Πηλιορείτικη τριλογία

Τρία σπίτια στη Βυζίτσα : το παλιό, το µεσαίο και το καινούργιο.

Του Γιάννη Κίζη

ΕΙΣΑΓΩΓΗΣτον τόπο µας έχει εδραιωθεί η αντίληψη ότι στους παραδοσιακούς οικισµούς δεν υπάρχει θέση για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική.Ο σηµερινός τρόπος ζωής όµως, καµία σχέση δεν έχει µε την ευηµερούσα κοινωνία που επί τρείς αιώνες (17ος-19ος) διαµόρφωνε τον ιδιαίτερο και χαρακτηριστικό κτιριακό πλούτο του Πηλίου. Τα πρώτα οχυρά πυργόσπιτα µε τα τολµηρά "εξώστεγα" εξελίχθηκαν την περίοδο του διαφωτισµού στο τριώροφο αρχοντικό µε τον πέτρινο κορµό και τον ξυλόπηκτο όροφο µε σαχισιά. Αυτός υιοθετήθηκε από τη νοµοθεσία ως πρότυπο µίµησης, παρ' όλο που δεν αντιπροσώπευε παρά µία µόνον από τις επιµέρους εκφράσεις της Πηλιορείτικης Αρχιτεκτονικής. Η διάκριση, πάντως, του διάτρητου piano nobile, σε προεξοχή, είναι το κατ' εξοχήν χαρακτηριστικό που καθιέρωσε το τοπικό "στυλ". Ένα παρερµηνευµένο, εντέλει, "στυλ", µε το οποίο η τρέχουσα ανιστόρητη και νεοπλουτίστικη ανάπτυξη παρήγαγε τις "νεοπηλιορείτικες" βίλλες που γεµίζουν απ' άκρη σ' άκρη το "βουνό των κενταύρων". 

Η τυπολογική εξέλιξη της πηλιορείτικης αρχιτεκτονικής

Βυζίτσα, το αρχοντικό Κόντου (1792)

Ωστόσο η επιτυχηµένη ένταξη ενός κτιρίου σε ιστορικό περιβάλλον στηρίζεται στο τρίπτυχο σχήµα - όγκος - µορφή. Τα καθαρά σχήµατα στους πηλιορείτικους οικισµούς, οι πυραµίδες των στεγών µε το έντονο γείσο, τα πρίσµατα των κτιρίων µε τα σαφή περιγράµµατα, µπορούν να οδηγήσουν τον αρχιτέκτονα στην αποφυγή ά-σχηµων επιλογών. Το δεύτερο ζητούµενο είναι ο όγκος. Και δεν είναι µονάχα η υπέρβαση του κτιριακού όγκου που µπορεί να προσβάλλει την ισορροπία του συνόλου, αλλά και η υπερβολική κατάτµησή του, που έχει οδηγήσει στην κατασκευή κουκλόσπιτων εκτός κλίµακος. Το τρίτο, η µορφή. Η υπερ-επεξεργασία της µορφής, όµως, έχει γεµίσει το Πήλιο µε διακοσµητικά ψιµµύθια µιµούµενα την παράδοση, την οποία, εν τέλει, εξευτελίζουν.Τα τρία σπίτια στη Βυζίτσα, που παρουσιάζονται εδώ,[1] επιχειρούν να υπηρετήσουν το σύγχρονο τρόπο ζωής, µε τις ανέσεις που χρειάζεται η σύγχρονη διαβίωση, µε τρόπο αρχιτεκτονικά καθαρό και αυθεντικό. 

Βυζίτσα, το καινούργιο, το µεσαίο και το παλιό. Κατόψεις των δύο κυρίων επιπέδων των σπιτιών.

