Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ –ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ,

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ

Δρ. Θάνος Π. ΝτόκοςΓενικός Διευθυντής Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής

Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)

Είναι ιδιαίτερη χαρά και τιμή να βρίσκομαι στα Ιωάννινα και θέλω να ευχαριστήσω το Ροταριανό Όμιλο Ιωαννίνων για την ευκαιρία να μοιραστώ ορισμένες σκέψεις με ένα ιδιαίτερα εκλεκτό ακροατήριο. Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με μια σύντομη παρουσίαση του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Το ΕΛΙΑΜΕΠ είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, μη-κερδοσκοπικός, μη κομματικός και πλήρως ανεξάρτητος ερευνητικός οργανισμός. Ιδρύθηκε το 1988. Βασική του αποστολή είναι να ετοιμάζει μελέτες και προτάσεις πολιτικής και να υποστηρίζει το έργο των Υπουργείων Εξωτερικών και Εθνικής Αμυνας, καθώς και και να παρουσιάζει τις ελληνικές θέσεις και απόψεις σε διεθνή φόρα. Ασχολείται με θέματα ευρωπαϊκής ενοποίησης, με τις εξελίξεις σε περιοχές υψηλού ενδιαφέροντος για την Ελλάδα όπως τα Βαλκάνια, η Μαύρη Θάλασσα και η Μεσόγειος/Μέση Ανατολή, καθώς και με ζητήματα ενέργειας, μετανάστευσης, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κλιματικής αλλαγής. Η χρηματοδότησή του προέρχεται από ερευνητικά προγράμματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, από ιδρύματα και φορείς του ιδιωτικού τομέα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και από την υποστήριξη των μελών του.

Ας περάσουμε τώρα στο κύριο θέμα της συζήτησής μας. Είναι κατανοητό ότι η οικονομική και πολιτική κρίση στη χώρα μας, αλλά και στην ευρωζώνη γενικότερα, έχει μονοπωλήσει την προσοχή μας. Ωστόσο, στο διάστημα αυτό ο υπόλοιπος κόσμος συνεχίζει να μεταβάλλεται. Προκύπτουν συνεχώς νέες προκλήσεις, απειλές αλλά και ευκαιρίες. Θα ήθελα να αναφερθώ με τηλεγραφικό τρόπο σε ορισμένες σημαντικές παγκόσμιες εξελίξεις:

Μείωση στρατηγικού βάρους για τον δυτικό κόσμο Άνοδος της Κίνας και άλλων αναδυόμενων δυνάμεων (BRICS: Brazil,

Russia, India, China, South Africa) και αλλαγές στον παγκόσμιο συσχετισμό ισχύος

Πολιτική και οικονομική στροφή από την περιοχή του Ατλαντικού σε εκείνη του Ειρηνικού Ωκεανού

Ανάγκη μεταρρύθμισης του συστήματος παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης

Ανάγκη αντιμετώπισης συνεπειών κλιματικής αλλαγής Δημογραφικά ζητήματα: υπερπληθυσμός στον αναπτυσσόμενο

κόσμο, γήρανση στον αναπτυγμένο κόσμο, φαινόμενα πληθυσμιακών μετακινήσεων (μετανάστευση)

Παγκοσμιοποίηση (με όλες τις θετικές και αρνητικές συνέπειες) και αύξηση της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης

Διατήρηση τεράστιων οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων

Διευρυνόμενος ρόλος μη-κρατικών δρώντων (πολυεθνικές εταιρίες, διεθνείς οργανισμοί, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης, τρομοκρατικές οργανώσεις, λαϊκά κινήματα, διεθνικές εγκληματικές οργανώσεις, κ.α.)

Εξελίξεις στον τομέα της ενέργειας (κοιτάσματα υδρογονανθράκων, αγωγοί, πυρηνική ενέργεια, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας)

Κοσμογονικές εξελίξεις στον αραβικό κόσμο που ενδέχεται να μεταμορφώσουν ολόκληρη την περιοχή.

Τι σημαίνουν όλα αυτά για τη χώρα μας; Ποιες είναι οι εσωτερικές και εξωτερικές προκλήσεις για την εθνική ασφάλεια, για τα ζωτικά μας συμφέροντα, για τη λειτουργία μας ως οργανωμένης κοινωνίας;

Η χώρα μας έχει την ατυχία να βρίσκεται σε μια «δύσκολη» γεωγραφική περιοχή, που χαρακτηρίζεται από αστάθεια και ρευστότητα. Συνορεύει δε με μια χώρα η οποία έχει θέσει στο τραπέζι μια σειρά από διεκδικήσεις, και η οποία θεωρεί τη στρατιωτική ισχύ ως αποδεκτό εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Επιπλέον η Ελλάδα, η οποία βρίσκεται γεωγραφικά στη διαχωριστική γραμμή Βορρά και Νότου, με «διάτρητα» σύνορα, λόγω γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων και η οποία αποτελεί τόσο διαμετακομιστικό κέντρο, όσο και τελικό προορισμό παράνομων αγαθών (ναρκωτικών, ανθρώπων, κλπ.).

Η Ελλάδα καλείται να προετοιμαστεί, κάνοντας τις απαραίτητες και κατάλληλες στρατηγικές επιλογές, για το ρόλο της στη νέα διεθνή τάξη πραγμάτων και τη θέση της στον παγκόσμιο συσχετισμό δυνάμεων που μεταβάλλεται με γοργούς ρυθμούς. Οι προκλήσεις – που άλλοτε εξελίσσονται σε προβλήματα ή απειλές και άλλοτε, αν και όλο και σπανιότερα, σε ευκαιρίες— είναι αρκετές.

Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχει κάνει μια σαφή γεωστρατηγική επιλογή στην κατεύθυνση της ενωμένης Ευρώπης, θεωρώντας ότι η ανάδυση μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης αποτελεί την αποτελεσματικότερη διασφάλιση για τα στρατηγικά της συμφέροντα. Και αυτή την μεγάλη επιτυχία, τη συμμετοχή στο σκληρό πυρήνα της ΕΕ θα πρέπει να διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού. Δυστυχώς, όμως έχουμε φθάσει στο σημείο να συζητούμε ένα σενάριο που ένα μόλις χρόνο πριν θα θύμιζε σενάριο επιστημονικής φαντασίας: την έξοδο από την ευρωζώνη και τη χρεωκοπία της χώρας. Το κόστος της βίαιας εξόδου θα είναι ανυπολόγιστο από κάθε άποψη. Η Ευρώπη, παρά τα σημερινά της προβλήματα, αποτελεί το παρόν και το μέλλον για την Ελλάδα.

