ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣΜΙΑ ΑΣΦΑΛΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ’ ΕΝΑΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ

EL

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

ΜΙΑ ΑΣΦΑΛΗΣ ΕΥΡΩΠΗ

Σ’ ΕΝΑΝ Κ ΑΛΥ ΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ

Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το

διαδίκτυο μέσω του εξυπηρετητή Europa (www.europa.eu).

Βιβλιογραφικό δελτίο υπάρχει στο τέλος του τεύχους.

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2009

ISBN 978-92-824-2420-9

doi: 10.2860/13879

© Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 2009

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής.

Printed in Belgium

ΤΥΠΩΜΕΝΟ ΣΕ ΧΑΡΤΙ ΛΕΥΚΑΣΜΕΝΟ ΧΩΡΙΣ ΧΛΩΡΙΟ

Προειδοποίηση

Το περιεχόμενο του παρόντος φυλλαδίου, που καταρτίστηκε από τη Γενική

Γραμματεία του Συμβουλίου, δεν δεσμεύει ούτε τα θεσμικά όργανα της

Κοινότητας ούτε τις κυβερνήσεις των κρατών μελών.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στην υπηρεσία

«Information au public» («Ενημέρωση του κοινού») του τμήματος

«Communication» (Επικοινωνία) της Γενικής Διεύθυνσης «F» στην εξής

διεύθυνση:

Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου

Rue de la Loi/Wetstraat 175

1048 Bruxelles/Brussel

BELGIQUE/BELGIË

Φαξ + 32 2 281 49 77

Διαδίκτυο: www.consilium.europa.eu/infopublic

Η ευρωπαϊκή στρατηγική ασφάλειας εγκρίθηκε τον Δεκέμ-

βριο του 2003 και κατέστη ορόσημο στην ανάπτυξη της

εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας της ΕΕ.

Για πρώτη φορά, η ΕΕ συμφώνησε σε μια κοινή εκτίμηση

των απειλών και καθόρισε σαφείς στόχους για την

προώθηση των συμφερόντων της στον τομέα της

ασφάλειας με βάση τις θεμελιώδεις μας αξίες. Τίποτα δεν

περιγράφει καλύτερα τις προσδοκίες μας από τον τίτλο

της στρατηγικής: «Μια ασφαλής Ευρώπη σ’ έναν καλύτερο

κόσμο» —αυτός είναι ο απώτατος στόχος των ενεργειών μας.

Πέντε χρόνια μετά, τον Δεκέμβριο του 2008, παρουσίασα στο Ευρωπαϊκό Συμβού-

λιο έκθεση εφαρμογής κατόπιν εντολής των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων.

Η έκθεση αυτή με τίτλο «Ασφάλεια σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο», που εκπονή-

θηκε σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο

η στρατηγική λειτούργησε στην πράξη καθώς και τι πρέπει να γίνει για τη βελτίωση

της εφαρμογής της. Οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων επικύρωσαν τη σχετική

ανάλυση.

Όπως αντιλαμβάνεστε και εσείς, πολλά επιτεύχθηκαν σε λίγο χρόνο. Ωστόσο, δεν

υπάρχει περιθώριο για εφησυχασμό. Συνεχίζουμε να αντιμετωπίζουμε πολλές

περίπλοκες προκλήσεις σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται γρήγορα.

Είμαι πεπεισμένος ότι η Ευρώπη θα αντιμετωπίσει με επιτυχία τις προκλήσεις αυτές,

όπως τις αντιμετωπίσαμε στο παρελθόν.

Javier Solana

Γενικός γραμματέας του Συμβουλίου της ΕΕ/Ύπατος Εκπρόσωπος

για την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας

Πρόλογος

Πηγή φωτογραφιών

Σελίδα 3 Συμβούλιο της ΕΕ — © Ευρωπαϊκές Κοινότητες

Σελίδα 10 Συμβούλιο της ΕΕ — © Ευρωπαϊκές Κοινότητες

Σελίδα 15 © ΕΚ/ECHO/Adriaan Sullivan

Σελίδα 17 EULEX Κοσσυφοπέδιο

Σελίδα 25 © Ευρωπαϊκές Κοινότητες

Σελίδα 28 EUMM Γεωργία

Σελίδα 38 Συμβούλιο της ΕΕ — © Ευρωπαϊκές Κοινότητες

Σελίδα 43 © Ευρωπαϊκές Κοινότητες

Πρόλογος 3

ΕΚΘΕΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

— Ασφάλεια σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο 7

ΜΙΑ ΑΣΦΑΛΗΣ ΕΥΡΩΠΗ Σ’ ΕΝΑΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ

— Ευρωπαϊκή στρατηγική ασφάλειας 27

Πίνακας περιεχομένων

Περίληψη

Πέντε έτη μετά τη θέσπιση της ευρωπαϊκής στρατηγικής ασφάλειας, η Ευρωπαϊκή Ένωση επωμίζεται τις μεγαλύτερες ευθύνες της ιστορίας της.

Η ΕΕ εξακολουθεί να αποτελεί πόλο σταθερότητας. Με τη διεύρυνση, η δημοκρατία και η ευημερία εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη την ήπειρό μας. Τα Βαλκάνια μεταβάλλονται επί τα βελτίω. Η πολιτική γειτονίας μας δημιούργησε ένα ισχυρό πλαίσιο για τις σχέσεις μας με τους προς νότον και προς ανατολάς εταίρους μας, με τη νέα διάσταση που της προσδί-δουν η Ένωση για τη Μεσόγειο και η Εταιρική Σχέση με την Ανατολή. Από το 2003 και μετά η ΕΕ συνέβαλε ουσιαστικά, όλο και περισσότερο, στην αντιμετώπιση κρίσεων και συγκρούσεων σε μέρη όπως το Αφγανι-στάν ή η Γεωργία.

Ωστόσο, 20 хρόνια μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με όλο και περισσότερο περίπλοκες απειλές και προκλήσεις.

Συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και αλλαχού ανά τον κόσμο παραμέ-νουν ανεπίλυτες, ενώ άλλες εκρήγνυνται, ακόμη και σε γειτονικές μας περιοχές. Η διάλυση κρατών θίγει την ασφάλειά μας μέσω της εγκλη-ματικότητας, της λαθρομετανάστευσης και, πιο πρόσφατα, της πειρα-τείας. Η τρομοκρατία και το οργανωμένο έγκλημα μάς απειλούν όλο και περισσότερο, μεταξύ άλλων μέσα στις ίδιες μας τις κοινωνίες. Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν έχει προοδεύσει σημαντικά και αντιπρο-σωπεύει κίνδυνο για τη σταθερότητα της Μέσης Ανατολής καθώς και για ολόκληρο το σύστημα μη διάδοσης.

ΕΚΘΕΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ

ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

Ασφάλεια σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο

8

Η παγκοσμιοποίηση προσέφερε νέες ευκαιρίες. Η υψηλή οικονομική μεγέθυνση του αναπτυσσόμενου κόσμου, κατ’ εξοχήν της Κίνας, βοήθησε εκατομμύρια ανθρώπους να απαλλαγούν από την πενία. Αλλά η παγκοσμιοποίηση κατέστησε τις απειλές πιο περίπλοκες και αλληλοσυνδεόμενες. Οι αρτηρίες του συστήματός μας —όπως τα συστήματα πληροφοριών και ο ενεργειακός εφοδιασμός— είναι περισ-σότερο ευάλωτες. Η υπερθέρμανση του πλανήτη και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος μεταβάλλουν τη φυσιογνωμία του πλανήτη μας. Εξάλλου, η παγκοσμιοποίηση επιταχύνει τις μετατοπίσεις ισχύος και φέρνει στο φως τις διαφορές αξιών. Οι πρόσφατες χρηματοοικονομικές αναταραχές έπληξαν εξίσου τις ανεπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες.

Η Ευρώπη θα αντεπεξέλθει στις προκλήσεις αυτές, όπως και κατά το παρελθόν.

Βασιζόμενη σε ένα μοναδικό πλέγμα μέσων, η ΕΕ συμβάλλει ήδη στη δημιουργία ενός ασφαλέστερου κόσμου. Εργαζόμαστε για να παράσχουμε ασφάλεια στους ανθρώπους, μειώνοντας τη φτώχεια και τις ανισότητες, προάγοντας τη χρηστή διακυβέρνηση και τα ανθρώπινα δικαιώματα, βοηθώντας την ανάπτυξη και αντιμετωπίζοντας τα γενεσι-ουργά αίτια των συγκρούσεων και της ανασφάλειας. Η ΕΕ εξακολουθεί να είναι ο μεγαλύτερος δωρητής χωρών που βρίσκονται σε ένδεια. Για τη μόνιμη σταθεροποίηση, απαιτείται μακροπρόθεσμη σύμπραξη.

Κατά την τελευταία δεκαετία, η ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας, ως αναπόσπαστο μέρος της κοινής μας εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, ενισχύθηκε από άποψη πείρας και ικανοτήτων, αναπτύσσοντας άνω των 20 αποστολές για την αντιμετώπιση κρίσεων, οι οποίες εκτείνονται από την οικοδόμηση ειρήνης στην Άτσε μετά το τσουνάμι μέχρι την προστασία των προσφύγων στο Τσαντ.

Τα επιτεύγματα αυτά είναι αποτέλεσμα μιας χαρακτηριστικής ευρωπαϊ-κής προσέγγισης της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας. Δεν υπάρχει περιθώριο για αυταρέσκεια. Για να εξασφαλίσουμε την ασφάλειά μας και να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες των πολιτών μας, πρέπει να είμαστε σε θέση να διαμορφώνουμε τα γεγονότα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αποκτήσουμε στρατηγικότερη σκέψη και ότι πρέπει να είμαστε πιο αποτελεσματικοί και ορατοί ανά τον κόσμο. Οι ενέργειές μας είναι επιτυχέστερες όταν αναλαμβάνονται εγκαίρως και συνεκτικά και όταν βασίζονται στις ορθές ικανότητες και στη διαρκή υποστήριξη του κοινού.

9

Για τη μόνιμη επίλυση συγκρούσεων, απαιτείται η ενεργός σύμπραξη όλων των περιφερειακών παραγόντων με κοινό συμφέρον για ειρήνη. Οι κυρίαρχες κυβερνήσεις πρέπει να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους και φέρουν κοινή ευθύνη για την προστασία των πληθυ-σμών τους από γενοκτονία, εγκλήματα πολέμου, εθνοκάθαρση και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Είναι σκόπιμο να τηρούν οι χώρες τις θεμελιώδεις αρχές του Χάρτη του ΟΗΕ και τις αρχές και τις δεσμεύσεις του ΟΑΣΕ. Πρέπει να καταστήσουμε σαφές ότι ο σεβασμός της κυριαρχίας, της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών και η ειρηνική διευθέτηση των διαφορών δεν υπόκεινται σε διαπραγμάτευση. Ποτέ οι εδαφικές διαφορές δεν πρέπει να επιλύονται με την απειλή ή τη χρήση στρατιωτικής δύναμης.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η Ευρώπη πρέπει να είναι στην πρωτοπορία της ανανέωσης της πολυμερούς τάξης. Ο ΟΗΕ βρίσκεται στην κορυφή του διεθνούς συστήματος. Όλες οι ενέργειες που ανέλαβε η ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας συνδέονταν με στόχους του ΟΗΕ. Βρισκόμαστε πλέον σε αποφασιστική καμπή για την ανανέωση της πολυμερούς προσέγγισης, συνεργαζόμενοι με τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ και με τους εταίρους μας ανά τον κόσμο. Για την Ευρώπη, η διατλαντική εταιρική σχέση παραμένει ένα αναντικατάστατο θεμέλιο, που βασίζεται σε κοινή ιστορία και κοινές ευθύνες. Η ΕΕ και το ΝΑΤΟ πρέπει να εμβαθύνουν τη στρατηγική τους εταιρική σχέση με στόχο την καλύτερη συνεργασία κατά τη διαχείριση κρίσεων.

Η ΕΕ πραγματοποίησε σημαντική πρόοδο κατά την τελευταία πενταετία, η δε Ευρώπη αναγνωρίζεται πλέον ως σημαντικός παράγοντας για έναν καλύτερο κόσμο. Ωστόσο, παρά τα επιτεύγματα αυτά, η εφαρμογή της ευρωπαϊκής στρατηγικής ασφάλειας δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Για να αξιοποιήσουμε όλες τις δυνατότητές μας, πρέπει να είμαστε ακόμη πιο ικανοί, πιο συνεκτικοί και πιο δραστήριοι.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θέσπισε την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας (ΕΣΑ) τον Δεκέμβριο του 2003, καθορίζοντας, για πρώτη φορά, αρχές και σαφείς στόχους για την προαγωγή των συμφερόντων της ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας με βάση τις βασικές μας αξίες. Η ΕΣΑ ακολουθεί σφαιρική προσέγγιση και εξακολουθεί να είναι πλήρως επίκαιρη.

Η ανά χείρας έκθεση δεν αντικαθιστά την ΕΣΑ, αλλά την ενισχύει. Μας παρέχει τη δυνατότητα να εξετάσουμε τις επιδόσεις μας στην πράξη και να εντοπίσουμε τα μέτρα που πρέπει να λάβουμε για να βελτιώσουμε την εφαρμογή της.

Εισαγωγή

Ο Ύπατος

Εκπρόσωπος της

ΕΕ Javier Solana,

ο πρόεδρος της

Σομαλίας Sharif

Sheikh Ahmed και

ο Γενικός Γραμματέας

των Ηνωμένων

Εθνών Ban Ki-moon

κατά τη Διάσκεψη

για τη Σομαλία, που

πραγματοποιήθηκε

από κοινού από τα

Ηνωμένα Έθνη, την

Ευρωπαϊκή Ένωση και

την Αφρικανική Ένωση

στις Βρυξέλλες τον

Απρίλιο του 2009.

