Αικατερίνη Ταραβήρα, Φιλόλογος, 2ο Γυμνάσιο

Ναυπάκτου

Εισήγηση στη Φιλολογική Ημερίδα, με τίτλο:«Για μια διδασκαλία χωρίς... Σύνορα. Καλές Διδακτικές

Πρακτικές Φιλολόγων«με λογισμό και μ’ όνειρο»

Ναύπακτος, 27/6/2013

Διοργάνωση: Δρ. Μεταξούλα Μανικάρου, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ• Γνωριμία με τον Παπαδιαμάντη: Οι ήρωές του, η

κοσμοθεωρία του, η ιδιομορφία του, η μαγεία του.• Αντίληψη της επίδρασης του (φυσικού ή κοινωνικού)

περιβάλλοντος στη ζωή και τα ήθη των ανθρώπων.• Προβληματισμός σχετικά με το ρόλο της

θρησκευτικής πίστης στη ζωή των ανθρώπων.• Δημιουργική επαφή και με άλλα λογοτεχνικά κείμενα

(με αφετηρία το εξεταζόμενο) και ερμηνεία τους.• Αισθητική απόλαυση.

ΑΦΟΡΜΗΣΗ [1]• Γίνεται παρατήρηση της εικόνας της Γεννήσεως

του σχολικού βιβλίου (σελ. 54) και μια πρώτη συζήτηση σχετικά με την κεντρική θέση που έχει η λατρεία της Παρθένου στη θρησκευτική πίστη όχι μόνο των χριστιανών: η Ίσις στην Αίγυπτο, η Δήμητρα στην Ελλάδα, η Αφροδίτη στη Ρώμη, η Γκουάν Γιν στην Κίνα. Ποια παγκόσμια ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής καλύπτουν οι μητρικές αυτές θεότητες;

ΑΦΟΡΜΗΣΗ [2]• Εστιάζουμε ειδικά στην Παναγία και στις

απεικονίσεις της και αναζητούμε τα χαρακτηριστικά της μορφής της (εξωτερικής και εσωτερικής): Τεθλιμμένη Παρθένος, Παναγία της Θλίψης, των Δακρύων, Mater Dolorosa αλλά και Μητέρα της Εκκλησίας, Ελεούσα, Οδηγήτρια, Γοργοεπήκοος και Γλυκοφιλούσα (και Γοργόνα!).

• Παραθέτουμε ενδεικτικά κάποιες απεικονίσεις της Παναγίας.

Απεικονίσεις της Παναγίας

Το 1512 ο MattiasGrunewald ζωγραφίζει τη σταύρωση για

το μοναστήρι του Αγ.Αντωνίου στο Ιζενχάιμ της

Γαλλίας. Οι μοναχοί του συγκεκριμένου τάγματος

ειδικεύονταν στην φροντίδα των αρρώστων και ειδικότερα

όσων είχαν προσβληθεί από εργοτισμό (θανατηφόρα αρρώστια που προκαλεί

σπασμούς, παραισθήσεις και γάγγραινα). Αφού

ολοκληρώθηκε το έργο , οι ασθενείς που μόλις έφταναν

στο μοναστήρι συνήθως οδηγούνταν στο ναό για να το

δουν, προκειμένου να κατανοήσουν ότι κάποτε ο ίδιος ο Χριστός υπέστη μία δοκιμασία ισοδύναμη ή και

μεγαλύτερη από τη δική τους.

Ο Αλ. Παπαδιαμάντης: Η ζωή & το έργο του [1]Διαβάζουμε το αυτοβιογραφικό σημείωμα του

Αλ. Παπαδιαμάντη. Προτρέπουμε τα παιδιά να αναζητήσουν το βιογραφικό του σημείωμα του από εγκυκλοπαίδεια, από το σχολικό βιβλίο ή από τη Βικιπαίδεια (διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια) και ζητάμε:

Να καταγράψουν τους κύριους σταθμούς της ζωής και του βίου του. Να σχεδιάσουν, δηλαδή, το βιοεργογραφία του κινούμενοι στον άξονα Βίος –Έργο.