 Στο παλιό σπίτι (1779) διατηρήθηκαν τα στοιχεία της αυθεντικότητας, µετά την αποκατάσταση και επανάχρησή του. Η ζωή σ'αυτό προσαρµόστηκε, στο βαθµό του εφικτού, στους όρους που επέβαλε η αρχιτεκτονική του.Στο µεσαίο, τυπικό "αντισεισµικό" µονώροφο (γύρω στο 1960), διαµορφώθηκε ένα "νεανικό" περιβάλλον εποχιακής διαµονής, που παραπέµπει στον συνηθισµένο στο Πήλιο τύπο του µονόσπιτου, µε το χώρο του ύπνου σε πατάρι.Το καινούργιο σπίτι (2004) αναφέρεται στα ουσιώδη χαρακτηριστικά της παλιότερης τοπικής αρχιτεκτονικής, την τυπολογία, τη µορφή, αλλά και την κατασκευή, µε εκείνες τις ανατροπές που υπογραµµίζουν την εποχή του και υπηρετούν τον σηµερινό τρόπο διαβίωσης.ΤΟ ΠΑΛΙΟTο 1975 η Bυζίτσα ήταν ένας γοητευτικός ερειπώνας. Eνα ηλιόλουστο αποµεσήµερο του Γενάρη µ' έδεσε µε το σπίτι. Mισόγερνε κουρασµένο από τα διακόσια χρόνια του, βρωµούσε από διακόσια πρόβατα που σπρώχνονταν στα κατώγια του, ασφυκτιούσε από διακόσια δεµάτια άχυρο στοιβαγµένα µέχρι τα ψαλίδια της στέγης, πάνω στο ξύλινο δοξάτο και στα κιόσκια του. Εκεί, παραµερίζοντας δυό δεµάτια, είδα πέρα απ' τη θάλασσα χιονισµένη την Όθρυ. Έλαµπε ο Παγασητικός σαν το λιµάνι των παιδικών µου χρόνων, άστραφταν στην απέναντι γειτονιά τα τζάµια των σαχνισιών, σαν εκείνα της Παναγίας, στην Kαβάλα του '50. Τον ακριβοπλήρωσα τον έρωτα εκείνης της στιγµής. 

Βυζίτσα, το παλιό. Φωτογραφίες 1975. Hρθε το καλοκαίρι κι άρχισα την ...αναστήλωση. Tέσσερα χρόνια διπλωµατούχος, άλλωστε, τάξερα όλα: παιγνίδι για µένα οι σκεπόπλακες, αστεία πράµατα οι ξυλοδεµένοι τοίχοι. Kάπου όµως στα κιόσκια άρχισαν να ζορίζουν τα πράγµατα: ο ξύλινος σκελετός είχε στραβώσει, το δάπεδο κατηφόριζε, οι γωνιακές κολώνες είχαν τιναχτεί έξω. Tις τραβούσα µε συρµατόσχοινα νάρθουν πίσω κι αυτές αντιστέκονταν µε τριγµούς· κάτι δεν πήγαινε καλά µε τη µυστήρια τούτη οικοδοµή: όσο πιο πολύ γνώριζα αυτό το εκ πρώτης όψεως απλό, φαινοµενικά "λαϊκό" κατασκεύασµα, τόσο πιο άµαθος ένιωθα, τόσο περισσότερο αγωνιούσα για την κάθε µου απόφαση. Oι ντόπιοι µαστόροι ήταν έτοιµοι να το επισκευάσουν όπως - όπως, όπως είχαν συνηθίσει, δηλαδή· επέµεναν, θύµωναν µε τις αµφισβητήσεις µου. Αλλά εγώ αισθανόµουν την ανεπάρκεια της εµπειρικής γνώσης τους, ένιωθα πως ήταν πολλά που δεν ήξεραν: τα µυστικά του ξύλινου σκελετού είχαν ξεχαστεί εδώ και τέσσερις γενιές. Aναζήτησα τις απαντήσεις στο York, την πόλη µε τα ξυλόπηκτα σπίτια και την καλή σχολή αναστηλώσεων της εποχής. Nέο ξεκίνηµα σε θρανία µε µεσαιωνικά µαστορικά εγχειρίδια και δασκάλους τεχνίτες, βάπτισµα στη γνώση της παράδοσης µε τον σεβασµό, το σύστηµα και τη µέθοδο του δυτικού πολιτισµού. 

