Πεζογράφος(1851-1911)

Κορυφαίος νεοέλληνας διηγηματογράφος και η πλέον εξέχουσα μορφή του ηθογραφικού διηγήματος Άνθρωπος βαθύτατα θρησκευόμενος διαπνεόμενος από τα ιδεώδη του χριστιανισμού φύση ευαίσθητη ποιητική Μοναχικός κινούμενος στο μεταίχμιο του κοσμικού και μοναχικού βίου αγνός ιδεαλιστής νοσταλγός της απλής επαρχιακής ζωής και των παραδοσιακών αξιών γεμάτος συγκατάβαση για τις αδυναμίες των ανθρώπων και συμπάθεια για τις δυστυχίες τους

laquoΈγινε ο ασκητής της κοινωνίας γιατί το σημαντικότερο ένστικτό του το καλλιτεχνικό τον ωθούσε να γίνει εκφραστής των πόθων και των καημών του πόνου και της χαράς των ταπεινών και των αδικημένων Και όπως εκείνος έτσι και αυτός ο κόσμος που το κοινωνικό κατεστημένο τού είχε ορίσει να ζει στο περιθώριο δημιουργούσε ανυποψίαστα τον αφανή και περιφρονημένο πολιτισμό του- ήταν ο λαός που ο Παπαδιαμάντης έγινε η έκφρασή του λαός και αυτός σάρκα από τη σάρκα του και κόκαλο από τα κόκαλά του Και αυτό το ένστικτο το καλλιτεχνικό τον βοήθησε να μπει στις υποστάσεις των ετερόκλητων ηρώων του διφυής και τριφυής υπόσταση ο ίδιος παιδί και άντρας και γέροντας και κόρη και γυναίκα και γραία μαθητής και δουλευτής και οικογενειάρχης παρθένα και σύζυγος και μητέρα και μαμμήraquo (Κ Χρυσάνθης)

Γραμματολογική τοποθέτηση του έργουlaquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo αποτελεί ένα από τα αριστουργήματα της νεοελληνικής

πεζογραφίας Είναι από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη και ανήκει στην τελευταία διηγηματική του περίοδο στα laquoΌψιμαraquo διηγήματα Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα laquoΠατρίςraquo το 1908 και περιλαμβάνεται στη συλλογή Πασχαλινά Διηγήματα που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1912 Στο αριστουργηματικό αυτό κείμενο που ακροβατεί μεταξύ ρεαλισμού και λυρισμού πεζογραφίας και ποιήσεως ο συγγραφέας καταπιάνεται με το θέμα του θανάτου της laquoπρώτης αλήθειαςraquo και αιώνιας αρχής που διέπει τον κόσμο Βασικό επεισόδιο του διηγήματος είναι ο τραγικός θάνατος της Ακριβούλας το οποίο ο Παπαδιαμάντης αφηγείται με τέτοιο τρόπο ώστε να παρουσιαστεί αυτό στις πραγματικές του διαστάσεις ένα τυπικό και απειροελάχιστο δείγμα του παγκόσμιου δράματος το οποίο κλείνει μέσα του ο αναπόδραστος κύκλος του γίγνεσθαι και της φθοράς Αναδεικνύεται έτσι μέσα από το κείμενο η στενή σχέση των στοιχείων της ζωής και του θανάτου και εκφράζεται ο πόνος του ανθρώπου που υπόκειται άφευκτα στους νόμους τους

Οι δύο τελευταίοι στίχοι του ποιήματος με το οποίο ο Παπαδιαμάντης κλείνει το διήγημα laquoΣαν να χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμουraquo συμπυκνώνουν την κοσμοαντίληψή του και είναι χαραγμένοι στην προτομή του συγγραφέα στη Σκιάθο

Ενδεικτικές επισημάνσεις

1 Ο Τίτλος του έργουΔεν αναφέρεται άμεσα στο κεντρικό επεισόδιο του διηγήματος τον πνιγμό της Ακριβούλας ούτε γενικά στις συμφορές που πλήττουν τους ανθρώπους για να μην προϊδεάσει από την αρχή τον αναγνώστη για το θάνατο του κοριτσιού για να προσελκύσει και να διατηρήσει με την παράδοξη φράση το ενδιαφέρον του αναγνώστη για να προβληθεί όχι το ρεαλιστικό στοιχείο του πνιγμού αλλά το λυρικό στοιχείο του

μοιρολογιού της φώκιας

2 Η Δομή του έργου Ι laquoΚάτω από τον κρημνόν hellip Βαθύ κοίλωμα του κρημνούraquo

Η μετάβαση της γριάς Λούκαινας στη θάλασσα για να πλύνει τα ρούχα η ανάμνηση των νεκρών αγαπημένων της και το μοιρολόγι της γιrsquo αυτούς Κοντά της ένας νεαρός βοσκός παίζει μουσική με τη φλογέρα του ΙΙ laquoΜια γολέτα hellip την παρουσία τηςraquo

Η περιγραφή της γολέτας και της φώκιας Η εμφάνιση και το μοιραίο ατύχημα της Ακριβούλας ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo

Η επιστροφή της γριάς Λούκαινας στο σπίτι Το μοιρολόγι της φώκιας για το άτυχο κοριτσάκι

3 Αφηγηματικοί τρόποιΟ συγγραφέας χρησιμοποιεί στο διήγημά του ποικιλία αφηγηματικών τρόπων Αφήγηση σε τρίτο ενικό πρόσωπο για να παρουσιάσει τα πρόσωπα του διηγήματος με

αντικειμενικότητα Η αφήγηση του κειμένου έχει μηδενική εστίαση ο αφηγητής γνωρίζει τα πάντα για τα πρόσωπα ακόμα και τις πιο μύχιες σκέψεις τους και ως παντογνώστης (θεός)-αφηγητής βλέπει τον κόσμο από παντού (η γνωστή τεχνική των παραμυθιών) (Αναδρομική και μάλιστα εκτενής αφήγηση θα μπορούσε να υπάρχει εκεί όπου η Λούκαινα μοιρολογώντας θυμάται το θάνατο του ανδρός και των πέντε παιδιών της και την τύχη των δύο ξενιτεμένων γιων της)

Περιγραφή για να στήσει το πλαίσιο δράσης(σκηνικό) να παρουσιάσει το χώρο και το χρόνο

Παρεμβάλλεται ο ελάχιστος μονόλογος της γερόντισσας στον τέλος με τον οποίο επιτυγχάνεται η τραγική ειρωνεία

Οι δύο τελευταίοι στίχοι του μοιρολογιού της φώκιας είναι σχόλιο του συγγραφέα με στοχαστικό-γνωμικό περιεχόμενο που συμπυκνώνει την κοσμοαντίληψη του Παπαδιαμάντη (φιλοσοφημένη εγκαρτέρηση μπροστά στα βάσανα της ζωής που συνεχίζεται στον αέναο ρυθμό της

3 Χρόνος-χώρος Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από

αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά

Ο χώρος όπως συμβαίνει πάντα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη είναι και αυτός συγκεκριμένος όχι κάποια ακρογιαλιά κάτω από κάποιο γκρεμό αλλά laquoκάτω από τον κρημνόν hellip όπου κατέρχεται το μονοπάτι το αρχίζον από τον νερόμυλο του Μαμογιάννη όπου αντικρύζει τα Μνημούρια hellip το Κοχύλιraquo Πρόκειται για τοπίο της ιδιαίτερης πατρίδας του της Σκιάθου

4 Πρόσωπα Τα πρόσωπα του διηγήματος που κινούνται σε αυτόν τον περίγυρο είναι

α) η γριά-Λούκαινα (lugeo = πενθώ) γριά φτωχή χτυπημένη από τη μοίρα χαροκαμένη συγκατοικεί με τη μια της κόρη Έχει δύο γιους ξενιτεμένους Μετέχει στην πλοκή στο κατέβασμά της για το πλύσιμο και στο ανέβασμά της προς το σπίτι β) η Ακριβούλα η εννιάχρονη εγγονή της γριάς θέλει να παίξει με τα κύματα γιrsquo αυτό κατεβαίνει να συναντήσει τη γιαγιά της αλλά βρίσκει τραγικό θάνατο γ) ο βοσκός υπάρχει στο σκηνικό αλλά δε φαίνεται Ακούγεται κυρίως η μουσική της φλογέρας του η οποία ασυναίσθητα λειτουργεί σαν παγίδα για το μικρό κορίτσι Στην πλοκή εμπλέκονται ακόμα μια φώκια που θρηνεί πάνω στο πτώμα του νεκρού κοριτσιού και ένας γέροντας ψαράς ο οποίος laquoμεταφράζειraquo το μοιρολόγι της

5 Τα δύο μοτίβα ζωής και θανάτου Η αφήγηση εξελίσσεται σε δύο μοτίβα τα οποία δεν παρουσιάζονται παρατακτικά αλλά

μπαίνουν σχεδόν ταυτόχρονα στο διήγημα και κορυφώνονται στον πνιγμό της Ακριβούλαςα) το μοτίβο της ζωής τα παιδιά που κολυμπούν ο βοσκός με φλογέρα οι αγρότες που επιστρέφουν από τις εργασίες τους η γολέτα το λίκνισμα φώκιας το κοριτσάκι που θέλει να παίξει β) το μοτίβο του θανάτου συνεχής κάθοδος γριάς προς τη θάλασσα ο γκρεμός τα μνημούρια το πένθιμο μοιρολόι γριάς η αναφορά στους έξι νεκρούς της οικογένειας της Λούκαινας η μακάβρια εικόνα κοιμητηρίου ο πνιγμός Ακριβούλας

Ο Παπαδιαμάντης διαπλέκει τα δύο μοτίβα για τους εξής λόγους για να δείξει ότι ζωή και θάνατος συνυπάρχουν στην καθημερινότητά μας με το ένα να

διαδέχεται το άλλο για να δημιουργήσει με τα στοιχεία θανάτου κλίμα που να προοιωνίζει την κατάληξη του

διηγήματος για να επισημάνει με τα στοιχεία της ζωής ότι αυτή συνεχίζει την αδιάκοπη πορεία της

ανεπηρέαστη από ο τραγικό περιστατικό του θανάτου

για να χρησιμοποιήσει σε όλο το διήγημα την αντίθεση ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο ως βασικό εκφραστικό μέσο ανάδειξης των ιδεών του

6 Ύφος Το ύφος είναι άλλοτε πένθιμο σοβαρό μελαγχολικό και άλλοτε ανάλαφρο Και ενώ όλα

όσα υπάρχουν μέσα στην αφήγηση είναι απλά καθημερινά κι ρεαλιστικά χωρίς πρωτοτυπία ή μεγαλοπρέπεια ένας αιθέρας αγιοσύνης ποίησης και μαγείας περιβάλλει τα θέματα με έναν μοναδικό τρόπο Οι λέξεις η σύνδεση των προτάσεων η θέση των εικόνων η αλληλουχία των γεγονότων και ίσως και κάτι άλλο απροσδιόριστο που συνέχει όλα αυτά αυτό είναι η μαγεία του Παπαδιαμάντη Μυστηριώδης και μαγευτική είναι η ατμόσφαιρα του διηγήματος που διαπνέεται από έντονη ποιητικότητα και λυρισμό Πρόκειται τελικώς για ένα ποίημα σε πεζό λόγο

7 Η γλώσσαΗ γλώσσα του διηγήματος είναι η γνωστή laquoπαπαδιαμάντειαraquo γλώσσα πολύ προσωπική κι

αναγνωρίσιμη από μίξη στοιχείων καθαρεύουσας στα αφηγηματικά μέρη δημοτικής στους διαλόγους και τη χρήση αρχαϊσμών Ο λόγος είναι μακροπερίοδος και αρκετά πυκνός αλλά προσεγμένος στην επιλογή των λέξεων και στην απόδοση των περιγραφομένων προσώπων και τοπίων Πολλές καταστάσεις και ενέργειες αισθητοποιούνται με βασικό στοιχείο έκφρασης τις εικόνες και τη χρήση πολλών επιθέτων

8 Τα εκφραστικά μέσα του διηγήματος

Χαρακτηριστικά επίθετα θαλασσοφαγωμένον πανδέγμονα θορυβώδη σηαδιακός ενριβής αχόρταστος πένθιμον χθαμαλού φαιδρόν κά

Πρωτότυπα ουσιαστικά ανακομιδάς αμφιλύκη πλαταγιασμός γεννοβόλια αβασταγή μαρσίπιον

Παρομοιώσεις φύκια είναι τα στεφάνια της κοχύλια τα προικιά της Μεταφορές δακρύζει από τον βράχον αλώνι του Χάρου κήπος της φθοράς είχε θερίσει ο

Χάρος λάφυρα του θανάτου κά Προσωποποιήσεις οι ακτίνες εθώπευον το κοιμητήρι μια γολέτα έκανε βόλτες ο Χάρος ο

αχόρταστος εχόρτασε νrsquo ακούη να ξυπνά τους πεθαμένους Εικόνες ολόκληρο το διήγημα στηρίζεται σε εικόνες οπτικοακουστικές στατικές και

κινητικές Χαρακτηριστικές είναι οι ρεαλιστικές εικόνες που αναφέρονται στην περιγραφή του τοπίου (στην 1η ενότητα) οι εικόνες της γολέτας της φώκιας και της Ακριβούλας (στη 2η ενότητα) που διακρίνονται για την κινητικότητά τους και οι εικόνες με τη μεγαλύτερη πυκνότητα της 3ης ενότητας που είναι κυρίως ηχητικές και περιέχουν μεγάλη τραγική ειρωνεία καθώς υπεισέρχεται και ο σχολιασμός του συγγραφέα με τη χρήση του εσωτερικού μονολόγου Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην περιγραφή του Κοιμητηρίου όπου γίνεται λυρική και περίτεχνη περιγραφή των ταφικών λειψάνων (ρεαλιστική θα ήταν αποκρουστική) με την επιλογή αντικειμένων που εκφράζουν την ομορφιά και τα νιάτα των γυναικών

Σχήμα κύκλου το κείμενο αρχίζει με πραγματικό μοιρολόι και κλείνει με εξωλογικό μοιρολόι παρεμβάλλεται δε το ποιμενικό άσμα

Αντιθέσεις γριά Λούκαινα ndash νεαρός βοσκός μοιρολόγι ndash φαιδρό ποιμενικό άσμα θάνατος ndash ζωή

Τραγική ειρωνεία στον μονόλογο της γριάς (εξυπηρετείται η οικονομία της αφήγησης καθώς η γριά ακούει το πλατάγιασμα της Ακριβούλας μέσα στη θάλασσα αλλά το αποδίδει στο βοσκό)

Κλιμάκωση ο πνιγμός της Ακριβούλας παρουσιάζεται όχι αιφνιδιαστικά αλλά σταδιακά ndash κλιμακωτά με μια σειρά από περιστατικά αλλά και με συχνές προηγούμενες αναφορές σχετικές με το θάνατο και την αντίστοιχη ατμόσφαιρα που δημιουργείται

9 Η ερμηνεία του διηγήματοςΤο laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα

ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων

Το διήγημα ανοίγει με μια σκηνή ηρεμίας χωριάτικης φύσης όπου η μόνη ζωντανή κίνηση είναι το περπάτημα μιας μαυροντυμένης γριάς μιας χαροκαμένης μάνας Το φορτίο της δεν είναι μονάχα laquoτα μάλλινα σινδόνια τηςraquo που κατεβαίνει να πλύνει στη θάλασσα Κουβαλάει συνάμα και ένα βαρύ φορτίο από βάσανα πέντε παιδιά πεθαμένα και ο άνδρας της έξι laquoΕθήτευενraquo είναι η λέξη που χρησιμοποιεί ο Παπαδιαμάντης γιrsquo αυτό το είδος ζωής- μια λέξη που υπαινίσσεται το βάρος των κακουχιών και του χρέους συνάμα Η γριά Λούκαινα ανήκει σε εκείνο το τυπικό είδος των γυναικών που συναντούμε στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη των γυναικών που είναι βασανισμένες από τη ζωή Το αποδεικνύει άλλωστε και το όνομά της (Λούκαινα lt lugeo θρηνώ)

[ laquoΚανένας δε μίλησε για τη Ρωμιά γυναίκα όπως ο Αλ Παπαδιαμάντης [hellip] Αλλά μέσα σε ολόκληρο αυτό τον κόσμο που λέγαμε ξεχωρίζει η μορφή της γυναίκας-όπως εκείνος και κανένας άλλος την ιστόρησε-ταυτισμένη με μια ορισμένη στάση ζωής φυσική και πνευματική μαζί και ζυμωμένη με παραδόσεις και πράματα παλιά όσο και ο κόσμος Θα ήταν περιττό να απαριθμήσω ή να περιγράψω τους ατελείωτους τύπους γυναικών του Παπαδιαμάντη σκορπισμένους σε όλες τις ηλικίες και μοιρασμένους σε όλα τα ζώδια της ακαταμέτρητης ανθρώπινης ψυχής από τη γριά-Λούκαινα ίσαμε την εγγόνα της την Ακριβούλα το αχειροποίητο εκείνο διήγημα laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo Ούτε το ιδιαίτερο άρωμα ενός ορισμένου πολιτισμού που βγαίνει από τα πάθια και τους καημούς της Ελληνίδας γυναίκας στα διηγήματά τουraquo (Ζήσιμος Λορεντάτος)]

Στη συνέχεια του διηγήματος παρουσιάζονται μια γολέτα μία φώκη μία μικρά κόρη Η γολέτα εγλωβισμένη στο λιμάνι υποδηλώνει την άπνοια (ο πλαταγιαμός της Ακριβούλας θα ακουστεί και θα γίνει πιο τραγικό για τη γριά Λούκαινα το ατύχημα)Υποδηλώνει ακόμη ότι η ζωή συνεχίζεται και λειτουργεί ως προσήμανση (η γολέτα παγιδεύεται στο λιμάνι όπως και η Ακριβούλα)Ο ι δύο κύριοι άξονες της υπόθεσης ωστόσο είναι η φώκια και η Ακριβούλα Η πρώτη εμφανίζεται σε χρόνο ανύποπτο χωρίς λόγο μrsquo έναν καινούριο για τα ελληνικά γράμματα τρόπο εύρημα αλλόκοτο ένα ευαίσθητο πλάσμα laquoετέρπετοraquo και laquoελικνίζετοraquo ρήματα που αποπνέουν ερωτισμό και γλυκύτητα laquoΜια φώκιαraquo- laquoμια κόρηraquo δεν είναι τυχαίες οι αναλογίες στη δομή των δύο περιόδων ούτε ότι τα δύο θέματα παρατίθενται το ένα ακριβώς δίπλα στο

άλλο Η πορεία που θα διαγράψουν είναι παράλληλη Δε θα συναντηθούν ποτέ Η παρουσία της φώκιας του εξωλογικού αυτού πλάσματος με την ανθρώπινη αισθαντικότητα γίνεται για laquoτεχνικούςraquo λόγους για να μην αιφνιδιάσει στο τέλος σαν ένας από μηχανής θεός Η παρουσία της έχει μια τρυφερότητα που παραβάλλεται με αυτήν της Ακριβούλας Τρυφερότητα όμως κρύβει και το όνομα της μικρής Ακριβούλα που φαίνεται πως το διάλεξε ο Παπαδιαμάντης Το κοριτσάκι είναι άπειρο ανίδεο από τη ζωή και το θάνατο και φυσικά δεν ξέρει ούτε πως το μονοπάτι που πήρε θα την οδηγήσει από τη ζωή στο θάνατο Γιrsquo αυτήν βέβαια η κάθοδος είναι τετελεσμένη αμετάκλητη

Ο πνιγμός του μικρού κοριτσιού δεν παρουσιάζεται αιφνιδιαστικά και κατά τρόπο αυθαίρετο Αντίθετα ο συγγραφέας δημιουργώντας διαρκώς κλιμακούμενη αγωνία και ένταση στην ψυχή του αναγνώστη τον προετοιμάζει ώστε να δεχτεί τον επικείμενο θάνατο εισάγοντάς τον σε μια ατμόσφαιρα πένθιμη με την περιγραφή του γκρεμού και του κοιμητηρίου με την παρουσίαση της χαροκαμένης γυναίκας που μοιρολογά για τους νεκρούς της με τη μακάβρια μέσα στο ρεαλισμό και στη λεπτομέρειά της περιγραφή των λειψάνων μιας περασμένης ζωής και λαφύρων του χάρου στην τελευταία παράγραφο καθώς και με την επιλογή του χρόνου σούρουπο την ώρα που πέφτει το φως νικημένο από το επερχόμενο σκότος Ο αναγνώστης εισέρχεται με όλα αυτά σε ένα κλίμα βαρύ και με την ευαισθησία του αντιλαμβάνεται πως κάτι κακό προοιωνίζεται

Η συνέχεια του διηγήματος είναι εξίσου δυσοίωνη η περιγραφή του εγκλωβισμένου στο λιμάνι πλοίου συμβολίζει την παγίδευση της ζωής μέσα στον κλοιό του θανάτου Από το σημείο αυτό και κάτω η αφήγηση κλιμακώνεται καθώς δίνονται στοιχεία που προετοιμάζουν για τον πνιγμό της Ακριβούλας εντάσσοντάς στη φυσική εξέλιξη των γεγονότων

η παιδική ηλικία της δημιουργεί την εικόνα ενός κοριτσιού αθώου και ανυπεράσπιστου

το γεγονός ότι ξεφεύγει από την προσοχή της μάνας προκαλεί αίσθηση κινδύνου η άγνοια του ακριβούς σημείου από το οποίο ξεκινούσε το μονοπάτι δημιουργεί στον

αναγνώστη την υποψία ότι το παιδί θα χαθεί η γλυκιά μελωδία του βοσκού και η καθυστέρηση της μικρής που στέκεται για να

ακούσει το τραγούδι του προοιωνίζουν κίνδυνο ο πέρασμα της ώρας δυσκολεύει τη θέση του κοριτσιού και αυξάνει την αγωνία του

αναγνώστη τέλος η εσφαλμένη επιλογή του κατηφορικού μονοπατιού και ο ερχομός της νύχτας

σφραγίζουν τη μοίρα της Όταν το παιδί συνειδητοποιεί τον κίνδυνο και επιχειρεί να γυρίσει πίσω η προσπάθειά της

αποβαίνει άκαρπη αφού τα πάντα ακόμα και η ίδια η φύση συνωμοτούν εναντίον του ο τόπος είναι πολύ απότομος η νύχτα συννεφιασμένη και άναστρη οι άνθρωποι ανίδεοι και ο ήχος της φλογέρας του βοσκού κυρίαρχος σκεπάζει όλους τους άλλους ακόμα και εκείνον της κραυγής της την ώρα που πέφτει Η ζωή συνεχίζεται (laquoεξηκολούθειraquo ρήμα που επαναλαμβάνεται τρεις φορές) ενώ ο θάνατος του κοριτσιού περνά απαρατήρητος τυλιγμένος σε μια λεπτή αίσθηση ειρωνείας Τόσο η γριά όσο και ο βοσκός δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το ατύχημα καθώς ήταν βυθισμένοι στις δικές τους προσωπικές μέριμνες και έγιναν ασυνείδητα ενεργούμενα θανάτου Έτσι η μια και μοναδική κίνηση της προώθησης του μύθου η κίνηση της Ακριβούλας προς το θάνατο εκτίθεται όσο πιο ανεπαίσθητα και μυστικά γίνεται ως δράση λανθάνουσα και υφέρπουσα που ενώ είναι το κορύφωμα των υπόγειων εντάσεων της ανύπαρκτης σχεδόν πλοκής βρίσκεται κατά κάποιο τρόπο πίσω από το σκηνικό Είναι μια παράλληλη σκηνή που το μόνο

που τη συνδέει με την κεντρική σκηνή του έργου είναι ο φαιδρός ήχος της φλογέρας του βοσκού Χωρίς αυτόν δε θα ήταν δυνατή η σύνδεση των θεμάτων

Φαινομενικά η κορύφωση του δράματος βρίσκεται στον πνιγμό της Ακριβούλας όμως ουσιαστικά βρίσκεται αλλού πίσω από το χώρο και το χρόνο του διηγήματος Η υπόθεση δεν είναι μέσα στο διήγημα αλλά το διαπερνά τα βασικά θέματα δεν προβάλλονται αλλά υποβάλλονται Η τραγικότητα άπιαστη μέσα στο χρόνο απλή και ασήμαντη όσο και αδύνατη να συλληφθεί προκύπτει από την ειρωνική και μοιραία συγκυρία του ανέμελου περάσματος της γριάς Λούκαινας από το σημείο του πνιγμού την ώρα ακριβώς που έσβηνε ο ήχος του θανάτου (εδώ βρίσκεται η πραγματική κορύφωση)

Οι στίχοι με τους οποίους τελειώνει το διήγημα είναι του Παπαδιαμάντη συνιστούν μια εξαιρετική λυρική ελεγεία δομημένη ομοιόμορφα με θαυμάσιο τρόπο έναν φιλοσοφικό στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη μοίρα Ο θρήνος της φώκιας στο άψυχο κορμάκι της μικρής υπερβαίνει το ρεαλισμό του διηγήματος και αποκρύπτει την προσωπική συγκίνηση του πεζογράφου προκαλώντας όμως ένα βαθύτερο υπαινιγμό στον αναγνώστη Πολλές φορές ο Παπαδιαμάντης επανέρχεται στο θέμα του θανάτου αθώων παιδιών Η σύζευξη της σκληρής πραγματικότητας με ένα στοιχείο φανταστικό-ποιητικό μετριάζει το αφόρητο κλίμα που δημιούργησε η ρεαλιστική περιγραφή Η κατακλείδα του μοιρολογιού της φώκιας

laquoΣαν να χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμουraquo

εκφράζει μια στάση ζωής γεμάτη απαισιοδοξία και μοιρολατρία και την αλήθεια που μάταια προσπαθούμε να αρνηθούμε η ζωή των ανθρώπων είναι μια φουρτούνα μια θαλασσοταραχή διαποτισμένη από βάσανα και συμφορές Όμως ο Παπαδιαμάντης και στις πιο σκοτεινές του ώρες δεν απελπίζεται Αντλεί ψυχική δύναμη από το Θεό έχοντας φτάσει στην άκρα του ωριμότητα ότι η ευτυχία είναι στιγμιαία δε διαρκεί

10 Το μοιρολόγι της φώκιαςΑποτελείται από δύο τετράστιχα (2 ενότητες)με ιαμβικούς 7σύλλαβους και 8σύλλαβους στίχουςΠρώτη ενότητα (στ1-4)

στ1-2πληροφόρηση για την Ακριβούλαστ3-4σχόλιο ατομικό περιγραφικό με λυρικό περιεχόμενο

Δεύτερη ενότητα (στ5-8)στ5-6πληροφόρηση για τη γριάστ7-8σχόλιο γενικευτικό στοχαστικό με γνωμικό περιεχόμενο

11 Σύγκριση ανάμεσα στα δύο μοιρολόγια (Λούκαινας ndash φώκιας)Πιο σημαντικό συγκινησιακά και αισθητικά είναι της φώκιας επειδή

Αιφνιδιάζει τον αναγνώστη Αναφέρεται στο παρόν Παρατίθενται και τα λόγια του που έχουν λυρικό και γνωμικό περιεχόμενο Αναφέρεται σε κορίτσι και μάλιστα μικρό που δε γνώρισε τη χαρά του γάμου Τραγουδιέται από ξένο προς το νεκρό πρόσωπο Δημιουργεί ατμόσφαιρα λυρική εξωπραγματική σχεδόν ονειρική Αποτελεί θαυμαστό εύρημα ως λογοτεχνικό-τεχνικό μέσο

12 Στοιχεία Ρεαλισμού στο διήγημα

Στο συγκεκριμένο διήγημα μπορούμε να εντοπίσουμε την παρουσία των βασικότερων χαρακτηριστικών του ρεαλισμού

Υπάρχει μια τάση προς την αντικειμενικότητα Ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την ιστορία της γριάς-Λούκαινας και τον τραγικό χαμό της εγγονής της καταγράφοντας τα γεγονότα όπως συνέβησαν χωρίς την παρέμβαση δικών του σχολίων και σκέψεων σχετικά με τη δύσκολη ζωή της γερόντισσας

Παρατηρούμε δηλαδή μια πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας η οποία δίνεται με τρόπο αντικειμενικό που επιτρέπει στον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του άποψη χωρίς ο συγγραφέας να επιχειρεί να τον επηρεάσει συναισθηματικά με τη χρήση φορτισμένης γλώσσας και περιττού μελοδραματισμού (αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους)

Μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τη διάθεση του συγγραφέα να αφήσει ανεπηρέαστο τον αναγνώστη διαβάζοντας τα γεγονότα που συνθέτουν το παρελθόν της γριάς-Λούκαινας laquoΕνθυμείτο τα πέντε παιδιά της τα οποία είχε θάψει εις το αλώνι εκείνο του χάρου εις τον κήπον εκείνον της φθοράς το εν μετά το άλλο προς χρόνων πολλών όταν ήτο νέα ακόμη Δύο κοράσια και τρία αγόρια όλα εις μικράν ηλικίαν της είχε θερίσει ο χάρος ο αχόρταγοςraquo Η απώλεια αυτή των πέντε παιδιών που δίνεται συνοπτικά -σε λίγες μόλις γραμμές- θα μπορούσε να είχε αποτελέσει μια αναδρομική αφήγηση με λεπτομερή απόδοση του πόνου της τραγικής μητέρας φορτίζοντας με ιδιαίτερη συναισθηματική ένταση το κείμενο Εντούτοις ο Παπαδιαμάντης επιλέγει να αναφερθεί επιγραμματικά στον θάνατο των πέντε παιδιών αφήνοντας τον αναγνώστη να αισθανθεί και να κατανοήσει μόνος του τι σήμαινε η απώλεια αυτή για τη γριά-Λούκαινα και πόσο την είχε επηρεάσει

Διαπιστώνουμε επίσης την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στην κοινωνία καθώς μέσα από μια απλή καθημερινή δραστηριότητα της ηρωίδας του κειμένου (δια να πλύνη τα μάλλινα σινδόνια της εις το κύμα το αλμυρόν) βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει τη δύσκολη ζωή της τονίζοντας τόσο τις τραγικές απώλειες που βίωσε όσο και τη φτώχεια της που την αναγκάζει ακόμη και σε μια προχωρημένη ηλικία να εργάζεται σκληρά προκειμένου να μην αισθάνεται ότι αποτελεί βάρος για την κόρη της κοντά στην οποία μένει

Η δύσκολη ζωή της ηρωίδας άλλωστε αποτελεί κοινό θέμα και κοινή εμπειρία για τις γυναίκες εκείνης της εποχής οι οποίες ήταν υποχρεωμένες να εργάζονται αδιάκοπα από την παιδική τους κιόλας ηλικία μέχρι το τέλος της ζωής τους υπομένοντας την οικονομική ανέχεια και τους πολλαπλούς θανάτους που σημάδευαν τις φτωχές οικογένειες με την ανύπαρκτη ιατρική περίθαλψη Όσο κι αν η ζωή της γριάς-Λούκαινας μοιάζει εξαιρετικά σκληρή για τα σημερινά δεδομένα αποτελούσε κοινό τόπο για τις γυναίκες παλαιότερων δεκαετιών που δε γνώριζαν τίποτε άλλο πέρα από τη συνεχή δουλειά τον πόνο την οικονομική εξαθλίωση και τις απώλειες

13 Στοιχεία Νατουραλισμού στο διήγημα

Ο νατουραλισμός ακολουθεί το ρεαλισμό στη μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας και στην επιλογή κοινών θεμάτων με τη διαφοροποίηση ότι στα πλαίσια του νατουραλισμού ο συγγραφέας επιχειρεί να δείξει πώς διαμορφώνεται η ηθική συμπεριφορά των ατόμων για να δείξει ότι είναι δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων Παρατηρούμε δηλαδή την

αρνητική στάση της γριάς-Λούκαινας απέναντι στην εύθυμη διάθεση του βοσκού που με τη μελωδία της φλογέρας του διαταράσσει την πένθιμη ατμόσφαιρα γύρω από το νεκροταφείο Η ηρωίδα που σε όλη της τη ζωή θρηνεί τους θανάτους των δικών της αδυνατεί να αποδεχτεί την ευδαιμονική διάθεση του νεαρού Η αδυναμία της αυτή βέβαια έχει προέλθει ως αποτέλεσμα εξωτερικών δυνάμεων της φτώχειας και του θανάτου που έχουν οριστικά στιγματίσει την ψυχή της

Στο νατουραλισμό επίσης παρατηρούμε μια επιμονή στην εξονυχιστική περιγραφή και στη φωτογραφική λεπτομέρεια ιδίως προκλητικών θεμάτων Βλέπουμε έτσι το συγγραφέα να περιγράφει με λεπτομέρεια τη πλαγιά του γηλόφου που βρισκόταν το νεκροταφείο καταγράφοντας τα μακάβρια λάφυρα του θανάτου τα οποία έχοντας ξεθαφτεί κατά τις ανακομιδές των νεκρών κυλούσαν προς τη θάλασσα (βέβαια στο συγκεκριμένο απόσπασμα τα σχήματα λόγου προσδίδουν λυρισμό γιατί πλήρως ρεαλιστική η παρουσίαση θα ήταν αποκρουστική)

Επιπλέον διαπιστώνουμε τον αναλυτικό τρόπο με τον οποίο περιγράφεται ο πνιγμός της Ακριβούλας καθώς και το φρικτό υπονοούμενο για την κατάληξη του μικρού παιδιού laquoΚι η φώκη καθώς είχεν έλθει έξω εις τα ρηχά ηύρε το μικρόν πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας και ήρχισε να το περιτριγυρίζη και να το μοιρολογά πριν αρχίση τον εσπερινόν δείπνον τηςraquo

14Παράλληλα κείμενα

1 ο Παράλληλο κείμενο laquo Η φόνισσα raquo (απόσπασμα) του ίδιου συγγραφέα

laquoΗ Χαδούλα η λεγομένη Φράγκισσα ή άλλως Φραγκογιαννού ήτο γυνή σχεδόν εξηκοντούτις καλοκαμωμένη με αδρούς χαρακτήρας με ήθος ανδρικόν και με δύο μικράς άκρας μύστακος άνω των χειλέων της Εις τους λογισμούς της συγκεφαλαιούσα όλην την ζωήν της έβλεπεν ότι ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρετή τους άλλους Οταν ήτο παιδίσκη υπηρέτει τους γονείς της Όταν υπανδρεύθη έγινε σκλάβα του συζύγου της mdash και όμως ως εκ του χαρακτήρος της και της αδυναμίας εκείνου ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού όταν απέκτησε τέκνα έγινε δούλα των τέκνων της όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων τηςraquo

Ερώτηση Να συγκρίνετε τη μορφή της γριάς Λούκαινας με τη μορφή της Χαδούλας της Φραγκογιαννούς όπως αυτή διαγράφεται μέσα από το παραπάνω απόσπασμα

2 ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Αρμύρα στάζουν τα μαλλιά σου κόρη δύσμοιρηΝαυάγησες και χάθηκες στον πόντο ΛυσιδίκηΤη θάλασσα σαν είδες νrsquo αγριεύει τρόμαξεςκαι ρίχτηκες στα κύματα από το κοίλο πλοίοΤώρα τrsquo όνομά σου δηλώνει ο τάφος την πατρίδα σου την Κύμηπλην τα οστά σου κύμα ψυχρό της ακτής τα λευκαίνειΠικρό κακό για τον πατέρα σου τον Αριστόμαχο σε γάμοσε οδηγούσε μα μήτε κόρη μήτε και νεκρή σε πήγε

