11ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 204Μελέτη περίπτωσης παιδιού με προβλήματα συμπεριφοράςΠολυδώρου ΈμιλυΠανεπιστήμιο ΚύπρουΠερίληψηΗ παρούσα εργασία είναι μια μελέτη περίπτωσης ενός παιδιού με προβλήματασυμπεριφοράς που τυγχάνει επίσης να είναι παιδί χωρισμένων γονέων. Αναλυτικότερα,ο Νίκος (ερευνητικό ψευδώνυμο) αντιμετωπίζει προβλήματα σχετικά με την κηδεμονίατου τα οποία του δημιουργούν και προβλήματα στο σχολείο. Συγκεκριμένα, στοσχολείο παρουσιάζει αντικοινωνική και επιθετική συμπεριφορά, τόσο με τουςδασκάλους, όσο και με τους συμμαθητές του. Έχουν παρατηρηθεί 5 σοβαράπεριστατικά βίας ενώ μικροεπεισόδια έχουν γίνει και μεταξύ της γενικής δασκάλας καιτου πατέρα. Αποτέλεσμα, ο πατέρας άλλαξε σχολείο στο παιδί ρίχνοντας ευθύνες στηδασκάλα.Σκοπός της εργασίας ήταν η μελέτη της συμπεριφοράς του μαθητή στο σχολικό χώροκαι η συσχέτισή της, αν αυτό κρινόταν αναγκαίο, με την κατάσταση στο σπίτι. Επίσης,ήθελα να εξακριβώσω κατά πόσο γίνονταν προσπάθειες βελτίωσης της ακαδημαϊκήςκαι κοινωνικής συμπεριφοράς του παιδιού στο σχολείο. Στο τέλος της εργασίας μου,προτείνονται κάποιες στρατηγικές για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση τέτοιαςσυμπεριφοράς. Για την εμπειρική έρευνα μαζεύτηκε υλικό μέσω συνεντεύξεων από 4δασκάλους, το διευθυντή του σχολείου, συνομήλικους, το ίδιο το παιδί και τη μητέρατου (ο πατέρας αρνήθηκε να μιλήσει) και μέσω νατουραλιστικών παρατηρήσεων, πουβοήθησαν στην εξαγωγή των συμπερασμάτων τα οποία και τεκμηριώθηκανβιβλιογραφικά.ΕισαγωγήΣτον 21ο αιώνα παρατηρείται μια ανησυχία για τα συνεχώς αυξανόμενα περιστατικάεπιθετικής συμπεριφοράς στο σχολείο. Σειρά μελετών τις τελευταίες τρεις δεκαετίεςέχει δείξει ότι 6% με 10% των παιδιών και των νέων έχουν συναισθηματικά και

συμπεριφορικά προβλήματα τα οποία και εμποδίζουν την ανάπτυξη τους ενώ απαιτούνμια διαφορετική και πιο προσεκτική προσέγγιση για να μπορούν να αποδώσουνεπαρκώς στο σχολείο και στην ευρύτερη κοινωνία.Τα προβλήματα συμπεριφοράς μπορεί να γίνουν αιτία για πολλά άλλα προβλήματα,όπως μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα προσαρμογής και κοινωνικοποίησης,διατάραξη του σχολικού κλίματος και μακροχρόνιο πρόβλημα παραβατικότητας.Εμφανίζονται συχνότερα στα αγόρια απ’ ότι στα κορίτσια (αναλογία 9:1) και φυσικάυπάρχουν διαφορές ως προς την ποιότητα και την ποσότητα του φαινομένου (Offord etal, 1991 στο Carter et al, 2006). Μάλιστα, όσο μεγαλύτερα σε ηλικία είναι τα παιδιάτόσο πιο δύσκολο φαίνεται ότι είναι να χειριστείς την κατάσταση και να παρέμβειςαποτελεσματικά. (Stephenson et al, 2000; Arbuckle et al, 2004 στο Carter et al, 2006).11ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 205ΜεθοδολογίαΓια τη συλλογή των δεδομένων της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν ημιδομημένεςσυνεντεύξεις και νατουραλιστικές παρατηρήσεις. Το δείγμα αποτελείτο από τα 24παιδιά της γενικής τάξης, ανάμεσά τους και ο Νίκος. Συνεντεύξεις λήφθηκαν από τοΝίκο, τη μητέρα του, τη δασκάλα της γενικής τάξης, το δάσκαλο της γυμναστικής καιγεωγραφίας, τη δασκάλα των αγγλικών, τη δασκάλα των ιταλικών, το διευθυντή καιμερικούς από τους συμμαθητές του. Δυστυχώς, ο πατέρας αρνήθηκε να δώσεισυνέντευξη και οι δικές του απόψεις εκμαιεύονται μόνο μέσα από τα δεδομένα τηςνατουραλιστικής παρατήρησης από τις επισκέψεις του στο σχολείο. Η παρατήρησηέγινε για μια βδομάδα σε καθημερινή βάση. Κατά την παρατήρηση γινόταν καταγραφήτων αντιδράσεων του Νίκου, των συμμαθητών του και των εκπαιδευτικών.ΑποτελέσματαΤο πορτραίτο του ΝίκουΟ Νίκος είναι 10 ετών και φοιτά στην Δ’ τάξη του Δημοτικού Σχολείου. Είναι ένααγόρι ψηλό, γεροδεμένο, γυμνασμένο και αρκετά μελαχρινό με όμορφα καστανά μάτια.

