ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΠΕ ΜΑΡΩΝΕΙΑΣ

ΕΕθθννιικκόό ΘΘεεµµααττιικκόό ∆∆ίίκκττυυοο

««ΤΤαα ΕΕυυρρωωππααϊϊκκάά ΜΜοοννοοππάάττιιαα ΕΕ66 κκααιι ΕΕ44»»

Υποστηρικτκό Εκπαιδευτικό Υλικό

για τις Σχολικές Περιβαλλοντικές Οµάδες

µέρος Α΄

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ∆ΕΙΑΣ ∆ΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μαρώνειας

Ίµερος 201 3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Αντί προλόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Εισαγωγικά

Το µονοπάτι. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Τα Ευρωπαϊκά ορειβατικά

µονοπάτια Ε6 και Ε4. . . . . . . . . . . . . . .

∆ραστηριότητες

Περιβαλλοντικό µονοπάτι. . . . . .

Πορταίτα φυτών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Συνοδοιπορώντας (α΄). . . . . . . . . . .

Συνοδοιπορώντας (β΄). . . . . . . . . . .

Χρήσιµο υλικό

Αλληλεπιδράσεις φυσικού

και ανθρωπογενούς

περιβάλλοντος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Υγεία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Προετοιµασία των οµάδων

για εξόρµηση στο πεδιο. . . . . . . .

Φύλλα εργασίας

Συµπράξεις σχολείων στο

µονοπάτι. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Υγεία και καλή καρδιά. . . . . . . . . . .

Παρατήρηση µε τη βοήθεια

πυξίδας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Καρτέλα καταγραφής

χλωρίδας και πανίδας. . . . . . . . . . .

∆ρόµοι του νερού. . . . . . . . . . . . . . . . . .

Οι βρύσες στο µονοπάτι. . . . . . .

Ανθρωπογενές και φυσικό

περιβάλλον. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Η χλωρίδα στο µονοπάτι. . . . . . .

2

3

4

1 1

1 2

1 3

1 5

1 6

1 9

22

24

28

29

31

32

35

37

38

Εθνικό Θεµατικό ∆ίκτυο«Τα Ευρωπαϊκά Ορειβατικά Μονοπάτια Ε6 και Ε4»Υποστηρικτικό Εκπαιδευτικό Υλικόγια τις Σχολικές Περιβαλλοντικές Οµάδες - µέρος Α΄

Επιµέλεια ύλης:Γεώργιος ΣερµπέζηςΥπεύθυνος Λειτουργίας Κ.Π.Ε. Μαρώνειας

Μαρία Μαχαιρίδου, Ph.D.Παιδαγωγική Οµάδα Κ.Π.Ε. Μαρώνειας

∆ηµιουργικό:Για το Κ.Π.Ε. Μαρώνειας - Μαρία Μαχαιρίδουπούς.

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή µέρους ή όλου του περιεχοµένου για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό βρίσκεται υπό συνεχή επικαιροποίηση. Είναιπροτεινόµενο για την υποστήριξη των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του ∆ικτύου και

µπορεί να προσαρµοσθεί από τους εκπαιδευτικούς που συντονίζουν τιςΠεριβαλλοντικές Οµάδες, ανάλογα µε το επιµέρους θέµα, τα χαρακτηριστικά του

µαθησιακού τους δυναµικού, τις τοπικές ιδιαιτερότητες κ.ά.

Το περιεχόµενο του υλικού χωρίζεται σε τέσσερα µέρη. Στο πρώτο, υπάρχουνεισαγωγικά στοιχεία για τα µονοπάτια, για το ∆ίκτυο, τις διαδικασίες λειτουργίας, τις

προτεινόµενες παιδαγωγικές προσεγγίσεις για τη θεµατολογία του κ.ά.Στο δεύτερο, παρατίθενται εκπαιδευτικές δραστηριότητες. ∆ύο από αυτές αναφέρονται

σε σχολικές µονάδες τυπικής αγωγής και δύο, σε µικτές συµπράξεις σχολείων.Το τρίτο µέρος του οδηγού περιέχει χρήσιµο υλικό για περαιτέρω ανάπτυξη των δικώνσας, εξατοµικευµένων εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, φύλλων εργασίας κ.ά. για την

προσέγγιση των θεµατικών ενοτήτων του ∆ικτύου.Στο τελευταίο µέρος, θα βρείτε προτεινόµενα φύλλα εργασίας για τους µαθητές.

Το εκπαιδευτικό υλικό του ∆ικτύου προβλέπεται να ολοκληρωθεί, κατά τη διάρκεια τηςπορείας λειτουργίας του, µε την ενεργό συµµετοχή όλων των µελών του.

Ευχή και προσδοκία όλων αποτελεί, περπατώντας στα «µονοπάτια» του ∆ικτύου µας,να επιτευχθούν σχέσεις ουσιαστικής, αειφορικής συνεργασίας, ανταλλαγής εµπειριών,

απόψεων και γνώσεων.

Εκ µέρους τηςΠαιδαγωγικής Οµάδας του Κ.Π.Ε. ΜαρώνειαςΣυντονιστικής Επιτροπής καιΠαιδαγωγικής Οµάδας του ∆ικτύου

Ο ΠρόεδροςΓεώργιος Σερµπέζης, Υπεύθυνος λειτουργίας Κ.Π.Ε. Μαρώνειας

Αντί προλόγου. . .

Εισαγωγικά

Συζήτηση στην τάξη:

Εκτιµούν οι µαθητές την

προσωπική ευθύνη για την

τωρινή ή την µελλοντική

κατάσταση του µονοπατιού;

Ποια πιστεύουν ότι είναι η δική

τους συµµετοχή στην εξέλιξη

αυτή;

Ποιες ενέργειες µπορούν να

κάνουν µόνοι ή µε τους φίλους

τους, στην κατεύθυνση της

διατήρησης ή της βελτίωσης

του µονοπατιού;

Ιδέα!

Το µονοπάτι

Στην αρχή ήταν το µονοπάτι-Από τα σκοτεινά χρόνια των

µύθων ένωνε τις ανθρώπινες κοινότητες. . .Τα ίχνη των

πολιτισµών έχουν χαραχθεί ανεξίτηλα πάνω του-Η

εξέλιξη του πολιτισµού, µε τα χρόνια, το υποκατέστησε-

Ενώ στο µονοπάτι διάβαιναν πεζοπόροι και ζώα (όνοι,

ηµίονοι κ.ά.), ο άνθρωπος χρειάστηκε αµαξιτούς δρόµους,

αρµατοτροχιές και, αρκετά µετά, σιδηροτροχιές. Στο τέλος,

η άσφαλτος και το αυτοκίνητο πήραν την αποκλειστικότητα

στις µεταφορές και τις συγκοινωνίες.

Τα µονοπάτια απέµειναν στα παραµύθια των γιαγιάδων

και στα ψηλά βουνά. Εκεί, οι ορειβάτες ήταν οι πρώτοι που

συνειδητοποίησαν, από τη δεκαετία του ’60, την ανάγκη

συντήρησης και αναβάθµισής τους. Έδωσαν ώθηση σε µια

πανευρωπαϊκή προσπάθεια χάραξης και σήµανσης των

µονοπατιών.

Το µονοπάτι δεν είναι µία µονοδιάστατη διαδροµή, από

ένα σηµείο εκκίνησης προς ένα σηµείο άφιξης. ∆ιασχίζει

τόπους µε ιδιαίτερη χλωρίδα, πανίδα, κλιµατολογικές

συνθήκες, γεωµορφολογικό ανάγλυφο, αλλά και µε βαθιά

ίχνη ανθρώπινης παρουσίας (ιστορία του µονοπατιού,

λαογραφικοί θρύλοι και παραδόσεις για το µονοπάτι,

κτίσµατα κατά τη διαδροµή, ιστορικά γεγονότα κ.ά.).

Η πολυπλοκότητα και αλληλεπίδραση όλων αυτών των

παραµέτρων γύρω από ένα µονοπάτι δηµιουργεί µια

ιδιαίτερη γοητεία, ένα κέντρισµα στο νου για τη µελέτη του.

∆ιάκριση

Υπάρχουν πολλών ειδών µονοπάτια:

• Σε αστικό/προαστιακό περιβάλλον ή σε περιβάλλον

υπαίθρου.

• Χαρτογραφηµένα και ενταγµένα σε εθνικό ή διεθνές

δίκτυο, µε σήµανση της διαδροµής ή αχαρτογράφητα.

• Ορειβατικά ή πεζοπορικά.

Κριτήρια διάκρισης µεταξύ πεζοπορίας, ορεινής

πεζοπορίας και ορειβασίας είναι η υψοµετρική διαφορά

(έως 300 µ. η πεζοπορία, 300-600µ. η ορεινή και πάνω

από 600 µ. η ορειβασία), οι εδαφικές δυσκολίες

(κλιµακώνονται ανάλογα) και ο χρόνος και το µήκος της

διαδροµής. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται διαφορετικός

εξοπλισµός και εφοδιασµός.

Μαρία ∆οντά, Υπεύθυνη Σχολικών ∆ραστηριοτήτων ν. Αργολίδας

σελίδα 3

. . .εισαγωγικά

Υπάρχουν άλλα;

Υπάρχουν και µικρότερης,

τοπικής σηµασίας, µονοπάτια

που οδηγούν σε

κορυφογραµµές (συχνά σε

ξωκκλήσια ή ορειβατικά

καταφύγια) και είναι αρκετά

δύσκολα για µη ασκηµένους

οδοιπόρους.

Υπάρχουν και άλλα µονοπάτια

που είναι ιδανικά για

πεζοπορία, κυρίως στο

περιαστικό περιβάλλον

πολλών πόλεων και

χρησιµοποιούνται για την

καθηµερινή άσκηση των

πολιτών.

Τα τελευταία χρόνια,

αναπτύσσονται τα

«σιδηροδροµικά µονοπάτια».

Επάνω σε εγκαταλελειµµένες

σιδηροτροχιές διαµορφώνονται

πεζοπορικές διαδροµές.

Τα Ευρωπαϊκά ΟρειβατικάΜονοπάτια Ε6 και Ε4

Τα ορειβατικά µονοπάτια µεγάλων διαδροµών που

διασχίζουν την Ευρωπαϊκή ήπειρο και καταλήγουν στην

Ελλάδα και την Κύπρο είναι τα Ε6 και Ε4.