Η ΕΣΑ εντόπισε ορισμένες απειλές και προκλήσεις για τα συμφέροντά μας στον τομέα της ασφάλειας. Πέντε έτη αργότερα, οι απειλές και οι προκλήσεις αυτές εξακολουθούν να υφίστανται: ορισμένες έχουν γίνει πιο σημαντικές και όλες έχουν γίνει πιο περίπλοκες.

Διάδοση όπλων μαζικής καταστροφής

Η ΕΣΑ χαρακτήρισε τη διάδοση όπλων μαζικής καταστροφής (ΟΜΚ) από κράτη και τρομοκράτες ως «δυνητικά τη μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια της ΕΕ». Ο κίνδυνος αυτός αυξήθηκε κατά την τελευταία πενταετία, ασκώντας πίεση στο πολυμερές πλαίσιο. Μολονότι η Λιβύη διέλυσε το πρόγραμμά της για ΟΜΚ, το Ιράν, αλλά και η Βόρεια Κορέα, δεν έχουν ακόμη κερδίσει την εμπιστοσύνη της διεθνούς κοινότητας. Η πιθανή αναβίωση της μη στρατιωτικής πυρηνικής ενέργειας κατά τις επόμενες δεκαετίες δημιουργεί επίσης προβλήματα για το σύστημα μη διάδοσης, εάν δεν συνοδεύεται από τις κατάλληλες διασφαλίσεις.

Η ΕΕ υπήρξε πολύ δραστήρια, τόσο στο πλαίσιο των διεθνών φόρουμ, βάσει της στρατηγικής για τα ΟΜΚ, η οποία θεσπίστηκε το 2003, όσο και στην πρώτη γραμμή των διεθνών προσπαθειών για την αντιμετώπιση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Η στρατηγική αυτή εστιάζεται στην πρόληψη, με την ανάληψη ενεργειών στο πλαίσιο του ΟΗΕ και διεθνών συμφωνιών, με την ανάληψη ενεργειών ως βασικός δωρητής και με τη συνεργασία με τρίτες χώρες και περιφερειακούς οργανισμούς για τη βελτί-ωση των δυνατοτήτων τους να προλαμβάνουν τη διάδοση των ΟΜΚ.

Θα πρέπει να διατηρήσουμε την προσέγγιση αυτή αναλαμβάνοντας πολιτικές και χρηματοοικονομικές δράσεις. Εν προκειμένω, έχει ζωτική σημασία η επιτυχής έκβαση της διάσκεψης αναθεώρησης της συνθή-κης για τη μη διάδοση του 2010, προκειμένου ιδίως να ενισχυθεί το καθεστώς μη διάδοσης. Θα προσπαθήσουμε να εξασφαλίσουμε ότι, κατά ισόρροπο, αποτελεσματικό και συγκεκριμένο τρόπο, η διάσκεψη αυτή θα εξετάσει μέσα για την ενίσχυση των διεθνών προσπαθειών

Ι. Παγκόσμιες προκλήσεις

και βασικές απειλές

12

κατά της διάδοσης, θα συνεχίσει τον αφοπλισμό και θα εξασφαλίσει την υπεύθυνη ανάπτυξη ειρηνικών χρήσεων της πυρηνικής ενέργειας από τις χώρες που το επιθυμούν.

Πρέπει να αναληφθούν και άλλες εργασίες για συγκεκριμένα θέματα, όπως η ενωσιακή στήριξη μιας πολυμερούς προσέγγισης του κύκλου πυρηνικών καυσίμων, η καταπολέμηση της χρηματοδότησης της διάδο-σης, τα μέτρα για την ασφάλεια και την προστασία από βιολογικούς κινδύνους και ο περιορισμός της διάδοσης των φορέων, ιδίως δε των βαλλιστικών πυραύλων. Θα πρέπει να αρχίσουν διαπραγματεύσεις για μια πολυμερή συνθήκη που θα απαγορεύει την παραγωγή σχάσιμου υλικού για πυρηνικά όπλα.

Τρομοκρατία και οργανωμένο έγκλημα

Η τρομοκρατία, τόσο εντός της Ευρώπης όσο και ανά τον κόσμο, παραμέ-νει μια σημαντική απειλή για τη ζωή μας. Πραγματοποιήθηκαν επιθέσεις στη Μαδρίτη και το Λονδίνο, ενώ άλλες αποτράπηκαν, ενδογενείς δε ομάδες διαδραματίζουν όλο και σημαντικότερο ρόλο στην ήπειρό μας. Το οργανωμένο έγκλημα εξακολουθεί να απειλεί τις κοινωνίες μας, μέσω του λαθρεμπορίου ναρκωτικών, ανθρώπων και όπλων, παράλληλα με τις διεθνείς δραστηριότητες απάτης και ξεπλύματος χρημάτων.

Από το 2003 και μετά η ΕΕ πραγματοποίησε πρόοδο όσον αφορά την αντιμετώπιση των δύο αυτών προβλημάτων, λαμβάνοντας και άλλα μέτρα, εντός της Ένωσης, δυνάμει του προγράμματος της Χάγης του 2004, και θεσπίζοντας νέα στρατηγική για την εξωτερική διάσταση του τομέα δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων το 2005. Χάρη στα μέτρα αυτά, διευκολύνθηκαν η διεξαγωγή διασυνοριακών ερευνών και ο συντονισμός της δίωξης. Η αντιτρομοκρατική στρατηγική της ΕΕ, η οποία επίσης θεσπίστηκε το 2005, βασίζεται στον σεβασμό των ανθρώ-πινων δικαιωμάτων και του διεθνούς δικαίου και ακολουθεί τετρασκελή προσέγγιση: πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης και της στρατολόγη-σης τρομοκρατών και καταπολέμηση των γενεσιουργών αιτίων τους· προστασία δυνητικών στόχων· δίωξη τρομοκρατών· και αντίδραση μετά τις επιθέσεις. Μολονότι η δράση σε επίπεδο κρατών μελών έχει κεντρική σημασία, ο διορισμός συντονιστή αντιτρομοκρατικής δράσης αποτέλεσε σημαντική πρόοδο σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Εντός της ΕΕ, λάβαμε πολλά μέτρα για να προστατεύσουμε τις κοινω-νίες μας από την τρομοκρατία. Θα πρέπει να ενισχύσουμε τις ρυθμί-σεις συντονισμού για την αντιμετώπιση σημαντικών τρομοκρατικών ενεργειών, ιδίως δε εκείνων που συνεπάγονται τη χρήση χημικών, ακτινολογικών, πυρηνικών και βιολογικών υλικών, βάσει υφιστάμενων διατάξεων, όπως οι ρυθμίσεις συντονισμού σε κατάσταση κρίσης και

13

ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας. Πρέπει να αναληφθούν και άλλες ενέργειες όσον αφορά τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, παράλ-ληλα με ουσιαστική και πλήρη ενωσιακή πολιτική για την ανταλλαγή πληροφοριών, η οποία θα λαμβάνει δεόντως υπόψη την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

Πρέπει επίσης να λάβουμε και άλλα μέτρα για να καταπολεμήσουμε τη ριζοσπαστικοποίηση και τη στρατολόγηση τρομοκρατών, αντιμετωπί-ζοντας την εξτρεμιστική ιδεολογία και καταπολεμώντας τις διακρίσεις. Ο διαπολιτισμικός διάλογος, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της συμμαχίας των πολιτισμών, διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο.

Όσον αφορά το οργανωμένο έγκλημα, θα πρέπει να ενισχυθούν οι συμπράξεις μας με τις γειτονικές μας χώρες και βασικούς εταίρους, καθώς και στο πλαίσιο του ΟΗΕ, για την αντιμετώπιση των μετακινήσεων των ατόμων και την αστυνομική και δικαστική συνεργασία. Η εφαρμογή των υφιστάμενων πράξεων του ΟΗΕ για τα εγκλήματα έχει ουσιώδη σημασία. Θα πρέπει να ενισχύσουμε περαιτέρω την αντιτρομοκρατική μας σύμπραξη με τις ΗΠΑ, μεταξύ άλλων στον τομέα της ανταλλαγής και της προστασίας των δεδομένων. Επίσης, θα πρέπει να ενισχύσουμε τις ικανότητες των εταίρων μας της Νότιας Ασίας, της Αφρικής και της νότιας γειτονίας μας. Η ΕΕ θα πρέπει να υποστηρίξει πολυμερείς προσπάθειες, κυρίως στο πλαίσιο του ΟΗΕ.

Πρέπει να βελτιώσουμε τον τρόπο με τον οποίον συναρθρώνουμε την εσωτερική και την εξωτερική διάσταση. Απαιτούνται καλύτερος συντονι-σμός, μεγαλύτερη διαφάνεια και ευελιξία μεταξύ των διαφόρων υπηρε-σιών, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η ανάγκη αυτή είχε ήδη επισημανθεί στην ΕΣΑ, πριν από πέντε έτη, αλλά η πρόοδος υπήρξε αργή και ανεπαρκής.

Ασφάλεια στον κυβερνοχώρο

Οι σύγχρονες οικονομίες εξαρτώνται πάρα πολύ από κρίσιμης σημασίας υποδομές, όπως οι μεταφορές, οι επικοινωνίες και ο ενεργειακός εφοδι-ασμός, αλλά και το διαδίκτυο. Η ενωσιακή στρατηγική για ασφαλή κοινωνία της πληροφορίας, η οποία θεσπίστηκε το 2006, καλύπτει το έγκλημα που βασίζεται στο διαδίκτυο. Ωστόσο, οι επιθέσεις κατά ιδιωτι-κών ή κρατικών συστημάτων πληροφορικής στα κράτη μέλη της ΕΕ προσέδωσαν στη στρατηγική αυτή μια νέα διάσταση, ως δυνητικού νέου οικονομικού, πολιτικού και στρατιωτικού όπλου.

Πρέπει να αναληφθούν και άλλες εργασίες στον τομέα αυτό, προκειμέ-νου να διερευνηθεί μια σφαιρική ενωσιακή προσέγγιση, να βελτιωθεί η ευαισθητοποίηση και να ενισχυθεί η διεθνής συνεργασία.

14

Ενεργειακή ασφάλεια

Οι ανησυχίες για την ενεργειακή εξάρτηση εντάθηκαν κατά την τελευ-ταία πενταετία. Η φθίνουσα παραγωγή εντός της Ευρώπης συνεπάγεται ότι, το 2003, μέχρι και το 75 % του πετρελαίου μας και του φυσικού μας αερίου θα πρέπει να εισάγεται, και μάλιστα από περιορισμένο αριθμό χωρών η σταθερότητα πολλών από τις οποίες απειλείται. Επομένως, είμαστε αντιμέτωποι με ένα φάσμα προκλήσεων ασφαλείας που συνεπά-γονται την ευθύνη και την αλληλεγγύη όλων των κρατών μελών.

Η ανταπόκρισή μας πρέπει να είναι μια ενωσιακή ενεργειακή πολιτική η οποία να συνδυάζει την εξωτερική και την εσωτερική διάσταση. Στην κοινή έκθεση του Ύπατου Εκπροσώπου και της Επιτροπής, που υποβλή-θηκε τον Ιούνιο του 2006, εντοπίζονται τα κύρια στοιχεία της πολιτικής αυτής. Εντός της Ευρώπης, χρειαζόμαστε μια πιο ενοποιημένη ενεργει-ακή αγορά, η οποία να χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερη διασύνδεση, ιδιαίτερη προσοχή στις πλέον απομονωμένες χώρες και μηχανισμούς κρίσης για την αντιμετώπιση προσωρινών διακοπών εφοδιασμού.

Η μεγαλύτερη διαφοροποίηση των καυσίμων, των πηγών εφοδιασμού και των οδών διαμετακόμισης έχει ουσιαστική σημασία, όπως άλλωστε και η χρηστή διακυβέρνηση, ο σεβασμός του κράτους δικαίου και οι επενδύσεις στις χώρες παραγωγής. Η ενωσιακή πολιτική υποστηρίζει τους στόχους αυτούς με την εμπλοκή μας στην Κεντρική Ασία, στον Καύκασο και την Αφρική, καθώς και μέσω της Εταιρικής Σχέσης με την Ανατολή και της Ένωσης για τη Μεσόγειο. Η ενέργεια είναι σημαντι-κός συντελεστής των σχέσεων ΕΕ–Ρωσίας. Η πολιτική μας θα πρέπει να καλύπτει τις οδούς διαμετακόμισης, μεταξύ άλλων μέσω της Τουρκίας και της Ουκρανίας. Σε συνεργασία με τους εταίρους μας, συμπεριλαμ-βανομένων της Κίνας, της Ινδίας, της Ιαπωνίας και των ΗΠΑ, θα πρέπει να προαγάγουμε την ανανεώσιμη ενέργεια, τις τεχνολογίες χαμηλής έκλυσης διοξειδίου του άνθρακα και την ενεργειακή απόδοση, καθώς και τις διαφανείς και εύρυθμες παγκόσμιες αγορές.

Αλλαγή του κλίματος

Το 2003 η ΕΣΑ είχε ήδη εντοπίσει τις προεκτάσεις της αλλαγής του κλίμα-τος στον τομέα της ασφάλειας. Πέντε έτη αργότερα, το μέλημα αυτό κατέστη επιτακτικότερο. Τον Μάρτιο του 2008 ο Ύπατος Εκπρόσωπος και η Επιτροπή υπέβαλαν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μια έκθεση στην οποία η αλλαγή του κλίματος χαρακτηρίζεται ως «πολλαπλασιαστής απειλών». Οι φυσικές καταστροφές, η υποβάθμιση του περιβάλλοντος και ο ανταγωνισμός για τους πόρους επιτείνουν τις συγκρούσεις, ιδίως σε καταστάσεις ένδειας και πληθυσμιακής αύξησης, με επιπτώσεις στον

15

ανθρωπιστικό και τον πολιτικό τομέα καθώς και στον τομέα της υγείας και της ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της μετανά-στευσης. Η αλλαγή του κλίματος μπορεί επίσης να οδηγήσει σε διενέξεις για τις οδούς εμπορίου, τις θαλάσσιες ζώνες και τους πόρους που ήταν παλαιότερα απρόσιτοι.