Σαν χαρακτήρας είναι πολύ καλόκαρδος και κοινωνικός και δεν παρουσιάζει κανένανοητικό ή μαθησιακό πρόβλημα. Το πρόβλημά του στο σχολείο εστιάζεται στησυμπεριφορά του. Φαίνεται ότι έχει μάθει να έχει ότι ζητήσει και να αντιμετωπίζει ταπροβλήματά του με ακατάλληλο και πολλές φορές βίαιο τρόπο. Το άσχημο διαζύγιοτων γονιών του, φαίνεται να του δημιούργησε έντονη πίεση και συναισθηματικάπροβλήματα.Τα χαρακτηριστικά των προβλημάτων συμπεριφοράς του ΝίκουΌσον αφορά τον ακαδημαϊκό τομέα ο Νίκος παρουσιάζει τελευταία αδιαφορία ίσως καιαπέχθεια προς το σχολείο και τις σχολικές εργασίες. Πολλές φορές αφαιρείται στομάθημα και δεν ασχολείται όπως πρέπει με τις κατ’ οίκον εργασίες του ή τη μελέτη γιαδιαγωνίσματα παράγοντες που οδηγούν σε μειωμένη μάθηση και μερική ή ολικήπτώση της επίδοσης (Carter et al, 2006) πράγμα που συνέβη και στο Νίκο.Στον κοινωνικό τομέα κυριαρχούν οι καβγάδες ενώ αρνείται να τηρήσει τις αρχές καιτους κανόνες της τάξης και του σχολείου. Στο ψυχολογικό επίπεδο φαίνεται να έχειαρκετές εσωτερικές συγκρούσεις λόγω των άσχημων βιωμάτων που είχε από τοχωρισμό των γονιών του και τους συχνούς τους καυγάδες αλλά και λόγω της πίεσηςπου δέχεται από το σχολείο για να συμμορφωθεί η οποία αναιρείται μόλις πάει στοσπίτι με αποτέλεσμα το παιδί να μπερδεύεται.Τα προβλήματα του σε επίπεδο διαγωγής είναι η επιθετικότητα ή εναντίωση (φοβερίζει,απειλεί, τρομοκρατεί, χτυπά) προς τους συμμαθητές του και ξεσπάσματα θυμού. Συχνήείναι και η λεκτική επίθεση σε δασκάλους και συμμαθητές του αφού όλοι οι μαθητέςστους οποίους πάρθηκε συνέντευξη ισχυρίστηκαν ότι βρίζει. Τα προβλήματα πουαντιμετωπίζει με τους συνομηλίκους του προκαλούνται επειδή ο ίδιος θέλει πάντα ναείναι ο αρχηγός και να γίνεται το δικό του. Το bullying είναι ένας τρόπος με τον οποίοεκφράζει αυτά του τα συναισθήματα και μάλιστα σε μαθητές πιο αδύναμους από αυτόν.

Όπως στην περίπτωση με τον συμμαθητή του τον μικροκαμωμένο Γιωργάκη που τονχρησιμοποιούσε για να του δείξει λαβή του taekwondo ή με τα κορίτσια.11ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 206Το Ιστορικό του ΝίκουΟ Νίκος γεννήθηκε τον Οκτώβριο του 2000 και είναι το μοναδικό παιδί του πρώηνζευγαριού. Η μητέρα του είναι από το εξωτερικό αλλά εδώ και 14 χρόνια ζει στηνΚύπρο. Το 2006 οι γονείς του χώρισαν, δηλαδή στην τρυφερή ηλικία των 6 ετών ότανο Νίκος ξεκινούσε τη νέα του ζωή στο σχολείο.Από τότε, σύμφωνα πάντα με τη μητέρα, ο πατέρας προσπαθεί να εκδικηθεί τη μητέραμε διάφορους τρόπους, την απειλεί, της δημιουργεί προβλήματα τόσο στη δουλειά τηςόσο και στην καινούρια της σχέση και την κατηγορεί με τα χειρότερα λόγια στοσχολείο του παιδιού της. Επίσης, της δημιούργησε μπλεξίματα με την αστυνομίακάνοντάς την να αποπειραθεί να αυτοκτονήσει. Τελευταία αποφάσισε να στρέψει τοπαιδί εναντίον της.Ο πατέρας του Νίκου κατέχει σημαντική θέση σε τηλεοπτικό σταθμό και συνεπώς, δενφαίνεται να έχει κανένα οικονομικό αλλά ούτε και κοινωνικό πρόβλημα. Φαίνεται ναείναι αρκετά περήφανος και να έχει ιδιαίτερη αδυναμία στις πολεμικές τέχνες. Από ταλεγόμενα του παιδιού συνάγεται ότι επειδή εκείνος δεν κατάφερε να γίνειπρωταθλητής, πιέζει το γιο του με εντατικές προπονήσεις να το πετύχει. Είναι ιδιαίτεραευαίσθητος και καχύποπτος όσον αφορά το γιό του. Όσες προσπάθειες έγιναν από τηδασκάλα για να τον προσεγγίσει ερμηνεύθηκαν ως παγίδα για να του πάρουν το παιδί.Η μητέρα εργάζεται ως ιδιωτική υπάλληλος. Ο μισθός της από ότι μας είπε δεν είναιικανοποιητικός. Η μεταξύ τους διένεξη είναι ιδιαίτερα έντονη και εμπεριέχει ακραίεςκατηγορίες οι οποίες δεν κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν εδώ. Πάντως, ενώ το παιδίκανονικά είναι υπό τη φροντίδα της μητέρας, η ίδια δεν μπορεί να το δει. Αυτόσυμβαίνει εξαιτίας της υπογραφής χαρτιού και από τους δύο γονείς ώστε η ανατροφή