• Το Ε6 ξεκινάει από τον Αρκτικό κύκλο, διασχίζει την

Ανατολική Ευρώπη και περνάει από τις ακτές της

Αδριατικής. Συνεχίζει στην Ελλάδα (από τις ακτές της

Θεσπρωτίας) και καταλήγει στο «Φεγγάρι» (όρος Σάος)

στη Σαµοθράκη. Οριοθετεί µία πορεία από τη ∆ύση στην

Ανατολή (από τη Ρώµη, στη Νέα Ρώµη) και έχει συνολικό

µήκος περίπου 5.200 χλµ.

• Το Ε4 ξεκινάει από το Γιβραλτάρ, διασχίζει την Ιβηρική

χερσόνησο και περνάει από τις Άλπεις και τις ∆ειναρικές

Άλπεις. Στην Ελλάδα χαράσσει µια κάθετη πορεία από την

Πίνδο µέχρι την Πελοπόννησο (δηλαδή, την πορεία των

αποδηµητικών πουλιών ή την κάθοδο βορείων λαών προς

τη Μεσόγειο). Συνεχίζει στην Κρήτη και καταλήγει στην

Κύπρο. Έχει συνολικό µήκος περίπου 6.500 χλµ.

Επειδή η χάραξή τους δεν αναδείκνυε όλες τις οµορφιές

και την ποικιλοµορφία του ελληνικού τοπίου στον

περιπατητή, σηµειώθηκαν επτά επιπρόσθετα µονοπάτια

µεγάλων διαδροµών:

• Τέσσερα στη Βόρεια Ελλάδα και τη Θεσσαλία (Ο1 , Ο2,

Ο3, Ο4).

• Τρία στην Πελοπόννησο (31 , 32,33).

Τα µονοπάτια αυτά συµπληρώνουν τα Ευρωπαϊκά

µεγάλων διαδροµών, ακολουθούν ιστορικές διαδροµές, µε

συνηθέστερη την πορεία από τα ορεινά λιβάδια στα

χειµαδιά. Σχηµατίζουν ένα ευρύτερο δίκτυο µονοπατιών

που επιτρέπει στον περιπατητή να εγκαταλείψει τα

Ευρωπαϊκά µονοπάτια σε συγκεκριµένες θέσεις και να

συνεχίσει την πορεία του προς τα Εθνικά. Στα µονοπάτια

υπάρχει σήµανση, ώστε να µην χάνεται ο περιπατητής.

Αναβίωση µονοπατιών

Η αναβίωση του ενδιαφέροντος για τα µονοπάτια, τα

τελευταία χρόνια, υπαγορεύτηκε από πολλούς λόγους:

• Περιβαλλοντικούς.

• Υγείας.

•Οικονοµικούς.

σελίδα 4



Υπάρχουν άλλα;

Τα «πολιτιστικά µονοπάτια»

είναι ακόµα µια σύγχρονη

εξέλιξη της διαδικασίας

αξιοποίησης πεζοπορικών

διαδροµών. ∆ιαδροµές που

έπαιξαν ρόλο σε διάφορες

ιστορικές στιγµές, όπως

µάχες, πορείες προσκυνητών,

δρόµοι που συνέδεαν

αρχαιολογικής σηµασίας

τόπους, µονοπάτια του

Παυσανία κ.ά.

Τα «θεµατικά µονοπάτια» είναι

«δρόµοι» που προβάλλουν

συγκεκριµένες παραγωγικές

διαδικασίες και έχουν τύχει

αδρής οικονοµικής ενίσχυσης,

όπως, για παράδειγµα, δρόµοι

του Κρασιού, δρόµοι της Ελιάς

κ.ά.

Ο ορειβατικός-πεζοπορικός τουρισµός αποτελεί µια

αναδυόµενη µορφή εναλλακτικού τουρισµού για τους

επισκέπτες, οι οποίοι δεν καλύπτονται πλέον από τα

προγράµµατα µαζικού τουρισµού. Πρέπει να

υποστηρίζεται µε υποδοµές που δεν θα καταστρέφουν το

περιβάλλον και θα είναι ενταγµένες αρµονικά σ΄ αυτό

(ορεινά καταφύγια, σηµεία υδροδότησης, µπελβεντέρε για

στάσεις κ.ά.).

Ο πεζοπορικός τουρισµός µπορεί να συνδυαστεί κάλλιστα

µε τον αγροτουρισµό, τον τουρισµό υγείας και τον

πολιτιστικό τουρισµό, δίνοντας µία νέα διάσταση στην

αειφορική ανάπτυξη της υπαίθρου.

Το ∆ίκτυο «Τα Ευρωπαϊκά Ορειβατικά Μονοπάτια Ε6

και Ε4»

Η αποτύπωση και ανάπτυξη των µονοπατιών Ε6 και Ε4,

καθώς και των διακλαδώσεών τους, απαιτεί την ενεργή

σύµπραξη ατόµων και οµάδων, µέσα από ένα

Περιβαλλοντικό ∆ίκτυο που θα αποτελεί σηµείο αναφοράς,

ανταλλαγής εµπειριών, συζήτησης προβληµατισµών και

άντλησης πολύπλευρης πληροφόρησης. Σε πρώτη φάση,

απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς που, µαζί µε τους

µαθητές τους, θα αποφασίσουν να επισκεφτούν τµήµατα

των µονοπατιών.

Η Περιβαλλοντική Οµάδα του ∆ικτύου

Η απάντηση στο ερώτηµα: «Τί θέλουµε να αποκοµίσουν οι

µαθητές µας από τη διάβαση του µονοπατιού;» δεν είναι

απλή και µονοσήµαντη, αλλά δίνει ευκαιρίες διαθεµατικής

προσέγγισης και ευρύτερων παιδαγωγικών εφαρµογών. Ο

σχεδιασµός και η εκπόνηση προγράµµατος για ένα

Μονοπάτι ακολουθεί προσέγγιση ολιστική (επιστηµονικά,

περιβαλλοντικά, πολιτιστικά), διεπιστηµονική και

διαθεµατική θεώρηση.

Οι καινοτόµες µεθοδολογικές διδακτικές συµβάλλουν στην

επίτευξη των στόχων (τόσο του ∆ικτύου όσο και της

Περιβαλλοντικής Οµάδας) σε πολλαπλά επίπεδα, όπως

γνωστικό, συναισθηµατικό και ψυχοκινητικό, στην

ανάπτυξη της αυτενέργειας και της ενεργού συµµετοχής

των µαθητών, καθώς και την ανάπτυξη της κοινωνικής

αλληλεπίδρασής τους, χωρίς να περιορίζεται η ατοµική

τους πρωτοβουλία.

σελίδα 5



Σηµαντικό!

Η κάθε Περιβαλλοντική Οµάδα,

αν και υλοποιεί το δικό της

εξατοµικευµένο πρόγραµµα,

επικοινωνεί και ανταλλάσσει

πληροφορίες µε το Εθνικό

∆ίκτυο του Κ.Π.Ε. Μαρώνειας.

Είναι, όµως, επιθυµητό να

επιδιώκει να επικοινωνεί και

Οµάδες του ∆ικτύου σε όλη την

Ελλάδα. Έτσι, θα γίνει δυνατό

να δηµιουργηθούν και

µικρότερα δίκτυα συνεργασίας,

τοπικού ή και θεµατικού

χαρακτήρα.

Η µέθοδος project προτείνεται ως η πιο ολοκληρωµένη

µεθοδολογική προσέγγιση. Είναι µια σύνθετη, αλλά

ευέλικτη και ανοιχτή, διεργασία βιωµατικής µάθησης.

Ουσιαστική, µε πολλά επίπεδα ελευθερίας δράσης και όρια

τα οποία διαµορφώνονται από τους συµµετέχοντες στο

πρόγραµµα της Οµάδας.

Ωστόσο, πολλές άλλες µέθοδοι και διδακτικές τεχνικές

µπορούν να ενσωµατωθούν ή να λειτουργήσουν

συµπληρωµατικά της project, όπως είναι ο καταιγισµός

ιδεών, η συζήτηση, η επισκόπηση απόψεων, η

βιβλιογραφική έρευνα, η ανάλυση και διασαφήνιση αξιών,

τα παιχνίδια ρόλων, η ενεργός συµµετοχή των µαθητών

στο σχεδιασµό και την ηπραγµατοποίηση της δράσης.

Η µελέτη στο πεδίο (Μονοπάτι), όµως, που αποτελεί τη

βασική τεχνική ενός προγράµµατος για Μονοπάτι, απαιτεί

επαρκή προετοιµασία και προσχεδιασµένες

δραστηριότητες (πριν, κατά και µετά την επίσκεψη).

Σχεδιασµός και υλοποίηση προγράµµατος

Για το σχεδιασµό και την υλοποίηση ενός προγράµµατος

Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για το Μονοπάτι, στα

πλαίσια του ∆ικτύου, ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία:

• Ενηµέρωση-ευαισθητοποίηση-πρόκληση ενδιαφέροντος

των µαθητών για το θέµα.

• Συγκρότηση της Περιβαλλοντικής Οµάδας.

• Ένταξη στο αντίστοιχο Εθνικό Θεµατικό ∆ίκτυο του

Κ.Π.Ε. Μαρώνειας και υπογραφή του Πρωτόκολλου

Συνεργασίας.

• Προσδιορισµός συµµετοχής στο ∆ίκτυο για δύο έτη

(τουλάχιστον) από τα διδακτικά έτη: 201 2-1 3, 201 3-1 4,

201 4-1 5.

• Τήρηση ενός Ηµερολογίου ∆ράσεων, µε συνοπτική

καταγραφή των σχετικών µε το ∆ίκτυο δραστηριοτήτων

και δράσεων της Περιβαλλοντικής Οµάδας.

• Επιλογή του θέµατος (Το Μονοπάτι της Οµάδας).

• Οργάνωση του προγράµµατος-επιλογή του χώρου

εργασίας.

• Ανάλυση περιεχοµένου και καθορισµός στόχων.

• Οργάνωση επιµέρους οµάδων εργασίας.

• Εργασία πεδίου (Μονοπάτι) και συλλογή πληροφοριών.

• Επεξεργασία των πληροφοριών.

• Αλληλοενηµέρωση των επιµέρους οµάδων.

• Σύνθεση.

