ευεξία & διατροφή - Τεύχος 36

Ë. Êçöéóßáò 266, 152 32 ÁèÞíá, Ôçë. : 210 6882100Áäñéáíïõðüëåùò 3, 551 33 ÊáëáìáñéÜ Èåó/íßêç, Ôçë. : 2310 422788

ÅèíéêÞ Ïäüò Ðáôñþí-Áèçíþí 51Á, 264 41 ÐÜôñá, Ôçë. : 2610 437302Ë. Êíùóóïý 255 & Á. ÍÜèåíá 1, ÇñÜêëåéï ÊñÞôçò, Ôçë. : 2810 235307

21÷28.indd 1 1/11/2006 1:08:45 ìì

ΜΑΡΤΙΟΣ/ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2009 Τ Ε Υ Χ Ο Σ 3 6 / 7ο έτος έκδοσης

ΚΩ

ΔΙΚ

ΟΣ

68

99

Δ Ι Α Τ Ρ Ο Φ Η

ÃÁÓ

ÔÑ

Å Í

Ô Å Ñ Ï Ë Ï Ã É Á Ó & Ä É Á Ô ÑÏ

ÖÇ

Ó

ÅË

Ë Ç Í É Ê Ï É Ä Ñ Õ

ÌÁ

&

Aσκηση & Ηλικία

Tα μπλόκα στο πιάτο μας

Nόσος Crohn

Παχυσαρκία: To τίμημα της αφθονίας

D:\Molyvi\GILEAD\Corporate AD\2008\Kataxoriseis\Gilead_Corp_21x28.cdrΤετάρτη, 9 Απριλίου 2008 11:13:21 πμ

Color profile: DisabledComposite 150 lpi at 45 degrees

ΕΥΕΞΙΑ & ΔΙΑΤΡΟΦΗ 3

Άρθρο σύνταξηςΑκολουθώντας τη γνωστή του δομή και το παρόν τεύχος της ευεξίας φιλοξενεί μια πληθώρα άρθρων ποικίλου ενδιαφέροντος. Τα δύο ιατρικά άρθρα του τεύχους καταπιάνονται με την ηπατίτιδα Β και τη νόσο του Crohn. H ηπατίτιδα Β είναι μια ασυμπτωματική για μεγάλο χρονικό διάστημα ασθένεια, αρκετά συχνή στο τόπο μας, που οδηγεί στην κίρρωση και τον καρκίνο του ήπατος. Διαγιγνώσκεται πολύ εύκολα με μία όχι ακριβή εξέταση αίματος. Η νόσος του Crohn χαρακτηρίζεται από φλεγμονή στο λεπτό και το παχύ έντερο κυρίως, κατά κανόνα εμφανίζεται με διάρροια αλλά μπορεί να εκδηλωθεί και με άτυπα συμπτώματα, όπως απώλεια βάρους ή πυρετό. Οι εναλλαγές εξάρσεων και υφέσεων της νόσου αποτελούν το κύριο χαρακτηριστικό της. Το σημαντικό νέο είναι ότι υπάρχουν σήμερα πολλά και αποτελεσματικά φάρμακα που μπορούν να αναχαιτίσουν την πορεία των παραπάνω ασθενειών και να ανακουφίσουν τους πάσχοντες και τις οικογένειές τους. Η εφηβεία αποτελεί περίοδο της ζωής, όπου λαμβάνουν χώρα πολλές και σημαντικές σωματικές και ψυχικές αλλαγές. Το σώμα αλλάζει και παίρνει τη μορφή του ενηλίκου, ενώ ταυτόχρονα η προσαρμογή στον εκτός της οικογένειας χώρο δοκιμάζει την ψυχική σφαίρα του ατόμου. Ο έφηβος αναπτύσσεται ταχύτατα, γεγονός που απαιτεί ενέργεια και καλή θρέψη. Το πώς πρέπει να είναι και τι να περιέχει το πρωινό του εφήβου, καθώς και οι συνέπειες της μη κατανάλωσης «σωστού» πρωινού αναλύονται στο ενδιαφέρον άρθρο της διατροφολόγου, κας Κουκ. Ποια σχέση συνδέει τις διαμαρτυρίες των Ελλήνων αγροτών και των πιο φτωχών κατοίκων του πλανήτη με τις αγωνίες του καθενός μας για το κόστος του φαγητού, για την ασφάλεια και την υγιεινή των τροφίμων και για το περιβάλλον αναλύει το εξαιρετικό άρθρο του κ. Αναστασιάδη από τη Σπάρτη. Το άρθρο, πλην της ιστορικής αναδρομής και της κριτικής του ανάλυσης για τα δρώμενα στο χώρο της παραγωγής, αλλά και μεταφοράς και πιστοποίησης των τροφίμων, καταφέρνει με τον καλύτερο τρόπο να ευαισθητοποιήσει την οικολογική μας συνείδηση, αλλά και να μας ωθήσει στην αναζήτηση περισσότερων πληροφοριών για τον τρόπο παραγωγής, αλλά και συντήρησης των τροφίμων που φτάνουν στο πιάτο μας. Χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι οι μεγάλες και γρήγορες αλλαγές. Έτσι, όπως παρουσιάζεται και στο αντίστοιχο άρθρο, η γυμναστική μπορεί να γίνεται σε κάθε ηλικία, αρκεί να προσαρμόζεται στις ανάγκες και στα τυχόν προβλήματα. Ακολουθούν δύο άρθρα που ασχολούνται με μία από τις μάστιγες της εποχής στις αναπτυγμένες χώρες, την παχυσαρκία. Το άρθρο της κας Μαργαρίτη τονίζει τις οδυνηρές συνέπειες της νοσογόνου παχυσαρκίας, όπως είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο σακχαρώδης διαβήτης και τα ψυχολογικά προβλήματα, καταλήγοντας ότι η πρόληψη και η αντιμετώπισή της εξαρτώνται από την τροποποίηση του τρόπου ζωής και της διατροφής μας. Ερωτήματα, όπως πώς γίνεται ο έλεγχος του σωματικού βάρους, ποιοι παράγοντες παρεμβαίνουν και με ποιο τρόπο, αναλύονται στο άρθρο του διαιτολόγου κ Παπαμίκου. Το όλο θέμα αποτελεί πεδίο ερευνητικών προσπαθειών, γιατί η βαθύτερη κατανόηση των μηχανισμών που εμπλέκονται στη ρύθμιση του βάρους ίσως ανοίξει δρόμους για την παρασκευή φαρμάκων που θα το μειώσουν. Ο μητρικός θηλασμός, πλην της διατροφικής σημασίας του, συμβάλλει σημαντικά όχι μόνο στην άμυνα του οργανισμού αλλά και στην ανάπτυξή του. Η σημασία του μητρικού θηλασμού φαίνεται και από τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την παρασκευή τυποποιημένων σκευασμάτων βρεφικού γάλακτος. Η παιδική νεοφοβία, που χαρακτηρίζεται από απροθυμία ή αποφυγή κατανάλωσης νέων τροφίμων, περιγράφτηκε για πρώτη φορά από τον Rozin το 1979 και αποτελεί έναν εξελικτικό μηχανισμό επιβίωσης που προστατεύει τα παιδιά από την κατανάλωση τοξικών ή άλλων επιβλαβών ουσιών. Σε ποια ηλικία παρουσιάζεται, ποιοι παράγοντες σχετίζονται με την εκδήλωσή της και πώς αντιμετωπίζεται είναι τα κύρια σημεία του ενδιαφέροντος άρθρου του κ Mίλεση. Το τεύχος, ως γνωστόν, ολοκληρώνεται με τα μικρά και νόστιμα και τη στήλη της επικοινωνίας.