Ταυτόχρονα, η Αθήνα προσπαθεί να διατηρήσει μια πολύ καλή σχέση με την Ουάσιγκτον, αναγνωρίζοντας ότι ο ρόλος και επιρροή των ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο και τα Βαλκάνια παραμένουν πολύ σημαντικές, ενώ παράλληλα έχει βελτιώσει τις σχέσεις της με τη Ρωσία, και θα πρέπει να συνεχίσει να το κάνει με βασικό άξονα την ενεργειακή συνεργασία. Προσπαθεί, επίσης, αναβαθμίσει τις οικονομικές και πολιτικές σχέσεις της με την Κίνα, την ανερχόμενη υπερδύναμη, αλλά και με το Ισραήλ, μια χώρα με πολλές ιδιαιτερότητες, αλλά και μεγάλη στρατηγική σημασία.

Όσον αφορά στις σχέσεις με την Τουρκία, μετά από αρκετές δεκαετίες ιδιαίτερα κακών σχέσεων, έχουμε εισέλθει από το 1999 σε μια περίοδο χαμηλής έντασης και προσέγγισης, που χαρακτηρίστηκε από τη διπλωματία των σεισμών, την ελληνική συγκατάθεση στο Ελσίνκι για την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας, την ανταλλαγή επισκέψεων από πολιτικούς και ανώτατους στρατιωτικούς αξιωματούχους των δυο χωρών, την υπογραφή αρκετών συμφωνιών «χαμηλής πολιτικής» καθώς και Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, την εντονότατη «διπλωματία των πολιτών», την εντυπωσιακή ανάπτυξη των εμπορικών σχέσεων και την αύξηση των ελληνικών επενδύσεων στην Τουρκία, τη συμφωνία ενεργειακής συνεργασίας και, τέλος, την πραγματοποίηση σαράντα και πλέον γύρων «διερευνητικών συζητήσεων» σχετικά με το ενδεχόμενο προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, χωρίς όμως αποτέλεσμα, τουλάχιστον μέχρι στιγμής.

2

Βεβαίως, δεν έχουν εκλείψει οι περιοδικές εντάσεις και οι μίνι-κρίσεις, ούτε έχει μεταβληθεί η συμπεριφορά της Τουρκίας σε θέματα Αιγαίου και δεν έχει σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος στα ζητήματα διαφωνίας μεταξύ των δύο χωρών. Με λίγα λόγια, το κεντρικό ζήτημα για την ελληνική ασφάλεια παραμένει ανοιχτό. Και αυτό σε μια εποχή όπου η πορεία των δύο χωρών είναι διαμετρικά αντίθετη. Η Τουρκία, με βασικό εργαλείο την οικονομία της, έχει αυξήσει σημαντικά την επιρροή της στην ευρύτερη περιοχή και έχει εξελιχθεί σε κεντρικό παίκτη στο διεθνές παιγνίδι ισχύος.

Στο ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων, αφού σπαταλήσαμε πολλά χρόνια και χάσαμε ορισμένες ευκαιρίες ευνοϊκής διευθέτησης του προβλήματος, βρισκόμαστε μάλλον σε αδιέξοδο καθώς η ελληνική διαπραγματευτική θέση (σύνθετη ονομασία με επιθετικό προσδιορισμό) είναι ακρετά ρεαλιστική αλλά η ηγεσία της άλλης πλευράς είναι εξαιρετικά αδιάλλακτη. Ας δούμε τι θα αποφασίσει και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για την προσφυγή της ΠΓΔΜ. Το πιθανότερο σενάριο είναι, πάντως, ότι το ζήτημα θα παραμείνει ανοιχτό για κάποιο διάστημα και θα συνεχίσει να αποτελεί μια σημαντική τροχοπέδη για την ελληνική βαλκανική πολιτική.

ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΗ Ελλάδα έχει αρνητική εικόνα διεθνώς, στερείται διπλωματικού κεφαλαίου,

περιφερειακού ρόλου και στρατηγικής χρησιμότητας, ενώ παράλληλα καλείται να ασκήσει εξωτερική πολιτική χωρίς οικονομικούς πόρους, χωρίς προφανείς -και σχετικά ανιδιοτελείς- συμμάχους και με σημαντικά ανοιχτά ζητήματα. Είναι ορατός ο κίνδυνος μη-αποτελεσματικής διαχείρισης όλων των ζητημάτων λόγω αδυναμίας. Το πρόβλημα δεν ξεκινά με την οικονομική κρίση, αλλά διογκώνεται λόγω αυτής. Το στρατηγικό βάρος [=στρατηγική αξία ελληνικού εδάφους + περιφερειακός ρόλος, διεθνείς πρωτοβουλίες και αποτελεσματική χρήση εθνικής ισχύος] και η χρησιμότητα της χώρας στο πλαίσιο της διεθνούς πολιτικής παραμένουν εδώ και αρκετά χρόνια περιορισμένα.

Η διαδικασία στρατηγικής αναβάθμισης δεν είναι αυτόματη και απαιτείται σχεδιασμός και συστηματική προσπάθεια από ελληνικής πλευράς. Για να αναπτύξουμε μια επωφελή σχέση με την ΕΕ, τις ΗΠΑ ή τη Ρωσία –και θα πρέπει να τις δούμε ως αλληλο-συμπληρούμενες και όχι εναλλακτικές στρατηγικές επιλογές, φυσικά με τις εταιρικές σχέσεις στις σωστές «αναλογίες»-, χρειαζόμαστε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για το ρόλο μας στην ευρύτερη περιοχή, χωρίς ευχολόγια αλλά με συγκεκριμένες ενέργειες. Η πρόκληση για την Ελλάδα είναι να αναλάβει πρωτοβουλίες έτσι ώστε να αποτελέσει ένα χρήσιμο εταίρο, διεκδικώντας παράλληλα συγκεκριμένα ανταλλάγματα στα ζητήματα υψηλής προτεραιότητας για τα ελληνικά συμφέροντα.

Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣΜετά από 14 χρόνια αδράνειας -λόγω πολιτικής ανικανότητας- η Ελλάδα

ετοιμάζεται να κάνει το αυτονόητο: τη διερεύνηση και, σε επόμενο στάδιο, εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων της. Την ίδια εποχή οι διεθνείς και περιφερειακές εξελίξεις τρέχουν και ο ενεργειακός χάρτης της ευρύτερης περιοχής μεταβάλλεται. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια πολύ ενδιαφέρουσα -από κάθε άποψη- περιοχή γειτνιάζοντας με δύο ενεργειακούς γίγαντες: τον πρώην σοβιετικό χώρο και τη Μέση Ανατολή. Στο εξελισσόμενο «Μεγάλο Ενεργειακό Παιγνίδι» οι «παίκτες» πρώτης κατηγορίας είναι οι χώρες παραγωγής ενεργειακών πόρων, οι «παίκτες» δεύτερης κατηγορίας οι χώρες που ελέγχουν διαδρομές μεταφοράς για τις οποίες δεν υπάρχει εναλλακτική οδός και οι «παίκτες» τρίτης κατηγορίας, όπως η Ελλάδα, οι χώρες από το έδαφος των οποίων μπορούν να διέλθουν εναλλακτικοί αγωγοί. Βεβαίως, είναι προτιμότερο να είναι κανείς «παίκτης» τρίτης κατηγορίας, με σαφές όμως ίχνος στον ενεργειακό χάρτη, παρά να παρακολουθεί τις εξελίξεις ως απλός θεατής ή μάλλον καταναλωτής.