Να συγκρίνουν το αυτοβιογραφικό σημείωμα και το βιογραφικό (έκταση, περιεχόμενο).

Ο Αλ. Παπαδιαμάντης: Η ζωή & το έργο του [2]Ἐγεννήθην ἐν Σκιάθῳ, τῇ 4 Μαρτίου 1851. Ἐβγήκα ἀπὸ τὸ

Ἑλληνικὸν Σχολεῖον εἰς τὰ 1863, ἀλλὰ μόνον τῷ 1867 ἐστάλην εἰς τὸ Γυμνάσιον Χαλκίδος, ὅπου ἤκουσα τὴν Α΄ καὶ Β΄ τάξιν. Τὴν Γ΄ ἐμαθήτευσα εἰς Πειραιᾶ, εἴτα διέκοψα τὰς σπουδάς μου καὶ ἔμεινα εἰς τὴν πατρίδα. Κατὰ Ἰούλιον τοῦ 1872 ὑπήγα εἰς τὸ Ἅγιον Ὅρος χάριν προσκυνήσεως, ὅπου ἔμεινα ὀλίγους μῆνας. Τῷ 1873 ἤλθα εἰς Ἀθήνας καί ἐφοίτησα εἰς τὴν Δ΄ τοῦ Βαρβακείου. Τῷ 1874 ἐνεγράφην εἰς τὴν Φιλοσοφικὴν Σχολήν, ὅπου ἤκουα κατ’ ἐκλογὴν ὀλίγα μαθήματα φιλολογικά, κατ’ ἰδίαν δὲ ἠσχολούμην εἰς τὰ ξένας γλώσσας.

Μικρὸς ἐζωγράφιζα Ἁγίους, εἴτα ἔγραφα στίχους, καί ἐδοκίμαζα να συντάξω κωμῳδίας. Τῷ 1868 ἐπεχείρησα νὰ γράψω μυθιστόρημα. Τῷ 1879 ἐδημοσιεύθη "ἡ Μετανάστις" ἔργον μου εἰς τὸ περιοδικὸν "Σωτήρα". Τῷ 1882 ἐδημοσιεύθη "Οἱ ἔμποροι τῶν Ἐθνῶν" εἰς τὸ "Μὴ χάνεσαι". Ἀργότερα ἔγραψα περὶ τὰ ἑκατὸν διηγήματα, δημοσιευθέντα εἰς διάφορα περιοδικὰ καί ἐφημερίδας."

Ο Αλ. Παπαδιαμάντης: Η ζωή & το έργο του [3]• Έχοντας αναρτήσει την κλασσική

φωτογραφία του Παύλου Νιρβάνα, καλούμε τους μαθητές να βρουν με μια μηχανή αναζήτησης και άλλες φωτογραφίες του Αλ. Παπαδιαμάντη και να περιγράψουν τα χαρακτηριστικά της μορφής του (εξωτερικά και εσωτερικά).

• Ζητάμε να δικαιολογήσουν τον αυτοχαρακτηρισμό «Κοσμοκαλόγερος.

• Προαιρετικά, όποιος προσφέρεται, συνθέτει ένα πάνελ με αξιοπρόσεκτα στοιχεία του βίου, τίτλους έργων και εικόνες, που το κρεμάμε στον τοίχο πριν το μάθημα (κολλάζ).

Ο Αλ. Παπαδιαμάντης: Η ζωή & το έργο του [4]Μπορούμε να αξιοποιήσουμε και το ποίημα

αναφοράς στον Παπαδιαμάντη:

Ὅπου καὶ νὰ σᾶς βρίσκει τὸ κακό, ἀδελφοίὅπου καὶ νὰ θολώνει ὁ νοῦς σαςμνημονεύετε Διονύσιο Σολωμὸκαὶ μνημονεύετε Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη.