του παιδιού να γίνεται ελεύθερα, αφού η μητέρα όπως ισχυρίζεται δεν ήθελε ναστερήσει το παιδί από τον πατέρα του. Αρχικά έμενε με τη μητέρα αλλά ταΣαββατοκύριακα πήγαινε στον πατέρα του. Πολλές φορές ο πατέρας δεν της τοεπέστρεφε τις Κυριακές και εξαφανιζόταν με το παιδί χωρίς καμία επικοινωνία. Ηδικαιολογία του ήταν ότι το ο Νίκος δεν ήθελε να πάει πίσω στη μητέρα του. Όταν ημητέρα πήγε στην αστυνομία να παραπονεθεί της είπαν ότι η αστυνομία δε μπορεί νακάνει τίποτα γιατί νομικά έχει δώσει τη συγκατάθεσή της να κρατά ο πατέρας όποτεθέλει το παιδί. Μάλιστα, ο πατέρας πήρε το παιδί στην αστυνομία για να καταθέσει ότιδε θέλει να μένει με τη μητέρα του διότι δεν τον αγαπά.Όταν έφτασαν οι γιορτές των Χριστουγέννων ήρθε ο πατέρας να πάρει το Νίκο αλλάποτέ δεν τον επέστρεψε στη μητέρα. Από τότε ο Νίκος ζει με τον πατέρα και η μητέραγια να τον δει πρέπει να πάει στο σχολείο. Στο σπίτι του πατέρα του ο Νίκος δεν είχετίποτα από τα πράγματά του, ούτε βιβλία, ούτε τετράδια, ούτε ρούχα, ούτε παιχνίδια.Μερικά από τα σχολικά του πράγματά τα πήρε πίσω όταν η δασκάλα του έκανε σχετικήπαρατήρηση.Σχολικό ΙστορικόΟ Νίκος κατά την περίοδο διεξαγωγής της μελέτης φοιτούσε σε ιδιωτικό δημοτικόσχολείο. Οι επιδόσεις του πριν από τα Χριστούγεννα, όταν ζούσε με τη μητέρα του,ήταν άριστες γιατί η μητέρα τον πίεζε να διαβάζει όλα του τα μαθήματα. Μετά τις11ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 207γιορτές, όταν εγκαταστάθηκε στο σπίτι του πατέρα του, οι βαθμοί του από Α έγιναν Β-και θα γίνονταν και Γ εάν δεν ήταν επιεικείς οι δάσκαλοι. Φαίνεται ότι το παιδί δενείχε τα βιβλία του για να διαβάσει, δεν υπήρχε κανένας έλεγχος από τον πατέρα για τοκατά πόσον ολοκλήρωνε ή όχι την κατ’ οίκον εργασία του, ο πατέρας δεν τονπαρότρυνε να διαβάσει και τον άφηνε ελεύθερο να κάνει ότι θέλει, και τέλος δενυπήρχε χρόνος και όρεξη από μέρους του μαθητή για διάβασμα αφού κουραζόταν πολύαπό τις εντατικές αθλητικές προπονήσεις.