Σπήλιος ΜανωλακόπουλοςΑναπληρωτής Διευθυντής Σύνταξης

ΕΥΕΞΙΑ & ΔΙΑΤΡΟΦΗ4

ΜΑΡΤΙΟΣ/ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2009

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

12

36

6

ΕΥΕΞΙΑ & ΔΙΑΤΡΟΦΗ Διμηνιαία Έκδοση του Ελληνικού Ιδρύματος Γαστρεντερολογίας & Διατροφής

8Άρθρο Σύνταξης 3

Ευεξία: “Aσκηση & Ηλικία” 6

Παχυσαρκία: To τίμημα της αφθονίας 8

Ηπατίτιδα Β το 2009 12

Περί Διαίτης: Παράγοντες που ρυθμίζουν το σωματικό βάρος 16

Παιδί & Έφηβος: “Θηλασμός” 18

Διατροφή: “ Η σημασία του πρωινού στην εφηβική ηλικία” 22

Μικρά & Νόστιμα 26

Nόσος Crohn 28

Περιβάλλον: “Tα μπλόκα στο πιάτο μας” 32

Παιδική νεοφοβία 36

Επικοινωνούμε 40

Τα Νέα του Ιδρύματος 42

τεύ

χος

36

Διαβάστε στο επόμενο τεύχος για:

Διατροφή & ΑντιγήρανσηΔιατροφή παιδιών και εφήβων με διαβήτη

Διατροφή & Λιπώδες ήπαρΕμφάνιση & Διατροφή

ΑιμορροΐδεςΙδιοκτήτης: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΑΣ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣΕκδότης και υπεύθυνος παρά τω νόμω: Δ. Παπαπαναγιώτου, Δημοσιογράφος

Έδρα: Πατριάρχου Ιωακείμ 30, 106 75 ΑθήναΤηλ. Fax.: 210 72 31 332,e-mail: [email protected]: www.eligast.gr

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΠρόεδρος: Δ. ΠαπαπαναγιώτουΔιευθυντής: Κ. ΑρβανιτάκηςΓ. Γραμματέας: Δ. Γ. ΚαραμανώληςΤαμίας: Χ. ΤζάθαςΜέλη: Ι.Α. Καραγιάννης Γ. Κητής Σ.Δ. Λαδάς Α.Κ. Μπουρδάρας Γ.Β. Παπαθεοδωρίδης Α. Παπασπύρου Ε.Β. Τσιάνος

Εκδοτική επιμέλεια: GlobalActivitiesKey

Υπεύθυνη Διαφήμισης: Σοφία Καϊσάκη Tηλ. 210 6844899 Fax. 210 6843099 e.mail: [email protected]

Σχεδιασμός & Παραγωγή: GlobalActivitiesKey

Kαλλιτεχνική διεύθυνση: Nικόλαος Aύγουστος ΓκεσκέρΚαλλιτεχνική επιμέλεια-DTP: Aλεξάνδρα Παπαδοπούλου

Διευθυντής Σύνταξης: Γεώργιος Β. Παπαθεοδωρίδης, Γαστρεντερολόγος

Αναπληρωτές Διευθυντές Σύνταξης: Σπήλιος Μανωλακόπουλος, Γαστρεντερολόγος Ιωάννης Βλαχογιαννάκος, Γαστρεντερολόγος

Συντακτική Επιτροπή: Ιωάννης Δήμκας, Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος (Περί Διαίτης) Ηλίας Κάνταρος, Γεωπόνος (Περιβάλλον) Αλεξάνδρα Κασσίμη, Δημοσιογράφος (Ευεξία) Παναγιώτα Καφρίτσα, Παιδίατρος - Παιδογαστρεντερολόγος (Παιδί & Έφηβος) Ιωάννης Μανιός, Εργοφυσιολόγος - Διατροφολόγος (Διατροφή) Χρήστος Τριάντος, Γαστρεντερολόγος (Επικοινωνούμε) Εμμανουήλ Τσόχατζης, Παθολόγος (Μικρά & Nόστιμα) Επιμέλεια-Διόρθωση κειμένων: Εύα Καραμανώλη

Δημόσιες Σχέσεις: Γεράσιμος Μάντζαρης, Γαστρεντερολόγος

Το περιεχόμενο του κάθε άρθρου εκφράζει την άποψη του συγγραφέα του, η οποία δεν είναι υποχρεωτικά αποδεκτή από τη Συντακτική Επιτροπή.

