[Πληκτρολογήστε κείμενο]

qwφιertyuiopasdfghjklzxερυυξnmηq

σwωψerβνtyuςiopasdρfghjklzxcvbn

mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnφγιmλι

qπςπζαwωeτrtνyuτioρνμpκaλsdfghςj

klzxcvλοπbnαmqwertyuiopasdfghjkl

zxcvbnmσγqwφertyuioσδφpγρaηsόρ

ωυdfghjργklαzxcvbnβφδγωmζqwert

λκοθξyuiύασφdfghjklzxcvbnmqwerty

uiopaβsdfghjklzxcεrυtγyεuνiιoαpasdf

ghjklzxcηvbnασφδmqwertασδyuiopa

sdfασδφγθμκxcvυξσφbnmσφγqwθeξ

τσδφrtyuφγςοιopaασδφsdfghjklzxcv

ασδφbnγμ,mqwertyuiopasdfgασργκο

ϊτbnmqwertyσδφγuiopasσδφγdfghjk

lzxσδδγσφγcvbnmqwertyuioβκσλπp

asdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdγαε

ορlzxcvbnmqwertyuiopasdfghjkαεργ

αεργαγρqwertyuiopasdfghjklzxασδφ

ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ιστορική ορολογία

Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, MSc. thanosstavropoulos@yahoo.gr

ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ | ιστορική ορολογία

1

Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΟΡΟΛΟΓΙΑ

αγροτική αποκατάσταση = η πολιτική της Ε.Α.Π. και του ελληνικού κράτους μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή για αποκατάσταση των προσφύγων με την παροχή καλλιεργήσιμων εκτάσεων και γεωργικών βοηθημάτων (σπόρων, εργαλείων, ζώων, μηχανημάτων κ.α.). Η αστική αποκατάσταση στόχευε τόσο στη στέγαση όσο και στην επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων. αγροτική μεταρρύθμιση = κοινωνικό και πολιτικό αίτημα των κατώτερων κοινωνικών τάξεων αλλά και προοδευτικών πολιτικών κατά τη διάρκεια του 19

ου και την αρχή του 20

ου αιώνα. Σύμφωνα με αυτήν το

κράτος έπρεπε να αγοράσει υποχρεωτικά (απαλλοτρίωση) από τους μεγαλοκτηματίες τις τεράστιες εκτάσεις γης που οι τελευταίοι διέθεταν και, αφού τις πολυτεμαχίσει, να τις διανείμει στους ακτήμονες. Με αυτό τον τρόπο θα αντιμετωπιζόταν ένα οξύ κοινωνικό πρόβλημα. αγροτικό ζήτημα = κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα του 19

ου και των αρχών του 20

ου αιώνα στην Ελλάδα

αλλά και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο. Βασικό περιεχόμενό του ήταν η κατοχή μεγάλων εκτάσεων καλλιεργήσιμης από λίγους γαιοκτήμονες και η εκμετάλλευση των ακτημόνων. Αίτημα των τελευταίων ήταν η υποχρεωτική εξαγορά των κτημάτων αυτών από το κράτος (απαλλοτρίωση) και η διανομή τους στους ακτήμονες. αμειψισπορά = η εναλλαγή καλλιέργειας στο ίδιο έδαφος (π.χ. τον ένα χρόνο σιτηρά, τον επόμενο ψυχανθή), για να εξασφαλίζονται καλύτερες γεωργικές αποδόσεις. αμελέ ταμπουρού = (τάγματα εργασίας). Ειδικές μονάδες του τουρκικού στρατού στα ενδότερα της Μικράς Ασίας (Ανατολία) στα οποία επιστρατεύονταν αποκλειστικά Έλληνες. Αυτοί εργάζονταν σε διάφορα έργα (π.χ. διάνοιξη οδών) κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες έτσι ώστε να πεθαίνουν σε μεγάλους αριθμούς. Στην ουσία επρόκειτο για μονάδες οργανωμένης εξόντωσης Ελλήνων. αναδιανομή κτημάτων = αίτημα προοδευτικών πολιτικών και κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων του 19