[πηγή Παλατινή Ανθολογία VII 291 Επιτάφιος Λόγος Αρχαία Ελληνικά Επιγράμματα μετάφραση και επίμετρο Παντελής Μπουκάλας Άγρα Αθήνα σ 49]

Ερώτηση Να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο μοιρολόγι της φώκιας με το οποίο κλείνει το ομότιτλο διήγημα του Παπαδιαμάντη και το παραπάνω επίγραμμα

3 ο Παράλληλο κείμενο laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo του ίδιου συγγραφέα

laquoΟ σκόπελος ο καλούμενος Μαυρομαντηλού δεν θrsquo απέχει πλείονας ή τριάκοντα οργυιάς από της παραλίας όπου ανοίγεται γραφική ωραία αγκάλη περιβάλλουσα το κύμα ορμητικόν κατά της ακτής χωρούν αμβλύ προσπίπτον επί της άμμου και υπrsquo αυτής καταπινόμενον Εκεί βλέπει χωρικήν γυναίκα κύπτουσαν επί τον αιγιαλόν πλύνουσαν ράκη τινά παρά την άκραν της αμμουδιάς εις την ρίζαν ενός βράχου εξέχοντος προς την θάλασσαν επικαμπούς επί το κύμα όπου τα νερά ήρχιζον να βαθύνωνται Ο βράχος ούτος εκαλείτο laquoΜύτικαςraquo και ήτο εξ εκείνων αφrsquo ων οι κολυμβηταί κατά το θέρος συνηθίζουσι να εκτελώσι τα εκπληκτικά εκείνα εις την θάλασσαν άλματα Ο υιός της γυναικός ταύτης παιδίον επταετές διαλαθών την προσοχήν της μητρός είχεν αναρριχηθεί επιτηδείως εις το ύψος του βράχου Αίφνης η μήτηρ του αισθανθείσα όπισθέν της εκ του αορίστου κενού την απουσίαν του παιδίου στρέφεται υψώνει την κεφαλήν και τον βλέπει επί της κορυφής του βράχου τείνοντα εις τα εμπρός τους γρόνθους κύπτοντα την κεφαλήν και παιδικούς γρυλλισμούς εκβάλλοντα Ο μικρός όστις είχεν ιδεί κατά το προλαβόν θέρος καολυμβητάς πηδώντας αφrsquo ύψους του βράχου τούτου εξετέλει μιμικήν ότι τάχα ήθελε να δώσει βουτιά από τον Μύτικα ως κάμνουσιν οι έφηβοι και οι ακμαίοι νεανίσκοι Η μήτηρ του ήρχισε να τον καλεί πλησίον της Ο Γιαννιός όστις εσκάλιζε με την αρπάγην του πέριξ της Μαυρομαντηλούς ήκουε τας φωνάς της γυναικός ταύτης laquoΚατέβα αρέ δαίμονα αρέ λύκε ξιδάτεraquo Αλλrsquo ο μικρός εκώφευεν Η μήτηρ οργισθείσα ανέτεινεν τον κόπανόν της διrsquo ου έτυπτε τα λευκαινόμενα ράκη προς το μέρος του βράχου και τον επέσειεν απειλητικώς προς τον παίδαmiddot laquoΈννοια σrsquo αρέ σκάνταλε έννοια σrsquo χάρε μαύρε Το βράδrsquo σα rsquoρθεί ο πατέρας σrsquo απrsquo το χωράφrsquo δώσε λόγοraquo Εκεί καθώς επέμενε να εκτελεί τους μίμους του ο μικρός αδιαφορών προς τας κραυγάς της μητρός του κύπτων ολίγον βαθύτερον ολισθαίνει εκβάλλει πεπνιγμένην κραυγήν και πίπτει μετά πλαταγισμού εις την θάλασσαν Το κύμα θα είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός Βυθίζεται εις τον πόντον και πάλιν ανέρχεται εις την επιφάνειαν και ασπαίρει και παραδέρνει και είτα βυθίζεται εκ δευτέρου Η γυνή μίαν αφήκε σπαρακτικήν διάτορον κραυγήν και πελιδνή περίτρομος αγρία καθώς εκράτει τον κόπανόν της επιβαίνει εις το κύμα Φθάνει μέχρι της οσφύος είτα μέχρι του στέρνου και με τον κόπανον αγωνιά να φθάσει το παιδίον πνιγόμενον ήδη και το δεύτερον εξαφανισθέν Αλλrsquo ως ήτο επόμενον διά της δίνης ην εσχημάτιζεν ο κόπανος εις το κύμα απεμάκρυνε μάλλον το αγωνιών σώμα ή το προσήγγιζεν εις την χείρα της μητρός Αύτη έκραξε και πάλιν βοήθειαν αλλά την στιγμήν εκείνην ουδείς των επιστρεφόντων εις την πολίχνην χωρικών ευρίσκετο εκεί πλησίονraquo

Ερώτηση Ποιες ομοιότητες όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενο εντοπίζετε ανάμεσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo και laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo

Δειγματική ΑπάντησηΣε ότι αφορά τη μορφή μπορούμε να επισημάνουμε ότι και στα δύο κείμενα έχουμε αφήγηση

σε τρίτο πρόσωπο από έναν παντογνώστη αφηγητήΧρήση της καθαρεύουσας για το κυρίως αφηγηματικό μέρος και τις περιγραφές ενώ έχουμε

δημοτική όταν ο λόγος δίνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας (Όταν μιλά η μητέρα στη Μαυρομαντηλού και τη μία φορά που ακούμε τη γριά-Λούκαινα να σχολιάζει το βοσκό στο Μοιρολόγι)

Στο περιεχόμενο οι ομοιότητες έχουν να κάνουν με τα δύο παιδιά που ξεφεύγουν από την προσοχή της μητέρας τους και βρίσκονται στην άκρη ενός βράχου Κοινό στοιχείο φυσικά είναι και η πτώση τους στη θάλασσα (Να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις τονίζεται το βάθος της θάλασσας Στη Μαυρομαντηλού μάλιστα για να τονίσει ο συγγραφέας το ύψος του βράχου χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση που χρησιμοποιεί και στο Μοιρολόγι για να αποδώσει το βάθος της θάλασσας ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός)

Κοινή είναι και η αναφορά στην ενασχόληση των δύο γυναικών που έχουν πάει στη θάλασσα για να πλύνουν ρούχα

Επίσης όπως η κραυγή της Ακριβούλας δεν ακούγεται από κανέναν έτσι και τις φωνές της μητέρας που ζητούσε βοήθεια δεν τις ακούει κανείς αφού όλοι βρίσκονται πολύ μακριά

Συμπληρωματικές ερωτήσεις (σε αυτές του σχολικού σας βιβλίου) για την εμπέδωση της Εισαγωγής laquoΗ Νέα Αθηναϊκή Σχολήraquo με βάση το κείμενο

1) Ποια laquoλαογραφικάraquo στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα2) Ποια στοιχεία του διηγήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε laquoηθογραφικόraquo (Όσα

έχουν σχέση με τα πρόσωπα με το χώρο στον οποίο κινούνται γενικά με τη λαϊκή παράδοση και με την ύπαιθρο)

3) Οι δύο ιδεολογικοί άξονες του συγγραφικού έργου του Παπαδιαμάντη είναι laquoτο ηθογραφικό στοιχείοraquo και η θρησκευτική προσήλωσηraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

4) Στο διήγημα συνυπάρχει ο laquoρεαλισμόςraquo με το laquoλυρισμόraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

5) Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι laquoρεαλιστικόraquo αλλά laquoποιητικόraquo Στο διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος Ποια είναι αυτά

6) Ποια στοιχεία laquoρεαλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα7) Ποια στοιχεία laquoνατουραλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα

4ο Παράλληλο κείμενο laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo του Γιορντάν Γιόφκωφ

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Οι δύο τελευταίοι στίχοι του ποιήματος με το οποίο ο Παπαδιαμάντης κλείνει το διήγημα laquoΣαν να χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμουraquo συμπυκνώνουν την κοσμοαντίληψή του και είναι χαραγμένοι στην προτομή του συγγραφέα στη Σκιάθο

Ενδεικτικές επισημάνσεις

1 Ο Τίτλος του έργουΔεν αναφέρεται άμεσα στο κεντρικό επεισόδιο του διηγήματος τον πνιγμό της Ακριβούλας ούτε γενικά στις συμφορές που πλήττουν τους ανθρώπους για να μην προϊδεάσει από την αρχή τον αναγνώστη για το θάνατο του κοριτσιού για να προσελκύσει και να διατηρήσει με την παράδοξη φράση το ενδιαφέρον του αναγνώστη για να προβληθεί όχι το ρεαλιστικό στοιχείο του πνιγμού αλλά το λυρικό στοιχείο του

μοιρολογιού της φώκιας

2 Η Δομή του έργου Ι laquoΚάτω από τον κρημνόν hellip Βαθύ κοίλωμα του κρημνούraquo

Η μετάβαση της γριάς Λούκαινας στη θάλασσα για να πλύνει τα ρούχα η ανάμνηση των νεκρών αγαπημένων της και το μοιρολόγι της γιrsquo αυτούς Κοντά της ένας νεαρός βοσκός παίζει μουσική με τη φλογέρα του ΙΙ laquoΜια γολέτα hellip την παρουσία τηςraquo

Η περιγραφή της γολέτας και της φώκιας Η εμφάνιση και το μοιραίο ατύχημα της Ακριβούλας ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo

Η επιστροφή της γριάς Λούκαινας στο σπίτι Το μοιρολόγι της φώκιας για το άτυχο κοριτσάκι

3 Αφηγηματικοί τρόποιΟ συγγραφέας χρησιμοποιεί στο διήγημά του ποικιλία αφηγηματικών τρόπων Αφήγηση σε τρίτο ενικό πρόσωπο για να παρουσιάσει τα πρόσωπα του διηγήματος με

αντικειμενικότητα Η αφήγηση του κειμένου έχει μηδενική εστίαση ο αφηγητής γνωρίζει τα πάντα για τα πρόσωπα ακόμα και τις πιο μύχιες σκέψεις τους και ως παντογνώστης (θεός)-αφηγητής βλέπει τον κόσμο από παντού (η γνωστή τεχνική των παραμυθιών) (Αναδρομική και μάλιστα εκτενής αφήγηση θα μπορούσε να υπάρχει εκεί όπου η Λούκαινα μοιρολογώντας θυμάται το θάνατο του ανδρός και των πέντε παιδιών της και την τύχη των δύο ξενιτεμένων γιων της)

Περιγραφή για να στήσει το πλαίσιο δράσης(σκηνικό) να παρουσιάσει το χώρο και το χρόνο

Παρεμβάλλεται ο ελάχιστος μονόλογος της γερόντισσας στον τέλος με τον οποίο επιτυγχάνεται η τραγική ειρωνεία

Οι δύο τελευταίοι στίχοι του μοιρολογιού της φώκιας είναι σχόλιο του συγγραφέα με στοχαστικό-γνωμικό περιεχόμενο που συμπυκνώνει την κοσμοαντίληψη του Παπαδιαμάντη (φιλοσοφημένη εγκαρτέρηση μπροστά στα βάσανα της ζωής που συνεχίζεται στον αέναο ρυθμό της

3 Χρόνος-χώρος Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από

αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά

Ο χώρος όπως συμβαίνει πάντα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη είναι και αυτός συγκεκριμένος όχι κάποια ακρογιαλιά κάτω από κάποιο γκρεμό αλλά laquoκάτω από τον κρημνόν hellip όπου κατέρχεται το μονοπάτι το αρχίζον από τον νερόμυλο του Μαμογιάννη όπου αντικρύζει τα Μνημούρια hellip το Κοχύλιraquo Πρόκειται για τοπίο της ιδιαίτερης πατρίδας του της Σκιάθου

4 Πρόσωπα Τα πρόσωπα του διηγήματος που κινούνται σε αυτόν τον περίγυρο είναι

α) η γριά-Λούκαινα (lugeo = πενθώ) γριά φτωχή χτυπημένη από τη μοίρα χαροκαμένη συγκατοικεί με τη μια της κόρη Έχει δύο γιους ξενιτεμένους Μετέχει στην πλοκή στο κατέβασμά της για το πλύσιμο και στο ανέβασμά της προς το σπίτι β) η Ακριβούλα η εννιάχρονη εγγονή της γριάς θέλει να παίξει με τα κύματα γιrsquo αυτό κατεβαίνει να συναντήσει τη γιαγιά της αλλά βρίσκει τραγικό θάνατο γ) ο βοσκός υπάρχει στο σκηνικό αλλά δε φαίνεται Ακούγεται κυρίως η μουσική της φλογέρας του η οποία ασυναίσθητα λειτουργεί σαν παγίδα για το μικρό κορίτσι Στην πλοκή εμπλέκονται ακόμα μια φώκια που θρηνεί πάνω στο πτώμα του νεκρού κοριτσιού και ένας γέροντας ψαράς ο οποίος laquoμεταφράζειraquo το μοιρολόγι της

5 Τα δύο μοτίβα ζωής και θανάτου Η αφήγηση εξελίσσεται σε δύο μοτίβα τα οποία δεν παρουσιάζονται παρατακτικά αλλά

μπαίνουν σχεδόν ταυτόχρονα στο διήγημα και κορυφώνονται στον πνιγμό της Ακριβούλαςα) το μοτίβο της ζωής τα παιδιά που κολυμπούν ο βοσκός με φλογέρα οι αγρότες που επιστρέφουν από τις εργασίες τους η γολέτα το λίκνισμα φώκιας το κοριτσάκι που θέλει να παίξει β) το μοτίβο του θανάτου συνεχής κάθοδος γριάς προς τη θάλασσα ο γκρεμός τα μνημούρια το πένθιμο μοιρολόι γριάς η αναφορά στους έξι νεκρούς της οικογένειας της Λούκαινας η μακάβρια εικόνα κοιμητηρίου ο πνιγμός Ακριβούλας

Ο Παπαδιαμάντης διαπλέκει τα δύο μοτίβα για τους εξής λόγους για να δείξει ότι ζωή και θάνατος συνυπάρχουν στην καθημερινότητά μας με το ένα να

διαδέχεται το άλλο για να δημιουργήσει με τα στοιχεία θανάτου κλίμα που να προοιωνίζει την κατάληξη του

διηγήματος για να επισημάνει με τα στοιχεία της ζωής ότι αυτή συνεχίζει την αδιάκοπη πορεία της

ανεπηρέαστη από ο τραγικό περιστατικό του θανάτου

για να χρησιμοποιήσει σε όλο το διήγημα την αντίθεση ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο ως βασικό εκφραστικό μέσο ανάδειξης των ιδεών του

6 Ύφος Το ύφος είναι άλλοτε πένθιμο σοβαρό μελαγχολικό και άλλοτε ανάλαφρο Και ενώ όλα

όσα υπάρχουν μέσα στην αφήγηση είναι απλά καθημερινά κι ρεαλιστικά χωρίς πρωτοτυπία ή μεγαλοπρέπεια ένας αιθέρας αγιοσύνης ποίησης και μαγείας περιβάλλει τα θέματα με έναν μοναδικό τρόπο Οι λέξεις η σύνδεση των προτάσεων η θέση των εικόνων η αλληλουχία των γεγονότων και ίσως και κάτι άλλο απροσδιόριστο που συνέχει όλα αυτά αυτό είναι η μαγεία του Παπαδιαμάντη Μυστηριώδης και μαγευτική είναι η ατμόσφαιρα του διηγήματος που διαπνέεται από έντονη ποιητικότητα και λυρισμό Πρόκειται τελικώς για ένα ποίημα σε πεζό λόγο

7 Η γλώσσαΗ γλώσσα του διηγήματος είναι η γνωστή laquoπαπαδιαμάντειαraquo γλώσσα πολύ προσωπική κι

αναγνωρίσιμη από μίξη στοιχείων καθαρεύουσας στα αφηγηματικά μέρη δημοτικής στους διαλόγους και τη χρήση αρχαϊσμών Ο λόγος είναι μακροπερίοδος και αρκετά πυκνός αλλά προσεγμένος στην επιλογή των λέξεων και στην απόδοση των περιγραφομένων προσώπων και τοπίων Πολλές καταστάσεις και ενέργειες αισθητοποιούνται με βασικό στοιχείο έκφρασης τις εικόνες και τη χρήση πολλών επιθέτων

8 Τα εκφραστικά μέσα του διηγήματος

Χαρακτηριστικά επίθετα θαλασσοφαγωμένον πανδέγμονα θορυβώδη σηαδιακός ενριβής αχόρταστος πένθιμον χθαμαλού φαιδρόν κά

Πρωτότυπα ουσιαστικά ανακομιδάς αμφιλύκη πλαταγιασμός γεννοβόλια αβασταγή μαρσίπιον

Παρομοιώσεις φύκια είναι τα στεφάνια της κοχύλια τα προικιά της Μεταφορές δακρύζει από τον βράχον αλώνι του Χάρου κήπος της φθοράς είχε θερίσει ο

Χάρος λάφυρα του θανάτου κά Προσωποποιήσεις οι ακτίνες εθώπευον το κοιμητήρι μια γολέτα έκανε βόλτες ο Χάρος ο

αχόρταστος εχόρτασε νrsquo ακούη να ξυπνά τους πεθαμένους Εικόνες ολόκληρο το διήγημα στηρίζεται σε εικόνες οπτικοακουστικές στατικές και

κινητικές Χαρακτηριστικές είναι οι ρεαλιστικές εικόνες που αναφέρονται στην περιγραφή του τοπίου (στην 1η ενότητα) οι εικόνες της γολέτας της φώκιας και της Ακριβούλας (στη 2η ενότητα) που διακρίνονται για την κινητικότητά τους και οι εικόνες με τη μεγαλύτερη πυκνότητα της 3ης ενότητας που είναι κυρίως ηχητικές και περιέχουν μεγάλη τραγική ειρωνεία καθώς υπεισέρχεται και ο σχολιασμός του συγγραφέα με τη χρήση του εσωτερικού μονολόγου Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην περιγραφή του Κοιμητηρίου όπου γίνεται λυρική και περίτεχνη περιγραφή των ταφικών λειψάνων (ρεαλιστική θα ήταν αποκρουστική) με την επιλογή αντικειμένων που εκφράζουν την ομορφιά και τα νιάτα των γυναικών

Σχήμα κύκλου το κείμενο αρχίζει με πραγματικό μοιρολόι και κλείνει με εξωλογικό μοιρολόι παρεμβάλλεται δε το ποιμενικό άσμα

Αντιθέσεις γριά Λούκαινα ndash νεαρός βοσκός μοιρολόγι ndash φαιδρό ποιμενικό άσμα θάνατος ndash ζωή

Τραγική ειρωνεία στον μονόλογο της γριάς (εξυπηρετείται η οικονομία της αφήγησης καθώς η γριά ακούει το πλατάγιασμα της Ακριβούλας μέσα στη θάλασσα αλλά το αποδίδει στο βοσκό)

Κλιμάκωση ο πνιγμός της Ακριβούλας παρουσιάζεται όχι αιφνιδιαστικά αλλά σταδιακά ndash κλιμακωτά με μια σειρά από περιστατικά αλλά και με συχνές προηγούμενες αναφορές σχετικές με το θάνατο και την αντίστοιχη ατμόσφαιρα που δημιουργείται

9 Η ερμηνεία του διηγήματοςΤο laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα

ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων

Το διήγημα ανοίγει με μια σκηνή ηρεμίας χωριάτικης φύσης όπου η μόνη ζωντανή κίνηση είναι το περπάτημα μιας μαυροντυμένης γριάς μιας χαροκαμένης μάνας Το φορτίο της δεν είναι μονάχα laquoτα μάλλινα σινδόνια τηςraquo που κατεβαίνει να πλύνει στη θάλασσα Κουβαλάει συνάμα και ένα βαρύ φορτίο από βάσανα πέντε παιδιά πεθαμένα και ο άνδρας της έξι laquoΕθήτευενraquo είναι η λέξη που χρησιμοποιεί ο Παπαδιαμάντης γιrsquo αυτό το είδος ζωής- μια λέξη που υπαινίσσεται το βάρος των κακουχιών και του χρέους συνάμα Η γριά Λούκαινα ανήκει σε εκείνο το τυπικό είδος των γυναικών που συναντούμε στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη των γυναικών που είναι βασανισμένες από τη ζωή Το αποδεικνύει άλλωστε και το όνομά της (Λούκαινα lt lugeo θρηνώ)

[ laquoΚανένας δε μίλησε για τη Ρωμιά γυναίκα όπως ο Αλ Παπαδιαμάντης [hellip] Αλλά μέσα σε ολόκληρο αυτό τον κόσμο που λέγαμε ξεχωρίζει η μορφή της γυναίκας-όπως εκείνος και κανένας άλλος την ιστόρησε-ταυτισμένη με μια ορισμένη στάση ζωής φυσική και πνευματική μαζί και ζυμωμένη με παραδόσεις και πράματα παλιά όσο και ο κόσμος Θα ήταν περιττό να απαριθμήσω ή να περιγράψω τους ατελείωτους τύπους γυναικών του Παπαδιαμάντη σκορπισμένους σε όλες τις ηλικίες και μοιρασμένους σε όλα τα ζώδια της ακαταμέτρητης ανθρώπινης ψυχής από τη γριά-Λούκαινα ίσαμε την εγγόνα της την Ακριβούλα το αχειροποίητο εκείνο διήγημα laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo Ούτε το ιδιαίτερο άρωμα ενός ορισμένου πολιτισμού που βγαίνει από τα πάθια και τους καημούς της Ελληνίδας γυναίκας στα διηγήματά τουraquo (Ζήσιμος Λορεντάτος)]

Στη συνέχεια του διηγήματος παρουσιάζονται μια γολέτα μία φώκη μία μικρά κόρη Η γολέτα εγλωβισμένη στο λιμάνι υποδηλώνει την άπνοια (ο πλαταγιαμός της Ακριβούλας θα ακουστεί και θα γίνει πιο τραγικό για τη γριά Λούκαινα το ατύχημα)Υποδηλώνει ακόμη ότι η ζωή συνεχίζεται και λειτουργεί ως προσήμανση (η γολέτα παγιδεύεται στο λιμάνι όπως και η Ακριβούλα)Ο ι δύο κύριοι άξονες της υπόθεσης ωστόσο είναι η φώκια και η Ακριβούλα Η πρώτη εμφανίζεται σε χρόνο ανύποπτο χωρίς λόγο μrsquo έναν καινούριο για τα ελληνικά γράμματα τρόπο εύρημα αλλόκοτο ένα ευαίσθητο πλάσμα laquoετέρπετοraquo και laquoελικνίζετοraquo ρήματα που αποπνέουν ερωτισμό και γλυκύτητα laquoΜια φώκιαraquo- laquoμια κόρηraquo δεν είναι τυχαίες οι αναλογίες στη δομή των δύο περιόδων ούτε ότι τα δύο θέματα παρατίθενται το ένα ακριβώς δίπλα στο

άλλο Η πορεία που θα διαγράψουν είναι παράλληλη Δε θα συναντηθούν ποτέ Η παρουσία της φώκιας του εξωλογικού αυτού πλάσματος με την ανθρώπινη αισθαντικότητα γίνεται για laquoτεχνικούςraquo λόγους για να μην αιφνιδιάσει στο τέλος σαν ένας από μηχανής θεός Η παρουσία της έχει μια τρυφερότητα που παραβάλλεται με αυτήν της Ακριβούλας Τρυφερότητα όμως κρύβει και το όνομα της μικρής Ακριβούλα που φαίνεται πως το διάλεξε ο Παπαδιαμάντης Το κοριτσάκι είναι άπειρο ανίδεο από τη ζωή και το θάνατο και φυσικά δεν ξέρει ούτε πως το μονοπάτι που πήρε θα την οδηγήσει από τη ζωή στο θάνατο Γιrsquo αυτήν βέβαια η κάθοδος είναι τετελεσμένη αμετάκλητη

Ο πνιγμός του μικρού κοριτσιού δεν παρουσιάζεται αιφνιδιαστικά και κατά τρόπο αυθαίρετο Αντίθετα ο συγγραφέας δημιουργώντας διαρκώς κλιμακούμενη αγωνία και ένταση στην ψυχή του αναγνώστη τον προετοιμάζει ώστε να δεχτεί τον επικείμενο θάνατο εισάγοντάς τον σε μια ατμόσφαιρα πένθιμη με την περιγραφή του γκρεμού και του κοιμητηρίου με την παρουσίαση της χαροκαμένης γυναίκας που μοιρολογά για τους νεκρούς της με τη μακάβρια μέσα στο ρεαλισμό και στη λεπτομέρειά της περιγραφή των λειψάνων μιας περασμένης ζωής και λαφύρων του χάρου στην τελευταία παράγραφο καθώς και με την επιλογή του χρόνου σούρουπο την ώρα που πέφτει το φως νικημένο από το επερχόμενο σκότος Ο αναγνώστης εισέρχεται με όλα αυτά σε ένα κλίμα βαρύ και με την ευαισθησία του αντιλαμβάνεται πως κάτι κακό προοιωνίζεται

Η συνέχεια του διηγήματος είναι εξίσου δυσοίωνη η περιγραφή του εγκλωβισμένου στο λιμάνι πλοίου συμβολίζει την παγίδευση της ζωής μέσα στον κλοιό του θανάτου Από το σημείο αυτό και κάτω η αφήγηση κλιμακώνεται καθώς δίνονται στοιχεία που προετοιμάζουν για τον πνιγμό της Ακριβούλας εντάσσοντάς στη φυσική εξέλιξη των γεγονότων

η παιδική ηλικία της δημιουργεί την εικόνα ενός κοριτσιού αθώου και ανυπεράσπιστου

το γεγονός ότι ξεφεύγει από την προσοχή της μάνας προκαλεί αίσθηση κινδύνου η άγνοια του ακριβούς σημείου από το οποίο ξεκινούσε το μονοπάτι δημιουργεί στον

αναγνώστη την υποψία ότι το παιδί θα χαθεί η γλυκιά μελωδία του βοσκού και η καθυστέρηση της μικρής που στέκεται για να

ακούσει το τραγούδι του προοιωνίζουν κίνδυνο ο πέρασμα της ώρας δυσκολεύει τη θέση του κοριτσιού και αυξάνει την αγωνία του

αναγνώστη τέλος η εσφαλμένη επιλογή του κατηφορικού μονοπατιού και ο ερχομός της νύχτας

σφραγίζουν τη μοίρα της Όταν το παιδί συνειδητοποιεί τον κίνδυνο και επιχειρεί να γυρίσει πίσω η προσπάθειά της

αποβαίνει άκαρπη αφού τα πάντα ακόμα και η ίδια η φύση συνωμοτούν εναντίον του ο τόπος είναι πολύ απότομος η νύχτα συννεφιασμένη και άναστρη οι άνθρωποι ανίδεοι και ο ήχος της φλογέρας του βοσκού κυρίαρχος σκεπάζει όλους τους άλλους ακόμα και εκείνον της κραυγής της την ώρα που πέφτει Η ζωή συνεχίζεται (laquoεξηκολούθειraquo ρήμα που επαναλαμβάνεται τρεις φορές) ενώ ο θάνατος του κοριτσιού περνά απαρατήρητος τυλιγμένος σε μια λεπτή αίσθηση ειρωνείας Τόσο η γριά όσο και ο βοσκός δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το ατύχημα καθώς ήταν βυθισμένοι στις δικές τους προσωπικές μέριμνες και έγιναν ασυνείδητα ενεργούμενα θανάτου Έτσι η μια και μοναδική κίνηση της προώθησης του μύθου η κίνηση της Ακριβούλας προς το θάνατο εκτίθεται όσο πιο ανεπαίσθητα και μυστικά γίνεται ως δράση λανθάνουσα και υφέρπουσα που ενώ είναι το κορύφωμα των υπόγειων εντάσεων της ανύπαρκτης σχεδόν πλοκής βρίσκεται κατά κάποιο τρόπο πίσω από το σκηνικό Είναι μια παράλληλη σκηνή που το μόνο

που τη συνδέει με την κεντρική σκηνή του έργου είναι ο φαιδρός ήχος της φλογέρας του βοσκού Χωρίς αυτόν δε θα ήταν δυνατή η σύνδεση των θεμάτων

Φαινομενικά η κορύφωση του δράματος βρίσκεται στον πνιγμό της Ακριβούλας όμως ουσιαστικά βρίσκεται αλλού πίσω από το χώρο και το χρόνο του διηγήματος Η υπόθεση δεν είναι μέσα στο διήγημα αλλά το διαπερνά τα βασικά θέματα δεν προβάλλονται αλλά υποβάλλονται Η τραγικότητα άπιαστη μέσα στο χρόνο απλή και ασήμαντη όσο και αδύνατη να συλληφθεί προκύπτει από την ειρωνική και μοιραία συγκυρία του ανέμελου περάσματος της γριάς Λούκαινας από το σημείο του πνιγμού την ώρα ακριβώς που έσβηνε ο ήχος του θανάτου (εδώ βρίσκεται η πραγματική κορύφωση)

Οι στίχοι με τους οποίους τελειώνει το διήγημα είναι του Παπαδιαμάντη συνιστούν μια εξαιρετική λυρική ελεγεία δομημένη ομοιόμορφα με θαυμάσιο τρόπο έναν φιλοσοφικό στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη μοίρα Ο θρήνος της φώκιας στο άψυχο κορμάκι της μικρής υπερβαίνει το ρεαλισμό του διηγήματος και αποκρύπτει την προσωπική συγκίνηση του πεζογράφου προκαλώντας όμως ένα βαθύτερο υπαινιγμό στον αναγνώστη Πολλές φορές ο Παπαδιαμάντης επανέρχεται στο θέμα του θανάτου αθώων παιδιών Η σύζευξη της σκληρής πραγματικότητας με ένα στοιχείο φανταστικό-ποιητικό μετριάζει το αφόρητο κλίμα που δημιούργησε η ρεαλιστική περιγραφή Η κατακλείδα του μοιρολογιού της φώκιας

laquoΣαν να χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμουraquo

εκφράζει μια στάση ζωής γεμάτη απαισιοδοξία και μοιρολατρία και την αλήθεια που μάταια προσπαθούμε να αρνηθούμε η ζωή των ανθρώπων είναι μια φουρτούνα μια θαλασσοταραχή διαποτισμένη από βάσανα και συμφορές Όμως ο Παπαδιαμάντης και στις πιο σκοτεινές του ώρες δεν απελπίζεται Αντλεί ψυχική δύναμη από το Θεό έχοντας φτάσει στην άκρα του ωριμότητα ότι η ευτυχία είναι στιγμιαία δε διαρκεί

10 Το μοιρολόγι της φώκιαςΑποτελείται από δύο τετράστιχα (2 ενότητες)με ιαμβικούς 7σύλλαβους και 8σύλλαβους στίχουςΠρώτη ενότητα (στ1-4)

στ1-2πληροφόρηση για την Ακριβούλαστ3-4σχόλιο ατομικό περιγραφικό με λυρικό περιεχόμενο

Δεύτερη ενότητα (στ5-8)στ5-6πληροφόρηση για τη γριάστ7-8σχόλιο γενικευτικό στοχαστικό με γνωμικό περιεχόμενο

11 Σύγκριση ανάμεσα στα δύο μοιρολόγια (Λούκαινας ndash φώκιας)Πιο σημαντικό συγκινησιακά και αισθητικά είναι της φώκιας επειδή

Αιφνιδιάζει τον αναγνώστη Αναφέρεται στο παρόν Παρατίθενται και τα λόγια του που έχουν λυρικό και γνωμικό περιεχόμενο Αναφέρεται σε κορίτσι και μάλιστα μικρό που δε γνώρισε τη χαρά του γάμου Τραγουδιέται από ξένο προς το νεκρό πρόσωπο Δημιουργεί ατμόσφαιρα λυρική εξωπραγματική σχεδόν ονειρική Αποτελεί θαυμαστό εύρημα ως λογοτεχνικό-τεχνικό μέσο

12 Στοιχεία Ρεαλισμού στο διήγημα

Στο συγκεκριμένο διήγημα μπορούμε να εντοπίσουμε την παρουσία των βασικότερων χαρακτηριστικών του ρεαλισμού

Υπάρχει μια τάση προς την αντικειμενικότητα Ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την ιστορία της γριάς-Λούκαινας και τον τραγικό χαμό της εγγονής της καταγράφοντας τα γεγονότα όπως συνέβησαν χωρίς την παρέμβαση δικών του σχολίων και σκέψεων σχετικά με τη δύσκολη ζωή της γερόντισσας

Παρατηρούμε δηλαδή μια πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας η οποία δίνεται με τρόπο αντικειμενικό που επιτρέπει στον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του άποψη χωρίς ο συγγραφέας να επιχειρεί να τον επηρεάσει συναισθηματικά με τη χρήση φορτισμένης γλώσσας και περιττού μελοδραματισμού (αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους)

Μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τη διάθεση του συγγραφέα να αφήσει ανεπηρέαστο τον αναγνώστη διαβάζοντας τα γεγονότα που συνθέτουν το παρελθόν της γριάς-Λούκαινας laquoΕνθυμείτο τα πέντε παιδιά της τα οποία είχε θάψει εις το αλώνι εκείνο του χάρου εις τον κήπον εκείνον της φθοράς το εν μετά το άλλο προς χρόνων πολλών όταν ήτο νέα ακόμη Δύο κοράσια και τρία αγόρια όλα εις μικράν ηλικίαν της είχε θερίσει ο χάρος ο αχόρταγοςraquo Η απώλεια αυτή των πέντε παιδιών που δίνεται συνοπτικά -σε λίγες μόλις γραμμές- θα μπορούσε να είχε αποτελέσει μια αναδρομική αφήγηση με λεπτομερή απόδοση του πόνου της τραγικής μητέρας φορτίζοντας με ιδιαίτερη συναισθηματική ένταση το κείμενο Εντούτοις ο Παπαδιαμάντης επιλέγει να αναφερθεί επιγραμματικά στον θάνατο των πέντε παιδιών αφήνοντας τον αναγνώστη να αισθανθεί και να κατανοήσει μόνος του τι σήμαινε η απώλεια αυτή για τη γριά-Λούκαινα και πόσο την είχε επηρεάσει

Διαπιστώνουμε επίσης την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στην κοινωνία καθώς μέσα από μια απλή καθημερινή δραστηριότητα της ηρωίδας του κειμένου (δια να πλύνη τα μάλλινα σινδόνια της εις το κύμα το αλμυρόν) βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει τη δύσκολη ζωή της τονίζοντας τόσο τις τραγικές απώλειες που βίωσε όσο και τη φτώχεια της που την αναγκάζει ακόμη και σε μια προχωρημένη ηλικία να εργάζεται σκληρά προκειμένου να μην αισθάνεται ότι αποτελεί βάρος για την κόρη της κοντά στην οποία μένει

Η δύσκολη ζωή της ηρωίδας άλλωστε αποτελεί κοινό θέμα και κοινή εμπειρία για τις γυναίκες εκείνης της εποχής οι οποίες ήταν υποχρεωμένες να εργάζονται αδιάκοπα από την παιδική τους κιόλας ηλικία μέχρι το τέλος της ζωής τους υπομένοντας την οικονομική ανέχεια και τους πολλαπλούς θανάτους που σημάδευαν τις φτωχές οικογένειες με την ανύπαρκτη ιατρική περίθαλψη Όσο κι αν η ζωή της γριάς-Λούκαινας μοιάζει εξαιρετικά σκληρή για τα σημερινά δεδομένα αποτελούσε κοινό τόπο για τις γυναίκες παλαιότερων δεκαετιών που δε γνώριζαν τίποτε άλλο πέρα από τη συνεχή δουλειά τον πόνο την οικονομική εξαθλίωση και τις απώλειες