σελίδα 6



Άξονες δράσης

Η Περιβαλλοντική Οµάδα (συνήθως 1 5-35 µαθητών), µε

σκοπό την ένταξή της στο ∆ίκτυο και την ανταπόκρισή της

στις δραστηριότητές του, συγκροτείται µε βάση τους εξής

άξονες:

• ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ του θέµατος (στην ουσία,

του Μονοπατιού) που θα αποτελέσει το αντικείµενο της

διερεύνησης της Περιβαλλοντικής Οµάδας, ανάλογα µε τις

δυνατότητές της και λαµβάνοντας υπόψη τα

χαρακτηριστικά του τοπικού περιβάλλοντος, την ύπαρξη

µονοπατιών -Ευρωπαϊκών Ε6, Ε4, εθνικών ή άλλων- στην

περιοχή και την προσβασιµότητά τους.

• ΚΑΛΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ µε τη διεύθυνση του σχολείου, το

σύλλογο διδασκόντων (για την ενηµέρωσή τους και την

αποφυγή παρεξηγήσεων), το σύλλογο γονέων και

κηδεµόνων, αλλά και τους γονείς των µαθητών της

Οµάδας, οι οποίοι µπορούν να λειτουργούν επικουρικά για

το ξεπέρασµα τυχόν εµποδίων.

• ΥΠΕΥΘΥΝΗ ∆ΗΛΩΣΗ γονέα για τη συµµετοχή του

παιδιού του σε όλες τις προγραµµατισµένες πορείες σε

Μονοπάτια, για τυχόν προβλήµατα υγείας (θεραπείες,

αλλεργίες κ.ά.), συνοδευόµενη από φωτοαντίγραφο του

πιο πρόσφατου ατοµικού δελτίου υγείας του παιδιού.

• ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΩΝ σε τοπικό, εθνικό ή και

Ευρωπαϊκό επίπεδο µε ορειβατικούς, πεζοπορικούς ή

ανάλογου ενδιαφέροντος Συλλόγους και Οµοσπονδίες.

• ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΑΡΟΧΗΣ ΠΡΩΤΩΝ ΒΟΗΘΕΙΩΝ κατά τη

διάρκεια της διαδροµής στο Μονοπάτι, από τους

συντονιστές καθηγητές που έχουν αντίστοιχη εκπαίδευση ή

από άλλα ειδικευµένα άτοµα (συνεργασία µε Ερυθρό

Σταυρό).

Προγραµµατισµός

Κάθε Μονοπάτι έχει τις δικές του δυσκολίες. Ο σωστός

προγραµµατισµός είναι το αναγκαίο προαπαιτούµενο για

την επίτευξη των στόχων της Οµάδας. H εργασία στο

Μονοπάτι για να είναι αποδοτική, ως προς τη

συγκέντρωση των διαφόρων πληροφοριών και στοιχείων,

απαιτεί:

• Ακριβή προγραµµατισµό και σωστή οργάνωση της

µετακίνησης στο πεδίο από τους συντονιστές καθηγητές.

- Οριοθέτηση του Μονοπατιού, προσδιορισµός

γεωγραφικών συντεταγµένων αρχής και τέλους του

Μονοπατιού.

σελίδα 7


Ιδέα!

Στα πλαίσια λειτουργίας του

∆ικτύου µπορείτε να

µοιράζεσθε τις ιδέες σας, να

δηµοσιοποιείτε τις δράσεις της

Περιβαλλοντικής σας Οµάδας,

να λαµβάνετε βοήθεια από τα

υπόλοιπα µέλη του κ.ά. µέσω

του ιστολογίου που έχει

δηµιουργηθεί από το Κ.Π.Ε.

Μαρώνειας και φιλοξενείται

από το Πανελλήνιο Σχολικό

∆ίκτυο.

http://blogs.sch.gr/kpemar


Κανόνες, όπως:

∆εν πίνω νερό από µη

ελεγµένες πηγές.

Βρίσκω τρόπους για τη

διαχείριση των απορριµµάτων.

Μαζεύω, µελετώ και

αποτυπώνω υλικά (φύλλα,

πλάτανου, ξύλα, φτερά,

καρπούς κ.ά.), τα οποία

επιστρέφω στη θέση τους

χωρίς να πάθουν καµία ζηµιά.

∆ιερευνώ µε προσοχή τα

σηµεία στάσης της Οµάδας,

γιατί υπάρχει πιθανότητα

«εκπλήξεων» (φίδια, σκορπιοί

κ.ά.).

- Καθορισµός και χρονοµέτρηση της διαδροµής και

εντοπισµός του βαθµού δυσκολίας, ώστε να

ανταποκρίνεται στην αντοχή της Οµάδας.

- Πρόβλεψη επαρκούς ποσότητας νερού για κάθε

συµµετέχοντα.

- Προγραµµατισµός κατάλληλης ένδυσης και υπόδησης

της Οµάδας.

- Προσεκτική επιλογή του σχηµατισµού, µε τον οποίο θα

βαδίζει η Οµάδα. Το σχηµατισµό τον επιβάλλει η

µορφολογία του Μονοπατιού και είναι απαραίτητος για την

αποφυγή ατυχηµάτων.

• Προσεκτικό σχεδιασµό των δραστηριοτήτων από τους

συντονιστές καθηγητές.

- ∆ηµιουργία φύλλων εργασίας για διαθεµατική

προσέγγιση και σχεδιασµός δράσεων (φωτογράφιση,

καλλιτεχνική έκφραση, παρατήρηση, καταγραφή,

χαρτογράφηση, ανακαλυπτικές δράσεις, δράσεις µε

επίκεντρο τη γνώση, δράσεις ενεργοποίησης των

αισθήσεων, σηµατοδότηση µονοπατιού κ.ά.).

- Εντοπισµός των σηµείων, στα οποία θα γίνει στάση και

προγραµµατισµός της χρονικής διάρκειάς της.

- Ενηµέρωση για την αντιµετώπιση τυχαίων συναντήσεων

µε ζώα.

- Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή σε φωτιές. Εντοπισµός

πυρκαγιάς σηµαίνει άµεση ειδοποίηση της Πυροσβεστικής

για τη θέση της Οµάδας µας και αναµονή οδηγιών για τον

τρόπο διαφυγής.

• Εφοδιασµό µε τα απαραίτητα µέσα και υλικά.

- Λεπτοµερειακός χάρτης της διαδροµής (από τη Γ.Υ.Σ. ή

µέσω GPS), πυξίδα και δυνατότητα προσανατολισµού από

φυσικά στοιχεία.

- Φωτογραφικές µηχανές και µηχανές λήψης βίντεο.

- Φορητό φαρµακείο, µε όλα τα απαραίτητα, για την

αντιµετώπιση πιθανών ατυχηµάτων. Μερικές φορές η

δυνατότητα πρόσκλησης σε βοήθεια είναι µικρή.

Καλό θα είναι, η Οµάδα να δηµιουργήσει Κανόνες, τους

οποίους θα δεσµεύεται ότι θα ακολουθεί κατά τις

επισκέψεις της σε ένα Μονοπάτι. Βέβαια, οι Κανόνες θα

λειτουργούν παράλληλα µε το γνωστό Συµβόλαιο

Συµπεριφοράς της Οµάδας που περιέχει τους όρους για

την καλή λειτουργία των µελών της.

σελίδα 8



Σηµαντικό!

Οι Περιβαλλοντικές Οµάδες

µπορούν και κατά τη διάρκεια

κάθε χρονιάς να στέλνουν

ενηµέρωση για τις δράσεις

τους (µελλοντικές ή τρέχουσες)

ή/και το αντίστοιχο

υποστηρικτικό ή παραγόµενο

υλικό (φωτογραφίες, βίντεο,

προτεινόµενα φύλλα εργασίας,

αναφορές συµπερασµάτων-

προτάσεων κ.ά.).

Όλα τα απεσταλµένα των

Οµάδων θα αναρτώνται στο

ιστολόγιο του ∆ικτύου, έτσι

ώστε τα µέλη του να

ενηµερωνονται για τα

δρώµενα, να µαθαίνουν για τα

τοπικά µονοπάτια, να

παίρνουν ιδέες κ.ά.

Είναι επιθυµητό, οι

Περιβαλλοντικές Οµάδες να

επιδιώκουν την επικοινωνία και

συνεργασία και µε άλλες

Οµάδες του ∆ικτύου σε όλη την

Ελλάδα. Έτσι, θα γίνει δυνατό

να δηµιουργηθούν και

µικρότερα δίκτυα συνεργασίας,

τοπικού ή και θεµατικού

∆ιαδικασίες

Η Περιβαλλοντική Οµάδα του ∆ικτύου χωρίζεται συνήθως

σε υποοµάδες, που προετοιµάζονται για το Μονοπάτι και

τον τρόπο εργασίας τους για τη συγκέντρωση στοιχείων. Η

κάθε υποοµάδα, ξεκινώντας στο Μονοπάτι, θα έχει έναν

πλήρη φάκελο µε τα φύλλα εργασίας, τα οποία θα πρέπει

να συµπληρώσει ή, µε βάση τα οποία, θα δρα. Κάθε

υποοµάδα µπορεί να έχει ορίσει ένα συντονιστή, που θα

έχει καθήκον να συγκεντρώσει και να οµαδοποιήσει το

υλικό που θα προκύψει και παράλληλα, θα «χρεώσει» τα

υπόλοιπα µέλη της µε συγκεκριµένες αρµοδιότητες,

προκειµένου όλοι να συνεισφέρουν.

Στο πεδίο (Μονοπάτι), ανάλογα µε το ερέθισµα, τα παιδιά

µπορούν να φωτογραφίζουν, να παρατηρούν, να ακούν,

κ.λ.π. Κατά τη διάρκεια της διαδροµής, πρέπει να

προβλεφτεί κι ένα διάλειµµα για ξεκούραση και πρόχειρο

φαγητό. Σε περίπτωση µεγάλων διαδροµών, τα

διαλείµµατα µπορούν να είναι περισσότερα από ένα.

Στο τέλος της διαδροµής, η κάθε υποοµάδα οργανώνει τα

στοιχεία της, για να τα παρουσιάσει στις υπόλοιπες (στο

πεδίο ή στην τάξη). Σε περίπτωση επανάληψης της

διαδροµής, µετά από εύλογο χρονικό διάστηµα που θα

προσφέρεται για συλλογή νέων συµπληρωµατικών

στοιχείων, τα παιδιά θα οδηγηθούν στη διατύπωση

συµπερασµάτων, πιθανά και προτάσεων, για τα όσα

κατέγραψαν στις διαδροµές τους.

