιορτινά μας ρούχα και τα παπούτσια περιμένοντας γύρω α’ το αναμ-μένο τζάκι να χτυπήσουν οι καμπάνες… Το βράδυ αυτό πιστεύαμε πως ο Χριστός θα γεννιόταν στο στάβλο το δικό μας. Από νωρίς γεμίζαμε με άχυρο όλα τα παχνιά να έχουν τροφή: το άλογο, η αγελάδα και ο γαϊδαράκος μας «ο Σίμος» για να ζεστάνουν με το χνώτο τους τον νεογέννητο Χριστό, καθώς έξω στην αυλή θα έπεφτε απαλά-απαλά το χιόνι!

Αλ. Παπαδιαμάντης. Έργο του Ιερομονάχου Αναστασίου.

«Τα ρόδια». Έργο του Παράσχου Καραδήμου.

36

πολύγυρος

Το ελατάκιΔήμητρα Χαριστού

Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένα μικρό πανέμορφο ελατάκι που είχε φυτρώσει ανάμεσα σε μεγαλύτερα έλατα, σε μια φυτεία ελάτων, κάπου στη βόρεια Χαλκιδική. Είχε βαθυπράσινο χρώμα, πλούσια κλαδιά και πυ-κνό φύλλωμα. Ξετρέλαινε τις πεταλούδες που τριγύρναγαν διαρκώς γύρω του και τα πουλάκια ήθελαν μόνο σ’ αυτό να φωλιάζουν. Οι σκίουροι για τις δικές του κουκουναρίτσες μάλωναν και τα μεγάλα γκρίζα μανιτάρια μόνο στη δική του ρίζα φύτρωναν. Ήταν όμορφο πολύ αλλά και πολύ αχάριστο και πολύ ανυπόμονο. Δεν του άρεσε η ζωή μέσα στον καθαρό αέρα και τη φύση και βιαζόταν πολύ να μεγαλώσει για να πραγματοποιηθεί το μεγάλο του όνειρο, που ήταν να στολιστεί χριστουγεννιάτικα και να στηθεί πίσω από μια βιτρίνα ή μέσα σ’ ένα πλούσιο σαλόνι. Ζήλευε κάθε φορά που τα τσεκούρια και τα πριόνια των ανθρώπων έριχναν στη γη άλλα έλατα τριγύρω του κι έκανε φασαρία κουνώντας δυνατά τα κλαδιά του για να το προσέξουν. Του κάκου όμως, γιατί τα μικρά ελατάκια δεν κάνουν για τέτοιες δουλειές. Κι αυτό, όσο κι αν βιαζόταν, παρέμενε μικρό γιατί κάθε χρόνο μόνο μια σειρά κλαδάκια βγάζουν τα έλατα όσο κι αν ρουφούν αχόρταγα το νερό της βροχής, όσο κι αν σπρώχνουν βαθιά στη γη τις ρίζες τους για να βρουν στήριξη γερή και υγρασία. Πέρασε πολλά χρόνια της ζωής του πάνω σε κείνο το βουνό, ώσπου ένα πρωινό του Δεκέμβρη, που χιόνιζε κι έκανε κρύο πολύ, ήρθε κι η δική του σειρά, μεγάλο έλατο πια, να πελεκηθεί. Γεμάτο τρελή αγωνία άκουσε το τρίξιμο του χιονιού κάτω απ’ τις βαριές μπότες του ξυλοκόπου, που το πλησίασαν, και στην κυριολεξία απόλαυσε τη στιγμή που το ηλεκτρικό πριόνι έμπαινε βαθιά στη σάρκα του κορμού του. Έπεσε με πολύ θόρυβο στη γη, έτσι όπως ονειρευόταν πάντοτε να κάνει. Κι ύστερα το έσυραν άτσαλα πάνω στο χιόνι κι αφού του έβαλαν δυο ξύλα σταυρωτά για βάση το φόρτωσαν σ’ ένα φορτηγό και το κουβάλησαν στην πόλη των πολλών αντιθέσεων για να πουληθεί. Στεκόταν καμαρωτό πάνω στην ξύλινη βάση του και περίμενε κάποιον για να το αγοράσει, εκεί στην άκρη μιας πλατείας, μιας απ’ τις πολλές πλατείες της πόλης, στην πιο όμορφη, στην πιο ονομαστή, στην πιο βρώμι-κη. Κόσμος και κοσμάκης περνούσε από μπροστά του. Οι περισσότεροι στέκονταν και το χάζευαν για λιγάκι, μα σαν έβλεπαν την τιμή του κου-νούσαν το κεφάλι τους, έκαναν ένα:τς! τς! κι απομακρύνονταν βιαστικοί. Το φυσικό έλατο, μουρμούριζαν είναι πεταμένα λεφτά και περιττή πολυ-τέλεια μέσα στην οικονομική κρίση που τυραννάει τη χώρα μας τούτη την εποχή.

Χιονισμένο τοπίο στον Χολομώντα.

Το ελατάκι.

37

πολύγυρος

Οι μέρες έφευγαν βιαστικές η μια μετά την άλλη, τα Χριστούγεννα πλησίαζαν και το έλατο έμενε απούλητο. Εκεί πάντα στην ίδια θέση, στην άκρη της μεγάλης πλατείας , παρέα με τα άλλα αδέρφια του που έμεναν κι εκείνα απούλητα και με τον παραγωγό που έβριζε την κρίση, την κακή του τύχη, τον καιρό που δεν ήταν πολύ χειμωνιάτικος, τον κόσμο που τα φετι-νά Χριστούγεννα θα στόλιζε ψεύτικο δέντρο. Βλέπεις τόσες μέρες ήταν ο άνθρωπος μακριά απ’ το σπίτι του και τη βολή του, αγανάχτησε. Όμως τις μέρες που έστεκε εκεί το έλατο είδε, άκουσε έμαθε. Είδε αξιοπρεπείς ανθρώπους να ψάχνουν μέσα στα σκουπίδια, είδε και μικρομάνες να ζητιανεύουν το γάλα του μωρού τους. Είδε ένα χαρτόνι που έγραφε: «πεινάω» κρεμασμένο στο στήθος ενός ξερακιανού μεσήλικα με βουλιαγμένα μάτια, είδε κι ένα παλικάρι που έστεκε στην άκρη χωρίς πόδια και το προσπερνούσαν αδιάφοροι εκείνοι που μπορούσαν να το βοη-θήσουν κι όμως δεν το έκαναν. Είδε και μικρά παιδιά να γυρνάν ξυπόλητα πουλώντας λουλούδια και χαρτομάντιλα κάτω απ’ την άγρυπνη ματιά των «προστατών» τους είδε και κάποιους απελπισμένους που έστηναν πάγκο πουλώντας προσωπικά τους αντικείμενα. Άκουσε το Βαρδάρη να φυσά άγρια πάνω από τα κεφάλια αυτών που κοιμούνταν στα παγκάκια και να θέλει σα μανιακός να ξεσκίσει τα χαρ-τόκουτα όσων περνούσαν τη νύχτα τους μέσα σε αυτά. Τρόμαξε με τους καυγάδες των μεθυσμένων που γύριζαν χαράματα σπίτι και των νεαρών ανθρώπων που γύρευαν απελπισμένα τη δόση τους. Έκλαψε κι αυτό με τα βρέφη που εκτίθονταν για ζητιανιά, πρωί-πρωί στις εισόδους των πο-λυκατοικιών και με το σακάτη που δεν μπόρεσε να πουλήσει έναν ταμπλά σουσαμένια κουλούρια. Τρόμαξε πολύ, όταν άκουσε τις υποκριτικές συζητήσεις των καθώς πρέ-πει κυριών που μπαινόβγαιναν ολημερίς στην κοντινή εκκλησία και τις ψεύτικες κουβέντες όλων εκείνων που βολεμένοι και ξέγνοιαστοι αρνού-νταν να δεχτούν και να παραδεχτούν πως υπήρχε τόση δυστυχία γύρω τους. Κι έμαθε πως στον κόσμο υπάρχει ανισότητα κι αδικία και πίκρα και πόνος πολύς. Κατάλαβε πως οι καταστάσεις δεν αλλάζουν τους ανθρώ-πους κι οι κακοί κι οι σκληροί παραμένουν πάντα ίδιοι όσο κι αν ο διπλα-νός τους υποφέρει, όσες φορές κι αν γεννηθεί ξανά και ξανά στη φάτνη του το Θείο Βρέφος. Πόνεσε κι έκλαψε πικρά με την κατάντια των ανθρώπων και μαράζωσε και τίναξε με καημό τα κλαδιά του πέρα δώθε, τόσο που μάδησαν κι έγινε πολύ άσχημο. Χωρίς ελπίδα καμιά, ανήμερα Χριστούγεννα, ξαναφορτώθη-κε στο αμάξι μαζί με τ’ άλλα έλατα και πήρε πάλι το δρόμο του βουνού για την καταστροφή του. Χαζούλικο και βιαστικό ελατάκι, τι νόμιζες πως θα κέρδιζες, αν έφευγες μακριά από τον τόπο σου; Καλά Χριστούγεννα!!!

Έλατα στο Χολομώντα.

Χιονόπόλεμος...

38

πολύγυρος

Τα τελευταία κάλαντα(Το τελευταίο μου τραγούδι)