Στα θεωρητικά μαθήματα είναι εντελώς αδιάφορος. Απεναντίας, σε πρακτικάμαθήματα όπως η Γυμναστική, τα Μαθηματικά και η Επιστήμη, το ενδιαφέρον και ησυμμετοχή του είναι μεγάλα. Όταν θέλει να μιλήσει και η δασκάλα δεν του δίνει τολόγο γίνεται επιθετικός. Στο μάθημα της γυμναστικής, κατά τη διάρκεια τουποδοσφαίρου, παρατηρούνται μικρο-επεισόδια βίας. Την ώρα του διαλείμματος όμωςδημιουργούνται τα περισσότερα προβλήματα.Μέχρι τώρα ο Νίκος είχε προκαλέσει 5 σοβαρά περιστατικά βίας. Το πρώτοπεριστατικό ήταν στη γιορτή της 1ης Οκτωβρίου, επειδή ένα κορίτσι κάθισε στη θέσηπου ήθελε ο Νίκος αυτός την κτύπησε. Στο 2ο όταν ένα κορίτσι του είπε να κάνει πιοσιγά κούνια την άρπαξε με δύναμη και την ακινητοποίησε στα κάγκελα. Στο 3ο

περιστατικό όταν ένα αγόρι τον έβρισε αυτός τον έριξε κάτω και τον κτυπούσε μεμανία. Το 4ο περιστατικό ήταν που έδειξε μία λαβή του taekwondo σε ένα μαθητή. Το5ο περιστατικό έγινε αφού ο Νίκος όντας εκνευρισμένος που η δασκάλα δεν του έδινετο λόγο πήγε να ξεσπάσει σε συμμαθητή του και στην προσπάθεια της δασκάλας να τονσταματήσει της έκανε κι εκείνης λαβή του taekwondo. Είχε προηγηθεί επίπληξη τουαπό τη δασκάλα γιατί δεν έκανε το Πάσχα την βιβλιοπαρουσίαση του και θα έπρεπε νατην κάνει όλη μέσα σε ένα απόγευμα.Αντιμετώπιση του Νίκου από τους εκπαιδευτικούςΟ διευθυντής του σχολείου γνωρίζει καλά την κατάσταση του Νίκου γιατί ο πατέραςεπικοινωνεί συχνά μαζί του αφού δεν συνεννοείται τη δασκάλα της τάξης. Οδιευθυντής φαίνεται να φοβάται τον πατέρα του Νίκου γιατί εργάζεται στα ΜΜΕ καιαπειλεί να εκθέσει το σχολείο μέσω της εργασίας του. Ωστόσο, δεν κάνει τίποτα για ναβοηθήσει το παιδί αφού όπως δήλωσε «Όλα επαφίενται στη δασκάλα».Η δασκάλα της γενικής τάξης προσπάθησε από την αρχή της πτώσης της επίδοσης τουπαιδιού να έχει μια στενή επαφή και με τους δύο γονείς του Νίκου για να προλάβει τηνπεραιτέρω εξέλιξη των προβλημάτων. Με τη μητέρα τα κατάφερε με τον πατέρα όμως

όχι. Για την απάλειψη της προβληματικής συμπεριφοράς του παιδιού χρησιμοποίησερουτίνες στην τάξη αλλά και σύστημα τιμωριών μετά την εκδήλωση της συμπεριφοράς.Το γεγονός ότι χρησιμοποίησε μόνο αρνητικές συνέπειες για την αντιμετώπιση τωνπροβλημάτων δυσχέρανε την κατάσταση. Παράλληλα, δεν έκανε μια συζήτηση μετους συμμαθητές του Νίκου από την αρχή όπως έπρεπε για να τους μάθει πώς νααντιμετωπίσουν τα περιστατικά βίας του Νίκου. Η επίπληξη που έκανε στον Νίκο στηνολομέλεια της τάξης ήταν επίσης λάθος κίνηση γιατί η επίπληξη πρέπει να γίνεταιπροσωπικά αφού ο μαθητής προσβάλλεται.Η δασκάλα των Ιταλικών δε γνώριζε ότι ο Νίκος έχει όλα αυτά τα προβλήματασυμπεριφοράς ή τα προβλήματα με τους γονείς του, με τους οποίους δε είχε ποτέ καμία11ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 208επαφή. Δεν θυμόταν καν το περιστατικό που έστειλε τον Νίκο στον διευθυντή. Ηδασκάλα των Αγγλικών γνώριζε ότι ο Νίκος έχει κάποια προβλήματα συμπεριφοράςαλλά θεωρούσε ότι το μάθημά της γίνεται μόνο δύο φορές τη βδομάδα άρα είναιευθύνη της γενικής δασκάλας να κάνει κάτι γι αυτό το παιδί.Ο δάσκαλος της Γεωγραφίας και της Γυμναστικής, δεν γνώριζε αν ο Νίκος είχεπρόβλημα προσοχής ή συμπεριφοράς. Μάλιστα, στο τελευταίο διαγώνισμα τηςΓεωγραφίας που ο Νίκος δεν τα πήγε καθόλου καλά θεώρησε απλά πως οι επιδόσεις τουμειώθηκαν. Όμως, όταν εγώ μίλησα με το Νίκο αυτός μου είπε ότι δεν είχε το βιβλίοτης Γεωγραφίας του να διαβάσει γιατί ήταν στη μητέρα του. Με τους γονείς του Νίκουο δάσκαλος δεν είχε καμία επαφή.Οι σχέσεις του Νίκου με την οικογένειαΟ πατέρας φαίνεται να αγαπά πολύ το γιο του αφού σε αυτόν βλέπει τον ίδιο του τονεαυτό και γι αυτό του κάνει όλα του τα χατίρια. Η μητέρα αγαπά το παιδί αλλάφαίνεται ότι δεν έχει πια ιδιαίτερες σχέσεις μαζί του αφού δεν έχουν κοινάενδιαφέροντα και το παιδί φαίνεται να προτιμά τον πατέρα. Η μητέρα όταν τονκρατούσε τις καθημερινές πρωταρχικό της στόχο είχε το διάβασμα σε αντίθεση με τον

