ΑγάπηΗ θέληση του ανθρώπου να επεκτείνει τον εαυτό του, με σκοπό να καλλιεργήσει την προσωπικότητα, την δική του πνευματική ανάπτυξη και κάποιου άλλου. Το μέτρο της αγάπης είναι να αγαπάς χωρίς μέτρο. Η αγάπη κάποιου εκδηλώνεται με την πρόθεση δέσμευσης, οικειότητας και αφοσίωσης σε μια σχέση, όταν αυτή επεκτείνει , εξελίσσει τον εαυτό του και τον άλλο, που αγαπά.

ΑγνωστικισμόςΙδεαλιστική και φιλοσοφική θεωρία, με κύριο εκπρόσωπό της τον Τομ Χάξλεϋ, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος δεν έχει την δυνατότητα να γνωρίζει, τους νόμους, την αιτία και τη φύση της αντικειμενικής πραγματικότητας. Ο αγνωστικισμός περιορίζει την επιστημονική οπτική, επειδή ισχυρίζεται ότι η γνώση μας είναι μόνο φαινομενική και ότι δεν είναι δυνατόν να προσεγγίσουμε την αντικειμενική πραγματικότητα.

ΑγοραφοβίαΑδικαιολόγητος και παράλογος φόβος, που αισθάνονται ορισμένα άτομα, όταν βρίσκονται σε ανοικτούς χώρους ή μέσα στο πλήθος.

ΑγχοςΑπό τη ρίζα Αγχ- (αγχιστεία, αγχόνη) καταστάσεις που έρχονται κοντά, αν και ξένες μεταξύ τους (Κ.Γεμενετζής). Επειδή κατοικούμε σε ένα κόσμο με καταστάσεις διαχωρισμένες σε ζεύγη αντιθέτων: νύχτα-μέρα, χαρά-λύπη, Θεός-διάβολος κλπ. Το άγχος εμφανίζεται όταν ένα από τα δυο μέρη του ζεύγους υποχωρεί για να εμφανισθεί το άλλο π.χ υγεία και ασθένεια, και να απειλήσει την επιβίωσή μας.

Διάχυτη αίσθηση έντασης από την οποία απουσιάζει η σύνδεση με συγκεκριμένα γεγονότα, η πηγή του αναφέρεται σε ξεχασμένα, ελάχιστα συνειδητά γεγονότα και συναισθήματα του παρελθόντος, σύγκρουση, αδυναμία αλλαγής και εγκλωβισμός σε διαφορετικές επιλογές.”Ακατανόμαστη και άμορφη ανησυχία” (Rollo May). Αίσθηση ενός αόριστου κινδύνου, που οφείλεται σε εσωτερικές συγκρούσεις ή σε κρίσεις ζωής ( απώλεια, πένθος, διαζύγιο, συνταξιοδότηση κλπ). Προκαλεί βασανιστική συναισθηματική ένταση. Ο Freud ήταν ο πρώτος, που εισηγήθηκε τον κρίσιμο ρόλο του άγχους, στον σχηματισμό νευρώσεων και ψυχοσωματικών συμπτωμάτων (υστερία).

ΑδιαλλαξίαΕλλειψη συμφιλιωτικού πνεύματος σε πρόσωπα και καταστάσεις. Παράγει ολοκληρωτικές μορφές σκέψης, επειδή αρνείται τον αντίλογο και τον διάλογο, αδιαφορεί για το δικαίωμα έκφρασης της άλλης άποψης. Αποτελεί γνώρισμα άκαμπτου ανθρώπου, δημιουργεί έριδες και διχόνοιες. Σε συγκεκριμένες καταστάσεις εξυπηρετεί την αξιοπρέπεια και την ελευθερία του ατόμου να υπερασπίζεται διαχρονικές αξίες, όπως αυτές της ισότητας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.

ΑδικίαΚάθε πράξη, που έρχεται σε αντίθεση με γραπτούς και άγραφους νόμους και βλάπτει την ύπαρξη του άλλου. Κίνητρά της η ιδιοτέλεια, ο ατομισμός, η μεροληψία και η υποκριτική δικαιοσύνη, « Να φαίνεται δίκαιος, ενώ είναι άδικος» ( Πλάτωνας).

Αιρετικός (ή ρεβιζιονιστής, αναθεωρητής, καινοτόμος)Το άτομο, που ασπάζεται αντίθετες με τις κατεστημένες θρησκευτικές, φιλοσοφικές, πολιτικές και κοινωνικές απόψεις. Συνήθως είναι άτομα προοδευτικά και ανήσυχα, οι απόψεις τους, αν και εμπνέουν φόβο, τον φόβο της αλλαγής, γίνονται μοχλός εξέλιξης και διαφορετικής αντίληψης των πραγμάτων. Επίσης , μια θρησκευτική ομάδα, που διαμαρτύρεται εναντίον συτής, από την οποία συνήθως αποσπάται.

ΑιτιοκρατίαΟλα τα φαινόμενα, όλες οι πράξεις έχουν μια αιτία και ένα αποτέλεσμα

ΑκτιβισμόςΚίνημα που υποστηρίζει ότι προτεραιότητα έχει η πρακτική δράση κι όχι μόνο η πνευματική σκέψη.

Αλληλεπίδραση Πνευματική και συναισθηματική επικοινωνία μεταξύ ατόμων και ομάδων, που οδηγεί σε αμοιβαία επιρροή και αλλαγή. Σε κοινωνικό επίπεδο, η αλληλεπίδραση αφορά την συναισθηματική ανταλλαγή ή την αλλαγή νοοτροπίας, εξαιτίας της επικοινωνίας και της ανταλλαγής συναισθημάτων και απόψεων μεταξύ ατόμων και ομάδας ατόμων.

ΑλεξιθυμίαΗ ανικανότητα του ατόμου να περιγράψει ή να διαφοροποιήσει τα συναισθήματά του ή να δημιουργήσει φαντασιώσεις. Συνήθως, μπροστά σε μια κατάσταση δεν ξέρουν τί πρέπει να κάνουν και ρωτούν: «Θάπρεπε να κλάψω ή να γελάσω;» Δεν ξέρουν δηλαδή ποια συναισθηματική αντίδραση να δείξουν μπροστά σ΄ένα γεγονός ή μια κατάσταση, κωμική ή τραγική.

ΑμφιβολίαΑμφιβάλλω. Βάζω ανάμεσα σε δυο πράγματα την πιθανότητα να είναι ή να μην είναι αληθινά. Το αντίθετο: Συμβάλλω

ΑμοραλισμόςΣύνθεση του στερητικού α και moral. Αντίληψη, που απορρίπτει τις ηθικές αξίες.

ΑμφιθυμίαΣυναισθηματική κατάσταση που προέρχεται από ταυτόχρονες και αντιφατικές σκέψεις, θέσεις ή αποφάσεις. Συναισθηματική αστάθεια.

Αναδραστικότητα ( ψυχολογική)Ψυχολογικός μηχανισμός, που οδηγεί σε αντίθετες, από τις αναμενόμενες κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες , συμπεριφορές. Σήμερα, αναγνωρίζουμε το φαινόμενο της αναδραστικότητας για παράδειγμα στην διαφήμιση. Επειδή οι καταναλωτές δείχνουν σημάδια κόπωσης από τον υπερκαταναλωτισμό, αντιδρούν αρνητικά στις πιέσεις ή καχυποψίας, όταν αντιμετωπίζουν τα « δωρεάν» προϊόντα ή υπηρεσίες, μπορεί μια « προσφορά» ενός προϊόντος να έχει ελάχιστη ή και καθόλου ανταπόκριση, να τους κινήσει τις υποψίες να ψάξουν τα « ψιλά» γράμματα και να ερμηνεύσουν την προσφορά ως εν δυνάμει απάτη. Κάτι ανάλογο μπορεί να δημιουργηθεί και στις σχέσεις των ανθρώπων. Αν για παράδειγμα κάποιος έχει την αντίληψη « οτι κανείς στην εποχή μας δεν είναι αλτρουιστής ή δοτικός» τότε μπροστά σε μια τέτοια

συμπεριφορά θα αισθανθεί ότι απειλείται, θα αποδώσει ταπεινά κίνητρα στον άλλον και θα αποσυρθεί από την επικοινωνία.

ΑνάπλασηΕντοπισμός και προσέγγιση πληροφοριών

ΑναγνώρισηΑντίληψη ότι κάποιος ή κάτι είναι οικείο

ΑνθρωποςΈνα μοναδικό και ανεπανάληπτο σύνολο των στοιχείων μιας εσωτερικής δομής και του εξωτερικού τρόπου εμφάνισης και συμπεριφοράς, αυτόνομο και ικανό να αναλάβει την ευθύνη της ζωής του.

ΑνθρωπομορφισμόςΗ αντίληψη ότι όλα γύρω μας, θεοί και πράγματα, έχουν ανθρώπινες ιδιότητες.Οι άνθρωποι έβλεπαν στους θεούς του Ολύμπου τα πάθη και τα βάσανά τους.

