Το Ανατολικό Ζήτημα και ο Κριμαϊκός Πόλεμος

Φραντς Ρουμπώ - Η Πολιορκία της Σεβαστούπολης (1904)

Κων/νος Βακουφτσής, 1ο ΓΕΛ Συκεών, 2012-2013

Οι τρεις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, Αγγλία, Αυστροουγγαρία και Ρωσία, παρομοιάζονται με γάτες που έχουν μπλεχθεί στο κουβάρι που φέρει την ένδειξη Ανατολικό Ζήτημα, γελοιογραφία στο περιοδικό Puck, Νέα Υόρκη, 1878

Το «Ανατολικό Ζήτημα» ως ιστορικός όρος

• Ανατολικό Ζήτημα: το διεθνές πρόβλημα πληρώσεως του κενού στα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή μετά την βαθμιαία συρρίκνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.• Για την ελληνική ιστορία αφετηρία του Ανατολικού Ζητήματος η ίδρυση της «Επτανήσου Πολιτείας», πρώτου αυτόνομου Ελληνικού κράτους (1800), και τέρμα η Συνθήκη της Λωζάννης (1923).• Αρχή παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (17ος αι.): τερματισμός οθωμανικών κατακτήσεων και προβλήματα στην οικονομία και τη διοίκηση.• Κατάκτηση της Κρήτης (1669) από Οθωμανούς Τούρκους, η τελευταία μεγάλη επιτυχία τους.• Αποτυχία Οθωμανών και δεύτερης πολιορκίας Βιέννης (1683) τέλος νικών σε βάρος Ευρωπαίων.• Μετά τους Αψβούργους και νέος μεγάλος αντίπαλος Οθωμανών Τούρκων, οι Ρώσοι.

Γελοιογραφία που απεικονίζει τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής να «κατασπαράζουν» την Οθωμανική Αυτοκρατορία

Το Ανατολικό Ζήτημα κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα

• Σχέδια για εκδίωξη Τούρκων από Ευρώπη και διανομή κτήσεών τους.• Πρωτοβουλία κινήσεων: Αυστρία και Ρωσία.• Κατάληψη Επτανήσων από Γάλλους (1797) και εκστρατεία Μ. Ναπολέοντα στην Αίγυπτο (1798) δίνουν νέα τροπή: έντονος ανταγωνισμός Μεγάλων Δυνάμεων.• 1804. Εξέγερση Σέρβων αγώνας ανεξαρτησίας αφετηρία παλιγγενεσίας Σέρβων.• Σύνδεση από Ρωσία Σερβικού Ζητήματος με το Ελληνικό.• Συνθήκη ειρήνης Αδριανουπόλεως (1829) – Λήξη Ρωσοτουρκικού πολέμου (1828-1829) - Πύλη αναγνωρίζει αυτονομία Σερβίας (1830).• 1830. Η Ελλάδα εξασφαλίζει την ανεξαρτησία της.• Αγώνας Ελληνικής Ανεξαρτησίας: ιδιαίτερο στάδιο Ανατολικού Ζητήματος.

Η σημαία ενός από τα ελληνικά τάγματα που συμμετείχαν στην εκστρατεία τον Ναπολέοντα κατά της Αιγύπτου (1797- 98), Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

January Suchodolski - Η πολιορκία της Akhaltsikhe (1828) - από τον Ρωσο-τουρκικό πόλεμο που οδήγησε στη Συνθήκη της Αδριανούπολης το 1829

Σχολιάστε την παρακάτω γελοιογραφία με θέμα το «ανατολικό ζήτημα», όπως αναγράφεται στο καζάνι…

Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις περιμένουν εναγώνια τις εξελίξεις επί του «ανατολικού ζητήματος», ενώ συνδαυλίζουν τη φωτιά με βεβαιότητα μελλοντικής ευνοϊκής λύσης η Βουλγαρία και η Σερβία, αντίθετα από την Ελλάδα, η οποία με γυμνά χέρια αποπειράται να διευθετήσει τα ξύλα και τα κάρβουνα., δείγμα της ανίσχυρης θέσης της στη διεθνή διπλωματία. Στο καζάνι βράζει η Οθωμανική αυτοκρατορία, ημισέληνος, ενώ ο σουλτάνος τηρεί στάση αναμονής μπροστά στις εξελίξεις συγκρατώντας τον αξιωματούχο δίπλα του από τη συμμετοχή στη διαδικασία του βρασμού. Η λεζάντα στη σατιρική εφημερίδα «Νέος Αριστοφάνης» που δημοσιεύτηκε η γελοιογραφία έγραφε: «Πώς εργάζονται οι ισχυροί της γης επί του ανατολικού ζητήματος».

Το ζήτημα των Στενών

• Σπουδαίο επιμέρους ζήτημα Ανατολικού Ζητήματος ήταν αυτό των Στενών.• Διέλευση ρωσικού στόλου από Στενά ανησυχούσε Άγγλους.• Κίνδυνος καταλήψεως Στενών από Ρωσία ανέβαλε διαμελισμό Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.• Όξυνση Ανατολικού Ζητήματος λόγω διαμάχης Μεχμέτ Αλή πασά Αιγύπτου με Σουλτάνο (1831).• Νίκη Ιμπραήμ πασά στη Συρία επί των σουλτανικών στρατευμάτων (1831) – Εισβολή στη Μικρά Ασία και νικηφόρα προέλαση – Απειλή και ίδιας Κωνσταντινούπολης.• Συνθήκη Χουνκιάρ Ισκελεσί (8 Ιουλίου 1833): Ρωσία προστάτης Σουλτάνου με στόλο της. Αντάλλαγμα μετατροπή Ευξείνου Πόντου σε κλειστή και ασφαλή θάλασσα της Ρωσίας – αναγνώριση στη Ρωσία σιωπηρώς του δικαιώματος εξόδου πολεμικών σκαφών της στο Αιγαίο.• Επέμβαση Βρετανίας – Ανάληψη (από κοινού με άλλες δυνάμεις) προστασίαςΠύλης – Ανατροπή ευνοϊκού υπέρ Ρωσίας καθεστώτος για διάπλου Στενών.

Τα Στενά Βοσπόρου-Δαρδανελίων αποτελούν ενιαίο χώρο, από οικονομικής και στρατηγικής πλευράς, δεδομένου ότι ικανοποιούν τους ίδιους σκοπούς, ευρισκόμενοι ο ένας στη συνέχεια του άλλου. Ο Βόσπορος είναι ο δίαυλος που ενώνει τον Εύξεινο Πόντο με τη Θάλασσα του Μαρμαρά, η οποία συνδέεται με το Αιγαίο Πέλαγος μέσω του διαύλου των Δαρδανελλίων. Δορυφορική φωτογραφία.

Ο Κριμαϊκός Πόλεμος και η στάση της Ελλάδας

Αφορμή: η άρνηση του σουλτάνου ν’ αναγνωρίσει στη Ρωσία προνομιακά δικαιώματα σ’ ό, τι αφορά τους χριστιανικούς ναούς της Ιερουσαλήμ Ρωσικά στρατεύματα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες

ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙΒρετανοίΓάλλοι ΡώσοιΟθωμανοί

• Εξεγέρσεις Ελλήνων σε Θεσσαλία, Ήπειρο, ΧαλκιδικήΚατοχή του Πειραιά από Γαλλικό στόλο (..και υπουργείο

κατοχής!!)