Οδυσσέας Ελύτης, Τὸ Ἄξιoν Ἐστί

Ανάλυση του ποιήματος [1] • Απαγγέλουμε το ποίημα και ζητάμε από τα

παιδιά να μας πουν αν το κείμενο τους θυμίζει ποίημα και ποιες διαφορές βρίσκουν συγκριτικά με τα μέχρι τώρα ποιήματα που έχουν διαβάσει.

• Μπορούμε να συσχετίσουμε το ποίημα μια φράση του ίδιου στην οποία περικλείεται η ουσία της τέχνης του: «Το έπ' έμοί, ενόσω ζω, και αναπνέω καί σωφρονώ, δεν θα παύσω να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ' έρωτος την φύσιν, καί να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη».

Ανάλυση του ποιήματος [2] Ζητάμε από τους μαθητές να βρουν:Νόημα (γενικά) του ποιήματος: Ποια είναι τα

θεματικά κέντρα και ο σκοπός του Π.;Νοηματικές ενότητες (σύμφωνα με την πορεία

της περιγραφής, τα πρόσωπα που παρουσιάζονται )

Σύγκριση με την ανάλογη πορεία της περιγραφής της ομηρικής Ωγυγίας

Ανάλυση του ποιήματος [3] • Ζητάμε από τους μαθητές να βρουν :• Ποια ρηματικά πρόσωπα και χρόνοι

χρησιμοποιούνται και ποια η λειτουργία τους;• Ποιες είναι οι ιδιοτυπίες της γλώσσας και του

ύφους και ποιο το αποτέλεσμα;• Ποια εκφραστικά σχήματα (στοιχεία λυρισμού)

χρησιμοποιούνται και ποια η λειτουργία τους;• Ποια πρόσωπα παρουσιάζονται, με ποιον τρόπο,

σειρά, και πώς ηθογραφούνται; • Πώς διαγράφεται η κοινωνία του νησιού

(σύγκριση και με τις αντιλήψεις της ομηρικής κοινωνίας) και ποιοι παράγοντες επιδρούν στη διαμόρφωσή της;

Ανάλυση του ποιήματος [4] Ποια είναι η στάση του ποιητή απέναντι στα

διαδραματιζόμενα και με ποιους εκφραστικούς τρόπους τονίζεται;

Ποιες βιωματικού χαρακτήρα αναφορές εντοπίζονται στο κείμενο;

Πώς τελικά διαγράφεται η κοσμοθεωρία του Π.;Ποια χαρακτηριστικά της παπαδιαμαντικής

γραφής συνάγονται από το κείμενο;

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1η εν. (στρ. 1) Η τοποθεσία και η εξωτερική όψη του ναού.

2η εν. (στρ.2-3) Η εσωτερική διακόσμηση και οι πιστές.

3η εν. (στρ.4-5) Η εικόνα της Παναγίας και τα πολλά αφιερώματα.

4η εν. (στρ. 6-7) Οι καπεταναίοι και η πίστη τους στην Παναγία.

5η εν. (στρ. 8) Η επίκληση του ποιητή στην Παναγία.

ΟΙ ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΣΕ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗ ΜΕ ΤΟ ΘΕΜΑ

Η αντικειμενική, τριτοπρόσωπη περιγραφή με τις λεπτομέρειες(= ρεαλισμός)