Γιάννης ΤσίκουλαςΟμότ. Καθηγητής Παιδιατρικής ΑΠΘ

Πλησίαζαν τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά. Εγώ εκείνη τη χρονιά ήμουνα μαθητής στην πρώτη τάξη του Γυμνασίου. Από τις αρχές του Δεκέμβρη η μάνα μου μια μέρα μου έκανε μια ερώτηση – προειδοποίηση: «Δε π’στεύου φέτου τ’ Αηβασλιού να θέλ’ς να πεις του τραγούδ’; Θάνι μιγάλ’ ντρουπή». «Τραγούδ’» ονομάζαμε τα κάλαντα, που λέγαμε «τ’ Άηβασλιού», την ημέρα της Πρωτοχρονιάς δηλαδή, όπως συνηθίζονταν εκείνα τα χρόνια και όχι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς όπως γίνεται τώρα. Και ήταν και τα μοναδικά κάλαντα των εορτών, γιατί τότε δε λέγαμε κάλαντα τα Χριστούγεννα ή τα Φώτα. Δεν πίστευε λοιπόν η μάνα μου ότι θα ήθελα να πω το τραγούδι εκεί-νη τη χρονιά, πράγμα το οποίο όφειλα οπωσδήποτε να πιστέψω κι εγώ! Θα ήταν μεγάλη ντροπή. Θεωρούνταν όντως μεγάλη ντροπή. Κορόιδευαν ανηλεώς όσα παιδιά, που ενώ είχαν τελειώσει το Δημοτικό, εξακολουθού-σαν να το λένε. Αν έβλεπαν κάποιο τολμηρό αγόρι, γιατί πρακτικώς τα κορίτσια δεν τολμούσαν, να εξακολουθεί να λέει το τραγούδι παρόλο που ήταν απόφοιτος Δημοτικού, το στόλιζαν με ποικίλους κοσμητικούς χαρα-κτηρισμούς όπως «Βρε τουν κλίκα, βρε τουν κριμανταλά, βρε του γου-νίδα, ακόμα γυρίζ’(ι) κι τραγ’δάει». Έτσι λοιπόν θεωρώντας το ντροπή μεγάλη να πω τα κάλαντα, μαθητής ων του Γυμνασίου, άρχισα αναγκαστικά να συμφιλιώνομαι με την ιδέα της αποχής, παρόλο που αυτό ένιωθα να μου στοιχίζει. Όσο πλησίαζαν οι γιορτές, τόσο πιο έντονα αναπολούσα την έξαψη με την οποία περίμενα τέτοια εποχή τη μέρα τ’ Αηβασλιού, που θα ‘λεγα το τραγούδι και βέβαια τα όσα προηγούνταν. Και προηγούνταν πολλά! Και πρώτα-πρώτα κανονί-ζαμε την παρέα με την οποία θα λέγαμε το τραγούδι. Η δική μου η παρέα ήταν συνήθως ο αδελφός μου και η ξαδέλφη μου η Τασούλα. Μετά έπρε-πε να αποφασίσουμε ποιο τραγούδι θα πούμε. Τέσσερα ήταν τα κύρια τραγούδια μεταξύ των οποίων θα επιλέγαμε:1. «Σήκω κυρά μου κι άνοιξε την πόρτα την καρένιαέχω δυο λόγια να σου πω γλυκά και ζαχαρένια …»,2. «Άγιε μου Βασίλη, τραγουδούν τα χείληνα καλωσορίσεις τα μικρά παιδιά …»,3. «Πάει ο παλιός ο χρόνος, ας γιορτάσουμε παιδιά …», και4. «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψιλή μου δεντρολιβανιά …». Τα δύο πρώτα ήταν για μικρότερα παιδιά, ενώ τα δύο τελευταία για μεγαλύτερα. Δε θυμάμαι να πέρασε χρονιά που να μην καυγάδιζε η παρέα μου για την επιλογή του τραγουδιού. Όταν ήμασταν μικρότεροι καυγαδίζαμε για το αν θα πούμε το «Σήκω κυρά μου» ή το «Άγιε μου Βασίλη». Ομηρικοί όμως καυγάδες γίνονταν στη μεταβατική περίοδο, τότε που θα έπρεπε να αρχίσουμε να λέμε τα τραγούδια που ήταν για μεγαλύτερα παιδιά. Επειδή το ηλικιακό όριο ήταν κατά το μάλλον ή ήττον αυθαίρετο, έπρεπε ο καθένας να αποφασίσει πότε θα άφηνε τα παιδικά για να προχωρήσει στα επόμενα. Κι εκεί, όπως είπα, γινόταν οι καυγάδες γιατί υπήρχαν δια-φορετικές γνώμες με αποτέλεσμα να κινδυνεύει πολλές φορές και η συνεργασία μας. Τέλος, όταν αποφασίζαμε να υιοθετήσουμε το ρεπερτό-ριο των μεγαλύτερων παιδιών, αντιμετωπίζαμε ένα συνθετότερο πρόβλη-μα. Ποιο από τα δύο «μεγαλίστικα» θα λέγαμε. Το «Αρχιμηνιά κι αρχι-χρονιά» λόγω του ζωηρού και κάπως επιθετικού του χαρακτήρα θεωρού-νταν αγορίστικο και το υποστηρίζαμε εγώ και ο αδελφός μου, ενώ η

Πρωτοχρονιά 1953. Οι αδερφοί Αντώνιος και Νικόλαος Παλαμήδη μετά τα κάλαντα. Έχοντας «μέσα στη σακούλα ούλα» τα φιλοδωρήματα.

39

πολύγυρος

ξαδέλφη μας προτιμούσε το νοσταλγικό και τρυφερό «Πάει ο παλιός ο χρόνος». Για να πω την αλήθεια κατά βάθος κι εγώ αυτό προτιμούσα αλλά ως αγόρι δεν έπρεπε εκείνα τα χρόνια να δείχνω ότι έχω ευαισθησί-ες. Έτσι, για την «τιμή των όπλων», τις κατέπνιγα, όπως και πολλές άλλες, πράγμα για το οποίο έχω βέβαια μετανιώσει πικρά. Μετά την επώδυνη επιλογή του τραγουδιού ετοιμάζαμε τις πάνινες σακούλες που θα συγκεντρώναμε τα προϊόντα των κόπων μας (κουλούρια, γλυκά και αλμυρά, ξυλοκέρατα, αμύγδαλα, καρύδια, φουντούκια, ξερά σύκα, «φοντάν» κλπ.). Εδώ αξίζει να αναφέρω ότι όλα τα ανωτέρω, όταν φθάναμε στα σπίτια μας, έτσι όπως τα ρίχναμε όπως να ‘ταν στις σακού-λες, είχαν γίνει μια μάζα, ένα μίγμα απροσδιόριστο. Ύστερα έπρεπε να κάνουμε λίστα των σπιτιών στα οποία θα πηγαίνα-με. Η λίστα βέβαια δεν ήταν γραπτή αλλά την επαναλαμβάναμε συχνά προσπαθώντας να την εμπλουτίσουμε με σπίτια που μπορεί να μας είχαν ξεφύγει. Τέλος κάναμε τρελά όνειρα για τα πράγματα που θα αγοράζαμε με τα χρήματα που θα κερδίζαμε από το τραγούδι. Εκείνη η έξαψη της αναμο-νής και των προετοιμασιών άξιζε για εμάς το χρυσάφι όλου του κόσμου. Ανήμερα της Πρωτοχρονιάς ξυπνούσαμε από τα χαράματα και βγαίνα-με στους δρόμους είτε έβρεχε, είτε χιόνιζε, είτε είχε παγωνιά. Αρχίζαμε από τα γειτονικά σπίτια και μετά γυρνούσαμε όλον τον Πολύγυρο για να πάμε στα προγραμματισμένα φιλικά και συγγενικά σπίτια. Θυμάμαι πολ-λές φορές να μας ανοίγουν οι νοικοκυραίοι αγουροξυπνημένοι πριν προ-λάβουν ακόμα να βγάλουν τα νυχτικά τους, αλλά πάντα με χαμόγελα και με ευχές. Με πίκρα λοιπόν, επειδή έχανα όλη αυτή τη μαγεία που αναπολούσα, περίμενα εκείνη τη χρονιά τις γιορτές. Μια πίκρα όμως, που την απάλυνε εν μέρει η αίσθηση ότι ήμουν πια μεγάλος, ήμουν πια μαθητής Γυμνασίου. Όσο όμως πλησίαζαν οι γιορτές, ένιωθα μέσα μου να συγκρούονται όλο και περισσότερο τα δυο αυτά συναισθήματα και να με αναστατώνουν. Γρήγορα όμως το ξεπερνούσα. Ή νόμιζα ότι το ξεπερνούσα. Τέλος έφτασε η μέρα τ’ Αηβασλιού. Ξύπνησα πάλι από τα χαράματα, αλλά αυτή το φορά όχι για να πάρω τους δρόμους για να πω εγώ το τραγούδι, αλλά για να περιμένω μαζί με την οικογένειά μου τα άλλα παιδιά να μας πουν εκείνα το τραγούδι. Κατά τη διάρκεια της αναμονής κάποια στιγμή ένιωσα μάλιστα ιδιαίτερα έντο-νο το αίσθημα της υπεροχής. Δεν ήμουν πια το μικρό παιδί που γυρνούσε από πόρτα σε πόρτα για να λέει το τραγούδι, αλλά ήμουν από τη μεριά των μεγάλων, που θα δίναμε τα δώρα και τα χρήματα στα παιδιά. Είπαμε. Τα συναισθήματά μου εκείνες τις ώρες εναλλάσσονταν και αλλη-

1957. Κάλαντα στο κέντρο του Πολυγύρου. Αναγνωρίζονται Βάσω Χαλκιοπούλου, Νίκος Κούρτης, Ανδρέας Μαντζούφας, Νίκος Χατζησήσης, Σπύρος Μπαρκούκης, Νίκος Μουταφτσής.

40

πολύγυρος

λοσυγκρούονταν συνεχώς μέσα μου. Ώσπου ήρθε η κρίσιμη στιγμή. Μόλις έφτασε στην πόρτα μας η πρώτη παρέα παιδιών και άρχισαν με τις τρυφερές και ασουλούπωτες φωνούλες τους να τραγουδούν και να υμνούν τον καινούριο χρόνο, ένιωσα τον κόσμο να αναποδογυρίζει. Ένιωσα τέτοια ταραχή, τέτοια αναστάτωση που ακόμα και τώρα, που το σκέφτομαι, συγκλονίζομαι ξανά σα να το ξαναζώ.Έτρεξα, κλείστηκα στο δωμάτιό μου, σωριάστηκα στο κρεβάτι μου και άρχισα να κλαίω. Πικρά και καυτά δάκρυα έτρεχαν ασταμάτητα και λυγ-μοί και αναφιλητά με συντάραζαν για πολλή ώρα. Δε μπορούσα να ελέγ-ξω τον εαυτό μου. Ένιωθα ότι εκείνη τη στιγμή έχανα κάτι πολύτιμο, ένα κομμάτι από τη ζωή μου, χάνοντας το προνόμιο, που μου χάριζε η παιδική μου ηλικία, να λέω δηλαδή το τραγούδι τ’ Αηβασλιού τη μέρα. Θρηνούσα το χαμένο μου προνόμιο. Θρηνούσα, χωρίς να το συνειδητοποιώ τότε, την παιδική μου ηλικία, που ένιωθα ότι την έχανα για πάντα. Θρηνούσα τις ξένοιαστες ώρες. Θρηνούσα την έξαψη, που ζούσα εκείνες τις ημέρες. Έμπαινα στον αδυσώπητο κόσμο των μεγάλων. Και ξαφνικά μέσα στο θρήνο και την απελπισία μου έλαμψε ένα φως. Σα να φωτίστηκα από το φως αυτό και μονολόγησα: «Δεν πειράζει, είπα, ας μη γυρνάω στα σπίτια να λέω το τραγούδι, θα το λέω εδώ στο σπίτι μονός μου και θα θυμάμαι όλα τα ωραία που πέρασα τα προηγούμενα χρόνια». Ανακάλυπτα, επαναλαμβάνω χωρίς να το συνειδητοποιώ τότε, τη μεγά-λη αξία, τη σημασία των αναμνήσεων. Τη σημασία του να κρατάς στο μυαλό και στη ψυχή σου όσα ωραία έζησες και να μη λυπάσαι που τα έχασες, αλλά να χαίρεσαι, να νιώθεις τυχερός, που αξιώθηκες να τα έχεις ζήσει. Έτσι, με αφορμή τα κάλαντα κράτησα όσο πιο καλά μπο-ρούσα μέσα μου, ό,τι μου είχε προσφέρει απλόχερα η παιδική μου ηλικία. Και δε μετάνιωσα ποτέ γι’ αυτό. Με ασήμι, χρυσάφι και διαμάντια με πλούτισε η εγκατάσταση αυτή στο μυαλό και στη ψυχή μου των αναμνή-σεων της παιδικής μου ηλικίας. Μου προσέφερε και μου προσφέρει πλού-τη αμύθητα. Ύστερα από χρόνια έτυχε να διαβάσω ένα ποίημα του Γεωργίου Δροσίνη που έλεγε: «Ό,τι έχεις μέσα σου παιδιάτικο σαν θησαυρό να το φυλάξεις. …Κι όταν χλωμοφυλλιάσει η όψη σου και στα μαλλιά σου πέσουν χιόνια,μόνο ό,τι φύλαξες παιδιάτικο θα μείνει απείραχτο απ’ τα χρόνια». Το διάβασα και συγκλονίστηκα. Το διάβασα κι ένιωσα ότι το έγραψε για μένα. Το διάβασα και είπα: Ναι, εγώ είμαι πλούσιος. Φύλαξα μέσα μου σαν θησαυρό την παιδική μου ηλικία. Και έμεινε απείραχτη απ’ τα χρόνια!

