Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 43

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ

ΔΕΛΤΙΟ 43ndashΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2016

O ήρωας του νέου βιβλίου της Έρσης Σωτηροπούλου είναι ο Καβάφης

laquoΤο γράψιμο είναι μια κοινωνικώς αποδεκτή μορφή σχιζοφρένειαςraquo

Πασκάλ Μπρυκνέρ laquoΟι τρομοκράτες φοβούνται τη ζωήraquo

DavidFosterWallace ndash Αυτό εδώ είναι νερό

Η λογοτεχνία στο θέατρο

Επιλογή θεμάτων

Παντελής Μάκη

Ποια είναι η συγγραφέας-φάντασμα Έλενα Φεράντε

Η σταθερή αξία των κλασικών

Περιεχόμενα

Athens Prize Literature Στους Ρίτσαρντ Φορντ και Νίκο Μάντη τα λογοτεχνικά βραβεία της Αθήνας 2

David Foster Wallace ndash Αυτό εδώ είναι νερό 4

Ποια είναι η συγγραφέας-φάντασμα Έλενα Φεράντε που έχει γίνει ο νέος λογοτεχνικός θρύλος 7 Πασκάλ Μπρυκνέρ laquoΟι τρομοκράτες φοβούνται τη ζωήraquo hellip 11

Η σταθερή αξία των κλασικών 14

Δωρεάν όλα τα βιβλία στη Νορβηγία 17

O ήρωας του νέου βιβλίου της Έρσης Σωτηροπούλου είναι ο Καβάφης 19

Απονεμήθηκαν τα κρατικά βραβεία για το 2014 στην Ελλάδα 23

laquoΤο γράψιμο είναι μια κοινωνικώς αποδεκτή μορφή σχιζοφρένειαςraquo 25

Η λογοτεχνία στο θέατρο 32

Σελ

Ιανουάριος 2016 Βιβλιοτρόπιο 43

2

Athens Prize Literature Στους Ρίτσαρντ Φορντ και Νίκο Μάντη τα λογοτεχνικά βραβεία της Αθήνας

Στον Αμερικανό μυθιστοριογράφο Ρίτσαρντ Φορντ για το βιβλίο του laquoΚαναδάςraquo (μετάφραση Θωμάς Σκάσσης εκδόσεις Πατάκη) και στον Νίκο Μάντη για το μυθιστόρημά του laquoΠέτρα ψαλίδι χαρτίraquo (εκδόσεις Καστανιώτη) απονεμήθηκε το φετινό λογοτεχνικό βραβείο της Αθήνας (The Athens Prize for Literature)

Η τελετή απονομής πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Πέμπτης στο δημαρχιακό μέγαρο παρουσία του δημάρχου Αθηναίων Γιώργου Καμίνη και με συντονιστή της τελετής τον πανεπιστημιακό και δημοσιογράφο Νίκο Μπακουνάκη

Ως προς τη βράβευση του Νίκου Μάντη η κριτική επιτροπή σημειώνει ότι το βιβλίο του επελέγη επειδή laquoαναφέρεται στο παρόν και καταβυθίζεται στη σημερινή Αθήνα και τον υπόκοσμό τηςraquo

Ο Ρίτσαρντ Φορντ έστειλε προσωπικό μήνυμα για τη βράβευσή του που διαβάστηκε από τον εκδότη Αλέξανδρο Πατάκη ο οποίος παρέλαβε το βραβείο από τον Τίμο Τζάννε εκ μέρους της χορηγού εταιρίας Mont Blanc

Το μήνυμα


3

laquoΗ βράβευση αυτή αποτελεί σημαντική τιμή για μένα καθώς και μια υπέροχη έκπληξη Και για τα δύο είμαι ιδιαιτέρως ευγνώμων

Σε μια εποχή κατά την οποία η Ελλάδα πρέπει να αισθάνεται ότι βρίσκεται στη δίνη πολλών κυκλώνων ταυτόχρονα μου προκαλεί αίσθημα ταπεινοφροσύνης να συνειδητοποιώ ότι ιστορίες σαν τη δική μου αρέσουν και τυγχάνουν της ένθερμης υποδοχής των Ελλήνων συναδέλφων μου (τους οποίους χαιρετίζω και ευχαριστώ) πόσο μάλλον που πρόκειται για ιστορίες γραμμένες πολύ μακριά από τις δικές τους ακτές σε μια μακρινή γλώσσα και πηγάζουν μάλιστα από μια χώρα τόσο αδιάφορη για τον υπόλοιπο κόσμο όσο η δική μου οι Ηνωμένες Πολιτείες

Η μετάφραση είναι φυσικά το μαγικό κλειδί Ευχαριστώ λοιπόν θερμά τις εκδόσεις Πατάκη και τον μεταφραστή του ldquoΚαναδάrdquo κ Θωμά Σκάσση για την αξιόλογη προσπάθεια και τη μεταφραστική δεινότητά του

Γιατί ασφαλώς χάρη στη μετάφραση η ldquoαμερικανική λογοτεχνίαrdquo γίνεται ldquoελληνική λογοτεχνίαrdquo και αντίστροφα όπως επίσης χάρη στη δική της γενναιοδωρία επιτρέπεται σε συγγραφείς δημιουργικής φαντασίας όπως εγώ οι οποίοι αλλιώς θα περνούσαν απαρατήρητοι να παίζουν έναν έστω μικρό ρόλο στο καταλάγιασμα αυτών των καταιγίδων που προανέφερα Όλοι μας θα παίζαμε δίχως αμφιβολία έναν τέτοιο ρόλο αν περνούσε από το χέρι μας

Όποτε συγκρούονται πολιτισμοί θρησκείες αντιμάχονται η μία την άλλη και ο ldquoάλλοςrdquo άντρας ή γυναίκα παρουσιάζεται ξαφνικά ως αντίπαλος ή εχθρός συχνά αυτό είναι αποτέλεσμα παρανοήσεων που δημιουργούνται λόγω της έλλειψης φαντασίας και της φυσικής συμμάχου


4

της της ενσυναίσθησης Αυτό είναι και το μικρό μερίδιο που πρέπει να συνεισφέρουμε εμείς οι μυθιστοριογράφοι την ελεύθερη φαντασία μας επικεντρωμένη στον συνάνθρωπο στον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας

Σας ευχαριστώ που μου δώσατε την ευκαιρία να αποπειραθώ να κάνω αυτή τη μικρή συνεισφορά ενσυναίσθησης στους αναγνώστες σας Αυτή η βράβευση από την πόλη των Αθηνών αποτελεί μεγάλη τιμή για μένα και για το βιβλίο μου και θα προσπαθήσω να φανώ αντάξιός της Μακάρι να μπορούσα να βρίσκομαι μαζί σας απόψε Σας στέλνω την ευγνωμοσύνη μου και τις θερμότερες εγκάρδιες ευχές μουraquo

Ρίτσαρντ Φορντ

Πηγή httpwwwnaftemporikigr

Της Έλενας Χατζηγιωργάκη

David Foster Wallace ndash Αυτό εδώ είναι νερό

Κάθε χρόνο στις εορτές απονομής πτυχίων στα ΚολλέγιαΠανεπιστήμια των ΗΠΑ ένας διακεκριμένος καλεσμένος δίνει μια ομιλία που στόχο έχει να εμπνεύσει να εμψυχώσει και να προετοιμάσει τους αποφοίτους να μεταβούν από την κλειστή κοινωνία των Πανεπιστήμιων στον πραγματικό κόσμο Οι ομιλητές είναι συνήθως άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών αλλά και πολιτικοί δημοσιογράφοι και άλλοι που προσαρμόζουν το περιεχόμενο της ομιλίας τους στο αντικείμενο των σπουδών των αποφοίτων Μερικές όμως ομιλίες ξεχωρίζουν και


5

αποκτούν καθολικό χαρακτήρα όπως η ομιλία του David Foster Wallace στην τελετή αποφοίτησης του Kenyon College τον Μάιο του 2005 (laquoΑυτό εδώ είναι νερόraquo μετ Κώστας Καλτσάς εκδΚριτική) Αυτό που προσδίδει δοκιμιακό χαρακτήρα και ξεχωριστή δυναμική στη συγκεκριμένη ομιλία είναι το αφαιρετικά πανανθρώπινο περιεχόμενό της από έναν -άριστο χειριστή της γλώσσας- ευφυέστατο συγγραφέα

Ο David Foster Wallace γεννήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1962 στην Ithaca της Νέας Υόρκης Ο πατέρας του James ήταν καθηγητής φιλοσοφικής και η μητέρα του Sally φιλόλογος Για την Sally η γραμματική δεν ήταν απλά ένα laquoεργαλείοraquo ήταν η είσοδος στο κλαμπ των μορφωμένων ανθρώπων Πέρα όμως από τη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία που έμαθε απrsquoτους γονείς του ο David Foster Wallace ήταν εξίσου καλός στη λογική και τους γρίφους Μεγαλώνοντας όπως ο ίδιος είχε πει σε συνέντευξή του ζούσε μια laquoσχιζοφρενική εμπειρίαraquo αφενός διάβαζε πολύ και αφετέρου αφιέρωνε πολύ χρόνο βλέποντας τηλεόραση Από μικρή ηλικία ανησυχούσε για το ότι δεν μπορεί να φανεί αντάξιος των προσδοκιών των γονιών του και το καλοκαίρι του rsquo71 ή του rsquo72 (9 ή 10 ετών τότε) παρουσίασε τα πρώτα κλινικά συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης Στην εφηβεία του έκανε δύο σημαντικές ανακαλύψεις οι οποίες ήταν καθοριστικές για την μετέπειτα πορεία του το τένις και τη μαριχουάνα Η μαριχουάνα τον βοηθούσε να κρατάει υπό έλεγχο τα συμπτώματα άγχους και παρότι οι γονείς του γνώριζαν έδειχναν ανοχή στη φαινομενικά μυστική του αδυναμία Στο σχολείο ξεχώριζε για την ευφυΐα του ήταν άριστος μαθητής αλλά σιγά ndash σιγά αποκτούσε φοβίες και ο φόβος να μην αποκαλυφθεί τον έθετε σε έναν ατέρμονα βρόχο φόβου Σε μια εποχή και μια κουλτούρα που δεν ήταν ιδιαίτερα ανεκτική στις ψυχικές παθήσεις ο ίδιος για να αμυνθεί είχε διαγνώσει τον εαυτό του με laquoιδεομηρυκαστική εμμονή υπεριδρωσία και διέγερση του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματοςraquo Φοβόταν ιδιαίτερα τις δημόσιες ομιλίες Όταν έπρεπε να μιλήσει σε κοινό τραύλιζε και η φωνή του άλλαζε τονικότητα αποκαλύπτοντας τη νευρικότητά του


6

Σπούδασε στο Amherst College με ειδικότητες στη φιλοσοφία και τη φιλολογία Εκείνα τα χρόνια ξεκινάει το συγγραφικό του έργο (The Broom of the System 1987) επηρεασμένος από τους μεταμοντέρνους συγγραφείς ΝτεΛίλο Πίντσον Άπνταϊκ και από τους φιλοσόφους Βίτγκενσταϊν και Καντ Στην Αμερική έγινε ιδιαίτερα γνωστός με τo μνημειώδες έργο του Infinite Jest (1996) ένα ογκωδέστατο (1079 σελίδες στην αμερικάνικη έκδοση) μεταμοντέρνο μυθιστόρημα (έντονα αυτοβιογραφικό) στο οποίο καταπιάστηκε με αρκετά θέματα της σύγχρονης αμερικάνικης κουλτούρας εθισμοί συναισθηματικές διαταραχές αυτοκτονία αίθουσες εντατικής θεραπείας οικογενειακές σχέσεις διαφήμιση τένις θεωρία κινηματογράφου καθώς και τις αμερικανο-καναδικές σχέσεις Πέρα απrsquo τη μυθοπλασία έγραψε και βιβλία με δοκιμιακό φιλοσοφικό χαρακτήρα όπως το Everything and More A Compact History of Infinity (2003) [ιστορία του απείρου με έμφαση στη ζωή και το έργο του Georg Cantor] και το Fate Time and Language An Essay on Free Will (2011) [κριτική στο έργο του φιλοσόφου Richard Taylor] Μαξιμαλιστής στο έργο του ήθελε να συλλάβει και να καταγράψει στο μέγιστο της αμερικανικής κουλτούρας

Στην πολυτάραχη ζωή του πέρασε αρκετά διαστήματα σε κλινικές αποτοξίνωσης και ψυχιατρικές κλινικές προσπαθώντας να διαχειριστεί τις διαταραχές του (κατάθλιψη ή μανιοκατάθλιψη και άγχος) Μετά από χρόνιες θεραπείες με αντικαταθλιπτικά φάρμακα (Nardil) ηλεκτροθεραπείες και άλλες φαρμακευτικές αγωγές στις 12 Σεπτεμβρίου του 2008 σε ηλικία 46 ετών δίνει οριστικό τέλος στον αναδρομικό επαναλαμβανόμενο εφιάλτη του και αυτοκτονεί δια απαγχονισμού

laquoΑυτό εδώ είναι νερόraquo Έτσι τιτλοφορείται η ομιλία του στην τελετή αποφοίτησης του Kenyon College στις 21 Μαΐου του 2005 μια από τις σπάνιες δημόσιες εμφανίσεις του Η μαθητική επιτροπή προσκλήσεων δεν ήξερε πολλά για τον Wallace τη στιγμή που το ατημέλητο παρουσιαστικό του δημιουργούσε μια αντιδιαμετρικά δυσάρεστη εντύπωση στο κοινό από αυτό που πραγματικά ήταν Η εμπειρία ζωής που είχε αποκτήσει μέσα και έξω από τις κλινικές τού δίδαξε να κάνει πολύ προσεκτική ζωή και να δουλεύει σκληρά Στους μαθητές του συχνά έλεγε ότι το χειρότερο που μπορούσε να τους συμβεί είναι να εκδοθεί τα έργο τους πριν γίνουν 40 ετών Η ομιλία στο Kenyon ήταν μια σπάνια ευκαιρία να μιλήσει για αυτά που τον απασχολούσαν χωρίς τα συγγραφικά τεχνάσματα που χρησιμοποιούσε στα βιβλία του Και ο βασικός πυρήνας της ομιλίας του ήταν να μάθουν οι φοιτητές να σκέφτονται έξω απrsquoτον εαυτό τους να αποκτήσουν κοινωνική συνείδηση Η ομιλία είναι κατά του εγωισμού και του εγωτισμού είναι μια ομιλία για την ανθρωπιά το ταπεινό φρόνημα και για τις αξίες που ο ίδιος πρέσβευε έχοντας ζήσει μια πολυτάραχη και πολύπαθη ζωή

Ένα αγαπημένο του αστείο που είχε ακούσει σε κλινική αποτοξίνωσης ήταν το εξής laquoΔύο νεαρά ψάρια κολυμπούν αμέριμνα στη μέση του ωκεανού όταν συναντούν κατά τύχη ένα γεροντότερο ψάρι που κολυμπά προς την αντίθετη κατεύθυνση το οποίο τους γνέφει και λέει laquoΚαλημέρα παιδιά Πώς είναι το νερόraquo Τα δύο νεαρά ψάρια συνεχίζουν για λίγο την πορεία τους μέχρι που το ένα γυρνάει στο άλλο και του λέει laquoΤι στο καλό είναι το νερόraquo Με άλλα