Βυζίτσα, το παλιό. Αποτύπωση 1977. Οταν γνώρισα για τα καλά το σπίτι, διέκρινα σ'αυτό ένα κλασικό παράδειγµα συµµετρικής κατασκευής: οι µεσότοιχοί του φτάνουν µέχρι τη στέγη, υποστηρίζοντάς την. Σχηµατίζονται έτσι τρία πέτρινα πρίσµατα, δύο διώροφα βόρεια και ένα µονώροφο νότια, που επάνω του αναπτύσσεται η κατασκευή του ξύλινου σκελετού. Αυτός καταλαµβάνει εξ ολοκλήρου το µπροστινό µέρος του άνω ορόφου, προεξέχοντας συµµετρικά στη δυτική και στην ανατολική πτέρυγα κατά ένα µέτρο περίπου από τις πέτρινες όψεις, πάνω σε διασταυρούµενες διαδοκιδώσεις σε πρόβολο, που υποστηρίζονται από αντηρίδες. Η προβολή του µεσαίου τµήµατος δεν ξεπερνά τα 30 εκ. Η διάταξη των χώρων απλή, η τυπική του «διπλού σπιτιού» («µέσα» και «έξω σπίτι»)[2].Οι µικρές αλλαγές που είχαν γίνει στο παρελθόν δεν επέφεραν φθορές στο κτίριο, εκτός από τις διευρύνσεις των παραθύρων των χειµωνιάτικων, που προκάλεσαν τοπικά ρήγµατα. Ο συµµετρικός ξύλινος σκελετός, αµιγής, µε ελευθερία κινητότητας συνδυασµένη µε την ελαστικότητα της στέγης, µετά το σεισµό βρήκε µία νέα ισορροπία, παρεκκλίνοντας ελαφρά από την κατακόρυφο. [3]H εικοσαετία µετά το 1977 ήταν περίοδος επεµβάσεων σε κλίµα ώριµης σχέσης µε το σπίτι. Oι αποκαταστάσεις, οι συντηρήσεις, αλλά και οι εκσυγχρονισµοί γίνονταν µε αργό ρυθµό, µε περίσκεψη, µε γνώση. Tα ξύλα διαλεγόντουσαν στο δάσος κι ακολουθούσε µακρόχρονη διαδικασία φυσικής ξήρανσης. Tα µέταλλα στο καµίνι του ασπροµάλλη Mηλιώτη σιδερά, τα αρµολογήµατα από παλιό Πολίτη µάστορα - τα κεντούσε ένα καλοκαίρι ολόκληρο. Mόνος µου ξανασύνδεσα τις σπασµένες ξυλοδεσιές - κανείς δεν δεχόταν ότι το σενάζ µπορεί να γίνει χωρίς µπετόν, εκτός από τον πάντα µεθυσµένο πελεκάνο µαστρο-Λεωνίδα, που µε την

ταλιαδούρα του ίσωνε τους κορµούς καλύτερα κι από µηχανή. Έµαθα να διαλέγω καστανίσια στραβόξυλα στο βουνό, για να συµπληρώσω και να σκαλίσω τις αντηρίδες που έλειπαν από τα εξώστεγα. 

Βυζίτσα, το παλιό. Μετά τις αποκαταστάσεις (φωτογραφίες 2007), Ο Μανώλης Κοµπογιάννης σκαλίζει ένα κεφαλοκόλωνο.

 Παράλληλα οι γνώσεις µου για τον τρόπο ζωής των ανθρώπων των περασµένων αιώνων µέσα σε τέτοια σπίτια πλήθαιναν. Tη διαισθητική προσέγγιση, την επιρρεπή σε λάθη ροµαντική διάθεση, αντικαθιστούσε η γνώση της ιστορίας. H χρήση των χώρων του ανωγιού, σχεδόν ιεροτελεστική, από ανθρώπους ανυπόδητους σε χώρους στρωµένους µε χαλιά ανατολίτικα, φωτισµένους µε λαδοφάναρα, µε περίκοµψα εντοιχισµένα έπιπλα και µοναδικό κινητό εξοπλισµό ένα σινί ανάµεσα στα µεντέρια, ήταν κάτι που µε συγκινούσε. Σιγά σιγά η γεύση της "καθ' ηµάς ανατολής" µπήκε στη ζωή µας στο Πήλιο. H Aσπασία παραµερίζοντας τη µοραΐτικη αµηχανία της - αποτέλεσµα µισού αιώνα "εξευρωπαϊσµού" της Παλιάς Eλλάδας - άρχισε από το '80 να στολίζει το σπίτι προσεκτικά κι ευαίσθητα, µε υφαντά, κιλίµια, χαλκώµατα, κασέλες, ραπτοµηχανή, φωτογραφίες κι ένα σωρό άλλα ενθύµια από τις γιαγιάδες της: τα κειµήλια της Λακωνίας έντυναν το πηλιορείτικο κτίσµα, κλείνοντας την πολιτισµική ψαλίδα, γυρίζοντας το χρόνο πίσω, στων "ελλήνων τις κοινότητες", τις τόσο παρόµοιες παντού στην προβιοµηχανική Ελλάδα.