ου και των αρχών του 20

ου αιώνα. Σύμφωνα με αυτό, το κράτος έπρεπε να αγοράσει υποχρεωτικά (=

απαλλοτριώσει) από τους μεγαλογαιοκτήμονες τα τσιφλίκια τους και να τα διανείμει στους ακτήμονες. «Ανόρθωση» = γενικό αίτημα των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων που υποστήριξαν το κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου τον Αύγουστο του 1909. Βασικό περιεχόμενο της «Ανόρθωσης» ήταν η ανανέωση και εκσυγχρονισμός της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης της Ελλάδας. Οι οπαδοί της «Ανόρθωσης» είτε στήριζαν την αγροτική μεταρρύθμιση στην ύπαιθρο είτε την υλοποίηση των αιτημάτων των συντεχνιών στα αστικά κέντρα. αγροτικοί συνεταιρισμοί = τοπικοί οργανισμοί των αγροτών με σκοπό την εμπορευματοποίηση της αγροτικής παραγωγής προς όφελος των ίδιων των παραγωγών. αναθεωρητική βουλή = πρόκειται για τη Βουλή που εκλέγεται με σκοπό την τροποποίηση μη θεμελιωδών άρθρων του Συντάγματος. Ανόρθωση = ευρύτερο πολιτικό αίτημα που κυριάρχησε την εποχή του κινήματος του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Έθετε ως προτεραιότητα τις αλλαγές που έπρεπε να γίνουν στην κοινωνία, την οικονομική και πολιτική. Το αίτημα της «Ανόρθωσης» σχετιζόταν είτε με τις απαλλοτριώσεις των τσιφλικιών και την παροχή γης στους ακτήμονες είτε με την υλοποίηση των αιτημάτων των συντεχνιών (= επαγγελματικών ενώσεων). Αντάντ = (Entente Cordiale : Εγκάρδια Συνεννόηση) διεθνής συνασπισμός που αποτελούταν από την Αγγλία , την Γαλλία και τη Ρωσία. Το 1917 όμως (κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου) η Ρωσία εγκατέλειψε τη συμμαχία και τη θέση της πήρε η Ιταλία. Αντιβενιζελικοί = το σύνολο των πολιτικών προσωπικοτήτων και πολιτικών κομμάτων που αντιτάχθηκαν στη πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου και του Κόμματος Φιλελευθέρων. Οι Αντιβενιζελικοί απεχθάνονταν τη διαρκή παρέμβαση του κράτους και τη συνεπακόλουθη ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας. Δεν είχαν μακροπρόθεσμη πολιτική αλλά ασχολούνταν με την επίλυση επίκαιρων προβλημάτων ενώ ταυτόχρονα δεν επιθυμούσαν την επιστροφή στην προ του 1909 εποχή . Σημαντικότερα αντιβενιζελικά κόμματα ήταν αυτά του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, του Δημήτριου Ράλλη και του Γεωργίου Θεοτόκη.

ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ | ιστορική ορολογία

2

Ανώτατη Διεύθυνσις Περιθάλψεως = οργάνωση που ίδρυσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στη Θεσσαλονίκη κατά τη περίοδο του Εθνικού Διχασμού (1916 – 1917). Στόχος ήταν η κάλυψη των πρώτων αναγκών των προσφύγων. απαλλοτριώσεις = η πολιτική της υποχρεωτικής αγοράς τσιφλικιών από το κράτος. Η δυνατότητα του κράτους να προβαίνει σε απαλλοτριώσεις θεσπίστηκε νομοθετικά το 1907. αρχή της δεδηλωμένης = πολιτική αρχή που καθιερώθηκε από τον Γεώργιο τον Α’ μετά από πιέσεις του Χαρίλαου Τρικούπη. Σύμφωνα με αυτήν την αρχή, ο βασιλιάς θα έπρεπε να αναθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό ο οποίος είχε σαφώς τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών. Έτσι τα μικρότερα κόμματα θα ωθούνταν σε συνένωση με τα μεγάλα και η πολιτική κατάσταση θα εξυγιαινόταν από την εναλλαγή δυο κομμάτων στην εξουσία (σύμφωνα με το πρότυπο της Αγγλίας). αστική αποκατάσταση = η πολιτική της Ε.Α.Π. και του ελληνικού κράτους μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή για αποκατάσταση των προσφύγων με την παροχή στέγης στα αστικά κέντρα. Η πολιτική αυτή δεν στόχευε στην εργασιακή αποκατάσταση των προσφύγων (σε αντίθεση με την αγροτική αποκατάσταση). αυτεπιστασία = μέθοδος της Ε.Α.Π. για την στέγαση των προσφύγων (στα πλαίσια τόσο της αγροτικής όσο και της αστικής αποκατάστασης). Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή, η Ε.Α.Π. παρείχε στους πρόσφυγες τα υλικά και οι πρόσφυγες αναλάμβαναν το κτίσιμο της κατοικίας τους όπως οι ίδιοι επιθυμούσαν. Βενιζελισμός = πολιτική αντίληψη που εμφανίστηκε στην Ελλάδα κατά τη περίοδο 1910 – 1922. Κατά την αντίληψη αυτή, το ελληνικό κράτος, αφού εκσυγχρονιζόταν θεσμικά και γινόταν αποτελεσματικό και αξιόπιστο, έπρεπε να επιδιώξει την ενσωμάτωση του εκτός συνόρων ελληνισμού και, με ενιαία κρατική υπόσταση, να διεκδικήσει τη θέση του στο τότε σύγχρονο κόσμο. δικαίωμα συνέρχεσθαι & συνεταιρίζεσθαι = το δικαίωμα της ελεύθερης συγκέντρωσης (ή διαδήλωσης) των πολιτών και της δημιουργίας πολιτικών κομμάτων και οργανώσεων. Το δικαίωμα αυτό κατοχυρώθηκε με το σύνταγμα του 1864. Ε.Α.Π. = Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων. Αυτόνομος οργανισμός με πλήρη νομική υπόσταση που ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 1923 με πρωτοβουλία της Κοινωνίας των Εθνών (Κ.Τ.Ε.) και έδρα την Αθήνα. Βασική αποστολή της ήταν να εξασφαλίσει στους πρόσφυγες παραγωγική απασχόληση και οριστική στέγαση. Εθνικόν Κομιτάτον = πολιτική παράταξη υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη που έδρασε στην Εθνοσυνέλευση 1862 – 1864. Υποστήριζε την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό της χώρας, οικονομική ανάπτυξη και μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και το στρατό, πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εθνικό Κόμμα (Κ. Μαυρομιχάλη) = αδιάλλακτο αντιβενιζελικό κόμμα υπό την ηγεσία του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη. Οι εκπρόσωποί του προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τη συμμετοχή του αρχηγού τους στα πολιτικά πράγματα μετά το κίνημα του 1909. Υποστήριζαν την «Ανόρθωση» που κατά την εκτίμησή τους δεν μπόρεσαν να υλοποιήσουν οι Βενιζελικοί. εθνικός διχασμός = το κοινωνικό και πολιτικό χάσμα που δημιουργήθηκε στην ελληνική κοινωνία και είχε τις ρίζες του στη σύγκρουση του Ελευθέριου Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου από το 1915 και μετά. Ο πρώτος υποστήριζε τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο με τις δυνάμεις της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) ενώ ο δεύτερος την αυστηρή ουδετερότητα της χώρας που εξυπηρετούσε τις Κεντρικές Δυνάμεις (Αυστροουγγαρία, Γερμανία, Ιταλία). Ο Διχασμός πήρε τη μορφή εμφύλιου πολέμου όταν το 1916 η Ελλάδα διασπάστηκε σε δυο τμήματα : τη κυβέρνηση της «Εθνικής Άμυνας» στη Θεσσαλονίκη υπό τον Βενιζέλο και τη κυβέρνηση της Αθήνας υπό τον βασιλιά Κωνσταντίνο. Εκλεκτικοί = ετερόκλητη πολιτική παράταξη που δραστηριοποιήθηκε στην Εθνοσυνέλευση της περιόδου 1862 – 1864 και αποτελούνταν από εξέχοντες πολιτικούς, λόγιους και στρατιωτικούς με μετριοπαθείς θέσεις. Προσπαθούσε να μεσολαβεί μεταξύ των υπολοίπων παρατάξεων και να υποστηρίζει σταθερές κυβερνήσεις. εργατικό κίνημα = κίνημα (από τα εργατικά στρώματα αλλά και προοδευτικούς πολιτικούς) που υποστήριζε τα αιτήματα για βελτίωση της κατάστασης της εργατικής τάξης. Αναπτύχθηκε στην Ελλάδα κυρίως στις αρχές του 20

ου αιώνα. Σταθμοί στην ιστορία του εργατικού κινήματος ήταν η δράση της

Φεντερασιόν και η ίδρυση της Γ.Σ.Ε.Ε. και του Σ.Ε.Κ.Ε.

ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ | ιστορική ορολογία

3

εργολαβία = μέθοδος της Ε. Α. Π. για την στέγαση των προσφύγων (στα πλαίσια τόσο της αγροτικής όσο και της αστικής αποκατάστασης). Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή, η Ε.Α.Π. αναλάμβανε την απευθείας ανέγερση οικιών για τους πρόσφυγες. Κλήριγκ = μέθοδος οικονομικού διακανονισμού διεθνών συναλλαγών που επικράτησε τη περίοδο της μεγάλης οικονομικής κρίσης του μεσοπολέμου. Σύμφωνα με αυτήν, οι διεθνείς συναλλαγές δεν γίνονταν με βάση το μετατρέψιμο συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίζουν την αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασμών. Κοινωνιολογική Εταιρεία = πολιτική ομάδα που ξεκίνησε από διάφορους διανοουμένους ως αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος, με στόχο να προπαγανδίσει πολιτικές θέσεις και στη συνέχεια να δημιουργήσει κόμμα. Επιζητούσε για όλα τα μέλη της κοινωνίας ισότητα ευκαιριών, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός, πράγμα που θα μπορούσε να υλοποιηθεί με τη σταδιακή αναμόρφωση της οικονομίας και τη συνταγματική μεταβολή. κολίγοι = ακτήμονες αγρότες της Θεσσαλίας που ζούσαν και εργάζονταν κάτω από άθλιες συνθήκες στα μεγάλα τσιφλίκια της περιοχής. Κόμμα Φιλελευθέρων = πολιτική παράταξη που ιδρύθηκε στην Αθήνα στις 22 Αυγούστου του 1910 από βουλευτές και τον ελευθέριο Βενιζέλο. Το κόμμα αυτό ήταν κόμμα αρχών και φορέας μεταρρυθμίσεων αφού υποστήριζε και προωθούσε το αίτημα της «Ανόρθωσης». Επίσης ήταν προσωποπαγές αφού ο Βενιζέλος με ισχυρή θέση στο Κοινοβούλιο και μεγάλο κύρος είχε τα πάντα υπό τον έλεγχό του. Κράτος δικαίου = το κράτος στο οποίο η οργάνωση και η λειτουργία όλων των θεσμών και των τομέων της κρατικής εξουσίας ρυθμίζονται με κανόνες του θετικού δικαίου, δηλαδή με νόμους που το ίδιο το κράτος έχει θεσπίσει. Κρητική Πολιτεία = πολιτικό σχήμα που τέθηκε σε λειτουργία στη Κρήτη από τον Δεκέμβριο του 1898. Σύμφωνα με αυτό : α) η Κρήτη αποκτούσε καθεστώς αυτονομίας υπό την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων, β) θα διοριζόταν από τις ξένες δυνάμεις ο ανώτατος πολιτειακός άρχων του νησιού (Ύπατος Αρμοστής) και γ) θα θεσπιζόταν Σύνταγμα που προέβλεπε μεταξύ άλλων και την λειτουργία «Κρητικής Συνελεύσεως» από εκλεγμένους Κρήτες χριστιανούς και μουσουλμάνους. Λαϊκό Κόμμα = αριστερό πολιτικό κόμμα που ιδρύθηκε από την Κοινωνιολογική Εταιρεία και υπό την ηγεσία του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Βασικές προγραμματικές δηλώσεις του κόμματος ήταν η αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος και η επιβολή αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης. Μεγάλη Ιδέα = πολιτική αλυτρωτική ιδεολογία που κυριάρχησε στο ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του ως το 1922 . Επιδίωκε την επέκταση των συνόρων του ελληνικού κράτους σε βάρος γειτονικών κρατών (και κυρίως της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) με την ενσωμάτωση περιοχών στις οποίες διέμεναν Έλληνες. Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής = Ενδεκαμελής επιτροπή αποτελούμενη από τέσσερις Τούρκους , τέσσερις Έλληνες και τρία μέλη – πολίτες ουδέτερων κατά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο κρατών. Ιδρύθηκε από τη Σύμβαση της Λοζάνης (άρθρο 11), με έδρα την Κωνσταντινούπολη και με αρμοδιότητα τον καθορισμό του τρόπου μετανάστευσης των πληθυσμών και της εκτίμησης της ακίνητης περιουσίας των ανταλλαξίμων. «ξενικά» κόμματα = πολιτικές παρατάξεις που δέσποζαν στην πολιτική ζωή της χώρας από την επανάσταση του 1821 ως και την έκτη δεκαετία του 19