Απόδοση ( ερμηνεία των άλλων)

Ο τρόπος που αντιλαμβάνεται κάποιος τις στάσεις και τη συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων γύρω του, ο τρόπος που « ερμηνεύει» τις αιτίες και τους λόγους των στάσεων και των συμπεριφορών των άλλων, με εκτιμήσεις κριτήρια καθιερωμένα από τον ευρύτερο πληθυσμό και που αγνοούν τις ατομικές διαφορές, τα κίνητρα και τους προσωπικούς λόγους κάποιας συμπεριφοράς. Οι αποδόσεις, συνήθως λανθασμένες, είναι και η βάση των προκαταλήψεων, του ρατσισμού και των στερεοτύπων, αλλά και της ψυχολογιοποίησης. ( βλ.λέξη)

Αυτοαπόδοση και ετεροαπόδοση: Ο τρόπος- συνήθως μεροληπτικός- που ερμηνεύει κάποιος διαφορετικά τη δική του συμπεριφορά ή τη συμπεριφορά των άλλων: Για μεν τους άλλους, αποδίδει αιτίες στον χαρακτήρα ( παθολογία) αλλά όσο αφορά τον εαυτό του, αποδίδει τη συμπεριφορά του στις δύσκολες συνθήκες, που βρέθηκε. Αυτή η μερολητική ερμηνεία, θεωρείται και το « θεμελιώδες σφάλμα» στις κοινωνικές αποδόσεις και ερμηνείες του χαρακτήρα των άλλων.

Απροσδιοριστίας ΑρχήΗ αρχή της απροσδιοριστίας (Werner Heisenberg 1927) βασίζεται στην θεωρία ότι κατά τη μέτρηση ενός μεγέθους υπάρχει υποχρεωτικά αλληλεπίδραση μεταξύ του παρατηρούμενου φαινόμενου και των μέσων παρατήρησής του

ΑρχέτυπαΕικόνες αρχέγονες, που χρονικά περίπου συμπίπτουν με την εμφάνιση του πρώτου ανθρώπου. Εκφράζουν μορφές συμπεριφοράς, ίδιες περίπου σε όλους, ανεξάρτητα χώρου και χρόνου. Ο Γιουγκ καταχωρεί τα αρχέτυπα στο « συλλογικό ασυνείδητο» και θεωρεί τέσσερα από αυτά ως πιο βασικά: Το αρχέτυπο της μητέρας, ( η θέση της στην ανθρώπινη συνείδηση), της αναγέννησης ( όλα γεννιώνται και πεθαίνουν ), του πνεύματος στα παραμύθια ( η άλλη πραγματικότητα ), και του κατεργάρη ( η θεϊκή σπίθα, η πονηριά και η διάθεση για φάρσα που κρύβουμε μέσα μας).

Ατταβισμός ( λατινικά attavus = παππούς)Η εμφάνιση γονιδιακών χαρακτηριστικών σε ένα απόγονο, που δεν είχαν εμφανισθεί για δυο γενιές. Οφείλεται σε τυχαίο συνδυασμό γονιδίων και εμφανίζεται και σε πλάγιους συγγενείς.

Ατομικές διαφορέςΟι ατομικές διαφορές οφείλονται στη φύση, τα γονίδια και περισσότερο στην ανατροφή, το περιβάλλον, δηλαδή στη μάθηση και την εμπειρία. Ετσι, η ενεργητικότητα, η ευφυία ή η εσωστρέφεια π.χ είναι ένα ζήτημα φύσης και ιδιοσυγκρασίας, ενώ τα ιδανικά, οι αξίες και οι πεποιθήσεις οφείλονται στην ανατροφή και τη μάθηση.

ΑυθορμητισμόςΤο άτομο ενεργεί με βάση την διάθεση της στιγμής και το ένστικτο, εμπιστεύεται την διαίσθηση του, αποφασίζει γρήγορα και χωρίς ιδιαίτερη λογική επεξεργασία

ΑυτενέργειαΣυμπεριφορά, που ξεκινά από τα ίδια άτομα, χωρίς την παρεμβολή τρίτων καταναγκαστικών παραγόντων ή προσώπων. Η αυτενέργεια αποτελεί μια από τις βασικότερες εκπαιδευτικές διαδικασίες μάθησης και είναι το μέσον για την καλλιέργεια της ελευθερίας, του αυτοσεβασμού και της ευθύνης του ανθρώπου απέναντι στη ζωή.

Αυτοεκτίμηση Η αίσθηση ότι είσαι ο δημιουργός και πρωταγωνιστής της ζωής σου, χωρίς τους φόβους απόρριψης, ανεπάρκειας, απώλειας, ενοχής, ταπείνωσης κλπ., που συχνά συνοδεύουν την ανθρώπινη δράση. Η δυνατότητα να μπορείς να κάνεις κάτι καλό για τους άλλους, όταν ξέρεις με βεβαιότητα ότι δεν πρόκειται να σου το ανταποδώσουν.

Αυτοκαταστροφική συμπεριφοράΗ πρόθεση να κάνει κάποιος κακό στο σώμα ή στον εαυτό του, με διάφορους τρόπους (π.χ αλκοόλ, ουσίες) Πρόκειται για ένα φαύλο κύκλο. Ξεκινά με την απέχθεια για τον εαυτό. Η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά είναι λανθασμένη επιλογή, που οδηγεί σε ακόμα μεγαλύτερη απέχθεια, εξαιτίας της ντροπής και ενοχής που νιώθει το αυτοκαταστροφικό άτομο

Αυτοκτονία – (Suicide)

Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, συνέπεια σοβαρών ψυχικών διαταραχών. Ο ” αυτοκτονικός ιδεασμός” (δηλαδή η πρόθεση του ατόμου να αυτοκτονήσει) μαζί με την ετεροκαταστροφικότητα (δηλαδή την πρόθεση του ατόμου να προκαλέσει καταστροφή ή και θάνατο άλλων) θεωρούνται επείγοντα ψυχιατρικά περιστατικά , που συνήθως αντιμετωπίζονται με νοσηλεία έστω και αναγκαστική.

Βερμπαλισμός ( λατιν. Verbum= λόγος)Η αγάπη των λέξεων, που όμως δεν γίνονται πράξη. Πολλά και ωραία λόγια, λίγα έργα.

ΒιταλισμόςΕναλλακτικός τρόπος σκέψης, αντίθετος με την επιστημονική και ορθολογιστική

άποψη για τη ζωή και τη σχέση της μόνο με φυσικοχημικά αίτια. Ο Βασικός της εκπρόσωπος, Η. Bergson, αναφέρεται στην ανθρώπινη δυνατότητα για ανέλιξη και αυθεντικότητα, μέσω της διαίσθησης, της ροής της συνείδησης, της ζωτικής ορμής, ( élan vital),πέραν από βιολογικούς και φυσικούς ή γενετικούς παράγοντες. Βιταλιστικές απόψεις βρίσκουμε στην «Ασκητική» του Καζαντζάκη.

ΒούλησηΗ ικανότητα του ανθρώπου να θέλει και να υπηρετεί τους σκοπούς, το νόημα ζωής και τα σχέδιά του. Σχετικά με το φιλοσοφικό ερώτημα αν υπάρχει ελευθερία βούλησης, έχουν δοθεί διαφορετικές απόψεις και θεωρίες, όπως ο ιδεαλισμός ή οι απόψεις του E.Fromm. Η άποψη ότι υπάρχει ελευθερία βούλησης, με την επιφύλαξη των κοινωνικών περιορισμών ( συμφέροντα, οικονομία, δύναμη, παγκοσμιοποίηση κλπ), φαίνεται να είναι αρκετά ρεαλιστική.

ΒουλησιοκρατίαΗ θεωρία που υποστηρίζει την ύπαρξη μιας παγκόσμιας βούλησης, ως αρχής του κόσμου

Βολουνταρισμός ( Η βουλησιαρχία)Φιλοσοφική άποψη, που θεωρεί την ανθρώπινη βούληση ως βασική αρχή του κόσμου. Κύριος εκπρόσωπός της ο Νίτσε, με το έργο του « Ιδε ο άνθρωπος, ο υπεράνθρωπος». Ο αντίλογος στο έργο του Νίτσε από άλλους φιλοσοφικούς στοχαστές, δείχνει πως μάλλον είναι απλοϊκή η πίστη ότι η ατομική βούληση και μόνο μπορεί να αλλάξει τον κόσμο.

ΓενναιότηταΣυναισθηματική δεξιότητα, η ικανότητα να ξεπερνά κάποιος τους φόβους του, να παίρνει τις ευθύνες του και να εκτελεί αποφάσεις, με βάση τις επιθυμίες του, διατηρώντας το σεβασμό του προς τους άλλους.