Μέχρι πρότινος γιατροί πίστευαν ότι μόλις ένας αθλητής άγγιζε το 35ο έτος της ηλικίας του, δεν υπήρχε πλέον επιστροφή. Η ικανότητα

αερόβιας άσκησης ξεκινούσε στα 35 να περιορίζεται σταδιακά, αργά σε πρώτη φάση, μέχρι που στα 45 περίπου αυτή περιοριζόταν σημαντικά, για να χαρακτηρίζουν πλέον οι ειδικοί έναν 60άρη ανίκανο για αερόβια άσκηση. Παλαιότερη πεποίθηση ήταν ότι αυτή η τάση του ανθρώπινου

οργανισμού δεν μπορούσε να αντιστραφεί.

ΆσκησηΗλικία

Ευεξία

&


ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΚΑΣΣΙΜΗ, Δημοσιογράφος

Ωστόσο, με το πέρασμα των ετών παρατηρήθηκε ότι ολοένα και περισσότεροι αθλητές επιδεικνύουν εντυ-πωσιακές επιδόσεις σε μεγαλύτερες ηλικίες από ότι πα-λαιότερα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ρω-σίδας αθλήτριας στίβου αντοχής Αικατερίνη Ποντκοπά-γιεβα η οποία σε ηλικία 42 ετών έτρεξε 1500 μέτρα σε λιγότερο από τέσσερα λεπτά, αποκτώντας τον τίτλο της μοναδικής αθλήτριας άνω των 40 ετών που επιδεικνύει τέτοιες επιδόσεις.

Στις μέρες μας πλέον οι ευεργετικές ιδιότητες της συ-στηματικής άθλησης θεωρούνται δεδομένες για κάθε ηλικία αρκεί αυτή να προσαρμόζεται στα δεδομένα των αντοχών του κάθε οργανισμού. Νεότερες μάλι-στα μελέτες τονίζουν ότι η συστηματική άθληση είναι το μοναδικό φάρμακο κατά της γήρανσης. Τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι η άσκηση μπορεί να περιορίσει τα σημάδια της γήρανσης, ενώ πολλοί από εμάς μπορεί να δείχνουμε καλύτερα στην ηλικία των 70 από ότι στα 50 εάν ξεκινήσουμε να γυμναζόμαστε.

Πολλές από τις παθήσεις που συναντώνται μεταξύ των ηλικιών 30 και 70 ετών, που αποδίδονται στη φυσική γήρανση του οργανισμού τελικώς, υποστηρίζεται από ορισμένες επιστημονικές έρευνες, ότι έχουν να κάνουν με την υπερβολικά καθιστική ζωή και την αποχή από την άσκηση.

Η συστηματική άσκηση μπορεί να περιορίσει την αρτη-ριακή πίεση, να αυξήσει τη δύναμή μας, να ενισχύσει το μυοσκελετικό μας σύστημα, να αυξήσει την ευλυγισία μας, να αυξήσει τα αντανακλαστικά μας, να μειώσει το λίπος του σώματος και να μας θωρακίσει έναντι ασθε-νειών. Οι ευεργετικές ιδιότητες της άσκησης συναντώ-νται και στις μεγαλύτερες ηλικίες.

Ερευνες έχουν δείξει ότι η συστηματική άσκηση μπορεί να γυρίσει το ρολόι ακόμη και είκοσι χρόνια πίσω σε σύ-γκριση με άτομα που δεν αθλούνται. Ανεξάρτητα από το σημείο έναρξης της άσκησης στη ζωή μας, ανεξάρτητα δηλαδή από την ηλικία κατά την οποία ξεκινά κανείς να γυμνάζεται, οι ευεργετικές της ιδιότητες παραμένουν αναντικατάστατες και τρομακτικά σημαντικές.

Ορισμένες από τις ευεργετικές ιδιότητες της αεροβικής άσκησης:

- Η αεροβική γυμναστική βοηθάει στη ρύθμιση του διαβήτη τύπου II, καθώς ενισχύει τον μεταβολισμό του σακχάρου.

- Ενδυναμώνει την καρδιά και την προφυλάσσει από χοληστερίνη.

- Βελτιώνει τη λειτουργία του ήπατος, του παγκρέα-τος και της πλειονότητας των ζωτικών οργάνων του οργανισμού.

- Πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι για περισσότερες από 5000 γυναίκες άνω των 65 ετών η συστηματική άσκηση βελτίωσε σημαντικά τη μνήμη τους.

- Η αεροβική άσκηση αυξάνει την οξυγόνωση του εγκεφάλου. Ο οργανισμός αντιδρά, δημιουργώντας νέους τρόπους να κυκλοφορήσει το αίμα, ενισχύει την παραγωγή, των απαραίτητων χημικών συστα-τικών του εγκεφάλου και προστατεύει τους νευρώ-νες.

- Συμβάλλει στην παραγωγή της αυξητικής ορμόνης που βοηθά στην ενίσχυση, ενδυνάμωση των μυών.

Τι πρέπει να προσέχει κανείς;Οι κανόνες βέβαια τους οποίους θα πρέπει να ακολου-θεί κανείς όταν αθλείται σε μεγαλύτερη ηλικία ταυτίζο-νται με τΙς γενικές οδηγίες που ακολουθούνται

κατά τη διάρκεια της γυμναστικής. Μην ξεχνάτε ποτέ να συμβουλεύεστε το γιατρό σας, πριν ακολουθήσετε κάποιο πρόγραμμα γυμναστικής για να σας καθοδηγή-σει καταλλήλως. Οποιοδήποτε πρόβλημα ορθοπεδικού χαρακτήρα, ή χρόνιας πάθησης θα πρέπει να αναφέρε-ται στο γιατρό σας, αλλά και στο γυμναστή που θα σας φτιάξει ένα κατάλληλο πρόγραμμα. Φοράτε πάντα άνε-τα ρούχα και παπούτσια, ενώ αποφύγετε την απότομη έντονη άσκηση. Θα ξεκινήσετε με αργούς ρυθμούς, και αυξήστε την ένταση σταδιακά, ανάλογα με τις αντοχές σας και πάντα ανάλογα με τις οδηγίες του γυμναστή.