• Έκβαση: Νίκη Οθωμανών 1856: συνθήκη των Παρισίων επισφράγιση των θέσεων των Μ. Δυνάμεων περί ακεραιότητας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

• Χάτι Χουμαγιούν (= λαμπρή γραφή): αυτοκρατορικό διάταγμα με το οποίο το οθωμανικό κράτος, διατηρώντας την αποκλειστική αρμοδιότητα στα θέματα των υπηκόων του, αναλαμβάνει την υποχρέωση της ίσης μεταχείρισης μωαμεθανών και μη σε ζητήματα δικαιοσύνης, φορολογίας, κατάληψης δημόσιων θέσεων, εισόδου στο στρατό, φοίτησης σε ανώτερα ιδρύματα.

• Τανζιμάτ: πολιτικές μεταρρυθμίσεις υπέρ των θρησκευτικών μειονοτήτων που επιβλήθηκαν στην οθωμανική αυτοκρατορία από τις Μ. Δυνάμεις

Ρωσο-γαλλικές αψιμαχίες κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο

Ο Κριμαϊκός Πόλεμος και η στάση της Ελλάδας

• 1850. Νέα παρέμβαση Ρωσίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.• Αφορμή: έριδα Ορθοδόξων και Καθολικών μοναχών για κατοχή ιερώνπροσκυνημάτων Αγίων Τόπων.• Πιέσεις από τσάρο Νικόλαο Α΄στον σουλτάνο υπέρ Ορθοδόξων και Γάλλουαυτοκράτορα Ναπολέοντος Γ΄υπέρ Καθολικών οδηγούς σε πόλεμο: Μάιος 1853. Ρωσικά στρατεύματα περνούν τον Προύθο και

εισβάλλουν στιςΠαραδουνάβιες Ηγεμονίες, χωρίς κήρυξη πολέμου εναντίον Πύλης. Βρετανία και Γαλλία συμπράττουν με Σουλτάνο. Αποτέλεσμα: γενίκευση πολέμου (άνοιξη 1854) – Κριμαϊκός Πόλεμος(Κριμαία). Ουδετερότητα Αυστρίας. Εκκλήσεις Ρώσων προς Ορθοδόξους λαούς Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας γιασύμπραξη με Ρώσους προς εκδίωξη Οθωμανών από Ευρώπη. Απήχηση στους Ορθοδόξους – Επαναστατικές ζυμώσεις.• Ελλάδα. Κοινή γνώμη υπέρ Ρωσίας – Εξεγέρσεις σε Θεσσαλία, Ήπειρο καιΧαλκιδική: Βασιλιάς Όθων με εξαναγκασμό από Βρετανία και Γαλλία (κατάληψηΠειραιά) αποπέμπει φιλορωσική κυβέρνηση Ελλάδος, διορίζει φιλοδυτική καιανακαλεί Έλληνες αξιωματικούς επικεφαλής ανταρτών σε Θεσσαλία, Ήπειροκαι Μακεδονία. Βρετανία και Γαλλία καταλαμβάνουν Πειραιά και ασκούν πίεση στηνΕλλάδα. Εξεγέρσεις στα αλύτρωτα εδάφη καταρρέουν, αντάρτες

επανακάμπτουν στηνΕλλάδα. Έλληνες εξεγερθεισών περιοχών υποφέρουν από Αλβανούς

ατάκτους. Σχέσεις Ελλάδος με Τουρκία επιδεινώνονται, διακοπή διπλωματικών

σχέσεωνέως Μάιο 1855.

Εικόνα από το λιμάνι του Πειραιά κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού του από τον ενωμένο συμμαχικό στόλο τον Απρίλιο του 1886. © Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Η Κριμαία είναι μια χερσόνησος που βρίσκεται στη βόρεια ακτή της Μαύρης Θάλασσας

Χάρτης επιχειρήσεων του Κριμαϊκού Πολέμου

Το σώμα των Ελλήνων εθελοντών στη Σεβαστούπολη, που πήρε μέρος στον Κριμαϊκό πόλεμο υπέρ των Ρώσων

Στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου οι συνθήκες αντιμετώπισης των τραυματιών και από τις δύο πλευρές ήταν άθλιες. Μέσα σε αυτή την απάνθρωπη κατάσταση, αναδείχθηκε η ηρωική μορφή της Αγγλίδας νοσοκόμας Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ (Florence Nightingale, 1820-1910), η οποία ανέλαβε με