Γλώσσα-Γλωσσική ικανότητα( από το βιβλίο «Η δύναμη των λέξεων Umberto Eco )Η γλωσσική ικανότητα στην επικοινωνία πρέπει να συνδέει, να παρηγορεί, να σώζει ή να δημιουργεί φιλίες. Η αδιαφορια για τις λέξεις οδηγεί στην απομόνωση από την πραγματικότητα. Το να μιλάς λανθασμένα, έλεγε ο Πλάτωνας, είναι όχι μόνο άσχημο αλλά κάνει και κακό στην ψυχή.«…Οι σημερινοί νεολογισμοί επινοούνται για απατηλές χρήσεις και ψευδείς αντιστοιχίες: νόμοι της αγοράς αντί εκμετάλλευση, ελαστικότητα αντί ανεργία, υπόγεια οικονομία αντί μαύρη εργασία, προληπτικός πόλεμος αντί επιθετικότητα…»

Σε περιόδους πολιτικής και ηθικής κατάπτωσης της δημοκρατίας, η γλώσσα προσαρμοζόταν στη χρήση και την κατάχρηση της εξουσίας, επινοώντας προφάσεις και δικαιολογίες για να κάνει ευπαρουσίαστα τα άσχημα γεγονότα.«Εχουμε χάσει τα αληθινά ονόματα των πραγμάτων (Κάτων, η συνομωσία του Κατιλίνα)

Διαίσθηση«Η διαίσθηση» είναι μια κρίση, μια αίσθηση η οποία έχει τρεις ιδιότητες: πρώτον, ξεκινάει μέσα στο μυαλό μας. Είναι εκεί, ξέρουμε π.χ. ότι δεν μας αρέσει αυτός ο άνθρωπος. Δεύτερον, δεν καταλαβαίνουμε γιατί έχουμε αυτή την αίσθηση – οι αιτίες της, η διαδικασία που τη στηρίζει δεν είναι ενσυνείδητες. Και, τρίτον, παρ’ όλα αυτά,

η αίσθηση αυτή είναι τόσο δυνατή ώστε να μας ωθήσει στο να ενεργήσουμε ακολουθώντας την» (Gerd Gigerenzer, Human development/ Max Planck Institute-Germany

ΔιαμεσολάβησηΠρόκειται για μια παρέμβαση ενός αμοιβαία αποδεκτού τρίτου σε μια διαμάχη, όπου δια μέσου μιας διαπραγματευτικής διαδικασίας επιδιώκεται γεφύρωση των διαφορών και εξεύρεση μιας αμοιβαία αποδεκτής συμφωνίας.Αυτό βέβαια προϋποθέτει απόφαση και των δύο πλευρών να προχωρήσουν σε ειρηνική επίλυση των διαφορών τους και να αποφύγουν τη δικαστική διαδικασία. Συχνά έχουν δοκιμαστεί και άλλες προσεγγίσεις και έχουν αποτύχει.Η προσπάθεια μπορεί να τελεσφορήσει ακόμη και από την πρώτη συνάντηση, συχνά όμως απαιτούνται περισσότερες. Εκείνο όμως που είναι βέβαιο είναι ότι πρόκειται για μια οικονομική, σύντομη και αποτελεσματική συνήθως διαδικασία.

ΔιαπραγμάτευσηΗ ικανότητα να βρίσκει κάποιος το κοινό σημείο συμφωνία δυο ή περισσότερων ανθρώπων, χωρίς να συμβιβάζεται ή να υποχωρεί, η καλή διάθεση, η αποδοχή και ο σεβασμός ότι όλοι αξίζουν μια δίκαιη λύση.

ΔιεκδικητικότηταΕπικοινωνιακή δεξιότητα, να γνωρίζει κάποιος και να αναζητά τα δικαιώματά του, χωρίς να βλάπτει τα δικαιώματα των άλλων.

Διπλά μηνύματαΗ ανταλλαγή μηνυμάτων και πληροφοριών, που παρουσιάζουν αντίφαση ανάμεσα στο λεκτικό και μη λεκτικό μέρος. Π.χ το ύφος, το χρώμα της φωνής, το βλέμμα η γλώσσα του σώματος υπονοούν διαφορετικά σε σχέση με το λεκτικό περιεχόμενο του μηνύματος. Η απόλυτη σιωπή, η έλλειψη δηλαδή λεκτικού μέρους μιας επικοινωνίας είναι επίσης ένα διπλό μήνυμα. Τα διπλά μηνύματα επιφέρουν σύγχιση και άγχος.

Διχωτική ακοή (Split Span)Η ιδιότητα της ακοής να ακούει όλα και να φιλτράρει αμέσως μετά

Ελεγχος ( Locus of control )Βασική οργάνωση της συμπεριφοράς του ατόμου και διακρίνεται σε εσωτερικό και εξωτερικό έλεγχο. Τα άτομα με εσωτερικό έλεγχο της ζωής τους, παίρνουν ευθύνες και έχουν την αίσθηση κυριαρχίας στις καταστάσεις. Ομως κινδυνεύουν , αν η ανάγκη για έλεγχο γίνει υπερβολική, για καταστάσεις που εκ των πραγμάτων είναι εκτός ελέγχου.Τα άτομα με εξωτερική αίσθηση ελέγχου καθιστούν όλους τους άλλους υπεύθυνους, είναι μοιρολάτρες, δεν παίρνουν ευθύνες, είναι εξαρτημένοι και το περιβάλλον γύρω τους έχει την αίσθηση δυσφορίας και πίεσης.

Εθιμο Καθιερωμένα, σεβαστά και ευχάριστα κοινωνικά πρότυπα συμπεριφοράς, μέσα σε συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο. Η επανάληψη ή η αναμονή τους προσφέρουν συνήθως χαρά , έχουν θετική συναισθηματική αξία και συλλογικότητα, εντείνουν τους δεσμούς και την συλλογική επικοινωνία.

ΕλίτΜια ομάδα ατόμων που (αυτο) αναγνωρίζεται ως ανώτερη από τις υπόλοιπες για οικονομικούς, κοινωνικούς ή πνευματικούς λόγους

ΕμπιστοσύνηΗ ικανότητα που επιτρέπει σ΄ένα άτομο να παραμερίζει τις αρνητικές εμπειρίες του από τις σχέσεις του στο παρελθόν και να δείχνει συνέπεια, ειλικρίνεια, αξιοπιστία και αφοσίωση σ΄ένα νέο πρόσωπο. Η εμπιστοσύνη δεν είναι τυφλή, χρειάζεται διάκριση, ποιοί είναι κατάλληλοι και ποοί όχι για να την δεχθούν, έλκει ώριμες σχέσεις. Η δυσπιστία τις απομακρύνει.

ΕνοχήΠραγματική : δυσφορία εξαιτίας της παραβίασης κανόνων, λανθασμένων πράξεων, φανταστικών ή πραγματικών, αίσθηση προδοσίας και ελλειμματικής ηθικής ακεραιότητας. Ψυχική κατάσταση στενοχώριας, εξαιτίας πραγματικού σφάλματος ή βλάβης, που προξενήθηκε σ΄ένα άτομο.Ψυχική: Αν η ενοχή είναι υπερβολική και αδικαιολόγητη – ένα άτομο νιώθει ότι ευθύνεται ,φταίει για όλους και για όλα- τότε χρειάζεται η οριοθέτηση και ο επαναπροσδιορισμός της ευθύνης, που έχει αυτό το άτομο για τους άλλους. Η ενοχή τότε βιώνεται ως αίσθηση της ήττας του εγώ, η αίσθηση για ένα μυστηριώδες και ανεξιχνίαστο φταίξιμοΗ ενοχή διαφέρει από την ντροπή ( ίδε: ντροπή)

Ενσυναίσθηση (Empathy)Η συναισθηματική ικανότητα που επιτρέπει την αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων, η ευκολία να μπούμε στη θέση κάποιου και να νιώσουμε όπως νιώθει. Στη νεοελληνική γλώσσα, ο αγγλικός όρος, σε απόλυτη μετάφραση, σημαίνει την “εμπάθεια ή μνησικακία.

ΕξέλιξηΔιαδικασία αλλαγής μέσω της οποίας παράγεται κάτ νέο. Η ανθρώπινη πορεία στη ζωή είναι και πρέπει να είναι εξελικτική, δηλαδή να αλλάζει, ανάλογα με την ηλικία, τη ψυχική και πνευματική καλλιέργεια, τις σχέσεις, τις επιλογές

ΕπικοινωνίαΗ αξία και η τέχνη του διαλόγου.  Η έλλειψη επικοινωνίας πυροδοτεί την φαντασιακή ζωή και την απόσυρση.

ΕπίκρισηΜορφή επιθετικότητας, αντίληψη ότι οι άλλοι είναι ατελείς, ότι κάνουν μ;oνο λάθη. Το αντίθετο της επιείκειας. Η επίκριση απομονώνει, προκαλεί εχθρότητα.

ΕπιλογέςΜια σειρά από αρχές και αξίες για να λύνουμε  υπεύθυνα τα προβλήματα της ζωής , να τα  παραμερίζουμε ή να εξοικειωνόμαστε με τον πόνο

ΕπιθετικότηταΤο άτομο αδυνατεί να συγκρατήσει την ψυχραιμία του, παρασύρεται σε έντονες διαμάχες και φιλονικίες με την πρώτη ευκαιρία, εκφράζει έντονο θυμό και οργή και

επιδοκιμάζει την βία σε οποιαδήποτε μορφή της. Συναντάται σε αρκετές ψυχικές διαταραχές.

Επιλόχια κατάθλιψηΕντονα καταθλιπτικά συμπτώματα στις γυναίκες, μετά τη λοχεία που συνοδεύονται από ενοχικά συναισθήματα αδυναμίας αγάπης και φροντίδας της μητέρας προς το βρέφος της.