ου αιώνα (έξωση του Όθωνα). Το καθένα έφερε

και έναν τίτλο (Αγγλικό, Γαλλικό, Ρωσικό) ανάλογα με τη Μεγάλη Δύναμη που υποστήριζε. Ομάδα των Ιαπώνων = πολιτική ομάδα που έκανε την εμφάνισή της στο ελληνικό κοινοβούλιο το 1906 με ιδρυτή τον Δημήτριο Γούναρη. Επίκεντρο της κριτικής της ήταν η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προσαρμοστεί στις εξελίξεις. Η ομάδα δεν μπόρεσε να επιβιώσει και διαλύθηκε το 1908. Ορεινοί = πολιτική παράταξη της Εθνοσυνέλευσης 1862 – 1864 αποτελούμενη από διάφορες ομάδες (υπό τον Δ. Γρίβα και τον Κ. Κανάρη) με κοινό στόχο την αντίσταση στην πολιτική των Πεδινών. Βρήκε υποστηρικτές μεταξύ των μικροκαλλιεργητών, των κτηνοτρόφων, των εμπόρων και των πλοιοκτητών. ΟΥΛΕΝ = αμερικάνικη εταιρεία που ανέλαβε την υδροδότηση της Αθήνας από το 1925 με την κατασκευή του φράγματος και της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα. ΠΑΟΥΕΡ = βρετανική εταιρεία που ανέλαβε την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα αλλά και τη δημιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών,

ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ | ιστορική ορολογία

4

βασισμένου σε ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη τρίτη δεκαετία του 20

ου αιώνα.

Πατριαρχική επιτροπή = ειδική επιτροπή που συστάθηκε τον Οκτώβριο του 1918 από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, σκοπός της οποίας (σε συνεργασία με την ελληνική κυβέρνηση) υπήρξε η οργάνωση του επαναπατρισμού των εκτοπισμένων Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Πεδινοί = πολιτική παράταξη της Εθνοσυνέλευσης 1862 – 1864 με ηγέτη τον Δημήτριο Βούλγαρη, ο οποίος υπονόμευε τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς. Με παρεμβάσεις στο στρατό επιχείρησε τη δημιουργία σώματος «πραιτωριανών» για να εξασφαλίσει τη παραμονή του στην εξουσία. Οπαδοί του ήταν όσοι είχαν διοριστεί παράνομα στο στρατό ή το δημόσιο, και φοβούνταν μη χάσουν τη θέση τους σε περίπτωση επικράτησης της κοινοβουλευτικής νομιμότητας, άνεργοι πτυχιούχοι και μικροκαλλιεργητές. Ποντιακό ζήτημα = το διεθνές διπλωματικό ζήτημα για εθνική αποκατάσταση των Ελλήνων της περιοχής του Πόντου (βόρεια και βορειοανατολική Μικρά Ασία) που διώκονταν συστηματικά από τους Τούρκους (γενοκτονία των Ποντίων). Το θέμα αυτό τέθηκε κυρίως μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο από επιφανείς εκπροσώπους του ποντιακού Ελληνισμού, οι οποίοι με παραστάσεις τους σε πολιτικούς ηγέτες, έθεσαν το αίτημα για δημιουργία αυτόνομου ποντιακού κράτους στη περιοχή. Το Ποντιακό ζήτημα έληξε με την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών του 1923. πραιτωριανοί = επίλεκτο σώμα του ρωμαϊκού στρατού. Είχαν ως κύριο έργο τους την ασφάλεια του αυτοκράτορα. Σήμερα ονομάζονται οι παρακρατικές και παραστρατιωτικές δυνάμεις που μπορεί να διαθέτει ένας πολιτικός κομματικός μηχανισμός. προσφυγικό ζήτημα = οι πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές και δημογραφικές συνέπειες που δημιουργήθηκαν στην ελληνική κοινωνία στις αρχές του 20

ου αιώνα με την άφιξη εκατοντάδων

χιλιάδων Ελλήνων προσφύγων από διάφορες περιοχές της ανατολικής Μεσογείου. Το ζήτημα σχετιζόταν τόσο με την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών των προσφύγων (σίτιση, στέγαση) όσο και με την μακροπρόθεσμη προσαρμογή και ενσωμάτωσή τους στην ελληνική κοινωνία. Σ.Ε.Κ.Ε. = Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος. Ιδρύθηκε το 1918 από συνέδριο σοσιαλιστών. Υποστήριζε τη δημοκρατία, τη παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες, την θέσπιση αναλογικού εκλογικού συστήματος και την εθνικοποίηση των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών. Τασσόταν υπέρ της ειρήνης και ενώ μέχρι το 1919 ήταν υπέρ της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, σταδιακά απομακρύνθηκε από αυτήν υιοθετώντας την αρχή της δικτατορίας του προλεταριάτου. Το 1924 μετονομάστηκε σε Κ.Κ.Ε. Ραλλικό Κόμμα = αντιβενιζελικό πολιτικό κόμμα των αρχών του 20