Καίτη Παλασάντα - Ευθυμία Τσακνή, 1950 περ.

Η δασκάλα Παγώνα Ψαθά με μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Πολυγύρου γύρω στα 1955.

41

πολύγυρος

«Καπετάν Γιωργάκης» Δημόπουλος, περί τα 1896.

Ψάχνοντας ψύλλους στ’ άχυρα και η χαρά της ανακάλυψης Γιάννης Δ. Κανατάς

Οι κάθε είδους ερευνητές, εκτός από τους κόπους και τις ταλαιπωρίες που υφίστανται κατά τη διάρκεια των ερευνών τους, ζουν και κάποιες στιγμές, που δεν εξαργυρώνονται με τίποτα. Η στιγμή της «ανακάλυψης», προσφέρει τη χαρά, που μόνο με αυτή μικρού παιδιού μπορεί να συγκρι-θεί. Τέτοιες στιγμές έζησε και ο «Π» στη 12χρονη πορεία του, οι οποίες αποτελούν ένα εντελώς ξεχωριστό και αφανές κεφάλαιο στην πορεία της έρευνας και δυστυχώς δεν μπορεί να αποδοθεί με λόγια. Είναι οι στιγμές που ο κάθε ερευνητής βιώνει την κρυφή και μοναχική συγχρόνως χαρά της ανακάλυψης, ύστερα από αμέτρητες άκαρπες προσπάθειες και ουκ ολίγα χρόνια αναμονής. Η… πρώτη μου φορά λοιπόν έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου για τον πρώιμο μακεδονομάχο και κατόπιν λήσταρχο με πανελλήνια φήμη, καπετάν Γιωργάκη Δημόπουλο από τη Νικήτη. Περί του καπετάν Γιωργάκη είχα ακούσει ως παιδί απίστευτες ηρωικές ιστορίες που περιέ-γραφαν τη λεβεντιά και τη γενναιότητα, χαρακτηριστικά που τον καθι-στούσαν το φόβο και τρόμο των Τούρκων της περιοχής. Ο καπετάν Γιωργάκης από τότε και στις επόμενες δεκαετίες είχε εντυπωθεί στο μυαλό μου ως ένα μυθικό πρόσωπο, μια θρυλική μορφή, που επιπλέον… ήταν και συγχωριανός μου. Μέχρι που, περί το 2003, βρέθηκα στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, ψάχνο-ντας για θέματα που αφορούσαν το περιοδικό «Π». Στην άκρη του μυα-λού μου όμως πάντα είχα τον καπετάν Γιωργάκη κι όποτε μου δινόταν η ευκαιρία δεν την άφηνα. Τότε λοιπόν, έχοντας περίσσιο χρόνο στη διάθεσή μου, ζήτησα τον τόμο της εφημερίδας «Ακρόπολις» του 1903 (ήξερα στο περίπου την περίοδο δράσης του καπετάν Γιωργάκη) κι άρχισα να τον ξεφυλλίζω σχεδόν μηχανικά. Ένιωσα μετά λίγη ώρα πως ψάχνω ψύλλους στ’ άχυρα κι ήμουν έτοιμος να εγκαταλείψω την προσπάθεια. Ξαφνικά το μάτι μου έπεσε σ’ ένα ελάχιστο μονόστηλο υπό τον τίτλο «Ο λήσταρχος Δημόπουλος κατεδικάσθη εις θάνατον… ανεκαλύφθη οπή ήν είχεν ανοίξει εις τας φυλακάς…» (21/11/1903) και αμέσως οι ψύλλοι απ’ τ’ άχυρα… χώθηκαν στ’ αυτιά μου. Από κείνη τη στιγμή η προσοχή μου εντάθηκε σε απίστευτο βαθμό κι άρχισα να ξεφυλλίζω τα φύλλα αντίστρο-

42

πολύγυρος

φα, «ξεψαχνίζοντας» κάθε γωνιά της εφημερίδας, ελπίζοντας πως κάπου κοντά θα έβρισκα τα περί της δίκης του Δημόπουλου, κατά την οποία «κατεδικάσθη εις θάνατον». Ξεφύλλιζα, χωρίς να είμαι βέβαιος ότι επρόκειτο για τον ιστορούμενο Δημόπουλο – σύνηθες όνομα στη Ν. Ελλάδα – και ώ του θαύματος: σε πρωτοσέλιδο άρθρο, με πηχυαίο τίτλο και ευμεγέθεις υπότιτλους, διαβά-ζω: «Ο ΛΗΣΤΑΡΧΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ…» και παρακάτω λεπτομερές ρεπορτάζ από τη πολυήμερη δίκη του στη Λάρισα και… συνέχεια στην 4η σελίδα. Yes!!!, αναφώνησα, χωρίς να έχω την αίσθηση του χώρου, και οι γύρω σιωπηλοί αναγνώστες με αγριοκοίταξαν βλοσυρά! Βγήκα στο διά-δρομο να εκτονώσω την έντασή μου και να συνειδητοποιήσω το μέγεθος της ανακάλυψης, αλλά επέστρεψα σχεδόν αμέσως μη τυχόν συμβεί κάτι και ο καπετάν Γιωργάκης αποδράσει… από τις σελίδες της «Ακροπόλεως»! Έκτοτε βρήκα αμέτρητα δημοσιεύματα και φωτογραφίες του καπετάν Γιωργάκη, αλλά η χαρά της πρώτης φοράς δεν περιγράφεται. Ήταν σαν ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα και ο θρύλος του καπετάν Γιωργάκη από τα βάθη του χρόνου, ως από μηχανής θεός, αποκαλύφθηκε μπροστά μου. (Καρπός της έρευνας αυτής ήταν το βιβλίο «Ο καπετάν Γιωργάκης Δημόπουλος από τη Νικήτη (Απ’ τα βουνά της Μακεδονίας στις φυλακές τ’ Αναπλιού)», Πολύγυρος 2006.

*** Δεύτερη παρόμοια περίπτωση κατά την οποία ο μύθος μετατράπηκε σε ιστορικό γεγονός, είναι αυτή του επίσης Μακεδονομάχου με σύντομη ληστρική δράση, Δημητράκη Γαλάνη από τη Συκιά Χαλκιδικής, ο οποίος φημιζόταν για την παλληκαριά και την λεβεντιά του. Περί του Γαλάνη είχα συλλέξει κάποιες λίγες πληροφορίες για τη δράση του στο Μακεδονικό Αγώνα (το όνομά του περιλαμβάνεται σε επίσημο πίνακα Μακεδονομάχων του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα) και για τη συνεργασία του με τη ληστρική συμμορία του συμπατριώτη του καπετάν Γιάννη Μπαρούμα. Είχα υπόψιν επίσης και το σχετικό δημοτικό τραγούδι (το κατέγραψα το 1978 από τον αείμνηστο Γεώργιο Βασιλάκη (Καραθανάση) και το περιέ-λαβα στο βιβλίο «Η Παλιά Νικήτη», 2000, και στο 59ο τ. του «Π», υπό τον τίτλο «Ο Γαλάνης κι η Παγώνα»), το οποίο αρχίζει ως εξής: Γαλάνης μεθυσμένος με άλλα δυο παιδιά πίναν και τραγουδούσαν μέσα στην αγορά. Και πέρασ’ η Παγώνα η Χοντρογιάννενα κλπ. κλπ. Η Παγώνα Χονδρογιάννη ήταν υπαρκτό πρόσωπο και καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Συκιάς. Σύμφωνα λοιπόν με τους στίχους του τρα-γουδιού ο Γαλάνης ερωτεύθηκε την Παγώνα, παρά τις προσπάθειές του δεν μπόρεσε να πείσει τον πατέρα της και στο τέλος την απήγαγε στα όρη με όλα τα συνακόλουθα. Οποία λοιπόν έκπληξη, όταν ξεφυλλίζοντας την εφημερίδα «Νέα Αλήθεια», στη Βιβλιοθήκη της Κοζάνης αυτή τη φορά, βρήκα την συγκε-κριμένη ερωτική περιπέτεια του Γαλάνη και της Παγώνας, που περιγράφει το παραπάνω δημοτικό τραγούδι, αποτυπωμένη με συνεχείς ανταποκρί-σεις από τη Χαλκιδική ως ακολούθως: -10/10/1908: Απαγωγή… Ο εκ του χωρίου της Χαλκιδικής Συκιά Δημ. Γαλάνης μεθ’ ετέρου τινός απήγαγε βία την εκ του αυτού χωρίου εικοσα-έτιδα Παγώνα Αθ. Χονδρογιάννη εις άγνωστον μέρος… -17/10/08: Ερωτικόν καταφύγιον… Καθ’ ά πληροφορούμεθα ο απαγα-γών την εκ του χωρίου Συκιά Παγώνα Χονδρογιάννην Δημ. Γαλάνης κατέ-φυγεν μετ’ αυτής εις το πλησίον βουνόν ένθα διέρχονται τας ημέρας του μέλιτος… -24/10/08: Δραπέτευσις ερωτύλων… Ήδη δε πληροφορούμεθα ότι αφ’ ού μάτην επί τόσας ημέρας το ερωτύλον ζεύγος ανέμενε την εις γάμον συγκατάθεσιν του πατρός της νέας, εδραπέτευσεν εις την Ελλάδα… -16/11/08: Επάνοδος απαχθείσης… Αφού παρήλθεν ο μην του μέλιτος, εσβέσθη φαίνεται και ο εν τη καρδία του Δ. Γαλάνη αναφλεγείς έρως εξ

Καπετάν Γιάννης Μπαρουμας από τη Συκιά.

43

πολύγυρος

ού παρακινηθείς απήγαγεν την… Παγώναν, ήν επέστρεψεν ήδη εις την οικογένειάν της ο απαγωγεύς, δηλών συνάμα τοις γονεύσι αυτής την μετα-μέλειάν του. -20/12/08: Απόδρασις Δ. Γαλάνη… Ο την εν τω χωρίω απαγωγήν της θυγατρός Χονδρογιάννη διαπράξας, συλληφθείς προχθές… και οδηγούμε-νος εις Πολύγυρον εύρεν ευκαιρίαν ν’ αποδράσει ενώ το συνοδεύον αυτόν απόσπασμα εστάθμευσεν εν Ορμύλια, όπως αναπαυθεί ολίγον.