Εποχική κατάθλιψηΓνωστή και ως κατάθλιψη φθινοπώρου, άνοιξης αλλά και χριστουγέννωνΕσωτερίκευση Η ψυχική και πνευματική διαδικασία, με βάση την οποία ένα άτομο, σκέφτεται, αισθάνεται, κατανοεί, αντιλαμβάνεται κλπ τα ερεθίσματα, τους κανόνες, τις αξίες από το περιβάλλον του, συμφωνεί και αποδέχεται το περιεχόμενό τους, επιλέγει να τα θεωρεί πλέον ως δικές του απόψεις.

ΕυγνωμοσύνηΘεμελιακή αξία και συναισθηματική δεξιότητα, ικανότητα να αναγνωρίζουμε και να λέμε «ευχαριστώ» στους άλλους, για ό,τι μας δίνουν ή που πέρασαν από τη ζωή μας και έγιναν αιτία να αποκτήσουμε εμπειρία και γνώση

ΕυθύνηΗ ικανότητα να μπορεί κάποιος να αναλαμβάνει υποχρεώσεις, χωρίς να εξαρτάται από τους άλλους, με οποιονδήποτε τρόπο αλλά και να είναι υπεύθυνος απέναντί τους. Η Ευθύνη είναι κατάσταση που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο άνθρωπος, με τη βούλησή του, έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να αναλαμβάνει την ευθύνη του για τα περισσότερα γεγονότα, τις καταστάσεις, τον εαυτό του και τις σχέσεις του με τους άλλους.

ΖήλιαΠόθος να κατέχεις κάποιος περισσότερα από όσα έχει. Νευρωτική κατάσταση ενός ατόμου με σύμπλεγμα κατωτερότητας, συνεχή ανάγκη για επιβεβαίωση, ανασφάλεια που συνοδεύεται με σκέψεις ανταγωνισμού, κτητικότητας και καχυποψίας για ένα άλλο άτομο. Ερμηνεία αθώων γεγονότων ως αποδεικτικών προδοσίας. Παρουσιάζεται ανάμεσα σε ερωτικούς συντρόφους αλλά εξίσου συχνά σε αδέλφια, φίλους συνεργάτες.

Θάνατος“Σ΄όλη του τη ζωή ο άνθρωπος πρέπει να μάθει να πεθαίνει” (Σενέκας )

Θαύμα“Θαύμα, μια ευνοϊκη μεταβολή της φυσικής τάξης των πραγμάτων, μια ανωμαλία ή διακοπή στην αναμενόμενη και κανονική πορεία των πραγμάτων” (από το βιβλίο του Christopher Hitchens : ο θεός δεν είναι μεγάλος)

ΘυμόςΕπιθυμία και προσπάθεια να ελεγχθούν πρόσωπα και καταστάσεις, από τα οποία το άτομο εξαρτάται. Είναι ένα από τα τρία Θήτα που είναι καλό να αποφεύγονται: Θλίψη- Θυμός- Θίξιμο.

ΙδεολογίαΣύνολο κοινωνικών πεποιθήσεων, αντιλήψεων ή στάσεων, που εκφράζονται μέσω μιας ομάδας και αντιπροσωπεύουν ένα σύστημα προτάσεων , όχι κατ΄ανάγκη αληθινό ή ρεαλιστικό.

ΚατάθλιψηΣυναισθηματική διαταραχή, που οδηγεί σε μείωση της διάθεσης, αίσθημα κούρασης, απελπισίας, ενοχής, πόνου και επιβράδυνση της σωματικής και ψυχικής ενεργητικότητας. Η κατάθλιψη επιφέρει και σωματικά προβλήματα, αλλαγές στον ύπνο, σωματικούς πόνους κλπ. Οι αιτίες της είναι ένας συνδυασμός γενετικών και αγχωτικών καταστάσεων, όπως κρίσιμα στάδια ζωής ( θάνατος, χωρισμός, συνταξιοδότηση κλπ).Η κατάθλιψη εμφανίζεται σε διάφορες μορφές, από πολύ ήπια μέχρι ψυχωτική. Θεραπεύεται με ψυχοθεραπεία και φαρμακευτική αγωγή.

ΚίνητραΟ λόγος ή η αιτία που ωθεί ένα άτομο να κάνει κάτι, ελεύθερα και αυτόνομα. Συνήθως, κίνητρα είναι οι προσωπικοί στόχοι και τα σχέδια ζωής, από τα οποία ένα άτομο περιμένει να πάρει ευχαρίστηση και επιβεβαίωση.Οι βαθύτερες αιτίες , ανάγκες και επιθυμίες, τα κίνητρα, καθοδηγούν τη συμπεριφορά. Ο κάθε άνθρωπος οργανώνει τα κίνητρά του σε τρεις βασικούς άξονες:

* Την αναζήτηση της ευχαρίστησης και την αποφυγή του πόνου* την εξέλιξή του και* την κατάκτηση της γνώσης, έστω κι αν αυτό κοστίζει πόνο.

Κλινική ΑμνησίαΜερική ή ολική απώλεια μνήμης

ΚοινωνίαΟργανωμένο και συνήθως αυτοτελές σύνολο ατόμων, το οποίο έχει τη δική του κοινωική ταυτότητα και αντοχή στο χρόνο

Επιρροή, Κοινωνική.Κοινωνικές διαδικασίες και ψυχολογικές παράμετροι που επιδρούν σε άτομα και ομάδες, με στόχο να μη παρεκκλίνουν από τα κοινά αποδεκτά και καθιερωμένα πρότυπα σκέψης, στάσης και συμπεριφοράς. Η πλειοψηφία του πληθυσμού προσπαθεί να απορροφά και να εξαφανίζει κάθε καινοτομική σκέψη απ΄όπου κι αν προέρχεται, να επιβάλλει κυρώσεις για κάθε απόκκλιση,με στόχο την κοινωνική ειρήνη μέσω της ομοιομορφίας. Η καινοτομία επιβιώνει και απλώνεται μόνο αν ένα άτομο ή μια ομάδα αντέξει σταθερά μέσα στο χρόνο τις συγκρούσεις με την πλειοψηφία.

Κοινή γνώμη Η διαμόρφωση κάποιας άποψης, κοινής για όλους, με βάση την πλειοψηφία του πληθυσμού.Η κοινή γνώμη είναι αντικείμενο διεκδίκησης από την πολιτική, τη διαφήμιση, τις ιδεολογίες και τις θρησκείες, που προσπαθούν να επηρεάσουν όλο και μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού, προς όφελός τους.

Κονστρουκτιβισμός.Ο κονστρουκτιβισμός αναφέρεται στο ότι αντικειμενική πραγματικότητα δεν υπάρχει.

Κατασκευάζεται από τα άτομα και τις ομάδες ατόμων.Ενα από τα κυρίαρχα γνωστικά μοντέλα. Εχει επηρεάσει όχι μόνο την ψυχολογία αλλά και την φιλοσοφία, την κοινωνιολογία, την τέχνη τη λογοτεχνία Οι ρίζες του βρίσκονται στην Καντιανή φιλοσοφία και θεωρία για τον αγνωστικισμό, που λέει ότι ο άνθρωπος δεν έχει πρόσβαση στην εξωτερική πραγματικότητα με αντικειμενικό τρόπο αλλά μέσα από τις γνωστικές και τις ψυχολογικές του δομές. Με αυτή την έννοια αντιλαμβάνεται αλλά και συμμετέχει στην κατασκευή και όχι στην αντικειμενική προσέγγιση της πραγματικότητας.

Κρίση Γνωμοδότηση, αποφασιστικότητα αλλά και κίνδυνος από κάποια ασθένεια που μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο. Η ψυχολογία αποδέχεται την «κρίση» ως δίοδο για την ανακούφιση από ψυχικές εντάσεις, ως λύση και αποφόρτιση συσωρρευμένων και απωθημένων συναισθημάτων, όταν οι αντιλήψεις, οι εκλογικεύσεις των ζητημάτων της ζωής αδυνατούν να κρατήσουν μια καλή καθημερινότητα για τις καταστάσεις, τις σχέσεις και το περιβάλλον. Η κρίση είναι μια υπενθύμιση για την ευαλωτότητα, το εφήμερο και την επισφάλεια από τις συνθήκες της ζωής που αναζητά μια διαφορετική γνωστική και ψυχική αντιμετώπιση

ΜελαγχολίαΚατάσταση ψυχικής διάθεσης που χαρακτηρίζεται από συνεχή ανησυχία, οκνηρία,θλίψη, αυτομομφή, εκνευρισμό, αδιαφορία, αδυναμία, αίσθηση του αβοήθητου, ματαίωση σχεδίων, αυτολύπηση, αυτοεγκατάλειψη κλπ. Πλησιέστερος ελληνικός όρος δείχνει να είναι η α-κηδία ( κήδος=φροντίδα), δηλαδή έλλειψη φροντίδας του εαυτού και των αναγκών του. Ο μελαγχολικός ζει στο παρελθόν, κινείται προς τα πίσω. Η διαφορά ανάμεσα στη θλίψη και τη μελαγχολία είναι ότι ο θλιμμένος ξέρει την αιτία της θλίψης του, αναγνωρίζει συγκεκριμένες απώλειες, ενώ ο μελαγχολικός δεν ξέρει τί ακριβώς έχει χάσει