7

λόγια δεν είναι δύσκολο να είναι επιτυχημένος κανείς με συμβατικούς όρους το δύσκολο είναι να έχει κανείς συνείδηση της ύπαρξής του σε σχέση με τα γεγονότα που βιώνει Αυτό επιτυγχάνεται με το να μάθει κανείς να σκέφτεται το οποίο σημαίνει να αποκτήσει κάποιον έλεγχο πάνω στο τι και πώς σκέφτεται Πρακτικά σημαίνει να φτάνει κανείς σε ένα επίπεδο συνείδησης που να μπορεί να επιλέγει σε τι να δώσει σημασία και πώς να αντλεί νόημα από την εμπειρία Επί παραδείγματι μπορεί κανείς να σταθεί στην ουρά ενός supermarket και να νιώθει άγχος και ενόχληση επειδή λόγω σπουδών έχει αποκτήσει ένα αίσθημα ανωτερότητας Όμως αυτή η καθημερινή εμπειρία μπορεί να μετουσιωθεί σε μια στιγμή απέραντης ομορφιάς Εφόσον μάθει κανείς να σκέφτεται σε τι να δίνει πραγματικά σημασία και προσοχή τότε υπάρχουν άλλες επιλογές και η καθημερινότητα μεταμορφώνεται

Μια ομιλία διαχρονική Μπορεί να διαβαστεί ξανά και ξανά σαν υπενθύμιση του τι είναι σημαντικό και τι δεν είναι Μια ευκαιρία να ξαναδούμε τον κόσμο από την αρχή

Πηγή httpwwwoanagnostisgr

Ποια είναι η συγγραφέας-φάντασμα Έλενα Φεράντε που έχει γίνει ο νέος λογοτεχνικός θρύλος

Δεν έχει εμφανιστεί ποτέ δεν δίνει συνεντεύξεις και το έργο της με εξέχουσα την τετραλογία της Νάπολης θριαμβεύει σε όλο τον κόσμο

Από την ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ

Τι περίπτωση Μια Nαπολιτάνα πεζογράφος η πιο εξαγώγιμη πένα της σημερινής Ιταλίας δημοσιεύει από το rsquo92 τη μια επιτυχία μετά την άλλη χωρίς ποτέ να έχει εμφανιστεί δημόσια Όλα αυτά τα χρόνια κρυμμένη πίσω από το ψευδώνυμο Έλενα Φεράντε φυλάει σαν κόρη οφθαλμού τη μάσκα της Ούτε συναντήθηκε από κοντά με δημοσιογράφο ούτε βέβαια φωτογραφήθηκε Τα μόνα που δηλώνει είναι η καταγωγή και το φύλο της Σαν να λέει όσο πιο απροσπέλαστη η ιδιωτική ζωή μου τόσο μεγαλύτερη η καλλιτεχνική ελευθερία μου Οι λιγοστές της συνεντεύξεις με εξαίρεση τη φετινή στο laquoParis Reviewraquo που παραχώρησε ζωντανά στους εκδότες της έχουν δοθεί γραπτώς Η Ζέιντι Σμιθ και η Τζούμπα Λαχίρι πίνουν κρασί στrsquo όνομά της αλλά η ίδια δεν συγχρωτίζεται με λογοτέχνες είναι μια συγγραφέας-φάντασμα Βαδίζει στα χνάρια του Σάλιντζερ και του Πίντσον κρατιέται μακριά από το προσκήνιο Κι όπως εκείνοι έφτασε σιγά-σιγά να μυθοποιηθεί

Κυρίαρχο θέμα στα βιβλία της Φεράντε σχεδόν εμμονή είναι το πώς διαμορφώνονται οι γυναίκες από το κοινωνικό περιβάλλον τους Πώς παλεύουν να αντεπεξέλθουν σε πολλαπλούς ρόλους ενώ διεκδικούν να κρατήσουν ένα κομμάτι του εαυτού τους αδέσμευτο Η εμπειρία


8

τού να είσαι γυναίκα αυτός είναι ο θεμέλιος λίθος του έργου της Μια διόλου ροζ εμπειρία με άφθονες δόσεις βίας και ταπείνωσης απrsquo ότι φαίνεται Στην Ελλάδα είχαμε την ευκαιρία να πάρουμε αμέσως μυρωδιά από τη γραφή της χάρη σrsquo έναν μικρό εκδοτικό οίκο που τη δεκαετία του rsquo90 ανοιγόταν στη σύγχρονη ιταλική πεζογραφία τον Perugia Από αυτόν κυκλοφόρησε το rsquo97 το πρώτο της μυθιστόρημα laquoΒάναυση Αγάπηraquo (μτφρ Π Σκόνδρας) το αφιερωμένο στη μητέρα της Όπως έχει δηλώσει η Φεράντε από τα 15 της ήδη είχε ξεκινήσει να γράφει ιστορίες για γενναία κορίτσια σε μεγάλους μπελάδες έχοντας άντρες συγγραφείς για πρότυπα Προτιμούσε να μιμηθεί τον Νταφόε τον Φίλντινγκ τον Ντοστογιέφσκι τον Τολστόι παρά την Τζέιν Όστιν ή τις αδελφές Μπροντέ Άργησε να θεωρήσει κάποιο από τα γραπτά της δημοσιεύσιμο Από το ντεμπούτο της όμως έδειξε πως είτε μιλά για την πατριαρχική ναπολιτάνικη κοινωνία είτε για τα σεξουαλικά απωθημένα των ηρωίδων της μπορεί να χτίσει με την πρόζα της μια πνιγηρή ατμόσφαιρα απειλητική ακόμα και για τον αναγνώστη

Ο Σάντρο και η Σάντρα Φέρι των Editioni EO ενός από τους σοβαρότερους οίκους στην Ιταλία ισχυρίζονται πως παραμονές της κυκλοφορίας του laquoΒάναυση Αγάπηraquo έλαβαν από τη Φεράντε ένα γράμμα όπου τους ξεκαθάριζε τα εξής laquoΈκανα ήδη πολλά γιrsquo αυτήν την ιστορία την έγραψα Αν το βιβλίο αξίζει κάτι είναι αρκετό Δεν πρόκειται να πάρω μέρος σε συζητήσεις και παρουσιάσεις αν με καλέσουν Δεν θα πάω να παραλάβω κανένα βραβείο αν μου δοθεί Δεν θα προωθήσω το βιβλίο ειδικά στην τηλεόραση ούτε στην Ιταλία αλλά ούτε κι έξω αν τυχόν χρειαστεί Θα παραχωρώ μόνο γραπτές συνεντεύξεις αλλά θα προτιμούσα να περιοριστούν στο ελάχιστο Έχω δεσμευτεί απολύτως γιrsquo αυτό απέναντι στον εαυτό μου και την οικογένειά μου Ελπίζω να μην πιεστώ νrsquo αλλάξω άποψη Αντιλαμβάνομαι ότι αυτό ίσως θα προκαλέσει κάποιες δυσκολίες στον εκδοτικό οίκο Σέβομαι πολύ τη δουλειά σας σας συμπάθησα και τους δυο αμέσως και δεν θέλω να προκαλέσω προβλήματα Αν δεν θέλετε να με υποστηρίξετε από δω και πέρα πείτε το μου θα καταλάβωraquo Στο ίδιο γράμμα σύμφωνα με τους εκδότες της


9

πάντα η Φεράντε επέμενε laquoΠιστεύω πως τα βιβλία αφού γραφτούν δεν έχουν ανάγκη τον συγγραφέα τους Αν έχουν να πουν κάτι αργά ή γρήγορα θα βρουν αναγνώστες αν δεν έχουν δεν θα βρουνraquo

Έπειτα από μια δεκαετία σιωπής το 2002 βλέπει το φως στην Ιταλία ένα ακόμα μυθιστόρημά της από τα πιο πολυμεταφρασμένα της σήμερα το laquoΜέρες Εγκατάλειψηςraquo Εδώ κυκλοφόρησε δυο χρόνια αργότερα με την εγγύηση μάλιστα της Άγρας Με θυμάμαι να γαντζώνομαι πάνω του από την πρώτη κιόλας παράγραφο laquoΈνα απόγευμα του Απρίλη αμέσως μετά το φαγητό ο άντρας μου μού ανακοίνωσε ότι ήθελε να με παρατήσει Αυτό το έκανε καθώς μαζεύαμε το τραπέζι τα παιδιά τσακώνονταν ως συνήθως στο διπλανό δωμάτιο και το σκυλί ονειρευόταν γρυλίζοντας πλάι στο καλοριφέρ Μου είπε ότι ήταν μπερδεμένος ότι περνούσε δύσκολες στιγμές ότι ένιωθε κουρασμένος ανικανοποίητος ως και τιποτένιος ακόμαraquo Η Όλγα επίδοξη συγγραφέας και αφηγήτρια της ιστορίας έπειτα από δεκαπέντε χρόνια ανέφελου οικογενειακού βίου στέκεται αποσβολωμένη δίπλα στον νεροχύτη αντιμέτωπη με τον χειρότερο εφιάλτη της ότι θα καταντήσει σαν εκείνη τη γυναικούλα από τη Νάπολη την laquoκακομοίραraquo των παιδικών της χρόνων που σήκωνε τη γειτονιά στο πόδι σπαράζοντας για τον άπιστο άντρα της

Η συζυγική προδοσία έχει προσφέρει στη λογοτεχνία και αριστουργήματα και έργα του συρμού Πώς να πρωτοτυπήσει κανείς γράφοντας για κάτι τόσο τετριμμένο Όποιος κι αν


10

υπογράφει ως Έλενα Φεράντε διάλεξε να ενστερνιστεί τη φωνή μιας σύγχρονης Μήδειας και να καταγράψει με λαχανιαστό ρυθμό μέρα με τη μέρα το φλερτ μιας εγκαταλελειμμένης γυναίκας με την τρέλα σκαλίζοντας τον ψυχισμό της όλο και βαθύτερα Αποψιλωμένες από φιοριτούρες κι από μελοδραματικές κορώνες οι laquoΜέρες Εγκατάλειψηςraquo ζωντανεύουν μια γυναίκα ρημαγμένη και ταυτόχρονα επιθετική όχι μόνο απέναντι στον πρώην σύντροφό της αλλά και στον εαυτό της και στα ίδια της τα παιδιά Κι όμως τι ανακούφιση στο τέλος τον τόνο δίνουν η γαλήνη και η αισιοδοξία

Με τον καιρό στα πρώτα μυθιστορήματα της Φεράντε ήρθαν να προστεθούν κι άλλα Το έργο της άρχισε να μεταφράζεται στrsquo αγγλικά να διαβάζεται από περισσότερους να διεκδικεί βραβεία όπως το διεθνές IMPAC ή το ιταλικό Strega χωρίς κανείς να γνωρίζει ποιος είναι πώς μοιάζει πώς ζει ο άνθρωπος που το δημιούργησε Να λοιπόν που κάποια βιβλία μπορούν να σταθούν χωρίς δεκανίκια Κρίνοντας ωστόσο από τον χαμό που έγινε πρόσφατα στις Ηνωμένες Πολιτείες αν συνοδεύονται και από ένα πέπλο μυστηρίου ακόμα καλύτερα

Τα μυθιστορήματα με τα οποία η Φεράντε θριάμβευσε στον αγγλοσαξονικό κόσμο είναι αυτά που συνθέτουν την τετραλογία της Νάπολης laquoMy brilliant friendraquo laquoThe story of a new nameraquo laquoThose who leave and those who stayraquo laquoThe story of the lost childraquo Και τα τέσσερα παρακολουθούν τις ζωές δύο χαρισματικών φιλενάδων της Έλενα και της Λίλα από τα παιδικά τους χρόνια σε μια ναπολιτάνικη φτωχογειτονιά ως την ωριμότητά τους μακριά από το μισογύνικο και βίαιο περιβάλλον της γενέτειράς τους Μπορεί κανείς να απαλλαγεί από το παρελθόν του Αδύνατον λέει με τον τρόπο της η Φεράντε ενώ ξεδιπλώνει τις εσωτερικές μάχες που είναι καταδικασμένα να δίνουν μεγαλώνοντας αυτά τα έξυπνα φιλόδοξα και μορφωμένα κορίτσια αντιμέτωπα με τις τραυματικές αναμνήσεις τους Επικεντρωμένη στη γυναικεία φιλία με όλους τους ανταγωνισμούς και τις αντιζηλίες που ελλοχεύουν μέσα της η τετραλογία της Νάπολης αποτελεί ταυτόχρονα μια τεράστια τοιχογραφία ένα πολυπρόσωπο ανθρώπινο μωσαϊκό από το οποίο αναδύονται μια σειρά από κοινωνικές ιδεολογικές και πολιτισμικές αλλαγές που σημάδεψαν την Ιταλία του Νότου από το rsquo45 ως τις μέρες μας

Ο πρώτος τόμος είχε προταθεί σε διάφορα εκδοτικά στην Ελλάδα αλλά μεσούσης της κρίσης αντιμετωπίστηκε με επιφύλαξη Να όμως που η πλημμυρίδα των θετικών κριτικών και των δημοσιευμάτων για το φαινόμενο Φεράντε λειτούργησε και εδώ σαν πολιορκητικός κριός Το laquoLrsquo amica genialeraquo όπως είναι ο πρωτότυπος τίτλος του θα κυκλοφορήσει από τον Πατάκη μέσα στο 2016 κι αν περπατήσει θα πάρουν σειρά και οι επόμενοι Η Δήμητρα Δότση που ανέλαβε να το μεταφράσει ισχυρίζεται πως laquoέτσι κι αρχίσεις να το διαβάζεις εθίζεσαι είναι αδύνατον να το αφήσεις απrsquo τα χέρια σου Η Έλενα και η Λίλα είναι φτιαγμένες από την ίδια πάστα με την Όλγα του ldquoΜέρες Eγκατάλειψηςrdquo αλλά η Φεράντε δεν εστιάζει μόνο στον ψυχικό τους κόσμο Γύρω τους τοποτεθεί δεκάδες δευτεραγωνιστές ndashτα ονόματά τους καλύπτουν σελίδεςndash εγκιβωτίζοντας στο μυθιστόρημα πολλές ιστορίες που τρέχουν παράλληλα και που αντί να σε αποπροσανατολίζουν σε συνεπαίρνουν Η πλοκή ξεκινά με τη μυστηριώδη εξαφάνιση της Λίλα χωρίς νrsquo αφήσει ίχνη πίσω της και με την απόφαση της φίλης της που είναι συγγραφέας να ανασυστήσει σε βιβλίο τη διαδρομή τους Ο πρώτος τόμος καλύπτει τα


11

παιδικά κι εφηβικά τους χρόνια φτάνοντας ως τον γάμο της Λίλα στα δεκάξι της και με το που τον τελειώνεις ανυπομονείς για τη συνέχειαraquo