*** Τρίτη και τελευταία περίπτωση κατά την οποία ο μύθος και ιστορία ταυτίζονται και μας συναρπάζουν για ακόμα μια φορά, είναι η ιστορία που περιγράφουν οι στίχοι του δημοτικού τραγουδιού «Λήνα», που τρα-γουδιέται εδώ και χρόνια στον Πολύγυρο και κατέγραψε ο «Π» στο 30ο τεύχος/Νοέμβ.-Δεκ. 2005. (Το συγκεκριμένο τραγούδι περιλαμβάνεται στο CD «Παραδοσιακά Τραγούδια Πολυγύρου & Χαλκιδικής», 2011, του Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου, τραγουδισμένο από την κ. Λούλα Κεχαγιά). Σύμφωνα λοιπόν με τους στίχους του τραγουδιού και άλλες πληροφο-ρίες, που συλλέξαμε εν τω μεταξύ, η Λήνα ήρθε στον Πολύγυρο από τη Θεσσαλονίκη κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας και ήταν κόρη της Αννέτας Μπιλέτσιου και ενός Αυστριακού αξιωματούχου, ονόματι Κωστή Στέμμερ. Στον Πολύγυρο ένας Τούρκος αξιωματούχος ερωτεύτηκε τη Λήνα, η οποία για να τον παντρευτεί αναγκάστηκε να αλλαξοπιστήσει. Όταν ο αδελφός της, ο Ατύλιο, το έμαθε, εξεμάνη και σκότωσε τη μητέρα του Αννέτα στο κατώφλι του σπιτιού της, θεωρώντας την υπεύθυνη για το γάμο της αδελφή του με τον αλλόθρησκο. Η τραγική αλλά και συγκινητική αυτή ιστορία ήταν γνωστή, με διάφο-ρες παραλλαγές, στον Πολύγυρο και οι παλιοί μερακλήδες την διηγούνταν πριν τραγουδήσουν το συγκεκριμένο τραγούδι, προκειμένου να δημιουρ-γήσουν το ανάλογο κλίμα. Είναι φανερό πάντως, όπως προκύπτει από τους στίχους του τραγουδιού που η παράδοση διατήρησε μέχρι τις μέρες μας, πως ο ανώνυμος τραγουδοποιός δεν κακίζει τη Λήνα για τον παρά-ταιρο έρωτά της, αλλά αντιθέτως την παινεύει για την ομορφιά της και την παρηγορεί για όσα η μοίρα της επιφύλασσε. Και σ’ αυτό το τραγούδι λοιπόν, οι πρωταγωνιστές του (Λήνα, Αννέτα, Ατύλιο κλπ.) προσέγγιζαν τη σφαίρα του μυθολογικού…, μέχρι που έπεσε στα χέρια μας ένα πωλητήριο έγγραφο του 1914, (μας το παραχώρησε ευγενώς η κ. Χριστίνα Μπιλέτσιου-Καραγιώρα) συνταγμένο και υπογε-γραμμένο από έναν εκ των ηρώων του τραγουδιού, «…τον Ατύλιο Στέμμερ, του Κωνσταντίνου και της Αννέτας εκ Πολυγύρου και κατοί-κου Θεσσαλονίκης». Σύμφωνα με το έγγραφο αυτό, ο Ατύλιο πούλησε στον Παύλο Ν. Μπιλέτσιο την οικία της μητρός του, Αννέτας Μπιλέτσιου, «…ευρισκομένην εις ενορίαν Δεμάτ’ Μαχαλά…» (Ανήλια). Το ένα φέρνει τ’ άλλο όμως και σύντομα, (με τη γνώση του επιθέτου Στέμμερ) συναντήσαμε άλλα δυο ονόματα, πρωταγωνιστών του τραγου-διού, στον κατάλογο συνδρομητών του βιβλίου «Απαρχαί Ποιήσεως» του Πολυγυρινού φοιτητή της Ιατρικής – τότε – Γεωργίου Παπανικολάου, που εξεδόθη στη Θεσσαλονίκη το 1896. Ανάμεσα λοιπόν στα ονόματα (τα είχα-με τόσα χρόνια μέσα στα χέρια μας χωρίς να γνωρίζουμε την πραγματική τους ταυτότητα) των εν Πολυγύρω φιλομουσών κυριών συνδρομητών του βιβλίου αυτού, συναντούμε κι αυτό της Λήνας Κ. Στέμμερ και ακολούθως, μεταξύ των φιλομουσών κυρίων συνδρομητών, τον Κωστή Στέμμερ, πατέ-ρα της Λήνας και σύζυγο της Αννέτας Μπιλέτσιου, την οποία σκότωσε ο γιος τους, ο Ατύλιο.

ΕΠΙΜΕΤΡΟΝ Με την ευκαιρία, χρήσιμο, για πολλούς λόγους, είναι να αναφέρουμε τα ονόματα των εν Πολυγύρω φιλομουσών κυριών και κυρίων από τον κατά-λογο συνδρομητών της ποιητικής συλλογής του Γ. Παπανικολάου,

Απόσπασμα από το Ημερολόγιο του Νικ. Καστρέτσιου (Βλ. Νικ. Καστρέτσιος, ο λαϊκός ζωγράφος του Πολυγύρου).

44

πολύγυρος

«Απαρχαί Ποιήσεως» και ίσως κάποιοι από τους αναγνώστες του «Π» αναγνωρίσουν προγόνους τους με κλίση προς την ποίηση και δραστηριο-ποιούνταν στον Πολύγυρο περί τα 1890. Αι φιλόμουσαι κυρίαι Σουλτάνα Σ. Τσόλτα, Ανασ. Δ. Προγδάνου, Αννέτα Δούκα, Μαρία Παλαμήδους, Ειρήνη Μαυρωδή, Συργιάννου Δ. Σαμαρά, Αικατ. Δ. Σαμαρά, Ελένη Αγιομμαμίτου, Μαρία Γ. Αγιομμαμίτου, Γερακίνα Αποστολίδου, Μαρία Παπαγεωργίου, Κυράννου Λάμπρου, Μαρία Κωστάρα, Ευμορ. Ξανθοπούλου εκ Νικήτης, Αννέτα Ασιμηνάρη, Λίνα Κ. Στέμμερ, Αναστασία Τσακνή, Ελένη Κοτσιομπού, Άννα Α. Κεχαγιά, Μαρία Πετρουλά, Κλεοπάτρα Παπακιούτη, Ευμορφούλα Π. Φραντζή, Μαρία Μ. Τσερβελή, Ευθυμία Π΄΄Κώστα, Αννέτα Π΄΄Γεωργίου. Οι φιλόμουσοι κύριοι Εμίν Πασιά Ασήμ, Σταμάτιος Καΐρης ιατρ., Γρηγόριος Σαραφιανού ιατρ., Γεώργιος Χριστίδης, Ιω. Ν. Τραγανός, Κύρκος Κότσιανος ιατρ., Αθ. Δ. Σαμαράς, Νικ. Θεοχαρίδης, Μιχ. Τσακνής, Ν. Πετρουλάς, Δ. Αικατερνάρης, Π. Δ. Συργιάνος, Δημ. Βαλαφτσίδης, Δήμος Κογιομτζής, Απός. Αντωνίου, Σωτ. Στέφου, Χρ. Κ. Αικατερνάρης, Αθ. Ιατρού, (Τετράδης), Ευμ. Π΄΄Γεωργίου, Γ. Μαρέτης, Χρ. Γεωργάκα, Αθ. Δ. Σταμνάς, Χρ. Θεμελής, Ν. Κ. Γκιουζέπας, Ας. Λοζικιώτης, Λάμπρος Γεωργίου, Σωτ. Μπήτου, Ζήνων Ζαχαριάς, Βας. Τσιοτσιομπάς, Κωνστ. Σαμαράς, Δημ. Τσιαλίπουλος διδ., Ηλ. Δ. Γεωργιάδης διδ., Δημ. Ζορμπάς διδ., Χρ. Ζαμπούνης, Γεώργ. Καζάνης, Περικλής Γεωργίου, Αν. Ι. Γαλάνου, Μιχ. Κ. Σοφονίου, Αθ. Δ. Παπανικολάου, Β. Χριστοφορίδης, Αθ. Χ. Μηλάς, Αργ. Γκρίτσιος, Βας. Τσίγκας, Μαυρωδής Χριστιδούλου, Δημ. Βουρβουτσιώτης, Χρις. Μαύρος, Χρ. Ι. Μπανάβας, Θωμάς Γ. Μοναχός, Δημ. Μπανάβας, Γ. Μουχτής, Χρ. Τσερβελής, (Φράγκος), Γ. Χ. Κοσμάς, Απόστολος Πάνος, Χρίστος Φεργάδης, Μιχαήλ Δέλλιος, Γεώργ. Σάλτης, Αργύριος Γιαννόπουλος, Κωνς. Ζαμπούνης, Αναστάσιος Σιατιστέας, Κωστής Στέμμερ, Νάκος Σιατιστέας, Πέτρος Ιωακείμ, Δημήτρ. Επήκουρος, Γεωργάκης Φιλίππου, Αριστείδης Δούκας, Κωνς. Σταμνάς, Γεώργ. Προύνης, Ιωάννης Μουρλάκος.

Το σπάνιο βιβλίο «Απαρχαί ποιήσεως» του Γ. Παπανικολάου έκδοσης του 1896.

Πωλητήριο έγγραφο, στο οποίο εμφαίνονται οι πρωταγωνιστές του δημοτικού τραγουδιού «Λήνα», υπογεγραμμένο από τον Ατύλιο Στρέμμερ το 1914.

45

πολύγυρος

Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού

ΕΟΡΤΑΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟ ΓΙΑ ΤΑ 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (1912 – 2012) Το τριήμερο από 2 έως 4 Νοεμβρίου στην πρωτεύουσα της Χαλκιδικής έλαβαν χώρα σημαντικές εκδηλώσεις στα πλαίσια του εορτασμού των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Χαλκιδικής. Οι εκδηλώσεις, χωρίς να είναι φαντασμαγορικές και εξεζητημένες, ικανοποίησαν με την οργάνωση, την ποιότητα και την σοβαρότητα που τις διέκριναν. Τις παραθέτουμε κατά χρονολογική σειρά:

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ Γ. ΖΩΓΡΑΦΑΚΗ: Το βράδυ της Παρασκευής 2 Νοεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου παρουσιάστηκε το βιβλίο του Γιώργου Ι. Ζωγραφάκη «Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι – Η Απελευθέρωση της Χαλκιδικής και το 1ο Ανεξάρτητο Τάγμα Κρητών», έκδοση του Δήμου Πολυγύρου, Νοέμβριος 2012. Την ευθύνη της παρουσίασης είχε ο δικηγόρος και τ. δήμαρχος Πολυγύρου Νίκος Γ. Βασιλάκης, ο οποίος με γλαφυρότητα και ενίοτε με χιούμορ περιέγραψε τα γεγονότα που σημάδεψαν τον τόπο μας την εποχή της Απελευθέρωσης, ιδωμένα μέσα στο γενικότερο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον, που επικρατούσε την εποχή εκείνη στην ευρύτερη περιοχή. Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης οι Γιώργος Εμμανουήλ και Χαρούλα Όρη απήγγειλαν επιλεγμένα αποσπάσματα του βιβλίου. Στη συνέχεια ο συγγραφέας μίλησε για το νέο του έργο –και ευχαρί-στησε όσους καθ’ οιονδήποτε τρόπο βοήθησαν στην έκδοσή του. Το απα-ραίτητο Κρητικό και Χαλκιδικιώτικο μουσικό χρώμα της εκδήλωσης έδω-σαν οι μουσικοί Γιάννης Κουσουλάκης (βιολί), Αντώνης Κωνσταντινίδης (λαούτο), Παντελής Τεραζάκης (κρητική λύρα), Έφη Ψωμαδέλη (πιάνο) και η Μικτή Χορωδία Πολυγύρου υπό τη διεύθυνση της Τατιάνας Σαραφιανού. Στο 240 σελίδων βιβλίο του ο Γ. Ζωγραφάκης αξιοποιεί το δίτομο έργο, 1452 σελίδων, του ανθυπολοχαγού του 1912, – αργότερα αντιστρατήγου – Ιωάννου Σ. Αλεξάκη «ΠΟΛΕΜΙΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ – ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 1912 -1913 ΚΑΙ ΤΟ 1Ο ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΤΑΓΜΑ ΚΡΗΤΩΝ (ΤΑΓΜΑ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ)». Ο Αλεξάκης, νεαρός ανθυπολοχαγός του Τάγματος Κρητών –του 1ου εκ των τριών ταγμάτων του Ανεξάρτητου Συντάγματος Κρητών, τα άλλα δύο αγωνίστηκαν στην

Ο δικηγόρος Νίκος Βασιλάκης παρουσιάζει το βιβλίο του Γιώργου Ζωγραφάκη.