Έχουμε ενισχύσει την ικανότητά μας να προλαμβάνουμε τις συγκρούσεις και να διαχειριζόμαστε τις κρίσεις, αλλά πρέπει να βελτιώσουμε τις ικανό-τητές μας για ανάλυση και έγκαιρη προειδοποίηση. Μόνη της, η ΕΕ δεν μπορεί να επιτύχει τον στόχο αυτό. Πρέπει να εντείνουμε τη συνεργασία μας με τις χώρες που αντιμετωπίζουν τους μεγαλύτερους κίνδυνους, ενισχύοντας την ικανότητά τους να αντεπεξέλθουν. Η διεθνής συνεργα-σία με τον ΟΗΕ και περιφερειακές οργανώσεις θα αποβεί ουσιαστική.

Διανομή επισιτιστικής

βοήθειας που διέθεσαν η ΕΕ

και το Παγκόσμιο Επισιτιστικό

Πρόγραμμα των Ηνωμένων

Εθνών στη Ζιμπάμπουε.

Στην ήπειρό μας, η διεύρυνση εξακολουθεί να αποτελεί ισχυρή ώθηση για σταθερότητα, ειρήνη και μεταρρύθμιση.

Οι διαπραγματεύσεις με την Τουρκία άρχισαν το 2005 και, έκτοτε, έχουν ανοίξει ορισμένα κεφάλαια. Η πρόοδος στα Δυτικά Βαλκάνια υπήρξε συνεχής, αν και αργή. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Κροατία προχωρούν ικανοποιητικά. Η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας έχει χαρακτηριστεί υποψήφια χώρα. Συμφωνίες σταθεροποίησης και σύνδεσης έχουν υπογραφεί με τις άλλες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Η Σερβία έχει σχεδόν εκπλη-ρώσει όλες τις προϋποθέσεις για την εμβάθυνση των σχέσεών της με την ΕΕ. Η ΕΕ εξακολουθεί να διαδραματίζει ηγετικό ρόλο στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, αλλά, παρά την επιτευχθείσα πρόοδο, οι τοπικοί πολιτι-κοί ηγέτες πρέπει να λάβουν και άλλα μέτρα για την απεμπλοκή των μεταρρυθμίσεων.

Στο Κοσσυφοπέδιο, αναπτύσσουμε την EULEX, η οποία είναι η μεγαλύ-τερη μέχρι σήμερα μη στρατιωτική αποστολή ΕΠΑΑ, και θα συνεχιστεί η παροχή σημαντικής οικονομικής στήριξης. Σε ολόκληρη την περιοχή, η συνεργασία και οι σχέσεις καλής γειτονίας είναι απαραίτητες.

Είναι προς το συμφέρον μας να διοικούνται καλά οι χώρες που συνορεύουν με την Ένωση. Η ευρωπαϊκή πολιτική γειτονίας (ΕΠΓ), η οποία δρομολογήθηκε το 2004, υποστηρίζει τη διαδικασία αυτή. Στα ανατολικά, συμμετέχουν όλες οι επιλέξιμες χώρες, πλην της Λευκορω-σίας, με την οποία λαμβάνουμε πλέον μέτρα προς την κατεύθυνση αυτή.

Όσον αφορά την Ουκρανία, έχουμε προχωρήσει ακόμη περισσότερο, έχει δε σχεδόν ολοκληρωθεί η οριστική διατύπωση μιας φιλόδοξης συμφωνίας σύνδεσης. Σύντομα, θα αρχίσουμε διαπραγματεύσεις με τη Δημοκρατία της Μολδαβίας για μια παρόμοια συμφωνία. Η Συνέργια του Ευξείνου Πόντου δρομολογήθηκε για να συμπληρώσει τις ενωσι-

ΙΙ. Βελτίωση της σταθερότητας

εντός και εκτός της Ευρώπης

17

ακές διμερείς πολιτικές στην περιοχή αυτή που έχει ιδιαίτερη σημασία για την Ευρώπη.

Έχουν ανακύψει νέες ανησυχίες για τις λεγόμενες «υποβόσκουσες συγκρούσεις» στην ανατολική γειτονία μας. Η κατάσταση στη Γεωργία, όσον αφορά την Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία, κλιμακώθηκε και οδήγησε σε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Γεωργίας τον Αύγουστο του 2008. Η ΕΕ ηγήθηκε της διεθνούς ανταπόκρισης, με την ανάληψη μεσολαβητικών προσπαθειών μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών και με την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, μη στρατιωτικής αποστολής παρακολούθησης και ουσιαστικής χρηματοοικονομικής στήριξης. Η σύμπραξή μας θα συνεχιστεί με την ανάληψη ηγετικού ρόλου από την ΕΕ στη διαδικασία της Γενεύης. Η ενδεχόμενη διευθέ-τηση της σύγκρουσης στην Υπερδνειστερία έχει λάβει νέα ώθηση χάρη στην ενεργό συμμετοχή της ΕΕ στο διαπραγματευτικό σχήμα 5+2 και στην αποστολή συνοριακής συνδρομής της ΕΕ.

Η Μεσόγειος, που έχει μείζονα σημασία και προσφέρει μεγάλες δυνατό-τητες για την Ευρώπη, εξακολουθεί να θέτει περίπλοκες προκλήσεις, όπως οι ανεπαρκείς πολιτικές μεταρρυθμίσεις και η λαθρομετανά-

Η αποστολή της ΕΕ

για την επιβολή του

κράτους δικαίου στο

Κοσσυφοπέδιο (EULEX)

είναι η μεγαλύτερη μη

στρατιωτική αποστολή

που έγινε στα πλαίσια της

ευρωπαϊκής πολιτικής

ασφάλειας και άμυνας.

18

στευση. Η ΕΕ και πολλοί μεσογειακοί εταίροι, ιδίως δε το Ισραήλ και το Μαρόκο, εργάζονται για την εμβάθυνση των διμερών τους σχέσεων. Η ΕΠΓ ενίσχυσε τις μεταρρυθμίσεις που είχαν δρομολογηθεί αρχικά στο πλαίσιο της διαδικασίας της Βαρκελώνης το 1995, αλλά οι περιφε-ρειακές συγκρούσεις, σε συνδυασμό με την εντεινόμενη ριζοσπαστι-κοποίηση, εξακολουθούν να τροφοδοτούν την αστάθεια.

Η ΕΕ διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στις προσπάθειες για τη διευθέτηση του Μεσανατολικού, μέσω του ρόλου της στο πλαίσιο της Τετραμε-ρούς, καθώς και της συνεργασίας της με το Ισραήλ και την Παλαι-στινιακή Αρχή, τον Αραβικό Σύνδεσμο και άλλους περιφερειακούς εταίρους. Η ΕΕ συμμετέχει πλήρως στη διαδικασία της Αννάπολης για την επίτευξη λύσης δύο κρατών, και παρέχει συνεχώς χρηματοοικονο-μική και δημοσιονομική στήριξη στην Παλαιστινιακή Αρχή, καθώς και στήριξη για τη δημιουργία υποδομής, μεταξύ άλλων με την αποστολή, στην περιοχή, εμπειρογνωμόνων των τομέων της δικαιοσύνης, της αστυνομίας και της διαχείρισης συνόρων. Στον Λίβανο, τα κράτη μέλη παρέχουν τα κυριότερα στοιχεία της αποστολής τήρησης της ειρήνης Unifi l. Στο Ιράκ, η ΕΕ υποστηρίζει την πολιτική διαδικασία, την ανασυ-γκρότηση και το κράτος δικαίου, μεταξύ άλλων μέσω της αποστολής Eujust LEX.

Από το 2003 και μετά το Ιράν εμπνέει όλο και περισσότερες ανησυ-χίες. Σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, εκδόθηκαν επανει-λημμένα αποφάσεις του ΣΑΗΕ και του ΔΟΑΕ. Η ανάπτυξη πυρηνικής στρατιωτικής ικανότητας θα αποτελούσε απαράδεκτη απειλή για την ασφάλεια της ΕΕ. Η ΕΕ, μαζί με τις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία, ηγήθηκε μιας διττής προσέγγισης η οποία συνδυάζει τον διάλογο με εντεινό-μενη πίεση. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος υπέβαλε στο Ιράν μια φιλόδοξη προσφορά για την ανοικοδόμηση της εμπιστοσύνης και τη σύμπραξη της διεθνούς κοινότητας. Εάν, παρά την προσφορά αυτή, συνεχιστεί το πυρηνικό πρόγραμμα, θα αυξηθεί η ανάγκη για τη λήψη και άλλων μέτρων προς υποστήριξη της διαδικασίας του ΟΗΕ. Παράλληλα, πρέπει να συνεργαστούμε με τις χώρες της περιοχής, συμπεριλαμβανομένων των κρατών του Περσικού Κόλπου, για την προαγωγή της περιφερει-ακής ασφάλειας.

Η ΕΣΑ αναγνώρισε ότι τα συμφέροντα της Ευρώπης στον τομέα της ασφάλειας υπερβαίνουν τα όρια της άμεσης γειτονίας της. Εν προκει-μένω, το Αφγανιστάν εμπνέει ιδιαίτερη ανησυχία. Η Ευρώπη έχει μακροπρόθεσμη δέσμευση να εργαστεί για τη σταθεροποίηση της χώρας αυτής. Τα κράτη μέλη της ΕΕ συνεισφέρουν σημαντικά στην αποστολή του ΝΑΤΟ, η δε ΕΕ συμμετέχει σε όλα τα επίπεδα στους τομείς της διακυβέρνησης και της ανάπτυξης. Η αστυνομική αποστολή

19

της ΕΕ διευρύνεται. Οι προσπάθειες αυτές δεν θα ευοδωθούν χωρίς την πλήρη οικείωση από το Αφγανιστάν και χωρίς την υποστήριξη των γειτονικών χωρών, ιδίως δε του Πακιστάν, αλλά και της Ινδίας, της Κεντρικής Ασίας και του Ιράν. Όντως, οι βελτιωμένες προοπτικές για καλές σχέσεις μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν κατά τα τελευταία έτη υπήρξαν ένα θετικό στοιχείο του ισολογισμού στρατηγικής ισορρο-πίας.

Πλέγμα ασφάλειας και ανάπτυξης

Όπως αναγνωρίζεται στην ΕΣΑ και στη συναίνεση για την ανάπτυξη του 2005, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει αειφόρος ανάπτυξη χωρίς ειρήνη και ασφάλεια, ενώ, χωρίς ανάπτυξη και μείωση της φτώχειας, δεν είναι δυνατόν να υπάρξει βιώσιμη ειρήνη. Οι απειλές για τη δημόσια υγεία, ιδίως δε οι πανδημίες, υποσκάπτουν περαιτέρω την ανάπτυξη. Τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν θεμελιώδες στοιχείο της εξίσω-σης. Σε πολλές περιοχές με συγκρούσεις ή σε μετασυγκρουσιακή κατάσταση, πρέπει να αντιμετωπίσουμε την απεχθή χρήση σεξου-αλικής βίας ως όπλου εκφοβισμού και τρομοκρατίας. Η ουσιαστική εφαρμογή της απόφασης 1820 του ΣΑΗΕ για τη σεξουαλική βία σε καταστάσεις ένοπλης σύγκρουσης έχει ουσιώδη σημασία.

Οι συγκρούσεις συνδέονται συχνά με την κρατική αστάθεια. Χώρες, όπως η Σομαλία, είναι εγκλωβισμένες σε έναν φαύλο κύκλο ασθενούς διακυβέρνησης και διαιωνιζόμενης σύγκρουσης. Προσπαθήσαμε να σπάσουμε αυτό τον φαύλο κύκλο, τόσο με την παροχή αναπτυ-ξιακής βοήθειας όσο και με τη λήψη μέτρων για τη βελτίωση της ασφάλειας. Η μεταρρύθμιση του τομέα της ασφάλειας και ο αφοπλι-σμός, η αποστράτευση και η επανένταξη αποτελούν βασικό στοιχείο της μετασυγκρουσιακής σταθεροποίησης και ανασυγκρότησης, και υπήρξαν το επίκεντρο των αποστολών μας στη Γουινέα Μπισάου ή στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Οι ενέργειες αυτές είναι περισσότερο επιτυχείς όταν αναλαμβάνονται με τη σύμπραξη της διεθνούς κοινό-τητας και των τοπικών ενδιαφερομένων.

Η ασύστολη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων είναι συχνά γενεσι-ουργό αίτιο συγκρούσεων. Οι εντάσεις όσον αφορά το νερό και τις πρώτες ύλες αυξάνονται και απαιτούν πολυμερείς λύσεις. Η διαδικασία του Κίμπερλεϊ και η πρωτοβουλία για τη διαφάνεια των εξορυκτικών βιομηχανιών προσφέρουν ένα καινοτόμο μοντέλο για την αντιμετώ-πιση του προβλήματος αυτού.

20

Πειρατεία

Η ΕΣΑ επεσήμανε την πειρατεία ως μια νέα διάσταση του οργανωμένου εγκλήματος. Η πειρατεία πηγάζει επίσης από την αποσάθρωση του κράτους. Το 90 % του εμπορίου της παγκόσμιας οικονομίας διεξάγεται μέσω των θαλάσσιων οδών. Η πειρατεία στον Ινδικό Ωκεανό και στον Κόλπο του Άντεν κατέστησε το πρόβλημα αυτό ακόμη πιεστικότερο κατά τους τελευταίους μήνες, και είχε αντίκτυπο στις παραδόσεις ανθρωπιστικής βοήθειας στη Σομαλία. Η ΕΕ αντέδρασε, μεταξύ άλλων με την Atalanta, την πρώτη θαλάσσια αποστολή μας ΕΠΑΑ, για την αποτροπή της πειρατείας στα ανοικτά της Σομαλίας, παράλληλα με τις θιγόμενες χώρες και άλλους διεθνείς φορείς, όπως το ΝΑΤΟ.