Στις μέρες μας πλέον οι ευεργετικές ιδιότητες της συστηματικής άθλησης θεωρούνται δεδομένες για κάθε ηλικία αρκεί αυτή να προσαρμόζεται στα δεδομένα των

αντοχών του κάθε οργανισμού

e-mail : [email protected]ΕΥΕΞΙΑ & ΔΙΑΤΡΟΦΗ 7


Τα τελευταία χρόνια, οι δυτικές κοινωνίες κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα κόσμο αφθονίας υλικών αγαθών και κατ’ επέκταση τροφίμων.

Εκμεταλλευόμενοι, ίσως και καταχρώμενοι, το παραπάνω προνόμιο καταναλώνουμε τρόφιμα σε ποσότητες πολύ μεγαλύτερες από αυτές που πραγματικά χρειαζόμαστε. Το σώμα μας, όμως, προσαρμοσμένο στα χρόνια που η τροφή ήταν δυσεύρετη, χρησιμοποιεί την ενέργεια που απαιτείται για να λειτουργήσει και αποθηκεύει την περίσσειά της για τις περιόδους στέρησης. Αυτές οι περίοδοι ευτυχώς δεν έρχονται, αλλά δυστυχώς καταλήγουμε με περίσσεια κιλών και λίπους. Και κάπως έτσι, και με τη συμμετοχή της γενετικής καταβολής του κάθε ανθρώπου και της περιορισμένης σωματικής δραστηριότητας, ξεκινάει η ιστορία της παχυσαρκίας.

Παχυ- σαρκία: το τίμημα της αφθονίας


Δείκτες ΠαχυσαρκίαςΑν και σχετικά εύκολα μπορεί κάποιος να εκτιμήσει το αν ένα άτομο είναι παχύσαρκο ή όχι, απαιτούνται αντικειμενικοί δείκτες. Ένας από τους πλέον χρήσιμους είναι ο Δείκτης Μάζας Σώματος.

Δείκτης Μάζας Σώματος: Ο υπολογισμός του δείκτη μάζας σώματος (body mass index, BMI) έχει ως εξής: ΒΜΙ= βάρος (σε kg) / [ύψος (σε m)]2 . Οι γυναίκες έχουν φυσιολογικά περισσότερο λίπος από άνδρες με παρόμοιο ΒΜΙ.

Η κατάταξη του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας με βάση το ΒΜΙ.

ΒΜΙ (kg/m2)

Ελιποβαρής < 18,5

Φυσιολογικός 18,5 – 24,9

Υπέρβαρος 25,0 – 30,0

Παχύσαρκος 30,0 – 39,9

Σοβαρά Παχύσαρκος ≥ 40

Ανθρώπινες Νόσοι και ΠαχυσαρκίαΗ παχυσαρκία, δυστυχώς δεν είναι μία κατάσταση παθητική, η οποία επηρεάζει το άτομο μόνο εμφανισιακά. Καθώς ο λιπώδης ιστός είναι μεταβολικά ενεργός, παράγει δηλαδή πλήθος ουσιών (π.χ. ουσίες που σχετίζονται με τη φλεγμονή ακόμα και ορμόνες όπως η λεπτίνη), όταν υπάρχει σε περίσσεια στο σώμα επηρεάζει και την υγεία. Έτσι, τα παχύσαρκα άτομα εμφανίζουν αυξημένο ποσοστό ολικής θνησιμότητας, συγκρινόμενα με τον πληθυσμό φυσιολογικού βάρους.

Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 Η υπερινσουλιναιμία και η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι δύο καταστάσεις που προηγούνται του σακχαρώδους διαβήτη και συχνά οδηγούν σε αυτόν. Και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά είναι παρόντα στην παχυσαρκία και αυξάνονται με την αύξηση του βάρους, ενώ ελαχιστοποιούνται ή παύουν να υπάρχουν με την απώλεια βάρους. Η παχυσαρκία, λοιπόν, είναι μείζων παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη διαβήτη. Οι αμείλικτοι αριθμοί, που μας έρχονται από έρευνες στην Αμερική, υποδεικνύουν ότι το 80% των ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 είναι παχύσαρκοι. Η απώλεια βάρους και η άσκηση, ακόμα και μετρίου βαθμού, σχετίζονται με καλύτερο έλεγχο του σακχάρου στους διαβητικούς.

Καρδιαγγειακές νόσοιΗ παχυσαρκία – ακόμα και αν δε συνοδεύεται από άλλες παθήσεις, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης – είναι παράγοντας κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο (συμπεριλαμβανομένης της στεφανιαίας νόσου, των αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων και της καρδιακής ανεπάρκειας) τόσο στις γυναίκες, όσο και στους άνδρες. Ιδιαίτερα στις γυναίκες, το επιζήμιο αποτέλεσμα της παχυσαρκίας στην καρδιαγγειακή θνησιμότητα είναι εμφανές ήδη σε άτομα υπέρβαρα (ΒΜΙ ≥25). Ειδικότερα η κεντρικού τύπου ή «κοιλιακή» παχυσαρκία σχετίζεται με χαμηλή «καλή» χοληστερόλη (HDL), υψηλή «κακή» χοληστερόλη (LDL) και υψηλά τριγλυκερίδια, και ευνοεί την αθηροσκλήρυνση. Η παχυσαρκία σχετίζεται ακόμη με την εμφάνιση υπέρτασης. Η συχνότητά της είναι 3 φορές υψηλότερη στους παχύσαρκους. Όμως, η απώλεια βάρους με τη δίαιτα οδηγεί σε πτώση της αρτηριακής πίεσης ακόμα και χωρίς περιορισμό στην κατανάλωση αλατιού.