13 Στοιχεία Νατουραλισμού στο διήγημα

Ο νατουραλισμός ακολουθεί το ρεαλισμό στη μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας και στην επιλογή κοινών θεμάτων με τη διαφοροποίηση ότι στα πλαίσια του νατουραλισμού ο συγγραφέας επιχειρεί να δείξει πώς διαμορφώνεται η ηθική συμπεριφορά των ατόμων για να δείξει ότι είναι δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων Παρατηρούμε δηλαδή την

αρνητική στάση της γριάς-Λούκαινας απέναντι στην εύθυμη διάθεση του βοσκού που με τη μελωδία της φλογέρας του διαταράσσει την πένθιμη ατμόσφαιρα γύρω από το νεκροταφείο Η ηρωίδα που σε όλη της τη ζωή θρηνεί τους θανάτους των δικών της αδυνατεί να αποδεχτεί την ευδαιμονική διάθεση του νεαρού Η αδυναμία της αυτή βέβαια έχει προέλθει ως αποτέλεσμα εξωτερικών δυνάμεων της φτώχειας και του θανάτου που έχουν οριστικά στιγματίσει την ψυχή της

Στο νατουραλισμό επίσης παρατηρούμε μια επιμονή στην εξονυχιστική περιγραφή και στη φωτογραφική λεπτομέρεια ιδίως προκλητικών θεμάτων Βλέπουμε έτσι το συγγραφέα να περιγράφει με λεπτομέρεια τη πλαγιά του γηλόφου που βρισκόταν το νεκροταφείο καταγράφοντας τα μακάβρια λάφυρα του θανάτου τα οποία έχοντας ξεθαφτεί κατά τις ανακομιδές των νεκρών κυλούσαν προς τη θάλασσα (βέβαια στο συγκεκριμένο απόσπασμα τα σχήματα λόγου προσδίδουν λυρισμό γιατί πλήρως ρεαλιστική η παρουσίαση θα ήταν αποκρουστική)

Επιπλέον διαπιστώνουμε τον αναλυτικό τρόπο με τον οποίο περιγράφεται ο πνιγμός της Ακριβούλας καθώς και το φρικτό υπονοούμενο για την κατάληξη του μικρού παιδιού laquoΚι η φώκη καθώς είχεν έλθει έξω εις τα ρηχά ηύρε το μικρόν πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας και ήρχισε να το περιτριγυρίζη και να το μοιρολογά πριν αρχίση τον εσπερινόν δείπνον τηςraquo

14Παράλληλα κείμενα

1 ο Παράλληλο κείμενο laquo Η φόνισσα raquo (απόσπασμα) του ίδιου συγγραφέα

laquoΗ Χαδούλα η λεγομένη Φράγκισσα ή άλλως Φραγκογιαννού ήτο γυνή σχεδόν εξηκοντούτις καλοκαμωμένη με αδρούς χαρακτήρας με ήθος ανδρικόν και με δύο μικράς άκρας μύστακος άνω των χειλέων της Εις τους λογισμούς της συγκεφαλαιούσα όλην την ζωήν της έβλεπεν ότι ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρετή τους άλλους Οταν ήτο παιδίσκη υπηρέτει τους γονείς της Όταν υπανδρεύθη έγινε σκλάβα του συζύγου της mdash και όμως ως εκ του χαρακτήρος της και της αδυναμίας εκείνου ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού όταν απέκτησε τέκνα έγινε δούλα των τέκνων της όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων τηςraquo

Ερώτηση Να συγκρίνετε τη μορφή της γριάς Λούκαινας με τη μορφή της Χαδούλας της Φραγκογιαννούς όπως αυτή διαγράφεται μέσα από το παραπάνω απόσπασμα

2 ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Αρμύρα στάζουν τα μαλλιά σου κόρη δύσμοιρηΝαυάγησες και χάθηκες στον πόντο ΛυσιδίκηΤη θάλασσα σαν είδες νrsquo αγριεύει τρόμαξεςκαι ρίχτηκες στα κύματα από το κοίλο πλοίοΤώρα τrsquo όνομά σου δηλώνει ο τάφος την πατρίδα σου την Κύμηπλην τα οστά σου κύμα ψυχρό της ακτής τα λευκαίνειΠικρό κακό για τον πατέρα σου τον Αριστόμαχο σε γάμοσε οδηγούσε μα μήτε κόρη μήτε και νεκρή σε πήγε

[πηγή Παλατινή Ανθολογία VII 291 Επιτάφιος Λόγος Αρχαία Ελληνικά Επιγράμματα μετάφραση και επίμετρο Παντελής Μπουκάλας Άγρα Αθήνα σ 49]

Ερώτηση Να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο μοιρολόγι της φώκιας με το οποίο κλείνει το ομότιτλο διήγημα του Παπαδιαμάντη και το παραπάνω επίγραμμα

3 ο Παράλληλο κείμενο laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo του ίδιου συγγραφέα

laquoΟ σκόπελος ο καλούμενος Μαυρομαντηλού δεν θrsquo απέχει πλείονας ή τριάκοντα οργυιάς από της παραλίας όπου ανοίγεται γραφική ωραία αγκάλη περιβάλλουσα το κύμα ορμητικόν κατά της ακτής χωρούν αμβλύ προσπίπτον επί της άμμου και υπrsquo αυτής καταπινόμενον Εκεί βλέπει χωρικήν γυναίκα κύπτουσαν επί τον αιγιαλόν πλύνουσαν ράκη τινά παρά την άκραν της αμμουδιάς εις την ρίζαν ενός βράχου εξέχοντος προς την θάλασσαν επικαμπούς επί το κύμα όπου τα νερά ήρχιζον να βαθύνωνται Ο βράχος ούτος εκαλείτο laquoΜύτικαςraquo και ήτο εξ εκείνων αφrsquo ων οι κολυμβηταί κατά το θέρος συνηθίζουσι να εκτελώσι τα εκπληκτικά εκείνα εις την θάλασσαν άλματα Ο υιός της γυναικός ταύτης παιδίον επταετές διαλαθών την προσοχήν της μητρός είχεν αναρριχηθεί επιτηδείως εις το ύψος του βράχου Αίφνης η μήτηρ του αισθανθείσα όπισθέν της εκ του αορίστου κενού την απουσίαν του παιδίου στρέφεται υψώνει την κεφαλήν και τον βλέπει επί της κορυφής του βράχου τείνοντα εις τα εμπρός τους γρόνθους κύπτοντα την κεφαλήν και παιδικούς γρυλλισμούς εκβάλλοντα Ο μικρός όστις είχεν ιδεί κατά το προλαβόν θέρος καολυμβητάς πηδώντας αφrsquo ύψους του βράχου τούτου εξετέλει μιμικήν ότι τάχα ήθελε να δώσει βουτιά από τον Μύτικα ως κάμνουσιν οι έφηβοι και οι ακμαίοι νεανίσκοι Η μήτηρ του ήρχισε να τον καλεί πλησίον της Ο Γιαννιός όστις εσκάλιζε με την αρπάγην του πέριξ της Μαυρομαντηλούς ήκουε τας φωνάς της γυναικός ταύτης laquoΚατέβα αρέ δαίμονα αρέ λύκε ξιδάτεraquo Αλλrsquo ο μικρός εκώφευεν Η μήτηρ οργισθείσα ανέτεινεν τον κόπανόν της διrsquo ου έτυπτε τα λευκαινόμενα ράκη προς το μέρος του βράχου και τον επέσειεν απειλητικώς προς τον παίδαmiddot laquoΈννοια σrsquo αρέ σκάνταλε έννοια σrsquo χάρε μαύρε Το βράδrsquo σα rsquoρθεί ο πατέρας σrsquo απrsquo το χωράφrsquo δώσε λόγοraquo Εκεί καθώς επέμενε να εκτελεί τους μίμους του ο μικρός αδιαφορών προς τας κραυγάς της μητρός του κύπτων ολίγον βαθύτερον ολισθαίνει εκβάλλει πεπνιγμένην κραυγήν και πίπτει μετά πλαταγισμού εις την θάλασσαν Το κύμα θα είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός Βυθίζεται εις τον πόντον και πάλιν ανέρχεται εις την επιφάνειαν και ασπαίρει και παραδέρνει και είτα βυθίζεται εκ δευτέρου Η γυνή μίαν αφήκε σπαρακτικήν διάτορον κραυγήν και πελιδνή περίτρομος αγρία καθώς εκράτει τον κόπανόν της επιβαίνει εις το κύμα Φθάνει μέχρι της οσφύος είτα μέχρι του στέρνου και με τον κόπανον αγωνιά να φθάσει το παιδίον πνιγόμενον ήδη και το δεύτερον εξαφανισθέν Αλλrsquo ως ήτο επόμενον διά της δίνης ην εσχημάτιζεν ο κόπανος εις το κύμα απεμάκρυνε μάλλον το αγωνιών σώμα ή το προσήγγιζεν εις την χείρα της μητρός Αύτη έκραξε και πάλιν βοήθειαν αλλά την στιγμήν εκείνην ουδείς των επιστρεφόντων εις την πολίχνην χωρικών ευρίσκετο εκεί πλησίονraquo

Ερώτηση Ποιες ομοιότητες όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενο εντοπίζετε ανάμεσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo και laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo

Δειγματική ΑπάντησηΣε ότι αφορά τη μορφή μπορούμε να επισημάνουμε ότι και στα δύο κείμενα έχουμε αφήγηση

σε τρίτο πρόσωπο από έναν παντογνώστη αφηγητήΧρήση της καθαρεύουσας για το κυρίως αφηγηματικό μέρος και τις περιγραφές ενώ έχουμε

δημοτική όταν ο λόγος δίνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας (Όταν μιλά η μητέρα στη Μαυρομαντηλού και τη μία φορά που ακούμε τη γριά-Λούκαινα να σχολιάζει το βοσκό στο Μοιρολόγι)

Στο περιεχόμενο οι ομοιότητες έχουν να κάνουν με τα δύο παιδιά που ξεφεύγουν από την προσοχή της μητέρας τους και βρίσκονται στην άκρη ενός βράχου Κοινό στοιχείο φυσικά είναι και η πτώση τους στη θάλασσα (Να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις τονίζεται το βάθος της θάλασσας Στη Μαυρομαντηλού μάλιστα για να τονίσει ο συγγραφέας το ύψος του βράχου χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση που χρησιμοποιεί και στο Μοιρολόγι για να αποδώσει το βάθος της θάλασσας ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός)

Κοινή είναι και η αναφορά στην ενασχόληση των δύο γυναικών που έχουν πάει στη θάλασσα για να πλύνουν ρούχα

Επίσης όπως η κραυγή της Ακριβούλας δεν ακούγεται από κανέναν έτσι και τις φωνές της μητέρας που ζητούσε βοήθεια δεν τις ακούει κανείς αφού όλοι βρίσκονται πολύ μακριά

Συμπληρωματικές ερωτήσεις (σε αυτές του σχολικού σας βιβλίου) για την εμπέδωση της Εισαγωγής laquoΗ Νέα Αθηναϊκή Σχολήraquo με βάση το κείμενο

1) Ποια laquoλαογραφικάraquo στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα2) Ποια στοιχεία του διηγήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε laquoηθογραφικόraquo (Όσα

έχουν σχέση με τα πρόσωπα με το χώρο στον οποίο κινούνται γενικά με τη λαϊκή παράδοση και με την ύπαιθρο)

3) Οι δύο ιδεολογικοί άξονες του συγγραφικού έργου του Παπαδιαμάντη είναι laquoτο ηθογραφικό στοιχείοraquo και η θρησκευτική προσήλωσηraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

4) Στο διήγημα συνυπάρχει ο laquoρεαλισμόςraquo με το laquoλυρισμόraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

5) Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι laquoρεαλιστικόraquo αλλά laquoποιητικόraquo Στο διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος Ποια είναι αυτά

6) Ποια στοιχεία laquoρεαλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα7) Ποια στοιχεία laquoνατουραλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα

4ο Παράλληλο κείμενο laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo του Γιορντάν Γιόφκωφ

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

3 Χρόνος-χώρος Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από

αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά

Ο χώρος όπως συμβαίνει πάντα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη είναι και αυτός συγκεκριμένος όχι κάποια ακρογιαλιά κάτω από κάποιο γκρεμό αλλά laquoκάτω από τον κρημνόν hellip όπου κατέρχεται το μονοπάτι το αρχίζον από τον νερόμυλο του Μαμογιάννη όπου αντικρύζει τα Μνημούρια hellip το Κοχύλιraquo Πρόκειται για τοπίο της ιδιαίτερης πατρίδας του της Σκιάθου

4 Πρόσωπα Τα πρόσωπα του διηγήματος που κινούνται σε αυτόν τον περίγυρο είναι

α) η γριά-Λούκαινα (lugeo = πενθώ) γριά φτωχή χτυπημένη από τη μοίρα χαροκαμένη συγκατοικεί με τη μια της κόρη Έχει δύο γιους ξενιτεμένους Μετέχει στην πλοκή στο κατέβασμά της για το πλύσιμο και στο ανέβασμά της προς το σπίτι β) η Ακριβούλα η εννιάχρονη εγγονή της γριάς θέλει να παίξει με τα κύματα γιrsquo αυτό κατεβαίνει να συναντήσει τη γιαγιά της αλλά βρίσκει τραγικό θάνατο γ) ο βοσκός υπάρχει στο σκηνικό αλλά δε φαίνεται Ακούγεται κυρίως η μουσική της φλογέρας του η οποία ασυναίσθητα λειτουργεί σαν παγίδα για το μικρό κορίτσι Στην πλοκή εμπλέκονται ακόμα μια φώκια που θρηνεί πάνω στο πτώμα του νεκρού κοριτσιού και ένας γέροντας ψαράς ο οποίος laquoμεταφράζειraquo το μοιρολόγι της

5 Τα δύο μοτίβα ζωής και θανάτου Η αφήγηση εξελίσσεται σε δύο μοτίβα τα οποία δεν παρουσιάζονται παρατακτικά αλλά

μπαίνουν σχεδόν ταυτόχρονα στο διήγημα και κορυφώνονται στον πνιγμό της Ακριβούλαςα) το μοτίβο της ζωής τα παιδιά που κολυμπούν ο βοσκός με φλογέρα οι αγρότες που επιστρέφουν από τις εργασίες τους η γολέτα το λίκνισμα φώκιας το κοριτσάκι που θέλει να παίξει β) το μοτίβο του θανάτου συνεχής κάθοδος γριάς προς τη θάλασσα ο γκρεμός τα μνημούρια το πένθιμο μοιρολόι γριάς η αναφορά στους έξι νεκρούς της οικογένειας της Λούκαινας η μακάβρια εικόνα κοιμητηρίου ο πνιγμός Ακριβούλας

Ο Παπαδιαμάντης διαπλέκει τα δύο μοτίβα για τους εξής λόγους για να δείξει ότι ζωή και θάνατος συνυπάρχουν στην καθημερινότητά μας με το ένα να

διαδέχεται το άλλο για να δημιουργήσει με τα στοιχεία θανάτου κλίμα που να προοιωνίζει την κατάληξη του

διηγήματος για να επισημάνει με τα στοιχεία της ζωής ότι αυτή συνεχίζει την αδιάκοπη πορεία της

ανεπηρέαστη από ο τραγικό περιστατικό του θανάτου

για να χρησιμοποιήσει σε όλο το διήγημα την αντίθεση ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο ως βασικό εκφραστικό μέσο ανάδειξης των ιδεών του

6 Ύφος Το ύφος είναι άλλοτε πένθιμο σοβαρό μελαγχολικό και άλλοτε ανάλαφρο Και ενώ όλα

όσα υπάρχουν μέσα στην αφήγηση είναι απλά καθημερινά κι ρεαλιστικά χωρίς πρωτοτυπία ή μεγαλοπρέπεια ένας αιθέρας αγιοσύνης ποίησης και μαγείας περιβάλλει τα θέματα με έναν μοναδικό τρόπο Οι λέξεις η σύνδεση των προτάσεων η θέση των εικόνων η αλληλουχία των γεγονότων και ίσως και κάτι άλλο απροσδιόριστο που συνέχει όλα αυτά αυτό είναι η μαγεία του Παπαδιαμάντη Μυστηριώδης και μαγευτική είναι η ατμόσφαιρα του διηγήματος που διαπνέεται από έντονη ποιητικότητα και λυρισμό Πρόκειται τελικώς για ένα ποίημα σε πεζό λόγο

7 Η γλώσσαΗ γλώσσα του διηγήματος είναι η γνωστή laquoπαπαδιαμάντειαraquo γλώσσα πολύ προσωπική κι

αναγνωρίσιμη από μίξη στοιχείων καθαρεύουσας στα αφηγηματικά μέρη δημοτικής στους διαλόγους και τη χρήση αρχαϊσμών Ο λόγος είναι μακροπερίοδος και αρκετά πυκνός αλλά προσεγμένος στην επιλογή των λέξεων και στην απόδοση των περιγραφομένων προσώπων και τοπίων Πολλές καταστάσεις και ενέργειες αισθητοποιούνται με βασικό στοιχείο έκφρασης τις εικόνες και τη χρήση πολλών επιθέτων

8 Τα εκφραστικά μέσα του διηγήματος

Χαρακτηριστικά επίθετα θαλασσοφαγωμένον πανδέγμονα θορυβώδη σηαδιακός ενριβής αχόρταστος πένθιμον χθαμαλού φαιδρόν κά

Πρωτότυπα ουσιαστικά ανακομιδάς αμφιλύκη πλαταγιασμός γεννοβόλια αβασταγή μαρσίπιον

Παρομοιώσεις φύκια είναι τα στεφάνια της κοχύλια τα προικιά της Μεταφορές δακρύζει από τον βράχον αλώνι του Χάρου κήπος της φθοράς είχε θερίσει ο

Χάρος λάφυρα του θανάτου κά Προσωποποιήσεις οι ακτίνες εθώπευον το κοιμητήρι μια γολέτα έκανε βόλτες ο Χάρος ο

αχόρταστος εχόρτασε νrsquo ακούη να ξυπνά τους πεθαμένους Εικόνες ολόκληρο το διήγημα στηρίζεται σε εικόνες οπτικοακουστικές στατικές και

κινητικές Χαρακτηριστικές είναι οι ρεαλιστικές εικόνες που αναφέρονται στην περιγραφή του τοπίου (στην 1η ενότητα) οι εικόνες της γολέτας της φώκιας και της Ακριβούλας (στη 2η ενότητα) που διακρίνονται για την κινητικότητά τους και οι εικόνες με τη μεγαλύτερη πυκνότητα της 3ης ενότητας που είναι κυρίως ηχητικές και περιέχουν μεγάλη τραγική ειρωνεία καθώς υπεισέρχεται και ο σχολιασμός του συγγραφέα με τη χρήση του εσωτερικού μονολόγου Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην περιγραφή του Κοιμητηρίου όπου γίνεται λυρική και περίτεχνη περιγραφή των ταφικών λειψάνων (ρεαλιστική θα ήταν αποκρουστική) με την επιλογή αντικειμένων που εκφράζουν την ομορφιά και τα νιάτα των γυναικών

Σχήμα κύκλου το κείμενο αρχίζει με πραγματικό μοιρολόι και κλείνει με εξωλογικό μοιρολόι παρεμβάλλεται δε το ποιμενικό άσμα

Αντιθέσεις γριά Λούκαινα ndash νεαρός βοσκός μοιρολόγι ndash φαιδρό ποιμενικό άσμα θάνατος ndash ζωή

Τραγική ειρωνεία στον μονόλογο της γριάς (εξυπηρετείται η οικονομία της αφήγησης καθώς η γριά ακούει το πλατάγιασμα της Ακριβούλας μέσα στη θάλασσα αλλά το αποδίδει στο βοσκό)

Κλιμάκωση ο πνιγμός της Ακριβούλας παρουσιάζεται όχι αιφνιδιαστικά αλλά σταδιακά ndash κλιμακωτά με μια σειρά από περιστατικά αλλά και με συχνές προηγούμενες αναφορές σχετικές με το θάνατο και την αντίστοιχη ατμόσφαιρα που δημιουργείται

9 Η ερμηνεία του διηγήματοςΤο laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα

ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων

Το διήγημα ανοίγει με μια σκηνή ηρεμίας χωριάτικης φύσης όπου η μόνη ζωντανή κίνηση είναι το περπάτημα μιας μαυροντυμένης γριάς μιας χαροκαμένης μάνας Το φορτίο της δεν είναι μονάχα laquoτα μάλλινα σινδόνια τηςraquo που κατεβαίνει να πλύνει στη θάλασσα Κουβαλάει συνάμα και ένα βαρύ φορτίο από βάσανα πέντε παιδιά πεθαμένα και ο άνδρας της έξι laquoΕθήτευενraquo είναι η λέξη που χρησιμοποιεί ο Παπαδιαμάντης γιrsquo αυτό το είδος ζωής- μια λέξη που υπαινίσσεται το βάρος των κακουχιών και του χρέους συνάμα Η γριά Λούκαινα ανήκει σε εκείνο το τυπικό είδος των γυναικών που συναντούμε στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη των γυναικών που είναι βασανισμένες από τη ζωή Το αποδεικνύει άλλωστε και το όνομά της (Λούκαινα lt lugeo θρηνώ)

[ laquoΚανένας δε μίλησε για τη Ρωμιά γυναίκα όπως ο Αλ Παπαδιαμάντης [hellip] Αλλά μέσα σε ολόκληρο αυτό τον κόσμο που λέγαμε ξεχωρίζει η μορφή της γυναίκας-όπως εκείνος και κανένας άλλος την ιστόρησε-ταυτισμένη με μια ορισμένη στάση ζωής φυσική και πνευματική μαζί και ζυμωμένη με παραδόσεις και πράματα παλιά όσο και ο κόσμος Θα ήταν περιττό να απαριθμήσω ή να περιγράψω τους ατελείωτους τύπους γυναικών του Παπαδιαμάντη σκορπισμένους σε όλες τις ηλικίες και μοιρασμένους σε όλα τα ζώδια της ακαταμέτρητης ανθρώπινης ψυχής από τη γριά-Λούκαινα ίσαμε την εγγόνα της την Ακριβούλα το αχειροποίητο εκείνο διήγημα laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo Ούτε το ιδιαίτερο άρωμα ενός ορισμένου πολιτισμού που βγαίνει από τα πάθια και τους καημούς της Ελληνίδας γυναίκας στα διηγήματά τουraquo (Ζήσιμος Λορεντάτος)]

Στη συνέχεια του διηγήματος παρουσιάζονται μια γολέτα μία φώκη μία μικρά κόρη Η γολέτα εγλωβισμένη στο λιμάνι υποδηλώνει την άπνοια (ο πλαταγιαμός της Ακριβούλας θα ακουστεί και θα γίνει πιο τραγικό για τη γριά Λούκαινα το ατύχημα)Υποδηλώνει ακόμη ότι η ζωή συνεχίζεται και λειτουργεί ως προσήμανση (η γολέτα παγιδεύεται στο λιμάνι όπως και η Ακριβούλα)Ο ι δύο κύριοι άξονες της υπόθεσης ωστόσο είναι η φώκια και η Ακριβούλα Η πρώτη εμφανίζεται σε χρόνο ανύποπτο χωρίς λόγο μrsquo έναν καινούριο για τα ελληνικά γράμματα τρόπο εύρημα αλλόκοτο ένα ευαίσθητο πλάσμα laquoετέρπετοraquo και laquoελικνίζετοraquo ρήματα που αποπνέουν ερωτισμό και γλυκύτητα laquoΜια φώκιαraquo- laquoμια κόρηraquo δεν είναι τυχαίες οι αναλογίες στη δομή των δύο περιόδων ούτε ότι τα δύο θέματα παρατίθενται το ένα ακριβώς δίπλα στο

άλλο Η πορεία που θα διαγράψουν είναι παράλληλη Δε θα συναντηθούν ποτέ Η παρουσία της φώκιας του εξωλογικού αυτού πλάσματος με την ανθρώπινη αισθαντικότητα γίνεται για laquoτεχνικούςraquo λόγους για να μην αιφνιδιάσει στο τέλος σαν ένας από μηχανής θεός Η παρουσία της έχει μια τρυφερότητα που παραβάλλεται με αυτήν της Ακριβούλας Τρυφερότητα όμως κρύβει και το όνομα της μικρής Ακριβούλα που φαίνεται πως το διάλεξε ο Παπαδιαμάντης Το κοριτσάκι είναι άπειρο ανίδεο από τη ζωή και το θάνατο και φυσικά δεν ξέρει ούτε πως το μονοπάτι που πήρε θα την οδηγήσει από τη ζωή στο θάνατο Γιrsquo αυτήν βέβαια η κάθοδος είναι τετελεσμένη αμετάκλητη

Ο πνιγμός του μικρού κοριτσιού δεν παρουσιάζεται αιφνιδιαστικά και κατά τρόπο αυθαίρετο Αντίθετα ο συγγραφέας δημιουργώντας διαρκώς κλιμακούμενη αγωνία και ένταση στην ψυχή του αναγνώστη τον προετοιμάζει ώστε να δεχτεί τον επικείμενο θάνατο εισάγοντάς τον σε μια ατμόσφαιρα πένθιμη με την περιγραφή του γκρεμού και του κοιμητηρίου με την παρουσίαση της χαροκαμένης γυναίκας που μοιρολογά για τους νεκρούς της με τη μακάβρια μέσα στο ρεαλισμό και στη λεπτομέρειά της περιγραφή των λειψάνων μιας περασμένης ζωής και λαφύρων του χάρου στην τελευταία παράγραφο καθώς και με την επιλογή του χρόνου σούρουπο την ώρα που πέφτει το φως νικημένο από το επερχόμενο σκότος Ο αναγνώστης εισέρχεται με όλα αυτά σε ένα κλίμα βαρύ και με την ευαισθησία του αντιλαμβάνεται πως κάτι κακό προοιωνίζεται

Η συνέχεια του διηγήματος είναι εξίσου δυσοίωνη η περιγραφή του εγκλωβισμένου στο λιμάνι πλοίου συμβολίζει την παγίδευση της ζωής μέσα στον κλοιό του θανάτου Από το σημείο αυτό και κάτω η αφήγηση κλιμακώνεται καθώς δίνονται στοιχεία που προετοιμάζουν για τον πνιγμό της Ακριβούλας εντάσσοντάς στη φυσική εξέλιξη των γεγονότων

η παιδική ηλικία της δημιουργεί την εικόνα ενός κοριτσιού αθώου και ανυπεράσπιστου

το γεγονός ότι ξεφεύγει από την προσοχή της μάνας προκαλεί αίσθηση κινδύνου η άγνοια του ακριβούς σημείου από το οποίο ξεκινούσε το μονοπάτι δημιουργεί στον

αναγνώστη την υποψία ότι το παιδί θα χαθεί η γλυκιά μελωδία του βοσκού και η καθυστέρηση της μικρής που στέκεται για να

ακούσει το τραγούδι του προοιωνίζουν κίνδυνο ο πέρασμα της ώρας δυσκολεύει τη θέση του κοριτσιού και αυξάνει την αγωνία του

αναγνώστη τέλος η εσφαλμένη επιλογή του κατηφορικού μονοπατιού και ο ερχομός της νύχτας

σφραγίζουν τη μοίρα της Όταν το παιδί συνειδητοποιεί τον κίνδυνο και επιχειρεί να γυρίσει πίσω η προσπάθειά της

αποβαίνει άκαρπη αφού τα πάντα ακόμα και η ίδια η φύση συνωμοτούν εναντίον του ο τόπος είναι πολύ απότομος η νύχτα συννεφιασμένη και άναστρη οι άνθρωποι ανίδεοι και ο ήχος της φλογέρας του βοσκού κυρίαρχος σκεπάζει όλους τους άλλους ακόμα και εκείνον της κραυγής της την ώρα που πέφτει Η ζωή συνεχίζεται (laquoεξηκολούθειraquo ρήμα που επαναλαμβάνεται τρεις φορές) ενώ ο θάνατος του κοριτσιού περνά απαρατήρητος τυλιγμένος σε μια λεπτή αίσθηση ειρωνείας Τόσο η γριά όσο και ο βοσκός δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το ατύχημα καθώς ήταν βυθισμένοι στις δικές τους προσωπικές μέριμνες και έγιναν ασυνείδητα ενεργούμενα θανάτου Έτσι η μια και μοναδική κίνηση της προώθησης του μύθου η κίνηση της Ακριβούλας προς το θάνατο εκτίθεται όσο πιο ανεπαίσθητα και μυστικά γίνεται ως δράση λανθάνουσα και υφέρπουσα που ενώ είναι το κορύφωμα των υπόγειων εντάσεων της ανύπαρκτης σχεδόν πλοκής βρίσκεται κατά κάποιο τρόπο πίσω από το σκηνικό Είναι μια παράλληλη σκηνή που το μόνο

που τη συνδέει με την κεντρική σκηνή του έργου είναι ο φαιδρός ήχος της φλογέρας του βοσκού Χωρίς αυτόν δε θα ήταν δυνατή η σύνδεση των θεμάτων

Φαινομενικά η κορύφωση του δράματος βρίσκεται στον πνιγμό της Ακριβούλας όμως ουσιαστικά βρίσκεται αλλού πίσω από το χώρο και το χρόνο του διηγήματος Η υπόθεση δεν είναι μέσα στο διήγημα αλλά το διαπερνά τα βασικά θέματα δεν προβάλλονται αλλά υποβάλλονται Η τραγικότητα άπιαστη μέσα στο χρόνο απλή και ασήμαντη όσο και αδύνατη να συλληφθεί προκύπτει από την ειρωνική και μοιραία συγκυρία του ανέμελου περάσματος της γριάς Λούκαινας από το σημείο του πνιγμού την ώρα ακριβώς που έσβηνε ο ήχος του θανάτου (εδώ βρίσκεται η πραγματική κορύφωση)

Οι στίχοι με τους οποίους τελειώνει το διήγημα είναι του Παπαδιαμάντη συνιστούν μια εξαιρετική λυρική ελεγεία δομημένη ομοιόμορφα με θαυμάσιο τρόπο έναν φιλοσοφικό στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη μοίρα Ο θρήνος της φώκιας στο άψυχο κορμάκι της μικρής υπερβαίνει το ρεαλισμό του διηγήματος και αποκρύπτει την προσωπική συγκίνηση του πεζογράφου προκαλώντας όμως ένα βαθύτερο υπαινιγμό στον αναγνώστη Πολλές φορές ο Παπαδιαμάντης επανέρχεται στο θέμα του θανάτου αθώων παιδιών Η σύζευξη της σκληρής πραγματικότητας με ένα στοιχείο φανταστικό-ποιητικό μετριάζει το αφόρητο κλίμα που δημιούργησε η ρεαλιστική περιγραφή Η κατακλείδα του μοιρολογιού της φώκιας

laquoΣαν να χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμουraquo

εκφράζει μια στάση ζωής γεμάτη απαισιοδοξία και μοιρολατρία και την αλήθεια που μάταια προσπαθούμε να αρνηθούμε η ζωή των ανθρώπων είναι μια φουρτούνα μια θαλασσοταραχή διαποτισμένη από βάσανα και συμφορές Όμως ο Παπαδιαμάντης και στις πιο σκοτεινές του ώρες δεν απελπίζεται Αντλεί ψυχική δύναμη από το Θεό έχοντας φτάσει στην άκρα του ωριμότητα ότι η ευτυχία είναι στιγμιαία δε διαρκεί

10 Το μοιρολόγι της φώκιαςΑποτελείται από δύο τετράστιχα (2 ενότητες)με ιαμβικούς 7σύλλαβους και 8σύλλαβους στίχουςΠρώτη ενότητα (στ1-4)

στ1-2πληροφόρηση για την Ακριβούλαστ3-4σχόλιο ατομικό περιγραφικό με λυρικό περιεχόμενο

Δεύτερη ενότητα (στ5-8)στ5-6πληροφόρηση για τη γριάστ7-8σχόλιο γενικευτικό στοχαστικό με γνωμικό περιεχόμενο

11 Σύγκριση ανάμεσα στα δύο μοιρολόγια (Λούκαινας ndash φώκιας)Πιο σημαντικό συγκινησιακά και αισθητικά είναι της φώκιας επειδή

Αιφνιδιάζει τον αναγνώστη Αναφέρεται στο παρόν Παρατίθενται και τα λόγια του που έχουν λυρικό και γνωμικό περιεχόμενο Αναφέρεται σε κορίτσι και μάλιστα μικρό που δε γνώρισε τη χαρά του γάμου Τραγουδιέται από ξένο προς το νεκρό πρόσωπο Δημιουργεί ατμόσφαιρα λυρική εξωπραγματική σχεδόν ονειρική Αποτελεί θαυμαστό εύρημα ως λογοτεχνικό-τεχνικό μέσο

12 Στοιχεία Ρεαλισμού στο διήγημα

Στο συγκεκριμένο διήγημα μπορούμε να εντοπίσουμε την παρουσία των βασικότερων χαρακτηριστικών του ρεαλισμού

Υπάρχει μια τάση προς την αντικειμενικότητα Ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την ιστορία της γριάς-Λούκαινας και τον τραγικό χαμό της εγγονής της καταγράφοντας τα γεγονότα όπως συνέβησαν χωρίς την παρέμβαση δικών του σχολίων και σκέψεων σχετικά με τη δύσκολη ζωή της γερόντισσας

Παρατηρούμε δηλαδή μια πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας η οποία δίνεται με τρόπο αντικειμενικό που επιτρέπει στον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του άποψη χωρίς ο συγγραφέας να επιχειρεί να τον επηρεάσει συναισθηματικά με τη χρήση φορτισμένης γλώσσας και περιττού μελοδραματισμού (αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους)

Μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τη διάθεση του συγγραφέα να αφήσει ανεπηρέαστο τον αναγνώστη διαβάζοντας τα γεγονότα που συνθέτουν το παρελθόν της γριάς-Λούκαινας laquoΕνθυμείτο τα πέντε παιδιά της τα οποία είχε θάψει εις το αλώνι εκείνο του χάρου εις τον κήπον εκείνον της φθοράς το εν μετά το άλλο προς χρόνων πολλών όταν ήτο νέα ακόμη Δύο κοράσια και τρία αγόρια όλα εις μικράν ηλικίαν της είχε θερίσει ο χάρος ο αχόρταγοςraquo Η απώλεια αυτή των πέντε παιδιών που δίνεται συνοπτικά -σε λίγες μόλις γραμμές- θα μπορούσε να είχε αποτελέσει μια αναδρομική αφήγηση με λεπτομερή απόδοση του πόνου της τραγικής μητέρας φορτίζοντας με ιδιαίτερη συναισθηματική ένταση το κείμενο Εντούτοις ο Παπαδιαμάντης επιλέγει να αναφερθεί επιγραμματικά στον θάνατο των πέντε παιδιών αφήνοντας τον αναγνώστη να αισθανθεί και να κατανοήσει μόνος του τι σήμαινε η απώλεια αυτή για τη γριά-Λούκαινα και πόσο την είχε επηρεάσει

Διαπιστώνουμε επίσης την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στην κοινωνία καθώς μέσα από μια απλή καθημερινή δραστηριότητα της ηρωίδας του κειμένου (δια να πλύνη τα μάλλινα σινδόνια της εις το κύμα το αλμυρόν) βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει τη δύσκολη ζωή της τονίζοντας τόσο τις τραγικές απώλειες που βίωσε όσο και τη φτώχεια της που την αναγκάζει ακόμη και σε μια προχωρημένη ηλικία να εργάζεται σκληρά προκειμένου να μην αισθάνεται ότι αποτελεί βάρος για την κόρη της κοντά στην οποία μένει