3

Η Ελλάδα έχει προς το παρόν πολύ μικρό ίχνος στον ενεργειακό χάρτη. Ο πετρελαιοαγωγός Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη έχει “κολλήσει”, κυρίως λόγω βουλγαρικής υπαιτιότητας, ενώ μια -προσωρινή και αθέλητη;- ψύχρανση στις ελληνο-ρωσικές σχέσεις προκάλεσε καθυστέρηση στην υλοποίηση του σχεδιαζόμενου αγωγού φυσικού αερίου South Stream. Προς το παρόν λειτουργεί τμήμα του αγωγού [Αζερμπαϊτζάν] Τουρκία-Ελλάδα (TGI), η επέκταση του οποίου προς Ιταλία φιλοδοξεί να αποτελέσει κεντρικό τμήμα του Νότιου Διαδρόμου που θα μεταφέρει αζέρικο αέριο προς την Ευρώπη. Υποψηφιότητα για το συγκεκριμένο αγωγό έχει υποβάλει και η κοινοπραξία ΤΑΡ, προτείνοντας διακλάδωση μέσω Αλβανίας (που ενέχει ορισμένες -σαφώς διαχειρίσιμες- γεωπολιτικές δυσκολίες).

Ενδιαφέρουσα εξέλιξη αποτελεί και η εκτιμούμενη ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου νοτίως της Κύπρου, αν και πολλοί ειδικοί εκτιμούν ότι λόγω του μεγάλου βάθους, η κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού προς την Ελλάδα δεν είναι οικονομικά συμφέρουσα και ότι το πιθανότερο σενάριο είναι η κατασκευή μονάδας υγροποίησης φυσικού αερίου (LNG) στην Κύπρο και στη συνέχεια μεταφοράς του με ειδικά πλοία προς τις ευρωπαϊκές αγορές. Τέλος, σύντομα θα ανακοινωθούν οι παραχωρήσεις εκμετάλλευσης που θα αφορούν κυρίως τη δυτική Ελλάδα και, σε επόμενο στάδιο, την περιοχή νότια της Κρήτης. Βεβαίως, δεν πρέπει να αναμένεται ότι η εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων θα μετατρέψει την Ελλάδα σε Σαουδική Αραβία και καλό θα ήταν να αποφευχθεί η ατέρμονη συνωμοσιολογία περί τεράστιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων σε περιοχές του Αιγαίου που αμφισβητεί η Τουρκία, εκτός αν υπάρξουν αδιαμφισβήτητα επιστημονικά δεδομένα.

Σε μια εποχή όπου η ελληνική εξωτερική πολιτική στερείται οικονομικών μέσων και διπλωματικού κεφαλαίου στην προσπάθειά της να διεκδικήσει περιφερειακό ρόλο και να αυξήσει τη στρατηγική αξία της χώρας, η ενέργεια μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο (συμπληρωματικό) εργαλείο για πολιτικά και οικονομικά οφέλη και η Ελλάδα οφείλει να εκμεταλλευτεί κάθε ευκαιρία συνεργασίας με ενεργειακούς εταίρους (της Ρωσίας σαφώς μη εξαιρουμένης).

ΕΘΝΙΚΗ ΑΜΥΝΑΣε αντίθεση με άλλα ζητήματα, η εθνική άμυνα αποτέλεσε μετά το 1974, ένα χώρο

σχετικά υψηλής διακομματικής συναίνεσης. Αυτή η, σε γενικές γραμμές, ιδιαίτερα επιθυμητή συναινετική αντιμετώπιση ενός τόσο σημαντικού ζητήματος είχε και μια αρνητική συνέπεια. Υπό τον φόβο ότι θα χαρακτηριστούν «ενδοτικοί», ή επειδή στερούνταν των απαραίτητων ειδικών γνώσεων, ελάχιστοι τόλμησαν να θέσουν κρίσιμα ερωτήματα για την αμυντική πολιτική της χώρας. Και όταν ασκήθηκε κριτική, αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά ζητήματα προμηθειών (όχι πάντοτε άνευ ουσίας), με κύριο στόχο να πληγεί η εκάστοτε κυβερνητική παράταξη. Πολύ λιγότερο ενδιέφερε, ή τουλάχιστον λίγα έγιναν για τον εξορθολογισμό του συστήματος.

Ακόμη και πριν την τρέχουσα κρίση, οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις (Ε.Δ.) καλούνταν να αναμορφωθούν σε μια εποχή συρρικνούμενων οικονομικών και ανθρώπινων πόρων, με μια κοινωνία ολοένα και πιο μαλθακή και στείρα καταναλωτική, στερούμενη αρχών, αξιών και στρατηγικού προορισμού, με ένα προβληματικό εκπαιδευτικό σύστημα και με ποιοτικά μεταβαλλόμενη πληθυσμιακή σύνθεση. Ταυτόχρονα, πέραν της παραδοσιακής αποτρεπτικής αποστολής, και με εμφανή αβεβαιότητα για τον επιδιωκόμενο ρόλο της γείτονος, οι Ε.Δ. έχουν διευρυνόμενες διεθνείς υποχρεώσεις, ενώ είναι υποχρεωμένες να στηρίζονται σε μια πολύ περιορισμένη εθνική τεχνολογική βάση.