Φορητά όπλα και ελαφρύς οπλισμός (SALW), πυρομαχικά

διασποράς και νάρκες ξηράς

Το 2005 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θέσπισε τη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της παράνομης συσσώρευσης και διακίνησης SALW και των πυρομαχικών τους. Στο πλαίσιο της εφαρμογής της, η ΕΕ υποστη-ρίζει το σχετικό Πρόγραμμα Δράσης των Ηνωμένων Εθνών. Η ΕΕ θα εξακολουθήσει να αναπτύσσει δραστηριότητες για την αντιμετώπιση των απειλών που τίθενται από τα παράνομα SALW.

Η ΕΕ υποστήριξε με σθένος την ιδέα μιας διεθνούς συνθήκης για το εμπόριο όπλων και αποφάσισε να υποστηρίξει τη διαδικασία που θα οδηγήσει στην έγκρισή της. Η ΕΕ είναι επίσης μείζων χορηγός της δράσης κατά των ναρκών. Υποστήριξε και προώθησε ενεργά τη σύμβαση όσον αφορά τις νάρκες κατά προσωπικού, της Οτάβας, σε παγκόσμια κλίμακα. Η σύμβαση για τα πυρομαχικά διασποράς, του Όσλο, που εγκρίθηκε στο Δουβλίνο τον Μάιο του 2008, αντιπροσω-πεύει σημαντικό βήμα προόδου για την αντιμετώπιση των ανθρωπι-στικών προβλημάτων που προκαλεί αυτός ο τύπος πυρομαχικών, που συνιστούν σημαντικό ζήτημα ανησυχίας για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Η έγκριση πρωτοκόλλου για τα πυρομαχικά του τύπου αυτού στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, με τη συμμετοχή όλων των μειζόνων στρατιωτικών δυνάμεων, συνιστά σημαντική πρόοδο.

21

Για να ανταποκριθούμε στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον στον τομέα της ασφάλειας, πρέπει να είμαστε πιο αποτελεσματικοί —στις μεταξύ μας σχέσεις, στην περιοχή μας και ανά την υφήλιο.

Α. Μια πιο αποτελεσματική και πιο ικανή Ευρώπη

Η ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις έχει εξελιχθεί κατά την τελευταία πενταετία, και πρέπει να εξακολουθήσει να εξελίσσεται. Πρέπει να ενισχύσουμε τη συνοχή μας μέσω βελτίωσης του θεσμικού συντονισμού και λήψης περισσότερων στρατηγικών αποφάσεων. Οι διατάξεις της συνθήκης της Λισσαβόνας προσφέρουν ένα πλαίσιο για να το επιτύχουμε.

Επίκεντρο της προσέγγισής μας πρέπει να είναι η έγκαιρη αποτροπή της μετατροπής των απειλών σε πηγές σύγκρουσης. Η οικοδόμηση της ειρήνης και η μακροπρόθεσμη μείωση της φτώχειας αποτελούν ουσια-στικές συνιστώσες του εγχειρήματος αυτού. Κάθε κατάσταση απαιτεί τη συνεκτική χρήση των μέσων που διαθέτουμε, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών, των διπλωματικών, των αναπτυξιακών, των ανθρωπιστικών μέσων, της αντιμετώπισης των κρίσεων, της οικονομικής και εμπορικής συνεργασίας, και της μη στρατιωτικής και της στρατιωτικής διαχείρισης κρίσεων. Θα πρέπει επίσης να διευρύνουμε τις ικανότητες διαλόγου και διαμεσολάβησης που διαθέτουμε. Οι ειδικοί εντεταλμένοι της ΕΕ ασκούν την επιρροή της ΕΕ σε διάφορες περιοχές σύγκρουσης. Ο ρόλος της κοινω-νίας των πολιτών και των ΜΚΟ ως παραγόντων και εταίρων είναι ζωτικός. Οι ενωσιακές αποστολές παρακολούθησης εκλογών, των οποίων ηγούνται μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, συμβάλλουν επίσης σημαντικά.

Η αυξανόμενη αίτηση παροχής ενωσιακής βοήθειας αντικατοπτρίζει την επιτυχία της ΕΠΑΑ ως αναπόσπαστης συνιστώσας της κοινής εξωτε-ρικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας της ΕΕ. Η αποστολή μας στη Γεωργία κατέδειξε τι μπορούμε να επιτύχουμε όταν ενεργούμε συλλο-γικά με την απαιτούμενη πολιτική βούληση. Αλλά όσο πιο σύνθετες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε τόσο μεγαλύτερη ευελιξία πρέπει να επιδεικνύουμε. Πρέπει να ιεραρχήσουμε τις δεσμεύσεις μας,

ΙΙΙ. Η Ευρώπη σε έναν

μεταβαλλόμενο κόσμο

22

σε συνάρτηση με τους πόρους που διαθέτουμε. Οι μάχιμες μονάδες και οι ομάδες μη στρατιωτικής αντίδρασης έχουν ενισχύσει την ικανότητά μας να αντιδρούμε ταχέως.

Είναι καίρια η ύπαρξη πρόσφορων και αποτελεσματικών δομών διοίκη-σης και στρατηγείων. Η ικανότητά μας να συνδυάζουμε μη στρατιω-τική και στρατιωτική εμπειρογνωμοσύνη ήδη από τον σχεδιασμό μιας αποστολής, μέσω της φάσης προγραμματισμού και μέχρι την υλοποίησή της, πρέπει να ενισχυθεί. Αναπτύσσουμε αυτή την πτυχή της ΕΠΑΑ μέσω της διαμόρφωσης των κατάλληλων διοικητικών δομών, των κατάλλη-λων χρηματοδοτικών μηχανισμών και συστημάτων. Υπάρχει επίσης περιθώριο βελτίωσης της εκπαίδευσης, με βάση την Ευρωπαϊκή Ακαδη-μία Ασφάλειας και Άμυνας και το νέο ευρωπαϊκό σύστημα ανταλλαγής νέων αξιωματικών, με υπόδειγμα το Erasmus.

Πρέπει να εξακολουθήσουμε να ενσωματώνουμε ζητήματα των ανθρώ-πινων δικαιωμάτων σε όλες τις δραστηριότητες στον τομέα αυτό, συμπε-ριλαμβανομένων των αποστολών ΕΠΑΑ, μέσω μιας προσέγγισης με γνώμονα τον άνθρωπο που θα συνάδει με την αντίληψη της ανθρώ-πινης ασφάλειας. Η ΕΕ έχει αναγνωρίσει τον ρόλο της γυναίκας στην οικοδόμηση της ειρήνης. Η αποτελεσματική εφαρμογή της απόφασης 1325 του ΣΑΗΕ για τις γυναίκες, την ειρήνη και την ασφάλεια και της απόφασης 1612 του ΣΑΗΕ για τα παιδιά και τις ένοπλες συγκρούσεις είναι ουσιαστική στη συνάρτηση αυτή.

Για τις μη στρατιωτικές αποστολές, πρέπει να είμαστε σε θέση να συγκε-ντρώνουμε εκπαιδευμένο προσωπικό με ευρύ φάσμα δεξιοτήτων και εμπειρογνωμοσύνη, να το αναπτύσσουμε ταχέως και να το συντη-ρούμε στο θέατρο επιχειρήσεων επί μακρό χρονικό διάστημα. Πρέπει να υπάρχει πλήρης διαλειτουργικότητα μεταξύ εθνικών στρατιωτικών σωμάτων. Προς τούτο, τα κράτη μέλη έχουν δεσμευθεί να καταστρώ-σουν εθνικές στρατηγικές για τη διάθεση εμπειρογνωμόνων, που θα πλαισιώνονται από ευκολότερα αναπτύξιμο προσωπικό για υποστήριξη αποστολών, συμπεριλαμβανομένων της εγγραφής στον προϋπολογισμό και των προμηθειών. Οι τρόποι με τους οποίους γίνεται η προμήθεια και η διάθεση του εξοπλισμού θα πρέπει να γίνουν αποτελεσματικότεροι προκειμένου να καταστεί δυνατή η έγκαιρη ανάπτυξη αποστολών.

Όσον αφορά τις στρατιωτικές αποστολές, πρέπει να εξακολουθήσουμε να ενισχύουμε, αφενός, τις προσπάθειές μας όσον αφορά τις δυνατό-τητες σε ευρωπαϊκό επίπεδο και, αφετέρου, τις ρυθμίσεις αμοιβαίας συνεργασίας και τις ρυθμίσεις καταμερισμού των επιβαρύνσεων. Η πείρα έδειξε ότι πρέπει να καταβληθούν μεγαλύτερες προσπάθειες, ιδίως όσον αφορά βασικές δυνατότητες όπως οι στρατηγικές αερογέ-φυρες, τα ελικόπτερα, οι διαστημικοί πόροι και η θαλάσσια επιτήρηση (όπως εκτίθεται λεπτομερέστερα στη δήλωση για την ενίσχυση των

23

δυνατοτήτων). Οι προσπάθειες αυτές πρέπει να υποστηρίζονται από μια ανταγωνιστική και ρωμαλέα αμυντική βιομηχανία ανά την Ευρώπη, με μεγαλύτερες επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη. Από το 2004 και μετά ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας κατεύθυνε επιτυχώς τη διαδι-κασία αυτή, και θα πρέπει να εξακολουθήσει να το πράττει.

Β. Μεγαλύτερη εμπλοκή με τους γείτονές μας

Η ΕΠΓ κατέστησε ισχυρότερες τις επιμέρους διμερείς σχέσεις με την ΕΕ. Τώρα πλέον η διαδικασία αυτή πρέπει να βασιστεί στην περιφερειακή ολοκλήρωση.

Η Ένωση για τη Μεσόγειο, που δρομολογήθηκε τον Ιούλιο του 2008, παρέχει νέα πολιτική ώθηση στο εγχείρημα αυτό σε συνεργασία με τους νότιους εταίρους μας, μέσω ευρέως θεματολογίου που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τη θαλάσσια ασφάλεια, την ενέργεια, το νερό και τη μετανά-στευση. Η αντιμετώπιση απειλών για την ασφάλεια, όπως η τρομοκρατία, θα αποτελέσει σημαντικό μέρος του θεματολογίου αυτού.

Η Εταιρική Σχέση με την Ανατολή προβλέπει ουσιαστική μεταβολή των σχέσεών μας με τους ανατολικούς γείτονές μας, με σημαντική αναβάθμιση των πολιτικών, οικονομικών και εμπορικών σχέσεων. Στόχος της είναι η ενίσχυση της ευημερίας και της σταθερότητας των χωρών αυτών, και, επομένως, της ασφάλειας της Ευρώπης. Οι σχετικές προτάσεις καλύπτουν ευρύ φάσμα διμερών και πολυμερών τομέων συνεργασίας, στους οποίους συγκαταλέγονται η ενεργειακή ασφάλεια και η κινητικότητα των ατόμων.

Για να επιτευχθεί μακροπρόθεσμη σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή μας, θα απαιτηθεί να καταβάλει η ΕΕ αδιάλειπτες προσπάθειες, από κοινού με τα Ηνωμένα Έθνη, τον ΟΑΣΕ, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Οι σχέσεις μας με τη Ρωσία έχουν σημειώσει επιδείνωση εξαιτίας της σύγκρουσης με τη Γεωργία. Η ΕΕ προσδοκά ότι η Ρωσία θα τηρήσει τις δεσμεύσεις της κατά τρόπο που θα αποκαταστήσει την απαιτούμενη εμπιστοσύνη. Η εταιρική μας σχέση θα πρέπει να βασίζεται στον σεβασμό κοινών αξιών, και συγκεκριμένα των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της δημοκρα-τίας, του κράτους δικαίου, και των οικονομικών αρχών αγοράς καθώς και των κοινών συμφερόντων και στόχων.

Πρέπει να καταβάλουμε αδιάλειπτες προσπάθειες για την αντιμετώπιση συγκρούσεων στον Νότιο Καύκασο, στη Δημοκρατία της Μολδαβίας και μεταξύ Ισραήλ και αραβικών κρατών. Εν προκειμένω, όπως και σε άλλες περιπτώσεις, θα είναι ζωτικής σημασίας η πλήρης εμπλοκή των ΗΠΑ. Σε όλες τις περιπτώσεις, για έναν βιώσιμο διακανονισμό πρέπει να συνέλθουν όλοι οι περιφερειακοί παράγοντες. Χώρες όπως η Τουρκία, η Αίγυπτος, η Ιορδανία, η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ, αντίθετα από

24

το Ιράν, διαδραματίζουν όλο και σημαντικότερο ρόλο στην περιοχή. Υπάρχει ιδιαίτερη δυνατότητα για συνεργασία με την Τουρκία, μεταξύ άλλων στο πλαίσιο της συμμαχίας των πολιτισμών.

Γ. Εταιρικές σχέσεις για μια αποτελεσματική πολυμερή

προσέγγιση

Η ΕΣΑ ζητά από την Ευρώπη να συμβάλει σε μια ουσιαστικότερη πολυμερή τάξη ανά τον κόσμο. Από το 2003 και μετά ενισχύουμε τις εταιρικές μας σχέσεις για την επίτευξη του στόχου αυτού. Ο κύριος εταίρος της Ευρώπης στο εγχείρημα αυτό καθώς και σε άλλους τομείς είναι οι ΗΠΑ. Όποτε συνεργάστηκαν, η ΕΕ και οι ΗΠΑ υπήρξαν μια τεράστια δύναμη για το καλό της υφηλίου.