Στην ολοµέλεια της Οµάδας γίνεται η επεξεργασία και η

παρουσίαση της εµπειρίας ή/και η συµπλήρωση άλλων

φύλλων εργασίας, καθώς και η σύνδεση µε στοιχεία από

τις υπόλοιπες ερευνητικές διαδικασίες, προκειµένου να

οδηγηθεί η Οµάδα στη διαµόρφωση απόψεων και

προτάσεων.

Με το τέλος κάθε διδακτικής χρονιάς, αποστέλλονται στο

Κ.Π.Ε. Μαρώνειας (όπου τηρείται το συγκεντρωτικό Αρχείο

∆ράσεων):

1 . Αντίγραφο του Ηµερολογίου ∆ράσεων µε συνοπτική

καταγραφή των, σχετικών µε το ∆ίκτυο, δραστηριοτήτων.

2. Αντίγραφα όλων των εργασιών και του υλικού που

παράχθηκε στο πλαίσιο του ∆ικτύου, το οποίο

συγκεντρώνεται σε σχετικό αρχείο του Κ.Π.Ε. Μαρώνειας.

σελίδα 9


Τα Μονοπάτια δεν θα µείνουν µόνο στα παραµύθια. Η εκπαιδευτική κοινότητα έχειτη δύναµη να ωθήσει τις τοπικές κοινωνίες στην ανάδειξή τους, προς την

κατεύθυνση µιας Αειφορικής Ανάπτυξης.

Τα προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης µε θέµα τα Μονοπάτια οδηγούν σενέες γνώσεις και εµπειρίες. Η ανταλλαγή εµπειριών είναι το κέρδος από τη

συµµετοχή σε ένα ∆ίκτυο.

Το ∆ίκτυο «Τα Ευρωπαϊκά Ορειβατικά Μονοπάτια Ε6 και Ε4», µε τη συνεργασίαόλων µας, θα αποτελέσει µια δεξαµενή σκέψης, στα πλαίσια της οποίας θα

ανταλλάξουµε εµπειρίες και ιδέες. Ίσως, λοιπόν, να µην είναι υπερβολικός ο στόχος:

«Τα Μονοπάτια να γίνουν οι λεωφόροι του Αειφορικού µέλλοντος τηςΕλληνικής υπαίθρου»

∆ραστηριότητα 1

Ιδέα!

Συζήτηση στην τάξη:

Εκτιµούν οι µαθητές την

προσωπική ευθύνη για την

τωρινή ή την µελλοντική

κατάσταση του µονοπατιού;

Ποια πιστεύουν ότι είναι η δική

τους συµµετοχή στην εξέλιξη

αυτή;

Ποιες ενέργειες µπορούν να

κάνουν µόνοι ή µε τους φίλους

τους, στην κατεύθυνση της

διατήρησης ή της βελτίωσης

του µονοπατιού;

Περιβαλλοντικό µονοπάτι

Προτεινόµενη διάρκεια: 2 διδακτικές ώρες.

Προϋπόθεση: Έχει προηγηθεί περιήγηση σε κάποιο

µονοπάτι.

Εργασία: Οµαδική ή/και ατοµική.

Απαραίτητα: Εκτυπωτής, φωτοτυπικό χαρτί ή χαρτόνι,

κόλλα για χαρτί, εικαστικά υλικά (ξυλοµπογιές,

νεροµπογιές κ.ά.).

Στο πεδίο. . .

Κατά την περιήγηση στο µονοπάτι που έχει επιλεγεί, οι

µαθητές φωτογραφίζουν τµήµατα από την χλωρίδα ή

γενικότερα, από το τοπίο που τους περιβάλλει.

Στην τάξη. . .

1 η ώρα

Οι µαθητές, µε τη βοήθεια του εκπαιδευτικού,

εκτυπώνουν τις φωτογραφίες. Επιλέγουν και κολλούν µία

από αυτές σε τµήµα ενός χαρτιού (Α4 ή µεγαλύτερου) ή

σε ένα χαρτόνι. Στη συνέχεια, ζωγραφίζουν το υπόλοιπο

τοπίο στο χώρο του χαρτιού που αποµένει.

Η απεικόνιση µπορεί να είναι ρεαλιστική και µία άσκηση

παρατηρητικότητας. Για το σκοπό αυτό, ο εκπαιδευτικός

θέτει ερωτήµατα στους µαθητές, όπως: Θυµάσαι το

µονοπάτι; Πώς µοιάζει; Τί σε εντυπωσίασε περισσότερο;

Μπορούν όµως να τεθούν και άλλα ερωτήµατα, όπως:

Πώς θα ήθελες να είναι το µονοπάτι; Πώς πιστεύεις ότι

θα είναι µετά 1 0 χρόνια; Οι µαθητές απεικονίζουν στο

χαρτί το µονοπάτι έτσι όπως το είδαν, όπως πιστεύουν ή

όπως ελπίζουν ότι θα είναι, χρησιµοποιώντας εικαστικές

εκφράσεις της επιλογής τους.

2η ώρα

Κάθε µαθητής (ή υποοµάδα) παρουσιάζει στην ολοµέλεια

την εργασία του. Αιτιολογεί τις επιλογές του. Απαντά στις

ερωτήσεις των συµµαθητών του και του/της

εκπαιδευτικού. Περιγράφει τα συναισθήµατά του για τη

σηµερινή ή και τη µελλοντική πιθανή κατάσταση του

µονοπατιού.

Ειρήνη Σιώκη, Υπεύθυνη Σχολικών ∆ραστηριοτήτων ν. Καβάλας

σελίδα 1 1


Ιδέα!

Οι µαθητές επανέρχονται και

συµπληρώνουν στα πορταίτα

των φυτών τους σκέψεις,

συναισθήµατα, αλλά και

προτάσεις που έχουν, στο

µεταξύ, αναδυθεί.

Πορταίτα φυτών

Προτεινόµενη διάρκεια: 1 διδακτική ώρα.

Προϋπόθεση: Έχει προηγηθεί περιήγηση σε κάποιο

µονοπάτι.

Εργασία: Οµαδική ή/και ατοµική.

Απαραίτητα: Φωτοτυπικό χαρτί ή χαρτόνι, κόλλα για χαρτί,

πηγές άντλησης πληροφοριών (εγκυκλοπαίδεια, διαδίκτυο,

περιοδικά κ.ά.).


Κατά την περιήγηση στο µονοπάτι που έχει επιλεγεί, οι

µαθητές συλλέγουν, χωρίς να τα ξεριζώσουν, φυτά και

καρπούς. Κόβουν, µε προσοχή και σεβασµό, τα

φυλλαράκια, τα λουλούδια ή τους καρπούς και τα

εναποθέτουν σε ένα καλαθάκι.


Οι µαθητές τοποθετούν ανάµεσα σε εφηµερίδες τα φυτά

και τους καρπούς που συνέλεξαν και βάζουν κάποιο

βάρος από επάνω. Εναλλακτικά, κρεµούν ανάποδα τους

πιο ογκώδεις καρπούς, ώστε να αποξηραθούν. Στη

συνέχεια, σηµειώνουν βασικές πληροφορίες* για αυτά,

όπως: Επιστηµονική και συνήθη ονοµασία, πότε

συνέλλεξαν το φυτό, από ποια περιοχή, περιγραφή

(χρώµα, σχήµα κ.ά.), άλλα χαρακτηριστικά του (µυρωδιά,

χαρακτηριστικά στην αφή κ.ά.) και αν πρόκειται για

ντόπιο φυτό (ή όχι). Αν θέλουν, γράφουν τι

συναισθήµατα τους προκαλεί, τις σκέψεις τους ή/και µία

µικρή ιστορία για ένα (ή περισσότερα) από αυτά.

Όταν πλέον τα φυτά θα έχουν στεγνώσει, κολλούν το

καθένα από αυτά σε µια σελίδα χαρτιού ή σε ένα

χαρτόνι. Στη συνέχεια, συµπληρώνουν όλες τις

παραπάνω πληροφορίες, καθώς και τις σκέψεις που

είχαν καταγράψει κατά τη συλλογή τους. Αναρτούν τα

πορτραίτα των φυτών τους στην τάξη.

*Χρησιµοποιούν διάφορες πηγές άντλησης

πληροφοριών, για να βρουν όσες πληροφορίες δεν

γνωρίζουν.σελίδα 1 2

Ειρήνη Σιώκη, Υπεύθυνη Σχολικών ∆ραστηριοτήτων ν. Καβάλας


Σηµαντικό!

Για να πετύχει η κοινή δράση

και να αποφευχθεί το αίσθηµα

της «µαταίωσης», είναι

απαραίτητη η καλή

συνεννόηση των

εκπαιδευτικών που

συντονίζουν τις

Περιβαλλοντικές Οµάδες

διαφορετικών σχολείων, ώστε

η δράση να οργανωθεί, βήµα-

βήµα και να τεθούν σαφείς και

απλοί στόχοι, οι οποίοι θα

καλύπτουν όλους τους

µαθητές, δίνοντας ίσες

ευκαιρίες συµµετοχής σε

όλους.

Συνοδοιπορώντας (α΄)(µε µικτές Περιβαλλοντικές Οµάδεςτυπικής και ειδικής αγωγής)


Προϋπόθεση: Επιλογή µιας εύκολης διαδροµής στο

µονοπάτι, προσαρµοσµένης στις πιθανές κινητικές

δυσκολίες των µαθητών.

Εργασία: Οµαδική.

Απαραίτητα: Ανάλογα µε τον τον ειδικό σχεδιασµό που θα

κάνει ο εκπαιδευτικός.

Στόχοι: Γνωστικοί (να δουν, να ακούσουν, να µετρήσουν,

να συγκρίνουν, να επιλέξουν, να ταξινοµήσουν και να

συνθέσουν), ψυχοκινητικοί (να πιάσουν, να συνεργαστούν,

να ζωγραφίσουν, να κατασκευάσουν), συναισθηµατικοί (να

εκτιµήσουν, να υποστηρίξουν, να αποδεχτούν την

αποτυχία, να αναπτυξουν θετική στάση).