Οι επαναλήψεις των απλών επιθέτων(ωραίος, στολισμένο, όλη) τονίζουν την εσωτερική ωραιότητα του ναού, όπως εμφανίζεται στον ταπεινό παρατηρητή που μένει έκθαμβος όχι από τον πλούτο αλλά από την υποβλητική και φορτισμένη ατμόσφαιρα. Στη 2η στροφή παρουσιάζονται τα πρόσωπα, οι νορίτισσες που εκκλησιάζονται, ενώ στην 3η στρ. το θέμα αυτό επαναλαμβάνεται και τονίζεται: οι κόρες στολίζουν ολόγυρα το ναό(οι επαναλήψεις προβάλλουν το πάθος τους και τη θρησκοληψία τους) και στολίζονται κι οι ίδιες για να εκκλησιασθούν. Ο Π. υπαινικτικά και με συμπάθεια ηθογραφεί τον κόσμο των γυναικών που ζουν μια περίκλειστη ζωή (πατριαρχική κοινωνία: η μοίρα τους εξαρτάται από την προίκα που θα τους εξασφαλίσουν οι ναυτικοί, αν βέβαια επιστρέψουν και σταθούν τυχεροί) στερημένη από χαρές, γεμάτη αναμονή και αγωνία για τους διαρκώς απόντες άνδρες τους. Μόνη διέξοδος και καταφυγή φαίνεται να είναι ο ναός, η υπερβολική ενασχόληση με το στολισμό του και η συλλογικότητα ( Τραγικά πρόσωπα)

4η στροφή : Η τριτοπρόσωπη περιγραφή διακόπτεται από άμεσο λόγο . Ο Π. κάνει άμεση επίκληση στην Παναγία (δραματικότητα). Η εσωτερική εστίαση (η κτητική αντωνυμία «Παναγία μου» στο τέλος του στίχου αποκτά ιδιαίτερο βάρος), η επίκληση, η επανάληψη (όλη, ασημένια- ασημοκάντηλα) και η ταυτολογία (μεγάλη θεόρατη) είναι λυρικά στοιχεία: Μεταδίδουν τον αυθόρμητο θαυμασμό του ποιητή , τη συγκίνησή του αλλά και τη συμμετοχή του στα συναισθήματα των εκκλησιαζόμενων γυναικών. Η συμπάθεια αυτή του Π. δίνει ένταση και καθολικότητα στο ανθρώπινο πάθος , γενικεύει την τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας.

Ο αναγνώστης νιώθει να τον αγγίζει αυτή η τραγικότητα, συγκινείται και ετοιμάζεται για την κορύφωση της επόμενης στροφής.

5η στροφή: Το ασύνδετο σχήμα (καραβάκια κ.λπ.) τονίζει την επισφαλή ζωή των ναυτικών. Οι απόντες άντρες βρίσκονται στην εκκλησία μέσα από τα αφιερώματα. Εννοείται εύκολα ότι κινδυνεύουν εξίσου και αγωνιούν όλοι: όσοι ταξιδεύουν σε βάρκες αλλά κι εκείνοι που επιβαίνουν σε μπάρκα τριοκάταρτα (επισημαίνεται ότι εκείνη την εποχή η ναυσιπλοϊα γινόταν με ιστιοφόρα ,χωρίς ραντάρ και δορυφόρους –όχι πως σήμερα με τα τόσα μέσα η ανθρώπινη ζωή είναι λιγότερο ευάλωτη).

Τραγικότητα και των ανδρών: Κινδυνεύουν, αγωνιούν,

βασανίζονται και θυσιάζονται για να ζήσουν τις οικογένειές τους.

6η στροφή :Η αίσθηση της τραγικότητας επιτείνεται καθώς παρουσιάζονται ως παρόντες οι πεθαμένοι καπετάνιοι .Η επανάληψη του καθένας και το όλοι τους γύρω γύρω τονίζει ότι κανείς δεν ξέφυγε από την κοινή μοίρα. Οι προσφορές τους στο ναό δείχνουν μια ζωή βασανισμένη .