Σύμφωνα με τη Δότση πάνω που το σούσουρο είχε κοπάσει κάπως η διεθνής επιτυχία της Φεράντε ερέθισε ακόμα περισσότερο την περιέργεια των Ιταλών Οι φήμες οργιάζουν κάποιοι υποψιάζονται πως πρόκειται για άντρα για τον Ιταλό μυθιστοριογράφο Ντομένικο Σταρνόνε κάποιοι λένε πως πίσω της κρύβεται ολόκληρη ομάδα άλλοι στρέφουν το βλέμμα προς το ζεύγος Φέρι εκδότες της και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού Τίποτα δεν έχει επιβεβαιωθεί Την περασμένη άνοιξη στη συνέντευξή της στο laquoParis Reviewraquo η Έλενα Φεράντε ομολογούσε ότι στην αρχή η απόφασή της να απέχει από τη δημοσιότητα οφειλόταν σε συστολή ndash laquoφοβόμουν να βγω από το καβούκι μουraquo Στην πορεία εντούτοις έφτασε να νιώθει πολύ εχθρικά απέναντι στα ΜΜΕ Κι αυτό όχι μόνο επειδή τα τελευταία αξιολογούν τα λογοτεχνικά έργα ανάλογα με την αίγλη του δημιουργού τους σε πεδία εξω-λογοτεχνικά αλλά και επειδή όταν δεν παρουσιάζεται με σάρκα και οστά ο συγγραφέας μπροστά τους φροντίζουν να τον επινοούν

Πηγή wwwlifogr

Η συζήτηση για τα πρόσφατα τραγικά γεγονότα στο Παρίσι κυριάρχησε στις συζητήσεις του γάλλου διανοουμένου με δημοσιογράφους και με το αθηναϊκό κοινό


mdashτης Λαμπρινής Κουζέληmdash

Στην Αθήνα βρέθηκε ο γάλλος φιλόσοφος Πασκάλ Μπρυκνέρ προσκεκλημένος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης ο οποίος το βράδυ της Τετάρτης 18 Νοεμβρίου συνομίλησε με τον


12

συγγραφέα και δημοσιογράφο Γιώργο Αρχιμανδρίτη για το έργο του και θέματα που τον απασχολούν στη διάρκεια της σταδιοδρομίας του αλλά και στο νέο αυτοβιογραφικό βιβλίο του που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά (Ένας καλός γιος Πατάκης 2015) τον έρωτα και την αγάπη την αναζήτηση της ευτυχίας την ευτυχία μέσα στην οικογένεια και τον γάμο laquoΗ ευτυχισμένη κοινή ζωή είναι ένα αφήγημαraquo είπε laquoένα μυθιστόρημα που γράφουν από κοινού οι δύο εραστές συζητώντας την καθημερινότητά τους κάθε βράδυraquo

Με τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι νωπά πολλές ήταν οι ερωτήσεις που δέχθηκε ο γάλλος διανοούμενος για τη θρησκεία και τον ρόλο της στη σύγχρονη κοινωνία για τον φονταμενταλισμό για τις σχέσεις Ευρώπης και Αραβικού Κόσμου

Παρότι όπως είπε ο καθολικισμός αναβιώνει στη Γαλλία με εκκλησίες να γεμίζουν πάλι πιστούς laquoκαι ο πιο καλός χριστιανός έχει μέσα του αμφιβολίες για την ύπαρξη της μετά θάνατον ζωής Στην Ευρώπη λέμε ας μείνει ανοιχτό το ερώτημα Ξέρουμε ότι υπάρχει ζωή πριν από τον θάνατο ας τη ζήσουμε όσο καλύτερα μπορούμεraquo

laquoΜεταξύ πίστης και απιστίας η Ευρώπη έχει τοποθετήσει έναν τρίτο πόλοraquo συνέχισε laquoτη φιλοσοφία που μας έδωσαν οι Έλληνες Ο τρίτος πόλος είναι ο πολιτισμός που στην Ευρώπη έχει ιδιαίτερη βαρύτητα Είναι στην κουλτούρα μας διαρκώς να αμφισβητούμε την ύπαρξή μας Αν θρηνούμε για το πνευματικό κενό στην Ευρώπη υπάρχουν πολλά για να το γεμίσουμε δεν χρειάζεται να επιλέξουμε αποκλειστικά μεταξύ πίστης και απιστίας Υπάρχει και ο τρίτος δρόμος που ανοίγει χάρη στην παιδεία γιrsquo αυτό και το σχολείο η εκπαίδευση αποτελεί τρομερή πρόκληση για τις κοινωνίες μας Το ζήτημα είναι ότι ο πολιτισμός μας η κουλτούρα μας θέτει ερωτήσεις δεν δίνει απαντήσειςraquo

Ακριβώς στις απαντήσεις που δίνει το Ισλάμ στα ερωτήματα για τη ζωή εντόπισε νωρίτερα το μεσημέρι μιλώντας σε δημοσιογράφους σε συνέντευξη Τύπου στο Μουσείο τις εξηγήσεις για την άνοδο του ριζοσπαστικού Ισλάμ ειδικά μεταξύ των νέων που στρατολογούνται μέσα από το διαδίκτυο laquoΔεν φοβούνται τον θάνατο φοβούνται τη ζωήraquo είπε laquoΕίναι δύσκολο να χτίσεις μια καλή ζωή Ο θάνατος δίνει μια απάντηση στην περίπτωση των ισλαμιστών του ISIS δίνει την υπόσχεση της άμεσης σωτηρίας λύνει το μεταφυσικό πρόβλημα του ατόμουraquo

laquoΕίναι συγκλονιστική και τρομακτικήraquo σχολίασε laquoη ταχύτατη ριζοσπαστικοποίηση των νέων δεκατετράχρονων αγοριών και κοριτσιών μέσα από το διαδίκτυο Στο ερώτημα laquoΠώς πρέπει να ζήσω τη ζωή μου τι να κάνωraquo ο φονταμενταλισμός δίνει την απάντηση διότι όλα είναι προκαθορισμένα Στο ριζοσπαστικό Ισλάμ πρέπει να ζήσεις σύμφωνα με το Κοράνι αυτός είναι ο μόνος σωστός τρόπος Στους νέους που βρίσκονται σε σύγχυση η έκκληση laquoΟ Αλλάχ σε χρειάζεταιraquo έχει μεγάλη απήχηση βρισκόμαστε μπροστά σε ένα cult φαινόμενοraquo

Στο Παρίσι μετά το χτύπημα στο Charlie Hebdo τον περασμένο Ιανουάριο κυριαρχούσε ο φόβος τόνισε ο φόβος για επόμενο χτύπημα laquoΞέραμε ότι θα συμβεί αλλά αργήσαμε να


13

αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα για πρακτικούς λόγους Οι τρομοκράτες είναι πλέον άνθρωποι της διπλανής πόρτας είναι πιο δύσκολο να τους εντοπίσουμε Αυτό δίνει νέα διάσταση στον πόλεμο γιατί για πόλεμο πρόκειται όπου η μεταμφίεση παίζει σημαντικό ρόλο Επιπλέον τα γεγονότα ξεπερνούν τις δυνάμεις των γαλλικών υπηρεσιών Υπάρχουν στη Γαλλία 600 άτομα υπό προστασία Δώδεκα αστυνομικοί προστατεύουν έναν ιμάμη που θεωρεί το ISIS laquoάπιστοraquo φιλοχριστιανό Οι δυσκολίες είναι λοιπόν πρακτικές δηλαδή οικονομικέςraquo

Για τη στοχοποίηση του Παρισιού ανέφερε ότι laquoτο Παρίσι όπως και κάθε μητρόπολη είναι για τους φανατικούς ισλαμιστές τόποι σύγχυσης και παρακμής Για εμάς είναι επίσης τόποι ελευθερίας και ισότητας αλλά για εκείνους είναι η μορφή του απόλυτου κακούraquo

Κατά τη δική του ερμηνεία στο πρόσωπο της τρομοκρατίας του ριζοσπαστικού Ισλάμ συγκλίνουν στοιχεία από διαφορετικές ιδεολογίες τη θρησκεία ndashlaquoανάδυση ενός αποκαλυπτικού ισλαμικού κινήματος κατά το οποίο οι άνθρωποι έχουν την αίσθηση ότι ήρθε το τέλος του κόσμου και προσπαθούν να σκοτώσουν και να πάρουν μαζί τους όσο περισσότερους ανθρώπους μπορούν όπως έκαναν κατά καιρούς παράφρονες ηγέτες cult κινημάτων στις ΗΠΑraquo- τα φασιστικά κινήματα του 20ού αιώνα -θύμισε το laquoViva la muerteraquo του ισπανικού εμφυλίου- και στοιχεία από την οργάνωση του κομμουνιστικού κινήματος

laquoΗ πρόκληση για την Ευρώπη στον 21ο αιώνα είναι να υπάρχει ως υπερεθνική ενότηταraquo απάντησε σε σχετική ερώτηση laquoδιότι παρά την ύπαρξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα έθνη ποτέ δεν ήταν πιο ισχυρά στην Ευρώπηraquo

laquoΗ εγγύτητα του μουσουλμανικού κόσμου με τον δυτικό κόσμο είναι που έχει προκαλέσει αυτή τη βίαιη αντίδρασηraquo σχολίασε απαντώντας σε άλλη ερώτηση laquoΕίναι μια αντίδραση στον ίλιγγο της ελευθερίας της νεωτερικότητας με την οποία έρχονται σε επαφήraquo

Αναφερόμενος στον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν είπε ότι laquoθέλει να επανακατακτήσει την Ευρώπη να εξισλαμίσει την Ευρώπη Αυτή τη διάσταση δεν πρέπει να την αγνοήσουμε όσο κι αν αυτή η φιλοδοξία μας φαίνεται τρελήraquo


14

Το αδύναμο σημείο του ριζοσπαστικού Ισλάμ ίσως είναι laquoο διαχωρισμός του σε Σουνίτες και Σιίτες σε Άραβες Πέρσες και Κούρδους η διαίρεσή του σε οπαδούς διαφορετικών εκδοχών του Κορανίου Όπως συνέβη και στον χριστιανισμό ο πλουραλισμός απειλεί το μέλλον όλων των μεγάλων θρησκειώνraquo ανέφερε

Πάντως όταν τον ρώτησαν πώς γίνεται από τη μια να μιλούμε για δημοκρατική Ευρώπη και από την άλλη η Γαλλία να κατασκευάζει και να εμπορεύεται όπλα απάντησε ότι πρόκειται για μια από τις αντιφάσεις της δημοκρατίας εργαζόμαστε για την ειρήνη αλλά ετοιμαζόμαστε και για τον πόλεμο τον πόλεμο των άλλων laquoΑυτές τις μέρες πάντως προτιμώ να ζω στη Γαλλίαraquo κατέληξε

Πηγή httpdimartblogcom

Πρόσφατες επανεκδόσεις και νέες μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων που αξίζει να διαβαστούν ξανά


Του Γρηγόρη Μπέκου

laquoΜιλάμε για τη μεγαλύτερη δημόσια ανάγνωση του Πόλεμος και ειρήνη σε παγκόσμια κλίμακα έναν μαραθώνιο τεσσάρων ημερών που ενώνει τη χώρα μας με τους ανθρώπους στον υπόλοιπο κόσμο και είναι δημοκρατικός ένας υπουργός Πολιτισμού λχ μπορεί να διαβάζει έπειτα από έναν μαθητή στο Βλαδιβοστόκ ύστερα ένας διάσημος ηθοποιός και ακολούθως μια γηραιά κυρία που κάθεται σε μια βιβλιοθήκη στη Σιβηρίαraquo εξηγούσε πριν από λίγες ημέρες στον βρετανικό laquoGuardianraquo η Φέκλα Τολστάγια η τρισέγγονη του Λέοντος Τολστόι που οργάνωσε και συντόνισε το φιλόδοξο αυτό εγχείρημα (συμμετείχαν περισσότεροι από 1300 εθελοντές σε περισσότερες από 30 πόλεις αλλά και προσωπικότητες όπως ο πολωνός σκηνοθέτης Αντρέι Βάιντα) το οποίο αναμεταδόθηκε ζωντανά από το ρωσικό κρατικό κανάλι Kultura (μέσω διαδικτυακού streaming) Οι απόγονοι του συγγραφέα είναι πάρα πολλοί και διασκορπισμένοι διάβασαν όμως και αυτοί αποσπάσματα του magnum opus του προγόνου τους (που απεικονίζει την αυτοκρατορική Ρωσία την περίοδο των Ναπολεόντειων Πολέμων) από τις Ηνωμένες Πολιτείες τη Μεγάλη Βρετανία τη Βραζιλία τη Γαλλία laquoΚάθε νέα ανάγνωση ενός κλασικού βιβλίου είναι μια ανάγνωση ανακάλυψης όπως η πρώτηraquo έχει γράψει ο Ιταλο Καλβίνο στο laquoΓιατί να διαβάζουμε τους κλασικούςraquo Όσοι έχουν διαβάσει ένα κλασικό βιβλίο τουλάχιστον δύο φορές (και μάλιστα σε διαφορετικές φάσεις της ζωής τους) καταλαβαίνουν ακαριαία τι εννοούσε ο ιταλός συγγραφέας Από τις εκδόσεις Γκοβόστη (το 2016 συμπληρώνονται τα 90 χρόνια του ιστορικού οίκου) κυκλοφόρησε (στο πλαίσιο ορισμένων σημαντικότατων επανεκδόσεων) μια νέα επίτομη έκδοση του laquoΠόλεμος και ειρήνηraquo στην πλήρη μετάφραση της Κοραλίας Μακρή από τα ρωσικά (η πρώτη έκδοση το 1947) Είναι λοιπόν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να προσεγγίσουν αυτή τη μνημειώδη σύνθεση νέοι


15

αναγνώστες (ανεξαρτήτως ηλικίας προφανώς) διότι πολλοί άνθρωποι έχουν ακουστά το έργο ή έχουν διαβάσει πολλά για το έργο διστάζουν όμως για ποικίλους λόγους να αναμετρηθούν με το ίδιο το κείμενο από ένα είδος αναγνωστικού laquoδέουςraquo που μπορεί να μεταμορφώνεται σε ένα είδος αναγνωστικού laquoφόβουraquo Όλες οι επιφυλάξεις πάντως διαλύονται με την ίδια την ανάγνωση τέτοιων κειμένων άλλος τρόπος δεν υπάρχει Και για αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι υψίστης σημασίας τα έργα των κλασικών συγγραφέων να είναι συνεχώς διαθέσιμα στην αγορά να μεταφράζονται εκ νέου (ή) και να επανεκδίδονται να επανεμφανίζονται δηλαδή κάθε φορά με τους καλύτερους δυνατούς όρους