Η Μικτή Χορωδία Πολυγύρου κατά την παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Ζωγραφάκη.

46

πολύγυρος

Η εικόνα «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙΝ» στον Μητροπολιτικό Ναό Αγ. Νικολάου Πολυγύρου.

Ήπειρο – είχε την συνήθεια να καταγράφει καθημερινά, με κάθε λεπτομέ-ρεια, ό,τι συνέβαινε στο Τάγμα και στη Μεραρχία του και αργότερα εξέ-δωσε, με ίδια έξοδα, το παραπάνω έργο, (μαζί με 28 άλλες συγγραφές), το οποίο αποτελεί σήμερα το σημαντικότερο και πλέον αξιόπιστο γραπτό ντοκουμέντο για τις συνθήκες, τα γεγονότα και τα πρόσωπα των χρόνων της μεγάλης εθνικής εξόρμησης και της δημιουργίας της νέας Ελλάδας. Ο Γ. Ζωγραφάκης, γνωστός και από άλλα αξιόλογα βιβλία του, αξιο-ποίησε το ογκώδες έργο του Ι. Αλεξάκη, με σεβασμό στις επιλογές, στις επισημάνσεις και τη γλώσσα, με τις δικές του βέβαια σημειώσεις και προ-σθήκες, ώστε να δώσει ένα προσιτό βιβλίο, που εξέδωσε ο Δήμος Πολυγύρου, ως βασική του εκδήλωση για τα 100 χρόνια από την Απελευθέρωση της Χαλκιδικής. Πρέπει να σημειωθεί ότι στο βιβλίο του ο Γ. Ζωγραφάκης προσπαθεί να αναδείξει την προσωπικότητα και την προσφορά του ταγματάρχη του Τάγματος Κρητών Γεωργίου Κολοκοτρώνη, εγγονού του Θ. Κολοκοτρώνη, μακεδονομάχου και εθελοντή στην τελευταία επανάσταση της Κρήτης, ο οποίος σκοτώθηκε στις 12 Ιουλίου 1913 στην Τζουμαγιά.Στο τέλος της εκδήλωσης το βιβλίο διανεμήθηκε δωρεάν σ’ όλους τους παρευρισκόμενους. Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙΝ» ΣΤΟΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟ: Το Σάββατο το μεσημέρι 3 Νοεμβρίου στην είσοδο της πόλης οι εκκλη-σιαστικές και πολιτικές αρχές της Χαλκιδικής και σύσσωμος ο λαός του Πολυγύρου υποδέχθηκαν την εικόνα της Παναγίας «Άξιον Εστίν», προερ-χόμενη από τη Θεσσαλονίκη τη συνοδεία του περιφερειάρχη Παναγιώτη Ψωμιάδη, του υπουργού Μακεδονίας & Θράκης Θόδωρου Καράογλου, πολλών Αγιορειτών μοναχών, προεξάρχοντος του πρωτοεπιστάτη π. Μάξιμου του Ιβηρίτη, και πολλών άλλων επισήμων. Ο εκατέρωθεν του «δρόμου των ακακιών» (οδός Πολυτεχνείου) χώρος είχε κατακλυσθεί από κόσμο, οριοθετημένος από τα μέλη των συλλόγων της πόλης μας ντυμένα με παραδοσιακές στολές, ενώ το οδόστρωμα είχε καλυφθεί με φύλλα δάφνης για να υποδεχθεί ο Πολύγυρος για πρώτη φορά στην ιστορία του την ιερή εικόνα της Παναγίας. Μετά τη δέηση και τα τυπικά της υποδοχής, στην προσφώνησή του ο αντιπεριφεριάρχης Χαλκιδικής Γιάννη Γιώργου είπε: Η Μητέρα και Προστάτιδα μας Υπεραγία Θεοτόκος, μάς αξιώνει σήμερα να υποδε-χτούμε την πάνσεπτο Εικόνα Της, «Άξιον Εστί», πρώτη φορά σε τούτο τον τόπο και να λάβουμε τη χάρη της σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για την πατρίδα μας, αλλά και για τον καθένα μας ξεχωριστά. Η επίσκεψη

Κυριακή 4 Νοεμβρίου. Επιμνημόσυνη δέηση στο μνημείο του Μακεδονικού Αγώνα, στον Πολύγυρο.

47

πολύγυρος

της Ιεράς Εικόνας στον τόπο μας, αποτελεί σήμερα για όλους μας πολλαπλή ευλογία, μεταφέροντας τη χάρη της Παναγίας μας, προκει-μένου να τονώσει την ελπίδα μας και την πίστη μας…» Στην αντιφώνησή του ο πανοσιολογιότατος π. Μάξιμος είπε: «Η πάντιμος και πάνσεπτος Ιερά Εικών της Κυρίας μας Θεοτόκου «Άξιον Εστί», η εφέστιος και θαυματουργός Εικών του ιστορικού Ναού του Πρωτάτου, του Περιβολίου της Θεοτόκου, του Αγίου Όρους, ευρίσκεται εν τω μέσω ημών συνεορτάζουσα τρόπον τινά επί τη ιστορική επετείω 100 ετών από της απελευθερώσεως της πόλεως του Πολυγύρου εκ του Οθωμανικού ζυγού και παρέχουσα την αντίληψην και Θεϊκήν ευλογίαν της Κυρίας των Αγγέλων εις άπαντας. …Η Παναγία είναι μητέρα όλου του κόσμου και ιδιαιτέρως του ευσεβούς ημών Γένους. Είναι η προστά-της, η Υπέρμαχος Στρατηγός και ακοίμητος φρουρός και φύλαξ του πιστού Έθνους μας, το οποίον στην μακραίωνα ιστορικήν διαδρομήν του πολλάκις επεκαλέσθη το όνομά Της εις τας ποικίλας εθνικάς περιπετεί-ας και συμφοράς και ο λαός είδε και εβίωσε την άμαχον βοήθειαν και αρωγήν Της και σωτηριώδη επέμβασην και λύτρωσην». Στη συνέχεια σχηματίστηκε λιτανευτική πομπή και η ιερά εικόνα μετα-φέρθηκε στον μητροπολιτικό ναό Αγ. Νικολάου, όπου εψάλη επίσημος δοξολογία και ο σεβασμιότατος μητροπολίτης Κασσανδρείας Νικόδημος προσφώνησε τους εκλεκτούς προσκεκλημένους. Στη συνέχεια η ιερή εικό-να ετέθη σε λαϊκό προσκύνημα μέχρι το απόγευμα της Κυριακής, 4 Νοεμβρίου. Στο διάστημα αυτό πλήθος κόσμου απ’ όλα τα μέρη της Χαλκιδικής προσήλθε με κατάνυξη και προσκύνησε. Την ίδια μέρα η εικό-να του «Άξιον Εστίν» μεταφέρθηκε στον Μητροπολητικό Ναό Αγ. Στεφάνου της Αρναίας. ΕΝΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ Το πρωί της Κυριακής 4 Νοεμβρίου στον κατάμεστο Μητροπολιτικό Ιερό Ναό Αγ. Νικολάου, μετά την Αρχιερατική Θεία Λειτουργία τελέστηκε επίσημη Δοξολογία χοροστατούντων του Σεβ. Μητροπολίτη Κασσανδρείας Νικοδήμου, του Αγίου Πρώτου Μάξιμου Ιβηρίτη και μελών της Ιεράς Επιστασίας του Αγ. Όρους, για την επέτειο των 100 χρόνων από την Απελευθέρωση της Χαλκιδικής. Με το πέρας της Δοξολογίας ο Πολυγυρινός ιατρός Αντώνιος Ι. Παλα-μήδης εκφώνησε τον πανηγυρικό λόγο που εκφωνήθηκε στον ίδιο ναό το Νοέμβριο του 1912 από τον παππού του επίσης ιατρό, Αντώνιο Παλαμήδη, με αφορμή την απελευθέρωση του Πολυγύρου, λίγες μέρες πριν. Τον εισα-γωγικό μέρος της ομιλίας του Αντωνίου Παλαμήδη, λόγω της ξεχωριστής

Ο Αντώνιος Ι. Παλαμήδης εκφωνεί στον Ι.Μ. Ναό Αγ. Νικολάου Πολυγύρου τον ιστορικό πανηγυρικό λόγο, που εκφώνησε ο παππούς του το 1912 στον ίδιο χώρο.

48

πολύγυρος

του σημασίας, τον παραθέτουμε ως έχει: «Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα Άγιε Κασσανδρείας κ. κ. Νικόδημε.Άγιε Πρωτεπιστάτα Γέροντα Μάξιμε και Σεβάσμιοι πατέρες αντιπρόσω-ποι των είκοσι Ι. Μονών του Αγιωνύμου Όρους, οι συνοδεύοντες την Ιερά εικόνα της Παναγίας μας και προστάτιδος αυτού το «Άξιον Εστί».Αξιότιμε κύριε εκπρόσωπε της κυβερνήσεως, Υπουργέ Μακεδονίας και Θράκης κ. Καράογλου. Κύριε Αντιπεριφερειάρχα της Χαλκιδικής. Κυρία και κύριοι Αντιπεριφερειάρχες. Κύριε Δήμαρχε Πολυγύρου. Κύριοι εκπρόσωποι των Στρατιωτικών και Αστυνομικών αρχών της χώρας μας και εκπρόσωποι φορέων της Χαλκιδικής. Αγαπητοί συμπολίτες. Φερέλ-πιδες Νέες και Νέοι της ευάνδρου και ηρωοτόκου Χαλκιδικής. Την 3η Νοεμβρίου 1912 στον Ι. Μητροπολιτικό Ναό του Αγ. Νικολά-ου Πολυγύρου έγινε δοξολογία για την απελευθέρωση της πόλεως και της Χαλκιδικής μας, χοροστατούντος του τότε Μητροπολίτου Κασσαν-δρείας Κυρού Ειρηναίου. Ο δε πανηγυρικός λόγος εκείνης της ιστορικής μέρας εκφωνήθηκε από τον παππού μου Ιατρό Αντώνιo Παλαμήδη του Ιωάννη. Σήμερα, Θεία χάριτι, εκατό έτη μετά, ευρισκόμενοι στον ίδιο Ι. Ναό και κάτω από την σκέπη της Ιεράς και Θαυματουργού εικόνος της Παναγίας μας το «ΆΞΙΟΝ ΕΣΤΙ», αναπέμπομεν Αίνους και Ευχαριστί-ες στον Πανάγαθο ο οποίος διαφύλαξε την πατρίδα μας και ημάς ελευ-θέρους και εν υγεία. Εκφράζω θερμές ευχαριστίες στην οργανωτική επιτροπή του εορτα-σμού της Εκατονταετηρίδος ελευθέρου βίου της πατρίδος μας από τον Τουρκικό ζυγό για την απόφαση που έλαβε και την τιμή που μου έκανε όπως, αντί άλλου πανηγυρικού στην σημερινή μας Δοξολογία, εκφωνή-σω τον ιστορικό εκείνο Πανηγυρικό λόγο που εκφώνησε ο παππούς μου και φυλάσσεται στο αρχείο της οικογενείας και ο οποίος έχει ως ακο-λούθως…» (ολόκληρος ο εκφωνηθείς λόγος δημοσιεύθηκε στο προη-γούμενο τεύχος, 71ο,του «Π»).

ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ «100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ»Την Κυριακή το μεσημέρι, 4 Νοεμβρίου, στα πλαίσια των εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από την Απελευθέρωση της Χαλκιδικής, πραγματοποιήθη-καν τα εγκαίνια έκθεσης ζωγραφικής του Σ. Κ. Ε. Τ. Πολυγύρου υπό την επωνυμία «100 Χρόνια Ελευθερίας 1912-2012». Στην έκθεση παραβρέθη-καν μεταξύ άλλων ο πρωτοεπιστάτης του Αγ. Όρους π. Μάξιμος Ιβηρίτης, ο υπουργός Θεόδωρος Καράογλου, ο δήμαρχος Πολυγύρου Αστέριος Ζωγράφος, οι αντιπεριφεριάρχες Ιωάννης Γιώργος (Χαλκιδικής) και Απόστολος Τζιτζικώστας, Χρήστος Γκοντενούδης, Ευθύμιος Φωτόπουλος (Θεσσαλονίκης), άλλοι επίσημοι και πολύς κόσμος.

Ο Δήμαρχος Πολυγύρου Αστέριος Ζωγράφος προσφέρει το λεύκωμα «Πολύγυρος ο τόπος και οι άνθρωποι» στον πρωτοεπιστάτη του Αγ. Όρους π. Μάξιμο, παρουσία του Μητροπολίτη Κασσανδρείας Νικοδήμου.

Η πρόεδρος του ΣΚΕΤ Πολυγύρου, Ευμορφία Ζαγορίτη, ξεναγεί τους επισήμους στο χώρο της έκθεσης «100 χρόνια ελευθερίας».

49

πολύγυρος

Την έκθεση παρουσίασε στους επισήμους η πρόεδρος του ΣΚΕΤΠ Ευμορφία Ζαγορίτη και στη συνέχεια οι παρευρισκόμενοι είχαν την ευκαιρία να ξεναγηθούν στο χώρο από τους καλλιτέχνες που παρίσταντο. Τα περισσότερα έργα ήταν εμπνευσμένα γύρω από την γενικότερη έννοια της Ελευθερίας καθώς και στους αγώνες των Χαλκιδικιωτών και Αγιορειτών για την Απελευθέρωση του 1912. Το μεγαλύτερο πάντως ενδι-αφέρον παρουσίασαν τα έργα που, προσπάθησαν να συνδυάσουν τους αγώνες του ελληνικού έθνους με τη σύγχρονη Ελλάδα της κρίσης και της μιζέριας. Τέλος, εξαιρετικός ήταν ο κατάλογος που τυπώθηκε με τη συνδρομή της Περιφερειακής Ενότητας Χαλκιδικής, στον οποίο περιελήφθησαν σύντομα βιογραφικά των συμμετεχόντων καλλιτεχνών με αντιπροσωπευτι-κά τους έργα. Η έκθεση διάρκεσε μέχρι τις 10 Νοεμβρίου και την επισκέ-φθηκαν φιλότεχνοι και μη.

ΕΚΘΕΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΣΤΕΛΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ: Το βράδυ της Τετάρτης 5 Δεκεμβρίου στην αίθουσα του Σ.Κ.Ε.Τ. Πολυγύρου έγιναν τα εγκαίνια έκθεσης ζωγραφικής του… παλαιού πλέον και γνωστού ζωγράφου του Πολυγύρου, Στέλιου Σταύρου, όπου παραβρέ-θηκαν τα περισσότερα μέλη του Συλλόγου και πολλοί φιλότεχνοι των πέριξ. Στην έκθεση παρουσιάσθηκαν, εκτός από ζωγραφικά έργα, ψηφιδο-γραφήματα, (σήμα κατατεθέν του Στ. Στ.) μινιατούρες και χαρακτικά που εντυπωσίασαν. Σύμφωνα με τον καλλιτέχνη, ζητούμενο της έκθεσής του, εκτός της παρουσίασης των έργων, ήταν η ανθρώπινη συνεύρεση, η κουβέ-ντα και η αισιοδοξία μέσω της τέχνης, κόντρα στη μελαγχολία και τη μιζέρια της εποχής. Η έκθεση διάρκεσε μέχρι τις 16 Δεκεμβρίου και σημείωσε εξαιρετική επιτυχία.

ΜΑΡΙΟΣ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ & Εργαστήριο Ζωγραφικής ΑΣΚΤ: Στο δεύτερο εξάμηνο του 2011-12, με τη συνδρομή του εικαστικού, καθηγητή της Α.Σ.Κ.Τ. Αθηνών, Μάριου Σπηλιόπουλου, άρχισε το πειρα-ματικό εργαστήριο «αγωνίας για την έκφραση». Σ’ αυτή τη βάση, 13 νέοι ποιητές συναντήθηκαν με 27 νέους εικαστικούς καλλιτέχνες, σπουδαστές του Γ΄ Εργαστηρίου Ζωγραφικής της ΑΣΚΤ. Οι εικαστικοί εμπνεύστηκαν από τα ποιήματα των συγκεκριμένων ποιητών και παρήγαγαν εικόνες-έργα, οι δε ποιητές μίλησαν και έγραψαν για τα εικαστικά έργα. Το ομα-δικό πνεύμα υπερίσχυσε και προέκυψε ένας δημιουργικός όμιλος, ποιητών και ζωγράφων. Αυτή η δημιουργική συνύπαρξη παρήγαγε ένα πολύτιμο κράμα από εικόνες και κείμενα, το οποίο θα παρουσιαστεί σε δύο ενότη-τες στο art bar Poems ‘n Crimes των Εκδόσεων Γαβριηλίδης. Η Έκθεση χωρίστηκε σε δύο ενότητες: Η πρώτη εγκαινιάστηκε το Σάββατο, 3 Νοεμβ. με ομιλητή τον ποιητή Γ. Μπλάνα. Οι εικαστικοί διά-βασαν τα ποιήματα από τα οποία εμπνεύστηκαν. Στη δεύτερη ενότητα, που θα εγκαινιαστεί τη Δευτέρα 19 Δεκ., οι ποιητές θα διαβάσουν ποιή-ματά τους και θα μιλήσουν για τα έργα των εικαστικών. Και τις δυο ενότητες συντονίζει ο δικός μας Μάριος Σπηλιόπουλος.

ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ «Ο ΓΑΜΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ», ήταν ο τίτλος της θεατρικής παρά-στασης που είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε το Σάββατο 10 Νοεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου. Η παράσταση ήταν μια δια-σκευή του έργου «Λίγο απ’ όλα» του Αντώνη Μόλλα και αποδόθηκε από το Θέατρο Άρμα. Η παράσταση ήταν ενταγμένη στο θεσμό «Ευριπίδεια 2011-12 του προγράμματος ΕΣΠΑ και η είσοδος ήταν ελεύθερη. Παρ’ όλα αυτά η προσέλευση ήταν μικρή… Μπροστά σε ακόμα λιγότερο κόσμο παίχτηκε σε δύο παραστάσεις η σατυρική επιθεώρηση, «ΓΙΝΑΜΕ ΒΟΥΛΗ ΚΑΛΛΙΓΡΑΦΙΑΣ», το Σάββατο

50

πολύγυρος

Από την 6η Συνάντηση Χορωδιών Χαλκιδικής στην Ορμύλια. Η Δ/ντρια του Δημοτικού Σχολείου βραβεύει τον Αντώνη Κωνσταντινίδη για λογαριασμό της Χορωδίας της Ορμύλιας παρουσία του Γεωργίου Δέα και του 87χρονου βιολιστή Μαργαρίτη Τσινά.

18 Νοεμβρίου, που την χαρακτήρισε η γνωστή αθυροστομία του Στάθη Ψάλτη (στο ρόλο της… Τασούλας του Κίτσιου) και του θιάσου του (Μάρθα Καραγιάννη, Σόφη Ζανίνου, Βασίλη Κούκουρα κλπ.) Λίγο η οικονομική κρίση, λίγο το… χαμολόι, συνέβαλαν ώστε οι εκδηλώσεις αυτή την εποχή να είναι στα… κάτω τους. Τον « ΦΙΛΑΡΓΥΡΟ» του Μολιέρου, από το Σύγχρονο Θέατρο Θεσσαλονίκης είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν οι συνδημότες μας στο κλειστό θέατρο της Παλαιόχωρας, το βράδυ της Παρασκευής 23 Νοεμβρίου. Η παράσταση ήταν ενταγμένη στο θεσμό «Ευριπίδεια 2011-14» του προγράμματος ΕΣΠΑ, σημείωσε εξαιρετική επιτυχία και την παρακολούθησε πολύς κόσμος.

Η 6η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΧΟΡΩΔΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, στην ΟΡΜΥΛΙΑ αυτή τη φορά, πραγματοποιήθηκε το βράδυ του Σαββάτου 1 Δεκεμβρίου, στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δημ. Σχολείου, με πρωτοβουλία του «Παγχαλκιδικού Συλλόγου» και τη συνεργασία του Δήμου Πολυγύρου. Συμμετείχαν με δημοτικά τραγούδια της Χαλκιδικής οι χορωδίες: «Παγχαλκιδικού» υπό τη διεύθυνση του Ν. Καλαϊτζή, ΚΑΠΗ Ταξιάρχη (Σουλτ. Πατσιαβά), Συλλόγου Γυναικών Γαλάτιστας (Δημ. Παπαγεωργίου), Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου (Φωτ. Βλάχου) και Ορμύλιας (Αντ. Κωνσταντινίδης). Η εκδήλωση εντάχθηκε στη σειρά εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από την Απελευθέρωση της Χαλκιδικής και την παρακολούθη-σε πλήθος κόσμου. ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Νίκου Βαλασάκη, «Αφθόνη. Ένα χωριό μια ιστορία», από τις εκδό-σεις iWrite.gr Θεσσαλονίκη 2012. Πρόκειται για τη δραματική ιστορία της Αφθόνης, ενός μικρού χωριού του Μαρμαρά. Οι κάτοικοί του εξορίστηκαν το 1915 στα μέρη της Προύσας για 3 χρόνια και εκδιώχθηκαν οριστικά με τη Μικρασιατική καταστροφή. Διασκορπίστηκαν σε πολλά μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού και ένα τμήμα τους εγκαταστάθηκε στα Πυργαδίκια της Χαλκιδικής. Ολόκληρο το βιβλίο στηρίχτηκε σε αφηγήσεις ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα. Το βιβλίο παρουσιάστηκε στο Κρατικό Θέατρο Β. Ε. την Τρίτη 30 Οκτωβρίου. Θεμιστοκλή Κατσαούνη, «Απέραντα τοπία της θλίψης», εκδόσεις Ηριδανός, Αθήνα 2012. Βιβλίο με πεζοτράγουδα, το οποίο παρουσιάστηκε στον ΙΑΝΟ στις 30 Νοεμβ. 2012 από τη φιλόλογο Λυδία Ελιόγλου και τη δημοσιογράφο Λεμονιά Βασβάνη. Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου αντι-γράφουμε:

Η Χορωδία του Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου στην 6η Συνάντηση Χορωδιών στην Ορμύλια.