πατέρα που προτιμά τον αθλητισμό και αν μείνει χρόνος και όρεξη τότε επιτρέπει στοπαιδί να διαβάσει.Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζει το παιδί εμφανίζονται εντελώς ακατάλληλες γιατην ψυχολογία και τη σωστή διαπαιδαγώγησή του. Οι γονείς φαίνονται να μησυνειδητοποιούν ότι ο Νίκος είναι ένα ευαίσθητο παιδί που χρειάζεται αγάπη, στοργήκαι σωστά πρότυπα. Θεωρούν ότι είναι μεγάλος και μπορεί να κατανοήσει τηνκατάσταση και να αντεπεξέλθει από μόνος του. Ο καθένας κοιτάζει τη ζωή και ταπροβλήματά του χωρίς να βλέπουν το κακό που κάνουν στον γιο τους.Σχέσεις του Νίκου με τους συμμαθητές τουΗ σχέση του Νίκου με τους υπόλοιπους συμμαθητές του και ιδιαίτερα με τα αγόριαήταν πάρα πού καλή. Οι συμμαθητές του τον αγαπούν αλλά κάποτε τον φοβούνται.Θέλει πάντα να γίνεται ο αρχηγός και να κάνει αυτό που ο ίδιος θέλει. Εάν κάποιοςάλλος μαθητής ή δάσκαλος του φέρει αντίρρηση είτε θυμώνει και δε συνεργάζεται είτεαντιδρά πιο έντονα με σωματική ή λεκτική επίθεση.Όταν ο Νίκος παρουσίαζε ακατάλληλες συμπεριφορές οι συμμαθητές του δεν τονκάλυπταν και αυτό τον ενοχλούσε, αυτό φαίνεται και από τα εξής που είπε στησυνέντευξή του: «Η Ράνια επήε με τις φίλες τις τζαι εκατάγγειλε με μόνο εμένα…(εξήγησα της δασκάλας μου) αλλά εν με πίστεψε. Τώρα άμα μου κάμει κάποιος κάτι ενκαταγγέλλω». Στην πραγματικότητα οι «ενοχλητικές» συμπεριφορές σχετίζονται στενάμε την απόρριψη από τους συνομήλικους (Henricsson et al, 2006).ΣυμπεράσματαΑπό μέρους των εκπαιδευτικών παρατηρήθηκε έλλειψη γνώσεων των αναγκών τουΝίκου και έλλειψη επιστημονικής κατάρτισης για την σωστή αντιμετώπιση παιδιών μεπροβλήματα συμπεριφοράς. Δεν παρατηρήθηκε καμία διαφοροποίηση που να αφοράτον τρόπο διαχείρισης της τάξης και των προβλημάτων συμπεριφοράς, ούτεεφαρμόζονταν διάφορες στρατηγικές βασισμένες στη βιβλιογραφία που να επιφέρουν11ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 209