Στην 7η στροφή η χρήση του δραματικού ενεστώτα (όπως σε όλο το ποίημα άλλωστε ) δίνει διαχρονικότητα: τα γεγονότα (τρικυμίες ,επικλήσεις και ταξίματα στην Παναγία ) επαναλαμβάνονται αέναα στο χρόνο. Εδώ εκφράζεται απερίφραστα η πίστη των ναυτικών στη θαυματουργή επέμβαση της Παναγίας στη θάλασσα. Ο Π. με συμπάθεια ηθογραφεί τους ανώνυμους ήρωές του κι αποδέχεται χωρίς κριτική τη θρησκοληψία τους, την απλοϊκή τους αντίληψη ότι το θείον ανταποδίδει τις ανθρώπινες προσφορές (και στον Όμηρο έχουν δει οι μαθητές ανάλογη σχέση ανταπόδοσης).

Στην 8η στροφή υπάρχει μια εντυπωσιακή ανατροπή: ο Π. χαμηλόφωνα και εξομολογητικά, με μια γλώσσα που παραπέμπει στην εκκλησιαστική («εις τους χειμαζομένους εις του βίου τα βάσανα και τας ανάγκας») ,με άμεσο λόγο επικαλείται τη βοήθεια της Παναγίας και για λογαριασμό του. (δραματικότητα, παραστατικότητα, αποκάλυψη του ήθους του ίδιου του ποιητή: χειμαζόμενος από τα βάσανα, απογοητευμένος, αδύναμος και θλιμμένος, έχει ανάγκη την ανακούφιση της πίστης και στρέφεται ταπεινά στην Παναγία). Η καθαρεύουσα στην παραστατική μεταφορά (που παραλληλίζει τη ζωή με τις θαλασσοταραχές) συμβάλλει στη δημιουργία υποβλητικής «μαγικής» ατμόσφαιρας, προσδίδει μια νέα ποιητική διάσταση, ένταση και ζωντάνια. Προβάλλεται με δραματικότητα η τραγικότητα της κοινής ανθρώπινης μοίρας και η αντίληψη του ίδιου του ποιητή πλέον για τη βοήθεια της θρησκευτικής πίστης.

• ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ

• Ηθογραφία: Πιστή απεικόνιση της ζωής και των ηθών των απλών ανθρώπων της υπαίθρου (συνήθως της Σκιάθου)

• Νατουραλισμός: Η αντίληψη ότι το φυσικό περιβάλλον διαμορφώνει τα ήθη και την ψυχοσύνθεση των ανθρώπων

• Ρομαντισμός: --Εξιδανίκευση της πραγματικότητας (όταν αναπλάθει τη ζωή στη Σκιάθο)

--Τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει τη φύση (πίστη στην ενότητα φύσης και ανθρώπου, λυρικές περιγραφές του φυσικού τοπίου, παγανισμός: αίσθηση της προσωποποιημένης φύσης =τα άψυχα παρουσιάζονται ως ζωντανά και συμμετέχουν στο ανθρώπινο «πάθος» τονίζοντάς το και δίνοντάς του ευρύτερες διαστάσεις, κάνοντάς το αξιόλογο)

• Αοριστία χρόνου: τα γεγονότα συμβαίνουν σε απροσδιόριστο χρόνο (ο δραματικός ενεστώτας επιτείνει την εντύπωση της διαχρονικότητας) και παρουσιάζονται ως επαναλαμβανόμενα τονίζοντας την κοινή ανθρώπινη «περιπέτεια» \τραγικότητα \μοίρα. (διαχρονικότητα).

• Αοριστία προσώπων: Οι ήρωες δεν προσδιορίζονται με ατομικά χαρακτηριστικά. Έτσι παρουσιάζονται ως αντιπροσωπευτικοί τύποι και τονίζεται η συλλογική ζωή, το κοινό ήθος,( κίνδυνοι και θυσίες για τους άνδρες, υπομονή και καρτερικότητα για τις γυναίκες), οι κοινές ενέργειες, η επαφή μεταξύ τους, το συλλογικό πνεύμα και η κοινή πίστη στην Παναγία που τους ανακουφίζει και τους παρηγορεί. (διαχρονικότητα).