 

Βυζίτσα, το παλιό. Το ισόγειο, το δοξάτο και η δυτική κρεβατοκάµαρα. Φωτογραφίες Γιώργη Γερόλυµπου.

 Ζήσαµε εικοσιπέντε χρόνια στο σπίτι, µεγαλώσαν τα παιδιά µας µέσα του, µε τον χειµωνιάτικο ήλιο να φιλτράρεται στα χρωµατιστά φεγγιτάκια, το "νταούλι" του τζακιού ν' ακτινοβολεί θαλπωρή χρόνων αλλοτινών στην απόλυτη ησυχία της δυτικής άκρης του χωριού, µακρυά από τις ορδές των εορταστικών τριηµέρων. Γιατί στο µεταξύ είχε "αναστηλωθεί" ο γραφικός ερειπιώνας και η Bυζίτσα προσέφερε άφθονα κρεβάτια σε "παραδοσιακούς" ξενώνες... Mαζί όµως, σαν όλους σχεδόν τους "αξιοποιηµένους" οικισµούς µας, απέδιδε θλιβερό αρχιτεκτονικό απολογισµό: βαρειές επεµβάσεις είχαν παραχαράξει µορφές και κατασκευές, έτσι που δύσκολα να µπορεί κανείς να διακρίνει το γνήσιο από το επίπλαστο. Kι ακόµη δυσκολώτερα να συναισθανθεί τις ιλιγγιώδεις διαφορές ζωής και κοσµαντίληψης ανάµεσα στην προβιοµηχανική κοινότητα και τη µεταβιοµηχανική κοινωνία.ΤΟ ΜΕΣΑΙΟΔυτικά απο το παλιό σπίτι υπήρχε ένα ηµιτελές κι ερειπωµένο ισόγειο σαράντα περίπου τετραγωνικών µέτρων, µε µισοκαµµένη τη στέγη του. Είχε παραµείνει "καρα-γιαπί", ασοβάτιστο, µε δύο δωµάτια εκατέρωθεν µικρού χώλ. Στο βάθος του χώλ θα διαµορφωνόταν κουζινάκι, άν το σπίτι τέλειωνε στην ώρα του. Ετσι κτίζονταν τα περισσότερα σπίτια στα χωριά µετά τους σεισµούς του 1955, µε τυποποιηµένο σχέδιο που συνόδευε τα δάνεια σεισµοπληξίας.Η ατελής διαρρύθµισή του, που µου θύµιζε φτωχόσπιτα του κάµπου, δεν είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ούτε δεσµούς µε την πηλιορείτικη παράδοση της ακµής του 18ου και του 19ου αιώνα. Η κατασκευή του, όµως, ήταν αξιοπρόσεχτη: είχε κτιστεί µε το «σύστηµα Παρασκευόπουλου», δηλαδή µε την αντισεισµική µέθοδο που καθιέρωσε τότε στη Μαγνησία ο οµώνυµος µηχανικός. Αυτά τα κτίρια κατασκευάζονταν µε δύο πρόσωπα δροµικής τοιχοποιίας, µε σκυροδέτηση µπετόν αρµέ στο διάκενο, ψύχα, όπως την είπανε οι ντόπιοι, πάχους δέκα έως είκοσι εκατοστών, κατά περίπτωση. Η τοιχοποιία χτιζόταν σταδιακά, περίπου κάθε ογδόντα εκατοστά ύψους, έτσι ώστε να απαρτίζει, µετά την πήξη των κονιαµάτων, ανθεκτικό καλούπι για την σκυροδέτηση του ενδιάµεσου τοιχίου, που κι αυτό σηκωνόταν κατά αντίστοιχα στάδια. Το κτίσµα επιστεφόταν µε γείσο, συνήθως από µπετόν αρµέ. Αν στο Βόλο τα τούβλα του περίφηµου πλινθοκεραµοποιείου Τσαλαπάτα έδωσαν γρήγορα λύση στο πρόβληµα της