αποτέλεσμα. Μάλιστα, έντονη ήταν και η έλλειψη στήριξης των εκπαιδευτικών τουσχολείου από το διευθυντή.Ένα ακόμη συμπέρασμά μου είναι ότι οι συμμαθητές του Νίκου δεν είχαν ενημερωθείγια τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ενώ στη βιβλιογραφία διαπιστώνεται ότι είναιαπαραίτητη η προετοιμασία των συμμαθητών για να μπορέσουν να δεχτούν ταπροβλήματα του συμμαθητή τους (Φτιάκα, 2008). Οι συγκρούσεις με τους συμμαθητέςκαι δασκάλους του είναι συνήθως ήπιες εκτός των 5 περιπτώσεων πουπροαναφέρθηκαν και οι οποίες φαίνεται να συνέβησαν επειδή το παιδί τιςσυγκεκριμένες μέρες ήταν αρκετά φορτισμένο συναισθηματικά. Οι συμμαθητές τουτον συμπαθούν αν και κάποτε τον φοβούνται. Καλό θα ήταν να δίνονται οδηγίες στουςσυμμαθητές του παιδιού με προβλήματα συμπεριφοράς για το πώς να αντιμετωπίζουντις ανεπιθύμητες συμπεριφορές (DuPaul & Ervin, 1996), το «Peer planning» είναι έναςτρόπος. Σημαντικό είναι όμως το ότι η γενική δασκάλα είχε δημιουργήσει ένα θετικόκλίμα μέσα στην τάξη για όλους τους μαθητές έτσι ο Νίκος δεν ήταν καθόλουπεριθωριοποιημένος. Από τον καιρό που η γενική δασκάλα έβαλε τα παιδιά νακάθονται σε ομάδες και τον Νίκο να κάθεται με κορίτσι σημειώθηκε σημαντικήπρόοδος στις σχέσεις του με τους συμμαθητές του και ειδικά με τα κορίτσια.Η σχέση του παιδιού με τη γενική δασκάλα ήταν πολύ καλή ενώ με τους άλλουςεκπαιδευτικούς τυπική. Εντούτοις, η σύγκρουση με τη γενική δασκάλα στο μάθημα τηςεπιστήμης όχι μόνο ενίσχυσε τα προβλήματα συμπεριφοράς αλλά έκανε το παιδί νααλλάξει τελικά σχολείο. «Οποιεσδήποτε συγκρούσεις με δασκάλους έχουν αρνητικέςεπιπτώσεις στην προσαρμογή του παιδιού στο σχολείο τόσο για τα χρόνια που θαακολουθήσουν όσο και για τους επόμενους δασκάλους που θα έχει το παιδί.(Henricsson et al, 2006). Ακόμη, το γεγονός ότι η δασκάλα κατέκρινε το Νίκο μετάαπό κάθε ανάρμοστη του συμπεριφορά ήταν λανθασμένο αφού οι έρευνες έχουν δείξει

ότι δεν πρέπει να κατακρίνουμε το πρόσωπο αλλά τη συγκεκριμένη ανάρμοστησυμπεριφορά ενώ η επίπληξη και συζήτηση των άσχημων συμπεριφορών πρέπει ναγίνεται με όλα τα παιδιά της τάξης.Είναι φανερό ότι οι εκπαιδευτικοί του συγκεκριμένου σχολείου δε συνεργάζονταιμεταξύ τους. Οι εκπαιδευτικοί θα μπορούσαν να φτιάξουν ένα ατομικό πρόγραμμα απόκοινού το οποίο θα καθορίζει στόχους, υλικό και μεθοδολογικές προσεγγίσειςαποτελεσματικές για το παιδί με πρόβλημα συμπεριφοράς (Φτιάκα, 2007).Ένα ακόμη συμπέρασμα είναι ότι τα περισσότερα περιστατικά προβληματικήςσυμπεριφοράς πραγματοποιήθηκαν στα διαλείμματα ή σε μαθήματα πιο ελεύθερα όπωςτο μάθημα γυμναστικής και επιστήμης, κάτι που δείχνει ότι στα καλά δομημέναπεριβάλλοντα οι ανεπιθύμητες συμπεριφορές περιορίζονται (Φτιάκα, 2008). Συχνήήταν και η χρήση λεκτικής βίας όπως αναφέρουν οι συμμαθητές του στις συνεντεύξειςτόσο προς αυτούς όσο και προς τους εκπαιδευτικούς. Άρα, οι ρουτίνες, τα όρια, ηπροβλεψιμότητα και το δομημένο περιβάλλον βοηθούν ιδιαίτερα τον διασπαστικόμαθητή όπως και η σωστή διαχείριση της τάξης, η οποία είναι πολύ πιο αποτελεσματικήαπό την επιβολή τιμωριών προτείνει ο McManus (1989).Μελετώντας το οικογενειακό περιβάλλον του Νίκου συμπέρανα ότι μητέρα και πατέραςδεν έχουν καμία επαφή. Το παιδί τείνει προς τον πατέρα αν και δείχνει ότι κατά βάθος11ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 210αγαπά και τη μητέρα του. Το έχουν μπερδέψει ενώ η όλη κατάσταση είχε αρνητικέςεπιπτώσεις ακαδημαϊκά και σε επίπεδο συμπεριφοράς. Όταν έρχεται πιεσμένος από τοσπίτι ή ο πατέρας του, του φουσκώνει τα μυαλά με το ποδόσφαιρο και τις πολεμικέςτέχνες κάνοντάς τον να αδιαφορεί για το σχολείο οι επιδόσεις του παίρνουν τηνκατηφόρα. Σημαντικό είναι και το ότι οι γονείς δεν φαίνονται να έχουν αντιληφθεί ταπροβλήματα που αντιμετωπίζει ο Νίκος, πολύ δε περισσότερο δεν φαίνονται νααντιλαμβάνονται τη δική τους ευθύνη. Ενώ όπως ξέρουμε, ο έγκαιρος εντοπισμός των

