Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

Από τη Μακεδονία στην Ινδία

Ο Μέγας Αλέξανδρος στη μάχη της Ισσού

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ο Αλέξανδρος, αφού διαδέχτηκε τον πατέρα του

Φίλιππο στο μακεδονικό θρόνο και κατέστειλε την ταραχή στο εσωτερικό της Μακεδονίας, κατόρθωσε σε λίγα μόλις χρόνια -άλλοτε με πολεμικές επιχειρήσεις και άλλοτε μέσω της διπλωματικής οδού- να πάρει με το μέρος του τις πόλεις της κυρίως Ελλάδας. Πρόθεσή του ήταν μία πανελλήνια εκστρατεία στην Ασία, αν και δεν είναι απόλυτα σίγουρο κατά πόσο είχε συλλάβει πραγματικά ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την κατάκτηση μίας τόσο εκτεταμένης αυτοκρατορίας.

Η αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου

Σταδιακά κατέλυσε το περσικό κράτος, καταλαμβάνοντας όλες τις χώρες μέχρι τις αφρικανικές ερήμους στα νότια και τους ποταμούς Ιαξάρτη και Ινδό στα ανατολικά.

Το όραμα

Περσική μινιατούρα του 15ου αιώνα από την Χεράτ που απεικονίζει τον Ισκαντέρ

(Αλέξανδρο).

Η πολιτική σκέψη του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν να δημιουργήσει ένα μικτό πληθυσμιακά και πολιτιστικά βασίλειο, που θα επιτυγχανόταν με μία γόνιμη σύζευξη ελληνικών θεσμών και εντόπιων παραδόσεων.

Ο θάνατος του Αλεξάνδρου

Αργυρό τετράδραχμο που απεικονίζει τον Αλέξανδρο.

Ο αιφνίδιος θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το 323 π.Χ. στη Bαβυλώνα, δεν του επέτρεψε να πραγματοποιήσει το πολιτικό του όραμα.

Λίγο πριν πεθάνει ρωτήθηκε σε ποιόν αφήνει την βασιλεία του και απάντησε «τω κρατίστω», δηλαδή «στον δυνατότερο».

Ο θάνατος του Αλεξάνδρου

Ο Αλέξανδρος αποχαιρετά τους συντρόφους του. Ξυλογραφία του Καρλ φον Πιλότι (1826–1886). Αρχείο Εικόνων, Βερολίνο.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

323 π.Χ. – 30 π.Χ.

Εξεγέρσεις Οι Αθηναίοι και οι Αιτωλοί, μόλις

πληροφορήθηκαν το θάνατο του Αλεξάνδρου, εξεγέρθηκαν αλλά ηττήθηκαν (Λαμιακός πόλεμος, 322 π.Χ.). Συνέπειες:

(α) εγκαθίδρυση ολιγαρχίας στην Αθήνα και πληρωμή αποζημιώσεων.

(β) από τους υποκινητές της εξέγερσης, ο Δημοσθένης αυτοκτόνησε και ο Υπερείδης δολοφονήθηκε.

(γ) μακεδονικές φρουρές εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα και σε πόλεις της Πελοποννήσου.

Εξεγέρσεις

Εξέγερση από γηγενείς και Έλληνες ξέσπασε στη Βακτριανή, αλλά ο Πείθων, διοικητής της Μηδίας, την κατέστειλε και αυτοανακηρύχθηκε διοικητής των Άνω σατραπειών.

Η διαδοχή Ο προσφορότερος τρόπος, για να διαφυλαχτεί η

ενότητα του κράτους, ήταν να αναλάβει την κεντρική εξουσία ένας μόνο νόμιμος διάδοχος του Αλεξάνδρου. Εκείνη την εποχή ως τέτοιος θα μπορούσε να οριστεί ο ανάπηρος πνευματικά ετεροθαλής αδελφός του Αρριδαίος -γιος του Φιλίππου και μιας θεσσαλής χορεύτριας- και ο γιος του Αλεξάνδρου, που έμελλε ωστόσο να γεννηθεί από τη βακτριανή σύζυγό του Ρωξάνη.

Οι κορυφαίοι στρατηγοί συγκρούονται για τη διαδοχή.

Συγκρούσεις διαδόχων Α΄ φάση

(321-301 π.Χ.)(α) δολοφονούνται οι

νόμιμοι διάδοχοι(β) ο Αντίπατρος

ανακηρύσσεται επιμελητής αυτοκράτορας (Τριπαράδεισο, 321 π.Χ.)· οι υπόλοιποι στρατηγοί διοικούν μια περιοχή ο καθένας.