Ασφαλώς υπάρχουν παθογένειες στο χώρο της εθνικής άμυνας, αλλά υπάρχουν και συγκεκριμένα αίτια: (1) το έλλειμμα πολιτικής ηγεσίας, καθώς κάποιοι πολιτικοί προϊστάμενοι του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας αξιοποίησαν την υπουργική θητεία τους για κομματικό ή προσωπικό πλουτισμό ή για την εξυπηρέτηση των ψηφοφόρων τους και

4

αδιαφόρησαν για τη χάραξη αμυντικής πολιτικής και την αποτελεσματική λειτουργία των Ε.Δ. (2) Ο κομματισμός και η μετριοκρατία, που καλλιεργήθηκαν συστηματικά από τα δύο κόμματα εξουσίας, τοποθετώντας σε θέσεις-κλειδιά ακατάλληλα στελέχη και αποθαρρύνοντας ή απομακρύνοντας πολλούς άξιους αξιωματικούς. Βεβαίως και υπάρχει εδώ και χρόνια σοβαρό ζήτημα διαφθοράς, σπατάλης, ανορθολογικής οργάνωσης και αναποτελεσματικής αξιοποίησης πόρων. Και παρατηρούνται πληθωρισμός στρατοπέδων, μονάδων και ανωτάτων αξιωματικών, μειωμένη διακλαδικότητα και σπατάλη πόρων σε όμοιες υπηρεσίες των τριών κλάδων, χωρίς δυνατότητα εκμετάλλευσης των οικονομιών κλίμακας. Και υπαρχουν και στελέχη μειωμένων ικανοτήτων ή διάθεσης προσφοράς. Αλλά είναι μια μικρή μειοψηφία.

Στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία, με ένα ρευστό περιφερειακό περιβάλλον ασφαλείας και με δεδομένα τα προβλήματα και τις πιεστικές ανάγκες της ελληνικής οικονομίας, θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον μια σε βάθος αναθεώρηση της ελληνικής αμυντικής πολιτικής. Η τελευταία φορά που επιχειρήθηκε κάτι ανάλογο ήταν η Στρατηγική Αμυντική Αναθεώρηση του 2001, μια διαδικασία με αρκετές αδυναμίες και δυσχέρειες υλοποίησης των σχετικών προτάσεων πολιτικής –λόγω και των αντιστάσεων του συστήματος-, αλλά σε κάθε περίπτωση χρήσιμη. Χώρες με μάλλον αξιόλογη στρατιωτική ικανότητα και οργάνωση, όπως οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία επαναλαμβάνουν ανάλογες διαδικασίες αναθεώρησης, σε διάφορα επίπεδα ανάλυσης του αντικειμένου, σε διαστήματα που κυμαίνονται από 4 έως 15 χρόνια.

Είναι, νομίζουμε, καιρός για μια ουσιαστική συζήτηση των κεντρικών ζητημάτων εθνικής άμυνας: εξελισσόμενο διεθνές περιβάλλον, εκτίμηση απειλής, συνεργατική αξιοποίηση υπόλοιπων συντελεστών εθνικής ισχύος, ρόλος και αποστολές ενόπλων δυνάμεων, ζητήματα δομής, εκπαίδευσης, στελέχωσης και εξοπλισμών. Είναι σαφές ότι υπάρχουν σημαντικά περιθώρια ορθολογικότερης χρήσης ανθρωπίνων και οικονομικών πόρων, με τελικό αποτέλεσμα μια σχετική μείωση των δαπανών και παράλληλη αύξηση της αποτρεπτικής ικανότητας των ΕΔ. Αυτά τα οφέλη μπορούν να προκύψουν μόνο από μια συστηματική διαδικασία αναθεώρησης, με τη χρήση επιστημονικών εργαλείων ανάλυσης και την κατάθεση τεκμηριωμένων και τολμηρών προτάσεων πολιτικής που θα τύχουν αξιοποίησης και όχι αρχειοθέτησης από την πολιτική ηγεσία.

ΜΕ ΛΙΓΟΤΕΡΑ ΜΕΣΑ ΝΑ ΚΑΤΑΦΕΡΟΥΜΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣΗ εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία των υπηρεσιών εθνικής ασφαλείας

αποτελεί ζήτημα υψηλής προτεραιότητας για μια σειρά από προφανείς λόγους. Όσον αφορά στη δημογραφική διάσταση, η Ελλάδα, όπως και η μεγάλη

πλειοψηφία των χωρών της ΕΕ και του ανεπτυγμένου κόσμου, είναι μια κοινωνία ηλικιακά γηράσκουσα και δημογραφικά συρρικνούμενη, φαινόμενα με προφανείς συνέπειες για την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ισορροπία κάθε χώρας. Εφόσον η Ελλάδα έχει αποτύχει να διατηρήσει ένα θετικό πρόσημο στη δημογραφική της ανάπτυξη, η κάλυψη του δημογραφικού ελλείμματος από τους μετανάστες είναι η μόνη ορατή λύση, που δεν στερείται όμως σοβαρών προβλημάτων γιατί δεν υπήρξε ουσιαστικά κανένας σχεδιασμός, έστω και εκ των υστέρων. Αναφέρουμε ενδεικτικά ορισμένα ερωτήματα: Ποιες είναι οι ποσοτικές αντοχές της χώρας μας; Πόσους μετανάστες χρειάζεται για να καλύψει τις δημογραφικές και οικονομικές ανάγκες της και πόσους μετανάστες –και τι προέλευσης και δεξιοτήτων- μπορεί να δεχθεί χωρίς να τεθούν σε σοβαρό κίνδυνο η κοινωνική συνοχή και οικονομική σταθερότητα, χωρίς η χώρα να βουλιάξει; Τι κάνουμε με τους πλεονάζοντες, ιδιαίτερα όταν είναι «μη-απελάσιμοι»; Με ποιες πολιτικές προωθείται η ομαλή ένταξη και πως πρέπει να αλλάξει η εκπαίδευση, που προφανώς θα αποτελέσει βασικό εργαλείο; Πώς αποφεύγεται η «γκετοποίηση»; Πως θα αποτρέψουμε την περιθωριοποίηση και ριζοσπαστικοποίηση ενός αυξανόμενου αριθμού μεταναστών δεύτερης γενιάς, που έχουν

5

γεννηθεί και ζήσει όλη τους τη ζωή στην Ελλάδα, έχουν πάει σε ελληνικά σχολεία και αισθάνονται πιθανώς τόσο Έλληνες όσο και εμείς οι υπόλοιποι, σε μια εποχή που η κοινωνική ένταση στη χώρα μας είναι ήδη μεγάλη και πιθανόν να αυξηθεί περαιτέρω. Η μη-ένταξη είναι πιθανό να δημιουργήσει μια δεξαμενή νέων ανθρώπων, χωρίς προοπτικές για το μέλλον, από την οποία θα μπορούσαν να στρατολογηθούν μέλη είτε από ομάδες του οργανωμένου εγκλήματος, είτε από τρομοκρατικές οργανώσεις. Ερωτήματα χωρίς, δυστυχώς, εύκολες απαντήσεις, αλλά και με περιορισμένα χρονικά περιθώρια εύρεσης λύσεων. Να σημειωθεί πάντως, ότι σε αυτά τα ιδιαίτερα σημαντικά ερωτήματα απαιτούνται ρεαλιστικές απαντήσεις. Τόσο αυτοί που απαντούν «έξω όλοι οι μετανάστες», αγνοώντας ότι πρόκειται για ένα πανευρωπαϊκό πρόβλημα και ότι δεν σφραγίζονται τα σύνορα μιας χώρας, όσο και εκείνοι που απαντούν «μέσα όλοι οι μετανάστες», αδιαφορώντας για την πιθανότατη κατάρρευση της χώρας, είναι εκτός πραγματικότητας.