• Συμπάθεια του Π. για τον άνθρωπο και τα πάθη του. Η τριτοπρόσωπη αφήγηση ή περιγραφή διακόπτεται από άμεσο λόγο (επίκληση στην Παναγία σε α΄και β΄πρ. ) δίνοντας ένταση και καθολικότητα στο ανθρώπινο πάθος. Ο ποιητής νιώθει τα ίδια με τους ήρωές του, η τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας είναι κοινή.

• Γλώσσα: Η καθαρεύουσα συμβάλλει στη δημιουργία μιας υποβλητικής «μαγικής» ατμόσφαιρας καθώς μοιάζει με τη γλώσσα των Γραφών, προσδίδοντας μια νέα, ποιητική διάσταση, ένταση και ζωντάνια («εις τους χειμαζομένους…») ενώ η δημοτική δίνει ρεαλισμό (πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας)

• Ύφος: Λιτότητα, απλότητα, χαμηλόφωνος, εξομολογητικός (άμεσος λόγος) και αντιποιητικός τόνος που ενισχύεται από την αντιποιητική μορφή: απουσιάζει η ομοιοκαταληξία και το μέτρο. Ο ελεύθερος στίχος , η ασυνήθιστη γλώσσα και η ηθελημένη πεζολογία τονίζουν το νόημα (δραματικότητα, ένταση).

• ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ «Στην Παναγίτσα στο Πυργί»• Χαίρετ' ο Ιωακείμ κι η Άννα,

που γέννησαν χαριτωμένη κόρηστην Παναγίτσα στο Πυργί!Χαίρεται όλ' η έρημη ακρογιαλιάκι ο βράχος κι ο γκρεμός αντίκρυ του πελάγους,που τον χτυπούν άγρια τα κύματα,χαίρεται απ' την εκκλησίτσα,που μοσχοβολά πάνω στη ράχη.

Χαίρεται τ' άγριο δέντρο, που γέρνειτο μισό απάνω στον βράχο, το μισό στον γκρεμό·χαίρετ' ο βοσκός, που φυσά τον αυλό του,χαίρετ' η γίδα του, που τρέχει στα βράχια,χαίρεται το ερίφιο, που πηδά χαρμόσυνα.

Κι η πλάση όλη αναγαλλιάζεικαι το φθινόπωρο ξανανοιώνει η γης,σα σεμνή κόρη, που περίμενε χρόνιατον αρραβωνιαστικό της απ' τα ξένακαι τέλος τον απόλαψε πριν είναι πολύ αργά·και σαν τη στείρα γραία, που γέννησε θεόπαιδοκι ευφράνθη στα γεράματά της!

Δος μου κι εμένα άνεση, Παναγιά μου,πριν ν' απέλθω και πλέον δεν θα υπάρχω.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ:1. Να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές (μορφής και

περιεχομένου) ανάμεσα στα 2 ποιήματα του Παπαδιαμάντη.

2. Να μελετήσετε το δημοτικό τραγούδι (παραλογή) «Του κυρ Βοριά» και να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές (μορφής και περιεχομένου) με τα 2 προηγούμενα ποιήματα του Παπαδιαμάντη.

Α. Σύγκριση με το «Στην Παναγίτσα στο Πυργί» (1)

Οι ομοιότητες αναζητούνται στα χαρακτηριστικά του Π. : •διαχρονικότητα (δραματικός ενεστώτας, αοριστία χρόνου και προσώπων ενώ ο χώρος παραμένει ο ίδιος- το άγονο νησί και η απειλητική θάλασσα), •τριτοπρόσωπη περιγραφή που διακόπτεται από τον άμεσο λόγο , • ιδιόμορφη γλώσσα, • απλότητα και • λιτότητα, •αντιποιητική, πεζολογική μορφή που μεταθέτει το βάρος του ποιήματος στο νόημα κτλ. • Επίσης το κοινό θεματικό κέντρο: η παρηγοριά και η ανακούφιση που παρέχει η θρησκευτική πίστη «εις τους χειμαζομένους εις του βίου τα βάσανα και τας ανάγκας»,• η συμπάθεια του ποιητή για τους ήρωές του και η αντίληψή τουγια την τραγικότητα της ζωής.