ου αιώνα υπό την ηγεσία Δημήτριου

Ράλλη. Στρεφόταν κατά της ισχυρής εκτελεστικής εξουσίας (πραγματικότητα από τέλη του 19ου

αι. και πολιτική των Φιλελευθέρων) και υποστήριζε την ενίσχυση του Κοινοβουλίου. Υποστήριζε το θεσμό του βασιλιά (ως ενοποιητικού παράγοντα του έθνους) και στηριζόταν στους μικροκαλλιεργητές και στα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα των πόλεων. Υποστήριζε την ενίσχυση της παραγωγής και την αύξηση των θέσεων εργασίας, ώστε με την οικονομική ανάπτυξη να εξευρεθούν χρήματα για τους εξοπλισμούς, την καταπολέμηση της διαφθοράς και της πατρωνίας των κομμάτων. σταφιδική κρίση = η οικονομική και κοινωνική κρίση που δημιουργήθηκε στα τέλη του 19

ου αιώνα στην

Ελλάδα εξαιτίας της δραματικής μείωσης των εξαγωγών σταφίδας που ήταν το βασικότερο γεωργικό προϊόν της χώρας. Οι σταφιδοπαραγωγοί αναγκάστηκαν να μεταναστεύουν σε χώρες του εξωτερικού – κυρίως τις Η.Π.Α. – για αναζήτηση καλύτερης τύχης. Στρατιωτικός Σύνδεσμος = μυστική ένωση στρατιωτικών που δημιουργήθηκε το 1909 με αιτήματα που αφορούσαν μεταρρυθμίσεις στο στρατό, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση και τη δημοσιονομική πολιτική. Στις 15 Αυγούστου 1909 πραγματοποίησε κίνημα στο Γουδί της Αθήνας αλλά δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, προωθώντας τα αιτήματά του μέσω της Βουλής. Μετά από όλες τις πιέσεις που άσκησε και την επιτυχή έκβαση των επιδιώξεών του, ο Σ.Σ. διαλύθηκε στις 15 Μαρτίου 1910. Σύμβαση εμπορίου, εγκατάστασης και ναυτιλίας = ελληνοτουρκική συμφωνία που υπογράφτηκε στις 30 Οκτωβρίου 1930. Σύμφωνα με αυτήν δόθηκε η δυνατότητα στους υπηκόους του καθενός από τα δυο κράτη (Ελλάδας και Τουρκίας) να ταξιδεύουν ή να εγκαθίστανται (με κάποιους περιορισμούς) στο έδαφος του άλλου κράτους. Σύμβαση Λοζάνης = διεθνής συμφωνία που υπογράφτηκε στις 30 Ιανουαρίου 1923 στη Λοζάνη της Ελβετίας και ρύθμιζε την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας. Προβλεπόταν η υποχρεωτική ανταλλαγή των ορθόδοξων χριστιανών της Τουρκίας με τους μουσουλμάνους της Ελλάδας με εξαίρεση τους Έλληνες της Ίμβρου, Τενέδου και Κωνσταντινούπολης από τη μια πλευρά και τους μουσουλμάνους της δυτικής Θράκης από την άλλη. Οι ανταλλάξιμοι

ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ | ιστορική ορολογία

5

μπορούσαν να πάρουν μαζί τους μόνο την κινητή περιουσία τους αλλά θα αποζημιώνονταν από το κράτος υποδοχής για την ακίνητη περιουσία που άφηναν πίσω. Ταυτόχρονα θα λάμβαναν την υπηκοότητα του κράτους στο οποίο θα εγκαθίσταντο. Η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής θα τους διευκόλυνε στη μετακίνησή τους. Συμφωνία της Άγκυρας = ελληνοτουρκική οικονομική συμφωνία που υπογράφτηκε στις 10 Ιουνίου 1930. Σύμφωνα με αυτήν ρυθμίστηκε το ζήτημα των Ελλήνων ορθόδοξων της Κωνσταντινούπολης και των μουσουλμάνων της Θράκης καθώς και το θέμα των «φυγάδων». Ταυτόχρονα όριζε ότι οι ανταλλάξιμες μουσουλμανικές περιουσίες στην Ελλάδα και οι ελληνικές στην Τουρκία περιέρχονταν στην κυριότητα του Ελληνικού και Τουρκικού Δημοσίου αντίστοιχα. Τέλος προέβλεπε την αμοιβαία απόσβεση των οικονομικών υποχρεώσεων μεταξύ των δυο χωρών. Συντακτική εθνοσυνέλευση = η Εθνοσυνέλευση που εκλέγεται και συνέρχεται με σκοπό τη τροποποίηση θεμελιωδών άρθρων του Συντάγματος (μερικές φορές ακόμη και του Πολιτεύματος) μιας χώρας. τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού) = Ειδικές μονάδες του τουρκικού στρατού στα ενδότερα της Μικράς Ασίας (Ανατολία) στα οποία επιστρατεύονταν αποκλειστικά Έλληνες. Αυτοί εργάζονταν σε διάφορα έργα (π.χ. διάνοιξη οδών) κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες έτσι ώστε να πεθαίνουν σε μεγάλους αριθμούς. Στην ουσία επρόκειτο για μονάδες οργανωμένης εξόντωσης Ελλήνων. ταξικό κόμμα = πολιτικό κόμμα που βασίζεται σε μια μόνο κοινωνική τάξη, θέτοντας ως στόχο την ευημερία της και την υποστήριξη και προώθηση των αιτημάτων της (ταξικό κόμμα ήταν π.χ. το Σ.Ε.Κ.Ε., αργότερα Κ.Κ.Ε. που έθετε ως στόχο την προάσπιση των αιτημάτων των εργατών και των αγροτών). Τράπεζα της Ελλάδας = κεντρικό κρατικό τραπεζικό ίδρυμα που ιδρύθηκε μετά τη πίεση της Κοινωνίας των Εθνών (Κ.τ.Ε.) το Μάιο του 1927 και λειτούργησε ένα χρόνο αργότερα. Στόχος της Τράπεζας της Ελλάδας ήταν η διαχείριση των χρεών, η έκδοση χαρτονομίσματος και η ενιαία εφαρμογή της κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής. Οι θετικές συνέπειες από την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδας δεν άργησαν να φανούν και επέτρεψαν τις σημαντικές πολιτικές, θεσμικές και οικονομικές πρωτοβουλίες της τελευταίας κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου (1928 – 1932). τσιφλίκια = μεγάλες εκτάσεις γης που άνηκαν σε κάποιον μεγαλογαιοκτήμονα (τσιφλικά). Στα τσιφλίκια εργάζονταν οι κολίγοι (ακτήμονες ενοικιαστές γης) οι οποίοι και ήταν υποχρεωμένοι να παραδίδουν στον ιδιοκτήτη της γης ένα τμήμα της παραγωγής τους. Ύπατος Αρμοστής = ανώτατος διοικητής μιας περιοχής που είχε κηρυχθεί αυτόνομη. Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως = υπηρεσία που διοργανώθηκε (πριν από τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922) από την Ύπατη Αρμοστεία της Σμύρνης. Αυτή βοηθούσε όσους επέστρεφαν να αποκατασταθούν στα σπίτια τους και τις ασχολίες τους. Υπουργείο Περιθάλψεως = υπηρεσία που ίδρυσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον Ιούλιο του 1917 (μετά την απομάκρυνση του Κωνσταντίνου). Το Υπουργείο Περιθάλψεως παρείχε στους πρόσφυγες χρηματική βοήθεια, συσσίτιο, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, προσωρινή στέγαση, ένδυση, βοήθεια για εύρεση εργασίας και δωρεάν μετακίνηση. Φεντερασιόν = η μεγαλύτερη συνδικαλιστική και πολυεθνική εργατική ένωση της Θεσσαλονίκης (πριν από την ενσωμάτωσή της στην Ελλάδα το 1913). Θεμελιωτές της Φεντερασιόν ήταν σοσιαλιστές που προέρχονταν από την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης. Η οργάνωση αυτή αποτέλεσε τον δίαυλο για τη διάδοση της σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στην Ελλάδα.

© Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, MSc. thanosstavropoulos@yahoo.gr