ανοικοδόµησης, στο Πήλιο η επανάχρηση λίθων από τα ερειπωµένα µεγάλα αρχοντόσπιτα συνέφερε· άλλωστε ήταν προϋπόθεση για την δανειοδότηση νέας κατοικίας η κατεδάφιση του παλιού "σεισµόπληκτου" σπιτιού του ιδιοκτήτη! Ετσι τότε χάθηκαν πάρα πολλά αρχοντικά στο Πήλιο· άλλωστε το ενδιαφέρον για την προστασία τους ήταν ανύπαρκτο.Το µεσαίο σπίτι είχε τις εξωτερικές παρειές των τοίχων πέτρινες και τις εσωτερικές τούβλινες. Σε πολλές από τις πέτρες του διέκρινες ίχνη από παλιότερα ασβεστώµατα, ποιός ξέρει από ποιό κατεδαφισµένο νοικοκυρόσπιτο παρµένες. Ήταν ένα γερό κτίσµα, δείγµα µιας νεότερης τοπικής οικοδοµικής παράδοσης.

 

Λαύκος, νότιο Πήλιο. Μονόσπιτα.

 Η αναδιαρρύθµιση που έγινε θυµίζει τα παλιότερα µονόχωρα «µακρυνάρια», δηλαδή έναν ευρύτατα διαδεδοµένο τύπο µικρού σπιτιού αγροτικού χαρακτήρα, που συναντά κανείς τόσο στη νησιωτική όσο και την χερσαία Ελλάδα, και όχι µόνον. Τέτοια σπίτια υπήρχαν πολλά στο νότιο Πήλιο.[4] Η αναφορά σε αυτήν την παλιά, σχεδόν αρχετυπική παραδοσιακή διαρρύθµιση εκφράστηκε µε εντελώς αντιθετική αρχιτεκτονική γραφή. 

Βυζίτσα, το µεσαίο. Σκίτσα και σχέδια της αναδιαρρύθµισης.

 Καθοριστική για το νέο ύφος ήταν η στέγη: ήρθε προετοιµασµένη από το ξυλουργείο, µε ψαλίδια σε σχήµα Λ από υψίκορµους φορείς σύνθετης ξυλείας, χωρίς ελκυστήρες, µε διπλό πέτσωµα από κόντρα-πλακέ θαλάσσης και τις απαραίτητες µονώσεις ενδιαµέσως και από πάνω. Για να καθίσει η στέγη στο σπίτι είχε προηγηθεί, µε σχολαστική διαστασιολογική ακρίβεια, περιµετρικό σενάζ από µπετόν αρµέ κατάλληλης διατοµής, µε οπλισµό ικανό να παραλάβει τις ωθήσεις των ψαλιδιών. Η συναρµολόγηση έγινε µέσα σε δέκα ώρες! Στέγη ολοκληρωµένη, θερµοµονωµένη και στεγανοποιηµένη, έτοιµη να δεχτεί τις πηλιορείτικες σκεπόπλακες της επικάλυψης. 

Βυζίτσα, το µεσαίο. Το σενάζ και η ξύλινη αµφιέρειστη στέγη.

 Αυτή η κατασκευή έφερε µια νέα ρήξη µε την «παράδοση» στον κόσµο του χωριού: η εγκατάλειψη της πατροπαράδοτης ξύλινης στέγης από πελεκητή καστανιά σκανδάλισε τους ντόπιους φίλους µάστορες, που πολύ θα ήθελαν να είχαν δουλέψει, ξοδεύοντας τουλάχιστον τρεις βδοµάδες, από την επιλογή και το πελέκηµα των "περαστών" (δοκαριών), µέχρι το τελικό πέτσωµα µε «πέταυρα». Η φινιρισµένη δουλειά, όµως, που αντιπαραβαλλόταν µε τα χοντροπελεκηµένα τελειώµατα των σκερπανιών τους, αλλά και η ταχύτητα ολοκλήρωσης, που αντιστάθµιζε το κόστος των υλικών, τους προβληµάτισε.

 

Βυζίτσα, το µεσαίο. Εξωτερικές απόψεις.

 Έτσι το µεσαίο σπίτι, τόσο µε την αντισεισµική τοιχοποιία της αρχικής δοµής του, όσο και µε την βιοµηχανική ξυλεία της νέας στέγης του, αλλά και µε το ιδιαίτερο ύφος της ανάπλασης του εσωτερικού του, έγινε φορέας νεωτερισµών στο χωριό. Η επικάλυψή του µε σχιστόπλακες το ενέταξε στο τοπικό περιβάλλον απολύτως. Η τυπολογική του αναφορά στην παράδοση γίνεται, ίσως, αντιληπτή σε ορισµένους. Αλλά η νεωτερική ξυλοκατασκευή του δεν βρήκε µιµητές: η γλυκερή γραφικότητα των αγριόξυλων δεν ξερριζώνεται από τους παραδοσιόπληκτους λάτρεις της επιδερµίδας των πραγµάτων. 