Τα Ηνωμένα Έθνη αποτελούν την αιχμή του διεθνούς συστήματος. Όλα όσα έχει κάνει η ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας συνδέονται με στόχους των Ηνωμένων Εθνών. Η ΕΕ συνεργάζεται στενά σε καίρια θέατρα επιχει-ρήσεων, συμπεριλαμβανομένων του Κοσσυφοπεδίου, του Αφγανιστάν, της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας, του Σουδάν/Νταρφούρ, του Τσαντ και της Σομαλίας, και έχει βελτιώσει τους θεσμικούς δεσμούς σύμφωνα με την κοινή μας δήλωση ΕΕ–ΟΗΕ του 2007. Υποστηρίζουμε το σύνολο των 16 διεξαγόμενων επιχειρήσεων των Ηνωμένων Εθνών για τη διατή-ρηση της ειρήνης.

Η ΕΕ και το ΝΑΤΟ συνεργάζονται άριστα σε επιτόπιο επίπεδο στα Βαλκά-νια και το Αφγανιστάν παρά το γεγονός ότι οι επίσημες σχέσεις δεν έχουν σημειώσει πρόοδο. Πρέπει να ενισχύσουμε τη στρατηγική αυτή σύμπραξη που εξυπηρετεί τα κοινά μας συμφέροντα στον τομέα της ασφάλειας, με τη βελτίωση της επιχειρησιακής συνεργασίας, σεβόμε-νοι πλήρως την αυτονομία εκάστης οργάνωσης όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων, και με συνεχείς εργασίες για την ανάπτυξη των στρατιωτι-κών δυνατοτήτων. Από το 2003 και μετά έχουμε εμβαθύνει τις σχέσεις μας με τον ΟΑΣΕ, ιδίως στη Γεωργία και το Κοσσυφοπέδιο.

Έχουμε ουσιαστικά διευρύνει τις σχέσεις μας με την Κίνα. Οι δεσμοί με τον Καναδά και την Ιαπωνία είναι στενοί και μακροχρόνιοι. Η Ρωσία παραμένει σημαντικός εταίρος όσον αφορά παγκόσμια ζητήματα. Υπάρχει ακόμη περιθώριο για μεγαλύτερες προσπάθειες στις σχέσεις μας με την Ινδία. Οι σχέσεις με άλλους εταίρους, συμπεριλαμβανομένων της Βραζιλίας, της Νότιας Αφρικής και, εντός της Ευρώπης, της Νορβηγίας και της Ελβετίας, έχουν γίνει σημαντικότερες από το 2003 και μετά.

Η ΕΕ συνεργάζεται στενότερα με περιφερειακές οργανώσεις, και ιδίως με την Αφρικανική Ένωση. Μέσω της κοινής στρατηγικής Αφρικής–ΕΕ, τασσόμαστε υπέρ της αυξημένης συμμετοχής αφρικανικών δυνατο-τήτων στη διαχείριση κρίσεων, καθώς και σε περιφερειακές εφεδρι-

25

κές δυνάμεις και στην έγκαιρη προειδοποίηση. Έχουμε εμβαθύνει τις διασυνδέσεις μας με τους εταίρους μας της Κεντρικής Ασίας μέσω της στρατηγικής που θεσπίστηκε το 2007, με ενισχυμένο πολιτικό διάλογο, και τη συνεργασία σε ζητήματα όπως το νερό, η ενέργεια, το κράτος δικαίου και η ασφάλεια. Εξάλλου, η ΕΕ έχει εμπλακεί με την ASEAN για περιφερειακά ζητήματα όπως η Βιρμανία, με τη SAARC και με τη Λατινική Αμερική. Χάρη στην πείρα της, η ΕΕ διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο στην προαγωγή της περιφερειακής ολοκλήρωσης. Θα πρέπει να υποστη-ρίζουμε, σε συνάρτηση με τις ιδιαίτερες περιστάσεις τους, όλους όσοι επιδιώκουν να μας μιμηθούν.

Το διεθνές σύστημα, που δημιουργήθηκε κατά τον τερματισμό του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αντιμετωπίζει πιέσεις σε πολλαπλά μέτωπα. Τίθεται υπό αμφισβήτηση η εκπροσώπηση στις διεθνείς οργανώσεις. Πρέπει να βελτιωθούν η νομιμότητα και η αποτελεσματικό-τητα, και η λήψη αποφάσεων στα πολυμερή φόρουμ πρέπει να καταστεί αποτελεσματικότερη. Αυτό σημαίνει τη συχνότερη λήψη αποφάσεων από κοινού και τη δημιουργία ισχυρότερου πόλου έλξης για τους άλλους. Μπρος στα κοινά προβλήματα, επιβάλλονται κοινές λύσεις.

Κεντρικές προτεραιότητες είναι η αλλαγή του κλίματος και η ολοκλή-ρωση του Γύρου της Ντόχα στο πλαίσιο του ΠΟΕ. Η ΕΕ ηγείται των διαπραγματεύσεων για μια νέα διεθνή συμφωνία όσον αφορά την αλλαγή του κλίματος και πρέπει να αξιοποιήσει όλα τα μέσα που διαθέτει

Σκοπός της «EU NAVFOR

Σομαλία — επιχείρηση

Atalanta» είναι

η προστασία των πλοίων

από πειρατικές επιθέσεις

και ένοπλες ληστείες.

26

για να ασκήσει πιέσεις προκειμένου να επιτύχει ένα φιλόδοξο αποτέλε-σμα στην Κοπεγχάγη το 2009. Θα πρέπει να συνεχίσουμε τη μεταρρύθ-μιση του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών που άρχισε το 2005 και να διατηρήσουμε τον ζωτικό ρόλο του Συμβουλίου Ασφαλείας και την πρωταρχική του αρμοδιότητα για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο θα πρέπει να καταστεί αποτελεσματικότερο, παράλληλα με ευρύτερες προσπάθειες της ΕΕ για την ενίσχυση της διεθνούς δικαιοσύνης και των ανθρώπινων δικαιωμά-των. Πρέπει να διαμορφώσουμε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα κατά τρόπον ώστε να αντικατοπτρίζουν τις σύγχρονες πραγματικότητες. Το G8 θα πρέπει να τροποποιηθεί. Και πρέπει να συνεχίσουμε τις συλλογικές μας προσπάθειες για να επιτύ-χουμε τους αναπτυξιακούς στόχους της χιλιετίας.

Τα ζητήματα αυτά ξεπερνούν τα σύνορα και άπτονται τόσο της εσωτε-ρικής όσο και της εξωτερικής πολιτικής. Πράγματι, καταδεικνύουν ότι, στον εικοστό πρώτο αιώνα, περισσότερο από ποτέ, η κυριαρχία συνεπά-γεται την ευθύνη. Όσον αφορά τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, η ΕΕ θα πρέπει να εξακολουθήσει να προωθεί τη συμφωνία η οποία επετεύ-χθη κατά την Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής των Ηνωμένων Εθνών, το 2005, σύμφωνα με την οποία έχουμε κοινή ευθύνη για την προστασία των πληθυσμών από τη γενοκτονία, τα εγκλήματα πολέμου, την εθνοκά-θαρση και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

***

Είναι θεμελιώδους σημασίας να διατηρήσουμε τη στήριξη του κοινού για την παγκόσμια εμπλοκή μας. Στις σύγχρονες δημοκρατίες, όπου τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και η κοινή γνώμη είναι ζωτικής σημασίας για τη διαμόρφωση της πολιτικής, η λαϊκή δέσμευση είναι ουσιαστική για να υλοποιήσουμε τις δεσμεύσεις μας στο εξωτερικό. Αναπτύσ-σουμε αστυνομία, δικαστικούς εμπειρογνώμονες και στρατιωτικούς σε ασταθείς ζώνες ανά την υφήλιο. Εναπόκειται στις κυβερνήσεις, στα κοινοβούλια και τα όργανα της ΕΕ να μεταδώσουν με ποιο τρόπο όλα αυτά συμβάλλουν στην εσωτερική μας ασφάλεια.

Πριν πέντε χρόνια, η ΕΣΑ διαμόρφωσε μια θεώρηση όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ θα καταστεί μια δύναμη για έναν κόσμο δικαι-ότερο, ασφαλέστερο και πιο ενωμένο. Έχουμε σημειώσει σημαντική πρόοδο για την υλοποίηση της θεώρησης αυτής. Ωστόσο, ο κόσμος γύρω μας μεταβάλλεται ταχέως, με απειλές που εξελίσσονται και δυνάμεις που μεταβάλλονται. Για να οικοδομήσουμε μια ασφαλή Ευρώπη σε έναν καλύτερο κόσμο, πρέπει να καταβάλουμε μεγαλύτερες προσπάθειες για να διαμορφώσουμε τα γεγονότα. Και τώρα είναι η στιγμή που πρέπει να το κάνουμε.

27

Εισαγωγή

Η Ευρώπη δεν είχε γνωρίσει ποτέ τέτοια ευημερία, ασφάλεια και ελευθερία όπως σήμερα. Τη βία που σημάδεψε το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα διαδέχτηκε μια περίοδος ειρήνης και σταθερότητας άνευ προηγουμένου στην ευρωπαϊκή ιστορία.

Ζωτικής σημασίας στοιχείο αυτής της εξέλιξης υπήρξε η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που άλλαξε τον χαρακτήρα των σχέσεων μεταξύ των κρατών μας αλλά και τη ζωή των πολιτών μας. Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν αναλάβει τη δέσμευση να διακανονίζουν ειρηνικά τις διαφορές τους και να συνεργάζονται μέσω κοινών θεσμών. Σ’ αυτό το διάστημα, εξαπλώθηκε σταδιακά το κράτος δικαίου και η δημοκρατία, με αποτέλε-σμα αυταρχικά καθεστώτα να μετασχηματιστούν σε ασφαλείς, σταθερές και δυναμικές δημοκρατίες, ενώ οι διαδοχικές διευρύνσεις καθιστούν ήδη πραγματικότητα το όραμα μιας ενωμένης και ειρηνικής ηπείρου.

Κρίσιμης σημασίας ρόλο στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ασφάλεια της Ευρώπης έπαιξαν, ιδίως μέσω του ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ, οι οποίες, με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, βρέθηκαν σε κυρίαρχη θέση ως στρατιωτι-κοί παράγοντες. Παρ’ όλα αυτά, καμία χώρα δεν είναι σε θέση ν’ αντιμε-τωπίσει τα πολύπλοκα προβλήματα της εποχής μας τελείως μόνη της.

Η Ευρώπη εξακολουθεί ν’ αντιμετωπίζει απειλές και προκλήσεις στο θέμα της ασφάλειας. Οι συγκρούσεις που ξέσπασαν στα Βαλκάνια μας θυμίζουν ότι ο πόλεμος δεν έχει εκλείψει από την ήπειρό μας. Τα τελευταία δέκα χρόνια δεν υπήρξε περιοχή του κόσμου που να μην την άγγιξαν οι ένοπλες συρράξεις. Οι περισσότερες απ’ αυτές ήταν ενδοκρατικές μάλλον παρά διακρατικές, και τα θύματά τους ήταν κατά το πλείστον άμαχοι.

ΜΙΑ ΑΣΦΑΛΗΣ ΕΥΡΩΠΗ

Σ’ ΕΝΑΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ

Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας

Βρυξέλλες, 12 Δεκεμβρίου 2003

28

Ως ένωση 25 κρατών με πάνω από 450 εκατομμύρια κατοίκους που παράγουν το ένα τέταρτο του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος (ΑΕΠ) της οικουμένης, και με το ευρύ φάσμα μέσων που διαθέτει, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί θέλοντας και μη παράγοντα της παγκόσμιας σκηνής. Στην τελευταία δεκαετία, ευρωπαϊκές δυνάμεις αναπτύχθηκαν στο εξωτερικό σε μέρη μακρινά, όπως το Αφγανιστάν, το Ανατολικό Τιμόρ και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Η αυξανόμενη σύγκλιση των ευρωπαϊκών συμφερόντων και η ενίσχυση της αμοιβαίας αλληλεγγύης μέσα στην Ένωση μας καθιστούν πιο αξιόπιστο και αποτελεσματικό παράγοντα. Η Ευρώπη θα έπρεπε να είναι διατεθειμένη να αναλάβει μερίδιο της ευθύνης για την ασφάλεια της υφηλίου και την οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου.

Ελεγκτές της ΕΕ

συνομιλούν με

εκτοπισμένους εντός της

χώρας σε καταυλισμό

στη Γεωργία.

29

Παγκόσμιες προκλήσεις

Το μεταψυχροπολεμικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από διαρκώς πιο ανοιχτά σύνορα, με άρρηκτα συνδεδεμένες τις εσωτερικές και τις εξωτερικές πτυχές της ασφάλειας. Οι εμπορικές και επενδυτικές ροές, η τεχνολογική ανάπτυξη και η εξάπλωση της δημοκρατίας έχουν φέρει σε πλήθος ανθρώπων ελευθερία και ευημερία, άλλοι όμως αντιλαμβά-νονται την παγκοσμιοποίηση ως πηγή απογοητεύσεων και αδικίας. Οι εξελίξεις αυτές έχουν, εξάλλου, διευρύνει τα περιθώρια που ανοίγο-νται στις μη κρατικές ομάδες προκειμένου να έχουν κάποιο ρόλο στις διεθνείς υποθέσεις, ενώ έχουν επιτείνει την εξάρτηση της Ευρώπης από μια διασυνδεδεμένη υποδομή στις μεταφορές, στην ενέργεια, στις πληροφορίες και άλλους τομείς, καθιστώντας την έτσι και πιο τρωτή.

Από το 1990 και μετά σκοτώθηκαν σε πολέμους σχεδόν 4 εκατομμύρια άνθρωποι, κατά το 90 % άμαχοι, ενώ πάνω από 18 εκατομμύρια εγκατέ-λειψαν τις εστίες ή και τις χώρες τους λόγω συγκρούσεων.