Συγκρούσεις διαδόχων(γ) στη συνέχεια,

ο Αντίγονος αυτό-ανακηρύσσεται αυτοκράτορας, αλλά ηττάται στην Ιψό (301 π.Χ.) από τους υπόλοιπους διεκδικητές και σκοτώνεται.

Σχηματισμός τεσσάρων βασιλείων

Μακεδονία (Κάσσανδρος) - Θράκη (Λυσίμαχος)Αίγυπτος (Πτολεμαίος) - Συρία (Σέλευκος)

Συγκρούσεις διαδόχωνΒ΄ φάση

(α) Κουροπέδιον (281 π.Χ.): σκοτώνεται ο Λυσίμαχος και τα βασίλεια της Μακεδονίας και της Συρίας μοιράζονται τα εδάφη του

(β) σχηματίζονται μικρότερα βασίλεια στη Μ. Ασία (Πέργαμος, Καππαδοκία, Πόντος κλπ.)

Τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου

323 π.Χ. – 30 π.Χ.

Οικονομικά ενιαίο οικονομικό

σύστημα (χρήση κοινού νομισματικού συστήματος, χρήση ελληνικών νομισμάτων)

ανάπτυξη εμπορίου εμφάνιση τραπεζών

και επιταγών (!) Αργυρό τετράδραχμο με παράσταση στον εμπροσθότυπο του Πτολεμαίου Α' Σωτήρα, ιδρυτή της δυναστείας των Πτολεμαίων.

305-283 π.Χ.

Κοινωνικά

Άποψη του Γυμνασίου στην Πέργαμο.

Δημιουργία αστικής τάξης (έμποροι, τραπεζίτες, υπάλληλοι)

αστυφιλία και πόλεμοι δουλεία

Κοινωνικά Οι συνεχείς πόλεμοι, κατά την

Ελληνιστική περίοδο, είχαν ως αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των δούλων σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Μάλιστα το θέμα αυτό αποτέλεσε και πηγή έμπνευσης της Νέας Κωμωδίας. Στη φωτογραφία, πήλινο ειδώλιο κωμικού ηθοποιού από την Αμφίπολη που παριστάνει δούλο. Στέκεται σε βάθρο και με το δεξί χέρι ακουμπά τη μάσκα του, ενώ το αριστερό το στηρίζει στη μέση του. Β' μισό 4ου αιώνα π.Χ.

Κοινωνικά

Λεπτομέρεια ψηφιδωτού από την Παλεστρίνα, το οποίο παριστάνει ειδυλλιακό τοπίο της Αιγύπτου. Στη φωτογραφία, σκηνή από την καθημερινή ζωή των

Αιγυπτίων. Περίπου 80 π.Χ.

Κοινωνικά

Τοιχογραφία από την έπαυλη του P. Fannius Sinistor στο Μποσκορεάλε. Σύμφωνα με τους ερευνητές, απεικονίζεται η βασιλική οικογένεια της Μακεδονίας. Στη φωτογραφία, ο

Αντίγονος Γονατάς και η μητέρα του Φίλα παρακολουθούν τη διδασκαλία του κυνικού φιλοσόφου Μενεδήμου. Περίπου 40 π.Χ.

Κοινωνικά Η εξέδρα του Γυμνασίου

του Αϊ Χανούμ. Στο χώρο αυτό, που ήταν εξοπλισμένος με πάγκους, συνευρίσκονταν φιλόσοφοι και άλλοι δάσκαλοι με τους νέους. Η παρουσία ενός Γυμνασίου στο Αϊ Χανούμ αποτελεί ζωντανή απόδειξη της εξάπλωσης του ελληνικού πολιτισμού σε απομακρυσμένες περιοχές όπως το Αφγανιστάν. Ύστερος 2ος αιώνας π.Χ.

Πολιτικά απόλυτη

μοναρχίαλατρεία ηγεμόναατομικισμός

Ανάγλυφη στήλη από την ευρύτερη περιοχή της Αλεξάνδρειας με παράσταση τελετής. Απεικονίζονται ο Πτολεμαίος Β' με δίσκο προσφορών και η θεοποιημένη αδελφή και γυναίκα του Αρσινόη Β' εκατέρωθεν βωμού. Το βασιλικό ζευγάρι φέρει τα σύμβολα του φαραωνικού βασιλείου. Τέτοιου είδους παραστάσεις αποτυπώνουν εύγλωττα το περιεχόμενο της πτολεμαϊκής λατρείας. 270-246 π.Χ.

ΤΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

προσωπική βασιλεία: απόλυτη εξουσία πάνω σε υπηκόους που ανήκαν σε διάφορες εθνότητες

(πολυπολιτισμικά κράτη)

Βασίλειο της Αιγύπτου (Πτολεμαίος)

Χώρος: Αίγυπτος (κυρίως, κυμαινόμενα σύνορα)

Κάτοικοι: Αιγύπτιοι κυρίως· επίσης, Εβραίοι, Πέρσες, Έλληνες, Σύροι

Ο ιδρυτής της Δυναστείας, Πτολεμαίος Α' ο Σωτήρ, Λούβρο.

Βασίλειο της Αιγύπτου (Πτολεμαίος)

Οργάνωση-οικονομία:

- αποτελεσματικός στρατός και στόλος

- δεν επιδιώχθηκε η συγχώνευση Ελλήνων και ντόπιων

- ανοχή στις τοπικές παραδόσεις, διατήρηση του φαραωνικού διοικητικού συστήματος (Έλληνες ανώτεροι διοικητές, ντόπιοι στις κατώτερες θέσεις)

- αγροτική οικονομία, φορολογία, εμπόριο

Βασίλειο της Αιγύπτου (Πτολεμαίος)

(επάνω) Η Κλεοπάτρα, η τελευταία βασίλισσα της ελληνιστικής Αρχαίας Αιγύπτου, από τον Frederick Arthur Bridgman (1896).

το 31 π.Χ. υποτάχτηκε στους Ρωμαίους

Βασίλειο της Συρίας (Σέλευκος)

Χώρος: Ασία (πολλές αυξομειώσεις)· οι ανατολικές επαρχίες χάθηκαν γρήγορα. Κάτοικοι: πολλές εθνότητες

(αριστερά) Σέλευκος Α' Νικάτωρ (358 π.Χ. ή 353 π.Χ. – 281 π.Χ.)

Βασίλειο της Συρίας (Σέλευκος)

Οργάνωση-οικονομία:- αποτελεσματικός στρατός, ίδρυση

πόλεων- διατηρήθηκαν οι σατραπείες (Έλληνες

και ντόπιοι διοικητές) - πρωτεύουσες: Σελεύκεια και κυρίως

Αντιόχεια- αγροτική οικονομία, χερσαίο εμπόριο

ΤΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ

Μακεδονία - Ήπειρος

Βασίλειο της Μακεδονίας (Κάσσανδρος)

Χώρος: Μακεδονία, Θεσσαλία, νότια Ελλάδα

Βασίλειο της Μακεδονίας (Κάσσανδρος)

Οργάνωση-οικονομία: - ο βασιλιάς - ευγενείς- μικροί και μεσαίοι καλλιεργητές (στρατός)

Δημήτριος ο Πολιορκητής

(294-287)

Βασίλειο της Μακεδονίας (Κάσσανδρος)

επιδρομές Γαλατών (280)· ο Αντίγονος Γονατάς τους απομακρύνει (277) και ιδρύει τη δυναστεία των Αντιγονιδών

το 168 π.Χ. υποτάχτηκε στους Ρωμαίους

Βασίλειο της Ηπείρου(Πύρρος)

Πύρρος (πόλεμοι με Ρωμαίους και Καρχηδονίους, 280-275)

σχέδιο για υποταγή Μακεδονίας και νότιας Ελλάδας· 272 σκοτώνεται στο Άργος

Χώρος: Εδάφη της σημερινής Ηπείρου και της νότιας Αλβανίας

Κάτοικοι: Μολοσσοί (κυρίαρχη εθνότητα)

ΟΙ ΠΟΛΕΙΣ-ΚΡΑΤΗ

ΠΟΛΕΙΣ-ΚΡΑΤΗ Στην ελληνιστική εποχή δεσπόζει το

σύστημα της απόλυτης μοναρχίας και οι πόλεις-κράτη παρακμάζουν.

προσαρτώνται στα ελληνιστικά βασίλεια οργανώνονται σε συμπολιτείες διατηρούν αυτονομία (Αθήνα, Σπάρτη,

Ρόδος)

Αθήνα πολιτικά παρακμάζει,

αλλά πρωταγωνιστεί ως πνευματικό κέντρο

317-307 κυβερνά ο Δημήτριος Φαληρέας·

267-261 η πόλη εξεγείρεται εναντίον του Αντίγονου Γονατά, αλλά αποτυγχάνει

86 π.Χ. υποτάσσεται στους Ρωμαίους Προτομή του Δημήτριου Φαληρέως. Αθηναίος

φιλόσοφος, ρήτορας, πολιτικός και συγγραφέας (350 - 283 π.Χ.). Ρωμαϊκό αντίγραφο των πρώιμων

ελληνιστικών χρόνων.