Βυζίτσα, το µεσαίο. Εσωτερικά.

 ΤΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΤο µεσαίο σπίτι φαίνεται ότι ήταν µια "πρόβα τζενεράλε" γι' αυτό που ακολούθησε. Το 2000 ένα καινούργιο σπίτι άρχισε να κτίζεται δυτικά του, σα να ήθελε να συµπληρώσει µια «τριλογία», ή να ολοκληρώσει µιαν εξέλιξη. Μετά από εικοσιπέντε χρόνια προσαρµογής στα υφιστάµενα κτίρια, κάτι µε έσπρωχνε σε µια καινούργια ρήξη µε την παράδοση αυτού του χωριού, που είχε τόσο αλλάξει. Που νόµιζε ότι είχε, µέσα από την ανάπτυξη του τουρισµού, διαφυλάξει την παράδοσή του. Είχε, όµως, όπως σχεδόν όλοι οι παραδοσιακοί οικισµοί της χώρας, µπεί σε µιαν άλλη τροχιά. Αυτήν της δεύτερης κατοικίας των αστών µετοίκων, ή των περιστασιακών επισκεπτών τουριστικού ενδιαφέροντος, µε σηµαία την εικόνα της αρχιτεκτονικής παράδοσης, όσης και όπως διασώθηκε, και θέλγητρο τη µοναδική φύση, στο βουνό του «ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους». 

Βυζίτσα, το καινούργιο. Σκίτσα πρώτων αναζητήσεων.

 Στο καινούργιο σπίτι αναζητήθηκε η αµεσότητα της επαφής µε τον υπαίθριο χώρο. Στο καθιστικό του ισογείου η παραδοσιακή τυπολογία ανατρέπεται. Ανοίγονται µεγάλα ανοίγµατα που χαρίζουν απρόσκοπτη θέα στους απέναντι λόφους και τη θάλασσα, ένθεν και ένθεν του τζακιού και επιτρέπουν την συνεπίπεδη και άµεση πρόσβαση στην αυλή. Η διάλυση της στιβαρής βάσης του παραδοσιακού πηλιορείτικου σπιτιού, προκειµένου να επιτευχθεί η ώσµωση του υπαίθρου µε το εσωτερικό, αναιρέθηκε, µε διαφορετική αναζήτηση των ισορροπιών των επιµέρους πέτρινων µαζών µε το σύνολο. Μεγάλες κατακόρυφες διακοπές του πέτρινου κελύφους άφησαν χώρο γιά µεγάλα υαλοστάσια κι επέτειναν τον κατακόρυφο άξονα. Σε συνδυασµό µε τις κλίσεις του εδάφους έδωσαν µια πυργοειδή απόληξη της δυτικής

πτέρυγας του κτιρίου. Η τελευταία, που αγκαλιάζει σε σχήµα Γ την αυλή, προσφέροντας οικείο και προστατευµένο από τη δύση χώρο, για το υπαίθριο καλοκαιρινό φαγητό, συνεχίζει την παράδοση του ποδαριού των πηλιορείτικων σπιτιών του 19ου αιώνα. 

Βυζίτσα, το καινούργιο. Απόψεις από ανατολικά. Φωτο Γ.Γ.

Βυζίτσα, το καινούργιο. Το ποδάρι και ο µουσαφίροντας στο γραφείο. Σε κείνα τα σπίτια του ποδάρι επέστεφε ο µουσαφίροντας, που προεξείχε σαν κιόσκι µε συνεχόµενα παράθυρα. Εδώ, στο καινούργιο σπίτι, βρήκε τη θέση του το καθιστικό που συνοδεύει το γραφείο του νοικοκύρη, του αρχιτέκτονα που δεν χάνει ευκαιρία να κουβαλάει τα χαρτιά του στο χωριό, για ν'αγναντεύει τον ανοιχτό ορίζοντα δουλεύοντας µέσα στον επίγειο παράδεισό του· κάπως σαν την προβιοµηχανική οικοτεχνία στα δοξάτα µιας άλλης εποχής. Ενα παραµύθι η ζωή µας, ας το καλοπεράσουµε, λέει µέσα του, καθώς παραµυθιάζεται, ως συνεχιστής τάχα (;) της ντόπιας παράδοσης, σε νέα εγγραφή... 