Σε μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου, η ένδεια και οι αρρώστιες προξενούν ανείπωτα δεινά και εμπνέουν σοβαρές ανησυ-χίες από πλευράς ασφάλειας. Σχεδόν 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι —ο μισός πληθυσμός της γης— ζουν με λιγότερο από δύο ευρώ την ημέρα. 45 εκατομμύρια πεθαίνουν κάθε χρόνο από πείνα και υποσιτισμό. Το AIDS έχει εξελιχθεί σε μια από τις φονικότερες πανδημίες της ιστορίας και συντελεί στη διάλυση των κοινωνιών. Οι νεοεμφανιζόμενες ασθένειες μπορούν να εξαπλωθούν με ταχύτητα και να γίνουν παγκόσμια απειλή. Η νοτίως της Σαχάρας Αφρική είναι σήμερα φτωχότερη απ’ ό,τι πριν από δέκα χρόνια. Σε πολλές περιπτώσεις, η έλλειψη οικονομικής ανάπτυξης συνδέεται με πολιτικά προβλήματα και βίαιες συγκρούσεις.

Η ασφάλεια αποτελεί προϋπόθεση της ανάπτυξης. Οι συγκρούσεις δεν καταστρέφουν μόνο την υποδομή, και δη την κοινωνική υποδομή· ενθαρρύνουν επίσης την εγκληματικότητα, αποθαρρύνουν τις επενδύ-σεις και καθιστούν αδύνατη την κανονική οικονομική δραστηριότητα.

I. Το περιβάλλον ασφάλειας: παγκόσμιες

προκλήσεις και κύριες απειλές

30

Ουκ ολίγες χώρες και περιοχές βρίσκονται παγιδευμένες σ’ έναν φαύλο κύκλο συγκρούσεων, ανασφάλειας και φτώχειας.

Ο ανταγωνισμός για τους φυσικούς πόρους, και ιδίως για το νερό, που θα οξυνθεί λόγω της αλλαγής του κλίματος επί το θερμότερο στις επόμενες δεκαετίες, είναι πιθανό να δημιουργήσει ακόμη περισσότερες αναταρα-χές και μεταναστευτικές κινήσεις σε διάφορες περιοχές του κόσμου.

Ιδιαίτερο μέλημα για την Ευρώπη είναι η ενεργειακή μας εξάρτηση. Η Ευρώπη αποτελεί τον μεγαλύτερο εισαγωγέα πετρελαίου και φυσικού αερίου παγκοσμίως. Οι εισαγωγές καλύπτουν το 50 % περίπου της κατανάλωσης ενέργειας σήμερα, ποσοστό που αναμένεται να φτάσει το 70 % το 2030. Το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών ενέργειας προέρ-χεται από τον Περσικό Κόλπο, τη Ρωσία και τη Βόρεια Αφρική.

Κύριες απειλές

Φαίνεται πλέον απίθανο να υπάρξει μεγάλης κλίμακας επίθεση εναντίον κάποιου από τα κράτη μέλη. Η Ευρώπη, όμως, αντιμετωπίζει νέες απειλές, πιο ποικιλόμορφες, λιγότερο ευδιάκριτες και λιγότερο προβλέψιμες.

Τρομοκρατία: Η τρομοκρατία θέτει σε κίνδυνο ζωές, επιβάλλει μεγάλα έξοδα, επιδιώκει να υποσκάψει τον ανοιχτό και ανεκτικό χαρακτήρα των κοινωνιών μας και συνιστά αυξανόμενη στρατηγική απειλή για ολόκληρη την Ευρώπη. Τα τρομοκρατικά κινήματα συχνά διαθέτουν εντυπωσιακά μέσα, διασυνδέονται με ηλεκτρονικά δίκτυα και είναι διατεθειμένα να μετέρχονται απεριόριστη βία και να προκαλούν αθρόα θύματα.

Το τελευταίο κύμα τρομοκρατικών δραστηριοτήτων έχει παγκόσμια κλίμακα και συνδέεται με τον βίαιο θρησκευτικό εξτρεμισμό. Τα αίτιά του είναι περίπλοκα, περιλαμβάνουν δε τις πιέσεις του εκσυγχρονισμού, τις πολιτιστικές, κοινωνικές και πολιτικές κρίσεις και την αλλοτρίωση των νέων που ζουν σε ξένες κοινωνίες. Άλλωστε, το φαινόμενο αυτό συνιστά στοιχείο και της δικής μας κοινωνίας.

Η Ευρώπη αποτελεί και στόχο και βάση αυτού του είδους τρομοκρατίας: ευρωπαϊκές χώρες έχουν ήδη τεθεί στο στόχαστρο και δεχτεί επιθέ-σεις, ενώ έχουν ήδη ανακαλυφθεί γιάφκες μονάδων της Αλ Καΐντα στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Ιταλία, στη Γερμανία, στην Ισπανία και το Βέλγιο. Επιβάλλεται να αναληφθεί συνεννοημένη ευρωπαϊκή δράση.

Η εξάπλωση των όπλων μαζικού ολέθρου αποτελεί δυνητικά τη μεγαλύτερη απειλή κατά της ασφάλειάς μας. Τα καθεστώτα των διεθνών συνθηκών και οι διεθνείς ρυθμίσεις ελέγχου των εξαγωγών έχουν επιβρα-δύνει τη διάδοση των όπλων αυτών και των αντίστοιχων συστημάτων εκτόξευσης. Μπαίνουμε, όμως, τώρα σε μια νέα και επικίνδυνη περίοδο,

31

όπου πλανάται το φάσμα ενός ανταγωνισμού σε όπλα μαζικού ολέθρου, ιδίως στη Μέση Ανατολή. Οι πρόοδοι των βιολογικών επιστημών μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση της καταστρεπτικής δύναμης των βιολογικών όπλων μέσα στα επόμενα χρόνια, ενώ σοβαρό ενδεχόμενο αποτελούν και οι επιθέσεις με χημικά και ραδιενεργά υλικά. Η διάδοση πυραυλικών τεχνολογιών προσθέτει άλλο ένα στοιχείο ανασφάλειας και διαρκώς αυξανόμενου δυνητικού κινδύνου για την Ευρώπη.

Το πιο εφιαλτικό σενάριο είναι το ενδεχόμενο να περιέλθουν όπλα μαζικού ολέθρου στα χέρια τρομοκρατικών ομάδων. Στην περίπτωση αυτή, μια μικρή ομάδα θα ήταν σε θέση να προκαλέσει καταστροφές σε κλίμακα που μέχρι τώρα μόνο κράτη και στρατοί μπορούσαν να διανοηθούν.

Περιφερειακές συγκρούσεις: Προβλήματα σαν του Κασμίρ, της περιο-χής των Μεγάλων Λιμνών και της Κορεατικής Χερσονήσου έχουν άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στα ευρωπαϊκά συμφέροντα, όπως βεβαίως έχουν και οι συγκρούσεις που σοβούν σε γεωγραφικά πλησιέστερες περιοχές, προπάντων δε στη Μέση Ανατολή. Οι βίαιες ή παγωμένες συγκρούσεις, που εξακολουθούν να σοβούν και στα σύνορά μας, αποτελούν απειλή για την περιφερειακή σταθερότητα. Καταστρέφουν ανθρώπινες ζωές και κοινωνικές και υλικές υποδομές, απειλούν δε τις μειονότητες, τις θεμελιώδεις ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι συγκρούσεις μπορούν να οδηγήσουν σε εξτρεμισμό, τρομοκρατία και αποσάθρωση του κράτους, ενώ δημιουργούν ευκαιρίες και για το οργανωμένο έγκλημα. Η περιφερειακή ανασφάλεια υπάρχει κίνδυνος να τονώσει τη ζήτηση όπλων μαζικού ολέθρου. Ο πιο πρακτικός τρόπος αντιμετώπισης των συχνά δυσπροσδιόριστων αυτών νέων απειλών είναι μερικές φορές η ρύθμιση των παλιότερων προβλημάτων περιφερειακών συγκρούσεων.

Αποσάθρωση του κράτους: Η κακή διακυβέρνηση —η διαφθορά, η κατάχρηση εξουσίας, η αδυναμία των θεσμών και η έλλειψη λογοδο-σίας— και οι εμφύλιες συγκρούσεις διαβρώνουν τα κράτη από μέσα. Σε μερικές περιπτώσεις, οι κρατικοί θεσμοί έχουν τελείως καταρρεύσει. Τα πιο περίτρανα πρόσφατα παραδείγματα είναι η Σομαλία, η Λιβερία και το Αφγανιστάν υπό τους Ταλιμπάν. Η κατάρρευση του κράτους συνδέε-ται με προφανείς απειλές, όπως το οργανωμένο έγκλημα ή η τρομοκρα-τία. Η αποσάθρωση του κράτους είναι άκρως ανησυχητικό φαινόμενο, υπονομεύει την παγκόσμια διακυβέρνηση και επαυξάνει την περιφε-ρειακή αστάθεια.

Οργανωμένο έγκλημα: Η Ευρώπη αποτελεί πρώτης γραμμής στόχο για το οργανωμένο έγκλημα. Αυτή η εσωτερική απειλή για την ασφάλειά

32

μας διαθέτει και μια σημαντική εξωτερική διάσταση: η διασυνοριακή διακίνηση ναρκωτικών, γυναικών, λαθρομεταναστών και όπλων συνιστά μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων των εγκληματικών συμμοριών, μπορεί δε και να έχει δεσμούς με την τρομοκρατία.

Τέτοιες εγκληματικές δραστηριότητες συνδέονται συχνά με ανίσχυρα ή αποσαθρωμένα κράτη. Τα έσοδα από τα ναρκωτικά πυροδοτούν την εξασθένιση των κρατικών δομών σε πολλές χώρες παραγωγής. Τα έσοδα από το εμπόριο πολύτιμων λίθων, ξυλείας και φορητών όπλων τροφοδοτούν συγκρούσεις σε άλλα μέρη της υφηλίου. Όλες αυτές οι δραστηριότητες υπονομεύουν τόσο το κράτος δικαίου όσο και την ίδια την κοινωνική τάξη. Σε ακραίες περιπτώσεις, το κράτος φτάνει στο σημείο να κυριαρχείται από το οργανωμένο έγκλημα. Το 90 % της ηρωίνης που κυκλοφορεί στην Ευρώπη προέρχεται από παπαρούνες καλλιεργούμενες στο Αφγανιστάν —όπου διάφοροι ιδιωτικοί στρατοί χρηματοδοτούνται χάρη στο εμπόριο των ναρκωτικών. Το μεγαλύτερο μέρος της ηρωίνης διανέμεται μέσω βαλκανικών εγκληματικών δικτύων που ευθύνονται και για 200 000 περίπου από τις 700 000 γυναίκες που πέφτουν θύματα διεθνούς σωματεμπορίας ανά τον κόσμο. Μια νέα διάσταση του οργανωμένου εγκλήματος που αξίζει να τύχει περισσό-τερης προσοχής είναι η αύξηση της πειρατείας κατά πλοίων.

Ο συνδυασμός όλων αυτών των στοιχείων —τρομοκράτες αποφασι-σμένοι να μετέλθουν άκρα βία, διαθεσιμότητα όπλων μαζικού ολέθρου, οργανωμένο έγκλημα, αποδυνάμωση των κρατικών συστημάτων και ιδιωτικοποίηση της δύναμης— καταδεικνύει ότι κινδυνεύουμε να βρεθούμε αντιμέτωποι με μια πραγματικά σοβαρότατη απειλή.

33

Ζούμε σ’ έναν κόσμο όπου ανοίγονται λαμπρότερες προοπτικές αλλά και μεγαλύτεροι κίνδυνοι παρά ποτέ. Το μέλλον θα εξαρτηθεί εν μέρει και από τις δικές μας ενέργειες. Πρέπει ταυτόχρονα να σκεπτόμαστε παγκόσμια και να ενεργούμε τοπικά. Για να προασπίσει την ασφάλειά της και να προαγάγει τις αξίες της, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τρεις στρατη-γικούς στόχους:

Αντιμετώπιση των απειλών

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δραστηριοποιηθεί στην αντιμετώπιση των κύριων απειλών.

Μετά τις 11 Σεπτεμβρίου αντέδρασε με μέτρα όπως η θεσμοθέ- τηση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης, η λήψη μέτρων για την καταπολέμηση της χρηματοδότησης της τρομοκρα-τίας και μια συμφωνία αμοιβαίας δικαστικής συνδρομής με τις ΗΠΑ. Η Ένωση συνεχίζει την ανάπτυξη συνεργασίας σ’ αυτό τον τομέα και τη βελτίωση των αμυντικών της μηχανισμών.

Επί χρόνια ασκεί πολιτικές κατά της διάδοσης των όπλων μαζικού ολέθρου. Η Ένωση μόλις συμφώνησε άλλο ένα πρόγραμμα δράσης το οποίο προβλέπει μέτρα για την ισχυροποίηση του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας, για αυστηρότε-ρους ελέγχους επί των εξαγωγών και την αντιμετώπιση των παράνομων αποστολών και προμηθειών. Η Ένωση επιδιώκει απαρασάλευτα την ένταξη όλων των κρατών σε καθεστώτα πολυμερών συνθηκών, καθώς και την ενίσχυση των συνθηκών και των διατάξεων επαλήθευσης που περιέχουν.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και διάφορα κράτη μέλη έχουν παρέμ- βει για να αντιμετωπίσουν περιφερειακές συγκρούσεις και να βοηθήσουν τα αποσαθρωμένα κράτη να ορθοποδήσουν ξανά, μεταξύ άλλων στα Βαλκάνια, στο Αφγανιστάν και στη Λαϊκή Δημοκρατία. του Κονγκό. Η αποκατάσταση χρηστής διακυ-

II. Στρατηγικοί στόχοι

34

βέρνησης στα Βαλκάνια, η προαγωγή της δημοκρατίας και η εξασφάλιση στις εκεί αρχές της ικανότητας καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος αποτελούν έναν από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης του οργανωμένου εγκλήματος μέσα στην Ένωση.