Πριν τη δράση στο πεδίο

Οι µαθητές κάνουν µία συνάντηση πρώτης γνωριµίας

µεταξύ τους, µε κοινές δραστηριότητες, τις οποίες έχουν

προκαθορίσει οι συντονιστές εκπαιδευτικοί και

περιλαµβάνουν:

• Εκπαίδευση στην αυτοεξυπηρέτηση, αλλά και τη

συνεργασία.

• Επιλογή της κατάλληλης ένδυσης-υπόδησης για την

προστασία από τις καιρικές συνθήκες.

• Τήρηση των κανόνων υγιεινής.

• Τήρηση των κανόνων ΜΗ παρέµβασης στο χώρο των

δραστηριοτήτων (καθαριότητα, ξερίζωµα φυτών κ.ά.).

Κάνουν µία µικρή έρευνα σχετικά µε τα ντόπια προϊόντα

του τόπου και καταγράφουν εύκολες παραδοσιακές

συνταγές µαγειρικής.

Μετά τη δράση στο πεδίο

Σχηµατίζουν ένα κύκλο και εκφράζουν, όλοι και µε

διάφορους τρόπους, τα συναισθήµατά τους από την

κοινή εµπειρία στο µονοπάτι.

Φτιάχνουν (οµαδικά ή/και ατοµικά) µία καλλιτεχνική

δηµιουργία της επιλογής τους.

Αρετή Μαρµατάκη, Υπεύθυνη Σχολικών ∆ραστηριοτήτων ν. Χανίων

σελίδα 1 3

. . .δραστηριότητα 3


Έχοντας εξασφαλίσει την παρουσία οµάδας για την

παροχή Πρώτων Βοηθειών, ξεκινά η δράση µε παιχνίδια

γνωριµίας και ανάπτυξης εµπιστοσύνης µεταξύ των

µαθητών.

Γίνεται ο χωρισµός σε µεικτές υποοµάδες και στη

συνέχεια, ακολουθούν δραστηριότητες που αφορούν σε

απλές έννοιες προσανατολισµού στο χώρο.

Τα παιδιά περπατούν µαζί (ανά υποοµάδα) και παίζουν

παιχνίδια στο πεδίο, που βασίζονται στην άµεση

παρατήρηση, δεν απαιτούν ισχυρή µνήµη και ενισχύονται

συνεχώς θετικά.

Συλλέγουν υλικά της φύσης που αναγνωρίζουν και

ταξινοµούν µε τη βοήθεια των αισθήσεων.

Υποστηρικτικά, ο εκπαιδευτικός παρέχει στις υποοµάδες

τα κατάλληλα φύλλα εργασίας.

Ετοιµάζουν οµαδικά το κολατσιό ή και το γεύµα τους,

χρησιµοποιώντας ντόπια προϊόντα και εύκολες συνταγές.

σελίδα 1 4



Σηµαντικό!

Για να πετύχει η κοινή δράση,

είναι απαραίτητο να έχει

προηγηθεί (έστω και εξ

αποστάσεως, ηλεκτρονικά) µια

πρώτη γνωριµία των µαθητών,

µέσω των δραστηριοτήτων του

προγράµµατός τους.

Συνοδοιπορώντας (β΄)(µε µικτές Περιβαλλοντικές Οµάδες απόσχολεία τυπικής αγωγής, διαπολιτισµικά,µειονοτικά)


Προϋπόθεση: Επιλογή µιας εύκολης διαδροµής στο

µονοπάτι, προσβάσιµης από διαφορετικά σχολεία (ίσως

αποµακρυσµένα τό ένα από το άλλο) για την ανάτπυξη

κοινών δράσεων των Περιβαλλοντικών τους Οµάδων.

Εργασία: Οµαδική.

Απαραίτητα: Ανάλογα µε τον τον ειδικό σχεδιασµό που θα

κάνει ο εκπαιδευτικός.

Στόχοι: Γνωριµία, ανταλλαγή στοιχείων κουλτούρας,

ανάπτυξη της συνεργασίας, της φιλίας και της συνύπαρξης

στη φύση.

Οι δραστηριότητες στην τάξη και το πεδίο είναι

παρόµοιες µε αυτές της προηγούµενης δραστηριότητας

(σελ. 1 3). ∆ιαφοροποιούνται µε βάση την ηλικία και τις

πολιτισµικές ιδιαιτερότητες των µαθητών, τις δυνατότητες

που προσφέρει το µονοπάτι που θα επισκεφθούν και την

εποχή που διοργανώνονται.

Οι συντονιστές εκπαιδευτικοί των διαφορετικών

σχολείων, καλό θα ήταν, να συνεργαστούν και να

σχεδιάσουν µαζι βήµα-βήµα τη δράση, λαµβάνοντας

υπόψη τις επιθυµίες και τα ενδιαφέροντα των µαθητών,

ορίζοντας µε σαφήνεια τους στόχους της.

Οι οδηγίες προς τους µαθητές να διατυπώνονται απλά

και κατανοητά, ώστε όλοι να έχουν τη δυνατότητα

συµµετοχής και έκφρασης.

σελίδα 1 5


Χρήσιµο υλικό 1

Αλληλεπιδράσεις φυσικού καιανθρωπογενούς περιβάλλοντος

Χρησιµοποιώντας το παρακάτω υλικό, ο εκπαιδευτικός

µπορεί να δηµιουργήσει τέσσερα φύλλα εργασίας*,

εξατοµικευµένα στο µαθησιακό δυναµικό της

περιβαλλοντικής οµάδας του σχολείου.

Το υλικό είναι εστιασµένο στη διερεύνηση τεσσάρων

στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος: Σεισµούς, φωτιές,

διάβρωση, κατακρηµνίσεις.

Τα φύλλα εργασίας που θα δηµιουργηθούν µπορούν να

χρησιµοποιηθούν σε συνδυασµό κατάλληλων

δραστηριοτήτων πεδίου (συµπληρώνονται από τους

µαθητές στο πεδίο), µε δραστηριότητες αναζήτησης

πληροφοριών και συζήτησης (συµπληρώνονται στο πεδίο

ή/και την τάξη).

Σεισµοί

Για την τάξη. . .

Αναζήτηση, οµαδοποίηση, συγκέντρωση/καταγραφή:

• Πληροφοριών για τους σεισµούς και τα είδη τους.

• Πληροφοριών για τους σεισµούς στη µυθολογία.

• Στοιχείων για τη σεισµική δραστηριότητα σε

συγκεκριµένη περιοχή ενδιαφέροντος.

• Ιστορικών και µυθολογικών στοιχείων για τη

γεωµορφολογία της περιοχής.

• Στοιχείων για γεωµορφολογικές αλλαγές στην περιοχή

(αν υπάρχουν).

• Παλαιότερων φωτογραφιών, αεροφωτογραφιών του

στρατού, γκραβούρων κ.ά. της περιοχής.

Για το πεδίο. . .

• Φωτογράφιση της περιοχής ενδιαφέροντος όπως είναι

σήµερα.

• Αναζήτηση/σήµανση της περιοχής στο Google Earth.

• Καταγραφή των αλλαγών που έχουν γίνει.

• Επισήµανση των αρνητικών επιπτώσεων σε ότι αφορά

το περιβάλλον και τα έργα των ανθρώπων, όπου

υπάρχουν.

• Επισήµανσνη των θετικών επιπτώσεων, όπου

υπάρχουν.

* Ανάλογα µε την επιθυµητή διάρκεια των

δραστηριοτήτων είναι δυνατόν να δηµιουργηθούν

περισσότερα φύλλα εργασίας.

Γεώργιος Παναγόπουλος, Υπεύθυνος Κ.Π.Ε. Καλαµάτας

σελίδα 1 6

Ιδέα!

Οι µαθητές κάνουν µία µικρή

έρευνα και βρίσκουν θρύλους,

µύθους, παραδόσεις,

τραγούδια κ.ά, που

αναφέρονται στα στοιχεία της

φύσης. Τα ανακοινώνουν στην

οµάδα και στη συνέχεια,

οργανώνουν µια συζήτηση

ή/και φτιάχνουν ένα δικό τους

φύλλο εργασίας, το οποίο είτε

θα χρησιµοποιήσουν στο πεδίο

ή θα το ανταλλάξουν (προς

συµπλήρωση) µε τους

συµµαθητές τους.

. . .χρήσιµο υλικό 1

Φωτιές


• ∆ιερεύνηση για υπολείµµατα φωτιάς στην περιοχή

ενδιαφέροντος.

• Καταγραφή στοιχείων που αποδεικνύουν το πέρασµα

της φωτιάς, όπως κάρβουνα, καµένα δέντρα,

µαυρισµένοι κορµοί, νεκρά ζώα ή αποµεινάρια (κόκαλα,

καβούκια κ.ά.).

• Καταγραφή των αποτελεσµάτων της φωτιάς και τις

επιπτώσεις που είχε στο φυσικό και το ανθρωπογενές

περιβάλλον.

• ∆ιερεύνηση και καταγραφή πιθανών απαντήσεων στα

ερωτηµάτα:

Από πού ξεκίνησε η φωτιά;

Ποια πορεία ακολούθησε;

Τί τη σταµάτησε;

Τί έκαναν τα ζώα της περιοχής; Τί έπρεπε να κάνουν;

Τί έκαναν οι άνθρωποι; - Τί έπρεπε να κάνουν;


• Αναζήτηση, εύρεση και καταγραφή των απαντήσεων

στα προαναφερόµενα ερωτηµάτα.

• Σύγκριση µε τις προηγούµενες απαντήσεις και

συζήτηση µε την υπόλοιπη οµάδα.

• ∆ηµιουργία σύντοµης γραπτής αναφοράς για τα

ευρήµατα και τα συµπεράσµατα της δράσης.

• ∆ηµιουργία φύλλου οδηγιών για την περίπτωση

πυρκαγιάς (επιδίωξη συνεργασίας µε το ∆ασαρχείο και

την Πυροσβεστική Υπηρεσία, άντληση έγκυρου υλικού

από σχετικά έντυπα και εκδόσεις).

• Ανάρτηση υλικού στην τάξη (γραπτή αναφορά, φύλλο

οδηγιών κ.ά.).

∆ιάβρωση


• ∆ιερεύνηση, φωτογράφηση και καταγραφή σηµείων

που έχουν υποστεί διάβρωση στην περιοχή


• Καταγραφή (σε δύο στήλες) των θετικών (εµπλουτισµός

εδάφους κ.ά.) και των αρνητικών (καταστροφή εκτάσεων,

ξερίζωµα δέντρων κ.ά.) επιπτώσεων για τον άνθρωπο.