Σπάρτη

πολιτική και κοινωνική κρίση

μείωση πληθυσμού

Το θέατρο της Σπάρτης, χτισμένο στη νοτιοδυτική πλαγιά της ακρόπολης. Η σημερινή του

μορφή χρονολογείται στα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια. Στο βάθος διακρίνονται η Σπάρτη και

ο ορεινός όγκος του Ταΰγετου.

Σπάρτη Άγις Δ΄ (αποτυχημένη προσπάθεια για

ένταξη περιοίκων στην τάξη των πολιτών) Κλεομένης Γ΄ (υποστήριξε τις κατώτερες

τάξεις)· νικιέται στη Σελλασία (222) από τους Μακεδόνες

ο Νάβις συνεχίζει τις μεταρρυθμίσεις αλλά δολοφονείται (192) η Σπάρτη μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας

Ρόδος

Αεροφωτογραφία της αρχαίας

ακρόπολης της Ρόδου.

σημαντικό εμπορικό λιμάνι

κυριαρχούν έμποροι-τραπεζίτες, αν και τυπικά κυβερνιόταν με δημοκρατικό πολίτευμα

Ρόδος το 167 π.Χ. η

Δήλος κηρύσσεται από τους Ρωμαίους ελεύθερο λιμάνι, και η Ρόδος παρακμάζει.

το 43 π.Χ. υποτάσσεται στους Ρωμαίους.

Ροδιακά δίδραχμα με την κεφαλή του Ήλιου στον εμπροσθότυπο και την απεικόνιση ρόδου στον

οπισθότυπο. 4ος αιώνας π.Χ.

Ρόδος

Ανάγλυφο της τριημιολίας, (ροδιακό καράβι), το οποίο είναι λαξευμένο στο

βράχο, έξω από την είσοδο της ακρόπολης της Λίνδου. Στην πλώρη του είχε στηθεί το

άγαλμα του στρατηγού Αγήσανδρου Μικκίωνα. Περίπου 180-170 π.Χ.

Σχεδιαστική αναπαράσταση

της ροδιακής τριημιολίας.

Δήλος οικονομικό κέντρο

(ίδρυση τραπεζών) συρρέουν κάτοικοι

από διάφορες χώρες (Σύροι, Φοίνικες, Εβραίοι κλπ.)

Άποψη του ιερού του Απόλλωνα στη Δήλο.

ΟΙ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΕΣ

η συγχώνευση πολλών πόλεων και ο σχηματισμός ενός ενιαίου πολιτικού οργανισμού, δηλαδή

ομοσπονδιακού κράτους

ΟΙ ΣΥΜΠΟΛΙΤΕΙΕΣ Αιτίες συγκρότησης: (α) αποδυνάμωση του θεσμού των πόλεων-κρατών και

(β) η επεκτατικότητα των βασιλιάδων της Μακεδονίας

Αιτωλική Συμπολιτεία - μέσα 4ου εμφανίζεται το «Κοινό των Αιτωλών» - οργάνωση δημοκρατική: οι άρχοντες εκλέγονταν από συνέλευση των πολιτών-κοινό νόμισμα/κοινά μέτρα και σταθμά

(αριστερά) Χρυσός στατήρας Αιτωλικής Συμπολιτείας. Στον εμπροσθότυπο εικονίζεται κεφαλή της Αθηνάς με κορινθιακό κράνος και στον οπισθότυπο μια γυναικεία μορφή, η Αιτωλία, καθισμένη σε γαλατικές και μακεδονικές ασπίδες. Η παράσταση αναφέρεται στον αγώνα των Αιτωλών κατά των Μακεδόνων και των Γαλατών. Περίπου 220-189 π.Χ.

Αχαϊκή Συμπολιτεία δημοκρατική και ολιγαρχική

οργάνωση διοίκηση: συνέλευση, άρχοντες

και βουλή το 146 π.Χ. υποτάσσεται στους

Ρωμαίους

Αχαϊκή ΣυμπολιτείαΣπουδαιότεροι

ηγέτες:Άρατος (272-213):

προσαρτά την Κόρινθο

Φιλοποίμην (253-183): προσαρτά τη Σπάρτη