Η δύσκολη ζωή της ηρωίδας άλλωστε αποτελεί κοινό θέμα και κοινή εμπειρία για τις γυναίκες εκείνης της εποχής οι οποίες ήταν υποχρεωμένες να εργάζονται αδιάκοπα από την παιδική τους κιόλας ηλικία μέχρι το τέλος της ζωής τους υπομένοντας την οικονομική ανέχεια και τους πολλαπλούς θανάτους που σημάδευαν τις φτωχές οικογένειες με την ανύπαρκτη ιατρική περίθαλψη Όσο κι αν η ζωή της γριάς-Λούκαινας μοιάζει εξαιρετικά σκληρή για τα σημερινά δεδομένα αποτελούσε κοινό τόπο για τις γυναίκες παλαιότερων δεκαετιών που δε γνώριζαν τίποτε άλλο πέρα από τη συνεχή δουλειά τον πόνο την οικονομική εξαθλίωση και τις απώλειες

13 Στοιχεία Νατουραλισμού στο διήγημα

Ο νατουραλισμός ακολουθεί το ρεαλισμό στη μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας και στην επιλογή κοινών θεμάτων με τη διαφοροποίηση ότι στα πλαίσια του νατουραλισμού ο συγγραφέας επιχειρεί να δείξει πώς διαμορφώνεται η ηθική συμπεριφορά των ατόμων για να δείξει ότι είναι δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων Παρατηρούμε δηλαδή την

αρνητική στάση της γριάς-Λούκαινας απέναντι στην εύθυμη διάθεση του βοσκού που με τη μελωδία της φλογέρας του διαταράσσει την πένθιμη ατμόσφαιρα γύρω από το νεκροταφείο Η ηρωίδα που σε όλη της τη ζωή θρηνεί τους θανάτους των δικών της αδυνατεί να αποδεχτεί την ευδαιμονική διάθεση του νεαρού Η αδυναμία της αυτή βέβαια έχει προέλθει ως αποτέλεσμα εξωτερικών δυνάμεων της φτώχειας και του θανάτου που έχουν οριστικά στιγματίσει την ψυχή της

Στο νατουραλισμό επίσης παρατηρούμε μια επιμονή στην εξονυχιστική περιγραφή και στη φωτογραφική λεπτομέρεια ιδίως προκλητικών θεμάτων Βλέπουμε έτσι το συγγραφέα να περιγράφει με λεπτομέρεια τη πλαγιά του γηλόφου που βρισκόταν το νεκροταφείο καταγράφοντας τα μακάβρια λάφυρα του θανάτου τα οποία έχοντας ξεθαφτεί κατά τις ανακομιδές των νεκρών κυλούσαν προς τη θάλασσα (βέβαια στο συγκεκριμένο απόσπασμα τα σχήματα λόγου προσδίδουν λυρισμό γιατί πλήρως ρεαλιστική η παρουσίαση θα ήταν αποκρουστική)

Επιπλέον διαπιστώνουμε τον αναλυτικό τρόπο με τον οποίο περιγράφεται ο πνιγμός της Ακριβούλας καθώς και το φρικτό υπονοούμενο για την κατάληξη του μικρού παιδιού laquoΚι η φώκη καθώς είχεν έλθει έξω εις τα ρηχά ηύρε το μικρόν πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας και ήρχισε να το περιτριγυρίζη και να το μοιρολογά πριν αρχίση τον εσπερινόν δείπνον τηςraquo

14Παράλληλα κείμενα

1 ο Παράλληλο κείμενο laquo Η φόνισσα raquo (απόσπασμα) του ίδιου συγγραφέα

laquoΗ Χαδούλα η λεγομένη Φράγκισσα ή άλλως Φραγκογιαννού ήτο γυνή σχεδόν εξηκοντούτις καλοκαμωμένη με αδρούς χαρακτήρας με ήθος ανδρικόν και με δύο μικράς άκρας μύστακος άνω των χειλέων της Εις τους λογισμούς της συγκεφαλαιούσα όλην την ζωήν της έβλεπεν ότι ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρετή τους άλλους Οταν ήτο παιδίσκη υπηρέτει τους γονείς της Όταν υπανδρεύθη έγινε σκλάβα του συζύγου της mdash και όμως ως εκ του χαρακτήρος της και της αδυναμίας εκείνου ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού όταν απέκτησε τέκνα έγινε δούλα των τέκνων της όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων τηςraquo

Ερώτηση Να συγκρίνετε τη μορφή της γριάς Λούκαινας με τη μορφή της Χαδούλας της Φραγκογιαννούς όπως αυτή διαγράφεται μέσα από το παραπάνω απόσπασμα

2 ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Αρμύρα στάζουν τα μαλλιά σου κόρη δύσμοιρηΝαυάγησες και χάθηκες στον πόντο ΛυσιδίκηΤη θάλασσα σαν είδες νrsquo αγριεύει τρόμαξεςκαι ρίχτηκες στα κύματα από το κοίλο πλοίοΤώρα τrsquo όνομά σου δηλώνει ο τάφος την πατρίδα σου την Κύμηπλην τα οστά σου κύμα ψυχρό της ακτής τα λευκαίνειΠικρό κακό για τον πατέρα σου τον Αριστόμαχο σε γάμοσε οδηγούσε μα μήτε κόρη μήτε και νεκρή σε πήγε

[πηγή Παλατινή Ανθολογία VII 291 Επιτάφιος Λόγος Αρχαία Ελληνικά Επιγράμματα μετάφραση και επίμετρο Παντελής Μπουκάλας Άγρα Αθήνα σ 49]

Ερώτηση Να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο μοιρολόγι της φώκιας με το οποίο κλείνει το ομότιτλο διήγημα του Παπαδιαμάντη και το παραπάνω επίγραμμα

3 ο Παράλληλο κείμενο laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo του ίδιου συγγραφέα

laquoΟ σκόπελος ο καλούμενος Μαυρομαντηλού δεν θrsquo απέχει πλείονας ή τριάκοντα οργυιάς από της παραλίας όπου ανοίγεται γραφική ωραία αγκάλη περιβάλλουσα το κύμα ορμητικόν κατά της ακτής χωρούν αμβλύ προσπίπτον επί της άμμου και υπrsquo αυτής καταπινόμενον Εκεί βλέπει χωρικήν γυναίκα κύπτουσαν επί τον αιγιαλόν πλύνουσαν ράκη τινά παρά την άκραν της αμμουδιάς εις την ρίζαν ενός βράχου εξέχοντος προς την θάλασσαν επικαμπούς επί το κύμα όπου τα νερά ήρχιζον να βαθύνωνται Ο βράχος ούτος εκαλείτο laquoΜύτικαςraquo και ήτο εξ εκείνων αφrsquo ων οι κολυμβηταί κατά το θέρος συνηθίζουσι να εκτελώσι τα εκπληκτικά εκείνα εις την θάλασσαν άλματα Ο υιός της γυναικός ταύτης παιδίον επταετές διαλαθών την προσοχήν της μητρός είχεν αναρριχηθεί επιτηδείως εις το ύψος του βράχου Αίφνης η μήτηρ του αισθανθείσα όπισθέν της εκ του αορίστου κενού την απουσίαν του παιδίου στρέφεται υψώνει την κεφαλήν και τον βλέπει επί της κορυφής του βράχου τείνοντα εις τα εμπρός τους γρόνθους κύπτοντα την κεφαλήν και παιδικούς γρυλλισμούς εκβάλλοντα Ο μικρός όστις είχεν ιδεί κατά το προλαβόν θέρος καολυμβητάς πηδώντας αφrsquo ύψους του βράχου τούτου εξετέλει μιμικήν ότι τάχα ήθελε να δώσει βουτιά από τον Μύτικα ως κάμνουσιν οι έφηβοι και οι ακμαίοι νεανίσκοι Η μήτηρ του ήρχισε να τον καλεί πλησίον της Ο Γιαννιός όστις εσκάλιζε με την αρπάγην του πέριξ της Μαυρομαντηλούς ήκουε τας φωνάς της γυναικός ταύτης laquoΚατέβα αρέ δαίμονα αρέ λύκε ξιδάτεraquo Αλλrsquo ο μικρός εκώφευεν Η μήτηρ οργισθείσα ανέτεινεν τον κόπανόν της διrsquo ου έτυπτε τα λευκαινόμενα ράκη προς το μέρος του βράχου και τον επέσειεν απειλητικώς προς τον παίδαmiddot laquoΈννοια σrsquo αρέ σκάνταλε έννοια σrsquo χάρε μαύρε Το βράδrsquo σα rsquoρθεί ο πατέρας σrsquo απrsquo το χωράφrsquo δώσε λόγοraquo Εκεί καθώς επέμενε να εκτελεί τους μίμους του ο μικρός αδιαφορών προς τας κραυγάς της μητρός του κύπτων ολίγον βαθύτερον ολισθαίνει εκβάλλει πεπνιγμένην κραυγήν και πίπτει μετά πλαταγισμού εις την θάλασσαν Το κύμα θα είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός Βυθίζεται εις τον πόντον και πάλιν ανέρχεται εις την επιφάνειαν και ασπαίρει και παραδέρνει και είτα βυθίζεται εκ δευτέρου Η γυνή μίαν αφήκε σπαρακτικήν διάτορον κραυγήν και πελιδνή περίτρομος αγρία καθώς εκράτει τον κόπανόν της επιβαίνει εις το κύμα Φθάνει μέχρι της οσφύος είτα μέχρι του στέρνου και με τον κόπανον αγωνιά να φθάσει το παιδίον πνιγόμενον ήδη και το δεύτερον εξαφανισθέν Αλλrsquo ως ήτο επόμενον διά της δίνης ην εσχημάτιζεν ο κόπανος εις το κύμα απεμάκρυνε μάλλον το αγωνιών σώμα ή το προσήγγιζεν εις την χείρα της μητρός Αύτη έκραξε και πάλιν βοήθειαν αλλά την στιγμήν εκείνην ουδείς των επιστρεφόντων εις την πολίχνην χωρικών ευρίσκετο εκεί πλησίονraquo

Ερώτηση Ποιες ομοιότητες όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενο εντοπίζετε ανάμεσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo και laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo

Δειγματική ΑπάντησηΣε ότι αφορά τη μορφή μπορούμε να επισημάνουμε ότι και στα δύο κείμενα έχουμε αφήγηση

σε τρίτο πρόσωπο από έναν παντογνώστη αφηγητήΧρήση της καθαρεύουσας για το κυρίως αφηγηματικό μέρος και τις περιγραφές ενώ έχουμε

δημοτική όταν ο λόγος δίνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας (Όταν μιλά η μητέρα στη Μαυρομαντηλού και τη μία φορά που ακούμε τη γριά-Λούκαινα να σχολιάζει το βοσκό στο Μοιρολόγι)

Στο περιεχόμενο οι ομοιότητες έχουν να κάνουν με τα δύο παιδιά που ξεφεύγουν από την προσοχή της μητέρας τους και βρίσκονται στην άκρη ενός βράχου Κοινό στοιχείο φυσικά είναι και η πτώση τους στη θάλασσα (Να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις τονίζεται το βάθος της θάλασσας Στη Μαυρομαντηλού μάλιστα για να τονίσει ο συγγραφέας το ύψος του βράχου χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση που χρησιμοποιεί και στο Μοιρολόγι για να αποδώσει το βάθος της θάλασσας ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός)

Κοινή είναι και η αναφορά στην ενασχόληση των δύο γυναικών που έχουν πάει στη θάλασσα για να πλύνουν ρούχα

Επίσης όπως η κραυγή της Ακριβούλας δεν ακούγεται από κανέναν έτσι και τις φωνές της μητέρας που ζητούσε βοήθεια δεν τις ακούει κανείς αφού όλοι βρίσκονται πολύ μακριά

Συμπληρωματικές ερωτήσεις (σε αυτές του σχολικού σας βιβλίου) για την εμπέδωση της Εισαγωγής laquoΗ Νέα Αθηναϊκή Σχολήraquo με βάση το κείμενο

1) Ποια laquoλαογραφικάraquo στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα2) Ποια στοιχεία του διηγήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε laquoηθογραφικόraquo (Όσα

έχουν σχέση με τα πρόσωπα με το χώρο στον οποίο κινούνται γενικά με τη λαϊκή παράδοση και με την ύπαιθρο)

3) Οι δύο ιδεολογικοί άξονες του συγγραφικού έργου του Παπαδιαμάντη είναι laquoτο ηθογραφικό στοιχείοraquo και η θρησκευτική προσήλωσηraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

4) Στο διήγημα συνυπάρχει ο laquoρεαλισμόςraquo με το laquoλυρισμόraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

5) Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι laquoρεαλιστικόraquo αλλά laquoποιητικόraquo Στο διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος Ποια είναι αυτά

6) Ποια στοιχεία laquoρεαλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα7) Ποια στοιχεία laquoνατουραλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα

4ο Παράλληλο κείμενο laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo του Γιορντάν Γιόφκωφ

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

για να χρησιμοποιήσει σε όλο το διήγημα την αντίθεση ανάμεσα στη ζωή και το θάνατο ως βασικό εκφραστικό μέσο ανάδειξης των ιδεών του

6 Ύφος Το ύφος είναι άλλοτε πένθιμο σοβαρό μελαγχολικό και άλλοτε ανάλαφρο Και ενώ όλα

όσα υπάρχουν μέσα στην αφήγηση είναι απλά καθημερινά κι ρεαλιστικά χωρίς πρωτοτυπία ή μεγαλοπρέπεια ένας αιθέρας αγιοσύνης ποίησης και μαγείας περιβάλλει τα θέματα με έναν μοναδικό τρόπο Οι λέξεις η σύνδεση των προτάσεων η θέση των εικόνων η αλληλουχία των γεγονότων και ίσως και κάτι άλλο απροσδιόριστο που συνέχει όλα αυτά αυτό είναι η μαγεία του Παπαδιαμάντη Μυστηριώδης και μαγευτική είναι η ατμόσφαιρα του διηγήματος που διαπνέεται από έντονη ποιητικότητα και λυρισμό Πρόκειται τελικώς για ένα ποίημα σε πεζό λόγο

7 Η γλώσσαΗ γλώσσα του διηγήματος είναι η γνωστή laquoπαπαδιαμάντειαraquo γλώσσα πολύ προσωπική κι

αναγνωρίσιμη από μίξη στοιχείων καθαρεύουσας στα αφηγηματικά μέρη δημοτικής στους διαλόγους και τη χρήση αρχαϊσμών Ο λόγος είναι μακροπερίοδος και αρκετά πυκνός αλλά προσεγμένος στην επιλογή των λέξεων και στην απόδοση των περιγραφομένων προσώπων και τοπίων Πολλές καταστάσεις και ενέργειες αισθητοποιούνται με βασικό στοιχείο έκφρασης τις εικόνες και τη χρήση πολλών επιθέτων

8 Τα εκφραστικά μέσα του διηγήματος

Χαρακτηριστικά επίθετα θαλασσοφαγωμένον πανδέγμονα θορυβώδη σηαδιακός ενριβής αχόρταστος πένθιμον χθαμαλού φαιδρόν κά

Πρωτότυπα ουσιαστικά ανακομιδάς αμφιλύκη πλαταγιασμός γεννοβόλια αβασταγή μαρσίπιον

Παρομοιώσεις φύκια είναι τα στεφάνια της κοχύλια τα προικιά της Μεταφορές δακρύζει από τον βράχον αλώνι του Χάρου κήπος της φθοράς είχε θερίσει ο

Χάρος λάφυρα του θανάτου κά Προσωποποιήσεις οι ακτίνες εθώπευον το κοιμητήρι μια γολέτα έκανε βόλτες ο Χάρος ο

αχόρταστος εχόρτασε νrsquo ακούη να ξυπνά τους πεθαμένους Εικόνες ολόκληρο το διήγημα στηρίζεται σε εικόνες οπτικοακουστικές στατικές και

κινητικές Χαρακτηριστικές είναι οι ρεαλιστικές εικόνες που αναφέρονται στην περιγραφή του τοπίου (στην 1η ενότητα) οι εικόνες της γολέτας της φώκιας και της Ακριβούλας (στη 2η ενότητα) που διακρίνονται για την κινητικότητά τους και οι εικόνες με τη μεγαλύτερη πυκνότητα της 3ης ενότητας που είναι κυρίως ηχητικές και περιέχουν μεγάλη τραγική ειρωνεία καθώς υπεισέρχεται και ο σχολιασμός του συγγραφέα με τη χρήση του εσωτερικού μονολόγου Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην περιγραφή του Κοιμητηρίου όπου γίνεται λυρική και περίτεχνη περιγραφή των ταφικών λειψάνων (ρεαλιστική θα ήταν αποκρουστική) με την επιλογή αντικειμένων που εκφράζουν την ομορφιά και τα νιάτα των γυναικών

Σχήμα κύκλου το κείμενο αρχίζει με πραγματικό μοιρολόι και κλείνει με εξωλογικό μοιρολόι παρεμβάλλεται δε το ποιμενικό άσμα

Αντιθέσεις γριά Λούκαινα ndash νεαρός βοσκός μοιρολόγι ndash φαιδρό ποιμενικό άσμα θάνατος ndash ζωή

Τραγική ειρωνεία στον μονόλογο της γριάς (εξυπηρετείται η οικονομία της αφήγησης καθώς η γριά ακούει το πλατάγιασμα της Ακριβούλας μέσα στη θάλασσα αλλά το αποδίδει στο βοσκό)

Κλιμάκωση ο πνιγμός της Ακριβούλας παρουσιάζεται όχι αιφνιδιαστικά αλλά σταδιακά ndash κλιμακωτά με μια σειρά από περιστατικά αλλά και με συχνές προηγούμενες αναφορές σχετικές με το θάνατο και την αντίστοιχη ατμόσφαιρα που δημιουργείται

9 Η ερμηνεία του διηγήματοςΤο laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα

ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων

Το διήγημα ανοίγει με μια σκηνή ηρεμίας χωριάτικης φύσης όπου η μόνη ζωντανή κίνηση είναι το περπάτημα μιας μαυροντυμένης γριάς μιας χαροκαμένης μάνας Το φορτίο της δεν είναι μονάχα laquoτα μάλλινα σινδόνια τηςraquo που κατεβαίνει να πλύνει στη θάλασσα Κουβαλάει συνάμα και ένα βαρύ φορτίο από βάσανα πέντε παιδιά πεθαμένα και ο άνδρας της έξι laquoΕθήτευενraquo είναι η λέξη που χρησιμοποιεί ο Παπαδιαμάντης γιrsquo αυτό το είδος ζωής- μια λέξη που υπαινίσσεται το βάρος των κακουχιών και του χρέους συνάμα Η γριά Λούκαινα ανήκει σε εκείνο το τυπικό είδος των γυναικών που συναντούμε στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη των γυναικών που είναι βασανισμένες από τη ζωή Το αποδεικνύει άλλωστε και το όνομά της (Λούκαινα lt lugeo θρηνώ)

[ laquoΚανένας δε μίλησε για τη Ρωμιά γυναίκα όπως ο Αλ Παπαδιαμάντης [hellip] Αλλά μέσα σε ολόκληρο αυτό τον κόσμο που λέγαμε ξεχωρίζει η μορφή της γυναίκας-όπως εκείνος και κανένας άλλος την ιστόρησε-ταυτισμένη με μια ορισμένη στάση ζωής φυσική και πνευματική μαζί και ζυμωμένη με παραδόσεις και πράματα παλιά όσο και ο κόσμος Θα ήταν περιττό να απαριθμήσω ή να περιγράψω τους ατελείωτους τύπους γυναικών του Παπαδιαμάντη σκορπισμένους σε όλες τις ηλικίες και μοιρασμένους σε όλα τα ζώδια της ακαταμέτρητης ανθρώπινης ψυχής από τη γριά-Λούκαινα ίσαμε την εγγόνα της την Ακριβούλα το αχειροποίητο εκείνο διήγημα laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo Ούτε το ιδιαίτερο άρωμα ενός ορισμένου πολιτισμού που βγαίνει από τα πάθια και τους καημούς της Ελληνίδας γυναίκας στα διηγήματά τουraquo (Ζήσιμος Λορεντάτος)]

Στη συνέχεια του διηγήματος παρουσιάζονται μια γολέτα μία φώκη μία μικρά κόρη Η γολέτα εγλωβισμένη στο λιμάνι υποδηλώνει την άπνοια (ο πλαταγιαμός της Ακριβούλας θα ακουστεί και θα γίνει πιο τραγικό για τη γριά Λούκαινα το ατύχημα)Υποδηλώνει ακόμη ότι η ζωή συνεχίζεται και λειτουργεί ως προσήμανση (η γολέτα παγιδεύεται στο λιμάνι όπως και η Ακριβούλα)Ο ι δύο κύριοι άξονες της υπόθεσης ωστόσο είναι η φώκια και η Ακριβούλα Η πρώτη εμφανίζεται σε χρόνο ανύποπτο χωρίς λόγο μrsquo έναν καινούριο για τα ελληνικά γράμματα τρόπο εύρημα αλλόκοτο ένα ευαίσθητο πλάσμα laquoετέρπετοraquo και laquoελικνίζετοraquo ρήματα που αποπνέουν ερωτισμό και γλυκύτητα laquoΜια φώκιαraquo- laquoμια κόρηraquo δεν είναι τυχαίες οι αναλογίες στη δομή των δύο περιόδων ούτε ότι τα δύο θέματα παρατίθενται το ένα ακριβώς δίπλα στο

άλλο Η πορεία που θα διαγράψουν είναι παράλληλη Δε θα συναντηθούν ποτέ Η παρουσία της φώκιας του εξωλογικού αυτού πλάσματος με την ανθρώπινη αισθαντικότητα γίνεται για laquoτεχνικούςraquo λόγους για να μην αιφνιδιάσει στο τέλος σαν ένας από μηχανής θεός Η παρουσία της έχει μια τρυφερότητα που παραβάλλεται με αυτήν της Ακριβούλας Τρυφερότητα όμως κρύβει και το όνομα της μικρής Ακριβούλα που φαίνεται πως το διάλεξε ο Παπαδιαμάντης Το κοριτσάκι είναι άπειρο ανίδεο από τη ζωή και το θάνατο και φυσικά δεν ξέρει ούτε πως το μονοπάτι που πήρε θα την οδηγήσει από τη ζωή στο θάνατο Γιrsquo αυτήν βέβαια η κάθοδος είναι τετελεσμένη αμετάκλητη

Ο πνιγμός του μικρού κοριτσιού δεν παρουσιάζεται αιφνιδιαστικά και κατά τρόπο αυθαίρετο Αντίθετα ο συγγραφέας δημιουργώντας διαρκώς κλιμακούμενη αγωνία και ένταση στην ψυχή του αναγνώστη τον προετοιμάζει ώστε να δεχτεί τον επικείμενο θάνατο εισάγοντάς τον σε μια ατμόσφαιρα πένθιμη με την περιγραφή του γκρεμού και του κοιμητηρίου με την παρουσίαση της χαροκαμένης γυναίκας που μοιρολογά για τους νεκρούς της με τη μακάβρια μέσα στο ρεαλισμό και στη λεπτομέρειά της περιγραφή των λειψάνων μιας περασμένης ζωής και λαφύρων του χάρου στην τελευταία παράγραφο καθώς και με την επιλογή του χρόνου σούρουπο την ώρα που πέφτει το φως νικημένο από το επερχόμενο σκότος Ο αναγνώστης εισέρχεται με όλα αυτά σε ένα κλίμα βαρύ και με την ευαισθησία του αντιλαμβάνεται πως κάτι κακό προοιωνίζεται

Η συνέχεια του διηγήματος είναι εξίσου δυσοίωνη η περιγραφή του εγκλωβισμένου στο λιμάνι πλοίου συμβολίζει την παγίδευση της ζωής μέσα στον κλοιό του θανάτου Από το σημείο αυτό και κάτω η αφήγηση κλιμακώνεται καθώς δίνονται στοιχεία που προετοιμάζουν για τον πνιγμό της Ακριβούλας εντάσσοντάς στη φυσική εξέλιξη των γεγονότων

η παιδική ηλικία της δημιουργεί την εικόνα ενός κοριτσιού αθώου και ανυπεράσπιστου

το γεγονός ότι ξεφεύγει από την προσοχή της μάνας προκαλεί αίσθηση κινδύνου η άγνοια του ακριβούς σημείου από το οποίο ξεκινούσε το μονοπάτι δημιουργεί στον

αναγνώστη την υποψία ότι το παιδί θα χαθεί η γλυκιά μελωδία του βοσκού και η καθυστέρηση της μικρής που στέκεται για να

ακούσει το τραγούδι του προοιωνίζουν κίνδυνο ο πέρασμα της ώρας δυσκολεύει τη θέση του κοριτσιού και αυξάνει την αγωνία του

αναγνώστη τέλος η εσφαλμένη επιλογή του κατηφορικού μονοπατιού και ο ερχομός της νύχτας

σφραγίζουν τη μοίρα της Όταν το παιδί συνειδητοποιεί τον κίνδυνο και επιχειρεί να γυρίσει πίσω η προσπάθειά της

αποβαίνει άκαρπη αφού τα πάντα ακόμα και η ίδια η φύση συνωμοτούν εναντίον του ο τόπος είναι πολύ απότομος η νύχτα συννεφιασμένη και άναστρη οι άνθρωποι ανίδεοι και ο ήχος της φλογέρας του βοσκού κυρίαρχος σκεπάζει όλους τους άλλους ακόμα και εκείνον της κραυγής της την ώρα που πέφτει Η ζωή συνεχίζεται (laquoεξηκολούθειraquo ρήμα που επαναλαμβάνεται τρεις φορές) ενώ ο θάνατος του κοριτσιού περνά απαρατήρητος τυλιγμένος σε μια λεπτή αίσθηση ειρωνείας Τόσο η γριά όσο και ο βοσκός δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το ατύχημα καθώς ήταν βυθισμένοι στις δικές τους προσωπικές μέριμνες και έγιναν ασυνείδητα ενεργούμενα θανάτου Έτσι η μια και μοναδική κίνηση της προώθησης του μύθου η κίνηση της Ακριβούλας προς το θάνατο εκτίθεται όσο πιο ανεπαίσθητα και μυστικά γίνεται ως δράση λανθάνουσα και υφέρπουσα που ενώ είναι το κορύφωμα των υπόγειων εντάσεων της ανύπαρκτης σχεδόν πλοκής βρίσκεται κατά κάποιο τρόπο πίσω από το σκηνικό Είναι μια παράλληλη σκηνή που το μόνο

που τη συνδέει με την κεντρική σκηνή του έργου είναι ο φαιδρός ήχος της φλογέρας του βοσκού Χωρίς αυτόν δε θα ήταν δυνατή η σύνδεση των θεμάτων

Φαινομενικά η κορύφωση του δράματος βρίσκεται στον πνιγμό της Ακριβούλας όμως ουσιαστικά βρίσκεται αλλού πίσω από το χώρο και το χρόνο του διηγήματος Η υπόθεση δεν είναι μέσα στο διήγημα αλλά το διαπερνά τα βασικά θέματα δεν προβάλλονται αλλά υποβάλλονται Η τραγικότητα άπιαστη μέσα στο χρόνο απλή και ασήμαντη όσο και αδύνατη να συλληφθεί προκύπτει από την ειρωνική και μοιραία συγκυρία του ανέμελου περάσματος της γριάς Λούκαινας από το σημείο του πνιγμού την ώρα ακριβώς που έσβηνε ο ήχος του θανάτου (εδώ βρίσκεται η πραγματική κορύφωση)

Οι στίχοι με τους οποίους τελειώνει το διήγημα είναι του Παπαδιαμάντη συνιστούν μια εξαιρετική λυρική ελεγεία δομημένη ομοιόμορφα με θαυμάσιο τρόπο έναν φιλοσοφικό στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη μοίρα Ο θρήνος της φώκιας στο άψυχο κορμάκι της μικρής υπερβαίνει το ρεαλισμό του διηγήματος και αποκρύπτει την προσωπική συγκίνηση του πεζογράφου προκαλώντας όμως ένα βαθύτερο υπαινιγμό στον αναγνώστη Πολλές φορές ο Παπαδιαμάντης επανέρχεται στο θέμα του θανάτου αθώων παιδιών Η σύζευξη της σκληρής πραγματικότητας με ένα στοιχείο φανταστικό-ποιητικό μετριάζει το αφόρητο κλίμα που δημιούργησε η ρεαλιστική περιγραφή Η κατακλείδα του μοιρολογιού της φώκιας

laquoΣαν να χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμουraquo

εκφράζει μια στάση ζωής γεμάτη απαισιοδοξία και μοιρολατρία και την αλήθεια που μάταια προσπαθούμε να αρνηθούμε η ζωή των ανθρώπων είναι μια φουρτούνα μια θαλασσοταραχή διαποτισμένη από βάσανα και συμφορές Όμως ο Παπαδιαμάντης και στις πιο σκοτεινές του ώρες δεν απελπίζεται Αντλεί ψυχική δύναμη από το Θεό έχοντας φτάσει στην άκρα του ωριμότητα ότι η ευτυχία είναι στιγμιαία δε διαρκεί

10 Το μοιρολόγι της φώκιαςΑποτελείται από δύο τετράστιχα (2 ενότητες)με ιαμβικούς 7σύλλαβους και 8σύλλαβους στίχουςΠρώτη ενότητα (στ1-4)

στ1-2πληροφόρηση για την Ακριβούλαστ3-4σχόλιο ατομικό περιγραφικό με λυρικό περιεχόμενο

Δεύτερη ενότητα (στ5-8)στ5-6πληροφόρηση για τη γριάστ7-8σχόλιο γενικευτικό στοχαστικό με γνωμικό περιεχόμενο

11 Σύγκριση ανάμεσα στα δύο μοιρολόγια (Λούκαινας ndash φώκιας)Πιο σημαντικό συγκινησιακά και αισθητικά είναι της φώκιας επειδή

Αιφνιδιάζει τον αναγνώστη Αναφέρεται στο παρόν Παρατίθενται και τα λόγια του που έχουν λυρικό και γνωμικό περιεχόμενο Αναφέρεται σε κορίτσι και μάλιστα μικρό που δε γνώρισε τη χαρά του γάμου Τραγουδιέται από ξένο προς το νεκρό πρόσωπο Δημιουργεί ατμόσφαιρα λυρική εξωπραγματική σχεδόν ονειρική Αποτελεί θαυμαστό εύρημα ως λογοτεχνικό-τεχνικό μέσο

12 Στοιχεία Ρεαλισμού στο διήγημα

Στο συγκεκριμένο διήγημα μπορούμε να εντοπίσουμε την παρουσία των βασικότερων χαρακτηριστικών του ρεαλισμού

Υπάρχει μια τάση προς την αντικειμενικότητα Ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την ιστορία της γριάς-Λούκαινας και τον τραγικό χαμό της εγγονής της καταγράφοντας τα γεγονότα όπως συνέβησαν χωρίς την παρέμβαση δικών του σχολίων και σκέψεων σχετικά με τη δύσκολη ζωή της γερόντισσας

Παρατηρούμε δηλαδή μια πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας η οποία δίνεται με τρόπο αντικειμενικό που επιτρέπει στον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του άποψη χωρίς ο συγγραφέας να επιχειρεί να τον επηρεάσει συναισθηματικά με τη χρήση φορτισμένης γλώσσας και περιττού μελοδραματισμού (αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους)

Μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τη διάθεση του συγγραφέα να αφήσει ανεπηρέαστο τον αναγνώστη διαβάζοντας τα γεγονότα που συνθέτουν το παρελθόν της γριάς-Λούκαινας laquoΕνθυμείτο τα πέντε παιδιά της τα οποία είχε θάψει εις το αλώνι εκείνο του χάρου εις τον κήπον εκείνον της φθοράς το εν μετά το άλλο προς χρόνων πολλών όταν ήτο νέα ακόμη Δύο κοράσια και τρία αγόρια όλα εις μικράν ηλικίαν της είχε θερίσει ο χάρος ο αχόρταγοςraquo Η απώλεια αυτή των πέντε παιδιών που δίνεται συνοπτικά -σε λίγες μόλις γραμμές- θα μπορούσε να είχε αποτελέσει μια αναδρομική αφήγηση με λεπτομερή απόδοση του πόνου της τραγικής μητέρας φορτίζοντας με ιδιαίτερη συναισθηματική ένταση το κείμενο Εντούτοις ο Παπαδιαμάντης επιλέγει να αναφερθεί επιγραμματικά στον θάνατο των πέντε παιδιών αφήνοντας τον αναγνώστη να αισθανθεί και να κατανοήσει μόνος του τι σήμαινε η απώλεια αυτή για τη γριά-Λούκαινα και πόσο την είχε επηρεάσει

Διαπιστώνουμε επίσης την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στην κοινωνία καθώς μέσα από μια απλή καθημερινή δραστηριότητα της ηρωίδας του κειμένου (δια να πλύνη τα μάλλινα σινδόνια της εις το κύμα το αλμυρόν) βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει τη δύσκολη ζωή της τονίζοντας τόσο τις τραγικές απώλειες που βίωσε όσο και τη φτώχεια της που την αναγκάζει ακόμη και σε μια προχωρημένη ηλικία να εργάζεται σκληρά προκειμένου να μην αισθάνεται ότι αποτελεί βάρος για την κόρη της κοντά στην οποία μένει

Η δύσκολη ζωή της ηρωίδας άλλωστε αποτελεί κοινό θέμα και κοινή εμπειρία για τις γυναίκες εκείνης της εποχής οι οποίες ήταν υποχρεωμένες να εργάζονται αδιάκοπα από την παιδική τους κιόλας ηλικία μέχρι το τέλος της ζωής τους υπομένοντας την οικονομική ανέχεια και τους πολλαπλούς θανάτους που σημάδευαν τις φτωχές οικογένειες με την ανύπαρκτη ιατρική περίθαλψη Όσο κι αν η ζωή της γριάς-Λούκαινας μοιάζει εξαιρετικά σκληρή για τα σημερινά δεδομένα αποτελούσε κοινό τόπο για τις γυναίκες παλαιότερων δεκαετιών που δε γνώριζαν τίποτε άλλο πέρα από τη συνεχή δουλειά τον πόνο την οικονομική εξαθλίωση και τις απώλειες

13 Στοιχεία Νατουραλισμού στο διήγημα

Ο νατουραλισμός ακολουθεί το ρεαλισμό στη μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας και στην επιλογή κοινών θεμάτων με τη διαφοροποίηση ότι στα πλαίσια του νατουραλισμού ο συγγραφέας επιχειρεί να δείξει πώς διαμορφώνεται η ηθική συμπεριφορά των ατόμων για να δείξει ότι είναι δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων Παρατηρούμε δηλαδή την

αρνητική στάση της γριάς-Λούκαινας απέναντι στην εύθυμη διάθεση του βοσκού που με τη μελωδία της φλογέρας του διαταράσσει την πένθιμη ατμόσφαιρα γύρω από το νεκροταφείο Η ηρωίδα που σε όλη της τη ζωή θρηνεί τους θανάτους των δικών της αδυνατεί να αποδεχτεί την ευδαιμονική διάθεση του νεαρού Η αδυναμία της αυτή βέβαια έχει προέλθει ως αποτέλεσμα εξωτερικών δυνάμεων της φτώχειας και του θανάτου που έχουν οριστικά στιγματίσει την ψυχή της