ΚΑΤΕΡίΝΑ ΜΑΡγΑΡίΤΗ, Ιατρός

e-mail : [email protected]

Παχυσαρκία είναι η κατάσταση που χαρακτηρίζεται από περίσσεια λιπώδους ιστού. Και παρόλο που πολλές φορές θεωρείται ισοδύναμη του αυξημένου βάρους σώματος αυτό δεν ισχύει απαραίτητα σε όλους τους ανθρώπους. Συνεπώς, το βάρος σώματος από μόνο του δεν αρκεί για την εκτίμηση της παχυσαρκίας και γι’ αυτό η παχυσαρκία ορίζεται πιο αποτελεσματικά με την εκτίμηση της συσχέτισής της με νοσηρότητα ή θνησιμότητα.


Νόσοι του αναπνευστικού συστήματος Η σοβαρή παχυσαρκία μπορεί να σχετίζεται με την άπνοια κατά τον ύπνο. Άτομα με αυτή την πάθηση σταματούν για λίγο να αναπνέουν κατά τη διάρκεια της νύχτας, λόγω απόφραξης του λάρυγγά τους από τα μαλακά μόρια πέριξ αυτού (αποφρακτική άπνοια του ύπνου) ή λόγω μη επαρκών σημάτων για αναπνοή από τον εγκέφαλο (κεντρική άπνοια ύπνου) ή λόγω και των δύο (μεικτή). Αυτή η πάθηση σχετίζεται και με την υπέρταση. Τα άτομα που έχουν την παραπάνω πάθηση παρουσιάζουν συχνά υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας. Κι εδώ η απώλεια βάρους (10 – 20 κιλά) προσφέρει ουσιαστική βελτίωση.

Νόσος των φλεβώνΟι άνθρωποι με σοβαρού βαθμού παχυσαρκία εμφανίζουν συχνά κιρσώδεις φλέβες και στάση του αίματος στις φλέβες. Και η πνευμονική εμβολή, όμως, φαίνεται να «προτιμά» τα παχύσαρκα άτομα.

ΚαρκίνοςΔυστυχώς, ακόμα και ο καρκίνος διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με την παχυσαρκία. Ορισμένοι τύποι του εμφανίζουν σημαντική αύξηση στα παχύσαρκα άτομα. Ο καρκίνος του ενδομητρίου είναι κατά δύο έως τρεις φορές συχνότερος στις παχύσαρκες γυναίκες σε σχέση με τις λεπτόσωμες. Ο κίνδυνος για καρκίνο του μαστού αυξάνει αναλογικά με την αύξηση του δείκτη μάζας σώματος στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Η παχυσαρκία στις γυναίκες σχετίζεται επίσης, με υψηλότερη θνησιμότητα από καρκίνο της χοληδόχου κύστης, των χοληφόρων οδών, του κόλπου και των ωοθηκών. Και οι παχύσαρκοι άνδρες πλήττονται, αφού εμφανίζουν αυξημένη

θνησιμότητα από καρκίνο του οισοφάγου, του παχέος εντέρου, του ορθού, του παγκρέατος, του ήπατος και του προστάτη.

Νόσοι του γαστρεντερικού συστήματοςΟ σχηματισμός λίθων από χοληστερόλη στη χοληδόχο κύστη παρατηρείται πολύ συχνότερα στην παχυσαρκία και, μεταξύ άλλων, οφείλεται στην αυξημένη παραγωγή χοληστερόλης από τις μεγαλύτερες αποθήκες σωματικού λίπους. Συχνά οι λίθοι αυτοί είναι ασυμπτωματικοί, δηλαδή υπάρχουν χωρίς να δημιουργούν ενοχλήσεις στον ασθενή. Φαίνεται, όμως ότι στα παχύσαρκα άτομα η συχνότητα εμφάνισης συμπτωμάτων – όπως π.χ. εμφάνιση έντονου πόνου – από τους λίθους αυτούς είναι αυξημένη. Ακόμα και η χειρουργική αφαίρεσή τους σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση επιπλοκών και με αυξημένη θνητότητα στα παχύσαρκα άτομα.

Μία άλλη πάθηση που σχετίζεται με την παχυσαρκία είναι η μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος. Η πάθηση αυτή χαρακτηρίζεται από τη συσσώρευση λίπους στο

ήπαρ. Η συχνότητά της στο γενικό πληθυσμό κυμαίνεται στο 20%-40%, ενώ στα παχύσαρκα άτομα η συχνότητά της αγγίζει το 50%-90%. Η πάθηση αυτή συνήθως έχει μακρά πορεία και δε δημιουργεί προβλήματα. Σε ένα ποσοστό, όμως, παρουσιάζεται και φλεγμονή στο ήπαρ – μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα. Η παχυσαρκία είναι η κατάσταση που συχνότερα σχετίζεται με τη μη αλκοολικής λιπώδους νόσου του ήπατος . Η συχνότητά της στο γενικό πληθυσμό είναι μεγαλύτερη από 10%, ενώ στους παχύσαρκους μπορεί να ξεπερνά το 30%. Η κατάσταση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε κίρρωση ήπατος.

Παθήσεις του μυοσκελετικού συστήματος Η συσχέτιση της παχυσαρκίας με την οστεοαρθρίτιδα είναι αναμφισβήτητη. Όσο αυξάνει ο βαθμός της παχυσαρκίας τόσο συχνότερα παρουσιάζονται στις αρθρώσεις και τα συμπτώματα που σχετίζονται με οστεοαρθρίτιδα. Η υπερβολική τάση ασκείται ιδιαίτερα στις αρθρώσεις των κάτω άκρων και της οσφυικής χώρας, αλλά κυρίως στα γόνατα. Απώλεια βάρους

Η ψυχολογική επιβάρυνση της σοβαρής παχυσαρκίας είναι μεγάλη. Τα άτομα αυτά συχνά παρουσιάζουν

χαμηλή αυτοεκτίμηση και περιορισμένες κοινωνικές σχέσεις


μόνο κατά 5 κιλά μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας γόνατος κατά 50%. Εξάλλου, η συγκέντρωση ουρικού οξέος στον ορό και το σωματικό βάρος παρουσιάζουν θετική συσχέτιση. Ακόμη, η συχνότητα ποδάγρας – συγκέντρωση κρυστάλλων ουρικού οξέος στην άρθρωση του μεγάλου δακτύλου του ποδιού που συνοδεύεται από έντονο πόνο στην περιοχή – μπορεί να είναι αυξημένη στους παχύσαρκους.