Παράθεση αντίστοιχων φωτογραφιών.


Τραγούδι

Στο τραγούδι «Στην αγορά του

Αλ Χαλίλι», στον πρώτο στίχο,

γίνεται αναφορά των τεσσάρων

στοιχείων της φύσης (άνεµος,

φωτιά, γη, νερό) και στους

υπόλοιπους στίχους,

προσπάθεια επισήµανσης της

ισχύος τους.

«Ο άνεµος θα καίει στη γη του

Νείλου

µια αρχαία µυρωδιά θα µας

µεθά

στον τροπικό όπως θα `σαι του

Καρκίνου

µέσα σου θα γεννιέται µια θεά.

Μ’ άγιο καπνό θα υφάνεις το

χρησµό σου

για να µου δώσεις όταν θα

ζητώ

να µπω ιεροφάντης στο ναό

σου

να σ’ ερµηνεύσω και να

ερµηνευτώ».

Στίχοι: Νίκος Ζούδιαρης

σελίδα 1 7



• Συζήτηση για τις αιτίες διάβρωσης (ορµητικά νερά

βροχής, χείµαρροι, νερό που γίνεται πάγος, διαστέλλεται

και θρυµµατίζει τα πετρώµατα κ.ά.).

• Καταγραφή προτάσεων για την προστασία της

περιοχής ενδιαφέροντος (και γενικότερα) από τη

διάβρωση (δενδροφύτευση, κατασκευές έργων κ.ά.).

• Ανάρτηση υλικού στην τάξη (φύλλα εργασίας µε

φωτογραφίες, προτάσεις κ.ά.).

Κατακρηµνίσεις

Για το πεδίο. . . (προαιρετικά και µε προσοχή!)

• ∆ιερεύνηση, φωτογράφηση και καταγραφή σηµείων

όπου έχουν συµβεί κατακρηµνίσεις στην περιοχή



Αναζήτηση, οµαδοποίηση, συγκέντρωση/καταγραφή:

• Πληροφοριών για τις αιτίες που προκαλούν τις

κατακρηµνίσεις.

• Αναζήτηση και καταγραφή απαντήσεων στα παρακάτω

ερωτήµατα:

Ποιες είναι οι επιπτώσεις;

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι;

Ποια είναι τα αποτελέσµατα;

• Καταγραφή προτάσεων για την προστασία του φυσικού

και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος από τις

κατακρηµνίσεις στην περιοχή ενδιαφέροντος.

• ∆ηµιουργία φύλλου οδηγιών για την ασφάλεια του

ανθρώπου σε περίπτωση κατακρηµνίσεων (επιδίωξη

συνεργασίας µε την Πολιτική Προστασία και το Γραφείο

Προστασίας του Πολίτη, άντληση έγκυρου υλικού από

σχετικά έντυπα και εκδόσεις).

• Ανάρτηση υλικού στην τάξη (γραπτή αναφορά, φύλλο

οδηγιών κ.ά.).


σελίδα 1 8


Υγεία

Τα προγράµµατα των Περιβαλλοντικών Οµάδων που

σχετίζονται µε την υγεία, προτείνεται να αφορούν την

παρακάτω θεµατολογία:

• Αθλητισµός και δραστηριότητες αναψυχής και φυσικής

δραστηριοποίησης στο µονοπάτι.

- Περπάτηµα σε τµήµα του µονοπατιού (προθέρµανση,

περπάτηµα, χαλάρωση).

- Συµµετοχή σε δραστηριότητες-αθλήµατα που

προσφέρονται (κανό, καγιάκ, τοξοβολία, φλάινγκ φοξ

κ.ά.).

- Κατασκευή αφίσας.

Χωρίζουµε τα παιδιά σε οµάδες των 5-6 ατόµων.

Μοιράζουµε καρτέλες µε ρητά και στάσεις φιλοσόφων

που αναφέρονται σε θέµατα άθλησης και υγείας. Τα

παιδιά συζητάνε µεταξύ τους και στη συνέχεια,

κατασκευάζουν αφίσα (µία, ανά οµάδα), η οποία να

απεικονίζει το µήνυµα της καρτέλας τους.

• Παιχνίδια στη Φύση (ψυχοκοινωνικές δράσεις).

- Θεατρικό παιχνίδι «εχθροί του δάσους» (µέτριας

κινητικότητας).

Οι µαθητές µαθαίνουν για τους κινδύνους του δάσους και

τους τρόπους αντιµετώπισής τους. Χωρίζουµε τα παιδιά

σε τέσσερις οµάδες. Με πανιά, καπέλα, εργαλεία κ.ά.

µεταµορφώνουµε την κάθε οµάδα σε: δάσος (δέντρα),

ζώα του δάσους, φωτιά και πυροσβέστες. Η πρώτη

οµάδα (δέντρα) στέκεται µε ανοιχτά τα χέρια και µε

ελάφρη κίνηση, σαν αεράκι. Η δεύτερη οµάδα (ζώα του

δάσους) κινείται ανέµελη ανάµεσα στα «δέντρα»,

κρύβεται πίσω από κορµούς κ.ά. Η τρίτη οµάδα (φωτιά)

εµφανίζεται ξαφνικά και απειλητικά! Τα δέντρα

υποφέρουν και τα ζώα προσπαθούν να ξεφύγουν. Στο

τέλος, εµφανίζεται η τέταρτη οµάδα (πυροσβέστες) και

σβήνει την πυρκαγιά.

- Παιχνίδι «θηρευτής-θήραµα» (έντονης κινητικότητας).

Οι µαθητές µαθαίνουν για τα είδη της χλωρίδας και

πανίδας της περιοχής και την τροφική αλυσίδα.

Χωρίζουµε τα παιδιά σε δύο οµάδες (για παράδειγµα,

χλωρίδα-πανίδα). Όλα τα παιδιά κολλάνε στην πλάτη

τους µια ονοµασία ζώου ή φυτού και κινούνται στο χώρο.

Ελένη ∆εσποτίδου, Παιδαγωγική Οµάδα Κ.Π.Ε. Βάµου

σελίδα 1 9


Ο στόχος είναι να καταγράψουν όλες τις ονοµασίες της

άλλης οµάδας και, παράλληλα, να προστατέψουν τις

ονοµασίες της δικιάς τους οµάδας. ∆εν επιτρέπεται να

ξαπλώνουν κάτω ανάσκελα, να κινούνται πλάτη µε πλάτη

ή να καλύπτουν µε κουκούλα την ονοµασία. Το παιχνίδι

τελειώνει, όταν µία οµάδα καταφέρει να καταγράψει όλες

τις ονοµασιες της άλλης.

• Ψυχική υγεία και ευφορία (έκφραση συναισθηµάτων).

- Αποτύπωση συναισθηµάτων µε ζωγραφική ή land art.

- Ελεύθερος συνειρµός.

Οι µαθητές σχηµατίζουν ένα κύκλο και ένας καθοδηγητής

ονοµάζει συναισθήµατα που τα υπόλοιπα παιδιά

εκφράζουν σωµατικά ή/και µε ήχους. Στη συνέχεια, τους

ζητάει να εκφράσουν τι νιώθουν στο µονοπάτι.

- Περπάτηµα σε τµήµα του µονοπατιού. Καταγραφή (σε

καρτέλα-φύλλο εργασίας) των συναισθηµάτων που

βιώνουν, στο ξεκίνηµα και στο τέλος της διαδροµής.

• Πρώτες βοήθειες.

- Σε συνεργασία µε «Σαµαρείτες», παρουσίαση και

επίδειξη πρώτων βοηθειών στους µαθητές, µε στόχο την

παροχη γνώσεων για την πρόληψη και αντιµετώπιση

ατυχηµάτωκαι, αλλά και την ανάπτυξη της επίγνωσης

κινδύνων.

• Ενεργοποίηση και αξιοποίηση των αισθήσεων.

- Πέντε αισθήσεις (αφή-αναγνώριση υφών µε κλειστά

µάτια, οσµή-αναγνώριση οσµών, καταγραφή µιας

ευχάριστης και µιας δυσάρεστης µυρωδιάς, ακοή-

κάθισµα ή ξάπλωµα στο έδαφος και παρατήρηση ήχων

µε κλειστά µάτια, διαλογισµός, όραση-παιχνίδι εντολών).

- Κάποιος από την Οµάδα αναφέρει αντικείµενα

(πετρούλες, φύλλα, καρπούς κ.ά.), χρώµατα (πράσινο,

καφέ κ.ά.), τα οποία τα παιδιά πρέπει να πιάσουν (για

παράδειγµα, να βρουν ένα δέντρο, µία µυρµηγκοφωλιά,

ένα λουλούδι κ.ά.).

- Αναγνώριση διαφορετικών τύπων φυτών/δέντρων.

Γεύση-δοκιµή κάποιων χαρακτηριστικών γεύσεων και

αναγνώρισή τους.

- Επένδυση και απόδοση µε φυσικούς ήχους ενός

τµήµατος µύθου, σχετικού µε τη φύση.

Ελένη ∆εσποτίδου, Παιδαγωγική Οµάδα Κ.Π.Ε. Βάµου

σελίδα 20

Ο στόχος είναι να καταγράψουν όλες τις ονοµασίες της

άλλης οµάδας και, παράλληλα, να προστατέψουν τις

ονοµασίες της δικιάς τους οµάδας. ∆εν επιτρέπεται να

ξαπλώνουν κάτω ανάσκελα, να κινούνται πλάτη µε πλάτη

ή να καλύπτουν µε κουκούλα την ονοµασία. Το παιχνίδι

τελειώνει, όταν µία οµάδα καταφέρει να καταγράψει όλες

τις ονοµασιες της άλλης.

• Ψυχική υγεία και ευφορία (έκφραση συναισθηµάτων).

- Αποτύπωση συναισθηµάτων µε ζωγραφική ή land art.

- Ελεύθερος συνειρµός.

Οι µαθητές σχηµατίζουν ένα κύκλο και ένας καθοδηγητής

ονοµάζει συναισθήµατα που τα υπόλοιπα παιδιά

εκφράζουν σωµατικά ή/και µε ήχους. Στη συνέχεια, τους

ζητάει να εκφράσουν τι νιώθουν στο µονοπάτι.