Οι εκδόσεις Άγρα έχουν έτοιμη μια νέα μετάφραση του εμβληματικού μυθιστορήματος laquoΠατέρες και γιοιraquo του Ιβάν Τουργκένιεφ από τα χέρια της Ελένης Μπακοπούλου laquoΈνα από τα πιο λαμπρά μυθιστορήματα του 19ου αιώναraquo το χαρακτήρισε ο Ναμπόκοφ το οποίο ο ίδιος θεωρούσε και το αριστούργημα του Τουργκένιεφ που laquoκατάφερε να πετύχει αυτό που επιδίωκε να δημιουργήσει έναν χαρακτήρα έναν νεαρό Ρώσο που θα δήλωνε την απουσία ενδοσκόπησης και την ίδια στιγμή δεν θα ήταν ένα ανδρείκελο σοσιαλιστικού τύπουraquo Ο λόγος ασφαλώς για τον αμφιλεγόμενο laquoμηδενιστήraquo Μπαζάροφ (ο όρος ανήκει στον συγγραφέα) που ενσάρκωσε όχι μόνο τη σύγκρουση των γενεών αλλά και πυροδότησε την ιδεολογική διαμάχη στο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της προεπαναστατικής Ρωσίας laquoΟ μηδενιστής του Τουργκιένιεφ λοιπόν δεν άρεσε σε πολλούς Ένθεν κακείθεν Δέχτηκε παθιασμένη κριτική


16

από τ αριστερά (κυρίως) και από τα δεξιά αν χρησιμοποιήσουμε όρους της σημερινής φρασεολογίαςraquo γράφει χαρακτηριστικά η μεταφράστρια στην εισαγωγή της και καταδεικνύει γιατί αυτό το laquoσύντομο και σπαρακτικόraquo μυθιστόρημα παραμένει επίκαιρο laquoΜπορεί τότε μέσα στη θύελλα των πολιτικών παθών οι απόψεις του να κατακεραυνώθηκαν όμως η δεξιοτεχνία του δεν τέθηκε υπό αμφισβήτηση ούτε στιγμήraquo σημειώνει η ίδια - και παράδοξη απόδειξη συνιστά το γεγονός ότι προς υπεράσπιση του Τουργκένιεφ έσπευσε τότε ο Ντοστογέφσκι laquoόχι απλώς ξένος προς τις απόψεις του συγγραφέα αλλά και μαχόμενος αντίπαλός τουraquo Οι εκδόσεις Ερατώ εξέδωσαν δύο (ακόμη) καλαίσθητα τομίδια δύο από τις πλέον γνωστές ιστορίες του Νικολάι Γκόγκολ laquoΤο ημερολόγιο ενός τρελούraquo και laquoΗ μύτηraquo Οι εκδόσεις Ποταμός ανατύπωσαν το laquoΔόκτωρ Ζιβάγκοraquo του νομπελίστα Μπορίς Παστερνάκ laquoτο σημαντικότερο ρωσικό μυθιστόρημα του 20ού αιώναraquo με ένα νέο όμορφο εξώφυλλο που σχεδίασε η Δάφνη Κουγέα Οι περιπέτειες του βιβλίου είναι γνωστές Εκδόθηκε για πρώτη φορά στην ιταλική γλώσσα από τον Τζ Φελτρινέλι το 1957 η σοβιετική λογοκρισία είδε σε αυτό μονάχα laquoαντισοβιετισμόraquo ενώ οι μυστικές υπηρεσίες της Δύσης (αποδεδειγμένο πλέον αυτό) ένα laquoανατρεπτικό όπλοraquo κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου (η πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος στα ρωσικά έγινε με τις laquoευλογίεςraquo της CIA)

Από τον Μάρκες στον Σελίμοβιτς


17

Από τις εκδόσεις Νεφέλη μόλις κυκλοφόρησαν τα laquoΑπαντα διηγήματαraquo του κολομβιανού νομπελίστα Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες σε μετάφραση της πολύπειρης Κλαίτης Σωτηριάδου η οποία όχι μόνο αναθεώρησε παλαιότερες εργασίες της laquoγια να φρεσκάρω τη γλώσσα των κειμένωνraquo αλλά μετέφερε στα ελληνικά και ότι ως σήμερα εκκρεμούσε Τα διηγήματα που περιλαμβάνονται σε αυτό το βιβλίο προέρχονται από τρεις συλλογές laquoΜάτια γαλάζιου σκύλουraquo laquoΗ κηδεία της Μεγάλης Μάμαraquo και laquoΗ απίστευτη και θλιβερή ιστορία της αθώας Ερέντιρα και της άσπλαχνης γιαγιάς τηςraquo Οι εκδόσεις Μεταίχμιο παρουσίασαν πρόσφατα μιαν επίτομη έκδοση με διηγήματα του Αμερικανού Ρέιμοντ Κάρβερ (σε μετάφραση του Γιάννη Τζώρτζη) όπου περιλαμβάνονται οι τρεις κύριες συλλογές του laquoΛοιπόν θα πάψεις σε παρακαλώraquo laquoΟι αρχάριοιraquo (η αποκατεστημένη εκδοχή της συλλογής που είχε κυκλοφορήσει με τον αξέχαστο τίτλο laquoΓια τι πράγμα μιλάμε όταν μιλάμε για αγάπηraquo) και laquoΚαθεδρικός ναόςraquo Οι εκδόσεις Πόλις ανατύπωσαν και πάλι τον εξαίσιο laquoΔούναβηraquo του Ιταλού Κλάουντιο Μάγκρις στη μετάφραση του Μπάμπη Λυκούδη με την εισαγωγή του Νίκου Μπακουνάκη όπου laquoένα προσωπικό στοχαστικό ταξίδι κατά μήκος των 2888 χιλιομέτρων του ποταμού από τις διαφιλονικούμενες πηγές του στη Γερμανία ως τις εκβολές του στη Μαύρη Θάλασσα μετατρέπεται σε μια συναρπαστική αφήγηση γύρω από το θέμα των συνόρων και της ταυτότηταςraquo κατεξοχήν θέματα της εποχής μας Από τις εκδόσεις Επίκεντρο κυκλοφόρησε σε νέα έκδοση (με σημαντικές βελτιώσεις στην παλαιότερη μετάφραση του Λεωνίδα Χατζηπροδρομίδη από τα σερβοκροατικά) ένα από τα λογοτεχνικά αριστουργήματα των Βαλκανίων το μυθιστόρημα laquoΟ Δερβίσης και ο θάνατοςraquo του Μέσα Σελίμοβιτς όπου ο συγγραφέας αποτυπώνει την εμπειρία του ολοκληρωτισμού στον 20ό αιώνα μέσα από τη δολοφονία το 1944 του παρτιζάνου αδελφού του από τους συντρόφους του

Πηγή httpwwwtovimagr

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Νορβηγίας ψηφιοποιείται και μπαίνει on-line σε κάθε σπίτι δωρεάν Ω πολιτισμέ

Δωρεάν όλα τα βιβλία στη Νορβηγία

Της Αθηνάς Λεβέντη

Οι Νορβηγοί περνούν έτη φωτός μπροστά δίνοντας δωρεάν όλα τα βιβλία της Εθνικής Βιβλιοθήκης σε ψηφιακή μορφή σε κάθε ενδιαφερόμενο Περισσότερα από 135000 βιβλία περνάνε στην ψηφιοποιημένη τους μορφή σε on-line σύστημα με το κράτος να αποδίδει όλα τα πνευματικά δικαιώματα στους συγγραφείς Η Εθνική Βιβλιοθήκη έχει υπογράψει μια συμφωνία με την Kopinor η οποία εκπροσωπεί συγγραφείς και εκδότες και θα πληρώνει σε αυτήν ένα προκαθορισμένο ποσό για τη διανομή των δικαιωμάτων εκμετάλλευσης Σύμφωνα με το νομικό σύστημα της Νορβηγίας το δημοσιευμένο περιεχόμενο όλων των ειδών πρέπει να βρίσκεται αποθηκευμένο στην Εθνική Βιβλιοθήκη Όλη η πολιτισμική συλλογή γλώσσας και


18

λογοτεχνίας της χώρας δηλαδή εκατοντάδες χιλιάδες βιβλία και συγγράμματα ακόμα και κείμενα ndash ιστορικά ντοκουμέντα που χρονολογούνται από την εποχή του Μεσαίωνα θα ψηφιοποιηθούν

Οι νόμιμοι κάτοικοι της χώρας θα έχουν πρόσβαση ακόμα και στα βιβλία εκείνα τα οποία υπόκεινται σε πνευματικά δικαιώματα Όσα δεν υπόκεινται σε πνευματικά δικαιώματα θα παρέχονται για ελεύθερο laquoκατέβασμαraquo ενώ τα υπόλοιπα για online πρόσβαση διαδικτυακά Τι ακριβώς προσφέρει αυτή η καινοτομία εκτός από πρόσβαση στα βιβλία από όλους Την ευκαιρία να μη μείνουν τα εξαντλημένα βιβλία μόνο στις βιβλιοθήκες όσων laquoπρόλαβανraquo και να μην ξεχαστούν Αλλά και ίσες ευκαιρίες ανάμεσα σε ένα άγνωστο βιβλίο και σε ένα μπεστ σέλλερ Η ψηφιοποίηση βοηθά επίσης ώστε να επιτευχθεί η διάσωση σπάνιων βιβλίων και εγγράφων καθώς και στην εξοικονόμηση χώρου σε χώρους όπως οι βιβλιοθήκες Μέχρι στιγμής οι πωλήσεις στα βιβλιοπωλεία δεν φαίνεται να έχουν επηρεαστεί από τη διαδικασία αυτή ενώ περισσότερα από 115000 βιβλία έχουν ήδη διαβαστεί on-line Προσπάθειες για αντίστοιχες ψηφιακές βιβλιοθήκες σε άλλες χώρες όπως η Φινλανδία και η Βρετανία έχουν μέχρι στιγμής παγώσει διότι οι κυβερνήσεις δεν έχουν εξασφαλίσει την συναίνεση όλων των εκδοτικών οίκων Στη Νορβηγία φαίνεται πως η παιδεία και ο πολιτισμός είναι αρκετά σημαντικά ώστε να βρεθεί τρόπος να λυθούν τέτοια προβλήματα

Πηγή wwwdoctvgr


19

Mε το laquoΤι μένει από τη νύχταraquo η ξεχωριστή συγγραφέας βρίσκει επιτέλους το μεγάλο θέμα που της ταιριάζει για να λάμψει ξανά



Από τα πολλά και καλά που έχουν γραφτεί για την Έρση Σωτηροπούλου του laquoΖιγκ-ζαγκ στις νεραντζιέςraquo και της laquoΦάρσαςraquo στο μυαλό μου στριφογυρίζει μια παλιά παρατήρηση του Δημοσθένη Κούρτοβικ Σαν κρις-κραφτ σε μπανιέρα έτσι την χαρακτήριζε Σαν μια πανέξυπνη συγγραφέα που με το μοντέρνο και ευέλικτο σκάφος της γραφής της προσπαθεί να ταξιδέψει σrsquo έναν χώρο πολύ στενό για την έκπληξη και την περιπέτεια Το μεγάλο θέμα Αυτό ισχυριζόταν πως της έλειπε Ορίστε λοιπόν το laquoΤι μένει από τη νύχταraquo (Πατάκης) ένα μυθιστόρημα για τη δύσκολη σχέση ανάμεσα στην Τέχνη και τη ζωή και τον ερωτικό πόθο ως κίνητρο δημιουργίας με πρωταγωνιστή τον Καβάφη πριν γίνει ο ΚΠ Καβάφης που γνωρίζουμε

Το laquoΤι μένει από τη νύχταraquo διαδραματίζεται στο Παρίσι τον Ιούνιο του 1897 λίγο μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο που μας άφησε ταπεινωμένους και καταχρεωμένους κι ενώ στη Γαλλία αναπτύσσονται τrsquo αντιμαχόμενα στρατόπεδα γύρω από την πολύκροτη υπόθεση Ντρέιφους Οι μόνες μάχες εν τούτοις που καλούμαστε να παρακολουθήσουμε είναι αυτές που δίνει μέσα του ο 34χρονος Καβάφης καθώς περιφέρεται με τον Τζον τον μεγαλύτερο αδελφό του στα κέντρα διασκέδασης και τα σαλόνια όπου συχνάζει η αφρόκρεμα της γαλλικής πρωτεύουσας


20

Η Αλεξάνδρεια που τον έχει θάψει ζωντανό που του ΄χει πιεί το αίμα Η laquoΧοντρήraquo - η μητέρα του- που τον κρατάει δέσμιο Η κοσμοπολίτικη οικογένειά του που τόσο άδοξα ξέπεσε Οι φιοριτούρες απrsquo τις οποίες θέλει νrsquo απαλλάξει τους στίχους του Ο ίσκιος που ρίχνουν πάνω του τα μεγάλα ποιητικά μεγέθη Η έγνοια του για τις κριτικές που θrsquo αποσπάσει Τα αντρικά σώματα που κυριεύουν τα όνειρά του Τα νεανικά στόματα που λαχταράει αλλά δεν τολμά να φιλήσει Να τι απασχολεί μέρα νύχτα τον Καβάφη ενώ αναζητά απάντηση στο αιώνιο ερώτημα ποιός μπορεί να γράψει καλύτερη ποίηση Εκείνος που ορμάει στη ζωή με φόρα ή κάποιος σαν τον ίδιο laquoπου ζεί σκυμμένος στο γραφείο του με τον νου πυρπολημένο από τις πιο άγριες φαντασιώσειςraquo φαντασιώσεις που δεν πρόκειται να πραγματοποιήσει ποτέ

laquoΗ ιδέα για το βιβλίοraquo λέει η Σωτηροπούλου laquoυπήρχε μέσα μου ωχρή από το ΄84 την περίοδο που ήμουν μορφωτική σύμβουλος στην ελληνική πρεσβεία στη Ρώμη κι ετοίμαζα μια μεγάλη έκθεση για τον Καβάφη στο Παλάτσο Βενέτσια Μrsquo αυτήν την αφορμή είχα αποκτήσει πρόσβαση στο αρχειακό υλικό του ΕΛΙΑ και στο Αρχείο Καβάφη που διατηρούσε ακόμα ο Σαββίδης κι όπως είχα διαπιστώσει από το πέρασμά του στο Παρίσι πέρα από λίγα ταξιδιωτικά ενθύμια περιοδικά το διαφημιστικό έντυπο ενός πουκαμισάδικου το πρόγραμμα της Κομεντί Φρανσέζ δεν υπήρχε τίποτε Ο ίδιος δεν έγραψε ποτέ σχετικά Μου έκανε εντύπωση γιατί στα τέλη του 19ου αιώνα συνέβαιναν συγκλονιστικά πράγματα στο Παρίσι -ανθεί ο μοντερνισμός εμφανίζεται ο Προυστ ξεσπάει το σκάνδαλο Ντρέιφους υψώνει φωνή ο Ζολά Αναρωτιόμουν τι έκανε ο Καβάφης εκεί Άφησα την ιδέα στην άκρη Πολλές ιδέες αυτοκτονούν πριν γεννηθούν Χρόνια αργότερα όμως την έπιασα πάλι Άρχισα να κρατάω σημειώσεις και το 2009 λίγο πριν τελειώσω την laquoΕύαraquo ξεκίνησα συστηματικά τη βιβλιογραφική έρευνα Πολλά απrsquo όσα έψαξα τελικά δεν μου χρησίμευσαν αλλά ήταν απαραίτητα για να νιώσω ασφαλής σε άγνωστα νερά Από ένα σημείο και μετά συνειδητοποίησα πως η έρευνα λειτουργούσε μάλλον ως πρόφαση για νrsquo αναβάλω τη στιγμή που θα στρωνόμουν στο γράψιμο Οδηγός μου σαν άλλος μίτος της Αριάδνης στάθηκαν αυτοί οι στίχοι του laquoΜισή ώραraquo από τα laquoΚρυμμέναraquo Αλλά εμείς της τέχνης κάποτε μrsquo έντασι του νου και βέβαια μόνο για λίγην ώρα δημιουργούμεν ηδονήν η οποία σχεδόν σαν υλική φαντάζει Στην ουσία όλα από εκεί ξεπήδησανraquo