ΤΑ ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ -- ΔΙΑΦΟΡΕΣ (2)Η συμμετοχή της φύσης (πίστη στην ενότητα

φύσης και ανθρώπου, λυρικές περιγραφές του φυσικού τοπίου, παγανισμός: αίσθηση της προσωποποιημένης φύσης =τα άψυχα παρουσιάζονται ως ζωντανά και συμμετέχουν στο ανθρώπινο «πάθος» τονίζοντάς το και δίνοντάς του ευρύτερες διαστάσεις, κάνοντάς το αξιόλογο)

Πρωταγωνιστές εδώ είναι τα πιο ταπεινά και βασανισμένα πλάσματα (η έρημη ακρογιαλιά, ο βράχος κι ο γκρεμός, η εκκλησίτσα, το άγριο δέντρο, ο βοσκός, η γίδα κ.ο.κ.) στα οποία η Παναγία δίνει χαρά.

Λυρισμός: εικόνες (συναισθησία), επαναλήψεις, αντιθέσεις, κλιμάκωση από τα άψυχα στα έμψυχα, επίθετα και μεταφορές \προσωποποιήσεις με πολλαπλή λειτουργία:

συμβολίζουν και αποδίδουν παραστατικά το ανθρώπινο πάθος (π.χ. ο παραλληλισμός της ανθρώπινης ύπαρξης με το άγριο δέντρο που γέρνει το μισό στο βράχο, το μισό στο γκρεμό => περιπέτεια, τραγικότητα)

αναδεικνύουν το στενό σύνδεσμο του ανθρώπου της αγροτικής κοινωνίας (που ηθογραφεί ο Π.) με τη φύση,

παρουσιάζουν την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος στη διαμόρφωση των ανθρώπινων ηθών (το άγριο, χειμαζόμενο τοπίο, ένας αφιλόξενος τόπος που οδηγεί τους άνδρες στην ξενιτιά ή στη θάλασσα και καταδικάζει τις γυναίκες σε ατέλειωτη αγωνία και αναμονή).

μαρτυρούν τη νοσταλγία του ποιητή και την ανάγκη φυγής και αναχώρησης.

Η διπλή πλατιά (ομηρική) παρομοίωση με επίσης πολυδιάστατο ρόλο, περιλαμβάνει όλες τις παραπάνω λειτουργίες, •παρουσιάζει παραστατικά την τραγικότητα της ανθρώπινης μοίρας (περιπέτεια) και • μαρτυρά τη συμπάθεια του ποιητή για τον άνθρωπο και τα πάθια του. • Η αντίθεση που περιέχει (στέρηση – απόλαυση αλλά στα γεράματα) εκφράζει την αντίληψη του Π. ότι η καταφυγή στη θρησκεία (και στη φύση!) δεν μειώνει την τραγικότητα αλλά χαρίζει ανακούφιση και αντοχή– «άνεση». Ο ποιητής, βαρυμένος από το γήρας, κοντεύοντας στο θάνατο, δίνει μια διάσταση καθολική (συγκινητικά βιωματική).

2η ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ:Να μελετήσετε το δημοτικό τραγούδι (παραλογή)

«Του κυρ Βοριά» και να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές (μορφής και περιεχομένου) με τα 2 ποιήματα του Παπαδιαμάντη.