- Περπάτηµα σε τµήµα του µονοπατιού. Καταγραφή (σε

καρτέλα-φύλλο εργασίας) των συναισθηµάτων που

βιώνουν, στο ξεκίνηµα και στο τέλος της διαδροµής.

• Πρώτες βοήθειες.

- Σε συνεργασία µε «Σαµαρείτες», παρουσίαση και

επίδειξη πρώτων βοηθειών στους µαθητές, µε στόχο την

παροχη γνώσεων για την πρόληψη και αντιµετώπιση

ατυχηµάτωκαι, αλλά και την ανάπτυξη της επίγνωσης

κινδύνων.

• Ενεργοποίηση και αξιοποίηση των αισθήσεων.

- Πέντε αισθήσεις (αφή-αναγνώριση υφών µε κλειστά

µάτια, οσµή-αναγνώριση οσµών, καταγραφή µιας

ευχάριστης και µιας δυσάρεστης µυρωδιάς, ακοή-

κάθισµα ή ξάπλωµα στο έδαφος και παρατήρηση ήχων

µε κλειστά µάτια, διαλογισµός, όραση-παιχνίδι εντολών).

- Κάποιος από την Οµάδα αναφέρει αντικείµενα

(πετρούλες, φύλλα, καρπούς κ.ά.), χρώµατα (πράσινο,

καφέ κ.ά.), τα οποία τα παιδιά πρέπει να πιάσουν (για

παράδειγµα, να βρουν ένα δέντρο, µία µυρµηγκοφωλιά,

ένα λουλούδι κ.ά.).

- Αναγνώριση διαφορετικών τύπων φυτών/δέντρων.

Γεύση-δοκιµή κάποιων χαρακτηριστικών γεύσεων και

αναγνώρισή τους.

- Επένδυση και απόδοση µε φυσικούς ήχους ενός

τµήµατος µύθου, σχετικού µε τη φύση.

Χρήσιµο υλικό

• ∆ιατροφή, βότανα, φαρµακευτικά και αρωµατικά φυτά.

- Αξιοποίηση ντόπιων προϊόντων και βοτάνων για

την παρασκευή υγιεινού γεύµατος (µε ενεργή συµµετοχή

των παιδιών).

- Φωτογραφική καταγραφή, αναγνώριση, ταξινόµηση

φαρµακευτικών φυτών και βοτάνων (άντληση

πληροφοριών από εγχειρίδιο βοτανολογίας ή/και

παρουσία βοτανολόγου).

- Εργαστήριο παρασκευή κηραλοιφής ή απλού

σαπουνιού µε αιθέρια έλαια.

- Κρυπτόλεξο.

Εντοπισµός µέσα σε κρυπτόλεξο συναφών µε το θέµα

λέξεων (για παράδειγµα, δέκα τροφών πλούσιων σε

φυτικές ίνες, πέντε βοτάνων κ.ά.).

. . .χρήσιµο υλικό 2Ελένη ∆εσποτίδου, Παιδαγωγική Οµάδα Κ.Π.Ε. Βάµου

σελίδα 21


Η φύση είναι φίληµας. Σε µια φιλίαδεν φτάνει µόνο ναπαίρνουµε. Πρέπεικαι να δίνουµε!

Προετοιµασία των οµάδων γιαεξόρµηση στο πεδίο

Πριν την εξόρµηση της Περιβαλλοντικής Οµάδας στο

πεδίο, µαθητές και εκπαιδευτικοί συζητούν και

συναποφασίζουν για την κατάλληλη προετοιµασία, έτσι

ώστε:

• Να διασφαλισθει ασφαλής µετάβαση και παραµονή σε

αυτό.

• Να υπάρξει φιλική συµπεριφορά όλων, προς αυτό.

Για τους λόγους αυτούς. . .

Στη φύση φροντίζουµε να φοράµε:

• Άνετα ρούχα.

• Μακρύ παντελόνι.

• ∆ετά, κλειστά παπούτσια, µε τρακτερωτή σόλα.

• Καπέλο ή αδιάβροχο, ανάλογα την εποχή.

• Σακίδιο µου στην πλάτη, για να είναι ελεύθερα τα χέρια.

Συζητάµε και συναποφασίζουµε τη συµπεριφορά µας.

Κατά την έξοδο στη φύση. . .

• Είµαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί.

• Μην ανακατευόµαστε µε τις άλλες υποοµάδες (αν

υπάρχουν).

• Πειθαρχούµε στους υπευθύνους των οµάδων.

• Είµαστε παρατηρητικοί.

• Χρησιµοποιούµε τη φαντασία µας.

• Ρωτάµε όταν δεν καταλαβαίνουµε.

• Σηµειώνουµε οτιδήποτε κρίνουµε ενδιαφέρον.

• Συνεργαζόµαστε µε τα άλλα µέλη της οµάδας µας.

∆εν ξεχνάµε:

• Μιλάµε σιγά, ώστε να µη τροµάζουν τα πουλιά και τα

ζώα.

• Βλέπουµε, µυρίζουµε τα αγριολούλουδα, χωρίς να τα

πατάµε ή να τα κόβουµε).

• Μελετούµε, παρατηρούµε τα σκαθάρια και τις αράχνες,

χωρίς να τα βλάπτουµε.

• Απολαµβάνουµε τον ίσκιο των δένδρων, χωρίς να

χαράσουµε τον κορµό τους µε αιχµηρά εργαλεία.

• Ασχολούµαστε µε τους µύκητες και τις λειχήνες, χωρίς

να τους ξεκολλάµε από τους κορµούς και τις πέτρες.

• Κουβαλάµε µαζί µας µια σακούλα αποριµµάτων.

Ξέρουµε ότι αυτά δεν ανήκουν στη φύση.


σελίδα 22


• Περπατάµε στα µονοπάτια και αν βγούµε από αυτά,

πατάµε µε προσοχή.

• Οι φωλιές των πουλιών είναι τα σπίτια τους.

• Οι πεταλούδες είναι για να πετάνε από λουλούδι σε

λουλούδι. Όταν κόβω τα φτερά τους, ίσως γίνονται δικές

µου, αλλά δεν είναι πλέον πεταλούδες.

Τα µόνα πουχρειάζεται η φύσηαπό τον άνθρωποείναι η προσοχή, ηαγάπη και ηφροντίδα του!

σελίδα 23


Συµπράξεις σχολείων στο Μονοπάτι

Όνοµα 1 ου σχολείου που συµµετέχει στη σύµπραξη:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Όνοµα Περιβαλλοντικής Οµάδας (προαιρετικό):

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Φωτογραφία Περιβαλλοντικής Οµάδας:

Ονόµατα και τάξεις µαθητών:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Αναστάσιος Ζόµπολας, Αναπλ. Υπεύθυνος Κ.Π.Ε. Καλαµάτας Φύλλο εργασίας 1

σελίδα 24

Όνοµα 2ου σχολείου που συµµετέχει στη σύµπραξη:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Φωτογραφία Περιβαλλοντικής Οµάδας:

Ονόµατα και τάξεις µαθητών:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Μπορείτε να συµπληρώσετε σελίδες µε τα στοιχεία και άλλων σχολείων που

συµµετέχουν στη σύµπραξη.

Φύλλο εργασίας 1

σελίδα 25

Αναστάσιος Ζόµπολας, Αναπλ. Υπεύθυνος Κ.Π.Ε. Καλαµάτας

Πρωτόκολλο συνεργασίας σχολείων

Ηµεροµηνία συνάντησης Τρόπος συνάντησης (δια

ζώσης, από απόσταση,

τηλεδιάσκεψη κ.ά.)

Θέµατα που συζητήθηκαν

µεταξύ των σχολείων

Ηµεροµηνία τελικής συνάντησης (καλύτερα να ορισθεί όσο πιο νωρίς γίνεται, ώστε να

υπάρχει ένα χρονικό όριο για το τέλος των εργασιών της σύµπραξης):

. . . . . (ηµέρα), . . . . . µήνας, . . . . . (έτος), . . . : . . . (ώρα), τρόπος/τόπος: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΩΝ

Σε αυτό το χώρο µπορείτε να αναρτήσετε ενδεικτικά τµήµατα από το υλικό που

δηµιουργήθηκε, ύστερα από µελέτη και έρευνα για το µονοπάτι από κάθε (ή µε

συνεργασία) σχολείο/ων. Το υλικό µπορεί να είναι σε διάφορες µορφές (φωτογραφίες,

κείµενο κ.ά.) και να αναφέρεται σε διάφορα θέµατα, ανάλογα µε την επιµέρους

θεµατολογία του προγράµµατος/δράσης (χλωρίδα, πανίδα,

ανθρώπινες δηµιουργίες κ.ά.)

Υλικό


σελίδα 26


Τελική συνάντηση της σύµπραξης σχολείων και παρουσίαση των εργασιών των

Περιβαλλοντικών Οµάδων.

. . . . . (ηµέρα), . . . . . µήνας, . . . . . (έτος), . . . : . . . (ώρα), τρόπος/τόπος: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Θέµατα που παρουσιάστηκαν στη συνάντηση:

Τίτλος θέµατος Σχολείο και Περιβαλλοντική

Οµάδα που παρουσίασε το

θέµα

Υλικό που παρουσιάσθηκε

Σε αυτό το χώρο µπορείτε να κολλήσετε φωτογραφίες που προέρχονται από µια τυχόν

δια ζώσης συνάντηση των σχολείων που συµµετέχουν στη σύµπραξη.

Φωτογραφική αποτύπωση της τελικής συνάντησης


σελίδα 27


Υγεία και καλή καρδιά!

Σχολείο:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ονόµατα και τάξεις µαθητών (υποοµάδας):

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Περιοχή/µονοπάτι:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ηµεροµηνία δράσης:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Κολλάµε στα παρακάτω πλαίσια κάποια χαρακτηριστικά βρόσιµα (ή µη) φαρµακευτικά

φυτά και βότανα, της περιοχής έρευνας/παρατήρησής µας και γράφουµε από κάτω την

ονοµασία τους. Στη συνέχεια, αξιοποιούµε κάποια από αυτά για να παρασκευάσουµε το

γεύµα µας!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Συνεργαζόµαστε για την παρασκευή:

• Νόστιµης και υγιεινής σαλάτας.

• Κάποιου συνοδευτικού (για παράδειγµα, κρητικό ντάκο κ.ά.).