αυταπάρνηση να οργανώσει την περίθαλψη των Άγγλων τραυματιών και ασθενών. Η ίδια περνούσε πολλές ώρες μέσα στους θαλάμους, μέρα και νύχτα, και δεν υπήρχε σχεδόν κανένας στρατιώτης που να μην τον είχε περιποιηθεί προσωπικά. Κρατώντας μια λάμπα στο χέρι περπατούσε ανάμεσα

στους διαδρόμους, προκειμένου να παρακολουθήσει την πορεία των ασθενών της και να τους παρηγορήσει, αν χρειαζόταν, ακόμα και τις μεταμεσονύκτιες ώρες. Απέκτησε, έτσι το όνομα «η Κυρία Με Τη Λάμπα». Μέσα σε λίγους μήνες η Φλωρεντία κατάφερε να μειώσει τη θνησιμότητα

από 40% σε 2,2%.

Η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων (1856). Χαρακτικό του 1856 στο Magazin Istoric

Πρόσθετα παραθέματα / πηγές

Οι επιπτώσεις του Κριμαϊκού Πολέμου στην ελληνική πολιτική αντίληψη:

«Ο Κριμαϊκός Πόλεμος ήταν η αποφασιστική καμπή για τη γνωριμία του ελληνικού έθνους με τα γειτονικά του, γιατί απέδειξε μ' έναν τρόπο που δεν χωρούσε διάψευση ότι τα συμφέροντα των υποδούλων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν ήταν εκείνα που θεωρούσε δεδομένα η φιλοπόλεμη μερίδα στην Ελλάδα, αφού τίποτε το αντίστοιχο με την κινητοποίηση του Αγώνα δεν σημειώθηκε το 1854. Επιπλέον ο φιλορωσισμός δέχεται βαρύ πλήγμα. Στο εξής δεν παύει βέβαια να συνδέεται αόριστα με την προοπτική της γενικής απελευθέρωσης της Ανατολής, η ήδη υποτυπώδης όμως επιχειρηματολογία του στερείται οριστικά τη δυνατότητα εμπλουτισμού ή ανανέωσης της, κι αυτό σε αντίθεση με τον αντιρωσισμό, για τον οποίο αρχίζει περίοδος σταθερής ανόδου. Ο θρίαμβος της αγγλικής πολιτικής στην Ελλάδα αφήνει στον αντιρωσισμό ένα πεδίο τελείως ελεύθερο, ενώ η σύμπτωση της έγερσης βουλγαρικού ζητήματος αμέσως μετά τον Κριμαϊκό δίνει την απαραίτητη αφορμή για την αμετάκλητη πλέον μετατροπή του αντιρωσισμού σε αντισλαβισμό».

Έλλη Σκοπετέα, Το «Πρότυπο Βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα (1830-1880), Πολύτυπο, Αθήνα 1988, σ. 331.

Βρετανοί στρατιώτες στην Κριμαία

Ερωτήσεις

• Τι σημαίνει ο όρος «Ανατολικό Ζήτημα»; Γιατί η κατάληψη των Επτανήσων από τους Γάλλους το 1797 θεωρείται η αφετηρία μιας νέας φάσης του Ανατολικού Ζητήματος;

• Να αναπτύξετε τη στρατηγική σημασία των Στενών και να αναφέρετε τις ευρωπαϊκές συνθήκες που συνδέονται με αυτήν.

• Ποια υπήρξε η σημασία της Συνθήκης των Παρισίων για τη διεθνή θέση της Τουρκίας;

• Ποιες οι συνέπειες του Κριμαϊκού Πολέμου για την Ελλάδα; Συμβουλευτείτε και τα παραθέματα.

Σημαία από τον Κριμαϊκό πόλεμο. Ανήκε στο Ελληνικό Εθελοντικό Σώμα