Η κοινωνική ένταση σε μεγάλο τμήμα της νεολαίας αποτελεί σοβαρότατο πρόβλημα, οφείλεται σε πλειάδα αιτίων και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με κατασταλτικά μέσα. Αλλά πως θα αποτρέψουμε ή θα διαχειριστούμε ένα νέο Δεκέμβριο 2008;

Το πλήγμα στη διεθνή εικόνα της χώρας από τα όσα συνέβησαν το Δεκέμβριο του 2008, κυρίως λόγω των λανθασμένων επιλογών της τότε πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Εσωτερικών, αλλά και στην εμπιστοσύνη του πολίτη προς το κράτος και την αστυνομία υπήρξε συντριπτικό. Οι άσπονδοι φίλοι μας εκτός συνόρων δυσκολεύονταν τότε να συγκρατήσουν τα ειρωνικά τους χαμόγελα. Ασφαλώς η αγανάκτηση για την ανθρωποκτονία του 15χρονου μαθητή ήταν δικαιολογημένη, και σε συνδυασμό με άλλα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, οδήγησε σε διαμαρτυρίες, κυρίως της νεολαίας, που –όταν δεν ξεφεύγουν από κάποια όρια- είναι καθόλα θεμιτές και αποδεκτές σε μια δημοκρατική χώρα. Χρειαζόμαστε μια νεολαία ζωντανή, με απόψεις, αιτήματα και όνειρα. Παράλληλα, όμως, δεν νοείται η καρδιά της πρωτεύουσας ενός κράτους που θέλει να χαρακτηρίζεται αναπτυγμένο και ευρωπαϊκό να βρίσκεται για μερικά 24ωρα στο έλεος κουκουλοφόρων και άλλων κακοποιών στοιχείων.

Υπάρχει, επίσης, ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα το οποίο η ΕΛ.ΑΣ αδυνατεί να διαχειριστεί από μόνη της: αυτό της αυξανόμενης χρήσης βίας, σε διάφορα επίπεδα και μορφές, χωρίς ουσιαστικά συνέπειες για τους δράστες. Αυτή η κουλτούρα ατιμωρησίας (είτε αφορά στους χούλιγκαν των γηπέδων, είτε σε καταστροφές κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων –κατά κανόνα από «ξένα στοιχεία»-, δημόσιους προπηλακισμούς, παρακώλυση συγκοινωνιών) αποτελεί έναν ιδιαίτερα σοβαρό κίνδυνο για την ομαλή λειτουργία της χώρας.

Η ελληνική αστυνομία που διαχειρίστηκε τόσο αποτελεσματικά τις ανάγκες ασφαλείας των Ολυμπιακών Αγώνων δεν αποτελούσε «εικόνα μαγική». Δημιουργήθηκαν επαρκείς δομές και υπήρξε σχεδιασμός για μια ευρεία γκάμα εκτάκτων καταστάσεων, καθώς και εκπαίδευση σημαντικού μέρους του ανθρώπινου δυναμικού, αλλά όλα αυτά εγκαταλείφθηκαν μετά το τέλος των Αγώνων. Μπορούμε και πάλι να προσεγγίσουμε ανάλογα επίπεδα αποτελεσματικότητας, κάτι απαραίτητο λόγω της παρατηρούμενης αύξησης όλων των ειδών εγκληματικότητας. Αλλά η ΕΛ.ΑΣ και οι υπόλοιπες υπηρεσίες ασφαλείας δεν μπορούν να αναμορφωθούν εν κενώ, με δεδομένες και τις αδυναμίες του δικαστικού και του σωφρονιστικού, αλλά και του πολιτικού συστήματος. Χρειάζονται, επίσης, και την αλλαγή νοοτροπίας και τη στήριξη της ελληνικής κοινωνίας που θα πρέπει να αντιληφθεί πόσο οι υπηρεσίες αυτές έχουν αλλάξει σε σχέση με το όχι πολύ μακρινό παρελθόν, και οφείλουν να συνεχίζουν να αλλάζουν, και πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος τους στην αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων.

Προφανώς δεν υπάρχουν εύκολες ή απλές λύσεις. Ο ρόλος της δικαιοσύνης –με τα ουκ ολίγα δικά της προβλήματα- θα είναι αναμφίβολα κεντρικός. Αλλά και πολλοί άλλοι θα πρέπει να συμβάλουν στην προσπάθεια. Η ελληνική κοινωνία θα πρέπει επιτέλους να

6

εξηγήσει στους αστυνομικούς τι ακριβώς αστυνομία θέλει και να υπάρξει μια συμφωνία για τους «κανόνες του παιγνιδιού».

Δυο επιλογές, λοιπόν, για το μέλλον: Ένας ερασιτεχνικού τύπου μηχανισμός εθνικής ασφαλείας ή μια καλά οργανωμένη και εκπαιδευμένη αστυνομική υπηρεσία και ένας μηχανισμός εθνικής ασφάλειας που θα μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις προκλήσεις του 21ου αιώνα και να προστατεύσει την ασφάλεια των πολιτών και της χώρας, με ταυτόχρονο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ατομικών ελευθεριών;

ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣΕίναι σαφές ότι δεν διανύουμε την καλύτερη περίοδο στη σύγχρονη ιστορία μας