Στο νατουραλισμό επίσης παρατηρούμε μια επιμονή στην εξονυχιστική περιγραφή και στη φωτογραφική λεπτομέρεια ιδίως προκλητικών θεμάτων Βλέπουμε έτσι το συγγραφέα να περιγράφει με λεπτομέρεια τη πλαγιά του γηλόφου που βρισκόταν το νεκροταφείο καταγράφοντας τα μακάβρια λάφυρα του θανάτου τα οποία έχοντας ξεθαφτεί κατά τις ανακομιδές των νεκρών κυλούσαν προς τη θάλασσα (βέβαια στο συγκεκριμένο απόσπασμα τα σχήματα λόγου προσδίδουν λυρισμό γιατί πλήρως ρεαλιστική η παρουσίαση θα ήταν αποκρουστική)

Επιπλέον διαπιστώνουμε τον αναλυτικό τρόπο με τον οποίο περιγράφεται ο πνιγμός της Ακριβούλας καθώς και το φρικτό υπονοούμενο για την κατάληξη του μικρού παιδιού laquoΚι η φώκη καθώς είχεν έλθει έξω εις τα ρηχά ηύρε το μικρόν πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας και ήρχισε να το περιτριγυρίζη και να το μοιρολογά πριν αρχίση τον εσπερινόν δείπνον τηςraquo

14Παράλληλα κείμενα

1 ο Παράλληλο κείμενο laquo Η φόνισσα raquo (απόσπασμα) του ίδιου συγγραφέα

laquoΗ Χαδούλα η λεγομένη Φράγκισσα ή άλλως Φραγκογιαννού ήτο γυνή σχεδόν εξηκοντούτις καλοκαμωμένη με αδρούς χαρακτήρας με ήθος ανδρικόν και με δύο μικράς άκρας μύστακος άνω των χειλέων της Εις τους λογισμούς της συγκεφαλαιούσα όλην την ζωήν της έβλεπεν ότι ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρετή τους άλλους Οταν ήτο παιδίσκη υπηρέτει τους γονείς της Όταν υπανδρεύθη έγινε σκλάβα του συζύγου της mdash και όμως ως εκ του χαρακτήρος της και της αδυναμίας εκείνου ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού όταν απέκτησε τέκνα έγινε δούλα των τέκνων της όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων τηςraquo

Ερώτηση Να συγκρίνετε τη μορφή της γριάς Λούκαινας με τη μορφή της Χαδούλας της Φραγκογιαννούς όπως αυτή διαγράφεται μέσα από το παραπάνω απόσπασμα

2 ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Αρμύρα στάζουν τα μαλλιά σου κόρη δύσμοιρηΝαυάγησες και χάθηκες στον πόντο ΛυσιδίκηΤη θάλασσα σαν είδες νrsquo αγριεύει τρόμαξεςκαι ρίχτηκες στα κύματα από το κοίλο πλοίοΤώρα τrsquo όνομά σου δηλώνει ο τάφος την πατρίδα σου την Κύμηπλην τα οστά σου κύμα ψυχρό της ακτής τα λευκαίνειΠικρό κακό για τον πατέρα σου τον Αριστόμαχο σε γάμοσε οδηγούσε μα μήτε κόρη μήτε και νεκρή σε πήγε

[πηγή Παλατινή Ανθολογία VII 291 Επιτάφιος Λόγος Αρχαία Ελληνικά Επιγράμματα μετάφραση και επίμετρο Παντελής Μπουκάλας Άγρα Αθήνα σ 49]

Ερώτηση Να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο μοιρολόγι της φώκιας με το οποίο κλείνει το ομότιτλο διήγημα του Παπαδιαμάντη και το παραπάνω επίγραμμα

3 ο Παράλληλο κείμενο laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo του ίδιου συγγραφέα

laquoΟ σκόπελος ο καλούμενος Μαυρομαντηλού δεν θrsquo απέχει πλείονας ή τριάκοντα οργυιάς από της παραλίας όπου ανοίγεται γραφική ωραία αγκάλη περιβάλλουσα το κύμα ορμητικόν κατά της ακτής χωρούν αμβλύ προσπίπτον επί της άμμου και υπrsquo αυτής καταπινόμενον Εκεί βλέπει χωρικήν γυναίκα κύπτουσαν επί τον αιγιαλόν πλύνουσαν ράκη τινά παρά την άκραν της αμμουδιάς εις την ρίζαν ενός βράχου εξέχοντος προς την θάλασσαν επικαμπούς επί το κύμα όπου τα νερά ήρχιζον να βαθύνωνται Ο βράχος ούτος εκαλείτο laquoΜύτικαςraquo και ήτο εξ εκείνων αφrsquo ων οι κολυμβηταί κατά το θέρος συνηθίζουσι να εκτελώσι τα εκπληκτικά εκείνα εις την θάλασσαν άλματα Ο υιός της γυναικός ταύτης παιδίον επταετές διαλαθών την προσοχήν της μητρός είχεν αναρριχηθεί επιτηδείως εις το ύψος του βράχου Αίφνης η μήτηρ του αισθανθείσα όπισθέν της εκ του αορίστου κενού την απουσίαν του παιδίου στρέφεται υψώνει την κεφαλήν και τον βλέπει επί της κορυφής του βράχου τείνοντα εις τα εμπρός τους γρόνθους κύπτοντα την κεφαλήν και παιδικούς γρυλλισμούς εκβάλλοντα Ο μικρός όστις είχεν ιδεί κατά το προλαβόν θέρος καολυμβητάς πηδώντας αφrsquo ύψους του βράχου τούτου εξετέλει μιμικήν ότι τάχα ήθελε να δώσει βουτιά από τον Μύτικα ως κάμνουσιν οι έφηβοι και οι ακμαίοι νεανίσκοι Η μήτηρ του ήρχισε να τον καλεί πλησίον της Ο Γιαννιός όστις εσκάλιζε με την αρπάγην του πέριξ της Μαυρομαντηλούς ήκουε τας φωνάς της γυναικός ταύτης laquoΚατέβα αρέ δαίμονα αρέ λύκε ξιδάτεraquo Αλλrsquo ο μικρός εκώφευεν Η μήτηρ οργισθείσα ανέτεινεν τον κόπανόν της διrsquo ου έτυπτε τα λευκαινόμενα ράκη προς το μέρος του βράχου και τον επέσειεν απειλητικώς προς τον παίδαmiddot laquoΈννοια σrsquo αρέ σκάνταλε έννοια σrsquo χάρε μαύρε Το βράδrsquo σα rsquoρθεί ο πατέρας σrsquo απrsquo το χωράφrsquo δώσε λόγοraquo Εκεί καθώς επέμενε να εκτελεί τους μίμους του ο μικρός αδιαφορών προς τας κραυγάς της μητρός του κύπτων ολίγον βαθύτερον ολισθαίνει εκβάλλει πεπνιγμένην κραυγήν και πίπτει μετά πλαταγισμού εις την θάλασσαν Το κύμα θα είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός Βυθίζεται εις τον πόντον και πάλιν ανέρχεται εις την επιφάνειαν και ασπαίρει και παραδέρνει και είτα βυθίζεται εκ δευτέρου Η γυνή μίαν αφήκε σπαρακτικήν διάτορον κραυγήν και πελιδνή περίτρομος αγρία καθώς εκράτει τον κόπανόν της επιβαίνει εις το κύμα Φθάνει μέχρι της οσφύος είτα μέχρι του στέρνου και με τον κόπανον αγωνιά να φθάσει το παιδίον πνιγόμενον ήδη και το δεύτερον εξαφανισθέν Αλλrsquo ως ήτο επόμενον διά της δίνης ην εσχημάτιζεν ο κόπανος εις το κύμα απεμάκρυνε μάλλον το αγωνιών σώμα ή το προσήγγιζεν εις την χείρα της μητρός Αύτη έκραξε και πάλιν βοήθειαν αλλά την στιγμήν εκείνην ουδείς των επιστρεφόντων εις την πολίχνην χωρικών ευρίσκετο εκεί πλησίονraquo

Ερώτηση Ποιες ομοιότητες όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενο εντοπίζετε ανάμεσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo και laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo

Δειγματική ΑπάντησηΣε ότι αφορά τη μορφή μπορούμε να επισημάνουμε ότι και στα δύο κείμενα έχουμε αφήγηση

σε τρίτο πρόσωπο από έναν παντογνώστη αφηγητήΧρήση της καθαρεύουσας για το κυρίως αφηγηματικό μέρος και τις περιγραφές ενώ έχουμε

δημοτική όταν ο λόγος δίνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας (Όταν μιλά η μητέρα στη Μαυρομαντηλού και τη μία φορά που ακούμε τη γριά-Λούκαινα να σχολιάζει το βοσκό στο Μοιρολόγι)

Στο περιεχόμενο οι ομοιότητες έχουν να κάνουν με τα δύο παιδιά που ξεφεύγουν από την προσοχή της μητέρας τους και βρίσκονται στην άκρη ενός βράχου Κοινό στοιχείο φυσικά είναι και η πτώση τους στη θάλασσα (Να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις τονίζεται το βάθος της θάλασσας Στη Μαυρομαντηλού μάλιστα για να τονίσει ο συγγραφέας το ύψος του βράχου χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση που χρησιμοποιεί και στο Μοιρολόγι για να αποδώσει το βάθος της θάλασσας ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός)

Κοινή είναι και η αναφορά στην ενασχόληση των δύο γυναικών που έχουν πάει στη θάλασσα για να πλύνουν ρούχα

Επίσης όπως η κραυγή της Ακριβούλας δεν ακούγεται από κανέναν έτσι και τις φωνές της μητέρας που ζητούσε βοήθεια δεν τις ακούει κανείς αφού όλοι βρίσκονται πολύ μακριά

Συμπληρωματικές ερωτήσεις (σε αυτές του σχολικού σας βιβλίου) για την εμπέδωση της Εισαγωγής laquoΗ Νέα Αθηναϊκή Σχολήraquo με βάση το κείμενο

1) Ποια laquoλαογραφικάraquo στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα2) Ποια στοιχεία του διηγήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε laquoηθογραφικόraquo (Όσα

έχουν σχέση με τα πρόσωπα με το χώρο στον οποίο κινούνται γενικά με τη λαϊκή παράδοση και με την ύπαιθρο)

3) Οι δύο ιδεολογικοί άξονες του συγγραφικού έργου του Παπαδιαμάντη είναι laquoτο ηθογραφικό στοιχείοraquo και η θρησκευτική προσήλωσηraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

4) Στο διήγημα συνυπάρχει ο laquoρεαλισμόςraquo με το laquoλυρισμόraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

5) Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι laquoρεαλιστικόraquo αλλά laquoποιητικόraquo Στο διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος Ποια είναι αυτά

6) Ποια στοιχεία laquoρεαλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα7) Ποια στοιχεία laquoνατουραλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα

4ο Παράλληλο κείμενο laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo του Γιορντάν Γιόφκωφ

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Αντιθέσεις γριά Λούκαινα ndash νεαρός βοσκός μοιρολόγι ndash φαιδρό ποιμενικό άσμα θάνατος ndash ζωή

Τραγική ειρωνεία στον μονόλογο της γριάς (εξυπηρετείται η οικονομία της αφήγησης καθώς η γριά ακούει το πλατάγιασμα της Ακριβούλας μέσα στη θάλασσα αλλά το αποδίδει στο βοσκό)

Κλιμάκωση ο πνιγμός της Ακριβούλας παρουσιάζεται όχι αιφνιδιαστικά αλλά σταδιακά ndash κλιμακωτά με μια σειρά από περιστατικά αλλά και με συχνές προηγούμενες αναφορές σχετικές με το θάνατο και την αντίστοιχη ατμόσφαιρα που δημιουργείται

9 Η ερμηνεία του διηγήματοςΤο laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα

ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων

Το διήγημα ανοίγει με μια σκηνή ηρεμίας χωριάτικης φύσης όπου η μόνη ζωντανή κίνηση είναι το περπάτημα μιας μαυροντυμένης γριάς μιας χαροκαμένης μάνας Το φορτίο της δεν είναι μονάχα laquoτα μάλλινα σινδόνια τηςraquo που κατεβαίνει να πλύνει στη θάλασσα Κουβαλάει συνάμα και ένα βαρύ φορτίο από βάσανα πέντε παιδιά πεθαμένα και ο άνδρας της έξι laquoΕθήτευενraquo είναι η λέξη που χρησιμοποιεί ο Παπαδιαμάντης γιrsquo αυτό το είδος ζωής- μια λέξη που υπαινίσσεται το βάρος των κακουχιών και του χρέους συνάμα Η γριά Λούκαινα ανήκει σε εκείνο το τυπικό είδος των γυναικών που συναντούμε στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη των γυναικών που είναι βασανισμένες από τη ζωή Το αποδεικνύει άλλωστε και το όνομά της (Λούκαινα lt lugeo θρηνώ)

[ laquoΚανένας δε μίλησε για τη Ρωμιά γυναίκα όπως ο Αλ Παπαδιαμάντης [hellip] Αλλά μέσα σε ολόκληρο αυτό τον κόσμο που λέγαμε ξεχωρίζει η μορφή της γυναίκας-όπως εκείνος και κανένας άλλος την ιστόρησε-ταυτισμένη με μια ορισμένη στάση ζωής φυσική και πνευματική μαζί και ζυμωμένη με παραδόσεις και πράματα παλιά όσο και ο κόσμος Θα ήταν περιττό να απαριθμήσω ή να περιγράψω τους ατελείωτους τύπους γυναικών του Παπαδιαμάντη σκορπισμένους σε όλες τις ηλικίες και μοιρασμένους σε όλα τα ζώδια της ακαταμέτρητης ανθρώπινης ψυχής από τη γριά-Λούκαινα ίσαμε την εγγόνα της την Ακριβούλα το αχειροποίητο εκείνο διήγημα laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo Ούτε το ιδιαίτερο άρωμα ενός ορισμένου πολιτισμού που βγαίνει από τα πάθια και τους καημούς της Ελληνίδας γυναίκας στα διηγήματά τουraquo (Ζήσιμος Λορεντάτος)]

Στη συνέχεια του διηγήματος παρουσιάζονται μια γολέτα μία φώκη μία μικρά κόρη Η γολέτα εγλωβισμένη στο λιμάνι υποδηλώνει την άπνοια (ο πλαταγιαμός της Ακριβούλας θα ακουστεί και θα γίνει πιο τραγικό για τη γριά Λούκαινα το ατύχημα)Υποδηλώνει ακόμη ότι η ζωή συνεχίζεται και λειτουργεί ως προσήμανση (η γολέτα παγιδεύεται στο λιμάνι όπως και η Ακριβούλα)Ο ι δύο κύριοι άξονες της υπόθεσης ωστόσο είναι η φώκια και η Ακριβούλα Η πρώτη εμφανίζεται σε χρόνο ανύποπτο χωρίς λόγο μrsquo έναν καινούριο για τα ελληνικά γράμματα τρόπο εύρημα αλλόκοτο ένα ευαίσθητο πλάσμα laquoετέρπετοraquo και laquoελικνίζετοraquo ρήματα που αποπνέουν ερωτισμό και γλυκύτητα laquoΜια φώκιαraquo- laquoμια κόρηraquo δεν είναι τυχαίες οι αναλογίες στη δομή των δύο περιόδων ούτε ότι τα δύο θέματα παρατίθενται το ένα ακριβώς δίπλα στο

άλλο Η πορεία που θα διαγράψουν είναι παράλληλη Δε θα συναντηθούν ποτέ Η παρουσία της φώκιας του εξωλογικού αυτού πλάσματος με την ανθρώπινη αισθαντικότητα γίνεται για laquoτεχνικούςraquo λόγους για να μην αιφνιδιάσει στο τέλος σαν ένας από μηχανής θεός Η παρουσία της έχει μια τρυφερότητα που παραβάλλεται με αυτήν της Ακριβούλας Τρυφερότητα όμως κρύβει και το όνομα της μικρής Ακριβούλα που φαίνεται πως το διάλεξε ο Παπαδιαμάντης Το κοριτσάκι είναι άπειρο ανίδεο από τη ζωή και το θάνατο και φυσικά δεν ξέρει ούτε πως το μονοπάτι που πήρε θα την οδηγήσει από τη ζωή στο θάνατο Γιrsquo αυτήν βέβαια η κάθοδος είναι τετελεσμένη αμετάκλητη

Ο πνιγμός του μικρού κοριτσιού δεν παρουσιάζεται αιφνιδιαστικά και κατά τρόπο αυθαίρετο Αντίθετα ο συγγραφέας δημιουργώντας διαρκώς κλιμακούμενη αγωνία και ένταση στην ψυχή του αναγνώστη τον προετοιμάζει ώστε να δεχτεί τον επικείμενο θάνατο εισάγοντάς τον σε μια ατμόσφαιρα πένθιμη με την περιγραφή του γκρεμού και του κοιμητηρίου με την παρουσίαση της χαροκαμένης γυναίκας που μοιρολογά για τους νεκρούς της με τη μακάβρια μέσα στο ρεαλισμό και στη λεπτομέρειά της περιγραφή των λειψάνων μιας περασμένης ζωής και λαφύρων του χάρου στην τελευταία παράγραφο καθώς και με την επιλογή του χρόνου σούρουπο την ώρα που πέφτει το φως νικημένο από το επερχόμενο σκότος Ο αναγνώστης εισέρχεται με όλα αυτά σε ένα κλίμα βαρύ και με την ευαισθησία του αντιλαμβάνεται πως κάτι κακό προοιωνίζεται

Η συνέχεια του διηγήματος είναι εξίσου δυσοίωνη η περιγραφή του εγκλωβισμένου στο λιμάνι πλοίου συμβολίζει την παγίδευση της ζωής μέσα στον κλοιό του θανάτου Από το σημείο αυτό και κάτω η αφήγηση κλιμακώνεται καθώς δίνονται στοιχεία που προετοιμάζουν για τον πνιγμό της Ακριβούλας εντάσσοντάς στη φυσική εξέλιξη των γεγονότων

η παιδική ηλικία της δημιουργεί την εικόνα ενός κοριτσιού αθώου και ανυπεράσπιστου

το γεγονός ότι ξεφεύγει από την προσοχή της μάνας προκαλεί αίσθηση κινδύνου η άγνοια του ακριβούς σημείου από το οποίο ξεκινούσε το μονοπάτι δημιουργεί στον

αναγνώστη την υποψία ότι το παιδί θα χαθεί η γλυκιά μελωδία του βοσκού και η καθυστέρηση της μικρής που στέκεται για να

ακούσει το τραγούδι του προοιωνίζουν κίνδυνο ο πέρασμα της ώρας δυσκολεύει τη θέση του κοριτσιού και αυξάνει την αγωνία του

αναγνώστη τέλος η εσφαλμένη επιλογή του κατηφορικού μονοπατιού και ο ερχομός της νύχτας

σφραγίζουν τη μοίρα της Όταν το παιδί συνειδητοποιεί τον κίνδυνο και επιχειρεί να γυρίσει πίσω η προσπάθειά της

αποβαίνει άκαρπη αφού τα πάντα ακόμα και η ίδια η φύση συνωμοτούν εναντίον του ο τόπος είναι πολύ απότομος η νύχτα συννεφιασμένη και άναστρη οι άνθρωποι ανίδεοι και ο ήχος της φλογέρας του βοσκού κυρίαρχος σκεπάζει όλους τους άλλους ακόμα και εκείνον της κραυγής της την ώρα που πέφτει Η ζωή συνεχίζεται (laquoεξηκολούθειraquo ρήμα που επαναλαμβάνεται τρεις φορές) ενώ ο θάνατος του κοριτσιού περνά απαρατήρητος τυλιγμένος σε μια λεπτή αίσθηση ειρωνείας Τόσο η γριά όσο και ο βοσκός δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το ατύχημα καθώς ήταν βυθισμένοι στις δικές τους προσωπικές μέριμνες και έγιναν ασυνείδητα ενεργούμενα θανάτου Έτσι η μια και μοναδική κίνηση της προώθησης του μύθου η κίνηση της Ακριβούλας προς το θάνατο εκτίθεται όσο πιο ανεπαίσθητα και μυστικά γίνεται ως δράση λανθάνουσα και υφέρπουσα που ενώ είναι το κορύφωμα των υπόγειων εντάσεων της ανύπαρκτης σχεδόν πλοκής βρίσκεται κατά κάποιο τρόπο πίσω από το σκηνικό Είναι μια παράλληλη σκηνή που το μόνο

που τη συνδέει με την κεντρική σκηνή του έργου είναι ο φαιδρός ήχος της φλογέρας του βοσκού Χωρίς αυτόν δε θα ήταν δυνατή η σύνδεση των θεμάτων

Φαινομενικά η κορύφωση του δράματος βρίσκεται στον πνιγμό της Ακριβούλας όμως ουσιαστικά βρίσκεται αλλού πίσω από το χώρο και το χρόνο του διηγήματος Η υπόθεση δεν είναι μέσα στο διήγημα αλλά το διαπερνά τα βασικά θέματα δεν προβάλλονται αλλά υποβάλλονται Η τραγικότητα άπιαστη μέσα στο χρόνο απλή και ασήμαντη όσο και αδύνατη να συλληφθεί προκύπτει από την ειρωνική και μοιραία συγκυρία του ανέμελου περάσματος της γριάς Λούκαινας από το σημείο του πνιγμού την ώρα ακριβώς που έσβηνε ο ήχος του θανάτου (εδώ βρίσκεται η πραγματική κορύφωση)

Οι στίχοι με τους οποίους τελειώνει το διήγημα είναι του Παπαδιαμάντη συνιστούν μια εξαιρετική λυρική ελεγεία δομημένη ομοιόμορφα με θαυμάσιο τρόπο έναν φιλοσοφικό στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη μοίρα Ο θρήνος της φώκιας στο άψυχο κορμάκι της μικρής υπερβαίνει το ρεαλισμό του διηγήματος και αποκρύπτει την προσωπική συγκίνηση του πεζογράφου προκαλώντας όμως ένα βαθύτερο υπαινιγμό στον αναγνώστη Πολλές φορές ο Παπαδιαμάντης επανέρχεται στο θέμα του θανάτου αθώων παιδιών Η σύζευξη της σκληρής πραγματικότητας με ένα στοιχείο φανταστικό-ποιητικό μετριάζει το αφόρητο κλίμα που δημιούργησε η ρεαλιστική περιγραφή Η κατακλείδα του μοιρολογιού της φώκιας

laquoΣαν να χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμουraquo

εκφράζει μια στάση ζωής γεμάτη απαισιοδοξία και μοιρολατρία και την αλήθεια που μάταια προσπαθούμε να αρνηθούμε η ζωή των ανθρώπων είναι μια φουρτούνα μια θαλασσοταραχή διαποτισμένη από βάσανα και συμφορές Όμως ο Παπαδιαμάντης και στις πιο σκοτεινές του ώρες δεν απελπίζεται Αντλεί ψυχική δύναμη από το Θεό έχοντας φτάσει στην άκρα του ωριμότητα ότι η ευτυχία είναι στιγμιαία δε διαρκεί

10 Το μοιρολόγι της φώκιαςΑποτελείται από δύο τετράστιχα (2 ενότητες)με ιαμβικούς 7σύλλαβους και 8σύλλαβους στίχουςΠρώτη ενότητα (στ1-4)

στ1-2πληροφόρηση για την Ακριβούλαστ3-4σχόλιο ατομικό περιγραφικό με λυρικό περιεχόμενο

Δεύτερη ενότητα (στ5-8)στ5-6πληροφόρηση για τη γριάστ7-8σχόλιο γενικευτικό στοχαστικό με γνωμικό περιεχόμενο

11 Σύγκριση ανάμεσα στα δύο μοιρολόγια (Λούκαινας ndash φώκιας)Πιο σημαντικό συγκινησιακά και αισθητικά είναι της φώκιας επειδή

Αιφνιδιάζει τον αναγνώστη Αναφέρεται στο παρόν Παρατίθενται και τα λόγια του που έχουν λυρικό και γνωμικό περιεχόμενο Αναφέρεται σε κορίτσι και μάλιστα μικρό που δε γνώρισε τη χαρά του γάμου Τραγουδιέται από ξένο προς το νεκρό πρόσωπο Δημιουργεί ατμόσφαιρα λυρική εξωπραγματική σχεδόν ονειρική Αποτελεί θαυμαστό εύρημα ως λογοτεχνικό-τεχνικό μέσο

12 Στοιχεία Ρεαλισμού στο διήγημα

Στο συγκεκριμένο διήγημα μπορούμε να εντοπίσουμε την παρουσία των βασικότερων χαρακτηριστικών του ρεαλισμού

Υπάρχει μια τάση προς την αντικειμενικότητα Ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την ιστορία της γριάς-Λούκαινας και τον τραγικό χαμό της εγγονής της καταγράφοντας τα γεγονότα όπως συνέβησαν χωρίς την παρέμβαση δικών του σχολίων και σκέψεων σχετικά με τη δύσκολη ζωή της γερόντισσας

Παρατηρούμε δηλαδή μια πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας η οποία δίνεται με τρόπο αντικειμενικό που επιτρέπει στον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του άποψη χωρίς ο συγγραφέας να επιχειρεί να τον επηρεάσει συναισθηματικά με τη χρήση φορτισμένης γλώσσας και περιττού μελοδραματισμού (αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους)

Μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τη διάθεση του συγγραφέα να αφήσει ανεπηρέαστο τον αναγνώστη διαβάζοντας τα γεγονότα που συνθέτουν το παρελθόν της γριάς-Λούκαινας laquoΕνθυμείτο τα πέντε παιδιά της τα οποία είχε θάψει εις το αλώνι εκείνο του χάρου εις τον κήπον εκείνον της φθοράς το εν μετά το άλλο προς χρόνων πολλών όταν ήτο νέα ακόμη Δύο κοράσια και τρία αγόρια όλα εις μικράν ηλικίαν της είχε θερίσει ο χάρος ο αχόρταγοςraquo Η απώλεια αυτή των πέντε παιδιών που δίνεται συνοπτικά -σε λίγες μόλις γραμμές- θα μπορούσε να είχε αποτελέσει μια αναδρομική αφήγηση με λεπτομερή απόδοση του πόνου της τραγικής μητέρας φορτίζοντας με ιδιαίτερη συναισθηματική ένταση το κείμενο Εντούτοις ο Παπαδιαμάντης επιλέγει να αναφερθεί επιγραμματικά στον θάνατο των πέντε παιδιών αφήνοντας τον αναγνώστη να αισθανθεί και να κατανοήσει μόνος του τι σήμαινε η απώλεια αυτή για τη γριά-Λούκαινα και πόσο την είχε επηρεάσει

Διαπιστώνουμε επίσης την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στην κοινωνία καθώς μέσα από μια απλή καθημερινή δραστηριότητα της ηρωίδας του κειμένου (δια να πλύνη τα μάλλινα σινδόνια της εις το κύμα το αλμυρόν) βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει τη δύσκολη ζωή της τονίζοντας τόσο τις τραγικές απώλειες που βίωσε όσο και τη φτώχεια της που την αναγκάζει ακόμη και σε μια προχωρημένη ηλικία να εργάζεται σκληρά προκειμένου να μην αισθάνεται ότι αποτελεί βάρος για την κόρη της κοντά στην οποία μένει

Η δύσκολη ζωή της ηρωίδας άλλωστε αποτελεί κοινό θέμα και κοινή εμπειρία για τις γυναίκες εκείνης της εποχής οι οποίες ήταν υποχρεωμένες να εργάζονται αδιάκοπα από την παιδική τους κιόλας ηλικία μέχρι το τέλος της ζωής τους υπομένοντας την οικονομική ανέχεια και τους πολλαπλούς θανάτους που σημάδευαν τις φτωχές οικογένειες με την ανύπαρκτη ιατρική περίθαλψη Όσο κι αν η ζωή της γριάς-Λούκαινας μοιάζει εξαιρετικά σκληρή για τα σημερινά δεδομένα αποτελούσε κοινό τόπο για τις γυναίκες παλαιότερων δεκαετιών που δε γνώριζαν τίποτε άλλο πέρα από τη συνεχή δουλειά τον πόνο την οικονομική εξαθλίωση και τις απώλειες

13 Στοιχεία Νατουραλισμού στο διήγημα

Ο νατουραλισμός ακολουθεί το ρεαλισμό στη μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας και στην επιλογή κοινών θεμάτων με τη διαφοροποίηση ότι στα πλαίσια του νατουραλισμού ο συγγραφέας επιχειρεί να δείξει πώς διαμορφώνεται η ηθική συμπεριφορά των ατόμων για να δείξει ότι είναι δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων Παρατηρούμε δηλαδή την

αρνητική στάση της γριάς-Λούκαινας απέναντι στην εύθυμη διάθεση του βοσκού που με τη μελωδία της φλογέρας του διαταράσσει την πένθιμη ατμόσφαιρα γύρω από το νεκροταφείο Η ηρωίδα που σε όλη της τη ζωή θρηνεί τους θανάτους των δικών της αδυνατεί να αποδεχτεί την ευδαιμονική διάθεση του νεαρού Η αδυναμία της αυτή βέβαια έχει προέλθει ως αποτέλεσμα εξωτερικών δυνάμεων της φτώχειας και του θανάτου που έχουν οριστικά στιγματίσει την ψυχή της

Στο νατουραλισμό επίσης παρατηρούμε μια επιμονή στην εξονυχιστική περιγραφή και στη φωτογραφική λεπτομέρεια ιδίως προκλητικών θεμάτων Βλέπουμε έτσι το συγγραφέα να περιγράφει με λεπτομέρεια τη πλαγιά του γηλόφου που βρισκόταν το νεκροταφείο καταγράφοντας τα μακάβρια λάφυρα του θανάτου τα οποία έχοντας ξεθαφτεί κατά τις ανακομιδές των νεκρών κυλούσαν προς τη θάλασσα (βέβαια στο συγκεκριμένο απόσπασμα τα σχήματα λόγου προσδίδουν λυρισμό γιατί πλήρως ρεαλιστική η παρουσίαση θα ήταν αποκρουστική)

Επιπλέον διαπιστώνουμε τον αναλυτικό τρόπο με τον οποίο περιγράφεται ο πνιγμός της Ακριβούλας καθώς και το φρικτό υπονοούμενο για την κατάληξη του μικρού παιδιού laquoΚι η φώκη καθώς είχεν έλθει έξω εις τα ρηχά ηύρε το μικρόν πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας και ήρχισε να το περιτριγυρίζη και να το μοιρολογά πριν αρχίση τον εσπερινόν δείπνον τηςraquo

14Παράλληλα κείμενα

1 ο Παράλληλο κείμενο laquo Η φόνισσα raquo (απόσπασμα) του ίδιου συγγραφέα

laquoΗ Χαδούλα η λεγομένη Φράγκισσα ή άλλως Φραγκογιαννού ήτο γυνή σχεδόν εξηκοντούτις καλοκαμωμένη με αδρούς χαρακτήρας με ήθος ανδρικόν και με δύο μικράς άκρας μύστακος άνω των χειλέων της Εις τους λογισμούς της συγκεφαλαιούσα όλην την ζωήν της έβλεπεν ότι ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρετή τους άλλους Οταν ήτο παιδίσκη υπηρέτει τους γονείς της Όταν υπανδρεύθη έγινε σκλάβα του συζύγου της mdash και όμως ως εκ του χαρακτήρος της και της αδυναμίας εκείνου ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού όταν απέκτησε τέκνα έγινε δούλα των τέκνων της όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων τηςraquo

Ερώτηση Να συγκρίνετε τη μορφή της γριάς Λούκαινας με τη μορφή της Χαδούλας της Φραγκογιαννούς όπως αυτή διαγράφεται μέσα από το παραπάνω απόσπασμα

2 ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Αρμύρα στάζουν τα μαλλιά σου κόρη δύσμοιρηΝαυάγησες και χάθηκες στον πόντο ΛυσιδίκηΤη θάλασσα σαν είδες νrsquo αγριεύει τρόμαξεςκαι ρίχτηκες στα κύματα από το κοίλο πλοίοΤώρα τrsquo όνομά σου δηλώνει ο τάφος την πατρίδα σου την Κύμηπλην τα οστά σου κύμα ψυχρό της ακτής τα λευκαίνειΠικρό κακό για τον πατέρα σου τον Αριστόμαχο σε γάμοσε οδηγούσε μα μήτε κόρη μήτε και νεκρή σε πήγε

[πηγή Παλατινή Ανθολογία VII 291 Επιτάφιος Λόγος Αρχαία Ελληνικά Επιγράμματα μετάφραση και επίμετρο Παντελής Μπουκάλας Άγρα Αθήνα σ 49]

Ερώτηση Να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο μοιρολόγι της φώκιας με το οποίο κλείνει το ομότιτλο διήγημα του Παπαδιαμάντη και το παραπάνω επίγραμμα

3 ο Παράλληλο κείμενο laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo του ίδιου συγγραφέα

laquoΟ σκόπελος ο καλούμενος Μαυρομαντηλού δεν θrsquo απέχει πλείονας ή τριάκοντα οργυιάς από της παραλίας όπου ανοίγεται γραφική ωραία αγκάλη περιβάλλουσα το κύμα ορμητικόν κατά της ακτής χωρούν αμβλύ προσπίπτον επί της άμμου και υπrsquo αυτής καταπινόμενον Εκεί βλέπει χωρικήν γυναίκα κύπτουσαν επί τον αιγιαλόν πλύνουσαν ράκη τινά παρά την άκραν της αμμουδιάς εις την ρίζαν ενός βράχου εξέχοντος προς την θάλασσαν επικαμπούς επί το κύμα όπου τα νερά ήρχιζον να βαθύνωνται Ο βράχος ούτος εκαλείτο laquoΜύτικαςraquo και ήτο εξ εκείνων αφrsquo ων οι κολυμβηταί κατά το θέρος συνηθίζουσι να εκτελώσι τα εκπληκτικά εκείνα εις την θάλασσαν άλματα Ο υιός της γυναικός ταύτης παιδίον επταετές διαλαθών την προσοχήν της μητρός είχεν αναρριχηθεί επιτηδείως εις το ύψος του βράχου Αίφνης η μήτηρ του αισθανθείσα όπισθέν της εκ του αορίστου κενού την απουσίαν του παιδίου στρέφεται υψώνει την κεφαλήν και τον βλέπει επί της κορυφής του βράχου τείνοντα εις τα εμπρός τους γρόνθους κύπτοντα την κεφαλήν και παιδικούς γρυλλισμούς εκβάλλοντα Ο μικρός όστις είχεν ιδεί κατά το προλαβόν θέρος καολυμβητάς πηδώντας αφrsquo ύψους του βράχου τούτου εξετέλει μιμικήν ότι τάχα ήθελε να δώσει βουτιά από τον Μύτικα ως κάμνουσιν οι έφηβοι και οι ακμαίοι νεανίσκοι Η μήτηρ του ήρχισε να τον καλεί πλησίον της Ο Γιαννιός όστις εσκάλιζε με την αρπάγην του πέριξ της Μαυρομαντηλούς ήκουε τας φωνάς της γυναικός ταύτης laquoΚατέβα αρέ δαίμονα αρέ λύκε ξιδάτεraquo Αλλrsquo ο μικρός εκώφευεν Η μήτηρ οργισθείσα ανέτεινεν τον κόπανόν της διrsquo ου έτυπτε τα λευκαινόμενα ράκη προς το μέρος του βράχου και τον επέσειεν απειλητικώς προς τον παίδαmiddot laquoΈννοια σrsquo αρέ σκάνταλε έννοια σrsquo χάρε μαύρε Το βράδrsquo σα rsquoρθεί ο πατέρας σrsquo απrsquo το χωράφrsquo δώσε λόγοraquo Εκεί καθώς επέμενε να εκτελεί τους μίμους του ο μικρός αδιαφορών προς τας κραυγάς της μητρός του κύπτων ολίγον βαθύτερον ολισθαίνει εκβάλλει πεπνιγμένην κραυγήν και πίπτει μετά πλαταγισμού εις την θάλασσαν Το κύμα θα είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός Βυθίζεται εις τον πόντον και πάλιν ανέρχεται εις την επιφάνειαν και ασπαίρει και παραδέρνει και είτα βυθίζεται εκ δευτέρου Η γυνή μίαν αφήκε σπαρακτικήν διάτορον κραυγήν και πελιδνή περίτρομος αγρία καθώς εκράτει τον κόπανόν της επιβαίνει εις το κύμα Φθάνει μέχρι της οσφύος είτα μέχρι του στέρνου και με τον κόπανον αγωνιά να φθάσει το παιδίον πνιγόμενον ήδη και το δεύτερον εξαφανισθέν Αλλrsquo ως ήτο επόμενον διά της δίνης ην εσχημάτιζεν ο κόπανος εις το κύμα απεμάκρυνε μάλλον το αγωνιών σώμα ή το προσήγγιζεν εις την χείρα της μητρός Αύτη έκραξε και πάλιν βοήθειαν αλλά την στιγμήν εκείνην ουδείς των επιστρεφόντων εις την πολίχνην χωρικών ευρίσκετο εκεί πλησίονraquo