Στον αιώνα της παγκοσμιοποίησης, οι μακρινές απειλές μπορεί να είναι εξίσου ανησυχητικές όσο και εκείνες που έρχονται από πιο κοντά. Οι πυρηνικές δραστηριότητες της Βόρρειας Κορέας, οι πυρηνικοί κίνδυνοι στη Νότια Ασία, η διάδοση όπλων μαζικού ολέθρου στη Μέση Ανατολή, όλα αυτά αφορούν και ανησυχούν την Ευρώπη.

Τρομοκράτες και εγκληματίες είναι πια σε θέση να ενεργούν σε παγκό-σμια κλίμακα: το ό,τι κάνουν στην Κεντρική ή στη Νοτιοανατολική Ασία μπορεί να συνιστά κίνδυνο για τις ευρωπαϊκές χώρες ή για τους πολίτες των. Αφετέρου, λόγω της παγκοσμιοποίησης των επικοινωνιών, γίνονται αμεσότερα αντιληπτές στην Ευρώπη οι περιφερειακές συγκρούσεις ή οι ανθρωπιστικές τραγωδίες που συμβαίνουν σε οποιαδήποτε γωνιά της γης.

Η παραδοσιακή μας —μέχρι και τον Ψυχρό Πόλεμο— αντίληψη της αυτοάμυνας βασιζόταν στον φόβο της εισβολής. Με τις νέες απειλές που εμφανίζονται, η πρώτη γραμμή άμυνας θα είναι συχνά στο εξωτερικό. Οι νέες απειλές είναι δυναμικές. Οι κίνδυνοι διάδοσης όπλων μαζικού ολέθρου αυξάνονται συν τω χρόνω, τα δε τρομοκρατικά δίκτυα θα γίνονται ολοένα πιο επικίνδυνα αν αφεθούν ανενόχλητα. Η αποσάθρωση του κράτους και το οργανωμένο έγκλημα εξαπλώνονται αν δεν τους δοθεί η πρέπουσα σημασία —όπως διαπιστώσαμε στη Δυτική Αφρική. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να δράσουμε προτού ξεσπάσει η κρίση. Όσο νωρίτερα αρχίζει η πρόληψη των συγκρούσεων και των απειλών τόσο καλύτερα.

Αντίθετα με τον μεγάλο και ορατό κίνδυνο που αντιμετωπίζαμε στον Ψυχρό Πόλεμο, καμία από τις νέες απειλές δεν είναι καθαρά στρατιωτική, ούτε μπορούν ν’ αντιμετωπιστούν με αμιγώς στρατιωτικά μέσα. Κάθε μία χρειάζεται ένα μείγμα μέσων. Η διάδοση όπλων μαζικού ολέθρου μπορεί να αναχαιτιστεί με ελέγχους των εξαγωγών και να καταπολεμηθεί με πολιτικές, οικονομικές και άλλες πιέσεις, με ταυτόχρονη βεβαίως αντιμετώπιση και των βαθύτερων πολιτικών αιτίων. Η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας μπορεί να απαιτήσει ένα μείγμα ικανοτήτων συλλογής πληροφοριών και αστυνομικών, δικαστικών, στρατιωτικών και άλλων μέσων. Στα αποσαθρωμένα κράτη, μπορεί να χρειαστούν στρατιωτικά μέσα για την αποκατάσταση της τάξης, ανθρωπιστικά δε για την αντιμε-τώπιση της άμεσης κρίσης.

35

Οι περιφερειακές συγκρούσεις χρειάζονται πολιτικές λύσεις, στη μετασυ-γκρουσιακή φάση όμως ενδέχεται να χρειαστούν στρατιωτικά μέσα και αποτελεσματική αστυνόμευση. Τα οικονομικά μέσα εξυπηρετούν την ανασυγκρότηση, η δε μη στρατιωτική διαχείριση κρίσεων βοηθεί στην αποκατάσταση της πολιτικής διακυβέρνησης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ιδιαίτερα καλά εξοπλισμένη για να ανταποκρίνεται σε τέτοιες πολύπτυ-χες καταστάσεις.

Οικοδόμηση της ασφάλειας στη γειτονιά μας

Ακόμα και σε εποχή παγκοσμιοποίησης, η γεωγραφία διατηρεί τη σημασία της. Μας συμφέρει ως Ευρώπη να κυβερνώνται σωστά οι χώρες με τις οποίες συνορεύουμε. Οι βίαιες συγκρούσεις μεταξύ των γειτόνων μας, τα αδύναμα κράτη όπου ανθεί το οργανωμένο έγκλημα, οι δυσλειτουργικές κοινωνίες ή οι δημογραφικές εκρήξεις έξω από την πόρτα μας συνεπάγονται προβλήματα και για την Ευρώπη.

Η ένταξη των προσχωρούντων κρατών αυξάνει την ασφάλειά μας, φέρνει όμως επίσης την Ένωση κοντύτερα σε ταραγμένες περιοχές. Καθήκον μας είναι να προωθήσουμε την εδραίωση ενός δακτυλίου καλοκυβερ-νώμενων χωρών στα ανατολικά και τα μεσογειακά σύνορα της Ένωσης, με τις οποίες να έχουμε στενές σχέσεις αρμονικής συνεργασίας.

Τρανότερο παράδειγμα της σπουδαιότητας του προτάγματος αυτού είναι τα Βαλκάνια. Χάρη στις συντονισμένες προσπάθειες της Ένωσης, των ΗΠΑ, της Ρωσίας, του ΝΑΤΟ και άλλων διεθνών εταίρων, η σταθε-ρότητα της περιοχής δεν κινδυνεύει πια από την έκρηξη σημαντικών συγκρούσεων. Η αξιοπιστία της εξωτερικής μας πολιτικής εξαρτάται από την εδραίωση των εκεί επιτευγμάτων μας. Η ευρωπαϊκή προοπτική προσφέρει τόσο έναν στρατηγικό στόχο όσο και ένα κίνητρο για μεταρ-ρυθμίσεις.

Δεν είναι προς το συμφέρον μας να δημιουργηθούν με τη διεύρυνση νέες διαχωριστικές γραμμές στην Ευρώπη. Τα ευεργετήματα της πολιτι-κής και οικονομικής συνεργασίας θα πρέπει να τα παραχωρήσουμε και στους ανατολικούς μας γείτονες, φροντίζοντας ταυτόχρονα και για την επίλυση των εκεί πολιτικών προβλημάτων. Θα πρέπει τώρα να ενδια-φερθούμε σοβαρότερα και ενεργότερα για τα προβλήματα της περιοχής του Νότιου Καυκάσου, με την οποία θ’ αποκτήσουμε επίσης εν καιρώ κοινά σύνορα.

Ο διακανονισμός της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης αποτελεί στρατη-γική προτεραιότητα για την Ευρώπη. Χωρίς αυτήν, δεν υπάρχει πιθανό-τητα επιτυχούς αντιμετώπισης των άλλων προβλημάτων της Μέσης Ανατολής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να εξακολουθήσει να ενδια-

36

φέρεται σοβαρά και να είναι πρόθυμη να αφιερώσει ό,τι χρειάζεται μέχρις ότου λυθεί το πρόβλημα. Η λύση των δύο κρατών —την οποία η Ευρώπη υποστηρίζει από καιρό— τυγχάνει τώρα ευρείας αποδοχής. Η υλοποίησή της θ’ απαιτήσει ενωμένη και συνεργατική προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των ΗΠΑ, των Ηνωμένων Εθνών και της Ρωσίας, καθώς και των χωρών της περιοχής, αλλά προπάντων των ίδιων των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων.

Η όλη περιοχή της Μεσογείου εξακολουθεί ν’ αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα οικονομικής στασιμότητας, κοινωνικής αναταραχής και ανεπίλυτων συγκρούσεων. Τα συμφέροντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιβάλλουν συνεχιζόμενη δέσμευση με τους μεσογειακούς μας εταίρους, μέσω αποτελεσματικότερης οικονομικής, ασφαλειακής και πολιτιστικής συνεργασίας στα πλαίσια της διαδικασίας της Βαρκελώνης. Θα πρέπει επίσης να μελετηθεί μια εντονότερη δέσμευση έναντι του αραβικού κόσμου.

Μια διεθνής τάξη βασισμένη σε αποτελεσματική

πολυμερή προσέγγιση

Σ’ έναν κόσμο παγκόσμιων απειλών, παγκόσμιων αγορών και παγκό-σμιων ΜΜΕ, η ασφάλεια και η ευημερία μας εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από ένα αποτελεσματικό πολυμερές σύστημα. Στόχος μας είναι η ανάπτυξη μιας ισχυρότερης διεθνούς κοινωνίας, εύρυθμα λειτουργούντων διεθνών θεσμών και μιας διεθνούς τάξης βασισμένης σε κανόνες.

Είμαστε ακλόνητα προσηλωμένοι στην υποστήριξη και την ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου. Θεμελιώδες πλαίσιο των διεθνών σχέσεων είναι ο Χάρτης του ΟΗΕ. Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών έχει την κύρια ευθύνη για τη διατήρηση της ειρήνης και της ασφάλειας διεθνώς. Η ενίσχυση του ΟΗΕ, ο εφοδιασμός του με ό,τι χρειάζεται για να ανταποκρίνεται στις ευθύνες του και να ενεργεί αποτελεσματικά αποτελούν προτεραιότητα για την Ευρώπη.

Επιθυμούμε να μπορούν οι διεθνείς οργανισμοί, καθεστώτα και συνθή-κες να λειτουργούν αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των απειλών για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια, και πρέπει επομένως να είμαστε πρόθυμοι ν’ αναλάβουμε δράση όταν παραβιάζονται οι κανόνες τους.

Καίριοι φορείς του διεθνούς συστήματος, όπως ο Παγκόσμιος Οργανι-σμός Εμπορίου και οι διεθνείς χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, διευρύ-νουν ήδη τον κύκλο των μελών τους. Η Κίνα έχει ήδη προσχωρήσει στον ΠΟΕ, ενώ η Ρωσία διαπραγματεύεται την προσχώρησή της. Στόχος μας

37

θα πρέπει να είναι η διεύρυνση του κύκλου των μελών των φορέων αυτού του είδους, με ταυτόχρονη διατήρηση του υψηλού τους επιπέ-δου.

Ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους του διεθνούς συστήματος είναι η διατλαντική σχέση, η οποία δεν εξυπηρετεί μόνο το διμερές μας συμφέρον, παρά ενισχύει και την όλη διεθνή κοινότητα. Σημαντική έκφραση αυτής της σχέσης είναι το ΝΑΤΟ.

Άλλος παράγοντας που ενισχύει τη διεθνή διακυβέρνηση είναι οι περιφε-ρειακές οργανώσεις. Ιδιαίτερη σπουδαιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει η δύναμη και η αποτελεσματικότητα της ΟΑΣΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης. Και άλλες όμως περιφερειακές οργανώσεις, όπως ο ASEAN, η Mercosur και η Αφρικανική Ένωση, συμβάλλουν σημαντικά σ’ έναν πιο εύτακτο κόσμο.

Προϋπόθεση για μια διεθνή τάξη βασισμένη σε κανόνες είναι να εξελίσ-σεται το δίκαιο, ανταποκρινόμενο σε προκλήσεις όπως η διάδοση των όπλων μαζικού ολέθρου, η τρομοκρατία και η αλλαγή του κλίματος. Έχουμε συμφέρον να συμβάλουμε στην περαιτέρω ανάπτυξη των ήδη υφιστάμενων θεσμών, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, και να υποστηρίξουμε τους νεοσύστατους, όπως το Διεθνές Ποινικό Δικαστή-ριο. Η ιδία μας πείρα στην Ευρώπη αποδεικνύει ότι η ασφάλεια μπορεί να εδραιωθεί μέσα από οικοδόμηση εμπιστοσύνης και καθεστώτα ελέγχου των εξοπλισμών. Τα μέσα αυτά έχουν επίσης να προσφέρουν πολύτιμη συμβολή στην ασφάλεια και τη σταθερότητα, τόσο στη γειτονιά μας όσο και πέρα από τα όριά της.

Η ποιότητα της διεθνούς κοινωνίας εξαρτάται από την ποιότητα των κυβερνήσεων στις οποίες θεμελιώνεται. Η καλύτερη εγγύηση της ασφάλειάς μας είναι ένας κόσμος δημοκρατικών κρατών με χρηστή διακυβέρνηση. Η διάδοση της χρηστής διακυβέρνησης, η υποστήριξη των κοινωνικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων, η αντιμετώπιση της διαφθοράς και της κατάχρησης εξουσίας, η εδραίωση του κράτους δικαίου και η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι οι καλύτε-ροι τρόποι ισχυροποίησης της διεθνούς τάξης.

Οι πολιτικές ανάπτυξης και εμπορίου μπορούν ν’ αποτελέσουν ισχυρό-τατα μέσα προαγωγής των μεταρρυθμίσεων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη αποτελούν τους μεγαλύτερους χορηγούς επίσημης βοήθειας και τη μεγαλύτερη οντότητα διεθνούς εμπορίου του κόσμου, και βρίσκονται ως εκ τούτου σε καλή θέση για να προωθήσουν αυτούς τους στόχους.

38

Η προαγωγή της χρηστής διακυβέρνησης μέσω προγραμμάτων βοήθειας, επιβολής όρων και στοχοθετημένων εμπορικών μέτρων παραμένει σημαντικό στοιχείο της πολιτικής μας, το οποίο θα πρέπει και να ενισχύσουμε περαιτέρω. Ένας κόσμος που φαίνεται να προσφέρει δικαιοσύνη και ευκαιρίες σε όλους θα είναι και ασφαλέστερος για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους πολίτες της.