21

Τι πρόζα ταιριάζει σrsquo ένα μυθιστόρημα που επιχειρεί να ζωντανέψει τον Καβάφη laquoΥπήρχε το δίλημμα αν θα ΄πρεπε να μιμηθώ τη γλώσσα που μιλιόταν τότε στην Αλεξάνδρεια Οπότε για να είμαι απόλυτα συνεπής μήπως θα ΄πρεπε να βάλω και τον ίδιο να μιλάει με τον αδελφό του στrsquo αγγλικά Το δίλημμα απορρίφθηκε πολύ γρήγορα Κάτι τέτοιο θα ΄ταν άκυρο πλαστό επιτηδευμένο ένα είδος μεταμοντέρνου λογιωτατισμού Δεν θα ταίριαζε σrsquo ένα σύγχρονο μυθιστόρημα Γιατί σύγχρονο είναι το βιβλίο κι ας μην εκτυλίσσεται στην εποχή μας Στην ιδέα του ιστορικού μυθιστορήματος ξενερώνω εντελώςraquo

Κι όμως ο Καβάφης δεν φαίνεται να συγκαταλέγεται στους ποιητές που την επηρέασαν και την συντροφεύουν από τα οργισμένα νεανικά της χρόνια Όποτε την ρωτούν ποιοί είναι οι laquoαγαπημένοιraquo της αναφέρει τον Πάουντ τον Ελιοτ τον Κάμινγκς όχι τον Αλεξανδρινό laquoΝαι αλλά το στοιχείο της επιθυμίας που διαπερνά την το έργο του με συγκινεί πάρα πολύ Κι εμένα ως συγγραφέα η ερωτική επιθυμία είναι που με κινητοποιεί Ο Καβάφης με τραβάει επίσης ως τύπος Αυτό το κράμα ποιητή και ανθρώπου που μrsquo έναν όχι και τόσο προφανή τρόπο έφτασε σε σημείο τήξης μrsquo ενδιαφέρει τρομεράraquo Τι από την δική του ιδιοσυγκρασία της είναι περισσότερο οικείο laquoΗ τελειομανία του Το παίδεμά του το εμμονικό του πάθος για τις λέξεις Κι ακόμα το ότι δεν ήταν σοβαροφανής Άλλο τι έδειχνε προς τα έξω Μπορεί να ήταν συγκρατημένος σχεδόν τυπολάτρης αλλά όχι σοβαροφανήςraquo

Η εικόνα λέει που έχουμε για τον Καβάφη είναι ενός γέρου laquoΣαν να μην πέρασε νεανική ηλικία σαν να προέκυψε αιφνίδια αποστασιοποιημένος και αποφθεγματικός Η αλήθεια όμως είναι πως για πολύ μεγάλο διάστημα βασανιζόταν από αμφιβολίες και από τη σύγκριση με μεγάλους ποιητές όπως ο Μποντλέρ ο Ρεμπό ο Ουγκό Πώς γινόταν να παλεύει με την laquoΠόληraquo επί δεκαπέντε χρόνια Πώς παίρνοντας αφορμή από μια ερωτική νύξη έφτασε να γράψει το laquoΑπολείπειν ο θεός Αντώνιονraquo Πώς κατάφερε νrsquo απαλλαγεί από τον λυρισμό τις καλλιέπειες και τις ρίμες και να οδηγηθεί στη λιτότητα που θαυμάζουμε σήμερα Αυτό μrsquo ενδιέφερε να δείξω πώς φτάνει να κάνει τη ρήξη και καταφέρνει νrsquo αποκτήσει τη δική του φωνή Παίρνουν χρόνο τέτοιες διαδικασίες δεν γίνονται αυτόματα Όπως άλλωστε αναρωτιέται ο ίδιος στο βιβλίο ίσως η ρίμα και οι τεχνικοί κανόνες παρά τον εξαναγκαστικό τους χαρακτήρα να μειώνουν τις απαιτήσεις για το έργο ίσως να διευκολύνουν τον ποιητήraquo

Αν και τα πραγματολογικά στοιχεία του βιβλίου είναι αληθινά πρόκειται για μυθοπλασία laquoΠροσπάθησα ωστόσο να μην απομακρυνθώ καθόλου από μερικά σταθερά δεδομένα προκειμένου νrsquo αποφύγω τα φάουλraquo Όπως laquoΝα τον βάζω να καλεί φίλους να είναι ανοιχτοχέρης και εξωστρεφής ή να ερωτροπεί ανοιχτά στο δρόμο και στις κοσμικές συναντήσεις Θαrsquo ταν ψεύτικο Ήταν πολύ συγκρατημένος ο Καβάφης ιδιαίτερα χαμηλών τόνωνraquo Αντίστοιχα προσεκτική είναι όταν τον βάζει να μιλά για το αποτέλεσμα του ελληνοτουρκικού πολέμου και να χαρακτηρίζει φιάσκο ότι οι φιλέλληνες συνδαιτημόνες του αποκαλούν ηρωϊκή ήττα laquoΔεν είχε εύκολο πατριωτισμό ούτε καλλιεργούσε αυταπάτεςraquo εξηγεί η Σωτηροπούλου laquoTo είχε δηλώσει ldquoΔεν είμαι Έλλην είμαι ελληνικόςrdquo Γιrsquo αυτό άλλωστε δεν σχολίασε ούτε την μικρασιατική καταστροφήraquo


22

Ακόμα και σκηνές που μοιάζουν να ξεπηδούν από την πιο τρελή φαντασία δεν απέχουν και τόσο από την πραγματικότητα Προς το τέλος του βιβλίου για παράδειγμα βλέπουμε τον Καβάφη να παίρνει μυρωδιά απrsquo όσα εκτυλίσσονται σrsquo ένα δημόσιο ουρητήριο μακριά απrsquo το κέντρο της πόλης Πολιορκημένος απrsquo τη μπόχα με την καρδιά του να χτυπάει σαν τρελή όλος έξαψη παρακολουθεi δυό άντρες νrsquo ανασύρουν από τη γούρνα της τουαλέτας μια μπαγκέτα να την σφηνώνουν στον ουρανίσκο τους με ηδονή να την κατουρούν ξανά και ξανά και μετά να την καταβροχθίζουν laquoΌσο άσεμνο κι αν ήταν συλλογίστηκε υπήρχε κάτι ιερό σε τούτο το δείπνο μέσα στην pissiotiere Η έξαρση των αντρών ήταν σχεδόν θρησκευτικήraquo διαβάζουμε laquoΊσως ηδονή και πίστη τελικά να μην ήταν και τόσο απομακρυσμένεςraquo

Μα γίνονταν τέτοια πράγματα laquoΓίνονταν και γίνονται ακόμηraquo λέει η Σωτηροπούλου laquoΕγώ τα πληροφορήθηκα από έναν αμερικανό ποιητή και φίλο με τον οποίο είχαμε άπειρες συζητήσεις όσο δούλευα το βιβλίο τον Πολ Βαντζελίστι ο οποίος με τα σειρά του τα είχε ακούσει από έναν μποέμ συγγραφέα τον Edouard Roditi παλιό φίλο του Ζενέ Σε ορισμένα ουρητήρια άφηναν μέσα δεμένη μια μπαγκέτα ψωμί είτε σαν σημάδι ότι εκεί πηδιούνται άντρες είτε σαν κάλεσμα στους λεγόμενους soupeurs Λειτουργούν και σήμερα τέτοια μέρη όπως υπάρχουν και σχετικά μπλογκraquo

Το laquoΤι μένει από τη νύχταraquo όπως και τα περισσότερα έργα της Σωτηροπούλου γράφτηκε μέσα σε ξενώνες συγγραφέων σαν αυτόν που ανυπομονεί να ξαναεπισκεφτεί τώρα στη Σουηδία στο νησί Γκότλαντ laquoΓια να γράψωraquo λέει laquoχρειάζομαι μια απόσταση από τα πράγματα Μπαίνω σrsquo ένα δωματιάκι άδειο γυμνό χωρίς προσωπικές αναφορές και νιώθω να ελαφραίνει κάπως το φορτίο που κουβαλάω από τις σχέσεις τους φίλους την οικογένεια Όσο περνούν τα χρόνια έχω μεγαλύτερη ανάγκη από σιωπή και απομόνωση Αυτό που με περιβάλλει μου φαίνεται ολοένα πιο πιεστικό άχαρο και φθοροποιό Λίγες οι πνοές που ηλεκτρίζουν τα ερεθίσματα που απογειώνουν Κι αυτά συνήθως από την τέχνη προέρχονται από πού αλλού Στις μετακινήσεις μου γνωρίζω άλλους συγγραφείς αλλά και μη συγγραφείς έχω την ευκαιρία να διαβάσω κείμενα που αλλιώς δεν θα έπεφταν στα χέρια μου παίρνω μια απόσταση από την Ελλάδα και νομίζω ότι τελικά απομακρυνόμενη την αγαπάω περισσότεροraquo Η σύγκριση βέβαια με τη μεταχείριση που απολαμβάνουν οι συγγραφείς σε άλλες κοινωνίες είναι αποκαρδιωτική laquoΈνας συγγραφέας στη Νορβηγία και μόνο από τις βιβλιοθήκες που απορροφούν ένα μεγάλο μέρος της λογοτεχνικής παραγωγής ύστερα από δυο-τρία βιβλία μπορεί να ζήσει ως συγγραφέας τα δικαιώματά του για ασφάλιση και σύνταξη είναι θεσμοθετημένα πράγμα αδιανόητο εδώ που ο συγγραφέας μοιάζει σαν να ζητιανεύει να του κάνουν κάποιο χατήριraquo

Έπειτα από τριανταπέντε χρόνια στη λογοτεχνία τι θα έλεγε ότι διατηρείται μέσα της αναλλοίωτο laquoΝομίζω πάντα το πάθος για να πετύχω μια τάξη στο χάος μια ισορροπία έχοντας την αίσθηση ότι όλα γύρω μου είναι ετοιμόρροπα Σκέψου το βιβλίο κυκλοφόρησε κι εγώ ξυπνάω ακόμη μέσα στη νύχτα γεμάτη ενέργεια αλλά μπροστά μου το κενόraquo Υπάρχει άραγε κάποιος από τη γνώμη του οποίου κρέμεται πραγματικά laquoΠριν λίγα χρόνια θα έλεγα η Καίη Τσιτσέλη που δεν ζει πια ή ο Δημήτρης Νόλλας που η φιλία μας κρατάει χρόνια Σιγά


23

σιγά όμως ο αγώνας γίνεται πιο μοναχικός Από κανέναν δεν κρέμομαι δυστυχώς Ακούγεται άσχημο αλλά έτσι είναιraquo

Πηγή wwwlifogr

laquoΤο βιβλίο είναι απαραίτητο για να συνεχίσουμε να υπάρχουμεraquo

Απονεμήθηκαν τα κρατικά βραβεία για το 2014 στην Ελλάδα

laquoΤο βιβλίο είναι τελείως απαραίτητο ακόμα και στις πιο δύσκολες οικονομικές συνθήκες για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε ως άνθρωποι πολιτισμένοι σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμουraquo σημείωσε ο υπουργός Πολιτισμού Αριστείδης Μπαλτάς κατά την τελετή απονομής στον Δαναό των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων καθώς και των Κρατικών Βραβείων συγγραφής θεατρικού έργου 2014


24

Το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων απονεμήθηκε από τον Αρ Μπαλτά στην Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ ενώ το Βραβείο Ποίησης παρέλαβε ο Πάνος Κυπαρίσσης Το Βραβείο Μετάφρασης Εργου Ελληνικής Λογοτεχνίας σε Ξένη Γλ

Το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων απονεμήθηκε από τον Αρ Μπαλτά στην Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ ενώ το Βραβείο Ποίησης παρέλαβε ο Πάνος Κυπαρίσσης Το Βραβείο Μετάφρασης Εργου Ελληνικής Λογοτεχνίας σε Ξένη Γλώσσα απονεμήθηκε στην Birgit Hildebrand για τη μετάφραση του laquoΚάτι θα γίνει θα δειςraquo του δημοσιογράφου του laquoΕθνουςraquo Χρήστου Οικονόμου (φωτογραφία δεξιά)

Το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων ανήκε στην ποίηση και απονεμήθηκε ομόφωνα στην Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ για το σύνολο του έργου της laquoΤολμώ να πω ότι χαίρομαι πιο πολύ εκ μέρους της ποίησης Δεν αισθάνομαι ότι βραβεύομαι εγώ αλλά η ποίηση ειδικά σε τέτοιες εποχές αποδεικνύοντας ότι η ποίηση είναι ζωντανός οργανισμόςraquo είχε δηλώσει συγκινημένη στο laquoΕθνοςraquo η ποιήτρια

Το Βραβείο Μυθιστορήματος δόθηκε κατά πλειοψηφία στον Δημήτρη Νόλλα για το έργο του laquoΤο ταξίδι στην Ελλάδαraquo (εκδ Ικαρος) του οποίου ήδη κυκλοφορεί η συνέχεια με τον τίτλο laquoΜάρμαρα στη μέσηraquo laquoΟ Νόλλας πραγματεύεται ανάμεσα σrsquo άλλα την απώλεια του κέντρου του προσώπου και της ιστορίας κατορθώνοντας να συνθέσει μια πυκνή μυθιστορηματική αφήγηση με μεγάλο ανθρωπολογικό βάθος - μια άκρως ενδιαφέρουσα σύγχρονη ανθρωπογνωσίαraquo το σκεπτικό της βράβευσης

Το βραβείο Διηγήματος - Νουβέλας κατά πλειοψηφία απονεμήθηκε στον Κώστα Μαυρουδή για την laquoΑθανασία των σκύλωνraquo (εκδ Πόλις) laquoΜε αφορμή κάποιο ιστορικό γεγονός προσωπικές μνήμες ένα τυχαίο περιστατικό ή την ενατένιση ενός έργου τέχνης αναπτύσσονται σκέψεις και προβληματισμοί οι οποίοι ακροβατούν ανάμεσα στη μυθοπλασία και στο δοκίμιοraquo το σκεπτικό της βράβευσης

