Θουκυδίδης Ολόρου Αλιμούσιος

(επιμέλεια: Γ. Σόφη)

Βιογραφικά στοιχεία

• Γέννηση: δήμος Αλιμούντος (Άλιμος), πιθανόν 455-399 π.Χ.

• Αριστοκρατική οικογένεια. Συνδέεται με το βασιλιά Όλορο και τους Αθηναίους αριστοκρατικούς Μιλτιάδη και Κίμωνα

• Μεγάλη οικονομική δύναμη (κατοχή χρυσωρυχείου στη Σκαπτή Ύλη – Θράκη)

Μόρφωση • Μαθήτευσε σε σπουδαίες

προσωπικότητες, ήρθε σε επαφή με την κορυφαία διανόηση της κλασικής εποχής

• ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ: Αναξαγόρας

• ΡΗΤΟΡΙΚΗ: Αντιφώντας, σοφιστές (Γοργίας, Πρόδικος)

• ΙΑΤΡΙΚΗ

Η ιστορική συγκυρία...• Ο αρχηγός της

δημοκρατικής παράταξης, Περικλής, κυριαρχεί στην πολιτική ζωή της Αθήνας

• Η πόλη ευημερεί πολιτικά και οικονομικά (Αθηναϊκή ηγεμονία)

• Δημιουργούνται απαράμιλλα αριστουργήματα τέχνης που αποδεικνύουν την αίγλη της πόλης

• Η πνευματική ζωή φτάνει στην ακμή της στις τέχνες και την επιστήμη (σοφιστικό κίνημα, δραματική ποίηση, ιστοριογραφία)

Η συμμετοχή του στον Πελοποννησιακό

Πόλεμο• Προσβλήθηκε από τον λοιμό που αφάνισε το

1/3 του πληθυσμού της Αθήνας (430) – Επέζησε

• 424 π.Χ. (α΄φάση) Έχοντας εκλεγεί στρατηγός αποτυγχάνει να αποκρούσει την επίθεση των Λακεδαιμονίων (Βρασίδας) κατά της Αμφίπολης.

• Εξορίζεται από τους Αθηναίους με πιθανή παρέμβαση των πολιτικών του αντιπάλων

• Πιθανόν να γύρισε στην Αθήνα μετά το 404.

Η συγγραφή του έργου του στην εξορία

• Αφιερώνεται στην ιστορική έρευνα και τη συγκέντρωση πληροφοριών

• Μεταβαίνει στους χώρους των πολεμικών συγκρούσεων

• Διακόπτει απότομα την εξιστόρηση στα γεγονότα του 411 π.Χ. πιθανόν λόγω ξαφνικού θανάτου.

Η οπτική του για τον πόλεμο• Κατανοεί τη μέγιστη σημασία του για όλες τις

ελληνικές πόλεις

• Ερευνά τους παράγοντες που δημιούργησαν τις δύο «υπερδυνάμεις» (Αθήνα – Σπάρτη)

• Θεωρεί ότι ισχυρό στρατιωτικά κράτος συγκροτείται με μόνιμες εγκαταστάσεις πληθυσμών, πολιτική σταθερότητα, οικονομική ανάπτυξη και κυριαρχία στη θάλασσα

• Εξετάζει με λογικές μεθόδους τις εξελίξεις πριν από τον Τρωικό πόλεμο και ως τα Μηδικά (για να επιτύχει τη συνοχή των γεγονότων)

Λογικές μέθοδοι

Όταν οι ιστορικές πηγές είναι αναξιόπιστες, εφαρμόζει τη λογική του, για να επιτύχει πορίσματα:

Α) «εἰκότα» = σύμφωνα με τη λογική και την εμπειρία

Β) «σημεῖα»/ «μαρτύρια» = ενδείξεις, αποδείξεις

Γ) «τεκμήρια» = συμπεράσματα κατόπιν έρευνας

Τα βαθύτερα αίτια του πολέμου σύμφωνα με το Θουκυδίδη

• Η ουσιαστική αιτία ήταν η μεγάλη ανάπτυξη (οικονομική, στρατιωτική) της Αθήνας

• Η «Αθηναϊκή συμμαχία» μετατράπηκε σε ηγεμονία («ἀρχή»)

• Η ανεξαρτησία των συμμάχων της ήταν μόνο τυπική

• Ποια θα ήταν η κατάληξη αυτής της μεγάλης δύναμης; (ο Θ. προσπαθεί να ερμηνεύσει την πορεία των εξελίξεων – πώς έφτασε στην κατάρρευση)

Παρουσίαση των αιτιών και των

αφορμών • Στο 1ο βιβλίο παρουσιάζει

αναλυτικά τις αιτίες και τις αφορμές του πολέμου

• Αναδεικνύει τα αίτια με την αντιπαράθεση αντίθετων απόψεων στις δημηγορίες (=δημόσιοι λόγοι πολιτικών προσώπων)

Η γενική θεώρηση του πολέμου από το

Θουκυδίδη• Η Αθήνα θα κέρδιζε τον πόλεμο με

συνετή στρατηγική και αυτοκυριαρχία των πολιτικών της (δημηγορία Περικλή, βιβλ.1)

• Η πανωλεθρία των Αθηναίων κατά τη σικελική εκστρατεία αποδεικνύει την καταστροφική επίδραση των δημαγωγών πολιτικών και των ασύνετων πολιτών

Το πρόβλημα της δύναμης

• Επιβολή της δύναμης ενός κράτους, μιας συμμαχίας, μιας παράταξης

• Βια και φρικαλεότητες λόγω της επιβολής (εξόντωση Πλαταιέων, Μηλίων, Κερκυραϊκά)