Ορισμένες χώρες έχουν αυτοτοποθετηθεί εκτός των ορίων της διεθνούς κοινωνίας. Μερικές επιζητούν τη μόνωση, ενώ άλλες παραβιάζουν συστηματικά τους διεθνείς κανόνες. Είναι επιθυμητό να επανέλθουν στη διεθνή κοινότητα αυτές οι χώρες, η δε Ένωση θα πρέπει να είναι πρόθυμη να παράσχει βοήθεια προς τούτο. Όσες αρνούνται να το πράξουν θα πρέπει να καταλάβουν ότι η στάση τους συνεπάγεται κάποιο τίμημα, μεταξύ άλλων στις σχέσεις τους με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ Javier Solana, η υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Hillary

Rodham Clinton, ο τσέχος υπουργός Εξωτερικών Karel Schwarzenberg και η επίτροπος

Εξωτερικών Σχέσεων της ΕΕ Benita Ferrero-Waldner κατά τη συνέντευξη τύπου μετά την

Υπουργική Διάσκεψη ΕΕ–ΗΠΑ που πραγματοποιήθηκε κατά την τσεχική προεδρία της ΕΕ.

39

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σημειώσει πρόοδο προς μια συνεκτική εξωτε-ρική πολιτική και αποτελεσματική διαχείριση κρίσεων. Διαθέτουμε πια μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά, και το έχουμε αποδείξει στα Βαλκάνια και εκτός αυτών. Αν όμως πρόκειται να προσφέ-ρουμε συμβολή ανάλογη με το δυναμικό μας, θα πρέπει να κινηθούμε πιο δραστήρια, με μεγαλύτερη συνοχή και με μεγαλύτερες ικανότητες. Και να εργαστούμε μαζί με άλλους.

Πιο δραστήρια στην επιδίωξη όλων μας των στρατηγικών στόχων. Αυτό ισχύει για το πλήρες φάσμα μέσων διαχείρισης κρίσεων και πρόληψης συγκρούσεων που διαθέτουμε, και στο οποίο συμπεριλαμβάνονται πολιτικές, διπλωματικές, στρατιωτικές, μη στρατιωτικές, εμπορικές και αναπτυξιακές δραστηριότητες. Χρειάζονται ενεργές πολιτικές για την αντιμετώπιση των νέων δυναμικών απειλών. Χρειάζεται ν’ αναπτύξουμε μια στρατηγική νοοτροπία που να προωθεί την έγκαιρη, γρήγορη και —όπου χρειάζεται— στιβαρή επέμβαση.

Ως ένωση 25 κρατών που δαπανούν συνολικά πάνω από 160 δισεκα-τομμύρια ευρώ για την άμυνα, θα έπρεπε, αν χρειαστεί, να μπορούμε να εκτελούμε δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις ταυτόχρονα. Θα μπορού-σαμε να προσθέσουμε ιδιαίτερη αξία αναπτύσσοντας επιχειρήσεις με συμμετοχή τόσο στρατιωτικών όσο και μη στρατιωτικών ικανοτήτων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να υποστηρίζει τον ΟΗΕ, όταν αυτός αντιδρά σε απειλές για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Η Ένωση είναι αποφασισμένη να τονώσει τη συνεργασία της με τον ΟΗΕ στη βοήθεια προς χώρες που βγαίνουν από φάσεις συγκρούσεων, να ενισχύσει δε την υποστήριξή της προς αυτόν στις βραχυπρόθεσμες επιχειρήσεις διαχείρισης κρίσεων.

III. Συνέπειες πολιτικής

για την Ευρώπη

40

Πρέπει να είμαστε ικανοί να ενεργούμε προτού επιδεινωθεί η κατάσταση στις γύρω μας χώρες, μόλις διαπιστώνονται σημάδια εξάπλωσης όπλων μαζικού ολέθρου, και προτού ανακύψουν καταστάσεις έκτακτης ανθρω-πιστικής ανάγκης. Η προληπτική εμπλοκή μπορεί να προλάβει την εμφάνιση σοβαρότερων προβλημάτων στο μέλλον. Αν η Ευρωπαϊκή Ένωση αναλάβει μεγαλύτερες ευθύνες και γίνει πιο δραστήρια, θα έχει και μεγαλύτερο πολιτικό βάρος.

Με μεγαλύτερες ικανότητες. Μια πιο ικανή Ευρώπη είναι στόχος εφικτός, έστω και αν η πλήρης υλοποίηση του δυναμικού μας θα χρειαστεί καιρό. Ορισμένες δράσεις που έχουν ήδη ξεκινήσει, ιδίως δε η συγκρότηση οργανισμού άμυνας, αποτελούν βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση.

Για να μετατρέψουμε τις ένοπλες δυνάμεις μας σε πιο ευέλικτες και ευκίνητες δυνάμεις και να τις καταστήσουμε ικανές ν’ αντιμετωπίσουν τις νέες απειλές, θα πρέπει ν’ αυξήσουμε τους πόρους που αφιερώνουμε στην άμυνα και να τους χρησιμοποιούμε αποτελεσματικότερα.

Η συστηματική συγχρησιμοποίηση και συμμερισμός των αμυντικών μέσων και τις αλληλεπικαλύψεις θα περιόριζε και τα έξοδα θα μείωνε και —μεσοπρόθεσμα— τις δυνατότητες θα αύξανε.

Σχεδόν σε κάθε σημαντική επέμβαση, τη στρατιωτική αποτελεσματι-κότητα ακολουθεί πολιτικό χάος. Μας χρειάζεται μεγαλύτερη ικανό-τητα αξιοποίησης όλων των αναγκαίων μη στρατιωτικών μέσων και σε καταστάσεις κρίσης και στις επόμενες φάσεις.

Μεγαλύτερες διπλωματικές ικανότητες: μας χρειάζεται ένα σύστημα που να συνδυάζει τα μέσα των κρατών μελών μ’ εκείνα που διαθέτουν τα όργανα της Ένωσης. Η αντιμετώπιση προβλημάτων που απέχουν περισσότερο και μας είναι πιο ξένα απαιτεί καλύτερη κατανόηση και επικοινωνία.

Η κοινή εκτίμηση των απειλών συνιστά την καλύτερη βάση για κοινή δράση. Αυτό προϋποθέτει βελτιωμένο συμμερισμό πληροφοριών μεταξύ κρατών μελών και με τους εταίρους μας.

Καθώς αυξάνουμε τις δυνατότητές μας στους διάφορους τομείς, θα πρέπει να σκεφτόμαστε με ευρύτερο φάσμα αποστολών κατά νου. Σ’ αυτές θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν κοινές επιχειρήσεις αφοπλι-σμού, υποστήριξη τρίτων χωρών στην καταπολέμηση της τρομοκρα-τίας και στη μεταρρύθμιση του τομέα της ασφάλειας —το τελευταίο ως μέρος ευρύτερου έργου οικοδόμησης θεσμών.

41

Οι μόνιμες ρυθμίσεις ΕΕ–ΝΑΤΟ, και ιδίως οι λεγόμενες «Βερολίνο +», ενισχύουν την επιχειρησιακή ικανότητα της Ένωσης και παρέχουν το πλαίσιο για τη στρατηγική εταιρική σχέση των δύο οργανισμών στη διαχείριση των κρίσεων. Αυτό απηχεί την κοινή μας εδραιωμένη πρόθεση ν’ αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις του νέου αιώνα.

Με μεγαλύτερη συνοχή. Η κεντρική ιδέα της κοινής εξωτερικής πολιτι-κής και πολιτικής ασφάλειας και της ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας είναι ότι είμαστε δυνατότεροι όταν ενεργούμε από κοινού. Τα τελευταία χρόνια, συστήσαμε πολλά και διάφορα μέσα, καθένα με τη δική του δομή και λογική.

Το ζητούμενο τώρα είναι να συνδυάσουμε τα διάφορα μέσα και ικανό-τητες: τα ευρωπαϊκά προγράμματα βοήθειας και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάπτυξης, τις στρατιωτικές και μη στρατιωτικές δυνατότητες των κρατών μελών, και άλλα μέσα. Όλα αυτά μπορούν να έχουν επίπτωση στην ασφάλειά μας και την ασφάλεια των τρίτων χωρών. Η ασφάλεια είναι η πρώτη προϋπόθεση της ανάπτυξης.

Οι διπλωματικές προσπάθειες, οι αναπτυξιακές, εμπορικές και περιβαλ-λοντικές πολιτικές, όλα θα πρέπει να βαδίζουν στον ίδιο δρόμο. Σε μια κρίση, τίποτε δεν μπορεί ν’ αντικαταστήσει την ενότητα της ηγεσίας.

Κρίσιμης σημασίας στον αγώνα τόσο κατά της τρομοκρατίας όσο και κατά του οργανωμένου εγκλήματος είναι ο βελτιωμένος συντονισμός μεταξύ εξωτερικής δράσης και πολιτικών δικαιοσύνης και εσωτερι-κών.

Η ανάγκη μεγαλύτερης συνοχής δεν αφορά μόνο τα ενωσιακά μέσα· ισχύει επίσης και για τις εσωτερικές δραστηριότητες των επιμέρους κρατών μελών.

Συνοχή στις πολιτικές απαιτείται επίσης και σε περιφερειακό επίπεδο, ιδίως όσον αφορά την αντιμετώπιση συγκρούσεων. Σπάνια λύνονται τα προβλήματα σε μία χώρα μεμονωμένα, ή χωρίς περιφερειακή υποστή-ριξη, όπως καταδεικνύει, με διάφορους τρόπους, η πείρα τόσο των Βαλκανίων όσο και της Δυτικής Αφρικής.

42

Συνεργασία με τους εταίρους. Λίγα είναι —αν υπάρχουν— τα προβλή-ματα που μπορούμε ν’ αντιμετωπίσουμε μόνοι μας. Οι απειλές που περιγράφονται στα προηγούμενα είναι κοινές απειλές, που τις αντιμε-τωπίζουν και όλοι οι στενότεροι εταίροι μας. Η διεθνής συνεργασία αποτελεί ανάγκη. Πρέπει να επιδιώξουμε τους στόχους μας τόσο μέσω πολυμερούς συνεργασίας στους διεθνείς οργανισμούς όσο και μέσω εταιρικών σχέσεων με σημαντικούς παράγοντες.

Αναντικατάστατη θέση κατέχει η διατλαντική σχέση. Ενεργώντας από κοινού, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορούν να αποτελέσουν μια κολοσσιαία δύναμη αγαθού για τον κόσμο μας. Στόχος μας θα πρέπει να είναι μια αποτελεσματική και ισόρροπη εταιρική σχέση με τις ΗΠΑ, και αυτός ο στόχος αποτελεί έναν λόγο παραπάνω για να αναπτύξει ακόμη περισσότερο η Ένωση τις δυνατότητές της και να βελτιώσει τη συνοχή της.

Θα πρέπει να συνεχίσουμε την επιδίωξη στενότερων σχέσεων με τη Ρωσία, που αποτελεί σημαντικό παράγοντα της ασφάλειας και της ευημερίας μας. Ο σεβασμός κοινών αξιών θα υποβοηθήσει την πρόοδο προς μια στρατηγική εταιρική σχέση.

Η ιστορία, η γεωγραφία και η πολιτιστική κληρονομιά μας μάς συνδέουν με όλα τα μέρη του κόσμου, και δη με τους γείτονές μας της Μέσης Ανατολής και με τους εταίρους μας της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας. Οι σχέσεις αυτές αποτελούν πολύτιμο κεφάλαιο, αξιοποιη-τέο για περαιτέρω πρόοδο. Θα πρέπει να στρέψουμε ιδίως την προσοχή μας στην ανάπτυξη στρατηγικών εταιρικών σχέσεων με την Ιαπωνία, την Κίνα, τον Καναδά και την Ινδία, καθώς και με όσες άλλες χώρες συμμερίζονται τους στόχους και τις αξίες μας και είναι διατεθειμένες ν’ αναλάβουν δράση προς υποστήριξή τους.

43

Συμπέρασμα

Ζούμε σ’ έναν κόσμο χαρακτηριζόμενο από καινούργιους κίνδυνους αλλά και νέες ευκαιρίες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τη δυνατότητα να προσφέρει σημαντική συμβολή, τόσο στην αντιμετώπιση των απειλών όσο και στην προσπάθεια αξιοποίησης των ευκαιριών. Μια δραστήρια και ικανή Ευρωπαϊκή Ένωση θα επηρέαζε την κατάσταση σε παγκό-σμια κλίμακα, συμβάλλοντας έτσι σε ένα αποτελεσματικό πολυμερές σύστημα που θα οδηγήσει σ’ έναν δικαιότερο, ασφαλέστερο και πιο ενωμένο κόσμο.

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ —

ΜΙΑ ΑΣΦΑΛΗΣ ΕΥΡΩΠΗ Σ’ EΝΑΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΚΟΣΜΟ

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

2009 — 43 σ. — 14,8 x 21,0 cm

ISBN 978-92-824-2420-9

doi: 10.2860/13879

QC-78-09-568-EL-C

Πώς θα προμηθευτείτε εκδόσεις της ΕΕ

Εκδόσεις επί πληρωμή:

• από το EU Bookshop: http://bookshop.europa.eu,

• από τα βιβλιοπωλεία, αν ξέρετε τον τίτλο, τον εκδότη ή/και τον αριθμό ISBN,

• παραγγέλνοντας απευθείας σε έναν από τους αντιπροσώπους μας πωλήσεων. Στοιχεία επικοινωνίας: http://bookshop.europa.eu ή στείλτε φαξ στον αριθμό +352 2929-42758.

Δωρεάν εκδόσεις:

• από το EU Bookshop: http://bookshop.europa.eu,

• από τις αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή τα γραφεία εκπροσώπησής της. Στοιχεία επικοινωνίας: http://bookshop.europa.eu ή στείλτε φαξ στον αριθμό +352 2929-42758.

Συμβουλιο της Ευρωπαϊκης Ενωσηςwww.consilium.europa.eu

QC-78-09-568-EL-C

ISBN 978-92-824-2420-9