Ερώτηση Ποιες ομοιότητες όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενο εντοπίζετε ανάμεσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo και laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo

Δειγματική ΑπάντησηΣε ότι αφορά τη μορφή μπορούμε να επισημάνουμε ότι και στα δύο κείμενα έχουμε αφήγηση

σε τρίτο πρόσωπο από έναν παντογνώστη αφηγητήΧρήση της καθαρεύουσας για το κυρίως αφηγηματικό μέρος και τις περιγραφές ενώ έχουμε

δημοτική όταν ο λόγος δίνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας (Όταν μιλά η μητέρα στη Μαυρομαντηλού και τη μία φορά που ακούμε τη γριά-Λούκαινα να σχολιάζει το βοσκό στο Μοιρολόγι)

Στο περιεχόμενο οι ομοιότητες έχουν να κάνουν με τα δύο παιδιά που ξεφεύγουν από την προσοχή της μητέρας τους και βρίσκονται στην άκρη ενός βράχου Κοινό στοιχείο φυσικά είναι και η πτώση τους στη θάλασσα (Να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις τονίζεται το βάθος της θάλασσας Στη Μαυρομαντηλού μάλιστα για να τονίσει ο συγγραφέας το ύψος του βράχου χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση που χρησιμοποιεί και στο Μοιρολόγι για να αποδώσει το βάθος της θάλασσας ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός)

Κοινή είναι και η αναφορά στην ενασχόληση των δύο γυναικών που έχουν πάει στη θάλασσα για να πλύνουν ρούχα

Επίσης όπως η κραυγή της Ακριβούλας δεν ακούγεται από κανέναν έτσι και τις φωνές της μητέρας που ζητούσε βοήθεια δεν τις ακούει κανείς αφού όλοι βρίσκονται πολύ μακριά

Συμπληρωματικές ερωτήσεις (σε αυτές του σχολικού σας βιβλίου) για την εμπέδωση της Εισαγωγής laquoΗ Νέα Αθηναϊκή Σχολήraquo με βάση το κείμενο

1) Ποια laquoλαογραφικάraquo στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα2) Ποια στοιχεία του διηγήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε laquoηθογραφικόraquo (Όσα

έχουν σχέση με τα πρόσωπα με το χώρο στον οποίο κινούνται γενικά με τη λαϊκή παράδοση και με την ύπαιθρο)

3) Οι δύο ιδεολογικοί άξονες του συγγραφικού έργου του Παπαδιαμάντη είναι laquoτο ηθογραφικό στοιχείοraquo και η θρησκευτική προσήλωσηraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

4) Στο διήγημα συνυπάρχει ο laquoρεαλισμόςraquo με το laquoλυρισμόraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

5) Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι laquoρεαλιστικόraquo αλλά laquoποιητικόraquo Στο διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος Ποια είναι αυτά

6) Ποια στοιχεία laquoρεαλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα7) Ποια στοιχεία laquoνατουραλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα

4ο Παράλληλο κείμενο laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo του Γιορντάν Γιόφκωφ

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

άλλο Η πορεία που θα διαγράψουν είναι παράλληλη Δε θα συναντηθούν ποτέ Η παρουσία της φώκιας του εξωλογικού αυτού πλάσματος με την ανθρώπινη αισθαντικότητα γίνεται για laquoτεχνικούςraquo λόγους για να μην αιφνιδιάσει στο τέλος σαν ένας από μηχανής θεός Η παρουσία της έχει μια τρυφερότητα που παραβάλλεται με αυτήν της Ακριβούλας Τρυφερότητα όμως κρύβει και το όνομα της μικρής Ακριβούλα που φαίνεται πως το διάλεξε ο Παπαδιαμάντης Το κοριτσάκι είναι άπειρο ανίδεο από τη ζωή και το θάνατο και φυσικά δεν ξέρει ούτε πως το μονοπάτι που πήρε θα την οδηγήσει από τη ζωή στο θάνατο Γιrsquo αυτήν βέβαια η κάθοδος είναι τετελεσμένη αμετάκλητη

Ο πνιγμός του μικρού κοριτσιού δεν παρουσιάζεται αιφνιδιαστικά και κατά τρόπο αυθαίρετο Αντίθετα ο συγγραφέας δημιουργώντας διαρκώς κλιμακούμενη αγωνία και ένταση στην ψυχή του αναγνώστη τον προετοιμάζει ώστε να δεχτεί τον επικείμενο θάνατο εισάγοντάς τον σε μια ατμόσφαιρα πένθιμη με την περιγραφή του γκρεμού και του κοιμητηρίου με την παρουσίαση της χαροκαμένης γυναίκας που μοιρολογά για τους νεκρούς της με τη μακάβρια μέσα στο ρεαλισμό και στη λεπτομέρειά της περιγραφή των λειψάνων μιας περασμένης ζωής και λαφύρων του χάρου στην τελευταία παράγραφο καθώς και με την επιλογή του χρόνου σούρουπο την ώρα που πέφτει το φως νικημένο από το επερχόμενο σκότος Ο αναγνώστης εισέρχεται με όλα αυτά σε ένα κλίμα βαρύ και με την ευαισθησία του αντιλαμβάνεται πως κάτι κακό προοιωνίζεται

Η συνέχεια του διηγήματος είναι εξίσου δυσοίωνη η περιγραφή του εγκλωβισμένου στο λιμάνι πλοίου συμβολίζει την παγίδευση της ζωής μέσα στον κλοιό του θανάτου Από το σημείο αυτό και κάτω η αφήγηση κλιμακώνεται καθώς δίνονται στοιχεία που προετοιμάζουν για τον πνιγμό της Ακριβούλας εντάσσοντάς στη φυσική εξέλιξη των γεγονότων

η παιδική ηλικία της δημιουργεί την εικόνα ενός κοριτσιού αθώου και ανυπεράσπιστου

το γεγονός ότι ξεφεύγει από την προσοχή της μάνας προκαλεί αίσθηση κινδύνου η άγνοια του ακριβούς σημείου από το οποίο ξεκινούσε το μονοπάτι δημιουργεί στον

αναγνώστη την υποψία ότι το παιδί θα χαθεί η γλυκιά μελωδία του βοσκού και η καθυστέρηση της μικρής που στέκεται για να

ακούσει το τραγούδι του προοιωνίζουν κίνδυνο ο πέρασμα της ώρας δυσκολεύει τη θέση του κοριτσιού και αυξάνει την αγωνία του

αναγνώστη τέλος η εσφαλμένη επιλογή του κατηφορικού μονοπατιού και ο ερχομός της νύχτας

σφραγίζουν τη μοίρα της Όταν το παιδί συνειδητοποιεί τον κίνδυνο και επιχειρεί να γυρίσει πίσω η προσπάθειά της

αποβαίνει άκαρπη αφού τα πάντα ακόμα και η ίδια η φύση συνωμοτούν εναντίον του ο τόπος είναι πολύ απότομος η νύχτα συννεφιασμένη και άναστρη οι άνθρωποι ανίδεοι και ο ήχος της φλογέρας του βοσκού κυρίαρχος σκεπάζει όλους τους άλλους ακόμα και εκείνον της κραυγής της την ώρα που πέφτει Η ζωή συνεχίζεται (laquoεξηκολούθειraquo ρήμα που επαναλαμβάνεται τρεις φορές) ενώ ο θάνατος του κοριτσιού περνά απαρατήρητος τυλιγμένος σε μια λεπτή αίσθηση ειρωνείας Τόσο η γριά όσο και ο βοσκός δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν το ατύχημα καθώς ήταν βυθισμένοι στις δικές τους προσωπικές μέριμνες και έγιναν ασυνείδητα ενεργούμενα θανάτου Έτσι η μια και μοναδική κίνηση της προώθησης του μύθου η κίνηση της Ακριβούλας προς το θάνατο εκτίθεται όσο πιο ανεπαίσθητα και μυστικά γίνεται ως δράση λανθάνουσα και υφέρπουσα που ενώ είναι το κορύφωμα των υπόγειων εντάσεων της ανύπαρκτης σχεδόν πλοκής βρίσκεται κατά κάποιο τρόπο πίσω από το σκηνικό Είναι μια παράλληλη σκηνή που το μόνο

που τη συνδέει με την κεντρική σκηνή του έργου είναι ο φαιδρός ήχος της φλογέρας του βοσκού Χωρίς αυτόν δε θα ήταν δυνατή η σύνδεση των θεμάτων

Φαινομενικά η κορύφωση του δράματος βρίσκεται στον πνιγμό της Ακριβούλας όμως ουσιαστικά βρίσκεται αλλού πίσω από το χώρο και το χρόνο του διηγήματος Η υπόθεση δεν είναι μέσα στο διήγημα αλλά το διαπερνά τα βασικά θέματα δεν προβάλλονται αλλά υποβάλλονται Η τραγικότητα άπιαστη μέσα στο χρόνο απλή και ασήμαντη όσο και αδύνατη να συλληφθεί προκύπτει από την ειρωνική και μοιραία συγκυρία του ανέμελου περάσματος της γριάς Λούκαινας από το σημείο του πνιγμού την ώρα ακριβώς που έσβηνε ο ήχος του θανάτου (εδώ βρίσκεται η πραγματική κορύφωση)

Οι στίχοι με τους οποίους τελειώνει το διήγημα είναι του Παπαδιαμάντη συνιστούν μια εξαιρετική λυρική ελεγεία δομημένη ομοιόμορφα με θαυμάσιο τρόπο έναν φιλοσοφικό στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη μοίρα Ο θρήνος της φώκιας στο άψυχο κορμάκι της μικρής υπερβαίνει το ρεαλισμό του διηγήματος και αποκρύπτει την προσωπική συγκίνηση του πεζογράφου προκαλώντας όμως ένα βαθύτερο υπαινιγμό στον αναγνώστη Πολλές φορές ο Παπαδιαμάντης επανέρχεται στο θέμα του θανάτου αθώων παιδιών Η σύζευξη της σκληρής πραγματικότητας με ένα στοιχείο φανταστικό-ποιητικό μετριάζει το αφόρητο κλίμα που δημιούργησε η ρεαλιστική περιγραφή Η κατακλείδα του μοιρολογιού της φώκιας

laquoΣαν να χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμουraquo

εκφράζει μια στάση ζωής γεμάτη απαισιοδοξία και μοιρολατρία και την αλήθεια που μάταια προσπαθούμε να αρνηθούμε η ζωή των ανθρώπων είναι μια φουρτούνα μια θαλασσοταραχή διαποτισμένη από βάσανα και συμφορές Όμως ο Παπαδιαμάντης και στις πιο σκοτεινές του ώρες δεν απελπίζεται Αντλεί ψυχική δύναμη από το Θεό έχοντας φτάσει στην άκρα του ωριμότητα ότι η ευτυχία είναι στιγμιαία δε διαρκεί

10 Το μοιρολόγι της φώκιαςΑποτελείται από δύο τετράστιχα (2 ενότητες)με ιαμβικούς 7σύλλαβους και 8σύλλαβους στίχουςΠρώτη ενότητα (στ1-4)

στ1-2πληροφόρηση για την Ακριβούλαστ3-4σχόλιο ατομικό περιγραφικό με λυρικό περιεχόμενο

Δεύτερη ενότητα (στ5-8)στ5-6πληροφόρηση για τη γριάστ7-8σχόλιο γενικευτικό στοχαστικό με γνωμικό περιεχόμενο

11 Σύγκριση ανάμεσα στα δύο μοιρολόγια (Λούκαινας ndash φώκιας)Πιο σημαντικό συγκινησιακά και αισθητικά είναι της φώκιας επειδή

Αιφνιδιάζει τον αναγνώστη Αναφέρεται στο παρόν Παρατίθενται και τα λόγια του που έχουν λυρικό και γνωμικό περιεχόμενο Αναφέρεται σε κορίτσι και μάλιστα μικρό που δε γνώρισε τη χαρά του γάμου Τραγουδιέται από ξένο προς το νεκρό πρόσωπο Δημιουργεί ατμόσφαιρα λυρική εξωπραγματική σχεδόν ονειρική Αποτελεί θαυμαστό εύρημα ως λογοτεχνικό-τεχνικό μέσο

12 Στοιχεία Ρεαλισμού στο διήγημα

Στο συγκεκριμένο διήγημα μπορούμε να εντοπίσουμε την παρουσία των βασικότερων χαρακτηριστικών του ρεαλισμού

Υπάρχει μια τάση προς την αντικειμενικότητα Ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την ιστορία της γριάς-Λούκαινας και τον τραγικό χαμό της εγγονής της καταγράφοντας τα γεγονότα όπως συνέβησαν χωρίς την παρέμβαση δικών του σχολίων και σκέψεων σχετικά με τη δύσκολη ζωή της γερόντισσας

Παρατηρούμε δηλαδή μια πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας η οποία δίνεται με τρόπο αντικειμενικό που επιτρέπει στον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του άποψη χωρίς ο συγγραφέας να επιχειρεί να τον επηρεάσει συναισθηματικά με τη χρήση φορτισμένης γλώσσας και περιττού μελοδραματισμού (αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους)

Μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τη διάθεση του συγγραφέα να αφήσει ανεπηρέαστο τον αναγνώστη διαβάζοντας τα γεγονότα που συνθέτουν το παρελθόν της γριάς-Λούκαινας laquoΕνθυμείτο τα πέντε παιδιά της τα οποία είχε θάψει εις το αλώνι εκείνο του χάρου εις τον κήπον εκείνον της φθοράς το εν μετά το άλλο προς χρόνων πολλών όταν ήτο νέα ακόμη Δύο κοράσια και τρία αγόρια όλα εις μικράν ηλικίαν της είχε θερίσει ο χάρος ο αχόρταγοςraquo Η απώλεια αυτή των πέντε παιδιών που δίνεται συνοπτικά -σε λίγες μόλις γραμμές- θα μπορούσε να είχε αποτελέσει μια αναδρομική αφήγηση με λεπτομερή απόδοση του πόνου της τραγικής μητέρας φορτίζοντας με ιδιαίτερη συναισθηματική ένταση το κείμενο Εντούτοις ο Παπαδιαμάντης επιλέγει να αναφερθεί επιγραμματικά στον θάνατο των πέντε παιδιών αφήνοντας τον αναγνώστη να αισθανθεί και να κατανοήσει μόνος του τι σήμαινε η απώλεια αυτή για τη γριά-Λούκαινα και πόσο την είχε επηρεάσει

Διαπιστώνουμε επίσης την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στην κοινωνία καθώς μέσα από μια απλή καθημερινή δραστηριότητα της ηρωίδας του κειμένου (δια να πλύνη τα μάλλινα σινδόνια της εις το κύμα το αλμυρόν) βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει τη δύσκολη ζωή της τονίζοντας τόσο τις τραγικές απώλειες που βίωσε όσο και τη φτώχεια της που την αναγκάζει ακόμη και σε μια προχωρημένη ηλικία να εργάζεται σκληρά προκειμένου να μην αισθάνεται ότι αποτελεί βάρος για την κόρη της κοντά στην οποία μένει

Η δύσκολη ζωή της ηρωίδας άλλωστε αποτελεί κοινό θέμα και κοινή εμπειρία για τις γυναίκες εκείνης της εποχής οι οποίες ήταν υποχρεωμένες να εργάζονται αδιάκοπα από την παιδική τους κιόλας ηλικία μέχρι το τέλος της ζωής τους υπομένοντας την οικονομική ανέχεια και τους πολλαπλούς θανάτους που σημάδευαν τις φτωχές οικογένειες με την ανύπαρκτη ιατρική περίθαλψη Όσο κι αν η ζωή της γριάς-Λούκαινας μοιάζει εξαιρετικά σκληρή για τα σημερινά δεδομένα αποτελούσε κοινό τόπο για τις γυναίκες παλαιότερων δεκαετιών που δε γνώριζαν τίποτε άλλο πέρα από τη συνεχή δουλειά τον πόνο την οικονομική εξαθλίωση και τις απώλειες

13 Στοιχεία Νατουραλισμού στο διήγημα

Ο νατουραλισμός ακολουθεί το ρεαλισμό στη μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας και στην επιλογή κοινών θεμάτων με τη διαφοροποίηση ότι στα πλαίσια του νατουραλισμού ο συγγραφέας επιχειρεί να δείξει πώς διαμορφώνεται η ηθική συμπεριφορά των ατόμων για να δείξει ότι είναι δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων Παρατηρούμε δηλαδή την

αρνητική στάση της γριάς-Λούκαινας απέναντι στην εύθυμη διάθεση του βοσκού που με τη μελωδία της φλογέρας του διαταράσσει την πένθιμη ατμόσφαιρα γύρω από το νεκροταφείο Η ηρωίδα που σε όλη της τη ζωή θρηνεί τους θανάτους των δικών της αδυνατεί να αποδεχτεί την ευδαιμονική διάθεση του νεαρού Η αδυναμία της αυτή βέβαια έχει προέλθει ως αποτέλεσμα εξωτερικών δυνάμεων της φτώχειας και του θανάτου που έχουν οριστικά στιγματίσει την ψυχή της

Στο νατουραλισμό επίσης παρατηρούμε μια επιμονή στην εξονυχιστική περιγραφή και στη φωτογραφική λεπτομέρεια ιδίως προκλητικών θεμάτων Βλέπουμε έτσι το συγγραφέα να περιγράφει με λεπτομέρεια τη πλαγιά του γηλόφου που βρισκόταν το νεκροταφείο καταγράφοντας τα μακάβρια λάφυρα του θανάτου τα οποία έχοντας ξεθαφτεί κατά τις ανακομιδές των νεκρών κυλούσαν προς τη θάλασσα (βέβαια στο συγκεκριμένο απόσπασμα τα σχήματα λόγου προσδίδουν λυρισμό γιατί πλήρως ρεαλιστική η παρουσίαση θα ήταν αποκρουστική)

Επιπλέον διαπιστώνουμε τον αναλυτικό τρόπο με τον οποίο περιγράφεται ο πνιγμός της Ακριβούλας καθώς και το φρικτό υπονοούμενο για την κατάληξη του μικρού παιδιού laquoΚι η φώκη καθώς είχεν έλθει έξω εις τα ρηχά ηύρε το μικρόν πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας και ήρχισε να το περιτριγυρίζη και να το μοιρολογά πριν αρχίση τον εσπερινόν δείπνον τηςraquo

14Παράλληλα κείμενα

1 ο Παράλληλο κείμενο laquo Η φόνισσα raquo (απόσπασμα) του ίδιου συγγραφέα

laquoΗ Χαδούλα η λεγομένη Φράγκισσα ή άλλως Φραγκογιαννού ήτο γυνή σχεδόν εξηκοντούτις καλοκαμωμένη με αδρούς χαρακτήρας με ήθος ανδρικόν και με δύο μικράς άκρας μύστακος άνω των χειλέων της Εις τους λογισμούς της συγκεφαλαιούσα όλην την ζωήν της έβλεπεν ότι ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρετή τους άλλους Οταν ήτο παιδίσκη υπηρέτει τους γονείς της Όταν υπανδρεύθη έγινε σκλάβα του συζύγου της mdash και όμως ως εκ του χαρακτήρος της και της αδυναμίας εκείνου ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού όταν απέκτησε τέκνα έγινε δούλα των τέκνων της όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων τηςraquo

Ερώτηση Να συγκρίνετε τη μορφή της γριάς Λούκαινας με τη μορφή της Χαδούλας της Φραγκογιαννούς όπως αυτή διαγράφεται μέσα από το παραπάνω απόσπασμα

2 ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Αρμύρα στάζουν τα μαλλιά σου κόρη δύσμοιρηΝαυάγησες και χάθηκες στον πόντο ΛυσιδίκηΤη θάλασσα σαν είδες νrsquo αγριεύει τρόμαξεςκαι ρίχτηκες στα κύματα από το κοίλο πλοίοΤώρα τrsquo όνομά σου δηλώνει ο τάφος την πατρίδα σου την Κύμηπλην τα οστά σου κύμα ψυχρό της ακτής τα λευκαίνειΠικρό κακό για τον πατέρα σου τον Αριστόμαχο σε γάμοσε οδηγούσε μα μήτε κόρη μήτε και νεκρή σε πήγε

[πηγή Παλατινή Ανθολογία VII 291 Επιτάφιος Λόγος Αρχαία Ελληνικά Επιγράμματα μετάφραση και επίμετρο Παντελής Μπουκάλας Άγρα Αθήνα σ 49]

Ερώτηση Να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο μοιρολόγι της φώκιας με το οποίο κλείνει το ομότιτλο διήγημα του Παπαδιαμάντη και το παραπάνω επίγραμμα

3 ο Παράλληλο κείμενο laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo του ίδιου συγγραφέα

laquoΟ σκόπελος ο καλούμενος Μαυρομαντηλού δεν θrsquo απέχει πλείονας ή τριάκοντα οργυιάς από της παραλίας όπου ανοίγεται γραφική ωραία αγκάλη περιβάλλουσα το κύμα ορμητικόν κατά της ακτής χωρούν αμβλύ προσπίπτον επί της άμμου και υπrsquo αυτής καταπινόμενον Εκεί βλέπει χωρικήν γυναίκα κύπτουσαν επί τον αιγιαλόν πλύνουσαν ράκη τινά παρά την άκραν της αμμουδιάς εις την ρίζαν ενός βράχου εξέχοντος προς την θάλασσαν επικαμπούς επί το κύμα όπου τα νερά ήρχιζον να βαθύνωνται Ο βράχος ούτος εκαλείτο laquoΜύτικαςraquo και ήτο εξ εκείνων αφrsquo ων οι κολυμβηταί κατά το θέρος συνηθίζουσι να εκτελώσι τα εκπληκτικά εκείνα εις την θάλασσαν άλματα Ο υιός της γυναικός ταύτης παιδίον επταετές διαλαθών την προσοχήν της μητρός είχεν αναρριχηθεί επιτηδείως εις το ύψος του βράχου Αίφνης η μήτηρ του αισθανθείσα όπισθέν της εκ του αορίστου κενού την απουσίαν του παιδίου στρέφεται υψώνει την κεφαλήν και τον βλέπει επί της κορυφής του βράχου τείνοντα εις τα εμπρός τους γρόνθους κύπτοντα την κεφαλήν και παιδικούς γρυλλισμούς εκβάλλοντα Ο μικρός όστις είχεν ιδεί κατά το προλαβόν θέρος καολυμβητάς πηδώντας αφrsquo ύψους του βράχου τούτου εξετέλει μιμικήν ότι τάχα ήθελε να δώσει βουτιά από τον Μύτικα ως κάμνουσιν οι έφηβοι και οι ακμαίοι νεανίσκοι Η μήτηρ του ήρχισε να τον καλεί πλησίον της Ο Γιαννιός όστις εσκάλιζε με την αρπάγην του πέριξ της Μαυρομαντηλούς ήκουε τας φωνάς της γυναικός ταύτης laquoΚατέβα αρέ δαίμονα αρέ λύκε ξιδάτεraquo Αλλrsquo ο μικρός εκώφευεν Η μήτηρ οργισθείσα ανέτεινεν τον κόπανόν της διrsquo ου έτυπτε τα λευκαινόμενα ράκη προς το μέρος του βράχου και τον επέσειεν απειλητικώς προς τον παίδαmiddot laquoΈννοια σrsquo αρέ σκάνταλε έννοια σrsquo χάρε μαύρε Το βράδrsquo σα rsquoρθεί ο πατέρας σrsquo απrsquo το χωράφrsquo δώσε λόγοraquo Εκεί καθώς επέμενε να εκτελεί τους μίμους του ο μικρός αδιαφορών προς τας κραυγάς της μητρός του κύπτων ολίγον βαθύτερον ολισθαίνει εκβάλλει πεπνιγμένην κραυγήν και πίπτει μετά πλαταγισμού εις την θάλασσαν Το κύμα θα είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός Βυθίζεται εις τον πόντον και πάλιν ανέρχεται εις την επιφάνειαν και ασπαίρει και παραδέρνει και είτα βυθίζεται εκ δευτέρου Η γυνή μίαν αφήκε σπαρακτικήν διάτορον κραυγήν και πελιδνή περίτρομος αγρία καθώς εκράτει τον κόπανόν της επιβαίνει εις το κύμα Φθάνει μέχρι της οσφύος είτα μέχρι του στέρνου και με τον κόπανον αγωνιά να φθάσει το παιδίον πνιγόμενον ήδη και το δεύτερον εξαφανισθέν Αλλrsquo ως ήτο επόμενον διά της δίνης ην εσχημάτιζεν ο κόπανος εις το κύμα απεμάκρυνε μάλλον το αγωνιών σώμα ή το προσήγγιζεν εις την χείρα της μητρός Αύτη έκραξε και πάλιν βοήθειαν αλλά την στιγμήν εκείνην ουδείς των επιστρεφόντων εις την πολίχνην χωρικών ευρίσκετο εκεί πλησίονraquo

Ερώτηση Ποιες ομοιότητες όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενο εντοπίζετε ανάμεσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo και laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo

Δειγματική ΑπάντησηΣε ότι αφορά τη μορφή μπορούμε να επισημάνουμε ότι και στα δύο κείμενα έχουμε αφήγηση

σε τρίτο πρόσωπο από έναν παντογνώστη αφηγητήΧρήση της καθαρεύουσας για το κυρίως αφηγηματικό μέρος και τις περιγραφές ενώ έχουμε

δημοτική όταν ο λόγος δίνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας (Όταν μιλά η μητέρα στη Μαυρομαντηλού και τη μία φορά που ακούμε τη γριά-Λούκαινα να σχολιάζει το βοσκό στο Μοιρολόγι)

Στο περιεχόμενο οι ομοιότητες έχουν να κάνουν με τα δύο παιδιά που ξεφεύγουν από την προσοχή της μητέρας τους και βρίσκονται στην άκρη ενός βράχου Κοινό στοιχείο φυσικά είναι και η πτώση τους στη θάλασσα (Να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις τονίζεται το βάθος της θάλασσας Στη Μαυρομαντηλού μάλιστα για να τονίσει ο συγγραφέας το ύψος του βράχου χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση που χρησιμοποιεί και στο Μοιρολόγι για να αποδώσει το βάθος της θάλασσας ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός)

Κοινή είναι και η αναφορά στην ενασχόληση των δύο γυναικών που έχουν πάει στη θάλασσα για να πλύνουν ρούχα

Επίσης όπως η κραυγή της Ακριβούλας δεν ακούγεται από κανέναν έτσι και τις φωνές της μητέρας που ζητούσε βοήθεια δεν τις ακούει κανείς αφού όλοι βρίσκονται πολύ μακριά

Συμπληρωματικές ερωτήσεις (σε αυτές του σχολικού σας βιβλίου) για την εμπέδωση της Εισαγωγής laquoΗ Νέα Αθηναϊκή Σχολήraquo με βάση το κείμενο

1) Ποια laquoλαογραφικάraquo στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα2) Ποια στοιχεία του διηγήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε laquoηθογραφικόraquo (Όσα

έχουν σχέση με τα πρόσωπα με το χώρο στον οποίο κινούνται γενικά με τη λαϊκή παράδοση και με την ύπαιθρο)

3) Οι δύο ιδεολογικοί άξονες του συγγραφικού έργου του Παπαδιαμάντη είναι laquoτο ηθογραφικό στοιχείοraquo και η θρησκευτική προσήλωσηraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

4) Στο διήγημα συνυπάρχει ο laquoρεαλισμόςraquo με το laquoλυρισμόraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

5) Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι laquoρεαλιστικόraquo αλλά laquoποιητικόraquo Στο διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος Ποια είναι αυτά

6) Ποια στοιχεία laquoρεαλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα7) Ποια στοιχεία laquoνατουραλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα

4ο Παράλληλο κείμενο laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo του Γιορντάν Γιόφκωφ

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

που τη συνδέει με την κεντρική σκηνή του έργου είναι ο φαιδρός ήχος της φλογέρας του βοσκού Χωρίς αυτόν δε θα ήταν δυνατή η σύνδεση των θεμάτων

Φαινομενικά η κορύφωση του δράματος βρίσκεται στον πνιγμό της Ακριβούλας όμως ουσιαστικά βρίσκεται αλλού πίσω από το χώρο και το χρόνο του διηγήματος Η υπόθεση δεν είναι μέσα στο διήγημα αλλά το διαπερνά τα βασικά θέματα δεν προβάλλονται αλλά υποβάλλονται Η τραγικότητα άπιαστη μέσα στο χρόνο απλή και ασήμαντη όσο και αδύνατη να συλληφθεί προκύπτει από την ειρωνική και μοιραία συγκυρία του ανέμελου περάσματος της γριάς Λούκαινας από το σημείο του πνιγμού την ώρα ακριβώς που έσβηνε ο ήχος του θανάτου (εδώ βρίσκεται η πραγματική κορύφωση)

Οι στίχοι με τους οποίους τελειώνει το διήγημα είναι του Παπαδιαμάντη συνιστούν μια εξαιρετική λυρική ελεγεία δομημένη ομοιόμορφα με θαυμάσιο τρόπο έναν φιλοσοφικό στοχασμό πάνω στην ανθρώπινη μοίρα Ο θρήνος της φώκιας στο άψυχο κορμάκι της μικρής υπερβαίνει το ρεαλισμό του διηγήματος και αποκρύπτει την προσωπική συγκίνηση του πεζογράφου προκαλώντας όμως ένα βαθύτερο υπαινιγμό στον αναγνώστη Πολλές φορές ο Παπαδιαμάντης επανέρχεται στο θέμα του θανάτου αθώων παιδιών Η σύζευξη της σκληρής πραγματικότητας με ένα στοιχείο φανταστικό-ποιητικό μετριάζει το αφόρητο κλίμα που δημιούργησε η ρεαλιστική περιγραφή Η κατακλείδα του μοιρολογιού της φώκιας

laquoΣαν να χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια και οι καημοί του κόσμουraquo

εκφράζει μια στάση ζωής γεμάτη απαισιοδοξία και μοιρολατρία και την αλήθεια που μάταια προσπαθούμε να αρνηθούμε η ζωή των ανθρώπων είναι μια φουρτούνα μια θαλασσοταραχή διαποτισμένη από βάσανα και συμφορές Όμως ο Παπαδιαμάντης και στις πιο σκοτεινές του ώρες δεν απελπίζεται Αντλεί ψυχική δύναμη από το Θεό έχοντας φτάσει στην άκρα του ωριμότητα ότι η ευτυχία είναι στιγμιαία δε διαρκεί

10 Το μοιρολόγι της φώκιαςΑποτελείται από δύο τετράστιχα (2 ενότητες)με ιαμβικούς 7σύλλαβους και 8σύλλαβους στίχουςΠρώτη ενότητα (στ1-4)

στ1-2πληροφόρηση για την Ακριβούλαστ3-4σχόλιο ατομικό περιγραφικό με λυρικό περιεχόμενο

Δεύτερη ενότητα (στ5-8)στ5-6πληροφόρηση για τη γριάστ7-8σχόλιο γενικευτικό στοχαστικό με γνωμικό περιεχόμενο

11 Σύγκριση ανάμεσα στα δύο μοιρολόγια (Λούκαινας ndash φώκιας)Πιο σημαντικό συγκινησιακά και αισθητικά είναι της φώκιας επειδή

Αιφνιδιάζει τον αναγνώστη Αναφέρεται στο παρόν Παρατίθενται και τα λόγια του που έχουν λυρικό και γνωμικό περιεχόμενο Αναφέρεται σε κορίτσι και μάλιστα μικρό που δε γνώρισε τη χαρά του γάμου Τραγουδιέται από ξένο προς το νεκρό πρόσωπο Δημιουργεί ατμόσφαιρα λυρική εξωπραγματική σχεδόν ονειρική Αποτελεί θαυμαστό εύρημα ως λογοτεχνικό-τεχνικό μέσο

12 Στοιχεία Ρεαλισμού στο διήγημα

Στο συγκεκριμένο διήγημα μπορούμε να εντοπίσουμε την παρουσία των βασικότερων χαρακτηριστικών του ρεαλισμού

Υπάρχει μια τάση προς την αντικειμενικότητα Ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την ιστορία της γριάς-Λούκαινας και τον τραγικό χαμό της εγγονής της καταγράφοντας τα γεγονότα όπως συνέβησαν χωρίς την παρέμβαση δικών του σχολίων και σκέψεων σχετικά με τη δύσκολη ζωή της γερόντισσας

Παρατηρούμε δηλαδή μια πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας η οποία δίνεται με τρόπο αντικειμενικό που επιτρέπει στον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του άποψη χωρίς ο συγγραφέας να επιχειρεί να τον επηρεάσει συναισθηματικά με τη χρήση φορτισμένης γλώσσας και περιττού μελοδραματισμού (αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους)

Μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τη διάθεση του συγγραφέα να αφήσει ανεπηρέαστο τον αναγνώστη διαβάζοντας τα γεγονότα που συνθέτουν το παρελθόν της γριάς-Λούκαινας laquoΕνθυμείτο τα πέντε παιδιά της τα οποία είχε θάψει εις το αλώνι εκείνο του χάρου εις τον κήπον εκείνον της φθοράς το εν μετά το άλλο προς χρόνων πολλών όταν ήτο νέα ακόμη Δύο κοράσια και τρία αγόρια όλα εις μικράν ηλικίαν της είχε θερίσει ο χάρος ο αχόρταγοςraquo Η απώλεια αυτή των πέντε παιδιών που δίνεται συνοπτικά -σε λίγες μόλις γραμμές- θα μπορούσε να είχε αποτελέσει μια αναδρομική αφήγηση με λεπτομερή απόδοση του πόνου της τραγικής μητέρας φορτίζοντας με ιδιαίτερη συναισθηματική ένταση το κείμενο Εντούτοις ο Παπαδιαμάντης επιλέγει να αναφερθεί επιγραμματικά στον θάνατο των πέντε παιδιών αφήνοντας τον αναγνώστη να αισθανθεί και να κατανοήσει μόνος του τι σήμαινε η απώλεια αυτή για τη γριά-Λούκαινα και πόσο την είχε επηρεάσει