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ: Οι μαθητές μπορούν να εντοπίσουν εύκολα τον παγανισμό (προσωποποιημένο σύμπαν), τον άμεσο λόγο (διάλογο) που προσδίδει δραματικότητα και φωτίζει τα γεγονότα και τα ήθη, τα λυρικά στοιχεία (επαναλήψεις, επίθετα, υπερβολές, αντιθέσεις),την απουσία ομοιοκαταληξίας, την αοριστία τόπου– χρόνου και προσώπων (διαχρονικότητα), αλλά και την έμπνευση από τη φύση, το στενό δεσμό ανθρώπου-φύσης, την τραγική περιπέτεια (που τονίζεται από το γενναίο ήθος του κυρ Αντριά αλλά και το παράπονο της μάνας), την αστάθεια των ανθρώπινων πραγμάτων, την αδυναμία του ανθρώπου μπροστά στην παντοδυναμία της θάλασσας (τύχη, ζωή, δαίμων;)

Ως διαφορά οι μαθητές θα αναφέρουν το μέτρο (εδώ είναι ευκαιρία να αναφέρουμε τον ιαμβικό 15σύλλαβο, τα ημιστίχια και την ισομετρία προετοιμάζοντας την τάξη για τη διδασκαλία των δημοτικών τραγουδιών που θα διδαχθούν μετά τη «Δέηση» του Καβάφη). Με λίγη βοήθεια θα προσέξουν και το τριμερές σχήμα (και τετραμερές) και την κλιμάκωση .

Στην παραλογή κυριαρχεί η αφήγηση (ενώ στον Π. η περιγραφή), η γοργή δράση και η δραματικότητα ( διάλογοι, διαγραφή χαρακτήρων, συγκρούσεις καταστάσεων και προσώπων). Οι μαθητές ίσως παρατηρήσουν πως η περιγραφή της τρικυμίας τους θυμίζει περισσότερο τον Όμηρο κι όχι το χαμηλόφωνο και εξομολογητικό Παπαδιαμάντη.

Νοηματική διαφορά είναι η απουσία οιασδήποτε θρησκευτικής αναφοράς στην παραλογή. Εύκολα οι υποψιασμένοι από τον Όμηρο μαθητές θα αντιληφθούν την αιτία των ανθρώπινων παθών: η ύβρη, η υπερβολική αυτοπεποίθηση καταστρέφει το κάτεργο του κυρ Αντριά ή ίσως η τελική απάντηση της θάλασσας να σημαίνει ότι η ανθρώπινη ύπαρξη στον ταραγμένο κόσμο είναι σύμφυτη με την οδύνη και την καταστροφή (η τραγικότητα που κυριαρχεί και στον Π.). Αυτή ακριβώς η συνειδητοποίηση είναι παρηγορητική αφού μας απαλλάσσει από την ενοχή και την αίσθηση ότι είμαστε ολομόναχοι στη ζωή. (Η παραλογή τραγουδιόταν ως μοιρολόι στα μνημόσυνα των ναυαγησάντων ναυτικών).

• ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ:• Να αναζητηθούν δημοτικά τραγούδια που

αναφέρονται στις δυσκολίες των ναυτικών ή στον πόνο των συγγενών τους από το χαμό τους στα ναυάγια.

• Ή διηγήματα του Παπαδιαμάντη (όπως η «Υπηρέτρα», «Το αγνάντεμα», «Η μαυρομαντηλού», «Ολόγυρα στη λίμνη», «Ο Αμερικάνος» κ.λ.π.)

• Ή κάποιο διήγημα του Καρκαβίτσα από «Τα λόγια της πλώρης» (π.χ. «Θείον όραμα»)

• Ή κάποιο ποίημα του Ν. Καββαδία• Ή πίνακες ζωγράφων με θέμα τη θάλασσα και τις

φουρτούνες της. ( συναντάται σ’ αυτούς το θρησκευτικό στοιχείο ή η αντίληψη της τραγικότητας;)

Ρέμπραντ: Ο Χριστός στην τρικυμία