Το Βραβείο Ποίησης έλαβε κατά πλειοψηφία ο Πάνος Κυπαρίσσης για laquoΤα τιμαλφήraquo του (εκδ Μελάνι) Το Βραβείο Δοκιμίου - Κριτικής επίσης κατά πλειοψηφία έλαβε η Βάσω Αλεξανδράκη για το έργο της με τίτλο laquoΤο παιχνίδι της επιθυμίας και της γραφής στο Μυθιστόρημα της κυρίας Ερσης του Ν Γ Πεντζίκηraquo εκδόσεις Αρμός

Με Βραβείο Μαρτυρίας - Βιογραφίας - Χρονικού και Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας κατά πλειοψηφία τιμήθηκε ο Γιώργος Β Δερτιλής για το έργο του με τίτλο laquoΣυνειρμοί μαρτυρίες μυθιστορίεςraquo εκδόσεις Πόλις Ενώ το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα μοιράστηκαν ο Λευτέρης Καλοσπύρος για το έργο του με τίτλο laquoΗ μοναδική οικογένειαraquo (εκδόσεις Πόλις) και η Ελευθερία Κυρίτση για το έργο της με τίτλο laquoΧειρόγραφη Πόληraquo (εκδόσεις Μανδραγόρας)

Το Ειδικό Βραβείο Λογοτέχνη του οποίου το βιβλίο προάγει σημαντικά τον διάλογο επάνω σε ευαίσθητα κοινωνικά ζητήματα απονεμήθηκε κατά πλειοψηφία στον Αλέξανδρο Στεφανίδη για το έργο του με τίτλο laquoΤο χάδιraquo εκδόσεις Αγρα


25

Το Βραβείο Μετάφρασης Εργου Ελληνικής Λογοτεχνίας σε Ξένη Γλώσσα απονεμήθηκε ομόφωνα στην Birgit Hildebrand για τη μετάφραση του έργου laquoΚάτι θα γίνει θα δειςraquo του δικού μας Χρήστου Οικονόμου που κυκλοφόρησε ήδη από τις εκδόσεις CH Beck Verlag

Διακρίσεις

Διακρίθηκαν επίσης τα περιοδικά laquoΜανδραγόραςraquo και laquoΘέματα Λογοτεχνίαςraquo για τη συμβολή τους στη νεοελληνική λογοτεχνία Ο Γιώργος Μπλάνας ο οποίος τιμήθηκε με το Βραβείο Μετάφρασης Εργου Ξένης Λογοτεχνίας σε ελληνική γλώσσα για τη μετάφραση του έργου laquoΖωή και Πεπρωμένοraquo του Βασίλι Γκρόσμαν εκδόσεις Γκοβόστη ΑΒΕΕ Και με τα Κρατικά Βραβεία Συγγραφής Θεατρικού έργου ο Χαράλαμπος Γιάννου για το έργο του laquoΠείναraquo που υποβλήθηκε στον διαγωνισμό με το ψευδώνυμο laquoΝόβα 44raquo

Με έπαινο τιμήθηκαν ο Αντώνης Παπαϊωάννου για το έργο του laquoΜια καλή είδησηraquo που υποβλήθηκε στον διαγωνισμό με το ψευδώνυμο laquoΡΩΜΟΣraquo και ο Γιάννης Φίλιας για το έργο του laquoΦωτιά στις πιρόγεςraquo που υποβλήθηκε στον διαγωνισμό με το ψευδώνυμο laquoΣαγαρίλλοςraquo

Το Κρατικό Βραβείο για νέους θεατρικούς συγγραφείς απονεμήθηκε στον Αλέξανδρο Μαυρόγιαννη για το έργο του laquoΗ Θέσηraquo που υποβλήθηκε στο διαγωνισμό με το ψευδώνυμο laquoΔήμος Θάλληςraquo Επίσης απονεμήθηκε έπαινος στη Θεώνη Δέδε για το έργο της laquoSunny Daysraquo που υποβλήθηκε στο διαγωνισμό με το ψευδώνυμο laquoΔάφνηraquo Το Κρατικό Βραβείο συγγραφής θεατρικού έργου για παιδιά απονεμήθηκε στο Δημήτριο Ζώτο για το έργο του laquoΟ Ιππότης με τη μεγάλη καρδιά και η μάγισσα της Λύπηςraquo ενώ έπαινος δόθηκε και στη Δήμητρα-Βικτωρία Πανάγου για το έργο της laquoΤης φωτιάς και του αέρα και του δρόμου δίχως γυρισμόraquo

Πηγή httpwwwethnosgr

mdashτης Μαργαρίτας Ζαχαριάδουmdash


Ο Έντγκαρ Λόρενς Ντόκτοροου mdashένας από τους πιο ολοκληρωμένους αμερικανούς μυθιστοριογράφους του δεύτερου μισού του 20ού αιώναmdash γεννήθηκε στις 6 Ιανουαρίου του 1931 στο Μπρονξ της Νέας Υόρκης

Ο Ντόκτοροου σε όλη τη συγγραφική του σταδιοδρομία υπήρξε η φωνή του υποσυνείδητου της Αμερικής Τα μυθιστορήματά του τοποθετούνται πάντα σε κάποιο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο mdash από τον αμερικανικό εμφύλιο (Η Στρατιά εκδ Πόλις) έως το σύγχρονο Μανχάταν (City of God) ενώ με το Χόμερ και Λάνγκλεϊ (εκδ Πατάκη) περιδιαβαίνει ουσιαστικά ολόκληρο


26

τον 20ό αιώναmiddotη ελεύθερη όμως ανάπλαση των πραγματικών προσώπων που ενοικούν σrsquo αυτά η μυθοπλαστική αποτύπωση της δράσης και του λόγου τους μέσα στην ιστορία έδωσε στο αναγνωστικό κοινό πρόσβαση σε μια μεγάλη μεταφορική εικόνα της χώρας του πνεύματός της εναργέστερα από όσο θα κατάφερνε οποιοδήποτε ακραιφνώς ιστορικό κείμενο Η μυθοπλασία του η στέρεη πρόζα του η πολιτική του ευαισθησία οι πάμπολλες φωνές που υιοθέτησε στην πορεία του είναι η πιο βαθιά αλήθεια της Αμερικής

Έχει δηλώσει ότι από μικρό παιδί laquoήτανraquo συγγραφέας με την έννοια ότι όχι απλώς παρακολουθούσε την πλοκή των βιβλίων αλλά μπορούσε να μπαίνει στη θέση του συγγραφέα να παρακολουθεί τον συγγραφέα και τις επιλογές του πίσω από το κείμενο Όταν πήγαινε γυμνάσιο ένας καθηγητής ζήτησε από την τάξη να γράψουν για κάποια γραφική ιδιαίτερη προσωπικότητα της πόλης Ο Ντόκτοροου έγραψε για έναν πορτιέρη στο Κάρνεγκι Χολ τον οποίο λάτρευαν οι μουσικοί Ο καθηγητής ενθουσιάστηκε τόσο από την περιγραφή που ζήτησε από τον Ντόκτοροου και μια φωτογραφία του πορτιέρη ώστε να δημοσιεύσει το κείμενό του στην εφημερίδα του σχολείου Ο μικρός Έντγκαρ αναγκάστηκε να παραδεχτεί ότι ο πορτιέρης του ήταν επινοημένος Πήρε κάτω από τη βάση αλλά ένα από τα βασικά στοιχεία της συγγραφικής του αντίληψης η ελεύθερη ανάπλαση ιστορικών στοιχείων η συνύπαρξη αληθινών και φανταστικών προσώπων laquoο πονηρά παιγνιώδης τρόπος που αγνοεί τον τοίχο μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίαςraquo ήταν ήδη εκεί

Τη δεκαετία του rsquo50 εργάστηκε για μερικά χρόνια στην Columbia Pictures Δουλειά του ήταν να διαβάζει βιβλία και να εντοπίζει αυτά που μπορούσαν να γίνουν ταινία Πριν εκδώσει οτιδήποτε δικό του ο Ντόκτοροου δούλεψε επίσης για πέντε χρόνια ως επιμελητής κειμένων Από τα χέρια του πέρασαν χειρόγραφα μεγάλων συγγραφέων όπως ο Μέιλερ και ο Τζέιμς Μπόλντουιν Το πρώτο του βιβλίο ήρθε τελικά το 1960 με τίτλο Welcome to hard times Από τότε ακολούθησαν άλλα 11 μυθιστορήματα τέσσερις συλλογές διηγημάτων ένα θεατρικό ndash και αναρίθμητα εθνικά και διεθνή βραβεία Το Ράγκταϊμ το Μπίλι Μπάθγκεϊτ και Το βιβλίο του


27

Ντάνιελ πέρασαν με επιτυχία και στη μεγάλη οθόνη Ο Ντόκτοροου ήδη κατατάσσεται ανάμεσα στα ιερά τέρατα της αμερικανικής λογοτεχνίας Αναφερόμενος κάποτε στη σχέση του με τις φωνές που εφευρίσκει για την αφήγησή του ο Ντόκτοροου περιέγραψε τον ρόλο του συγγραφέα περίπου ως μεταφραστή μιας άλλης ακόμα πιο μακρινής φωνής laquoΜrsquo αρέσει μια εικόνα που προέρχεται από τα καρτούν Βλέπεις το χέρι του καλλιτέχνη να σχεδιάζει το ποντίκι Μετά χρωματίζει την μπλούζα και το παντελόνι έπειτα του δίνει μια σπρωξιά και το ποντίκι παίρνει δρόμο Μόνο πουraquo συμπλήρωσε laquoκαι το χέρι ζωγραφιστό είναιraquo

Βιβλία του Ντόκτοροου στα ελληνικά

(2013) Χόμερ και Λάνγκλεϋ (Εκδόσεις Πατάκη)

(2010) Η στρατιά (Πόλις)

(2006) Το βιβλίο του Ντάνιελ (Πόλις)

(1997) Παγκόσμια έκθεση (Νεφέλη)

(1993) Ράγκταϊμ (Επιλογή Θύραθεν)

Ο συγγραφέας και η δουλειά του

Η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου επέλεξε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τη συνέντευξη που έδωσε το 1986 ο Ντόκτοροου στον Τζορτζ Πλίμπτον όπως αναδημοσιεύτηκε στο The Paris Review και τα μετέφρασε για το dimart

[Για τη δυσκολία του συγγραφέα να γράψει ένα απλό καθημερινό σημείωμα]

Μια μέρα έτρωγα πρωινό κι η κόρη μου η Κάρολαϊν εμφανίστηκε με το καλαθάκι για το κολατσιό της το αδιάβροχό της όλα της και μου είπε laquoΧρειάζομαι ένα σημείωμα για να δικαιολογήσω απουσία και το σχολικό έρχεται όπου να rsquoναιraquo Μου έδωσε ένα σημειωματάριο και ένα μολύβι ndash ακόμα και ως παιδί ήταν προνοητική Έγραψα λοιπόν την ημερομηνία και ξεκίνησα laquoΑγαπητή κυρία Τάδε η κόρη μου Κάρολαϊνhellipraquo και μετά σκέφτηκα όχι δεν είναι καλό αυτό προφανώς πρόκειται για την κόρη μου την Κάρολαϊνhellip Σκίζω το χαρτί και ξαναρχίζω laquoΧτες η κόρη μουhellipraquo Όχι ούτε αυτό ήταν καλό σαν μαρτυρική κατάθεση ήταν Κι αυτό συνεχίστηκε μέχρι που άκουσα απrsquo έξω μια κόρνα Το παιδί ήταν σε κατάσταση πανικού Στο πάτωμα να υπάρχει ένας σωρός από τσαλακωμένα χαρτιά και η γυναίκα μου να λέει laquoΔεν το πιστεύω αυτό δεν το πιστεύω αυτόraquo Μου παίρνει τότε το σημειωματάριο και το μολύβι από τα χέρια και γράφει κάτι στα γρήγορα Εγώ προσπαθούσα να συντάξω το τέλειο σημείωμα για


28

δικαιολόγηση απουσίας Ήταν πολύ διαφωτιστική εμπειρία αυτή Το γράψιμο είναι ασύλληπτα δύσκολο πράγμα Ιδίως η μικρή φόρμα

[Πόσο προσχεδιάζει ένας συγγραφέας τα στοιχεία του έργου του]

Ένα από τα πράγματα που αναγκάστηκα να μάθω ως συγγραφέας ήταν να έχω εμπιστοσύνη στην πράξη της γραφής Να θέτω τον εαυτό μου σε laquoκατάσταση γραφήςraquo ώστε να ανακαλύπτω τι γράφω Αυτό έκανα με την Παγκόσμια Έκθεσηόπως και με όλα τα βιβλία μου Τα ευρήματα των βιβλίων προκύπτουν ως ανακαλύψεις Κάποια στιγμή φυσικά αντιλαμβάνεσαι σε ποιον ακριβώς χώρο κινείσαι και τι κάνεις Αλλά σίγουρα ξεκινώντας ένα έργο δεν ξέρεις πραγματικά τι πρόκειται να συμβεί

[Από πού ξεκινάει για να γράψει]

Μπορεί να είναι από μια στιγμή βαθιάς προσωπικής απελπισίας Για παράδειγμα στο Ράγκταϊμ ήθελα απελπισμένα να γράψω κάτι Κοιτούσα τον τοίχο του γραφείου μου στο σπίτι στο Νιου Ροσέλ κι έτσι ξεκίνησα να γράφω για τον τοίχο Έχουμε και τέτοιες μέρες κατά καιρούς εμείς οι συγγραφείς Έπειτα έγραψα για το σπίτι που περιέχει τον τοίχο Βλέπετε ήταν χτισμένο το 1906 κι έτσι άρχισα να σκέφτομαι την εποχή και πώς να ήταν τότε η λεωφόρος Μπρόντγουεϊ τα τρόλεϊ που διέσχιζαν τη λεωφόρο σε όλο της το μήκος οι άνθρωποι που το καλοκαίρι φορούσαν άσπρα για να είναι δροσερά Πρόεδρος ήταν ο Τέντι Ρούζβελτ Το ένα έφερε το άλλο κι έτσι κάπως ξεκίνησε το βιβλίο πηγαίνοντας από την απελπισία σrsquo εκείνες τις λιγοστές εικόνες

[Τα πλεονεκτήματα της απουσίας συγκεκριμένου σχεδίου]

Κάθε βιβλίο τείνει να αποκτά τη δική του ταυτότητα αντί του συγγραφέα του Μιλά για λογαριασμό δικό του όχι για λογαριασμό σου Κάθε βιβλίο διαφέρει από τα άλλα γιατί δεν βάζεις σε όλα τα βιβλία την ίδια laquoφωνήraquo Νομίζω πως αυτό σε κρατά ζωντανό ως συγγραφέα


29

Πρόσφατα διάβασα τον τελευταίο Χέμινγουεϊ που εκδόθηκε τον Κήπο της Εδέμ ndashγια την ακρίβεια πρόκειται για τμήμα ενός έργου που δεν ολοκληρώθηκεndash και βλέπεις πως και σrsquo αυτό όπως και στα άλλα μιλάει με τη φωνή του Χέμινγουεϊ Σε όλα του τα βιβλία εφάρμοζε τις ίδιες στρατηγικές εκείνες που είχε επινοήσει από νωρίς στην καριέρα του Τον πρώτο καιρό οι στρατηγικές αυτές ήταν ο θρίαμβός του Τις τελευταίες όμως μια-δυο δεκαετίες του συγγραφικού του βίου τον παγίδευσαν τον περιόρισαν και τον υπέταξαν Έγραφε διαρκώς ως ο Χέμινγουεϊ Βέβαια τον καλό καιρό αυτό δεν ήταν καθόλου άσχημο έτσι Αλλά αν ο σκοπός είναι να μπει κανείς στο οικουμενικό πνεύμα ο δικός του τρόπος δεν τον βοηθούσε καθόλου να το βρει