Διαπιστώνουμε επίσης την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στην κοινωνία καθώς μέσα από μια απλή καθημερινή δραστηριότητα της ηρωίδας του κειμένου (δια να πλύνη τα μάλλινα σινδόνια της εις το κύμα το αλμυρόν) βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει τη δύσκολη ζωή της τονίζοντας τόσο τις τραγικές απώλειες που βίωσε όσο και τη φτώχεια της που την αναγκάζει ακόμη και σε μια προχωρημένη ηλικία να εργάζεται σκληρά προκειμένου να μην αισθάνεται ότι αποτελεί βάρος για την κόρη της κοντά στην οποία μένει

Η δύσκολη ζωή της ηρωίδας άλλωστε αποτελεί κοινό θέμα και κοινή εμπειρία για τις γυναίκες εκείνης της εποχής οι οποίες ήταν υποχρεωμένες να εργάζονται αδιάκοπα από την παιδική τους κιόλας ηλικία μέχρι το τέλος της ζωής τους υπομένοντας την οικονομική ανέχεια και τους πολλαπλούς θανάτους που σημάδευαν τις φτωχές οικογένειες με την ανύπαρκτη ιατρική περίθαλψη Όσο κι αν η ζωή της γριάς-Λούκαινας μοιάζει εξαιρετικά σκληρή για τα σημερινά δεδομένα αποτελούσε κοινό τόπο για τις γυναίκες παλαιότερων δεκαετιών που δε γνώριζαν τίποτε άλλο πέρα από τη συνεχή δουλειά τον πόνο την οικονομική εξαθλίωση και τις απώλειες

13 Στοιχεία Νατουραλισμού στο διήγημα

Ο νατουραλισμός ακολουθεί το ρεαλισμό στη μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας και στην επιλογή κοινών θεμάτων με τη διαφοροποίηση ότι στα πλαίσια του νατουραλισμού ο συγγραφέας επιχειρεί να δείξει πώς διαμορφώνεται η ηθική συμπεριφορά των ατόμων για να δείξει ότι είναι δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων Παρατηρούμε δηλαδή την

αρνητική στάση της γριάς-Λούκαινας απέναντι στην εύθυμη διάθεση του βοσκού που με τη μελωδία της φλογέρας του διαταράσσει την πένθιμη ατμόσφαιρα γύρω από το νεκροταφείο Η ηρωίδα που σε όλη της τη ζωή θρηνεί τους θανάτους των δικών της αδυνατεί να αποδεχτεί την ευδαιμονική διάθεση του νεαρού Η αδυναμία της αυτή βέβαια έχει προέλθει ως αποτέλεσμα εξωτερικών δυνάμεων της φτώχειας και του θανάτου που έχουν οριστικά στιγματίσει την ψυχή της

Στο νατουραλισμό επίσης παρατηρούμε μια επιμονή στην εξονυχιστική περιγραφή και στη φωτογραφική λεπτομέρεια ιδίως προκλητικών θεμάτων Βλέπουμε έτσι το συγγραφέα να περιγράφει με λεπτομέρεια τη πλαγιά του γηλόφου που βρισκόταν το νεκροταφείο καταγράφοντας τα μακάβρια λάφυρα του θανάτου τα οποία έχοντας ξεθαφτεί κατά τις ανακομιδές των νεκρών κυλούσαν προς τη θάλασσα (βέβαια στο συγκεκριμένο απόσπασμα τα σχήματα λόγου προσδίδουν λυρισμό γιατί πλήρως ρεαλιστική η παρουσίαση θα ήταν αποκρουστική)

Επιπλέον διαπιστώνουμε τον αναλυτικό τρόπο με τον οποίο περιγράφεται ο πνιγμός της Ακριβούλας καθώς και το φρικτό υπονοούμενο για την κατάληξη του μικρού παιδιού laquoΚι η φώκη καθώς είχεν έλθει έξω εις τα ρηχά ηύρε το μικρόν πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας και ήρχισε να το περιτριγυρίζη και να το μοιρολογά πριν αρχίση τον εσπερινόν δείπνον τηςraquo

14Παράλληλα κείμενα

1 ο Παράλληλο κείμενο laquo Η φόνισσα raquo (απόσπασμα) του ίδιου συγγραφέα

laquoΗ Χαδούλα η λεγομένη Φράγκισσα ή άλλως Φραγκογιαννού ήτο γυνή σχεδόν εξηκοντούτις καλοκαμωμένη με αδρούς χαρακτήρας με ήθος ανδρικόν και με δύο μικράς άκρας μύστακος άνω των χειλέων της Εις τους λογισμούς της συγκεφαλαιούσα όλην την ζωήν της έβλεπεν ότι ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρετή τους άλλους Οταν ήτο παιδίσκη υπηρέτει τους γονείς της Όταν υπανδρεύθη έγινε σκλάβα του συζύγου της mdash και όμως ως εκ του χαρακτήρος της και της αδυναμίας εκείνου ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού όταν απέκτησε τέκνα έγινε δούλα των τέκνων της όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων τηςraquo

Ερώτηση Να συγκρίνετε τη μορφή της γριάς Λούκαινας με τη μορφή της Χαδούλας της Φραγκογιαννούς όπως αυτή διαγράφεται μέσα από το παραπάνω απόσπασμα

2 ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Αρμύρα στάζουν τα μαλλιά σου κόρη δύσμοιρηΝαυάγησες και χάθηκες στον πόντο ΛυσιδίκηΤη θάλασσα σαν είδες νrsquo αγριεύει τρόμαξεςκαι ρίχτηκες στα κύματα από το κοίλο πλοίοΤώρα τrsquo όνομά σου δηλώνει ο τάφος την πατρίδα σου την Κύμηπλην τα οστά σου κύμα ψυχρό της ακτής τα λευκαίνειΠικρό κακό για τον πατέρα σου τον Αριστόμαχο σε γάμοσε οδηγούσε μα μήτε κόρη μήτε και νεκρή σε πήγε

[πηγή Παλατινή Ανθολογία VII 291 Επιτάφιος Λόγος Αρχαία Ελληνικά Επιγράμματα μετάφραση και επίμετρο Παντελής Μπουκάλας Άγρα Αθήνα σ 49]

Ερώτηση Να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο μοιρολόγι της φώκιας με το οποίο κλείνει το ομότιτλο διήγημα του Παπαδιαμάντη και το παραπάνω επίγραμμα

3 ο Παράλληλο κείμενο laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo του ίδιου συγγραφέα

laquoΟ σκόπελος ο καλούμενος Μαυρομαντηλού δεν θrsquo απέχει πλείονας ή τριάκοντα οργυιάς από της παραλίας όπου ανοίγεται γραφική ωραία αγκάλη περιβάλλουσα το κύμα ορμητικόν κατά της ακτής χωρούν αμβλύ προσπίπτον επί της άμμου και υπrsquo αυτής καταπινόμενον Εκεί βλέπει χωρικήν γυναίκα κύπτουσαν επί τον αιγιαλόν πλύνουσαν ράκη τινά παρά την άκραν της αμμουδιάς εις την ρίζαν ενός βράχου εξέχοντος προς την θάλασσαν επικαμπούς επί το κύμα όπου τα νερά ήρχιζον να βαθύνωνται Ο βράχος ούτος εκαλείτο laquoΜύτικαςraquo και ήτο εξ εκείνων αφrsquo ων οι κολυμβηταί κατά το θέρος συνηθίζουσι να εκτελώσι τα εκπληκτικά εκείνα εις την θάλασσαν άλματα Ο υιός της γυναικός ταύτης παιδίον επταετές διαλαθών την προσοχήν της μητρός είχεν αναρριχηθεί επιτηδείως εις το ύψος του βράχου Αίφνης η μήτηρ του αισθανθείσα όπισθέν της εκ του αορίστου κενού την απουσίαν του παιδίου στρέφεται υψώνει την κεφαλήν και τον βλέπει επί της κορυφής του βράχου τείνοντα εις τα εμπρός τους γρόνθους κύπτοντα την κεφαλήν και παιδικούς γρυλλισμούς εκβάλλοντα Ο μικρός όστις είχεν ιδεί κατά το προλαβόν θέρος καολυμβητάς πηδώντας αφrsquo ύψους του βράχου τούτου εξετέλει μιμικήν ότι τάχα ήθελε να δώσει βουτιά από τον Μύτικα ως κάμνουσιν οι έφηβοι και οι ακμαίοι νεανίσκοι Η μήτηρ του ήρχισε να τον καλεί πλησίον της Ο Γιαννιός όστις εσκάλιζε με την αρπάγην του πέριξ της Μαυρομαντηλούς ήκουε τας φωνάς της γυναικός ταύτης laquoΚατέβα αρέ δαίμονα αρέ λύκε ξιδάτεraquo Αλλrsquo ο μικρός εκώφευεν Η μήτηρ οργισθείσα ανέτεινεν τον κόπανόν της διrsquo ου έτυπτε τα λευκαινόμενα ράκη προς το μέρος του βράχου και τον επέσειεν απειλητικώς προς τον παίδαmiddot laquoΈννοια σrsquo αρέ σκάνταλε έννοια σrsquo χάρε μαύρε Το βράδrsquo σα rsquoρθεί ο πατέρας σrsquo απrsquo το χωράφrsquo δώσε λόγοraquo Εκεί καθώς επέμενε να εκτελεί τους μίμους του ο μικρός αδιαφορών προς τας κραυγάς της μητρός του κύπτων ολίγον βαθύτερον ολισθαίνει εκβάλλει πεπνιγμένην κραυγήν και πίπτει μετά πλαταγισμού εις την θάλασσαν Το κύμα θα είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός Βυθίζεται εις τον πόντον και πάλιν ανέρχεται εις την επιφάνειαν και ασπαίρει και παραδέρνει και είτα βυθίζεται εκ δευτέρου Η γυνή μίαν αφήκε σπαρακτικήν διάτορον κραυγήν και πελιδνή περίτρομος αγρία καθώς εκράτει τον κόπανόν της επιβαίνει εις το κύμα Φθάνει μέχρι της οσφύος είτα μέχρι του στέρνου και με τον κόπανον αγωνιά να φθάσει το παιδίον πνιγόμενον ήδη και το δεύτερον εξαφανισθέν Αλλrsquo ως ήτο επόμενον διά της δίνης ην εσχημάτιζεν ο κόπανος εις το κύμα απεμάκρυνε μάλλον το αγωνιών σώμα ή το προσήγγιζεν εις την χείρα της μητρός Αύτη έκραξε και πάλιν βοήθειαν αλλά την στιγμήν εκείνην ουδείς των επιστρεφόντων εις την πολίχνην χωρικών ευρίσκετο εκεί πλησίονraquo

Ερώτηση Ποιες ομοιότητες όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενο εντοπίζετε ανάμεσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo και laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo

Δειγματική ΑπάντησηΣε ότι αφορά τη μορφή μπορούμε να επισημάνουμε ότι και στα δύο κείμενα έχουμε αφήγηση

σε τρίτο πρόσωπο από έναν παντογνώστη αφηγητήΧρήση της καθαρεύουσας για το κυρίως αφηγηματικό μέρος και τις περιγραφές ενώ έχουμε

δημοτική όταν ο λόγος δίνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας (Όταν μιλά η μητέρα στη Μαυρομαντηλού και τη μία φορά που ακούμε τη γριά-Λούκαινα να σχολιάζει το βοσκό στο Μοιρολόγι)

Στο περιεχόμενο οι ομοιότητες έχουν να κάνουν με τα δύο παιδιά που ξεφεύγουν από την προσοχή της μητέρας τους και βρίσκονται στην άκρη ενός βράχου Κοινό στοιχείο φυσικά είναι και η πτώση τους στη θάλασσα (Να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις τονίζεται το βάθος της θάλασσας Στη Μαυρομαντηλού μάλιστα για να τονίσει ο συγγραφέας το ύψος του βράχου χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση που χρησιμοποιεί και στο Μοιρολόγι για να αποδώσει το βάθος της θάλασσας ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός)

Κοινή είναι και η αναφορά στην ενασχόληση των δύο γυναικών που έχουν πάει στη θάλασσα για να πλύνουν ρούχα

Επίσης όπως η κραυγή της Ακριβούλας δεν ακούγεται από κανέναν έτσι και τις φωνές της μητέρας που ζητούσε βοήθεια δεν τις ακούει κανείς αφού όλοι βρίσκονται πολύ μακριά

Συμπληρωματικές ερωτήσεις (σε αυτές του σχολικού σας βιβλίου) για την εμπέδωση της Εισαγωγής laquoΗ Νέα Αθηναϊκή Σχολήraquo με βάση το κείμενο

1) Ποια laquoλαογραφικάraquo στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα2) Ποια στοιχεία του διηγήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε laquoηθογραφικόraquo (Όσα

έχουν σχέση με τα πρόσωπα με το χώρο στον οποίο κινούνται γενικά με τη λαϊκή παράδοση και με την ύπαιθρο)

3) Οι δύο ιδεολογικοί άξονες του συγγραφικού έργου του Παπαδιαμάντη είναι laquoτο ηθογραφικό στοιχείοraquo και η θρησκευτική προσήλωσηraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

4) Στο διήγημα συνυπάρχει ο laquoρεαλισμόςraquo με το laquoλυρισμόraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

5) Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι laquoρεαλιστικόraquo αλλά laquoποιητικόraquo Στο διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος Ποια είναι αυτά

6) Ποια στοιχεία laquoρεαλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα7) Ποια στοιχεία laquoνατουραλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα

4ο Παράλληλο κείμενο laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo του Γιορντάν Γιόφκωφ

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

12 Στοιχεία Ρεαλισμού στο διήγημα

Στο συγκεκριμένο διήγημα μπορούμε να εντοπίσουμε την παρουσία των βασικότερων χαρακτηριστικών του ρεαλισμού

Υπάρχει μια τάση προς την αντικειμενικότητα Ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την ιστορία της γριάς-Λούκαινας και τον τραγικό χαμό της εγγονής της καταγράφοντας τα γεγονότα όπως συνέβησαν χωρίς την παρέμβαση δικών του σχολίων και σκέψεων σχετικά με τη δύσκολη ζωή της γερόντισσας

Παρατηρούμε δηλαδή μια πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας η οποία δίνεται με τρόπο αντικειμενικό που επιτρέπει στον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του άποψη χωρίς ο συγγραφέας να επιχειρεί να τον επηρεάσει συναισθηματικά με τη χρήση φορτισμένης γλώσσας και περιττού μελοδραματισμού (αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους)

Μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε τη διάθεση του συγγραφέα να αφήσει ανεπηρέαστο τον αναγνώστη διαβάζοντας τα γεγονότα που συνθέτουν το παρελθόν της γριάς-Λούκαινας laquoΕνθυμείτο τα πέντε παιδιά της τα οποία είχε θάψει εις το αλώνι εκείνο του χάρου εις τον κήπον εκείνον της φθοράς το εν μετά το άλλο προς χρόνων πολλών όταν ήτο νέα ακόμη Δύο κοράσια και τρία αγόρια όλα εις μικράν ηλικίαν της είχε θερίσει ο χάρος ο αχόρταγοςraquo Η απώλεια αυτή των πέντε παιδιών που δίνεται συνοπτικά -σε λίγες μόλις γραμμές- θα μπορούσε να είχε αποτελέσει μια αναδρομική αφήγηση με λεπτομερή απόδοση του πόνου της τραγικής μητέρας φορτίζοντας με ιδιαίτερη συναισθηματική ένταση το κείμενο Εντούτοις ο Παπαδιαμάντης επιλέγει να αναφερθεί επιγραμματικά στον θάνατο των πέντε παιδιών αφήνοντας τον αναγνώστη να αισθανθεί και να κατανοήσει μόνος του τι σήμαινε η απώλεια αυτή για τη γριά-Λούκαινα και πόσο την είχε επηρεάσει

Διαπιστώνουμε επίσης την κριτική στάση του συγγραφέα απέναντι στην κοινωνία καθώς μέσα από μια απλή καθημερινή δραστηριότητα της ηρωίδας του κειμένου (δια να πλύνη τα μάλλινα σινδόνια της εις το κύμα το αλμυρόν) βρίσκει την ευκαιρία να παρουσιάσει τη δύσκολη ζωή της τονίζοντας τόσο τις τραγικές απώλειες που βίωσε όσο και τη φτώχεια της που την αναγκάζει ακόμη και σε μια προχωρημένη ηλικία να εργάζεται σκληρά προκειμένου να μην αισθάνεται ότι αποτελεί βάρος για την κόρη της κοντά στην οποία μένει

Η δύσκολη ζωή της ηρωίδας άλλωστε αποτελεί κοινό θέμα και κοινή εμπειρία για τις γυναίκες εκείνης της εποχής οι οποίες ήταν υποχρεωμένες να εργάζονται αδιάκοπα από την παιδική τους κιόλας ηλικία μέχρι το τέλος της ζωής τους υπομένοντας την οικονομική ανέχεια και τους πολλαπλούς θανάτους που σημάδευαν τις φτωχές οικογένειες με την ανύπαρκτη ιατρική περίθαλψη Όσο κι αν η ζωή της γριάς-Λούκαινας μοιάζει εξαιρετικά σκληρή για τα σημερινά δεδομένα αποτελούσε κοινό τόπο για τις γυναίκες παλαιότερων δεκαετιών που δε γνώριζαν τίποτε άλλο πέρα από τη συνεχή δουλειά τον πόνο την οικονομική εξαθλίωση και τις απώλειες

13 Στοιχεία Νατουραλισμού στο διήγημα

Ο νατουραλισμός ακολουθεί το ρεαλισμό στη μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας και στην επιλογή κοινών θεμάτων με τη διαφοροποίηση ότι στα πλαίσια του νατουραλισμού ο συγγραφέας επιχειρεί να δείξει πώς διαμορφώνεται η ηθική συμπεριφορά των ατόμων για να δείξει ότι είναι δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων Παρατηρούμε δηλαδή την

αρνητική στάση της γριάς-Λούκαινας απέναντι στην εύθυμη διάθεση του βοσκού που με τη μελωδία της φλογέρας του διαταράσσει την πένθιμη ατμόσφαιρα γύρω από το νεκροταφείο Η ηρωίδα που σε όλη της τη ζωή θρηνεί τους θανάτους των δικών της αδυνατεί να αποδεχτεί την ευδαιμονική διάθεση του νεαρού Η αδυναμία της αυτή βέβαια έχει προέλθει ως αποτέλεσμα εξωτερικών δυνάμεων της φτώχειας και του θανάτου που έχουν οριστικά στιγματίσει την ψυχή της

Στο νατουραλισμό επίσης παρατηρούμε μια επιμονή στην εξονυχιστική περιγραφή και στη φωτογραφική λεπτομέρεια ιδίως προκλητικών θεμάτων Βλέπουμε έτσι το συγγραφέα να περιγράφει με λεπτομέρεια τη πλαγιά του γηλόφου που βρισκόταν το νεκροταφείο καταγράφοντας τα μακάβρια λάφυρα του θανάτου τα οποία έχοντας ξεθαφτεί κατά τις ανακομιδές των νεκρών κυλούσαν προς τη θάλασσα (βέβαια στο συγκεκριμένο απόσπασμα τα σχήματα λόγου προσδίδουν λυρισμό γιατί πλήρως ρεαλιστική η παρουσίαση θα ήταν αποκρουστική)

Επιπλέον διαπιστώνουμε τον αναλυτικό τρόπο με τον οποίο περιγράφεται ο πνιγμός της Ακριβούλας καθώς και το φρικτό υπονοούμενο για την κατάληξη του μικρού παιδιού laquoΚι η φώκη καθώς είχεν έλθει έξω εις τα ρηχά ηύρε το μικρόν πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας και ήρχισε να το περιτριγυρίζη και να το μοιρολογά πριν αρχίση τον εσπερινόν δείπνον τηςraquo

14Παράλληλα κείμενα

1 ο Παράλληλο κείμενο laquo Η φόνισσα raquo (απόσπασμα) του ίδιου συγγραφέα

laquoΗ Χαδούλα η λεγομένη Φράγκισσα ή άλλως Φραγκογιαννού ήτο γυνή σχεδόν εξηκοντούτις καλοκαμωμένη με αδρούς χαρακτήρας με ήθος ανδρικόν και με δύο μικράς άκρας μύστακος άνω των χειλέων της Εις τους λογισμούς της συγκεφαλαιούσα όλην την ζωήν της έβλεπεν ότι ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρετή τους άλλους Οταν ήτο παιδίσκη υπηρέτει τους γονείς της Όταν υπανδρεύθη έγινε σκλάβα του συζύγου της mdash και όμως ως εκ του χαρακτήρος της και της αδυναμίας εκείνου ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού όταν απέκτησε τέκνα έγινε δούλα των τέκνων της όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων τηςraquo

Ερώτηση Να συγκρίνετε τη μορφή της γριάς Λούκαινας με τη μορφή της Χαδούλας της Φραγκογιαννούς όπως αυτή διαγράφεται μέσα από το παραπάνω απόσπασμα

2 ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Αρμύρα στάζουν τα μαλλιά σου κόρη δύσμοιρηΝαυάγησες και χάθηκες στον πόντο ΛυσιδίκηΤη θάλασσα σαν είδες νrsquo αγριεύει τρόμαξεςκαι ρίχτηκες στα κύματα από το κοίλο πλοίοΤώρα τrsquo όνομά σου δηλώνει ο τάφος την πατρίδα σου την Κύμηπλην τα οστά σου κύμα ψυχρό της ακτής τα λευκαίνειΠικρό κακό για τον πατέρα σου τον Αριστόμαχο σε γάμοσε οδηγούσε μα μήτε κόρη μήτε και νεκρή σε πήγε

[πηγή Παλατινή Ανθολογία VII 291 Επιτάφιος Λόγος Αρχαία Ελληνικά Επιγράμματα μετάφραση και επίμετρο Παντελής Μπουκάλας Άγρα Αθήνα σ 49]

Ερώτηση Να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο μοιρολόγι της φώκιας με το οποίο κλείνει το ομότιτλο διήγημα του Παπαδιαμάντη και το παραπάνω επίγραμμα

3 ο Παράλληλο κείμενο laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo του ίδιου συγγραφέα

laquoΟ σκόπελος ο καλούμενος Μαυρομαντηλού δεν θrsquo απέχει πλείονας ή τριάκοντα οργυιάς από της παραλίας όπου ανοίγεται γραφική ωραία αγκάλη περιβάλλουσα το κύμα ορμητικόν κατά της ακτής χωρούν αμβλύ προσπίπτον επί της άμμου και υπrsquo αυτής καταπινόμενον Εκεί βλέπει χωρικήν γυναίκα κύπτουσαν επί τον αιγιαλόν πλύνουσαν ράκη τινά παρά την άκραν της αμμουδιάς εις την ρίζαν ενός βράχου εξέχοντος προς την θάλασσαν επικαμπούς επί το κύμα όπου τα νερά ήρχιζον να βαθύνωνται Ο βράχος ούτος εκαλείτο laquoΜύτικαςraquo και ήτο εξ εκείνων αφrsquo ων οι κολυμβηταί κατά το θέρος συνηθίζουσι να εκτελώσι τα εκπληκτικά εκείνα εις την θάλασσαν άλματα Ο υιός της γυναικός ταύτης παιδίον επταετές διαλαθών την προσοχήν της μητρός είχεν αναρριχηθεί επιτηδείως εις το ύψος του βράχου Αίφνης η μήτηρ του αισθανθείσα όπισθέν της εκ του αορίστου κενού την απουσίαν του παιδίου στρέφεται υψώνει την κεφαλήν και τον βλέπει επί της κορυφής του βράχου τείνοντα εις τα εμπρός τους γρόνθους κύπτοντα την κεφαλήν και παιδικούς γρυλλισμούς εκβάλλοντα Ο μικρός όστις είχεν ιδεί κατά το προλαβόν θέρος καολυμβητάς πηδώντας αφrsquo ύψους του βράχου τούτου εξετέλει μιμικήν ότι τάχα ήθελε να δώσει βουτιά από τον Μύτικα ως κάμνουσιν οι έφηβοι και οι ακμαίοι νεανίσκοι Η μήτηρ του ήρχισε να τον καλεί πλησίον της Ο Γιαννιός όστις εσκάλιζε με την αρπάγην του πέριξ της Μαυρομαντηλούς ήκουε τας φωνάς της γυναικός ταύτης laquoΚατέβα αρέ δαίμονα αρέ λύκε ξιδάτεraquo Αλλrsquo ο μικρός εκώφευεν Η μήτηρ οργισθείσα ανέτεινεν τον κόπανόν της διrsquo ου έτυπτε τα λευκαινόμενα ράκη προς το μέρος του βράχου και τον επέσειεν απειλητικώς προς τον παίδαmiddot laquoΈννοια σrsquo αρέ σκάνταλε έννοια σrsquo χάρε μαύρε Το βράδrsquo σα rsquoρθεί ο πατέρας σrsquo απrsquo το χωράφrsquo δώσε λόγοraquo Εκεί καθώς επέμενε να εκτελεί τους μίμους του ο μικρός αδιαφορών προς τας κραυγάς της μητρός του κύπτων ολίγον βαθύτερον ολισθαίνει εκβάλλει πεπνιγμένην κραυγήν και πίπτει μετά πλαταγισμού εις την θάλασσαν Το κύμα θα είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός Βυθίζεται εις τον πόντον και πάλιν ανέρχεται εις την επιφάνειαν και ασπαίρει και παραδέρνει και είτα βυθίζεται εκ δευτέρου Η γυνή μίαν αφήκε σπαρακτικήν διάτορον κραυγήν και πελιδνή περίτρομος αγρία καθώς εκράτει τον κόπανόν της επιβαίνει εις το κύμα Φθάνει μέχρι της οσφύος είτα μέχρι του στέρνου και με τον κόπανον αγωνιά να φθάσει το παιδίον πνιγόμενον ήδη και το δεύτερον εξαφανισθέν Αλλrsquo ως ήτο επόμενον διά της δίνης ην εσχημάτιζεν ο κόπανος εις το κύμα απεμάκρυνε μάλλον το αγωνιών σώμα ή το προσήγγιζεν εις την χείρα της μητρός Αύτη έκραξε και πάλιν βοήθειαν αλλά την στιγμήν εκείνην ουδείς των επιστρεφόντων εις την πολίχνην χωρικών ευρίσκετο εκεί πλησίονraquo

Ερώτηση Ποιες ομοιότητες όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενο εντοπίζετε ανάμεσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo και laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo

Δειγματική ΑπάντησηΣε ότι αφορά τη μορφή μπορούμε να επισημάνουμε ότι και στα δύο κείμενα έχουμε αφήγηση

σε τρίτο πρόσωπο από έναν παντογνώστη αφηγητήΧρήση της καθαρεύουσας για το κυρίως αφηγηματικό μέρος και τις περιγραφές ενώ έχουμε

δημοτική όταν ο λόγος δίνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας (Όταν μιλά η μητέρα στη Μαυρομαντηλού και τη μία φορά που ακούμε τη γριά-Λούκαινα να σχολιάζει το βοσκό στο Μοιρολόγι)

Στο περιεχόμενο οι ομοιότητες έχουν να κάνουν με τα δύο παιδιά που ξεφεύγουν από την προσοχή της μητέρας τους και βρίσκονται στην άκρη ενός βράχου Κοινό στοιχείο φυσικά είναι και η πτώση τους στη θάλασσα (Να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις τονίζεται το βάθος της θάλασσας Στη Μαυρομαντηλού μάλιστα για να τονίσει ο συγγραφέας το ύψος του βράχου χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση που χρησιμοποιεί και στο Μοιρολόγι για να αποδώσει το βάθος της θάλασσας ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός)

Κοινή είναι και η αναφορά στην ενασχόληση των δύο γυναικών που έχουν πάει στη θάλασσα για να πλύνουν ρούχα

Επίσης όπως η κραυγή της Ακριβούλας δεν ακούγεται από κανέναν έτσι και τις φωνές της μητέρας που ζητούσε βοήθεια δεν τις ακούει κανείς αφού όλοι βρίσκονται πολύ μακριά

Συμπληρωματικές ερωτήσεις (σε αυτές του σχολικού σας βιβλίου) για την εμπέδωση της Εισαγωγής laquoΗ Νέα Αθηναϊκή Σχολήraquo με βάση το κείμενο

1) Ποια laquoλαογραφικάraquo στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα2) Ποια στοιχεία του διηγήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε laquoηθογραφικόraquo (Όσα

έχουν σχέση με τα πρόσωπα με το χώρο στον οποίο κινούνται γενικά με τη λαϊκή παράδοση και με την ύπαιθρο)

3) Οι δύο ιδεολογικοί άξονες του συγγραφικού έργου του Παπαδιαμάντη είναι laquoτο ηθογραφικό στοιχείοraquo και η θρησκευτική προσήλωσηraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

4) Στο διήγημα συνυπάρχει ο laquoρεαλισμόςraquo με το laquoλυρισμόraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

5) Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι laquoρεαλιστικόraquo αλλά laquoποιητικόraquo Στο διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος Ποια είναι αυτά

6) Ποια στοιχεία laquoρεαλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα7) Ποια στοιχεία laquoνατουραλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα

4ο Παράλληλο κείμενο laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo του Γιορντάν Γιόφκωφ

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

αρνητική στάση της γριάς-Λούκαινας απέναντι στην εύθυμη διάθεση του βοσκού που με τη μελωδία της φλογέρας του διαταράσσει την πένθιμη ατμόσφαιρα γύρω από το νεκροταφείο Η ηρωίδα που σε όλη της τη ζωή θρηνεί τους θανάτους των δικών της αδυνατεί να αποδεχτεί την ευδαιμονική διάθεση του νεαρού Η αδυναμία της αυτή βέβαια έχει προέλθει ως αποτέλεσμα εξωτερικών δυνάμεων της φτώχειας και του θανάτου που έχουν οριστικά στιγματίσει την ψυχή της

Στο νατουραλισμό επίσης παρατηρούμε μια επιμονή στην εξονυχιστική περιγραφή και στη φωτογραφική λεπτομέρεια ιδίως προκλητικών θεμάτων Βλέπουμε έτσι το συγγραφέα να περιγράφει με λεπτομέρεια τη πλαγιά του γηλόφου που βρισκόταν το νεκροταφείο καταγράφοντας τα μακάβρια λάφυρα του θανάτου τα οποία έχοντας ξεθαφτεί κατά τις ανακομιδές των νεκρών κυλούσαν προς τη θάλασσα (βέβαια στο συγκεκριμένο απόσπασμα τα σχήματα λόγου προσδίδουν λυρισμό γιατί πλήρως ρεαλιστική η παρουσίαση θα ήταν αποκρουστική)

Επιπλέον διαπιστώνουμε τον αναλυτικό τρόπο με τον οποίο περιγράφεται ο πνιγμός της Ακριβούλας καθώς και το φρικτό υπονοούμενο για την κατάληξη του μικρού παιδιού laquoΚι η φώκη καθώς είχεν έλθει έξω εις τα ρηχά ηύρε το μικρόν πνιγμένον σώμα της πτωχής Ακριβούλας και ήρχισε να το περιτριγυρίζη και να το μοιρολογά πριν αρχίση τον εσπερινόν δείπνον τηςraquo

14Παράλληλα κείμενα

1 ο Παράλληλο κείμενο laquo Η φόνισσα raquo (απόσπασμα) του ίδιου συγγραφέα

laquoΗ Χαδούλα η λεγομένη Φράγκισσα ή άλλως Φραγκογιαννού ήτο γυνή σχεδόν εξηκοντούτις καλοκαμωμένη με αδρούς χαρακτήρας με ήθος ανδρικόν και με δύο μικράς άκρας μύστακος άνω των χειλέων της Εις τους λογισμούς της συγκεφαλαιούσα όλην την ζωήν της έβλεπεν ότι ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρετή τους άλλους Οταν ήτο παιδίσκη υπηρέτει τους γονείς της Όταν υπανδρεύθη έγινε σκλάβα του συζύγου της mdash και όμως ως εκ του χαρακτήρος της και της αδυναμίας εκείνου ήτο συγχρόνως και κηδεμών αυτού όταν απέκτησε τέκνα έγινε δούλα των τέκνων της όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων τηςraquo

Ερώτηση Να συγκρίνετε τη μορφή της γριάς Λούκαινας με τη μορφή της Χαδούλας της Φραγκογιαννούς όπως αυτή διαγράφεται μέσα από το παραπάνω απόσπασμα

2 ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Αρμύρα στάζουν τα μαλλιά σου κόρη δύσμοιρηΝαυάγησες και χάθηκες στον πόντο ΛυσιδίκηΤη θάλασσα σαν είδες νrsquo αγριεύει τρόμαξεςκαι ρίχτηκες στα κύματα από το κοίλο πλοίοΤώρα τrsquo όνομά σου δηλώνει ο τάφος την πατρίδα σου την Κύμηπλην τα οστά σου κύμα ψυχρό της ακτής τα λευκαίνειΠικρό κακό για τον πατέρα σου τον Αριστόμαχο σε γάμοσε οδηγούσε μα μήτε κόρη μήτε και νεκρή σε πήγε

[πηγή Παλατινή Ανθολογία VII 291 Επιτάφιος Λόγος Αρχαία Ελληνικά Επιγράμματα μετάφραση και επίμετρο Παντελής Μπουκάλας Άγρα Αθήνα σ 49]

Ερώτηση Να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο μοιρολόγι της φώκιας με το οποίο κλείνει το ομότιτλο διήγημα του Παπαδιαμάντη και το παραπάνω επίγραμμα