51

πολύγυρος

Ουράνια αυτοκρατορία. Η αυτοκρατορία του ουρανού είναι ένα ποτάμι που ανεβαίνει τραχιές οροσειρές και απάτητα βουνά. Ξεκίνησε από πέτρα, πέρασε στο κύτταρο, και τέλος έφτιαξε εμάς: τον άνθρω-πο, κανείς ακριβώς δεν ξέρει από που έρχεται, κανείς απ’ το βασίλειο των ζωντανών δεν ξέρει που θα καταλήξει. Μόνο εικασίες και υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Γεννημένοι στην καρδιά ενός άστρου, προερχό-μενοι απ’ το σύμπαν, ξέρουμε μόνο πως παρασέρνει τραγούδια, ανα-καλύψεις και εφευρέσεις στο πέρασμά της, που τα διατηρεί στα σπλά-χνα της άφθαρτα από το χρόνο. Υπεράνθρωποι βρίσκονται μέσα της! Ο Ρεμπώ μεθυσμένος σε ένα μπαρ του Παρισιού συνθέτει τα αθάνατα ποιήματά του, γράμμα για τους μεταγενέστερους. Ο Έντισον ανακαλύ-πτει τη λυχνία και από δω και πέρα εξουσιάζουμε το φως. Μια παλαί-στρα είναι η ουράνια αυτοκρατορία που μέσα της όλα μάχονται: μαλ-λιά, χέρια, πόδια, πλοκάμια, κέρατα. Όλα αυτά, κομμάτια από ένα παζλ τεράστιο, συνθέτουν την πορεία της ζωής, που οδεύει προς τα πάνω, για να ανακαλύψει τα πάντα, για να αντικρύσει τα μάτια Του.Ο Θεμιστοκλής Κατσαούνης κατάγεται από τον Άγ. Νικόλαο, γεννήθηκε το 1984 και μέχρι σήμερα έχει εκδώσει δυο ποιητικές συλλογές («Προς όλες τις κατευθύνσεις» Καβάλα 2004, «Γράμμα σ’ έναν άγνωστο φίλο» Αθήνα 2007) και μία νουβέλα («Το κτήνος» Αθήνα 2009). Βλ. και «Π» τ. 57/2009.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΑΠΩΛΕΙΑ: Το καλοκαίρι που μας πέρασε ο «Π» έχασε ένα ακόμη καλό φίλο, τον ομότιμο καθηγητή Νεοελληνικής Γλώσσας, Χρίστο Τσολάκη. Διατηρούσαμε επί πολλά χρόνια επαφή μαζί του, καθώς ήταν τακτικός αναγνώστης του «Π». Δυστυχώς μια συνέντευξη, που επί χρόνια προσπαθούσαμε να ολοκληρώσουμε, έμεινε ημιτελής λόγω του πάντα βεβαρυμμένου προγράμματός του. (βλ. «Π», τ. 44/2008, σελ. 39-40). «Ο χρόνος για το Χρίστο Τσολάκη πάντα ήταν τόσο λίγος για να τελειώσει αυτά που ακατάπαυστα ονειρευόταν και οραματιζόταν», όπως μας μας έγραψε η επί 12ετία συνεργάτης του, Άννα Λιαμάδη. Για όσους δεν γνωρίζουν, ο Χρίστος Τσολάκης γεννήθηκε το 1935 στο χωριό Μόρνα Πιερίας. Υπηρέτησε την Παιδεία απ’ όλες τις θέσεις και βαθμίδες της εκπαίδευσης, ήταν κορυφαίος μελετητής της Ελληνικής Γλώσσας και δίκαια σήμερα θεωρείται ισάξιος των μεγάλων δασκάλων του, Εμ. Κριαρά, Απ. Βακαλόπουλου, Ν. Ανδριώτη, Ι. Κακριδή και Λίνου Πολίτη. Μεταξύ άλλων, συνέγγραψε την «Νεοελληνική Γραμματική της ε΄& στ΄ Δημοτικού» και υπήρξε επικεφαλής των συγγραφικών ομάδων που συνέταξαν τα βιβλία «Νεοελληνική Γλώσσα» για το Γυμνάσιο και

Ο μεγάλος Δάσκαλος και κορυφαίος μελετητής της Ελληνικής Γλώσσας, Χρήστος Τσολάκης.

52

πολύγυρος

«Έκφραση-Έκθεση» για το Λύκειο. Έδωσε πλήθος διαλέξεων σε Ελλάδα και εξωτερικό. Τη Χαλκιδική την επισκέφτηκε αρκετές φορές και έδωσε διαλέξεις σε Πολύγυρο και Ν. Μουδανιά. Από την διάλεξή του στον Πολύγυρο τον θυμόμαστε από το πάθος του για την παιδεία και από τη μαγεία που εξέπεμπε ο γλαφυρός του λόγος. Η τελευταία επίσκεψή του στη Χαλκιδική έγινε στα Ν. Μουδανιά ύστερα από πρόσκληση του προέδρου της Πολιτιστικής Εταιρίας Εκπαιδευτικών «Πλεύση», Θανάση Ιατρούδη, το Μάρτιο του 2008 και το Σεπτέμβριο του 2009. Έμεινε χαρακτηριστική η φράση που έλεγε συχνά όταν απευθυνόταν σε δασκάλους: «Το μυαλό του παιδιού δεν είναι δοχείο για να το γεμίσεις με γνώσεις, αλλά σπίρτο που περιμένει για να το ανάψεις». Θα τον θυμόμαστε πάντα ως έναν άνθρωπο απλό και οικείο και ως τον Δάσκαλο όλων μας.

ΔΙΑΚΡΙΣΗ για το SONIA VILLAGE Family Resort: Στα πλαίσια της 28ης Διεθνούς Έκθεσης Τουρισμού «Philoxenia 2012», στη Θεσσαλονίκη, το ξενοδοχείο της οικογένειας Κων/νου Κουγιώνη στη Γερακινή αναδείχθη-κε 1ο ανάμεσα σε άλλα τουριστικά καταλύματα και απέσπασε το βραβείο «RELACS 2012» για την πράσινη ενέργεια στον Τουρισμό. Η σημαντική αυτή διάκριση προήλθε μετά από αξιολόγηση που έλαβε χώρα στην 4η Συνεδρίαση της «Συμβουλευτικής Επιτροπής» του Ευρωπαϊκού διακρατι-κού έργου, όπου συμμετείχαν φορείς του τουρισμού και εξοικονόμησης ενέργειας. Το ξενοδοχείο SONIA VILLAGE θα εκπροσωπήσει το ελληνικό Δίκτυο «RELACS» σε πανευρωπαϊκό διαγωνισμό, στον οποίο θα συμμετέχουν 9 άλλα ξενοδοχεία που έλαβαν το αντίστοιχο 1ο βραβείο στις χώρες τους. Το μεγάλο αυτό βραβείο θα απονεμηθεί σε ειδική εκδήλωση στο Βερολίνο τον Μάρτιο του 2013.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Το τελευταίο διάστημα έφθασαν στα χέρια μας τα παρακάτω βιβλία, έργα Χαλκιδικιωτών συγγραφέων, ή έχοντα άμεση σχέση με τον τόπο μας:Κων/νου Χιούτη, «Η Πιάβιτσα των Σιδηροκαυσίων και το εξωκκλήσι του Αγίου Αθανασίου», Θεσσαλονίκη 2012. Κων/νου Χιούτη, «Η πανήγυρη του Αγίου Αθανασίου στην Πιάβιτσα», Φωτογραφική Διαδρομή (1926-2011), Θεσσαλονίκη 2012.

Από τη βράβευση του Sonia Village Family Resort της οικογένειας Κων/νου Κουγιώνη. Εκατέρωθεν του αντιπεριφερειάρχη Γιάννη Γιώργου, οι αδερφοί Χρήστος και Μάριος Κουγιώνη μετά των συζύγων τους.

53

πολύγυρος

Τα νέα του Ομίλου Η 7η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ των συνεργατών του «Π» θα πραγματοποιηθεί στις «Έξι Βρύσες» την Παρασκευή 21Δεκεμβρίου περί τις 9.00΄ το βράδυ. Η παρουσία όλων των συνεργατών μας θεωρείται επιβεβλημένη. Ο 12ος ΤΟΜΟΣ του «Π» θα είναι έτοιμος σε λίγες μέρες και θα διατί-θεται στην τιμή των 40€ από τον εκδότη του περιοδικού, Γιάννη Κανατά. (τηλ: 6945-822836). Ο τόμος περιλαμβάνει τα τεύχη από το 67ο έως το 72ο, όσα δηλαδή κυκλοφόρησαν το 2012. Υπάρχουν επίσης ελάχιστοι τόμοι των τελευταίων ετών που διατίθενται στην τιμή των 30 €. Τέλος, σύντομα θα είναι διαθέσιμη ολόκληρη η σειρά των 12 τόμων, στους οποίους θα περιλαμβάνονται και τα 72 τεύχη του «Π». ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟΥ: Ένα πανέμορφο επιτραπέ-ζιο ημερολόγιο ετοιμάσαμε φέτος στον Όμιλό μας για το νέο έτος 2013. Το κόστος του ανέρχεται στο ποσό των 5€ και διατίθεται από τα μέλη του Ομίλου μας. Περιλαμβάνει φωτογραφίες όλων των χορευτικών μας ομά-δων και, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από την Απελευθέρωση, σπάνιες φωτογραφίες της περιόδου αυτής.

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΗ: Το ανυπόγραφο παράθεμα της σελ. 11, με τα βιογραφικά στοιχεία του ιατρού Αντωνίου Παλαμήδη, του 71ου τεύχους, το οποίο εντάχθηκε στο άρθρο του Ιωακείμ Αθ. Παπαγγέλου, «Ο πανηγυρικός λόγος κατά την απελευθέρωση του Πολυγύρου το 1912»,, συνέταξε ο Αντώνιος Ι. Παλαμήδης. ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΠΟΛΥΓΥΡΙΝΩΝ ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΩΝ το 1944: Επειδή η έρευνα δεν έχει τέλος, καταγράφουμε μια πληροφορία που εντοπίσαμε πρόσφατα στην εφημερίδα «Αγώνας της Χαλκιδικής» (όργανο της Περιφερειακής Επιτροπής του ΕΑΜ Χαλκιδικής) της 19ης Ιουνίου 1944, σύμφωνα με την οποία οι Πολυγυρινοί Αργυράκης Μουταφτσής και Ιωάννης Κρίκης ήταν μεταξύ των 101 εκτελεσθέντων στη Θεσσαλονίκη κατά το πρώτο δεκαήμερο του 1944. Η πληροφορία αυτή έρχεται να απο-σαφηνίσει κάποια αδιευκρίνιστες πληροφορίες που περιλαμβάνονται σε σχετικό άρθρο υπό τον τίτλο «Τα θύματα του Πολυγύρου κατά τη διάρ-κεια του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου και της Γερμανικής Κατοχής», που δημοσιεύθηκε στο 59ο/2010, τ. του «Π», (σελ. 3 έως 7).