Μηχανισμοί ΑμυναςΟ ψυχικός τρόπος, που αντιμετωπίζει ένας ενήλικας τον ψυχικό πόνο, την απειλή και το άγχος, που τους προκαλούν άλλοι άνθρωποι ή καταστάσεις. Οι μηχανισμοί άμυνας αφορούν περισσότερο μια σχέση του Εγώ και των ενορμήσεων, μια προσπάθειά Εγώ να αλλάξει, να απομακρύνει ή να τροποποιήσει οποιαδήποτε εσωτερική σύγκρουση, που αντιμετωπίσθηκε κάποτε με ψυχικό κόστος. Αν και ανακουφίζουν δε λύνουν αυτές τις εσωτερικές συγκρούσεις.Οι μηχανισμοί άμυνας του Εγώ διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα. Είναι ο τρόπος, που ο εαυτός επιλέγει να αντιμετωπίσει τον εσωτερικό ή εξωτερικό κίνδυνο και την απειλή του συναισθηματικού πόνου. Πολλές φορές αυτός ο κίνδυνος δεν είναι αληθινός αλλά περισσότερο ανάγεται σε πρώιμες εμπειρίες του παρελθόντος. Οι αμυντικοί μηχανισμοί, συνειδητοί ή ασυνείδητοι, μας ανακουφίζουν από το άγχος, την εσωτερική δηλαδή ένταση που προκαλούν οι συγκρούσεις με τον εαυτό μας, με τους άλλους ή τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Συνήθως, είναι ασυνείδητοι και εξυπηρετούν τις ασυμβίβαστες με τις πεποιθήσεις μας και την λογική μας επιθυμίες ή τις « παράλογες» κατά τη γνώμη μας απαιτήσεις των άλλων, αυτές δηλαδή που αδυνατούμε να ικανοποιήσουμε.Οι αμυντικοί μηχανισμοί είναι πάρα πολλοί, όλοι δεν χρησιμοποιούν όλους. Συνήθως, αυτοί που χρησιμοποιούν λιγότερους ή αυτούς που ονομάζονται « ώριμοι μηχανισμοί άμυνας» ( χιούμορ, αλτρουισμός, μόνωση του συναισθήματος κλπ), αντί των « ανώριμων μηχανισμών άμυνας» ( άρνηση) έχουν πίσω τους μια πιο φυσιολογική

παιδική ηλικία, μια καλύτερη επεξεργασία και λύση των παιδικών βιωμάτων.Η αντιμετώπιση των εμπειριών στη ζωή με την χρήση μόνο αμυντικών μηχανισμών οδηγεί στην ανάπτυξη νευρωσικών συμπτωμάτων ή στην δυσλειτουργία του ατόμου στην διαπροσωπική και επαγγελματική του ζωή, επειδή διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα. Είναι προτιμότερο να προσπαθούμε να δείχνουμε τα αληθινά μας συναισθήματα, χωρίς λογοκρισία και φόβο για το πώς θα τα εκλάβει ο άλλος.Μερικές από τις πιο γνωστές άμυνες είναι:* Άρνηση:Το απειλητικό γεγονός ή πρόσωπο δεν υπάρχει δεν συμβαίνει αυτό που, στην πραγματικότητα, συμβαίνει.* Διαχωρισμός:Στον μηχανισμό αυτόν ενδοβολές και ταυτοποιήσεις αντιθετικού χαρακτήρα παραμένουν ξεχωριστές και έτσι εμποδίζεται η σύνθεση ολοκληρωμένου εαυτού και σταθερής ταυτότητας. Άτομα, που χρησιμοποιούν τον μηχανισμό αυτόν, βλέπουν τον εαυτό τους και τους άλλους άλλοτε σαν «ολοκληρωτικά καλούς» κι άλλοτε σαν «ολοκληρωτικά κακούς» , χωρίζουν τον κόσμο σε καλό και σε κακό, με απόλυτο τρόπο.* Διχοτόμηση:Το Εγώ κατηγοριοποιεί καταστάσεις και πρόσωπα σε πολύ καλά ή σε πολύ κακά, με απότομο και αιφνιδιαστικά μετακινούμενο τρόπο.* Εκλογίκευση:Λογικές εξηγήσεις για απαράδεκτες, κατά το άτομο, συμπεριφορές και συναισθήματά του. Στον αμυντικό αυτόν μηχανισμό η μη αποδεκτή συμπεριφορά, κίνητρα ή συναισθήματα δικαιολογούνται με τη λογική ή γίνονται συνειδητά ανεκτά με λογικές (αλλά μη σωστές) εξηγήσεις. Πρόκειται για μια συμπεριφορική απάντηση (συνήθως πράξη) σε μια ασυνείδητη εξόρμηση ή παρόρμηση , με σκοπό την προσωρινή μερική ανακούφιση της εσωτερικής τάσης και την αποφυγή της επίγνωσης της πραγματικής αιτίας.* Ελεγχος:Υπερβολική προσπάθεια διαχείρησης εξωτερικών γεγονότων ή καταστάσεων, που προκαλούν επώδυνες ψυχικές συνέπειες , άγχος και δυσάρεστα συναισθήματα* Ενδοβολή:Εσωτερίκευση ενός αντικειμένου ή προσώπου, με στόχο την αποφυγή της απώλειάς του και της οδύνης, που την συνοδεύει.* Εκδραμάτιση:Βίωση των επιθυμιών με παρορμητικό τρόπο, επειδή το Εγώ προτιμά να ενδώσει παρά να αναβάλει την ικανοποίηση των επιθυμιών.* Ματαίωση:Είναι ο μηχανισμός με τον οποίο ένα άτομο εκδραματίζει συμβολικά με αντίθετο τρόπο κάτι μη αποδεκτό απέναντι στο οποίο το εγώ πρέπει να αμυνθεί. Η εκδραμάτιση επαναλαμβάνεται πολλές φορές με σκοπό την ανακούφιση του άγχους, που προέρχεται από μη αποδεκτές ασυνείδητες ενορμήσεις. Πρόκειται για αρκετά πρωτόγονο αμυντικό μηχανισμό, ένα είδος μαγικής εξιλεωτικής πράξης, που παρατηρείται συνήθως στην ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή, π.χ. καταναγκαστικό επαναληπτικό πλύσιμο των χεριών (σαν εξιλεωτική κάθαρση από μη αποδεκτές σεξουαλικές ή επιθετικές ενορμήσεις).* Μετάθεση:Με τον μηχανισμό αυτόν συναισθήματα, ιδέες ή επιθυμίες μεταφέρονται από το αρχικό τους αντικείμενο σε ένα πιο αποδεκτό υποκατάστατο. Είναι ο βασικός μηχανισμός που ψυχαναλυτικά θεωρείται ότι δημιουργεί τις φοβίες συμπληρώνοντας

την απώθηση και ακολουθούμενος από αποφυγή του φοβικού πια υποκατάστατου (π.χ. μετάθεση της επιθετικότητας ενός παιδιού και του φόβου τιμωρίας γι’ αυτήν από τον πατέρα σ’ ένα σκύλο και δημιουργία φοβίας των σκύλων). Μετάθεση, όμως, ανευρίσκεται σαν μηχανισμός και στις καθημερινές εκδηλώσεις της ζωής, όπως όταν ένα άτομο «βγάζει» το θυμό στην οικογένεια του, ενώ απευθύνονταν ο θυμός αυτός βασικά προς το αφεντικό του* Μόνωση (του συναισθήματος):Πρόκειται για τον αποχωρισμό μιας ιδέας ή μνήμης από τη συνοδό συναισθηματική της επένδυση και γενικά για την απομάκρυνση των συναισθημάτων από τη συνείδηση. Ο αμυντικός αυτός μηχανισμός είναι χαρακτηριστικός σε ψυχαναγκαστικό καταναγκαστικό στιλ ζωής και σε ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή της προσωπικότητας και χρησιμοποιείται για να προφυλάξει τα άτομα αυτά από απειλητικά ή μη αποδεκτά συναισθήματα, σεξουαλικά ή επιθετικά. Στην ψυχαναγκαστική καταναγκαστική νεύρωση, βέβαια, η μόνωση θεωρείται ψυχαναλυτικά ως ο βασικός μηχανισμός, που ακολουθείται από την αντισταθμιστική συμπτωματολογία και τη ματαίωση, ενώ στην ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας ή στυλ ζωής η μόνωση σχετίζεται στενά με τον μηχανισμό της διανοητικοποίησης.* Προβολή:Δυσάρεστα συναισθήματα του Εγώ χρεώνονται σε κάποιο άλλο πρόσωπο, το οποίο γίνεται μισητό και επικίνδυνο. Οποιο κομμάτι του εαυτού μας αρνιόμαστε ότι το έχουμε , το έχουμε κρύψει ή δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει το αναγνωρίζουμε στους άλλους. Τα οδυνηρά συναισθήματα αποδίδονται όχι στον εαυτό αλλά σε ένα άλλο πρόσωπο. Έτσι, το άτομο διευθετεί την οδύνη του και αποφεύγει τον πόνο για την μη εκπλήρωση των επιθυμιών του.* Χιούμορ:Ο μηχανισμός αυτός επιτρέπει την έκφραση βασικά αγχογόνων συναισθημάτων και ιδεών χωρίς την πρόκληση άγχους (τόσο στο άτομο που τον χρησιμοποιεί όσο και στους άλλους που συμμετέχουν) με εστιασμό στην αστεία ή ειρωνική πλευρά τους. Έτσι απαγορευμένες επιθυμίες μπορούν να εκφρασθούν με μορφή αστείου και να μην εκδραματισθούν.