Βυζίτσα, το καινούργιο. Απόψεις από νότο. Ο κύριος όγκος του σπιτιού αναπτύσσεται πλατυµέτωπος στην µεσηµβρία. Τα υπνοδωµάτια στον όροφο οργανώνονται σε εσωτερικές ζώνες, όπως και τα παραδοσιακά. Η παλιά τυπολογία εξυπηρετεί κι εδώ τη σύγχρονη σύνθεση και τις λειτουργικές ανάγκες που θεραπεύει. Η µορφή, πάλι µετεγγραφή της παράδοσης, τυλίγει τα δωµάτια µε διάτρητες πάµφωτες επιδερµίδες, που προβάλλουν από τον πέτρινο κορµό προσφέροντας ιδιαίτερες οπτικές φυγές. Μόνο που η µορφή αυτή δεν είναι ψεύτικη, δεν είναι ένα σκηνικό, αλλά προκύπτει από την κατασκευή, όπως ακριβώς η µορφή της παλιότερης πηλιορείτικης ανωδοµής ήταν απευθείας έκφραση της ξυλοδοµίας της. Γιατί, στο καινούργιο σπίτι, ο όροφος συναρµολογήθηκε από σκελετό σύνθετης ξυλείας. Με σύγχρονες κοχλιωτές συνδέσεις σε µεταλλικές δοκοθήκες, µε διαφράγµατα ακαµψίας από κόντρα-πλακέ θαλάσσης, τόσο στις κατακόρυφες επιφάνειες, όσο και στα πατώµατα, τα ταβάνια και τη στέγη. Με ξύλινους προβόλους µε εκφορικό σύστηµα, που στηρίζουν µια σηµερινή εκδοχή των "εξώστεγων", που ήδη από τα µέσα του 19ου αιώνα είχε εγκαταλειφθεί, µε αποτέλεσµα την απώλεια της τεχνικής και της τεχνογνωσίας από τους ντόπιους µαστόρους.[5]

Βυζίτσα, το καινούργιο. Ο ξύλινος σκελετός. Οι πέτρινοι τοίχοι συνεχίζουν τη νεώτερη παράδοση του τόπου, σε εξελιγµένη εκδοχή. Το «σύστηµα Παρασκευόπουλου», που πρίν από πενήντα χρόνια έδωσε το µεσαίο σπίτι, εφαρµόστηκε στο καινούργιο µε φέρουσες λιθοδοµές εµπλουτισµένες µε διαζώµατα από εµφανές µπετόν. Τα σενάζ αυτά θυµίζουν τις παλιές ξυλοδεσιές· επιτελούν τον ουσιαστικό ρόλο εκείνων, µε τον τρόπο της σηµερινής τεχνικής, αλλά και µε τον τρόπο της παράδοσης· της παράδοσης του µέσου εικοστού αιώνα, της µπετονιέρας του χωριού, του καλού χειροποίητου χαρµανιού, στο "γιαπί, το πηλοφόρι, το µυστρί". Γιατί, βέβαια, η σκυροδέτηση µε το «σύστηµα Παρασκευόπουλου» δεν βγάζει πόσότητες σκυροδέτησης τόσες, ώστε να αξίζει να έρθει αντλία µε έτοιµο µπετόν από τον Βόλο· τρία µε τέσσερα κυβικά σε κάθε στάδιο το πολύ, το καταφέρνουν µια χαρά τα εργατικά χέρια. 

Βυζίτσα, το καινούργιο. Από τη λατόµευση στο οικόπεδο στο χτίσιµο µε ψίχα. 