δυσκολιών, η έμφαση κι ο έπαινος της καλής συμπεριφοράς, μπορούν αναμφίβολα ναοδηγήσουν σε μείωση της παραπτωματικής συμπεριφοράς.Εισηγήσεις και ΣτρατηγικέςΟι περισσότεροι δάσκαλοι νιώθουν ότι δεν έχουν εκπαιδευτεί κατάλληλα για τηναποτελεσματική διαχείριση της τάξης (Merrett & Wheldall, 1993 στο Carter, 2006.)Υπάρχουν όμως, πάμπολλες τεχνικές ελέγχου της συμπεριφοράς μερικές από τις οποίεςπαρουσιάζονται πιο κάτω.Μια από αυτές είναι η γραφική παράσταση επίδειξης της συχνότητας της επιθυμητήςσυμπεριφοράς η οποία βοηθά στην οπτική παρακολούθηση της συμπεριφοράς του κάθεπαιδιού (Bender & Mathes, 1995). Δύο άλλες αξιόλογες τεχνικές ελέγχου είναι τασυμβόλαια ενδεχομένων τα οποία συνάγονται σε συνεργασία με το παιδί και τουκαθορίζουν τις κατάλληλες και ακατάλληλες συμπεριφορές αλλά και το σύστημαανταλλάξιμων αμοιβών σύμφωνα με το οποίο υπάρχουν συμβολικές αμοιβές οι οποίεςανταλλάσσονται με άλλους ενισχυτές (DuPaul & Stoner, 1994).Έμφαση στην πρόληψη των προβλημάτων συμπεριφοράς δίνεται και μέσα από τομοντέλο του school-wide positive behavior support δηλαδή ανάπτυξη προγράμματοςγια την θετική στήριξη των συμπεριφορών σε όλο το σχολείο (Lane & Menzies, 2010)αλλά και μέσα από την αύξηση της εμπλοκής του μαθητή στη μαθησιακή διαδικασία(Luiselli et al, 2005).Υπάρχουν επίσης διάφορες μέθοδοι διδασκαλίας οι οποίες αυξάνουν πολύ την ενεργόανταπόκριση των μαθητών και μειώνουν τις ενοχλητικές συμπεριφορές. Μια μέθοδοςείναι η καθοδήγηση συνομηλίκων γιατί δίνει ευκαιρίες στους μαθητές να αναλάβουνευθύνες (Turnaki & Criscitiello, 2003). Μια δεύτερη αποτελεσματική μέθοδος είναι ηομαδική ανταπόκριση (Heward, 1994) η οποία μπορεί να λειτουργήσει και με τιςέτοιμες κάρτες ανταπόκρισης ή τους πίνακες για να γράφουν πάνω οι μαθητές τηναπάντηση (Randolph, 2007).Στη συνέχεια, προτείνονται μερικοί τρόποι αντιμετώπισης της αρνητικής συμπεριφοράς

την ώρα που συμβαίνει. Ένας τρόπος είναι η θετική ή αρνητική ενίσχυση και ο άλλοςτρόπος είναι το μοντέλο του PTR. Το μοντέλο αυτό αποτελείται από 4 βήματα: 1ο τηδημιουργία ομάδων, 2ο την στόχευση συγκεκριμένων συμπεριφορών για διδαχθούν εκνέου, 3ο την αξιολόγηση και 4ο την παρέμβαση (Iovannone et al, 2009).Οι Molnar και Linquist (1993), οι οποίοι ασχολήθηκαν εκτενώς στο βιβλίο τους με τηνοικοσυστημική προσέγγιση των προβλημάτων συμπεριφοράς, εισηγήθηκαν ορισμένεςτεχνικές για την αλλαγή των ανεπιθύμητων συμπεριφορών τις οποίες και εφάρμοσαν11ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 211επιτυχώς. Η πρώτη τεχνική που εισηγούνται είναι η τεχνική της αναπλαισίωσης, ηδεύτερη είναι η τεχνική της θετικής υποδήλωσης των κινήτρων, η τρίτη είναι η τεχνικήτης υποδήλωσης των λειτουργιών του οικοσυστήματος, η τέταρτη είναι η ενθάρρυνσηγια συνέχιση της προβληματικής συμπεριφοράς και η τελευταία η τεχνική τηςκερκόπορτας.ΕπίλογοςΑπό την εργασία μου αυτή συνειδητοποίησα ότι το σχολείο είναι σε μεγάλο βαθμόαπροετοίμαστο να εκπαιδεύσει αποτελεσματικά τα παιδιά που αντιμετωπίζουνοποιονδήποτε πρόβλημα. Κάτι τέτοιο θέλει χρόνο και πολλή προσπάθεια από όλους,εκπαιδευτικούς, γονείς, διεύθυνση του σχολείου και Υπουργείο Παιδείας. Σκοπός θαπρέπει να είναι το να μάθουν τα παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς να ζουν και ναεργάζονται στο περιβάλλον τους πολιτισμένα.Πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι κανείς δε γεννιέται με βίαιες και αντικοινωνικέςσυμπεριφορές, αλλά τα παιδιά εξαιτίας των κοινωνικών ανισοτήτων και τηςπαραμέλησης τους από τους γονείς βρίσκουν διεξόδους έκφρασης σε κακέςσυμπεριφορές. Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι πρόθυμοι να κάνουν προσαρμογές καιαλλαγές στις στρατηγικές διδασκαλίας τους ώστε να εξυπηρετούνται οι ανάγκες τωνμαθητών τους αλλά και να αλλάξουν τις συμπεριφορές και στάσεις τους. Τα σχολεία