[Επηρεάζουν οι φανταστικοί χαρακτήρες τον συγγραφέα τους]

Το γράψιμο είναι μια κοινωνικώς αποδεκτή μορφή σχιζοφρένειας Δικαιολογεί ένα σωρό πράγματα Ένα από τα παιδιά μου είπε κάποτε ndash και ήταν τρομερή αλήθεια και φυσικά μόνο από μικρό παιδί μπορούσε να προέρχεται κάτι τέτοιο laquoΟ μπαμπάς όλο κρύβεται στο βιβλίο τουraquo


30

[Για τον πειρασμό του συγγραφέα να παρέμβει σε ιστορικά γεγονότα]

Σrsquo αυτή τη χώρα τείνουμε να αντιμετωπίζουμε την Ιστορία με κάποια αφέλεια Νομίζουμε πως είναι το τέλειο μηχανιστικό σύμπαν του Νεύτωνα τόσο ανοιχτό και προβλέψιμο που ο καθένας μπορεί να ρυθμίσει το ρολόι του σύμφωνα μrsquo αυτό Στην πραγματικότητα όμως είναι μάλλον σαν το καμπυλωμένο διάστημα σαν χρόνος που συρρικνώνεται και διαστέλλεται αενάως Ένα διαρκές υποατομικό χάος Όταν ο πρόεδρος Ρίγκαν είπε ότι οι ναζί ήταν εξίσου θύματα όσο και οι Εβραίοι τους οποίους δολοφόνησαν ndash αυτό δεν θα το λέγαμε παρέμβαση Ή οι Ιάπωνες εκπαιδευτικοί που ξαναγράφουν τα σχολικά τους εγχειρίδια για να εξαλείψουν τα ντροπιαστικά γεγονότα της εισβολής τους στην Κίνα και τις θηριωδίες που διέπραξαν στη Μαντζουρία το 1937 Μας τα είπε όλα αυτά ο Όργουελ Η Ιστορία είναι ένα πεδίο μάχης είναι διαρκώς υπό διεκδίκηση διότι το παρελθόν ελέγχει το παρόν Η Ιστορία είναι το παρόν Γιrsquo αυτό και κάθε γενιά την ξαναγράφει από την αρχή Εκείνο όμως που οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν στο μυαλό τους ως Ιστορία είναι το τελικό προϊόν ο μύθος Άρα αν είσαι ασεβής απέναντι στο μύθο αν παίζεις με το μύθο αν αφήνεις να μπει μέσα του λίγος αέρας και φως αν προσπαθείς να τον εκτοξεύσεις και να τον στείλεις ξανά πίσω στην ιστορία υπάρχει κίνδυνος να θεωρηθεί ότι διαστρεβλώνεις την αλήθεια

[Για τη σχέση με τον αναγνώστη]

Έτσι είναι ο αγώνας της συγγραφής Στο μυαλό σου δεν υπάρχει χώρος για κανέναν αναγνώστη δεν σκέφτεσαι τίποτε άλλο παρά μόνο τη γλώσσα στην οποία βρίσκεσαι Το πνεύμα σου είναι η γλώσσα του βιβλίου

[Περί προσωπικής εμπειρίας στη μυθοπλασία]

Ανήκω όπως φαίνεται σε μια γενιά που κατά κάποιον τρόπο έχασε όλες τις κρίσιμες συλλογικές εμπειρίες της εποχής μας Ήμουν πολύ μικρός για να κατανοήσω τη Μεγάλη Ύφεση ή να πολεμήσω στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Και στον πόλεμο του Βιετνάμ ήμουν πολύ μεγάλος για να με στρατολογήσουν Πάντοτε ήμουν μοναχικός Ίσως έτσι εξηγείται το γιατί ενστερνίζομαι και αυτό που προσπάθησε να δείξει ο Χένρι Τζέιμς με εκείνο το υπέροχο παράδειγμα της κοπέλας που ζει μια ζωή προστατευμένη αλλά περνάει δίπλα από τους στρατώνες και ακούει αποσπάσματα από τις κουβέντες των στρατιωτών Βάσει αυτού έλεγε ο Τζέιμς αν η κοπέλα είναι μυθιστοριογράφος θα μπορέσει να πάει σπίτι της και να γράψει ένα εξαιρετικά ακριβές μυθιστόρημα περί του στρατιωτικού βίου Πάντα με έβρισκε σύμφωνο αυτή η ιδέα Υποτίθεται πως εμείς οι συγγραφείς έχουμε την ικανότητα να μπαίνουμε στο πετσί άλλων ανθρώπων Υποτίθεται πως έχουμε την ικανότητα να αποδίδουμε εμπειρίες που δεν είναι δικές μας και να περιγράφουμε πιστά εποχές και τόπους που δεν έχουμε γνωρίσει Αυτή εξάλλου δεν είναι και μια από τις ερμηνείες της τέχνης η διασπορά του μαρτυρίου Οι καθηγητές δημιουργικής γραφής λένε πάντα στους φοιτητές laquoΝα γράφετε για όσα γνωρίζετεraquo


31

Και βέβαια αυτό πρέπει να κάνεις από την άλλη όμως πού ξέρεις τί ξέρεις προτού το γράψεις Γράφω και γνωρίζω είναι το ίδιο πράγμα Τι ήξερε ο Κάφκα Ήξερε από ασφάλειες Τέτοιες συμβουλές λοιπόν είναι ανόητες γιατί είναι σαν να προϋποθέτουν ότι πρέπει να έχεις πάει στον πόλεμο για να γράψεις για πόλεμο Ε μερικοί το έχουν κάνει άλλοι πάλι όχι Εγώ στη ζωή μου είχα ελάχιστες εμπειρίες Για την ακρίβεια προσπαθώ να αποφεύγω τις εμπειρίες όσο μπορώ Οι περισσότερες είναι άσχημο πράγμα

[Τα διδάγματα της επιμέλειας χειρογράφων]

Η επιμέλεια με δίδαξε πώς να διαλύω βιβλία στα εξ ων συνετέθησαν και να τα ξανασυναρμολογώ Μαθαίνεις αξίες έτσι ndash την αξία της έντασης του πώς να διατηρείς την ένταση στη σελίδα μαθαίνεις να εντοπίζεις την αυταρέσκεια και πως δεν είναι χρήσιμη Μαθαίνεις την ελευθερία τού να μετακινείς πράγματα εδώ κι εκεί κάτι που ο αναγνώστης δεν κάνει ποτέ Ο αναγνώστης βλέπει το τυπωμένο βιβλίο και τέρμα Όταν όμως βλέπεις ως επιμελητής ένα χειρόγραφο λες laquoΜάλιστα Αυτό είναι το κεφάλαιο είκοσι αλλά θα έπρεπε να είναι το κεφάλαιο τρίαraquo Κινείσαι με τέτοια άνεση μέσα στο βιβλίο όπως ένας χειρουργός μέσα σε ένα ανθρώπινο σώμα με τα αίματα και τα εντόσθια κι όλα αυτά γύρω του Είσαι εξοικειωμένος μrsquo αυτά τα υλικά και μπορείς να τα πετάς από δω κι από κει και να λες σόκιν ανέκδοτα στις νοσοκόμες



32

Του Χρήστου Τσιάμη (γράμμα από την Αμερική)


Φωτογραφία από το θεατρικό laquoΟ Κάφκα στην ακρογιαλιάraquo βασισμένο στο μυθιστόρημα του Χαρούκι Μουρακάμι

Ανάμεσα στα είδη της λογοτεχνίας το θέατρο έχει μια ιδιομορφία Για να ολοκληρωθεί δεν αρκεί η καταγραφή και η ανάπλαση του κειμένου στη φαντασία τού αναγνώστη όπως συμβαίνει με το ποίημα το διήγημα ή το μυθιστόρημα Το θεατρικό έργο γράφεται για να στηθεί τρισδιάστατο (με συγκεκριμένες από τον συγγραφέα οδηγίες) επί σκηνής

Αυτή τη χρονιά το θεατρικό τοπίο της Νέας Υόρκης (ίσως το πιό δραστήριο και πιό σημαντικό μαζί με εκείνο του Λονδίνου) παρουσιάζει επίσης μια ιδιομορφία σε σύγκριση με τους αμέσως προηγούμενους χρόνους ίσως και δεκαετίες Συγκεκριμένα υπάρχει ένας σχετικά μεγάλος αριθμός θεατρικών παραστάσεων που δεν βασίζονται σε θεατρικά έργα αλλά είναι διασκευές μυθιστορημάτων ή και διηγημάτων γνωστών συγγραφέων


33

Επίσης (αν και απόμακρα σχετικό) περί τα τέλη του καλοκαιριού η εφημερίδα Νιού Γιόρκ Τάϊμς σε μια μόνιμη στήλη στο ένθετο τής Κυριακάτικης Κριτικής του Βιβλίου είχε θέσει το εξής ερώτημα laquoΓιατί ολοένα διακηρύσσουμε ότι το μυθιστόρημα είναι νεκρόraquo

Αυτές οι διαπιστώσεις και οι συγκυρίες έγιναν αφορμή για ανάμεικτες σκέψεις και ερωτήματα που θα τα παραθέσουμε εδώ όπως ανέκυψαν ndash ανάκατα προφανώς με κάποιον συσχετισμό χωρίς όμως καμμιάν ακολουθία ή κανόνα λογικό ndash χάριν μιας άτυπης (κατά νούν) συζήτησης με τον αναγνώστη που ίσως έχει παρατηρήσει παρόμοια φαινόμενα Πρώτα πρώτα όμως ας αναφέρουμε τα συγκεκριμένα γεγονότα αφορμές

Αργά την άνοιξη η πρωτοποριακή θεατρική ομάδα Σερβις για Επιδιορθώσεις Ασανσέρ (Elevator Repair Service) ανέβασε το πρώτο κεφάλαιο από το μυθιστόρημα laquoΗ βουή και η μανίαraquo του Γουίλλιαμ Φώκνερ Δεν είναι τυχαίο ότι το κεφάλαιο αυτό είναι (τουλάχιστον στην έκδοση που έχω) περίπου 90 σελίδες όσο περίπου κι ένα θεατρικό έργο και ότι περιέχει ως επί το πλείστον διάλογο (ή μονόλογο) και ότι οι αναμεταξύ περιγραφές μοιάζουν με σκηνικές οδηγίες Δεν παύει όμως να ανήκει σε ένα από τα πιό δύσκολα κλασσικά βιβλία της Αμερικανικής λογοτεχνίας και η παράσταση αυτή χρησιμοποιεί κάθε λέξη του βιβλίου είτε στον διάλογο των ηθοποιών είτε σε ανάγνωση ή και ακόμα σε προβολή στους τοίχους της σκηνής τμημάτων του αρχικού κειμένου Στο παρελθόν η θεατρική αυτή ομάδα είχε ανεβάσει σε εξάωρη παράσταση ολόκληρο το μυθιστόρημα laquoΟ Υπέροχος Γκάτσμπυraquo του Φ Σκότ Φιτζέραλντ και επίσης μια διασκευή του μυθιστορήματος laquoΚι ο ήλιος ανατέλλειraquo του Χέμινγουεϊ Ενας κριτικός θεάτρου είχε γράψει χαρακτηριστικά ότι αυτή η θεατρική ομάδα τείνει να γίνει lsquoη πιό αγαπημένη λέσχη βιβλίου για τον κάθε σκεπτόμενον θεατρόφιλοrsquo

Αμέσως κατόπιν το καλοκαίρι ακολούθησε ένα άλλο εργο που βασιζόταν σε μυθιστόρημα laquoΟ Κάφκα στην ακρογιαλιάraquo του Χαρούκι Μουρακάμι Σύμφωνα με έναν κριτικό το έργο είχε εντυπωσιακά σκηνικά εφφέ και επί πλέον η χρήση παραδοσιακών μεθόδων του γιαπωνέζικου θεάτρου από τον σκηνοθέτη Γιούκιο Νιναγκάγουα του πρόσδιδε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον Ομως η χρήση μεγάλων αποσπασμάτων από το αρχικό μυθιστόρημα με προφανώς μη δραματικό χαρακτήρα υπονόμευε τη θεατρική εμπειρία Παρόμοιοι προβληματισμοί ανέκυψαν και με το θεατρικό έργο laquoΤερέζ Ρακένraquo βασισμένο στο μυθιστόρημα του Εμίλ Ζολά Σύμφωνα με τους κριτικούς η παρουσία της γνωστής ηθοποιού Κύρα Νάϊτλι και οι εντυπωσιακές σκηνογραφίες δεν αρκούσαν για να laquoδιασώσουνraquo την παράσταση Αλλα παρόμοια έργα που ανεβάστηκαν συμπεριλαμβάνουν τα laquoΤαξίδια με την θεία μουraquo βασισμένο στο μυθιστόρημα του Γκράχαμ Γκρήν και laquoΔυστυχίαraquo από το μυθιστόρημα του Στήβεν Κίνγκ που προηγουμένως είχε γίνει κινηματογραφικό έργο (Το ενδιαφέρον εδώ είναι η συμμετοχή του αεικίνητου- κινηματογραφικά ndash Μπρούς Γουϊλλις ο οποίος υποδύεται τον ρόλο του σε αυτό το θεατρικό στάσιμος σrsquo ένα κρεβάτι)

Τέλος η θεατρική ομάδα Acting Company ανέβασε με τον συλλογικό τίτλο laquoΠόθοςraquo έξη μικρά θεατρικά έργα βασισμένα σε διηγήματα του Τεννεσσή Γουίλλιαμς Τις διασκευές των διηγήματων τις είχαν αναθέσει σε νέους και σε καταξιωμένους θεατρικούς συγγραφείς (Πριν χρόνια είχε συμβεί το ίδιο με μικρά θεατρικά βασισμένα σε διηγήματα του Αντον Τσέχωφ)


34

Επίσης μαθαίνουμε ότι ένας θεατρικός οργανισμός έχει αναθέσει σε έναν εξαιρετικά νεαρό και ταλαντούχο θεατρικό συγγραφέα τη διασκευή του laquoΤόμ Σώγιερraquo του Μάρκ Τουέϊν και ότι το καλοκαίρι στο Λονδίνο θα ανεβαστεί ένα έργο με βάση τα δημοφιλέστατα ανάμεσα στους νέους μυθιστορήματα του Χάρρυ Πόττερ