ΜνήμηΛειτουργία και ιδιότητα του εγκεφάλου, άμεση η σχέση της με τη μάθηση εξαιτίας των ιδιοτήτων της να διατηρεί, να αναγνωρίζει, να ανακαλεί και να αναπλάθει πληροφορίες, με ειδικότητα ( από το είδος, το ειδέναι =εικόνα) την προετοιμασία, την οικειοποίηση, την διατήρηση και την ανάμνηση της πληροφορίας

ΜυθοπλασίαΕφεύρεση του πιθανού εξαιτίας έντονου κινήτρου ή υπερδιέγερσης. Πρόκειται για μνημονικό λάθος.

ΝεύρωσηΤο σύνολο των επιβλαβών παιδικών αμυνών, συναισθημάτων και συμπεριφορών, που διατηρούνται στον ενήλικα και μπαίνουν σε λειτουργία ασυνείδητα π.χ φόβος για σκοτάδι, φόβος απόρριψης

ΝοοτροπίαΤο σύνολο των στάσεων, η εσωτερική, ψυχική και πνευματική διεργασία ενός ή

πολλών ανθρώπων απέναντι στη ζωή, που κατευθύνει την εκδήλωση των συμπεριφορών.

Ντετερμινισμός (αιτιοκρατία)Φιλοσοφική θεωρία, σύμφωνα με την οποία τα πάντα είναι καθορισμένα και προβλέψιμα, τα γεγονότα αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες αιτίες. Εκφράζει την ανθρώπινη ανάγκη να προβλέπει, να γνωρίζει και να ελέγχει την εξέλιξη και την πραγματικότητα. Στη κοινωνία, ο ντετερμινισμός εκφράζεται από τον Spenser και τον Auguste Le Compte. Σήμερα, η αιτιοκρατία έχει περάσει ανεπιστρεπτί.

ΝτροπήΕντονη ανησυχία, δυσφορία και φόβος έκθεσης για ελλείμματα προσωπικότητας, αίσθημα προσωπικής και κοινωνικής ανεπάρκειας, μη ολοκληρωμένος εαυτός. Το αντίθετό της είναι η υπερηφάνια

ΟμοφοβίαΟ φοβος για τον ερωτισμό προς το ίδιο φύλο εμφανίζεται κοινωνικά με πολλούς τρόπους. Αν και δεν διώκεται ως παράνομη, η ομοφυλοφιλία θεωρείται ακόμα κοινωνικά απαράδεκτη επιλογή, με αποτέλεσμα τις διακρίσεις σε βάρος των ομοφιλόφιλων, οι οποοίοι επιλέγουν να αποκρύπτουν τη σεξουαλική τους επιλογή.Οι σεξουαλικές μειονότητες προσπαθούν να κρατήσουν μακριά την ιδιωτική τους ζωή, γεγονός απαράδεκτο για ελεύθερες κοινωνίες

ΟπορτουνισμόςΕλιγμοί και εκμετάλλευση ιδεολογιών, καταστάσεων και συγκυριών, με βάση τα προσωπικά συμφέροντα ή τα συμφέροντα μιας άλλης ιδεολογικής ομάδας

ΟρθολογισμόςΦιλοσοφική θεωρία, σύμφωνα με την οποία η μόνη αληθινή και βέβαιη γνώση προέρχεται από τις διεργασίες της νόησης και όχι της εμπειρίας. Στηρίζεται σε λογικές αρχές και κανόνες, που δεν χρειάζονται επαλήθευση, ενώ η εμπειρία δεν είναι βέβαιη αλήθεια ( Πυθαγόρειοι, Σωκράτης, Πλάτωνας , Σπινόζα και ο νεότερος Καρτέσιος « cogito, ergo sum”)

ΟριαΗ ικανότητα να περιφρουρεί κάποιος τον εαυτό του, τα σχέδια και τις επιθυμίες του από τους άλλους, να μπορεί να λέει «όχι» χωρίς τύψεις και θυμό, αρκεί να είναι μικροί φράκτες και όχι ψηλά τείχη ( ανεξαρτησία χωρίς ακαμψία)Η σταθερότητα, ο βαθμός και η ένταση που ένα άτομο ή ένα σύστημα ( π.χ η οικογένεια) διαφοροποιείται από το περιβάλλον. Τα όρια είναι προτιμότερο να είναι ευέλικτα, δηλαδή να μπορούν να ανοίξουν και να κλείσουν με ευκολία και σταθερότητα, προκειμένου να μην υπάρξει απομόνωση και αποκλεισμός νέων εμπειριών.

ΠειθαρχίαΜια σειρά από αρχές και αξίες στη ζωή, που βοηθούν στ λύση των προβλημάτων της ζωής:Αναβολή της ευχαρίστησης- Προσωπική ευθύνη για το κάθε τι- αφοσίωση στο σκοπό- επιλογή της καλύτερης δυνατής λύσης

ΠεριφρόνησηΥποτίμηση της αξίας κάποιου, ταπεινωτική συμπεριφορά ή μια μορφή κακίας εναντίον του αλλά και μεταφορική έννοια που δείχνει την αντιπαράθεση, την προτίμηση κάποιου σοβαρότερου αγαθού σε σχέση με κάποιο άλλο π.χ περιφρόνηση των χρημάτων

ΠόνοςΠολυσήμαντη έννοια, συνώνυμη με την οδύνη, την απόγνωση, τον μόχθο, τα βάσανα, την απελπισία.

ΠρόβλημαΚατάσταση που προξενεί πόνο ( βλ. έννοια πόνου ), στενοχώρια, μελαγχολία, θυμό, φόβο και άγχος. Μπορεί να κινητοποιήσει το θάρρος, παράγοντας γνώση αλλά και να ακινητοποιήσει αυτόν , που το αντιμετωπίζει. ” Τα πράγματα που πληγώνουν, διδάσκουν”.

Προβολή( βλ. Και Μηχανισμοί Αμυνας)Ψυχική διαδικασία, με βάση την οποία βλέπουμε δικά μας χαρακτηριστικά στους άλλους: Εγωισμός, θυμός, αδυναμίες αλλά και τρυφερότητα, ευφυϊα, δύναμη καταλογίζονται στους άλλους ενώ ανήκουν σε μας. Μοιάζει με θεατρική σκηνή, με πρωταγωνιστές άλλους και σκηνοθέτες τον εαυτό μας. Δείχνει δυσκολία να παραδεχθεί κάποιος τα δικά του συναισθήματα.

ΠροσκόλλησηΕξάρτηση, πολύ στενή σχέση μεταξύ ατόμων. Δικαιολογείται μεταξύ μητέρας και παιδιού σε πρώιμα αναπτυξιακά στάδια. Αντιστρατεύεται την ελευθερία, την αυτονομία και την ατομική βούληση.

Προσφορά Η πεποίθηση ότι κάποιος διαθέτει αρκετά για να τα μοιραστεί, η ικανότητα να αναγνωρίζει ποιές είναι οι ανάγκες των άλλων και τι ακριβώς χρειάζονται. Ο εγωισμός και η μικρόψυχη διάθεση εμποδίζουν την ανάπτυξη αυτής της ικανότητας.Πρέπει νάχεις ένα εαυτό για να δώσεις ή πρέπει να έχουμε για να δώσουμε. Δεν μπορούμε να χαρίσουμε π.χ ευτυχία, αν εμείς νιώθουμε δυστυχισμένοι, όπως δεν θα μπορούσαμε να χαρίσουμε 12 πορτοκάλια, αν είχαμε μόνο 11.