• Προβάλλεται η πλεονεξία και η «φιλοτιμία»(=προσωπική φιλοδόξία) ως βασικά κίνητρα για τον πόλεμο

• Η ανθρώπινη φύση οδηγεί τους ανθρώπους να εξαγριώνονται κάτω από πιεστικές συγκυρίες

«ὁ πόλεμος... βίαιος διδάσκαλος καὶ πρὸς τὰ παρόντα τὰς ὀργὰς τῶν πολλῶν ὁμοιοῖ»

Είναι απαισιόδοξη η άποψη του Θουκυδίδη για την ανθρωπότητα;

• Ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να στηριχτεί στη λογική του

• Οι θεοί δεν επεμβαίνουν στις ιστορικές εξελίξεις

• Η τύχη είναι συγκυρίες που δεν μπορεί να προβλέψει ο άνθρωπος, όχι υπερφυσική δύναμη

Το πρότυπο του ηγέτη

Πρότυπο ηγέτη κατά το Θουκυδίδη ο Περικλής. Διαθέτει:

Α) πολιτική οξυδέρκεια Β) αποδοχή από το λαόΓ) αδέκαστοςΔ) πολιτικό θάρρος

Ο υπεύθυνος πολίτης

• Χρησιμοποιεί τη λογική και τη σύνεση στις αποφάσεις

• Δεν παρασύρεται από δημαγωγούς πολιτικούς

• Ενδιαφέρεται για το συμφέρον της πόλης

• Είναι μετριοπαθής και με ανώτερο ήθος

• Συμπεριφέρεται με ανθρωπιά και φιλότιμο, ιδίως σε κρίσιμες στιγμές

Χαρακτηριστικά της σκέψης του Θουκυδίδη

• Ανάγεται από τα συγκεκριμένα γεγονότα στο γενικό και πανανθρώπινο

• Θεμελιώνει τις προσωπικές παρατηρήσεις του σε γενικές αρχές

• Βασίζει την αξιολόγηση των πολιτικών προσώπων στις δημηγορίες του

• Η επιγραμματική διατύπωση γνωμικών και αποφθεγμάτων στο έργο του είναι προϊόν έρευνας και συλλογισμού, όχι αυθαίρετου διδακτισμού

Η μέθοδός του• Ανεύρεση αλήθειας: αυτοψία, επίσκεψη

στα πεδία μάχης, συλλογή/αξιολόγηση πληροφοριών, μελέτη κειμένων/αρχείων (βλ. παραπάνω λογικές μέθοδοι)

• Για τα προγενέστερα γεγονότα μεγάλη η δυσκολία, γιατί «ἀταλαίπωρος τοῖς πολλοῖς ἡ ζήτησις τῆς ἀληθείας»

• Καταγράφει στοιχεία για γεγονότα που έχει προσωπική γνώση και έχει κάνει ενδελεχή έρευνα

Η μέδοδός του...Δημηγορίες = λόγοι που εκφωνήθηκαν από

πολιτικούς και στρατιωτικούς κατά την προετοιμασία του πολέμου ή κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων

• Αποδίδονται με βάση την κεντρική ιδέα των λόγων, όχι αυτολεξεί. Γράφτηκαν από το Θουκυδίδη «ἐγγύτατα τῆς ξύμπασης γνώμης τῶν ἀληθῶς λεχθέντων»

• Αποδίδουν τα κίνητρα, τους στόχους και το ήθος των ομιλητών

• Παρατίθενται με τη μορφή «θέσης-αντίθεσης»

• Φανερώνουν το βάθος σκέψης του ιστορικού στην ανάλυση των γεγονότων

Η μέθοδός του...• Δύσκολη η χρονολογική ακρίβεια στην

καταγραφή λόγω διαφορών στο χρονολογικό σύστημα και στις ονομασίες των μηνών του σεληνιακού έτους

• Εφαρμόζει τον τρόπο του Ελλάνικου του Μυτιληναίου: εξιστόρηση κατά χρονολογική σειρά (όχι θεματική), χρόνο με χρόνο, διαιρώντας το έτος σε θέρος (8 μήνες πολεμικών επιχειρήσεων) και χειμώνα (4 μήνες πολεμικής προετοιμασίας)

Γλώσσα - ύφος• Χρησιμοποιεί την «αρχαία αττική» του 5ου αι. • Γλωσσικές ιδιομορφίες: ἐς αντί εἰς (ἐσπλέοντι), ξὺν

αντί σὺν (ξυνέγραψε), σσ αντί ττ (ἡσσῶντο), αἰεί αντί ἀεί κ.ά.

• Χρήση του ουδετέρου του επιθέτου αντι για αφηρημένο ουσιαστικό (τὸ εὔδαιμον)

• Σύνθετα ρήματα• Πλήθος αιτιολογικών προτάσεων και

προσδιορισμών• Χρήση «θέσης-αντίθεσης»• Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί• Περίπλοκη σύνταξη • Μακροπερίοδος λόγος• Εντυπωσιακά ρητορικά σχήματα• Λογοτεχνικές αρετές

Η δομή του έργου του• Μεταγενέστερη διαίρεση σε 8 βιβλία

• Α΄ : ιστορικές εξελίξεις ως τον Π.Π, αίτια πολέμου

• Β΄- Ε΄: ανάπτυξη αθηναϊκής δύναμης μετά τα Μηδικά, διπλωματικές επαφές αντιπάλων, γεγονότα α΄δεκαετίας (431-421)

• ΣΤ΄ - Ζ΄: Σικελική εκστρατεία

• Η΄: γ΄φάση πολέμου, Δεκελεικά, περσικός παρεμβατισμός, κατάλυση δημοκρατίας στην Αθήνα