όσον αφορά στη διεθνή εικόνα της χώρας. Είναι διάχυτη η εντύπωση ότι δεν δουλεύουμε αρκετά, ξοδεύουμε ασυλλόγιστα, είμαστε διεφθαρμένοι και ανέντιμοι απέναντι στους εταίρους μας, ανίκανοι να διαχειριστούμε τα του οίκου μας και γενικά ένα βάρος στην ευρωζώνη και την ΕΕ γενικότερα. Υπερβολές και ανακρίβειες θα πείτε και πιθανώς θα έχετε δίκηο σε ένα βαθμό. Δυστυχώς, το πρόβλημα δεν είναι ότι έτσι μας βλέπουν οι άλλοι, αλλά ότι πολλές από τις κατηγορίες είναι σε σημαντικό βαθμό αληθινές. Πέραν της οικονομικής κρίσης, θα μπορούσε να προσθέσει κανείς και επεισόδια από την ελληνική καθημερινότητα, που προφανώς δεν μας κολακεύουν: εκρήξεις κοινωνικής βίας, επεισόδια στα ελληνικά γήπεδα, σημαντικός αριθμός περιπτώσεων ντόπινγκ σε διάφορα αθλήματα, αλλά και το αρκετά χαμηλό επίπεδο των τουριστικών υποδομών και προσφερομένων υπηρεσιών –σε συνδυασμό με την ανεπαρκή προστασία του φυσικού περιβάλλοντος- που διαπιστώνεται από τα εκατομμύρια τουριστών που επισκέπτονται κάθε χρόνο τη χώρα μας. Δεν είμαστε, προφανώς, το μόνο κράτος που αντιμετωπίζει ένα ή περισσότερα από τα ανωτέρω προβλήματα, αλλά αυτό δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για μια χώρα που χρειάζεται να προσελκύσει ξένες επενδύσεις, καθώς και τουρίστες υψηλότερου επιπέδου, αλλά και να διασφαλίσει μια στοιχειώδη ποιότητα ζωής για τους πολίτες της.

Έχουμε ξαναπεράσει ανάλογες περιόδους διεθνούς απαξίωσης της Ελλάδας. Στη δεκαετία του 1980 ήμασταν το «μαύρο πρόβατο» στο πλαίσιο της ΕΕ και του ΝΑΤΟ λόγω της συχνής μας διαφοροποίησης σε θέματα μάλλον ήσσονος εθνικής σημασίας. Η κατάσταση βελτιώθηκε σημαντικά από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν η Ελλάδα προσπάθησε να αποβάλλει την εσωστρέφειά της, άρχισε να παίζει με τους κανόνες του ευρωπαϊκού «παιχνιδιού» και να θεωρείται ενεργό μέλος της ομάδας. Τα τελευταία χρόνια επιστρέψαμε, παρά τις κάποιες εξαιρέσεις σε επίπεδο προσώπων, στις παλιές μας κακές συνήθειες.

Είναι απαραίτητο να ξανακερδίσουμε τον αυτοσεβασμό και την υπερηφάνειά μας, κάνοντας μια καινούργια αρχή σε μια σειρά τομέων που αφορούν στο μέλλον της χώρας, αλλά και να βελτιώσουμε τη διεθνή εικόνα της Ελλάδας, διότι αποτελεί άυλο μεν, σημαντικό δε συντελεστή οικονομικής ανάπτυξης αλλά και άσκησης αποτελεσματικής εξωτερικής πολιτικής. Ο πρώτος στόχος απαιτεί σημαντικές τομές και μεταρρυθμίσεις, με τομείς προτεραιότητας την παιδεία και την αντιμετώπιση της διαφθοράς, ενώ σημαντικές παρεμβάσεις απαιτούνται και στην οικονομία, τη γεωργία, τον τουρισμό και το περιβάλλον. Χρειάζεται επίσης η προβολή των «νησίδων αριστείας», που σαφώς υπάρχουν σε κάθε τομέα, και η προσπάθεια επέκτασής τους για να δημιουργηθεί κάποια στιγμή η απαραίτητη κρίσιμη μάζα.

Προς τα έξω, επείγει η ανάληψη πρωτοβουλιών και η βελτίωση του μηχανισμού προβολής της χώρας. Συνολικά, αποτελεί επιτακτική ανάγκη μια εθνική προσπάθεια αλλαγής νοοτροπίας σύμφωνα με την προτροπή του Τζων Φιτζέραλντ Κέννεντυ: μη ρωτάς τι μπορεί να κάνει η χώρα σου για σένα, αλλά τι μπορείς να κάνεις εσύ για τη χώρα σου.

Η ΑΝΑΓΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

7

Το σημερινό διεθνές περιβάλλον χαρακτηρίζεται από έντονα φαινόμενα αστάθειας, ρευστότητας, αυξανόμενης αλληλεξάρτησης και εύθραυστων ισορροπιών, πολυπλοκότητας και συνεργισμικής φύσης τάσεων και εξελίξεων. Άτομα, εταιρίες και οργανισμοί, αλλά κυρίως τα κράτη προσπαθούν να σχεδιάσουν τη στρατηγική τους με τρόπο που θα αξιοποιεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό τους διαθέσιμους συντελεστές εθνικής ισχύος (οικονομία, διπλωματία, ένοπλες δυνάμεις, τεχνολογική και επιστημονική βάση, κοινότητες αποδήμων) προκειμένου να προασπίσουν την εθνική τους ασφάλεια, να προωθήσουν τα εθνικά τους συμφέροντα και να κατοχυρώσουν την ασφάλεια, ελευθερία και ευημερία των πολιτών τους.

Ο χρονικός ορίζοντας των δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων είναι οι επόμενες εκλογές, δηλαδή έως και τέσσερα χρόνια. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την πιεστική ανάγκη ενασχόλησης με τα «καθημερινά» και --άρα από πολιτικής/κομματικής σκοπιάς πιο σημαντικά-- ζητήματα και προβλήματα καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη τη διατύπωση επεξεργασμένου και ρεαλιστικού στρατηγικού «σχεδίου» από την εκάστοτε κυβέρνηση (και αυτό δεν αποτελεί φυσικά ελληνική «αποκλειστικότητα»). Για το σκοπό αυτό απαιτείται η θεσμική δυνατότητα αξιολόγησης και σχεδιασμού: Που βρισκόμαστε σήμερα, ποια είναι τα προβλήματα, προκλήσεις, αδυναμίες, που θέλουμε να βρισκόμαστε σε 10 ή 25 χρόνια από σήμερα και πως θα φθάσουμε εκεί. Χρειάζεται ένα συνολικό στρατηγικό σχέδιο, το οποίο θα χαρακτηρίζεται από ευελιξία και θα αποτελεί αντικείμενο συνεχούς επεξεργασίας έτσι ώστε να λαμβάνει υπόψη τις διάφορες εξελίξεις και να προσαρμόζεται ανάλογα.

Η Ελλάδα, όπως άλλωστε και όλα τα άλλα κράτη, θα αντιμετωπίσουν στον 21 ο

αιώνα μια σειρά από σημαντικές προκλήσεις για την εθνική ασφάλεια, την οικονομική ευημερία και την κοινωνική σταθερότητα. Ενδεικτικά αναφέρουμε: ρόλος στα πλαίσια της ΕΕ, σχέσεις με Τουρκία και Βαλκάνιους γείτονες, δημογραφικό και μετανάστευση, περιβάλλον/κλιματική αλλαγή, οικονομική ανάπτυξη σε μια παγκοσμιοποιούμενη οικονομία (με βασικό πόρο τη γνώση), αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, εκπαιδευτικό σύστημα, κλπ. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η διαχείριση των διάφορων προκλήσεων θα είναι σημαντικά δυσκολότερη για τη χώρα μας λόγω της οικονομικής -και όχι μόνο- κρίσης την οποία διερχόμαστε που θα μας ταλαιπωρήσει για αρκετά -στην καλύτερη περίπτωση- χρόνια ακόμη. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι εξαιρετικά σημαντικός αν δεν θέλουμε να παραμείνουμε “προβληματικό κράτος” για τις επόμενες γενιές.