ΠροσωπικότηταΗ προσωπικότητα (Personality), προέρχεται από τη λατινική λέξη persona (πρόσωπο) και περιλαμβάνει τα σταθερά δομημένα χαρακτηριστικά ενός ατόμου που προέρχονται από τις δυνατότητες, τις επιθυμίες, τις εμπειρίες, τις πεποιθήσεις και τις αξίες του, τα σχέδια ζωής και τα στοιχεία της ιδιοσυγκρασίας του. Με τα στοιχεία αυτά, το άτομο παρουσιάζεται στο περιβάλλον του.Ο ορισμός της προσωπικότητας από τους θεωρητικούς της Ψυχολογίας καθορίζεται διαφορετικά και ανάλογα με τον προσανατολισμό τους.( Μοντέλα μάθησης, ψυχοδυναμική κατεύθυνση, ψυχαναλυτική κλπ).Στην καθημερινή ζωή, ο όρος « προσωπικότητα» χρησιμοποιείται για να δώσει μια γενική εικόνα για κάποιο άτομο: « Αυτός ή εκείνη έχει ωραία ή κακή προσωπικότητα» και, πολλές φορές, συνοδεύεται από εκλαϊκευμένη χρήση ή αντίληψη των ψυχολογικών όρων, πράγμα που οδηγεί σε παρεξηγήσεις ή

στιγματισμούς ανθρώπων.Καθοριστικά στοιχεία της προσωπικότητας του κάθε ατόμου είναι:

* Η αυτοαντίληψη, ή αυτοαναφορά ο τρόπος, δηλαδή, που περιγράφουμε τον εαυτό και τις ικανότητές μας, που απαντάμε στο «Εγώ είμαι» όταν αναλαμβάνουμε κάποιους ρόλους στην ζωή (πατέρας, σύζυγος, φίλος, εργαζόμενος κλπ)

* Η αλληλεπίδραση, συμβολική ή πραγματική ,που έχουμε με τους άλλους στην κοινωνία, δηλαδή το πώς φανταζόμαστε ότι μας βλέπουν οι άλλοι, αν και πώς μας κρίνουν και

* Το συναίσθημα υπερηφάνειας ή ντροπής, που πηγάζει από την παραπάνω στοιχεία. Το άτομο, προσπαθεί να ανταποκριθεί με τον καλύτερο τρόπο στον κοινωνικό περίγυρο, υιοθετεί κοινωνικά αποδεκτούς ρόλους για να δημιουργήσει καλύτερες εντυπώσεις. Αυτή η προσπάθεια αλλοιώνει τον πραγματικό εαυτό, φέρνοντας στο προσκήνιο ψευδείς και κατασκευασμένους από τους άλλους εαυτούς.

Αν και υπάρχουν πολλές διαφορετικές απόψεις για την έννοια του εαυτού και της προσωπικότητας, άλλοι θεωρητικοί εστιάζουν σε δυο άξονες, που διαμορφώνουν την προσωπικότητα του ατόμου:

* Τη μοναξιά

* Το σχετίζεσθαι, αν δηλαδή για το άτομο έχει σημασία η σχέση με τους άλλους ή η απομόνωση από αυτούς.

Τα όρια μιας τέτοιας επιλογής δεν είναι απόλυτα. Αντίθετα, αρκετοί άνθρωποι οργανώνουν την ζωή τους ή τον εαυτό τους στην μοναξιά ή τη σχέση, ανάλογα με τις συνθήκες της ζωής τους, τις βαθύτερες αξίες και τις κατά περίπτωση επιλογές τους.

Η κατανόηση της προσωπικότητας προϋποθέτει τόσο την αναγνώριση και αποδοχή των ατομικών στοιχείων μας όσο και τον σεβασμό των στοιχείων των άλλων.

Σημαίνον/ΣημαινόμενοΟ J. Derrida ανέπτυξε την θεωρία του Αποδομισμού. Ο λόγος, οι έννοιες αποδομούνται και κατά συνέπεια ολόκληρος ο κόσμος. Καμιά έννοια δεν είναι μονοσήμαντη αλλά αντίθετα απόλυτα σχετική με την σημασία που αποδίδει κάποιος. Το νερό π.χ μπορεί να είναι ένα ποτήρι, οι σταγόνες νερού κλπ ή ό,τι άλλο έρχεται στον νου εκείνη τη στιγμή και κάτω από συνθήκες.

ΣνομπισμόςΑπό τη λατινική έκφραση sine nobilitate δηλαδή χωρίς τίτλο ευγενείας. Αυτός που σνομπάρει κάποιον τον θεωρεί ταπεινής καταγωγής. Αυτός που σνομπάρει ουσιαστικά είναι υπερόπτης, προβάλλει στους άλλους την καταγωγή ή τα χρήματα ή την κοινωνική θέση ως διακριτικό στοιχείο υπεροχής του.

Σολιψισμός1. Φιλοσοφική / επιστημολογική θεωρία σύμφωνα με την οποία το μόνο που μπορούμε να γνωρίζουμε (με βεβαιότητα) είναι η προσωπική μας αντίληψη / συνείδηση. Ο εξωτερικός κόσμος -που μπορεί να μην είναι καν υπαρκτός- δεν είναι

προσβάσιμος από τη γνώση μας (δε μπορεί δηλ. να γίνει κτήμα της).2. Μεταφυσική πεποίθηση οτί ο κόσμος είναι δημιούργημα μόνο του μυαλού του καθενός ανθρώπου. Αρά δεν υπάρχει τίποτα έξω από τη σκέψη μας.

Το ” στίγμα” της ασθένειαςΕνα ακόμη αρνητικό κοινωνικό στερεότυπο, που δείχνει την ανθρώπινη σκληρότητα και επιθετικότητα. Αδικαιολόγητοι φόβοι, ελλειπής ή διαστρεβλωμένη ενημέρωση, το ‘στίγμα” αποδίδει εύκολα χαρακτηριστικά παθολογικής προσωπικότητας στον συνάνθρωπο, που υποφέρει από χρόνια ή ανίατη ασθένεια. Αυτόματα και απλοϊκά, θεωρείται μη ικανός για εργασία, κοινωνικότητα και ισότιμη κοινωνική ένταξη.

Πίσω από το στίγμα- και ειδικά όταν πρόκειται για ψυχική ασθένεια- είναι ο μύθος της τρέλας και ο φόβος της εγκληματικότητας.Να μην ξεχνάμε ότι η ζωή είναι απρόβλεπτη, ότι ο καθένας μπορεί να βρεθεί στη θέση του ‘ στιγματισμένου” και κοινωνικά περιθωριοποιημένου, να βρεθεί στη δεινή θέση να αντιμετωπίσει την απανθρωπιά, στην οποία κι εκείνος συνέβαλε με τη στάση, τη συμπεριφορά ή την αδιαφορία του.

ΣυναίσθημαΕίναι η μεταγραφή των γεγονότων ή των σκέψεων ή και τα δυο μαζί: Μια σκέψη ή ένα γεγονός προκαλεί ένα από τα βασικά συναισθήματα π.χ άγχος, θυμό, θλίψη ή χαρά ή και αποχρώσεις των βασικών συναισθημάτων π.χ δυσφορία, στενοχώρια, οργή, ευτυχία κλπ

Συναισθηματική ΝοημοσύνηΗ ικανότητα να είναι κάποιος ενήμερος για τα συναισθήματα τα δικά του και των άλλων, τις λεπτές αποχρώσεις τους, καθώς και η ικανότητα να κινητοποιείται, να προσαρμόζεται και να αλλάζει τη ζωή του, σύμφωνα με τις συνθήκες. Αυτογνωσία, κίνητρα και νόημα ζωής , διαχείριση σχέσεων, ενσυναίσθηση και αποδοχή των άλλων είναι μερικές από τις συναισθηματικές δεξιότητες της συναισθηματικής νοημοσύνης.

ΣυγγνώμηΗ κατάσταση εκείνη, που επιτρέπει στο συμβάν και στις δυσάρεστες αναμνήσεις να ξεθωριάζουν μέχρι να ξεχαστούν τελείως . Η συγγνώμη αφήνει χώρο στην προσπάθεια να συνεχίσεις με κάποιον, πετώντας στην άκρη ένα δυσάρεστο γεγονός.

ΣύγκρισηΟ άνθρωπος είναι από τη φύση του ανήσυχος, σχετικά με τη θέση του στην κοινωνία, τις ψυχολογικές διαστάσεις του, την εμφάνιση, τις ικανότητες ή τις πεποιθήσεις του. Η σύγκριση, ως ένα βαθμό, του δίνει την δυνατότητα να αυτοπροσδιορισθεί. Η υπερβολή, κάποιος δηλαδή να αυτοπροσδιορίζεται μόνο μέσα από τους άλλους, οδηγεί σε ετεροκαθορισμό, φόβο πρωτοβουλίας, αδυναμία να προχωρήσει σε συγκρούσεις, έλλειμμα αυτοπεποίθησης και αδυναμία να υποστηρίξει τον εαυτό του, διακινδυνεύοντας να μην είναι αρεστός.