Κι εδώ αρχίζουν τα ερωτήματα Γιατί αυτή η πληθώρα διασκευών Υπάρχει μήπως κρίση στο θέατρο ως είδος λογοτεχνικό Έχει συρρικνωθεί η συγγραφή θεατρικών έργων από νέους συγγραφείς ή μήπως δεν εμπιστευόμαστε το έργο τους και γιατί Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι ενώ σε χρόνους περασμένους πανηγυρίζαμε απανωτά έργα ας πούμε του Σαμ Σέππαρντ εφέτος ο λόγος είναι για το έργο ενός σκηνοθέτη του Ivo van Hove που έχει παρουσιάσει απανωτά σημαντική δουλειά στο θέατρο σε αναβιώσεις (ή και μεταμορφώσεις από τον σινεμά) κλασσικών έργων (όπως η laquoΑντιγόνηraquo του Σοφοκλή laquoΗ θέα από τη γέφυραraquo του Αρθουρ Μίλλερ οι laquoΣκηνές ενός γάμουraquo από το ομώνυμο κινηματογραφικό έργο του Ινγκμαρ Μπέργκμαν) Η μήπως το όλο πράγμα είναι συνάρτηση της γενικής οικονομίας αυτής εδώ της πόλης που τείνει να γίνει για τον πολύ κόσμο απαγορευτικά ακριβή Κι έτσι οι παραγωγοί στρέφονται όλο και πιό πολύ προς το ασφαλές τη δοκιμασμένη συνταγή γνωστά έργα (έστω και μέσω διασκευής) και γνωστοί ηθοποιοί

Επίσης θα μπορούσαμε να θέσουμε το εξής ερώτημα για τις περιπτώσεις του Τεννεσσή Γουίλλιαμς και του Αντον Τσέχωφ που ήσαν δεινοί θεατρικοί συγγραφείς αν αυτοί θεώρησαν ότι το υλικό μιας συγκεκριμένης ιστορίας άρμοζε να ειπωθεί υπό την μορφή διηγήματος μήπως η απόπειρα της διασκευής του σε θεατρικό είναι καταδικασμένη εκ των προτέρων σε αποτυχία Λέγεται ότι ο Μάρκ Τουέϊν είχε προσπαθήσει και είχε εγκαταλείψει την προσπάθεια της γραφής του θεατρικού Τόμ Σώγιερ Υπάρχουν βέβαια και κάποιες εξαιρέσεις όπως το laquoΗμερολόγιο ενός τρελλούraquo του Νικολάϊ Γκόγκολ που στην Ελλάδα είναι περισσότερο γνωστό σαν θεατρικό έργο παρά σαν διήγημα όπως το έγραψε ο Γκόγκολ

Βεβαίως ευθύς εξ αρχής είχαμε διασκευές λογοτεχνικών έργων για τον κινηματογράφο (κάποτε επιτυχώς μα ως επί το πλείστον τραυματικές απόπειρες) Αυτό δικαιολογείται αν λάβουμε υπrsquo όψιν ότι ο κινηματογράφος είναι μια σχετικά καινούργια τέχνη που ακόμα προσπαθεί να ορίσει τον ευατό της Οι διασκευές για τον κινηματογράφο είναι τριών ειδών Α) Πιστή στο λογοτεχνικό έργο σχεδόν λέξη προς λέξη όπως στο Sheltering Sky του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Πωλ Μπόουλς Β) Η ίδια ιστορίαθέμα με το λογοτεχνικό έργο αλλά κινηματογραφικά να εκτυλίσσεται σε ένα ιστορικώς (και οπτικώς) διαφορετικό περιβάλλον όπως το Apocalypse Now του Φράνσις Κόπολλα που βασίζεται στο μυθιστόρημα του Τζόζεφ Κόνραντ laquoΚαρδιά του Σκότουςraquo Γ) Το λογοτεχνικό έργο γίνεται απλώς η αφορμή για να ειπωθεί μια εντελώς άλλη ιστορία όπως το Blow Up του Μικελάντζελο Αντονιόνι που βασίζεται σε ένα διήγημα του Χούλιο Κορτάσαρ Οι θεατρικές διασκευές της φετινής χρονιάς που αναφέραμε ανήκουν στην πρώτη από τις παραπάνω κατηγορίες με εξαίρεση ένα από τα μικρά θεατρικά του laquoΠόθουraquo Σε αυτό ο γνωστός θεατρικός συγγραφέας Τζόν Γκουέαρ (John Guare) χρησιμοποίησε σαν αφορμή το διήγημα του Τ Γουϊλλιαμς laquoΠορτραίτο κοριτσιού σε γυαλίraquo για να φανταστεί μιαν εντελώς καινούργια


35

ιστορία τι δηλαδή συνέβη σε δύο χαρακτήρες του περίφημου θεατρικού έργου του Γουϊλλιαμς laquoΟ γύαλινος κόσμοςraquo έξω από τα γινόμενα του έργου αυτού

Όσο για το μυθιστόρημα η απάντηση των συνεργατών της εφημερίδας Νιού Γιόρκ Τάϊμς στο ερώτημα που αναφέραμε στην αρχή του κειμένου ήταν ότι το μυθιστόρημα δεν είναι νεκρό Είπαν πως ένα συγκεκριμένο είδος μυθιστορήματος ίσως να έχει γίνει παρελθόν αλλά το μυθιστόρημα θα εξακολουθεί να υπάρχει όσο υπάρχουν μυθιστοριογράφοι Και αυτό είναι εμφανές από την πληθώρα συγγραφέων που ασχολείται επιτυχώς με το είδος Ετσι αυτή η πορεία που παρατηρήσαμε εφέτος από το μυθιστόρημα στο θέατρο δεν θα μπορούσε να αποδοθεί σε κάποια υπαρξιακή κρίση του μυθιστορήματος

Και μιας και αναφέραμε τον κινηματογράφο και τον Ινγκμαρ Μπέργκμαν παραπάνω θέτουμε το ερώτημα γιατί να μην θεωρηθεί και το σενάριο σαν είδος λογοτεχνίας άξιον της κρίσης λογοτεχνικών επιτροπών και βραβείων συμπεριλαμβανομένου και του Νόμπελ Έχουν απονεμηθεί τουλάχιστον τρία Νόμπελ αποκλειστικά για την παραγωγή θεατρικού έργου (στον Λουίτζι Πιραντέλλο στον Γιουτζίν Οrsquo Νήλ και στον Χάρολντ Πίντερ) Κι έρχονται στο νου πολλαπλά σενάρια σίγουρα του Μπέργκμαν (και αναφέρομαι μόνο στον διάλογο) που μπορούν να σταθούν επαξίως δίπλα στον λόγο των προαναφερθέντων θεατρικών συγγραφέων Και να γίνουν και θεατρικές παραστάσεις πιό φυσιολογικά από ένα μυθιστόρημα

Μια τελευταία σκέψη για το θέατρο στη χώρα μας Είχα αγγίξει λίγο σε προηγούμενο άρθρο την υπόθεση της laquoεκδίωξηςraquo της ποίησης από την πολιτεία σύμφωνα με αυτά που πρεσβεύει ο Πλάτων στην laquoΠολιτείαraquo του Τώρα που το ξανασκέφτομαι ο αρχαίος φιλόσοφος δεν φαίνεται να έπεισε πολλούς Γιατί η ποίηση συνέχισε να ανθίζει ανά τους αιώνες και μέχρι σήμερα στην παράδοση της γλώσσας του Πολύ φοβάμαι όμως ότι κατάφερε να γίνει (όπως εκ των πραγμάτων είναι φανερό) παράγων ανασταλτικός στο εγχώριο θέατρο Και αν το σκεφτούμε καλά δεν είναι και τόσο περίεργο Γιατί παρόλο που οι λεκτικές αναφορές στην laquoΠολιτείαraquo ήταν για την laquoποίησηraquo (και υπήρχαν βεβαίως αναφορές στους επικούς ποιητές του απώτερου παρελθόντος) στο στόχαστρο του είχε ξεκάθαρα ο φιλόσοφος τους θεατρικούς συγγραφείς της εποχής του και του θεάτρου την μίμηση Κι αν δεν κατάφερε να σιωπήσει εκείνους σίγουρα οι βολές του λάβωσαν τους επιγόνους τους στο είδος στον τόπο τουςhellip

Ξεκινήσαμε με σκέψεις ανάκατες και προχωρήσαμε βασιζόμενοι σε ορισμένες παρατηρήσεις να δούμε αν υπάρχει κρίση στο θέατρο σήμερα Καθrsquo οδόν εκφράσαμε και άλλες διάφορες κρίσεις Διαπιστώνουμε (λες και δεν το ξέραμε) ότι είναι δύσκολο να συνθέσεις την laquoμεγαλύτερη εικόναraquo εκ του σύνεγγυς Εκείνο που μπορείς να κάνεις όμως είναι να χαίρεσαι το παιχνίδι με περιέργεια να παρατηρείς και να επεμβαίνεις θετικά όποτε κι όπως μπορείς



36

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ Μέλη του Δικτύου Λεσχών Ανάγνωσις

Τώρα διαβάζουμε Ο Εστέμπαν αναγκάζεται να κλείσει το ξυλουργείο του στη μικρή ισπανική πόλη Όλμπα αφήνοντας στο δρόμο τους υπαλλήλους του Οι τύψεις τον αναγκάζουν να αναζητήσει τα αίτια που τον οδήγησαν σ αυτή την επιλογή και να διερευνήσει τον διττό ρόλο του ως θύτη και θύματος Κοιτάζοντας το είδωλό του στον καθρέφτη -έναν άνθρωπο χωρίς ιδιαίτερα χαρίσματα- ανακαλύπτει μια εικόνα φτιαγμένη από γκρεμισμένα όνειρα και χαμένα ιδανικά Γύρω από τον Εστέμπαν ξεδιπλώνεται ένας θίασος εξιλαστήριων θυμάτων άπληστων απατεώνων και ανελέητων κυνηγών του εύκολου κέρδους Την ίδια ώρα ο Αχμέτ μετανάστης από το Μαρόκο ανακαλύπτει δύο πτώματα στις όχθες του βάλτου της Όλμπα Ίσως στο βάλτο να υπάρχουν περισσότερα πτώματα αλλά ο Αχμέτ τρομοκρατημένος στη σκέψη ότι θα μπορούσε να κατηγορηθεί για τους φόνους το βάζει στα πόδια Ο βάλτος που σταδιακά αποκτά αυξανόμενο συμβολικό βάρος είναι συγχρόνως μια άβυσσος που καταπίνει τις αποδείξεις των εγκλημάτων και ξεπλένει τις διεφθαρμένες συνειδήσεις

Το βιβλίο του Ραφαέλ Τσίρμπες περιγράφει μια κοινωνία που έχει περιέλθει σε αποσύνθεση όπως και ολόκληρη η χώρα που βιώνει σκληρή κρίση και έχει καταληφθεί από πανικό Το καλύτερο ισπανικό μυθιστόρημα των τελευταίων είκοσι πέντε χρόνων σύμφωνα με σχετική ψηφοφορία της εφημερίδας El Mundo

Βιβλιοτρόπιο

Διά-Λογος

ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ

ΑΝ το διάβασμα είναι για σας μια ανεξάντλητη πηγή ευχαρίστησηςhellip

ΑΝ πιστεύετε ότι το διάβασμα δεν είναι κατrsquo ανάγκη μια μοναχική υπόθεσηhellip

ΑΝ αυτό που νιώθετε διαβάζοντας θέλετε να το μοιραστείτε και με άλλουςhellip

--------------------------- Γίνετε μέλος σε μια από τις Λέσχες Ανάγνωσης

που λειτουργούν στη Λεμεσό ή

Βρείτε κι άλλα άτομα που αγαπούν το διάβασμα και συγκροτείστε μια ομάδα τα μέλη της οποίας θα συγκεντρώνονται μια φορά το μήνα και θα συζητούν γύρω από το βιβλίο που έχουν

επιλέξει να διαβάσουν

Για περισσότερες πληροφορίες ως προς τον τρόπο συγκρότησης και λειτουργίας μιας Λέσχης Ανάγνωσης μπορείτε να απευθυνθείτε στο Δίκτυο Λεσχών laquoΑνάγνωσιςraquo

Παντελής Μάκη τηλ 99 667599 Με τη στήριξη e-mail pmakiscytanetcomcy wwwbibliotropioblogspotcom Αντώνης Κουντούρης τηλ 99 346424 e-mail a_c_kountourihotmailcom Κατερίνα Βοσκαρίδου τηλ 99 526772 e-mail pyrionprimehomecom wwwpyrionblogspotcom

Εξώφυλλο Δελτίου Ιανουάριος

Δελτίο 43

Ποια είναι η συγγραφέας-φάντασμα Έλενα Φεράντε που έχει γίνει ο νέος λογοτεχνικός θρύλος 7

Λέσχες Ανάγνωσης ΒΙΒΛΙΟΤΡΟΠΙΟΔΙΑ-ΛΟΓΟΣ

Οπισθώφυλλο Δελτίου

Περιεχόμενα

Athens Prize Literature Στους Ρίτσαρντ Φορντ και Νίκο Μάντη τα λογοτεχνικά βραβεία της Αθήνας 2

David Foster Wallace ndash Αυτό εδώ είναι νερό 4

Ποια είναι η συγγραφέας-φάντασμα Έλενα Φεράντε που έχει γίνει ο νέος λογοτεχνικός θρύλος 7 Πασκάλ Μπρυκνέρ laquoΟι τρομοκράτες φοβούνται τη ζωήraquo hellip 11

Η σταθερή αξία των κλασικών 14

Δωρεάν όλα τα βιβλία στη Νορβηγία 17

O ήρωας του νέου βιβλίου της Έρσης Σωτηροπούλου είναι ο Καβάφης 19

Απονεμήθηκαν τα κρατικά βραβεία για το 2014 στην Ελλάδα 23

laquoΤο γράψιμο είναι μια κοινωνικώς αποδεκτή μορφή σχιζοφρένειαςraquo 25

Η λογοτεχνία στο θέατρο 32

Σελ


2






Το μήνυμα


3







4









5




6






7










8




9





10






11



Πηγή wwwlifogr






12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





2






Το μήνυμα


3







4









5




6






7










8




9





10






11



Πηγή wwwlifogr






12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





3







4









5




6






7










8




9





10






11



Πηγή wwwlifogr






12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





4









5




6






7










8




9





10






11



Πηγή wwwlifogr






12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





5




6






7










8




9





10






11



Πηγή wwwlifogr






12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





6






7










8




9





10






11



Πηγή wwwlifogr






12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





7










8




9





10






11



Πηγή wwwlifogr






12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





8




9





10






11



Πηγή wwwlifogr






12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





9





10






11



Πηγή wwwlifogr






12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





10






11



Πηγή wwwlifogr






12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





11



Πηγή wwwlifogr






12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





12









13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





13








14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





14









15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





15




16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





16




17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





17








18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





18



Πηγή wwwdoctvgr


19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





19







20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





20




21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





21






22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





22






23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





23


Πηγή wwwlifogr





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





24










25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





25












26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





26





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





27













28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





28









29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





29





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





30








31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





31






32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





32







33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





33







34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





34






35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





35








36





Διά-Λογος












Δελτίο 43





36





Διά-Λογος












Δελτίο 43















Δελτίο 43




Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 43

Documents

Transcript of Βιβλιοτρόπιο Δελτίο 43