• Ενός αρωµατικού µείγµατος (για παράδειγµα, υποκατάστατο αλατιού, ρίγανη, θυµάρι

κ.ά.).

Σερβίρουµε και απολαµβάνουµε το υγιεινό σπιτικό φαγητό µας! Συµµαζεύουµε όλοι µαζί

και αφήνουµε το µέρος καθαρό!! !

Ελένη ∆εσποτίδου, Παιδαγωγική Οµάδα Κ.Π.Ε. Βάµου Φύλλο εργασίας 2

σελίδα 28

Αρετή Μαρµατάκη, Υπεύθυνη Σχολικών ∆ραστηριοτήτων ν. Χανίων Φύλλο εργασίας 3

Παρατήρηση µε τη βοήθεια πυξίδας

Σχολείο:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Κάθε υποοµάδα παραλαµβάνει: Πυξίδα, χάρτη της περιοχής, φύλλο εργασίας.

Θυµόµαστε: Για να γίνει µια ολοκληρωµένη καταγραφή χρειάζεται οµαδική δουλειά! ! !

Είναι, λοιπόν, η οµάδα εξοπλισµένη µε τον απαραίτητο εξοπλισµό;

Βάλτε σε κύκλο τις αντίστοιχες λέξεις. . .

Χάρτης Πυξίδα Κιάλια Χρωµατιστά µολύβια Φύλλα ζωγραφικής

Κοιτάµε γύρω µας. . .Υπέροχη θέα! Ας προσπαθήσουµε να καταγράψουµε περισσότερες

λεπτοµέρειες. . .

Με τη βοήθεια της πυξίδας:

Κοιτάµε βόρεια

Τί υπάρχει ακριβώς µπροστά µας; Με τι µοιάζει από µακριά;

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Κοιτάµε δυτικά

Συµβουλευτείτε το χάρτη. Τί διακρίνετε; Μπορείτε να τα αποτυπώσετε στο χάρτη;

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Κοιτάµε νότια

Πώς µοιάζει το τοπίο; Υπάρχουν χωριά; Αποτυπώστε τα στο χάρτη.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Κοιτάµε ανατολικά

Τί βλέπουµε; Πώς είναι το τοπίο από αυτή την πλευρά;

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

σελίδα 29

Ζωγράφισε ότι σου αρέσει γύρω σου!

σελίδα 30

Φύλλο εργασίας 3Αρετή Μαρµατάκη, Υπεύθυνη Σχολικών ∆ραστηριοτήτων ν. Χανίων

Καρτέλα καταγραφής χλωρίδας και πανίδας

Σχολείο:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Παρατηρήστε προσεκτικά γύρω σας και σηµειώστε. . .

Το φυτό που βρήκαµε,

ονοµάζεται-

Μορφή:

∆έντρο-Πόα-Θάµνος

Κατηγορία:

Θηλαστικό-Πτηνό-Ερπετό-

Έντοµο-Αµφίβιο


σελίδα 31


∆ρόµοι του νερού

Σχολείο:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Καθώς διαβαίνετε στο µονοπάτι σας, παρατηρήστε και συµπληρώστε τον πίνακα:

Ποιες χρήσεις εξυπηρετούν τα φράγµατα που/αν συναντήσατε;

Υπογραµίστε το/τα σωστό/α. . .

Προστασία από τις πληµµύρες Πότισµα των χωραφιών (άρδευση)

Υδροδότηση των πόλεων/χωριών Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας

Σηµειώστε άλλες χρήσεις που/αν υπάρχουν. . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ανθρώπινη παρέµβαση

(νερόµυλος, φράγµα, γεφύρι,

καλντερίµι κ.ά.)

Καλή / Κακή Γιατί;

Πέτρος Γαβράς, Υπεύθυνος Κ.Π.Ε. Κρεστένων Φύλλο εργασίας 5

σελίδα 32

Γράψτε µια υποθετική ιστορία για τη ζωή σε ένα νερόµυλο (τον τεχνίτη που τον έχτισε, τη

ζωή του µυλωνά, τα εργαλεία του, τα προϊόντα, τη χρήση τους, τον αρχαιολόγο που τον

ανακάλυψε κ.ά.).

Με βάση αυτή την ιστορία, δηµιουργήστε ένα σενάριο και προετοιµάστε ένα θεατρικό

δρώµενο για να το παρουσιάσετε στην τάξη.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Παρατηρήστε και καταγράψτε ιαµατικές πηγές ή λουτρά που θα συναντήσετε στο

µονοπάτι σας. . .

Ελάτε να παίξουµε!

Με τα αρχικά γράµµατα της κάθετης λέξης, συµπληρώστε άλλες λέξεις που σχετίζονται µε

το θερµαλισµό*:

Θ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Ε__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Ρ__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Μ__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Α__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Λ__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Ι__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Σ__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Μ__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Ο__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

Σ__ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __ __

* Σύνολο θεραπευτικών πρακτικών που έχει ως επίκεντρο, τη χρήση των ιαµατικών

λουτρών.

Ιαµατική πηγή για

λουτροθεραπεία

Ιαµατική πηγή για

ποσιθεραπεία

σελίδα 33

Φύλλο εργασίας 5Πέτρος Γαβράς, Υπεύθυνος Κ.Π.Ε. Κρεστένων

Με όχηµα τη φαντασία σας, περπατήστε στο µονοπάτι πολλά χρόνια πριν!

Ζωντανέψτε εικόνες, ζωγραφίζοντας µία σκηνή σε κάποιο σηµείο που περάσατε.

«Όταν ένα ψίκι, µια γαµήλια ποµπή, έφτανε µπροστά σε ένα γεφύρι, οι οργανοπαίχτες

σταµατούσαν το τραγούδι, κι όλοι, πεζοί, σιωπηλοί και κατηφείς, περνούσαν στην άλλη

όχθη. Έθιµο, αυτό, απαράβατο για να µην προκαλέσουν τη στοιχειωµένη. . .».

Συζητήστε µε πρόσωπα που θα συναντήσετε στο µονοπάτι σας για έθιµα, θρύλους ή

παραδόσεις σηµείων του µονοπατιού (γεφύρια, καλντερίµια, νερόµυλους, φράγµατα κ.ά).

Πώς συνδέονται όλα τα παραπάνω µε την ιστορία του κάθε τόπου; Ψάξτε σε

εγκυκλοπαίδειες και βρείτε στοιχεία για την ιστορία, την οικονοµία και τη λαογραφία του

τόπου.

Περιγράψτε παρακάτω ένα έθιµο ή άλλο στοιχείο που σας έκανε εντύπωση.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


σελίδα 34

Πέτρος Γαβράς, Υπεύθυνος Κ.Π.Ε. Κρεστένων

Οι βρύσες στο µονοπάτι

Σχολείο:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Καθώς διαβαίνετε στο µονοπάτι σας, παρατηρήστε και καταγράψτε τις βρύσες που θα

συναντήσετε:

Όνοµα βρύσης:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Υπογραµίστε τα σωστά. . .

Η βρύση:

Έχει νερό ∆εν έχει νερό

Φαίνεται να είναι:

Χτισµένη από παλιά Χτισµένη πρόσφατα

∆ίπλα ή κοντά στη βρύση υπάρχουν:

Χώρος αναψυχής ∆έντρα

Σκουπίδια Άλλο------..

Μερικά από τα είδη δέντρων που (αν) υπάρχουν κοντά στη βρύση είναι:

1 ) -------------.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2)------------------.

3) -------------.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4)------------------.

5) -------------.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6)------------------.

7) -------------.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8)------------------.

Μιχαήλ Καρυδιάς, Κ.Π.Ε. Ανατολικού Ολύµπου Φύλλο εργασίας 6

σελίδα 35

Υπογραµίστε ή σηµειώστε το σωστό. . .

∆ίπλα στη βρύση πιστεύω ότι ξεκουράστηκε ένας:

Πεζοπόρος Ξυλοκόπος

Βοσκός Κυνηγός

Άλλος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Μερικά συµπεράσµατα. . .

Παίζει ρόλο το νερό στη ζωή µας; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Παίζει ρόλο το νερό στη ζωή µας; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Τι µας προσφέρουν οι βρύσες;

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ποιοι και γιατί έχτισαν τις βρύσες;

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Μιχαήλ Καρυδιάς, Κ.Π.Ε. Ανατολικού Ολύµπου Φύλλο εργασίας 6

σελίδα 36

Ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον

Σχολείο:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Παρατηρήστε, καταγράψτε και φωτογραφήστε τα «ίχνη ανθρώπων» που συναντήσατε

περπατώντας στο µονοπάτι:

Υπογραµίστε τα σωστά. . .

Νερόµυλος Βρύση Γεφύρι

Σκουπίδια Πινακίδες Εκκλησάκια

Καλύβια Άλλο------..

Σηµειώστε δύο από τις περιπτώσεις, στις οποίες παρατηρήσατε ότι η ανθρώπινη

παρέµβαση στο φυσικό περιβάλλον του µονοπατιού ήταν θετική ή αρνητική;

Θετική

1 ) -------------.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2)------------------.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Αρνητική

1 ) -------------.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2)------------------.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Τι υλικά χρησιµοποιήθηκαν για να κατασκευασθεί το µονοπάτι;

-------------.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Πιστεύετε ότι είναι απαραίτητο να συντηρηθεί το µονοπάτι ή όχι και γιατί;

-------------.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

∆άφνη Κυνδελέρου, Κ.Π.Ε. Μαρώνειας Φύλλο εργασίας 7

σελίδα 37

Η χλωρίδα στο µονοπάτι

Σχολείο:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Επιλέξτε και τοποθετήστε παρακάτω τέσσερις από τις φωτογραφίες φυτών ή δέντρων

που βγάλατε κατά την περιήγησή σας στο µονοπάτι. Στη συνέχεια, βρείτε και

συµπληρώστε, κάτω από τις φωτογραφίες, την αντίστοιχη ονοµασία τους.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Μπορείτε να χρησιµοποιήσετε το διαδίκτυο, για να βρείτε τη σωστή τους

ονοµασία!

Γεώργιος Παγκοζίδης, Κ.Π.Ε. Μαρώνειας Φύλλο εργασίας 8

σελίδα 38

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΠΕ ΜΑΡΩΝΕΙΑΣ

Environment

Transcript of ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΚΠΕ ΜΑΡΩΝΕΙΑΣ