Και εδώ υπήρχε πάντοτε ένα σοβαρό θεσμικό κενό καθώς δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί η διαπίστωση ότι όλα τα παραπάνω ζητήματα –και πολλά άλλα-- δεν εξετάζονται με σφαιρικό τρόπο και με στόχο τη διαμόρφωση μιας συνολικής πολιτικής σε κανένα χώρο ή επίπεδο. Ακόμη και αν δεχθεί κανείς –υπόθεση εργασίας δυστυχώς αμφισβητήσιμη- ότι σε επίπεδο υπουργείων και φορέων λειτουργούν μηχανισμοί στρατηγικού σχεδιασμού, απουσιάζει ο θεσμικός φορέας που θα έπραττε το ίδιο σε εθνικό επίπεδο. Το ζητούμενο είναι να ξεφύγουμε από τη λογική της αποσπασματικής θεώρησης και πυροσβεστικής αντιμετώπισης των προβλημάτων και προκλήσεων μέσω της συγκρότησης ενός τεχνοκρατικού μηχανισμού που θα προσπαθεί να «δει το δάσος και όχι μεμονωμένα δέντρα».

Προτείνεται η δημιουργία ενός ολιγάριθμου και απολύτως αξιοκρατικά στελεχωμένου (από στελέχη του κρατικού μηχανισμού και τεχνοκράτες-εμπειρογνώμονες) οργάνου στρατηγικού σχεδιασμού για την ετοιμασία ενός συνολικού σχεδίου για την Ελλάδα της επόμενης πεντηκονταετίας. Ιδέα χαμηλού κόστους αλλά δυνητικά σημαντικότατου οφέλους. Βεβαίως, η υλοποίηση των προτάσεων και σχεδίων επαφίεται στον πατριωτισμό των κυβερνήσεων, αλλά αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα.

8

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥΕκτός από τους πολιτικούς μας ηγέτες, ευθύνες έχει και η πνευματική ηγεσία του

τόπου που στη δυσκολότερη ίσως στιγμή της μεταπολεμικής μας ιστορίας αποδείχθηκε κατώτερη των περιστάσεων. Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς: την ατελείωτη συνωμοσιολογία, την σκόπιμη παραπληροφόρηση (π.χ. περί πακτωλού κινεζικών/ρωσικών/σκανδιναβικών χρημάτων τα οποία μας προσφέρθηκαν σχεδόν χωρίς όρους αλλά εμείς τα αρνηθήκαμε), την βιασύνη κάποιων να βγάλουν την Ελλάδα από την ΕΕ και να την μετατρέψουν σε Αλβανία του Εμβέρ Χότζα σε έκδοση του 21ου αιώνα, τις υστερικές κραυγές περί παραχώρησης ή υφαρπαγής της εθνικής μας κυριαρχίας και ανεξαρτησίας, για την οποία φυσικά δεν φέρουμε καμία ευθύνη και την οποία μεθοδεύουν εκείνοι που όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες, αυτοί ζούσαν πάνω στα δέντρα και έτρωγαν βελανίδια. Δεν μας τιμούν τέτοιοι εξυπνακισμοί, όπως δεν τιμούν και τους Ευρωπαίους εταίρους μας ισοπεδωτικές γενικεύσεις, ταπεινωτικοί χαρακτηρισμοί και υπερβολές κάθε είδους.

Σε μια εποχή όπου περισσότερο από ποτέ είχαμε ανάγκη από νηφάλιο και υπεύθυνο λόγο, κυριάρχησαν στη δημόσια συζήτηση φωνές στείρου λαϊκισμού και αυτόκλητοι εθνοσωτήρες. Όταν χρειαζόμασταν ρεαλιστικές προτάσεις για να ξεφύγουμε από τη μονοδιάστατη («τουρκική») και ομφαλοσκοπική εξωτερική πολιτική των τελευταίων τριών δεκαετιών, ξεσπάθωσαν οι διάφοροι κοσμοφοβικοί αναλυτές, που έχουν εξάλλου και το μονοπώλιο σε θέματα πατριωτισμού. Όσοι δηλαδή φαντασιώνονται ένα πόλεμο με την Τουρκία ως τη μοναδική μέθοδο επίλυσης των διμερών διαφορών, πιστεύουν ότι η Ελλάδα δεν πρέπει να εκμεταλλεύεται τυχόν ευκαιρίες μείωσης της έντασης και βελτίωσης των διμερών σχέσεων και θεωρούν τις αμυντικές δαπάνες της τάξης του 7% του ΑΕΠ ως κάτι φυσιολογικό.

Απέναντι σε όλους αυτούς στέκεται η πλειοψηφία των φυσιολογικών Ελλήνων, αλλά και των πολλών ειδικών επιστημόνων και αναλυτών που προσπαθούν να κάνουν υπεύθυνα τη δουλειά τους, χωρίς κραυγές και κινδυνολογίες. Που θέλουν να δουν την Ελλάδα να παραμένει στον σκληρό πυρήνα της ΕΕ, να αποκτά έναν ουσιαστικό περιφερειακό ρόλο στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο, να αναπτύσσει πολυεπίπεδες, αν και όχι αναγκαστικά συμμετρικές, σχέσεις με τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την Κίνα, το Ισραήλ κλπ. Που δεν θέλουν να παραχωρήσουν τίποτε στον τουρκικό εθνικισμό και θεωρούν ότι θα χρειαστεί να συνεχίσουμε να κάνουμε θυσίες για την άμυνα της χώρας, αλλά είναι έτοιμοι να συμφωνήσουν σε έναν έντιμο συμβιβασμό που θα κατοχυρώνει τα ελληνικά ζωτικά συμφέροντα. Στο κρίσιμο σταυροδρόμι που βρισκόμαστε, όλοι θα πρέπει να κάνουμε τις επιλογές μας.