Μεταβολές του δέρματος Το δέρμα στα παχύσαρκα άτομα εμφανίζει πολλαπλές πτυχώσεις και αυξημένη ευθραυστότητα. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η αυξημένη συχνότητα μυκητιασικών λοιμώξεων στο δέρμα των ατόμων αυτών.

Ψυχολογικές εκδηλώσειςΗ ψυχολογική επιβάρυνση της σοβαρής παχυσαρκίας εί-ναι μεγάλη. Τα άτομα αυτά συχνά παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και περιορισμένες κοινωνικές σχέσεις. Δυ-στυχώς, υπόκεινται και σε διακρίσεις στον επαγγελματικό τους χώρο. Ευτυχώς, δεν υπάρχει συσχέτιση της παχυ-σαρκίας με ψυχιατρικές παθήσεις. Ακόμα και η κατάθλι-ψη είναι περιστασιακή και συνήθως βελτιώνεται με τον περιορισμό της παχυσαρκίας.

ΑντιμετώπισηΗ παχυσαρκία είναι ένας δύσκολα αντιμετωπίσιμος εχθρός. Η σωστή διατροφή και η φυσική άσκηση είναι συνήθως το πρώτο βήμα ενάντια στην παχυσαρκία. Αυτά απαιτούν ισχυρή θέληση από πλευράς του ατόμου, ώστε να έχουν αποτέλεσμα. Σκοπός των προγραμμάτων δίαιτας και φυσικής άσκησης δεν είναι η απώλεια βάρους γρήγορα και η επιστροφή στον ανθυγιεινό «πρότερο βίο», αλλά η μακροχρόνια τροποποίηση του τρόπου ζωής και η ομαλή, κατά το δυνατόν, μετάβαση σε έναν πιο επωφελή τρόπο ζωής. Μόνο έτσι είναι και αποτελεσματικά.

Δυστυχώς, τα παραπάνω είναι δύσκολο να επιτευχθούν, ειδικά σε μακροχρόνια βάση, και μαγικό χαπάκι που να αδυνατίζει εύκολα και αποτελεσματικά ακόμα δεν έχει βρεθεί. Υπάρχουν βέβαια κάποια εγκεκριμένα φάρμακα που βοηθούν στην απώλεια βάρους, αλλά πρέπει να δίνονται από εξειδικευμένους ιατρούς και πάντοτε σε συνδυασμό με δίαιτα, φυσική άσκηση και τακτική παρακολούθηση.

Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα κάποιων ειδών χειρουργικών επεμβάσεων που βοηθούν στην απώλεια βάρους. Αυτές, όμως, έχουν πολύ συγκεκριμένες ενδείξεις και δεν είναι πανάκεια για όλους τους ασθενείς.

Συμπερασματικά, η παχυσαρκία μοιάζει να ρίχνει το πρώτο κομμάτι ενός ντόμινο, στο οποίο τα υπόλοιπα κομμάτια που πέφτουν είναι η υγεία των διαφόρων συστημάτων του οργανισμού μας.

Εμείς δε χρειάζεται, ευτυχώς, να αναζητούμε περίεργες εξισώσεις για την αντιμετώπισή της. Αρκεί να υιοθετήσουμε όσο περισσότερα στοιχεία μπορούμε από τη διατροφή και τον τρόπο ζωής των γονιών ή των παππούδων και γιαγιάδων μας.

Η σωστή διατροφή και η φυσική άσκηση είναι συνήθως το πρώτο βήμα ενάντια στην παχυσαρκία

Αδιαμφισβήτητα η επιτυχία για την εκρίζωση της ηπατίτιδας Β παγκοσμίως έγκειται στην εξάπλωση του προγράμματος εμβολιασμού που θα έχει ως αποτέλεσμα την εξάλειψη της ηπατίτιδας Β τις επόμενες δεκαετίες

ΗΠΑΤΙΤΙΔΑ Β το 2009


ΒΑΣΙΛΙΚή Α. ΑΝΑΡγύΡΟΥ, Ειδικευόμενη γαστρεντερολόγος

ΣΠήΛΙΟΣ ΜΑΝΩΛΑΚόΠΟΥΛΟΣ, γαστρεντερολόγος

Τί είναι η ηπατίτιδα Β;Ηπατίτιδα Β ονομάζεται η διάχυτη νέκρωση και φλεγμο-νή του ήπατος η οποία οφείλεται στον ιό της ηπατίτιδας Β (HBV). Ο HBV είναι ηπατοτρόπος DNA ιός, ο οποίος πολλαπλασιάζεται κυρίως στα ηπατοκύτταρα αλλά δεν προκαλεί απευθείας βλάβη στο ήπαρ. Η βλάβη στη χρόνια λοίμωξη γίνεται στα πλαίσια της προσπάθειας που κάνει το ανοσολογικό σύστημα του οργανισμού να «καθαρίσει» τα μολυσμένα ηπατοκύτταρα. Η ηλικία παί-ζει σημαντικό ρόλο για την μετάπτωση στη χρονιότητα, αφού οι ενήλικες μεταπίπτουν σε ποσοστό <3-5% και τα νεογνά σε ποσοστό 90-95%. Η ηπατίτιδα Β μεταδίδεται με το αίμα και τα παράγωγά του. Έτσι, συνήθεις τρόποι μετάδοσης είναι η σεξουαλική επαφή, η ενδοφλέβια χρήση ουσιών, η επαγγελματική έκθεση, ενδοοικογενει-ακώς από τη μητέρα στο νεογνό, αλλά όχι μέσω φαγη-τού ,νερού και με τις συνήθεις επαφές. Για τη διάγνωση της ηπατίτιδας Β χρησιμοποιούνται ειδικοί ορολογικοί δείκτες .