3 ο Παράλληλο κείμενο laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo του ίδιου συγγραφέα

laquoΟ σκόπελος ο καλούμενος Μαυρομαντηλού δεν θrsquo απέχει πλείονας ή τριάκοντα οργυιάς από της παραλίας όπου ανοίγεται γραφική ωραία αγκάλη περιβάλλουσα το κύμα ορμητικόν κατά της ακτής χωρούν αμβλύ προσπίπτον επί της άμμου και υπrsquo αυτής καταπινόμενον Εκεί βλέπει χωρικήν γυναίκα κύπτουσαν επί τον αιγιαλόν πλύνουσαν ράκη τινά παρά την άκραν της αμμουδιάς εις την ρίζαν ενός βράχου εξέχοντος προς την θάλασσαν επικαμπούς επί το κύμα όπου τα νερά ήρχιζον να βαθύνωνται Ο βράχος ούτος εκαλείτο laquoΜύτικαςraquo και ήτο εξ εκείνων αφrsquo ων οι κολυμβηταί κατά το θέρος συνηθίζουσι να εκτελώσι τα εκπληκτικά εκείνα εις την θάλασσαν άλματα Ο υιός της γυναικός ταύτης παιδίον επταετές διαλαθών την προσοχήν της μητρός είχεν αναρριχηθεί επιτηδείως εις το ύψος του βράχου Αίφνης η μήτηρ του αισθανθείσα όπισθέν της εκ του αορίστου κενού την απουσίαν του παιδίου στρέφεται υψώνει την κεφαλήν και τον βλέπει επί της κορυφής του βράχου τείνοντα εις τα εμπρός τους γρόνθους κύπτοντα την κεφαλήν και παιδικούς γρυλλισμούς εκβάλλοντα Ο μικρός όστις είχεν ιδεί κατά το προλαβόν θέρος καολυμβητάς πηδώντας αφrsquo ύψους του βράχου τούτου εξετέλει μιμικήν ότι τάχα ήθελε να δώσει βουτιά από τον Μύτικα ως κάμνουσιν οι έφηβοι και οι ακμαίοι νεανίσκοι Η μήτηρ του ήρχισε να τον καλεί πλησίον της Ο Γιαννιός όστις εσκάλιζε με την αρπάγην του πέριξ της Μαυρομαντηλούς ήκουε τας φωνάς της γυναικός ταύτης laquoΚατέβα αρέ δαίμονα αρέ λύκε ξιδάτεraquo Αλλrsquo ο μικρός εκώφευεν Η μήτηρ οργισθείσα ανέτεινεν τον κόπανόν της διrsquo ου έτυπτε τα λευκαινόμενα ράκη προς το μέρος του βράχου και τον επέσειεν απειλητικώς προς τον παίδαmiddot laquoΈννοια σrsquo αρέ σκάνταλε έννοια σrsquo χάρε μαύρε Το βράδrsquo σα rsquoρθεί ο πατέρας σrsquo απrsquo το χωράφrsquo δώσε λόγοraquo Εκεί καθώς επέμενε να εκτελεί τους μίμους του ο μικρός αδιαφορών προς τας κραυγάς της μητρός του κύπτων ολίγον βαθύτερον ολισθαίνει εκβάλλει πεπνιγμένην κραυγήν και πίπτει μετά πλαταγισμού εις την θάλασσαν Το κύμα θα είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός Βυθίζεται εις τον πόντον και πάλιν ανέρχεται εις την επιφάνειαν και ασπαίρει και παραδέρνει και είτα βυθίζεται εκ δευτέρου Η γυνή μίαν αφήκε σπαρακτικήν διάτορον κραυγήν και πελιδνή περίτρομος αγρία καθώς εκράτει τον κόπανόν της επιβαίνει εις το κύμα Φθάνει μέχρι της οσφύος είτα μέχρι του στέρνου και με τον κόπανον αγωνιά να φθάσει το παιδίον πνιγόμενον ήδη και το δεύτερον εξαφανισθέν Αλλrsquo ως ήτο επόμενον διά της δίνης ην εσχημάτιζεν ο κόπανος εις το κύμα απεμάκρυνε μάλλον το αγωνιών σώμα ή το προσήγγιζεν εις την χείρα της μητρός Αύτη έκραξε και πάλιν βοήθειαν αλλά την στιγμήν εκείνην ουδείς των επιστρεφόντων εις την πολίχνην χωρικών ευρίσκετο εκεί πλησίονraquo

Ερώτηση Ποιες ομοιότητες όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενο εντοπίζετε ανάμεσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo και laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo

Δειγματική ΑπάντησηΣε ότι αφορά τη μορφή μπορούμε να επισημάνουμε ότι και στα δύο κείμενα έχουμε αφήγηση

σε τρίτο πρόσωπο από έναν παντογνώστη αφηγητήΧρήση της καθαρεύουσας για το κυρίως αφηγηματικό μέρος και τις περιγραφές ενώ έχουμε

δημοτική όταν ο λόγος δίνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας (Όταν μιλά η μητέρα στη Μαυρομαντηλού και τη μία φορά που ακούμε τη γριά-Λούκαινα να σχολιάζει το βοσκό στο Μοιρολόγι)

Στο περιεχόμενο οι ομοιότητες έχουν να κάνουν με τα δύο παιδιά που ξεφεύγουν από την προσοχή της μητέρας τους και βρίσκονται στην άκρη ενός βράχου Κοινό στοιχείο φυσικά είναι και η πτώση τους στη θάλασσα (Να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις τονίζεται το βάθος της θάλασσας Στη Μαυρομαντηλού μάλιστα για να τονίσει ο συγγραφέας το ύψος του βράχου χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση που χρησιμοποιεί και στο Μοιρολόγι για να αποδώσει το βάθος της θάλασσας ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός)

Κοινή είναι και η αναφορά στην ενασχόληση των δύο γυναικών που έχουν πάει στη θάλασσα για να πλύνουν ρούχα

Επίσης όπως η κραυγή της Ακριβούλας δεν ακούγεται από κανέναν έτσι και τις φωνές της μητέρας που ζητούσε βοήθεια δεν τις ακούει κανείς αφού όλοι βρίσκονται πολύ μακριά

Συμπληρωματικές ερωτήσεις (σε αυτές του σχολικού σας βιβλίου) για την εμπέδωση της Εισαγωγής laquoΗ Νέα Αθηναϊκή Σχολήraquo με βάση το κείμενο

1) Ποια laquoλαογραφικάraquo στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα2) Ποια στοιχεία του διηγήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε laquoηθογραφικόraquo (Όσα

έχουν σχέση με τα πρόσωπα με το χώρο στον οποίο κινούνται γενικά με τη λαϊκή παράδοση και με την ύπαιθρο)

3) Οι δύο ιδεολογικοί άξονες του συγγραφικού έργου του Παπαδιαμάντη είναι laquoτο ηθογραφικό στοιχείοraquo και η θρησκευτική προσήλωσηraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

4) Στο διήγημα συνυπάρχει ο laquoρεαλισμόςraquo με το laquoλυρισμόraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

5) Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι laquoρεαλιστικόraquo αλλά laquoποιητικόraquo Στο διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος Ποια είναι αυτά

6) Ποια στοιχεία laquoρεαλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα7) Ποια στοιχεία laquoνατουραλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα

4ο Παράλληλο κείμενο laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo του Γιορντάν Γιόφκωφ

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

[πηγή Παλατινή Ανθολογία VII 291 Επιτάφιος Λόγος Αρχαία Ελληνικά Επιγράμματα μετάφραση και επίμετρο Παντελής Μπουκάλας Άγρα Αθήνα σ 49]

Ερώτηση Να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στο μοιρολόγι της φώκιας με το οποίο κλείνει το ομότιτλο διήγημα του Παπαδιαμάντη και το παραπάνω επίγραμμα

3 ο Παράλληλο κείμενο laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo του ίδιου συγγραφέα

laquoΟ σκόπελος ο καλούμενος Μαυρομαντηλού δεν θrsquo απέχει πλείονας ή τριάκοντα οργυιάς από της παραλίας όπου ανοίγεται γραφική ωραία αγκάλη περιβάλλουσα το κύμα ορμητικόν κατά της ακτής χωρούν αμβλύ προσπίπτον επί της άμμου και υπrsquo αυτής καταπινόμενον Εκεί βλέπει χωρικήν γυναίκα κύπτουσαν επί τον αιγιαλόν πλύνουσαν ράκη τινά παρά την άκραν της αμμουδιάς εις την ρίζαν ενός βράχου εξέχοντος προς την θάλασσαν επικαμπούς επί το κύμα όπου τα νερά ήρχιζον να βαθύνωνται Ο βράχος ούτος εκαλείτο laquoΜύτικαςraquo και ήτο εξ εκείνων αφrsquo ων οι κολυμβηταί κατά το θέρος συνηθίζουσι να εκτελώσι τα εκπληκτικά εκείνα εις την θάλασσαν άλματα Ο υιός της γυναικός ταύτης παιδίον επταετές διαλαθών την προσοχήν της μητρός είχεν αναρριχηθεί επιτηδείως εις το ύψος του βράχου Αίφνης η μήτηρ του αισθανθείσα όπισθέν της εκ του αορίστου κενού την απουσίαν του παιδίου στρέφεται υψώνει την κεφαλήν και τον βλέπει επί της κορυφής του βράχου τείνοντα εις τα εμπρός τους γρόνθους κύπτοντα την κεφαλήν και παιδικούς γρυλλισμούς εκβάλλοντα Ο μικρός όστις είχεν ιδεί κατά το προλαβόν θέρος καολυμβητάς πηδώντας αφrsquo ύψους του βράχου τούτου εξετέλει μιμικήν ότι τάχα ήθελε να δώσει βουτιά από τον Μύτικα ως κάμνουσιν οι έφηβοι και οι ακμαίοι νεανίσκοι Η μήτηρ του ήρχισε να τον καλεί πλησίον της Ο Γιαννιός όστις εσκάλιζε με την αρπάγην του πέριξ της Μαυρομαντηλούς ήκουε τας φωνάς της γυναικός ταύτης laquoΚατέβα αρέ δαίμονα αρέ λύκε ξιδάτεraquo Αλλrsquo ο μικρός εκώφευεν Η μήτηρ οργισθείσα ανέτεινεν τον κόπανόν της διrsquo ου έτυπτε τα λευκαινόμενα ράκη προς το μέρος του βράχου και τον επέσειεν απειλητικώς προς τον παίδαmiddot laquoΈννοια σrsquo αρέ σκάνταλε έννοια σrsquo χάρε μαύρε Το βράδrsquo σα rsquoρθεί ο πατέρας σrsquo απrsquo το χωράφrsquo δώσε λόγοraquo Εκεί καθώς επέμενε να εκτελεί τους μίμους του ο μικρός αδιαφορών προς τας κραυγάς της μητρός του κύπτων ολίγον βαθύτερον ολισθαίνει εκβάλλει πεπνιγμένην κραυγήν και πίπτει μετά πλαταγισμού εις την θάλασσαν Το κύμα θα είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός Βυθίζεται εις τον πόντον και πάλιν ανέρχεται εις την επιφάνειαν και ασπαίρει και παραδέρνει και είτα βυθίζεται εκ δευτέρου Η γυνή μίαν αφήκε σπαρακτικήν διάτορον κραυγήν και πελιδνή περίτρομος αγρία καθώς εκράτει τον κόπανόν της επιβαίνει εις το κύμα Φθάνει μέχρι της οσφύος είτα μέχρι του στέρνου και με τον κόπανον αγωνιά να φθάσει το παιδίον πνιγόμενον ήδη και το δεύτερον εξαφανισθέν Αλλrsquo ως ήτο επόμενον διά της δίνης ην εσχημάτιζεν ο κόπανος εις το κύμα απεμάκρυνε μάλλον το αγωνιών σώμα ή το προσήγγιζεν εις την χείρα της μητρός Αύτη έκραξε και πάλιν βοήθειαν αλλά την στιγμήν εκείνην ουδείς των επιστρεφόντων εις την πολίχνην χωρικών ευρίσκετο εκεί πλησίονraquo

Ερώτηση Ποιες ομοιότητες όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενο εντοπίζετε ανάμεσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo και laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo

Δειγματική ΑπάντησηΣε ότι αφορά τη μορφή μπορούμε να επισημάνουμε ότι και στα δύο κείμενα έχουμε αφήγηση

σε τρίτο πρόσωπο από έναν παντογνώστη αφηγητήΧρήση της καθαρεύουσας για το κυρίως αφηγηματικό μέρος και τις περιγραφές ενώ έχουμε

δημοτική όταν ο λόγος δίνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας (Όταν μιλά η μητέρα στη Μαυρομαντηλού και τη μία φορά που ακούμε τη γριά-Λούκαινα να σχολιάζει το βοσκό στο Μοιρολόγι)

Στο περιεχόμενο οι ομοιότητες έχουν να κάνουν με τα δύο παιδιά που ξεφεύγουν από την προσοχή της μητέρας τους και βρίσκονται στην άκρη ενός βράχου Κοινό στοιχείο φυσικά είναι και η πτώση τους στη θάλασσα (Να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις τονίζεται το βάθος της θάλασσας Στη Μαυρομαντηλού μάλιστα για να τονίσει ο συγγραφέας το ύψος του βράχου χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση που χρησιμοποιεί και στο Μοιρολόγι για να αποδώσει το βάθος της θάλασσας ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός)

Κοινή είναι και η αναφορά στην ενασχόληση των δύο γυναικών που έχουν πάει στη θάλασσα για να πλύνουν ρούχα

Επίσης όπως η κραυγή της Ακριβούλας δεν ακούγεται από κανέναν έτσι και τις φωνές της μητέρας που ζητούσε βοήθεια δεν τις ακούει κανείς αφού όλοι βρίσκονται πολύ μακριά

Συμπληρωματικές ερωτήσεις (σε αυτές του σχολικού σας βιβλίου) για την εμπέδωση της Εισαγωγής laquoΗ Νέα Αθηναϊκή Σχολήraquo με βάση το κείμενο

1) Ποια laquoλαογραφικάraquo στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα2) Ποια στοιχεία του διηγήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε laquoηθογραφικόraquo (Όσα

έχουν σχέση με τα πρόσωπα με το χώρο στον οποίο κινούνται γενικά με τη λαϊκή παράδοση και με την ύπαιθρο)

3) Οι δύο ιδεολογικοί άξονες του συγγραφικού έργου του Παπαδιαμάντη είναι laquoτο ηθογραφικό στοιχείοraquo και η θρησκευτική προσήλωσηraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

4) Στο διήγημα συνυπάρχει ο laquoρεαλισμόςraquo με το laquoλυρισμόraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

5) Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι laquoρεαλιστικόraquo αλλά laquoποιητικόraquo Στο διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος Ποια είναι αυτά

6) Ποια στοιχεία laquoρεαλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα7) Ποια στοιχεία laquoνατουραλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα

4ο Παράλληλο κείμενο laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo του Γιορντάν Γιόφκωφ

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Ερώτηση Ποιες ομοιότητες όσον αφορά στη μορφή και στο περιεχόμενο εντοπίζετε ανάμεσα στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη laquoΤο μοιρολόγι της φώκιαςraquo και laquoΗ Μαυρομαντηλούraquo

Δειγματική ΑπάντησηΣε ότι αφορά τη μορφή μπορούμε να επισημάνουμε ότι και στα δύο κείμενα έχουμε αφήγηση

σε τρίτο πρόσωπο από έναν παντογνώστη αφηγητήΧρήση της καθαρεύουσας για το κυρίως αφηγηματικό μέρος και τις περιγραφές ενώ έχουμε

δημοτική όταν ο λόγος δίνεται σε κάποιο από τα πρόσωπα της ιστορίας (Όταν μιλά η μητέρα στη Μαυρομαντηλού και τη μία φορά που ακούμε τη γριά-Λούκαινα να σχολιάζει το βοσκό στο Μοιρολόγι)

Στο περιεχόμενο οι ομοιότητες έχουν να κάνουν με τα δύο παιδιά που ξεφεύγουν από την προσοχή της μητέρας τους και βρίσκονται στην άκρη ενός βράχου Κοινό στοιχείο φυσικά είναι και η πτώση τους στη θάλασσα (Να σημειωθεί ότι και στις δύο περιπτώσεις τονίζεται το βάθος της θάλασσας Στη Μαυρομαντηλού μάλιστα για να τονίσει ο συγγραφέας το ύψος του βράχου χρησιμοποιεί την ίδια έκφραση που χρησιμοποιεί και στο Μοιρολόγι για να αποδώσει το βάθος της θάλασσας ως δύο αναστήματα ανδρός υπεράνω της θαλάσσης είχε βάθος πλέον ή διπλούν αναστήματος ανδρός)

Κοινή είναι και η αναφορά στην ενασχόληση των δύο γυναικών που έχουν πάει στη θάλασσα για να πλύνουν ρούχα

Επίσης όπως η κραυγή της Ακριβούλας δεν ακούγεται από κανέναν έτσι και τις φωνές της μητέρας που ζητούσε βοήθεια δεν τις ακούει κανείς αφού όλοι βρίσκονται πολύ μακριά

Συμπληρωματικές ερωτήσεις (σε αυτές του σχολικού σας βιβλίου) για την εμπέδωση της Εισαγωγής laquoΗ Νέα Αθηναϊκή Σχολήraquo με βάση το κείμενο

1) Ποια laquoλαογραφικάraquo στοιχεία εντοπίζετε στο διήγημα2) Ποια στοιχεία του διηγήματος μας επιτρέπουν να το χαρακτηρίσουμε laquoηθογραφικόraquo (Όσα

έχουν σχέση με τα πρόσωπα με το χώρο στον οποίο κινούνται γενικά με τη λαϊκή παράδοση και με την ύπαιθρο)

3) Οι δύο ιδεολογικοί άξονες του συγγραφικού έργου του Παπαδιαμάντη είναι laquoτο ηθογραφικό στοιχείοraquo και η θρησκευτική προσήλωσηraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

4) Στο διήγημα συνυπάρχει ο laquoρεαλισμόςraquo με το laquoλυρισμόraquo Να τεκμηριώσετε την παραπάνω διαπίστωση παραθέτοντας από δύο στοιχεία για το καθένα μέσα από το κείμενο

5) Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι laquoρεαλιστικόraquo αλλά laquoποιητικόraquo Στο διήγημα προϋπάρχουν ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος Ποια είναι αυτά

6) Ποια στοιχεία laquoρεαλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα7) Ποια στοιχεία laquoνατουραλισμούraquo εντοπίζετε στο διήγημα

4ο Παράλληλο κείμενο laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo του Γιορντάν Γιόφκωφ

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

Χουγιάζοντας τα σκυλιά του ο Πέτρ Μοκάνιν κατάλαβε πως ο άγνωστος είχε κάποιο λόγο κάποια αμηχανία μάλλον που ερχόταν σε αντάμωσή του Διαβολόστειλε τα σκυλιά και ξαναπρόσεξε τον άνθρωπο Το κόκκινο γιλέκο του μαρτύραγε πως ερχόταν από το Ντελίορμαν Ήταν ένας χωριάτης μεγαλόκορμος και ρωμαλέοςmiddot μα τα πάντα μιλάγανε πως ήτανε φτωχός πως γεννήθηκε φτωχός το χοντρομπαλωμένο πουκάμισό του το ξεφτισμένο ζουνάρι το παλιοπαντέλονό του Και ξυπολιάς Με πρώτη ματιά έδειχνε παλικαράς ζόρικος αλλά ο Μοκάνιν γλήγορα κατάλαβε πως είχε να κάνει με έναν από εκείνους τους άκακους τύπους που όπως λένε παραμεράνε μπροστά και σ ένα μερμήγκι

Ο χωριάτης χαιρέτησε μουρμούρισε κάτι σαν Πώς τα πάτε κατά δω σείς αλλά ήταν φανερό πως το μυαλό του αλλού έτρεχε πως τον βασάνιζαν έγνοιες βαριές

Κάρφωσε τα μάτια κατά μπρος και με μια χαρακτηριστική χειρονομία ρώτησε αν το χωριό Μαντζιλάρι ήταν ακόμη μακριά Αφού τον κατατόπισε ο Μοκάνιν παρατήρησε στο δρόμο μια σούστα με ένα άλογο Αναμφίβολα ήτανε του χωριάτη που την άφησε εκεί για νά ρθει για πληροφορίες Στην καρότσα περίμενε μια γυναίκα διπλωμένη στα δυο τα χέρια χωμένα στα σκουτιά της το τσεμπέρι λυτό με τις άκρες του πάνου στους ώμους της Είναι αλήθεια πως έκανε κάψα αλλά ο Μοκάνιν ήξερε πως οι γυναίκες ξεμπαμπουλωδένουνται όταν τις τσακάνε οι έγνοιες προπαντός η κάψα Στο βάθος της καρότσας βρισκόταν μια άλλη γυναίκα λιανούλα έμοιαζε νέα κοπέλα ξαπλωμένη και τυλιγμένη με μια κουβέρτα με το κεφάλι ακουμπισμένο σε χωριάτικες σκουρόχρωμες μαξιλάρες Ξάπλωνε με το πλάι και δεν έβλεπε κανείς το πρόσωπό της

- Έχεις κάναν άρρωστο ρώτησε ο Μοκάνιν- Ναι Την κόρη μου δεν πάει καλάΟ χωριάτης άφησε το βλέμμα του να πλανηθεί στο κοπάδι τα πρόβατα που σταλίζανε κει

σ ένα ξέφωτο αλλά ούτε που τα έβλεπε - τα μάτια του τα βάραιναν άλλες ανησυχίες- Αν σου ιστορήσω τη στενοχώρια μου είπεhellip αλλά καλύτερα να μη μιλά κανείς για

τέτοιαhellip- Δεν είσαι ντόπιοςmiddot από πού είσαι ρώτησε ο Μοκάνιν- Από το Κιουτσούκ Αχμέτ τώρα το λένε Ναντέζνταmiddot εκεί πέρα κοντά στο Ροκ Τώρα

περνώ από δω Πηγαίνω από χωριό σε χωριό πουλώντας χούμα [1] Στον τόπο μας υπάρχει καλό χούμα και οι γυναίκες το αγοράζουν Σαν φτάνω κατά τα παραλιακά μέρη αγοράζω ψάρια σταφύλια ή ότι βρίσκω Με το θέλημα του Θεού ζούμε τα κουτσοβολεύουμε Μόνον να μη μας τύχαινε τούτη η δυστυχίαhellip

Κάθισε καταγής έβγαλε την πέτσινη καπνοσακούλα του κι άρχισε να στρίβει τσιγάρο Ο Μοκάνιν κάθισε δίπλα του και παρατήρησε πως τα χοντρά τραχιά του δάχτυλα τρέμανε

- Δεν είχαμε τύχη με τα παιδιά μας αρχίνισε Τρία μας πεθάνανε κούτσικα Μας έμεινε μονάχα τούτη δω Έριξε μια ματιά κατά τη σούστα Την προσέχουμε σαν την κόρη των ματιών μας Κόβουμε και τη μπουκιά από το στόμα μας για να τη ντένουμε σαν τις άλλες κοπέλες για να μη μας στενοχωριέται βλέποντάς τες Ο Θεός μάς την άφησε μέχρι τα τώρα Αλλά από μερικό καιρό τώρα μαραίνεται Πουθενά δεν πονά αλλά ούλο και λιώνει Την άκουσα να λέει στη μάνα της πως στενοχωριέται βλέποντας τις φίλες της να παντρεύουνται κι αυτή να μένειhellip

- Κόρη μου της είπα μην κάνεις έτσι θά ρθει και η σειρά σου Τι τηράς τις άλλες Εκείνες είναι πλούσιες Οι νέοι σήμερα ψάχνουν για προίκα Αλλά και συ θα παντρευτείς μη σκιάζεσαι δεν σε πήραν τα γεράματα διάολεhellip

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

- Τι ηλικία έχει- Περπατά για τα είκοσι Της Παναγιάς θα μπει- Είναι νέα λοιπόν- Έτσι σκέφτουμαι νέαΟ χωριάτης σιώπησε ξανάριξε το βλέμμα του κατά τα πρόβατα χωρίς όμως να τα βλέπει

Από δίπλα στον αέρα που φλεγόταν ανέβηκε η στριγγιά κραυγή του τζίτζικα- Τούτο το καλοκαίρι με παρακάλεσε να την αφήσω να πάει στο θέρο μαζί με τους

άλλους Είμαστε φτωχοί έχουμε ανάγκη από λεφτά αλλά βλέποντάς την έτσι αδυνατούλα με αρρωστημένη όψη δεν ήθελα laquoΣε παρακαλώ πατέρα άφησέ με να πάω με τους άλλουςraquo Καλά αφού τόσο τό θελε είπα το ναι Τώρα δεν ήμουν εκεί για να δω Κοιμόντουσαν στα χωράφια Δεν ξέρω παρά ότι μου διηγήθηκε η ιδιανή Μια φορά θερίσανε όλη τη μέρα το βράδυ φάγανε τραγουδήσανε γελάσανε μετά κοιμηθήκανε Η Νόνκα έτσι λένε την κόρη μου κοιμήθηκε όπως οι άλλες laquoΞάπλωσα πατέραraquo μου διηγήθηκε laquoανάμεσα στα χορτάρια πίσω από μια θυμωνιά για απάγγειο σκεπάστηκα κι αποκοιμήθηκα Ξάφνου ένιωσα στ αστήθι μου κάτι βαρύ κρυαδερό Άνοιξα τα μάτια ένα φίδιraquo

- Λοιπόν τι έγινε- Μάλιστα ένα φίδι Κουλουριασμένο κοιμισμένο στ αστήθι της Η κόρη μου έμπηξε μια

κραυγή και στην τρομάρα της βούτηξε το φίδι και το πέταξε μακριά- Το σβούρισε λοιπόν Γίνουνται τέτοια κατά το θέρο Και γω άκουσα πως ένα φίδι μπήκε

στο στόμα μιας γυναίκας Αλλά τη δάγκωσε Δεν τη δάγκωσε ε- Όχι Ήταν πάνου στ αστήθι της Το φούχτωσε και το πέταξε Αυτά μου είπε Είναι

αλήθεια ονειρεύτηκε Δεν ξέρω Αλλά από κείνη τη μέρα δεν πάει καλά Η κόρη μου ξεραίνεται σαν κλαράκι Πονάει στ αστήθι laquoπονάωraquo λέει laquoεκεί που κοιμήθηκε το φίδιraquo

- Να μια ιστορία είπε ο Μοκάνιν έκπληκτος Και πού την πας τώρα στο γιατρό- Ω οι γιατροί έχω τόσους δειhellip Την πάω τώρα πώς να στο πωhellip εάν εξαρτιόταν μόνον

από μέναhellip δεν πιστεύω σε τέτοια αλλά οι γυναίκεςhellip ξέρειςhellip και μετά είναι άρρωστη και είναι κόρη μουhellip

Η φωνή του τρεμούλιαζε σιώπησε Ξαναπλανήθηκε το βλέμμα του μετά πέρασε την παλάμη του στα μουστάκια του στα γκρίζα σκληρά και κακοξυρισμένα γένια του Ο Μοκάνιν καταλάβαινε καλά πως όλες τούτες τις άσπρες τρίχες τις φέρανε τα βάσανα

- Την άλλη βραδιά ξανάρχισε ο χωριάτης γυρίσανε από τα ναυπηγεία που δουλεύανε μερικοί συντοπίτες μας Μιλήσανε για το ένα και για το άλλο πού να ξέρεις Δε σοβαρευόντουσαν μπορεί και να καλαμπούριζαν Και νάσου η Στοένιτζα μια λογού από κείνες που ούλα τα ξέρουν στο σπίτι μας πηλάλα laquoΓκούντσοraquo Έμπηξε μια φωνή από την πόρτα laquoέχεις τύχη η Νόνκα είναι τυχερή Η Νόνκα είναι τυχερή Καλή επιτυχίαraquo - Μα τι τρέχει είπα εγώ

- Οι Σιντέροφ ο Νικόλας και ο Πένιου γυρίσανε από τα ναυπηγεία Λένε πως στο Μαντζιλάρι φάνηκε ένα άσπρο χελιδόνι Άσπρο σαν το χιόνι

- Και τι μ αυτό- Μα δεν ξέρεις πως ο άρρωστος που το βλέπει γειαίνει στο λεπτό ότι κι αν έχει Άσπρο

χελιδόνι παρουσιάζεται κάθε εκατό χρόνια Ξέρεις Γκούντσο είπε δεν πρέπει να χάνεις λεφτό Πήγαινε κει τη Νόνκα Δεν μπορούσα να κάμω αλλιώς η μικρή άρχισε να κλαίει η μάνα τα ίδια και να μας

- Μα είναι αλήθεια ρώτησε δυνατά ο Μοκάνιν Και πού είναι αυτό αυτό το χελιδόνι- Στο είπα φάνηκε στο Μαντζιλάρι

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

-Άσπρο λες- ΚάτασπροΟ Μοκάνιν έκπληκτος έριξε μια ματιά κατά το δρόμο Κάθε μέρα με τα πρόβατά του

τριγυρνούσε εκεί σε κείνο το ξέφωτο τα στάλιζε αλλά του φάνηκε σαν να μην είχε παρατηρήσει τα αναρίθμητα χελιδόνια που κουρνιάζανε στα σύρματα του τηλεγράφου Εξάλλου τίποτα το παράξενο Πλησίαζε της Μεταμόρφωσης και τούτην την εποχή τα χελιδόνια και τα λελέκια μαζεύουνται πριν φύγουν για τις ζεστές χώρες Είχε τόσα χελιδόνια το ένα δίπλα στο άλλο που το σύρμα έκανε κοιλιά από το βάρος τους και έμοιαζε σαν κομπολόι Σωρό χελιδόνια αλλά ούλα τους μαύρα

- Να γιατί ρθα εδώ είπε ο χωριάτης τούτη τη φορά θαρρεμένος και με κάποια ανακούφιση Και βλέποντάς σε είπα δεν πα να τον ρωτήσω μπορεί να είδε το άσπρο χελιδόνι μπορεί ν άκουσε να μιλάνεhellip

- Όχι αδελφέ Ένα άσπρο χελιδόνι Δεν το είδα και δεν άκουσα για τούτο να μιλάνεΑλλά αμέσως ο Μοκάνιν σκέφτηκε πως με αυτά που είπε οι άνθρωποι αυτοί θα χάνανε

ολοκληρωτικά το θάρρος τους και πρόστεσε- Αλλά μπορεί και να υπάρχει Ναι μπορεί Οπωσδήποτε υπάρχουν άσπρα βουβάλια

άσπρα ποντίκια άσπρες κουρούνες Γιατί κι ένα χελιδόνι Και από τη στιγμή που κάτι τέτοιο λέγεται πρέπει να υπάρχει κιόλαςhellip

- Ποιος ξέρει έκαμε ο χωριάτης αναστενάζοντας Εγώ δεν πιστεύω αλλά οι γυναίκες ξέρειςhellip

Και σηκώθηκε Συγκινημένος ο Μοκάνιν σηκώθηκε κι αυτός για να τον συντροφέψει για να δει και την νέα κοπέλα Μόλις πλησιάζανε στο δρόμο η μάνα μια γυναίκα κιτρινιάρα τσακισμένη από τη ζωή κάρφωσε τα μάτια επίμονα στο πρόσωπο του άντρα της για να μαντέψει τα νέα Η νέα κοπέλα γυρισμένη πάντα στο πλευρό παρατηρούσε τα κουρνιασμένα στο τηλεγραφικό σύρμα χελιδόνια

- Λέει πως το χωριό δεν είναι μακριά είπε δυνατά ο χωριάτηςΑκούοντας τη φωνή του η νέα κοπέλα γύρισε Ήταν σαν ένα αποξηραμένο κλαράκι

έτοιμη να θρυψαλιαστεί Το κορμί της ροκανισμένο από την αρρώστια μόλις που διαγραφόταν κάτου από την κουβέρτα Στο κέρινο πρόσωπό της μόνον τα μάτια καίγανε ακόμα από τη λάμψη της νιότης Παρατηρούσε μια τον πατέρα της μια τον Μοκάνιν

- Νόνκα να ένας που είδε κιόλας το χελιδόνι είπε ο χωρικός παίρνοντας για μάρτυρα το Μοκάνιν Είναι κει κάτου στο χωριό Μια και το είδαν θα το δούμε και μεις

- Αλλά θα το δούμε και μεις τάχατε είπε η νέα κοπέλα και τα καθάρια μάτια της ανάψανεΟ Μοκάνιν ένιωσε ένα σφύξιμο ένας κόμπος στάθηκε και τον έπνιγε κει στο λαρύγγι του

πάχνες σκέπασαν τα μάτια του- θα το δείτε μικρή είπε υψώνοντας τη φωνή Αφού εγώ το είδα γιατί όχι και σεις Το

είδα με τα ίδια μου τα μάτια ένα χελιδόνι άσπρο κάτασπρο Θα το δεις και συ Ο Θεός θα σου κάνει αυτή τη χάρη Θα του δεις κόρη μου και θα γειάνεις είσαι τόσο νέα Σου το λέω πως θα το δεις και πως θα γίνεις καλά τίποτα μη σκιάζεσαιhellip

Η μάνα κουκούλωσε τα μάτια και ξέσπασε σ ένα κλάμα λυγμικό Ο άντρας με το μεγάλο γερό κορμί ξερόβηξε συνέχεια κάμποσες φορές έπιασε τα χαλινάρια και ξεκίνησαν

- Άιντε καλή τύχη Φώναξε ο Μοκάνιν Το χωριό δεν είναι μακριά Θα σας πάνε τα τηλεγραφικά σύρματα Ακολουθάτε τα

Για πολλή ώρα απόμεινε κει στο δρόμο παρατηρώντας να ξεμακραίνει η μάνα με το μαύρο μαντήλι η νέα κοπέλα πλαγιασμένη πάντα στό να πλευρό ο ψηλόκορμος χωριάτης

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]

που περπατούσε καμπουριασμένος τραβώντας το άλογό του από τα χαλινάρια τα χελιδόνια τέλος Εκείνα πετούσαν στο πέρασμά τους ξαναγύριζαν σε λίγο για να καθίσουν πάνου στο τηλεγραφικό σύρμα

Αφαιρεμένος σαν από συλλοή βαριά ο Μοκάνιν ξαναγύρισε στα πρόβατά του και ξαναρχίνησε τη δουλειά του - έκοβε τσαρβούλια [2] από αλογοτόμαρο laquoΈνα άσπρο χελιδόνιraquo έλεγε και ξανάλεγε laquoΥπάρχει τάχαraquo

Ένιωθε ένα βάρος στ αστήθι κάτι τον παίδευε Μετά αφήνοντας το σουβλί να ξεφύγει από χέρι του σήκωσε τα μάτια κατά τον ουρανό και είπε μεγαλόφωνα

laquoΠολυεύσπλαχνε Θεέ πόσος πόνος και βάσανα πάνου σε τούτη τη γηraquoΚι έριξε τη ματιά του ξανά κατά τη σούστα που χανόταν

Σημειώσεις1 Χώμα ειδικό άσπρο που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να λούζουνε τα μαλλιά τους καθώς και για σοβάτισμα των σπιτιών (Σ τ Μ)2 Τσαρούχια (Σ τ Μ)

[πηγή Γιορντάν Γιόφκωφ laquoΤο άσπρο χελιδόνιraquo Ανθολογία βαλκανικού διηγήματος Τόμ Α΄ Βουλγαρικό διήγημα μτφρ Πέτρος Πεντελικός εκδ Μνήμη Αθήνα 1974 σ 79-84]

• Πεζογράφος
• • Ενδεικτικές επισημάνσεις
  • • ΙΙΙ laquoΚαθώς είχε νυχτώσει ήδη hellip του κόσμουraquo
    • • Ο χρόνος της ιστορίας είναι προγενέστερος από το χρόνο της αφήγησης διανθίζεται από αναδρομικές διηγήσεις και είναι συγκεκριμένος το ηλιοβασίλεμα το laquoθάμβος του ήλιουraquo Αυτήν την ώρα διάλεξε η γριά Λούκαινα ένα από τα πρόσωπα του διηγήματος να κατέβει στην παραλία να πλύνει τα ρούχα της και ουσιαστικά ο χρόνος του διηγήματος ξεκινά με την παρουσίασή της στο σκηνικό το οποίο δεν αλλάζει Ο χρόνος κινείται με αργότατους ρυθμούς πένθιμου εμβατηρίου Ο βοσκός laquoείχε καθίσειraquo σε μια πλαγιά και παίζει τη φλογέρα του και μια γολέτα πλέει με δυσκολία μέσα στο λιμάνι αφού laquoδεν έπαιρναν τα πανιά της και δεν έκαμπτε ποτέ τον κάβον τον δυτικόraquo Η κίνηση είναι αργή και η αίσθηση των πραγμάτων βαριά
      • Το laquoΜοιρολόγι της φώκιαςraquo αν και μικρό σε έκταση έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη Δύσκολα μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει κεντρικό ήρωα ή θεματικό πυρήνα αφού και τα θέματα και τα πρόσωπα του διηγήματος είναι ισοβαρή Το θεματικό κέντρο φαίνεται είναι ο πνιγμός της Ακριβούλας Όμως μέχρι να φτάσει εκεί ο συγγραφέας ήδη έχει μιλήσει για χίλια δύο πράγματα της καθημερινής ζωής της Σκιάθου αλλά και γενικά των ανθρώπων
      • • 2ο Παράλληλο κείμενο Ξενοκρίτου Ροδίου [επίγραμμα]