Ώρα ευθύνης για τους ενεργούς πολίτεςΕίναι προφανές ότι το πολιτικό προσωπικό και η πνευματική ηγεσία της χώρας

δοκιμάσθηκαν στην πρόσφατη κρίση –για την οποία φέρουν και το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης- και αποδείχθηκαν σαφώς κατώτεροι των περιστάσεων (οι εξαιρέσεις απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα). Τι γίνεται όμως από εδώ και πέρα; Ας ελπίσουμε ότι τα οικονομικά μέτρα θα αρχίσουν κάποια στιγμή να αποδίδουν καρπούς και ότι θα ξεκινήσει έστω και με αργούς ρυθμούς η έξοδος από την κρίση. Το βέβαιο είναι ότι αντιμετωπίζουμε -κατ’ ελάχιστον- δύο ή τρία πολύ δύσκολα χρόνια. Στο διάστημα αυτό το περιφερειακό και διεθνές σύστημα ασφαλείας θα συνεχίσουν να μεταβάλλονται και να εξελίσσονται, ενώ θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν προκλήσεις, απειλές και ανοιχτά ζητήματα για τη χώρα μας στους τομείς της εξωτερικής και εσωτερικής ασφάλειας. Το δε ένστολο, διπλωματικό και άλλο πολιτικό προσωπικό της χώρας στις αρμόδιες υπηρεσίες θα έχει αυξημένα ευθύνες και καθήκοντα, τα οποία καλείται να εκτελέσει με λιγότερα μέσα (και με σαφώς μειωμένες προσωπικές απολαβές).

Παραβιάζω ανοιχτές θύρες επισημαίνοντας τη δυσχέρεια διαχείρισης των προβλημάτων λόγω εσωτερικής αδυναμίας και λέγοντας ότι χρειάζεται επαγρύπνηση και

9

αυξημένη προσπάθεια διότι ότι αν κάτι απωλεσθεί πολύ δύσκολα επανακτάται. Στο εσωτερικό μέτωπο, η οικονομική κρίση αναπόφευκτα θα προκαλέσει αύξηση της παραβατικότητας, ενώ υπάρχουν ήδη προβλήματα με το οργανωμένο έγκλημα, την παράνομη μετανάστευση (η διαχείριση της οποίας έχει και αστυνομική διάσταση), την διαχείριση δημοσίων συγκεντρώσεων (που δεν χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη επιτυχία μέχρι σήμερα) και την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών. Στο δε εξωτερικό μέτωπο, παραμένουν οι δυσκολίες με τη γειτονική Τουρκία, ενώ ζητούμενο αποτελεί η αξιοποίηση της στρατηγικής θέσης της χώρας και η εύρεση ρόλου για την Ελλάδα στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και εντός της ΕΕ.

Στην πάγια ανάγκη περιοδικής αναμόρφωσης των κρατικών θεσμών διαχείρισης θεμάτων εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας λόγω μεταβολής των υπό αντιμετώπιση ζητημάτων προστίθεται η έλλειψη πόρων (και οράματος). Ως μόνη βραχυπρόθεσμη λύση φαντάζει η έξυπνη χρήση των διατιθέμενων πόρων (με εξοικονόμηση πόρων όπου αυτό είναι δυνατό για να ενισχυθούν τα όποια «αδύνατα σημεία») και η αξιοκρατική αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού, με παράλληλη προώθηση διαρθρωτικών αλλαγών χαμηλού κόστους και ιδιαίτερη έμφαση στην εκπαίδευση. Ιδιαίτερα σημαντικός στην τρέχουσα περίοδο είναι ο ρόλος της φυσικής ηγεσίας των υπηρεσιών αυτών που οφείλουν να ενθαρρύνουν νέες ιδέες και προσεγγίσεις, αντισυμβατικές αν χρειάζεται.

Τελικά, όμως, το ζητούμενο είναι η ενεργοποίηση όσων προσβάλλονται προσωπικά από τη διεθνή απαξίωση της χώρας, ενοχλούνται από τις εξαιρετικά περιορισμένες ικανότητες της πολιτικής και πνευματικής ηγεσίας της χώρας και δεν περιμένουν κάποιον από μηχανής θεό και την ως διά μαγείας έξοδο από την κρίση, αλλά αισθάνονται ότι τους εκφράζει το Αισώπειο «συν Αθηνά και χείρα κίνει». Η παρούσα έκκληση για υπέρβαση εαυτών απευθύνεται και πάλι σε όσους με αστείρευτο μεράκι και φιλότιμο πάντοτε στήριζαν τη χώρα σε δύσκολες στιγμές, συχνά με προσωπικό κόστος και χωρίς αναγνώριση. Τα καλά νέα είναι ότι τελικά αυτοί δεν είναι λίγοι.

Υπάρχουν λύσεις στα προβλήματά μας. Δεν είναι όμως απλές, εύκολες, γρήγορες και πολύ περισσότερο ανώδυνες. Θα χρειαστεί σκληρή δουλειά από μια κρίσιμη μάζα ανθρώπων στην ελληνική κοινωνία. Το πρώτο βήμα είναι μια ειλικρινής, σκληρή, αντικειμενική ματιά στον καθρέπτη για να δούμε τα λάθη, τις παθογένειες, τα προβλήματα, και μετά να ξεκινήσουμε την προσπάθεια αντιμετώπισής τους.

Είναι αλήθεια ότι πολλά ζητήματα δεν εξαρτώνται πλέον από εμάς. Συζητιούνται και αποφασίζονται σε άλλα κέντρα αποφάσεων και τραπέζια διαβουλεύσεων στα οποία δυστυχώς δεν έχουμε θέση, αν και θα μπορούσαμε. Ασφαλώς υπάρχουν χώρες που δεν θα στενοχωρηθούν αν αποδυναμωθούμε περαιτέρω. Και βεβαίως υπάρχουν οικονομικά συμφέροντα που κερδοσκοπούν σε βάρος της Ελλάδας και της Ευρωζώνης γενικότερα.

Αλλά αυτοί κάνουν τη «δουλειά τους» και εμείς οφείλουμε να κάνουμε τη δική μας, να υπερασπίσουμε τα συμφέροντά μας. Να ξαναχτίσουμε την Ελλάδα σε πιο στέρεες, πιο υγιείς βάσεις. Θα ήθελα να τονίσω ότι δεν θα είναι ούτε εύκολο, ούτε γρήγορο, ούτε ανώδυνο. Ολοι θα ξεβολευτούμε σε κάποιο βαθμό γιατί, καλώς ή κακώς, είχαμε καλομάθει. Αλλά αυτή τη μάχη θα πρέπει να τη δώσουμε. Το οφείλουμε στα παιδιά μας, τους προγόνους, αλλά και τους εαυτούς μας. Αυτή τη μάχη θα τη δώσουμε και πιστεύω ότι μπορούμε να την κερδίσουμε. Αλλά αυτό θα συμβεί μόνο εφόσον συμμετάσχουμε όλοι σε μια τέτοια προσπάθεια.

10