Γιατί είναι σημαντικό πρόβλημα; Τι προκαλεί;H λοίμωξη από τον ιό της ηπατίτιδας Β αποτελεί τη συ-χνότερη μορφή ηπατοπάθειας παγκοσμίως. Η μόλυνση από τον ιό αποδεδειγμένα προκαλεί: α) οξεία λοίμωξη ,β) χρόνια λοίμωξη, γ) κίρρωση ήπατος δ) ηπατοκυτταρικό καρκίνο, ε) εξωηπατικές εκδηλώσεις.

Η συνήθης εξέλιξη μιας οξείας HBV λοίμωξης είναι η ανάρρωση. Η οξεία λοίμωξη είναι υποκλινική δηλαδή οι ασθενείς δεν έχουν συμπτώματα σε ποσοστό 70%. Σπά-νια (1%) μπορεί να αναπτυχθεί κεραυνοβόλος ηπατίτιδα ή υποξεία ηπατική νέκρωση (<1%), ενώ μετάπτωση σε χρόνια λοίμωξη παρατηρείται σε 5-10%. Έχει εκτιμηθεί πως ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών (15-40%) με χρό-νια HBV λοίμωξη αναπτύσσουν κίρρωση ήπατος, ηπατι-κή ανεπάρκεια και ηπατοκυτταρικό καρκίνο, καθιστώντας έτσι τη χρόνια HBV λοίμωξη μια από τις 10 μεγαλύτερες αιτίες θανάτου παγκοσμίως. Ο ηπατοκυτταρικός καρκί-νος έχει υψηλή ετήσια επίπτωση στις χώρες με υψηλή ενδημικότητα της HBV λοίμωξης (10-150 περιπτώσεις καρκίνου/100.000 άτομα το χρόνο) συγκριτικά με τις χώ-ρες που έχουν χαμηλή ενδημικότητα της HBV λοίμωξης (1-3 περιπτώσεις καρκίνου/100.000 άτομα το χρόνο). Οι ασθενείς με HBV λοίμωξη οι οποίοι πάσχουν και από ηπατοκυτταρικός καρκίνο έχουν 500 φορές αυξημένο κίνδυνο θανάτου. Ο πρωτοπαθής ηπατοκυτταρικός καρ-

κίνος αποτελεί ένα μάλλον συχνό νεόπλασμα (5ος στην συχνότητα παγκοσμίως) και θεωρείται υπεύθυνος για το θάνατο 300.000-500.000 ανθρώπων ετησίως, εκπροσω-πώντας την τρίτη πιο κοινή αίτια θανάτου στις χώρες με υψηλή ενδημικότητα της HBV λοίμωξης. Η ηπατίτιδα Β είναι είναι μαζί με το κάπνισμα τα σημαντικότερα καρκι-νογόνα του περιβάλλοντος σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας .

Πόσο συχνή είναι η ηπατίτιδα Β;Υπολογίζεται ότι πάνω από 2.000.000.000 άνθρωποι στον κόσμο έχουν προσβληθεί από τον ιό, με ποσοστό 5% του πληθυσμού της γης (περίπου 350.000.000 άτομα) να έχουν χρόνια λοίμωξη. Τα τελευταία χρόνια έχει παρατη-ρηθεί μια σημαντική προοδευτική μείωση των ατόμων με HBV λοίμωξη παγκοσμίως και αυτό οφείλεται στο εμ-βόλιο κατά της ηπατίτιδας Β και στα μέτρα που λήφθηκαν για τη συνεχή ενημέρωση, πρόληψη και προστασία του πληθυσμού έναντι του ιού της ηπατίτιδας Β, καθώς και στη βελτίωση των υπηρεσιών της δημόσιας υγείας.

Στην Ελλάδα, ενώ ο επιπολασμός της χρόνιας λοίμωξης μειώθηκε από 4% το 1973 στο 1% το 1999, ο όλο και αυξανόμενος αριθμός των οικονομικών μεταναστών (800.000 άτομα καταγεγραμμένα το 2001) που προστί-θενται στο γενικό πληθυσμό καθώς η πλειοψηφία αυ-τών (65%) να προέρχονται από χώρες με υψηλή ενδη-μικότητα, αλλάζει τον επιδημιολογικό χάρτη της χώρας

Υπάρχει θεραπεία για την ηπατίτιδας Β;Σήμερα για τη θεραπεία της χρόνιας ηπατίτιδας Β έχουν εγκριθεί 7 παράγοντες. Η ιντερφερόνη (κλασική ιντερ-

e-mail : [email protected] / [email protected]

Η βλάβη στη χρόνια λοίμωξη γίνεται στα πλαίσια της προσπάθειας που κάνει το ανοσολογικό σύστημα του οργανισμού να «καθαρίσει» τα μολυσμένα ηπατοκύτταρα


φερόνη και η πεγκυλιωμένη της μορφή ) που είναι αντιικό-ανοσορρυθμιστικό φάρμακο και τα 5 νουκλεοσιδικά που είναι αμιγώς αντιικά (λαμιβουντίνη, αδεφοβίρη, εντεκαβίρη, τελμπιβουντίνη και τενοφοβίρη). Σε αντίθεση με την ιντερ-φερόνη που είναι ενέσιμο φάρμακο με συγκεκριμένη όμως διάρκεια χορήγησης (1 έτος), τα νουκλεος(τ)ιδικά ανάλογα χορηγούνται από το στόμα και δεν παρουσιάζουν σοβαρές παρενέργειες. Πρέπει όμως να χορηγούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, γιατί με τη διακοπή τους οι περισσότεροι ασθενείς υποτροπιάζουν. Άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι η ανάπτυξη ιικής αντοχής που ισοδυναμεί με αποτυχία του φαρμάκου. Το πρόβλημα είναι μικρότερο με την εντεκαβίρη και την τενοφοβίρη. Η έγκαιρη διάγνωση της ιικής αντοχής στο φάρμακο είναι επιβεβλημένη και αντιμετωπίζεται με την τροποποίηση του θεραπευτικού σχήματος. Για τους ασθενείς με τελικού σταδίου νόσο, η μεταμόσχευση ήπατος αποτελεί τη μοναδική προσέγγιση.