Ο ταχυδρόμος πέρασε…. Ο «Π» πάει θάλασσα, με τον Γιώργο Τρ. Αναγνωστάρα Ο Σεπτέμβριος είχε μπει για τα καλά. Ο καιρός, όμως, μύριζε καλοκαί-ρι. Το ρολόι του τοίχου έδειχνε δύο και η νεαρή υπάλληλος κοιτούσε από το παράθυρο του γραφείου τον ήλιο. Σκέφτηκε, «ακόμα μία ώρα». Δούλευε νωχελικά και κάθε τόσο έριχνε γρήγορες ματιές στο ρολόι. Όταν το ρολόι έδειξε τρεις, τακτοποίησε με γρήγορες κινήσεις το γραφείο της και κατευθύνθηκε με μεγάλα βήματα προς την έξοδο. Σε λίγα λεπτά βρι-σκόταν στο αυτοκίνητό της. Είχε αποφασίσει να πάει για μπάνιο στη Χαλκιδική. Μετά από λίγη ώρα, είχε παρκάρει έξω από το σπίτι της. Μπαίνοντας στην αυλή του σπιτιού άνοιξε το γραμματοκιβώτιο. Μέσα βρισκόταν ο «Π» μαζί με άλλα γράμματα. Τα πήρε και ανέβηκε τις σκάλες τρέχοντας. Φόρεσε το μαγιό της και άρχισε να βάζει στην τσάντα θαλάσσης τα πράγ-ματά της. Λίγο πριν φύγει, θυμήθηκε το «Π». Τον στρίμωξε μέσα στην τσάντα και κλείδωσε την πόρτα. Προχώρησε προς το αυτοκίνητο. Άφησε την τσάντα στη θέση του συνοδηγού και ξεκίνησε. Άφησε πίσω την πόλη της Θεσσαλονίκης και κατευθυνόταν προς τα Νέα Μουδανιά. Στο δρόμο προσπαθούσε να αποφασίσει ποια παραλία να επισκεφτεί. Ήδη βρισκόταν έξω από τα Νέα Μουδανιά και δεν είχε επι-

54

πολύγυρος

λέξει παραλία. Αποφάσισε μόνο να κατευθυνθεί προς την Χερσόνησο της Κασσάνδρας. Λίγο πριν την Ποτίδαια έστριψε αριστερά και μπήκε σε ένα χωματόδρομο, που την οδήγησε στη παραλία. Σταμάτησε στο πρώτο beach bar, που συνάντησε. Αφού πάρκαρε το αυτοκίνητό της, με γρήγορα βήμα-τα κινήθηκε προς την αμμουδιά. Έβαλε την πετσέτα της στην ξαπλώστρα και κατευθείαν βούτηξε στην θάλασσα. Μετά από είκοσι λεπτά, βγήκε από τη θάλασσα και ξάπλωσε στην ξαπλώστρα. Αφού παρήγγειλε μια μπύρα, πήρε τον «Π» από την τσάντα. Έσκισε τη πλαστική συσκευασία και άρχισε να τον ξεφυλλίζει μέχρι να φέρει ο σερβιτόρος την μπύρα. Μόλις έφτασε η μπύρα, άρχισε να διαβάζει τα άρθρα. Αρχικά έριξε μια γρήγορη ματιά σε όλα τα άρθρα. Αποφάσισε να ξεκι-νήσει από το τέλος. Διάβασε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις βιβλιοπαρουσιά-σεις και υπογράμμισε κάποια βιβλία, τα οποία ήθελε να αποκτήσει. Πριν αρχίσει να διαβάσει τα υπόλοιπα άρθρα, έκανε μια βουτιά στη θάλασσα και παρήγγειλε ακόμα μια μπύρα. Διάβαζε κάθε άρθρο με προσοχή και αρκετές φορές κρατούσε σημειώσεις στο περιθώριο της σελίδας. Ήταν εντελώς απορροφημένη και επικεντρωμένη στο διάβασμα του «Π» και δεν κατάλαβε, ότι είχε αρχίσει να βραδιάζει. Ήπιε την τελευταία γουλιά της μπύρας και έκλεισε το περιοδικό. Αφού μάζεψε τα πράγματα της, πήγε στο αυτοκίνητό της. Ενώ έβαλε την τσάντα της στο πορτ μπαγκάζ, τον «Π» τον άφησε στη θέση του συνοδηγού για να την κρατά συντροφιά κατά τη διάρκεια της επιστροφής.

Τα τελευταία χρόνια ο «Πολύγυρος» κυκλοφορεί αποκλειστικά χάρη στην αγάπη και την οικονομική στήριξη των αναγνωστών του. Η αγάπη αυτή ήταν που μας έκανε από την αρχή να νιώσουμε, πως μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα μόνοι μας χωρίς δεσμεύσεις και υποχρεώσεις. Γι αυτό δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ο «Πολύγυρος» αποτελεί έκδοση των συνδρομητών του. Εμείς σε ανταπόδοση αυτής της αγάπης εργαζόμαστε νυχθημερόν, για να παρουσιάζουμε κάθε φορά ένα αξιοπρεπές τουλάχιστον τεύχος με επί-καιρα θέματα, ιστορικά, λαογραφικά, εικαστικά και άλλα που αναφέρο-νται στη μικρή μας πατρίδα, τον Πολύγυρο. Σας ευχαριστούμε όλους – ιδιαίτερα τους Πολυγυρινούς της διασποράς – για τη συγκινητική ανταπόκριση και σας καλούμε όλους να συμμετέχετε στην προσπάθειά μας αυτή.

Από καλοκαιρινή εκδήλωση του Λαογραφικού Ομίλου Πολυγύρου στο Ανοιχτό Θέατρο Πολυγύρου.

55

πολύγυρος

Οι χορηγοί του περιοδικού μας για το νέο έτος 2012 είναι:

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ – ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ: Χρίστος Ν. Γεροχρήστος 200, Αρετή Παλαμήδους 150, Γιάννης Καραμάνος 100, Γιάννης Τσίκουλας 100, Θωμάς Ανδρωνάς (Αυστραλία) 50, Φώτης Ζογλοπίτης 50, Χρυσάνθη Τσίκουλα 30, Αναστασία Βασιλάκη-Γουνιώτη 50, Μαρία Μπάκη-Αμπελά 50, Δημήτριος Μάντης 50, Άννα Καρνή 50, Γιώργος Εμμανουήλ 50, Αικατερίνη Μπαλάση 50, Εριφύλη Δαμιανού-Μαρίνη 50, Παγώνα Μυλωνά 50, Πόπη Μπαντέ 50, Τιτίκα Παλιόμπεη 50, Θωμαΐς Μπουλάκη 100, Σουλτάνα Μπουλάκη 100, Μαρία Κυρκούδη 50, Τασούλα Κελιαφάνου 30, Τασούλα Μπανάβα 10, Σύλλογος Γυναικών Πολυγύρου 20, Αβραάμ Παπαδόπουλος 20, Δημήτριος Αντ. Μπανάβας 50, Νικόλαος Μπουλάκης 30, Δημήτρης Σισμάνης 50, Άννα Τσίκουλα 20, Γεώργιος Χαλάτης 30, Δάφνη Βορδού-Γκαρά 50, Χρήστος Ν. Μπανάβας 50, Αναστάσιος Ασσανιώτης 40, Αθανάσιος Φ. Δέλλιος 50, Ιωακείμ Ψαθάς 50, Ευριπίδης Χατζηχρίστος 50, Θεόδωρος Αυγερινός 20, π. Αθανάσιος Δαλιανάς 25, Μαρία Γιαννακάρη-Παπαγιαννοπούλου 100, μονα-χός Νείλος Καυσοκαλυβίτης 10, Θεοδόσιος Μορένος Αυστραλία 50, Μαρία Μάντη 50, Πέτρος Αναγνωστάρας 50, Ελβίρα Μελά 50, Καίτη Σταμνά-Ψυλλινάκη 40, Βάσω Λαμπροπούλου 50. ΜΑΡΤΙΟΣ – ΑΠΡΙΛΙΟΣ: Γεώργιος Δημούδης 250, Κοσμάς Χλιάπας 110, Στέλιος Δέας 100, Απόστολος Κελιαφάνος 100, Αικατερίνη Ψαθά-Γερογιάννη 100, Άννα Ρίζου 50,Ι. Μ. Σίμωνος Πέτρας 30, Ι. Μ. Αγίου Αρσενίου 40, Κατερίνα Ν. Μπανάβα 50, Δημήτρης Γ. Σχοινάς 20, Α. Ανώνυμος 100, Λάζαρος Μπουλάκης 80, Κώστας Μεριβάνης 50, Νικολέτα Διαμαντουλάκη 50, Νίκη Κοκκάλου-Λασκαρίδου 50, Κώστας Τσουλοδήμος 30, Χρήστος Πιπέρκος 30, Άννα Τζηρίτη 50, Βέρα Μπόμπα 50, Απόστολος Αποστολίδης 100, Κυριακή Μαρέτη-Ψαθά 50, Πόπη Κόκκουρα 50, Μάρω Κατσίκα 30. ΜΑΙΟΣ – ΙΟΥΝΙΟΣ: Αθανάσιος Παπανικολάου 100, Μαρία Τσουγκράνη 100, Μάριος Σπηλιόπουλος 50, Δημήτριος Λιαμάδης 50, Ναυσικά Λαΐου 50, Νικόλαος Γ. Κυρκούδης (Αυστραλία) 50, Πέτρος Καπλάνης 50, Ευαγγελία Μανωλούτσιου-Τουμανίδου 50, Βασίλειος Τζαφέρος 50, Νίκος Κούρτης 50, Δήμητρα Φαρδογιάννη 50, Γαλάτεια Αξαρλή 25, Αναστασία Μανασσή-Βαλασάκη 25, Αναστασία Κεφαλά 10, Ασημίνα Καζάνη 50, Αργύρης Γ. Βορδός 50, Αναστασία Παραθυρά-Μαζαράκη 50, Δήμητρα Γαβρίλη 50, Δήμητρα Στεφάνου 100, Νίκος Αντ. Βασιλάκης 50, Ντίνος Χριστιανόπουλος 100, Γεώργιος Δαραβίγκας 200 $, Νούλα Φυργάδη 50. ΙΟΥΛΙΟΣ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ: Πέπη Ζαμπούνη 200, Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς» 200, Γιώργος Δαμαλάς (Γαλλία) 150, Γεώργιος Λυπηρίδης 100, Ευαγγελία Δαμαλά-Γαβριλάκη 50, Μάρκος Καραμέρης 80, Γεώργιος Μορένος 70, Αννέτα Δελήμπαση 30, Ελένη Τάσιου 50, Στέλλα Κουντούρη 20, Ιωάννης Λογοθέτης 50, Κατερίνα Κούτλου 50, Άννα Μπασλή-Ζαχαράκη 50, Μαρία Μπαλή 40, Φίλιππος Ν. Στράτος 70, Χάιδω Ν. Ταμπάλη 30. ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ – ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ: Σταμάτα Αθανασίου 200, Νίκη Κουγιώνη-Κονταρίνη (Καναδάς) 60, Δέσποινα Δημηνά-Λίτου 100, Νίκος Κούρτης 50, Ευθαλία Εμμανουήλ 50, Άννα Τζηρίτη 50, Ελένη Παπαγιάννη 50, Παναγιώτης Σερέτης 10, Φωτούλα Κουτσούπη 50, Μάρω Κατσίκα 50, Πόπη Κόκουρα 50, Πέτρος Κυρκούδης 50, Κλέων Βασιλάκης 50, Στέργιος Αγγελίδης 50, Κων/νος Κύρκ. Ιατρού 70, Γιώργος Ζωγραφάκης 50, Φώτης Ξ. Ζογλοπίτης 100, Μαρία Τοσσίδου 50, Ι. Μ. Δοχειαρίου 30, Θωμάς Ανδρονάς 100$, Τριαντάφυλλος Χουχούτας 100$ (Αυστραλία), Ευμορφία Μορένου-Νικολάου 50, Δήμητρα Στεφάνου-Ραβανού 100, Γιάννης Ζογλοπίτης 100, Αστέριος Γραμμένος 50. ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ – ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ: Κων/νος Κοντογιαννόπουλος 150, Εριέτα Μπουλάκη 100, Άννα Κυριαφίνη 100, Σούλα Σαμαρά 50, Ευριπίδης Χατζηχρίστος 50, Αθανασία Τσίκουλα 50, Άννα Τσίκουλα 10, Σόνια Μιχαλούδη 20, Νίτσα Ξένου 50, Μάχη Ξένου 50, Χρίστος Κ. Ασημινάρης 50, Κούλα Γ. Μελά 20, Γρηγόρης Τάσιος 50, Νίκος Κούρτης 50, Αργύρης Γιαννακάρης 60.