Το τελικό αποτέλεσµα κινείται στην παρυφή της συµµόρφωσης µε τους "ειδικούς όρους δόµησης" του Διατάγµατος του 1980, για τη νέα δόµηση στο Πήλιο. Τα µεγάλα υαλοστάσια, χωρίς ενδιάµεσα "καϊτια", που χαρίζουν άπλετη θέα, υποχωρούν στην καθοριστική παρουσία των πέτρινων µαζών, που ορίζουν τα περιγράµµατα του έργου. Τα σκούρα, συρόµενα, ή ανακλινόµενα µε ηλεκτρικούς µηχανισµούς, µε χαλύβδινο σκελετό ασφαλείας και σανιδωτή πλήρωση, προχωρηµένη µετεξέλιξη παραδοσιακών προτύπων, δεν προβλέπονται σε καµµιά επιµέρους παράγραφο του Διατάγµατος· όµως οι λεπτοµέρειές τους χάνονται µέσα στη γενική σύνθεση, τις αναλογίες της, τον ειλικρινή διάλογο των υλικών. Η ένταξή του έργου στον αρχιτεκτονικό περίγυρο του χωριού, έγινε ευχαρίστως δεκτή κατά τον τελικό έλεγχο της Υπηρεσίας Πολεοδοµίας. Και η ζωντανή πραγµατικότητα, που συνοµιλούσε µε ειλικρίνεια µε τα γύρω, παρεκκλίνοντας δηµιουργικά από τα εγκεκριµένα, αλλά βουβά σχέδια του φακέλου της Αδείας, έγινε σιωπηλά αποδεκτή... 

Βυζίτσα, το καινούργιο, το µεσαίο και το παλιό. Η ένταξη στον οικισµό. ΕΠΙΛΟΓΟΣΤι µ'έκανε να θέλω ν'αλλάξω κατοικία; Οι ευκολίες που προσφέρει στην καθηµερινότητα ένα νεόδµητο σπίτι; Η άσβεστη µανία του αρχιτέκτονα για δικά του νέα έργα; Το ξεφούσκωµα του έρωτα του 1975 για το παλιό σπίτι; Μια σχιζοφρενική στάση αγάπης και µίσους για τα µνηµεία και τη στασιµότητα; Ή µια συνειδητή θέση, που πρεσβεύει ότι παράδοση σηµαίνει εξέλιξη και συνέχεια; Μήπως, ίσως, όλα µαζί, και µαζί µ'αυτά η µανία της αλλαγής, µιας κι'όλα αλλάζουν στη ζωή και πάνω απ'όλα ο άνθρωπος, που καθώς ο χρόνος κυλά, µετατοπίζει την γωνία θέασης αυτού του κόσµου; Ας το βρούν κι ας το κρίνουν άλλοι. 

Βυζίτσα, το καινούργιο. Εσωτερικά. Φωτο Γ.Γ. Σε κάθε περίπτωση αξίζει, πιστεύω, να απασχοληθεί κανείς µε την αξιολόγηση των παραδοσιακών τυπολογιών. Και να ασκηθεί σε αρχιτεκτονικές συνθέσεις που στηρίζονται σ' αυτές. Πολλές φορές θα νιώσει την ανάγκη να τις εµπλουτίσει µε νέα δεδοµένα και να παραγάγει εξελιγµένους τύπους. Αλλά είναι και φορές που θα πρέπει να τις ανατρέψει. Μια νέα τυπολογία θα προκύψει έτσι, που όµως θα έχει επίσης αφετηρία στην παράδοση.Οι µορφές που θα "ντύσουν" τις εξελιγµένες τυπολογίες µπορεί να είναι µετεξέλιξη των παραδοσιακών, όπου αυτό γίνεται µε τρόπο γνήσιο και γόνιµο. Η αρχιτεκτονική, από τη φύση της, θέλει ελευθερία για να αναπτυχθεί. Ας ευχηθούµε στο Πήλιο να ελευθερωθεί, ώστε να µπορεί να διαλέγει ανάµεσα στην αντιγραφή, ή στην επανεπεξεργασία, ή ακόµη και στο σχεδιασµό νέων µορφών. του Γιάννη ΚίζηΠαραποµπές[1]Οι φωτογραφίες που γέρουν την ένδειξη ΓΓ είναι του Γιώργη Γερόλυµπου. Οι υπόλοιπες είναι του συγγραφέα.[2]Βλ. Γιάννης Κίζης, Πηλιορείτικη Οικοδοµία, Αθήνα 1994, σ. 74-75.[3]ό.π., σ. 379-381, 503-508.[4]Πηλιορείτικη Οικοδοµία, ε.α., σ. 61-63, 466-468.[5]Κατασκευή της εταιρείας των αδελφών Τουλιάτου, στατική µελέτη εφαρµογής της πολιτικού µηχανικού Ελευθερίας Τσακανίκα.