Συναισθηματική σύγκλιση Είναι γνωστή η συναισθηματική αλληλεπίδραση στην ανθρώπινη επικοινωνία.Με τον όρο « συναισθηματική σύγκλιση» χαρακτηρίζεται η τάση να παρουσιάζουν καταθλιπτική διάθεση και άτομα που βρίσκονται σε συχνή επαφή με κάποιον που υποφέρει από κατάθλιψη, νιώθει μπερδεμένος στο δικό του φαύλο κύκλο Στην

προσπάθειά τους να του αλλάξουν με κάθε τρόπο τη διάθεση ή τον τρόπο σκέψης και ζωής, βιώνουν οι ίδιοι άγχος και αδυναμία να τον επηρεάσουν, με αποτέλεσμα να εμπλέκονται σε ένα ακόμα φαύλο κύκλο κοινών συμπεριφορών, χωρίς διακριτά και σταθερά συναισθηματικά όρια.Ενα παράδειγμα συνειδητής- επιθετικής συναισθηματικής σύγκλισης είναι το παρακάτω απόσπασμα από το φημισμένο βιβλίο του Οσκαρ Γουάϊλντ De Profundis

...Αποφάσισα να ζήσω, φορώντας όμως για πάντα το ρούχο της κατήφειας, όπως ο βασιλιάς δεν αποχωρίζεται την πορφύρα-να μη χαμογελάσω ποτέ πια-να σκορπίζω το πένθος σε όποιο σπίτι μου άνοιγε την πόρτα του, να αναγκάσω τους φίλους μου να συγχρονίσουν το βήμα τους στο δικό μου θλιμμένο βήμα, να τους διδάξω πως η μελαγχολία είναι το αληθινό μυστικό της ζωής, να τους δηλητηριάσω τη ζωή με μια ξένη θλίψη, να τους φαρμακώσω με τον πόνο μου. Τώρα νιώθω πολύ διαφορετικά. Καταλαβαίνω πως θα ήταν μεγάλη αχαριστία και αγένεια να κρεμάω μούτρα όταν θα δέχομαι επισκέψεις από φίλους για να τους αναγκάσω να κρεμάσουν κι αυτοί, ως ένδειξη ότι συμπάσχουν μαζί μου. Η να τους κάνω το τραπέζι, βάζοντά τους να καθίσουν αμίλητοι για να γευτούν πικρά χόρτα και κρατικά μαγρειρεμένα για επικήδειο γεύμα. Πρέπει να μάθω πώς θα γίνω χαρούμενος και ευτυχισμένος…

ΣυνείδησηΗ ικανότητα να σκεφτόμαστε, να συναισθανόμαστε τον εαυτό, να βλέπουμε και να καταλαβαίνουμε τον εαυτό μας, τον κόσμο και τη ζωή, τόσο ως μάρτυρες όσο και ως παρατηρητές

ΣυνέπειαΑντιστοιχία λόγων και έργων. ( Συνεπής, συν+ έπος= αυτός που τιμά τα λόγια του και ενεργεί ανάλογα)

ΣχέσηΗ ικανότητα να βρίσκει κάποιος τί τον ενώνει και όχι τί τον χωρίζει από τους άλλους

Υπαρξιακή αγωνίαΗ αγωνία για το ανεξερεύνητο νόημα ζωής, η αδιάκοπη γνώση για την προσωρινότητα της ζωής, η εξουδετέρωση του εγώ

ΥπαρξισμόςΦιλοσοφικό ρεύμα του 20ού αιώνα. Υποστηρίζει την “αρχή της αυτοδέσμευσης”, την ” αρχή της βούλησης και της ελευθερίας, πέραν των κοινωνικών συνθηκών, ότι η ύπαρξη προηγείται της ουσίας, ο άνθρωπος δεν είναι απρόσωπη οντότητα αλλά υπάρχον πρόσωπο, δεν έχει έμφυτες ιδιότητες αλλά διαμορφώνεται από την προσωπική του δράση. Αρα ευθύνεται για την διαμόρφωσή του.Κύριοι εκπρόσωποι:Κίκεργκααρ, Νίτσε, Σαρτρ, Καμύ,, Γιάσπερς. Υπαρξιακοί ψυχοθεραπευτές: Γιάλομ, Φρανκλ

ΥπνοβασίαΔιαταραχή του ύπνου, που παρουσιάζεται συνήθως σε έφηβους αλλά και σε μικρότερης ηλικίας παιδιά. Το παιδί ξυπνά, περπατά μέσα ή και έξω από το σπίτι, χωρίς να θυμάται το πρωί το γεγονός. Η γνωμάτευση παιδονευρολόγου είναι απαραίτητη, επειδή μπορεί να οφείλεται σε επιληπτικά ισοδύναμα ή σε υποσυνείδητα δυναμικά και στρες οπότε χρειάζεται παιδοψυχολόγο.

Υποτίμηση Περιφρόνηση, απώλεια εμπιστοσύνης, η υποτίμηση μας επιτρέπει να ανεχόμαστε κάθε είδους απογοητεύσεις με λιγότερο θυμό.Ο μύθος του Αισώπου για την αλεπού και τα άγουρα σταφύλια περιέχει συμβολικά την υποτίμηση ως βολική άμυνα ενάντια στο χρήμα, τη ματαίωση σε όνειρα και προσδοκίες, τα πρόσωπα και τις δύσκολες καταστάσεις. Υποτιμούμε αυτό που θαυμάζουμε ή που θα θέλαμε εφόσον δεν μπορούμε να το έχδουμε..Αν και προσφέρει προσωρινή ανακούφιση, η υποτίμηση περιέχει συχνά γκρίνια, κριτική και μικροπρέπεια που δεν οδηγεί σε καλυτέρευση της ποιότητας ζωής.

Φαινομενολογίαφιλοσοφικό κίνημα που αποδέχεται τα πράγματα όπως είναι. Αρχικό της σύνθημα “πίσω στα ίδια τα πράγματα!” με κάθε κόστος να αναγνωρίσουμε αυτό που υπάρχει

ΦιλίαΣχέση που αποκλείει τον ανταγωνισμό, την ιδιοτέλεια, την προσδοκία και την απογοήτευση.

ΦονταμενταλισμόςΣυντηρητικές, μαχητικές και θρησκευτικές αντιλήψεις θεωρούνται το ” θεμέλιο” αυτής της θρησκευτικής αντίληψης που αποκλείει τον εκσυγχρονισμό και την νεοτερικότητα

ΦροντίδαΣυναισθηματική δεξιότητα, η ικανότητα για καλή διάθεση,ευσπλαχνία, τρυφερότητα, καλοσύνη, αφιέρωση χρόνου και προσπάθειας, προσοχή στις προσωπικές ανάγκες και στις ανάγκες των άλλων.

ΨυχήΠνεύμα, αέρας, πνοή, ζωτική δύναμη που δεν φαίνεται και δεν αγγίζεται, κάτι που προκάλεσε πολλές μεταφυσικές και εσωτερικές ανησυχίες

ΨυχοθεραπείαΠροσπάθεια εξάλειψης δυσάρεστων ψυχικών συμπτωμάτων ή σχέσεων με το περιβάλλον και τους άλλους, με την βοήθεια ψυχοθεραπευτή. Η Ψυχοθεραπεία έχει πολλές κατευθύνσεις: Ψυχανάλυση, υπαρξιακή, γνωσιακή, συστημική, ολιστική ( gestalt therapy). Κάθε μια εστιάζεται διαφορετικά στην επίλυση των προβλημάτων. Είναι πολύ σημαντικό να επιλέξει κάποιος το είδος της ψυχοθεραπείας που του ταιριάζει και γι αυτό είναι καλό να ζητά να ενημερώνεται για το κάθε είδος.

ΨυχολογιοποίησηΗ τάση να ερμηνεύουμε τους άλλους με ψυχολογικούς όρους παθολογίας, για παράδειγμα “είσαι παρανοϊκός, αυτός είναι νάρκισσος, επιθετικός κλπ”. Από τη στιγμή που θα του ” κολλήσουμε” αυτή την ταμπέλα κάθε τι που λέει ή κάνει το ερμηνεύουμε ως εκδήλωση παράνοιας, ναρκισσισμού κλπ. Ο Moscovici χαρακτηρίζει τη διαδικασία ψυχολογιοποίησης ως ” μια στρατηγική χοντροκομμένη, βάρβαρη και υποχθόνια, που μετατρέπει την επικοινωνία από ” λόγο για τα πράγματα, σε λόγο για τα πρόσωπα και τον χαρακτήρα τους, με αποτέλεσμα ό,τι και να πουν να μην βρίσκει απήχηση”. Από το βάρος της ψυχολογιοποίησης υποφέρουν όλοι όσοι, ως άτομα και ομάδες ατόμων, έχουν κάτι καινούριο να πουν. Ο φόβος μπροστά στις αλλαγές που μπορεί να επιφέρει αυτό το καινούριο, ο κλονισμός της σταθερότητας, που έχουν

δημιουργήσει οι παλιές αντιλήψεις, οδηγούν στην προσπάθεια να ακυρωθεί κάθε καινούρια και πολλές φορές προοδευτική αντίληψη, φορτώνοντας τα άτομα ή τις ομάδες με ιδιότητες τρέλλας ή παθολογίας.Για παράδειγμα η σεξουαλική επανάσταση, ο φεμινισμός, οι διαφορετικές αντιλήψεις για τις σχέσεις των δυο φύλων αντιμετωπίσθηκαν και με αυτή την, πραγματικά παντοδύναμη, στρατηγική, που ήθελε τις φεμινίστριες υστερικές, ” αντρογυναίκες” άσχημες ή ανίκανες να έχουν ερωτικές σχέσεις.

ΨυχολόγοςΣτην καθημερινή ζωή είμαστε όλοι ψυχολόγοι. Η διαφορά από ένα άτομο, που κατέχει την επιστημονική γνώση της ψυχολογίας, βρίσκεται στην αντίληψη και την γνώση για το ρόλο της ανθρώπινης φύσης, την επίδραση των γονιδίων, την αξία της εμπειρίας και του ασυνείδητου και πώς αυτά εμπλέκονται και επιδρούν το ένα στο άλλο, διμορφώνοντας σκέψεις, εμπειρίες και συμπεριφορές.