θα πρέπει να εφαρμόσουν κατάλληλες παιδαγωγικές μεθόδους και στρατηγικές για τηθετική διαχείριση των προβλημάτων (Carter, 2006). Για να πετύχουμε αυτήν τηναλλαγή χρειάζεται αγώνας, και για να ξεκινήσει ο αγώνας χρειάζεται ελπίδα είπεχαρακτηριστικά ο Freire (1998 στο Barton, 2000).11ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 212ΑναφορέςΣτα ΕλληνικάΦτιάκα, Ε. (2007). Ειδική & Ενιαία Εκπαίδευση στην Κύπρο. Αθήνα: ΤαξιδευτήςΦτιάκα, Ε. (2008). Περάστε για έναν καφέ: Σχέσεις οικογένειας και σχολείου στη κόψητης διαφορετικότητας. Αθήνα: ΤαξιδιώτηςΣτα ΑγγλικάBarton, L. (2000) Η πολιτική της inclusion, στο Ζώνιου-Σιδέρη, Αθηνά (2000) (επιμελ.)Ένταξη: Ουτοπία ή Πραγματικότητα; Η εκπαιδευτική και πολιτική διάσταση της ένταξηςμαθητών με ειδικές ανάγκες, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. [in greek]Bender, W. N. & Mathes, M. Y. (1995) Students with ADHD in the inclusiveclassroom: A hierarchical approach to strategy selection, Intervention in School andClinic, 30(4), 226-234.Blackhurst, E. & Berdine, W. (1993) An introduction to special education, Lexington:Harper Collins College Publishers.Carter, M., Clayton, M., Stephenson, J. (2006) Students With Severe ChallengingBehaviour in Regular Classrooms: Prevalence and Characteristics. Australian Journalof Guidance & Counseling. 16(2), 189–209.Cooper, P., Smith, J. C., Upton, G. (1994). Emotional and Βehavioural Difficulties:Theory to practice. London and New York: RoutledgeDuPaul, G. J. & Stoner, G. (1994) ADHD in the Schools: Assessment and interventionstrategies. New York: Guilford Press.DuPaul, G. J. &Ervin, R. A. (1996) Functional assessment of behaviors related toAttention-Deficit Hyperactivity Disorder: Linking Assessment to intervention design.Behavior therapy, 27, 601-622.Henricsson, L. & Rydell, A.M. (2006) Children with Behaviour Problems: TheInfluence of Social Competence and Social Relations on Problem Stability, School

Achievement and Peer Acceptance Across the First Six Years of School. Infant andChild Development Inf. Child, 15, 347–366.Heward, W. L. (1994) Three low tech strategies for increasing the frequency of activestudent response during group instruction, Belmont CA, US: Thomson Brooks/ ColePublishing, 283-320 [chapter 21].Iovannone, R., Greenbaum, E.P., Wang, W., Kincaid, D., Dunlap, G., Strain, P. (2009)Randomized Controlled Trial of the Prevent– Teach–Reinforce (PTR) Tertiary11ο Συνέδριο Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου 213Intervention for Students With Problem Behaviors. Journal of Emotional andBehavioral Disorders. 17(4), 213-255.Lane, L. K., Menzies, M. H. (2010) Reading and writing interventions for students withand at risk for emotional and behavioral Disorders. Behavioral Disorders, 35 (2): 82-85.Luiselli, K. J., Putnam, F. R., Handler, W. M., Feinberg, B. A., (2005) Whole-SchoolPositive Behaviour Support: Effects on student discipline problems and academicperformance. Educational Psychology, 25(2–3), 183–198.McManus, M. (1989) Troublesome Behaviour in the Classroom: A teachers’ SurvivalGuide. New York: RoutledgeMcManus, M. (1995) Troublesome behavior in the classroom: meeting individualneeds. London: Routledge.Molnar R., & Lindquist, (1993), Προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο:Οικοσυστημική προσέγγιση, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. [in greek]Randolph, J. J. (2007) Meta-Analysis of the Research on Response Cards: Effects onTest Achievement, Quiz Achievement, Participation, and Off-Task Behavior. Journal ofPositive Behavior Interventions, 9(2), 113–128.Ros~n, L., O'Leary, S. G., Joyce, A. S., Conway, G., Pfiffner, J. L., (1984) TheImportance of Prudent Negative Consequences for Maintaining the AppropriateBehavior of Hyperactive Students. Journal of Abnormal Child Psychology, 12(4), 581-604.Turnaki, N. & Criscitiello, E. (2003) Using Peer Tutoring as a successful part of

behavior management. Teaching Exceptional Children, 36(2), 22-29.__