Υπάρχει πρόληψη για τον ιό της ηπατίτιδας Β;Η πρόληψη της ηπατίτιδας Β επιτυγχάνεται με τον εμβολια-σμό. Το εμβόλιο περιέχει ανασυνδιασμένα αντιγόνα και είναι ασφαλές και αποτελεσματικό σε νεογνά, παιδιά, εφήβους (95%) και ενήλικες (90%-95%). Στη χώρα μας γίνεται μεγάλη προσπάθεια περιορισμού μετάδοσης του ιού της ηπατίτιδας Β μέσω ενημερωτικών εκστρατειών και εκτεταμένων προ-γραμμάτων εμβολιασμού. Ο εμβολιασμός σήμερα είναι υπο-χρεωτικός. Γίνεται καλά ανεκτός με ελάχιστες παρενέργειες (ερύθημα και κνησμός). Όλα τα άτομα των ομάδων αυξημέ-νου κινδύνου (ομοφυλόφιλοι, ετεροφυλόφιλοι με πολλαπλούς ή άγνωστους ερωτικούς συντρόφους, χρήστες ενδοφλεβίων ναρκωτικών ουσιών, εργαζόμενοι στον τομέα υγείας, οικείοι ατόμων με χρόνια HBV λοίμωξη) πρέπει να εμβολιάζονται Το πρόγραμμα του εμβολιασμού περιλαμβάνει τρεις δόσεις, ενδομυϊκά στο δελτοειδή μυ. Η δεύτερη και τρίτη δόση γί-νονται 1 και 6 μήνες μετά την πρώτη. Σε περίπτωση έκθεσης στον ιό της ηπατίτιδας Β ατόμου που δεν έχει εμβολιασθεί, η χορήγηση υψηλών εξουδετερωτικών αντισωμάτων με την ειδική υπεράνοσο γ-σφαιρίνη μαζί με τη πρώτη δόση του εμ-βολίου παρέχει κάποιου βαθμού προστασία.

Αδιαμφισβήτητα η επιτυχία για την εκρίζωση της ηπατίτιδας Β παγκοσμίως έγκειται στην εξάπλωση του προγράμματος εμβολιασμού που θα έχει ως αποτέλεσμα την εξάλειψη της ηπατίτιδας Β τις επόμενες δεκαετίες.


Το εμβόλιο περιέχει ανασυνδιασμένα αντιγόνα

και είναι ασφαλές και αποτελεσματικό σε νεογνά, παιδιά, εφήβους (95%) και

ενήλικες (90%-95%).

ºAPMAKEYTIKH A.E.B.E.

¢ÂÓ Â›Ì·ÛÙÂ ÂÈ‰ÈÎÔ› ÛÙÈ˜ ÊˆÙÔÁÚ·Ê›Â˜.

ºÚÔÓÙ›˙Ô˘ÌÂ fiÌˆ˜ Ó· ‚Á·›ÓÔ˘Ó «ÊˆÙÂÈÓ¤˜».

H Janssen-Cilag ¤¯ÂÈ Í·Ó·‰ÒÛÂÈ ÙÔ ¯·ÌfiÁÂÏÔ ÛÂ ÂÎ·ÙÔÌÌ‡ÚÈ· ·ÓıÚÒÔ˘˜ ÛÂ fiÏË ÙË ÁË, ·Ú¿ÁÔÓÙ·˜

ÌÂÚÈÎ¿ ·fi Ù· ÈÔ ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎ¿ Ê¿ÚÌ·Î· Ô˘ ˘¿Ú¯Ô˘Ó. ∂ÂÓ‰‡ÔÓÙ·˜ Î¿ıÂ ¯ÚfiÓÔ 2,6 ‰È˜

‰ÔÏÏ¿ÚÈ· ÛÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó·, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹Û·ÌÂ 80 ÂÓÙÂÏÒ˜ ÚˆÙfiÙ˘· ÛÎÂ˘¿ÛÌ·Ù· ÛÙÔ˘˜ ÙÔÌÂ›˜

ÙË˜ ·ÈÌ·ÙÔÏÔÁ›·˜, ÙË˜ ÓÂÊÚÔÏÔÁ›·˜, ÙË˜ ÔÁÎÔÏÔÁ›·˜, ÙË˜ „˘¯È·ÙÚÈÎ‹˜, ÙË˜ ÓÂ˘ÚÔÏÔÁ›·˜, ÙË˜ Á˘Ó·ÈÎÔ-

ÏÔÁ›·˜, ÙË˜ Ì˘ÎËÙÔÏÔÁ›·˜, ÙË˜ Á·ÛÙÚÂÓÙÂÚÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÈÔ˘ fiÓÔ˘, Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Î¿ÓÂÈ ÈÔfiÌÔÚÊË ÙË ˙ˆ‹, - Î·È ÈÔ «ÊˆÙÂÈÓ¤˜» ÙÈ˜ ÊˆÙÔÁÚ·Ê›Â˜, ÛÂ Î¿ıÂ ÁˆÓÈ¿ ÙÔ˘ Ï·Ó‹ÙË.

∞£∏¡∞: §∂øº. ∂πƒ∏¡∏™ 56, 151 21 ¶∂À∫∏-∞£∏¡∞, ∆∏§.: 210 6140061£∂™™∞§√¡π∫∏: 8,3 ¯ÏÌ. £∂™™∞§√¡π∫∏™- ª√À¢∞¡πø¡, ¶∂ƒπ√Ã∏ ¶À§∞π∞, £∂™∏ §À°∞ƒπ∞, £∂™™∞§√¡π∫∏, ∆∏§.: 2310 470800

kataxorisi_janssen 208x280 5-01-07 10:18 ™ÂÏ›‰·1


Περί Διαίτης

Το φαινόμενο της εξάπλωσης της

παχυσαρκίας δεν είναι καινούριο. Από τη

στιγμή της εμφάνισής του η επιστημονική

κοινότητα άρχισε να αναζητεί τους

παράγοντες που παίζουν πρωτεύοντα ρόλο

στη ρύθμιση του σωματικού βάρους. Από

το 1955 που ο Κένεντι διατύπωσε τη θεωρία

της λιπόστασης έχουν περάσει σχεδόν

50 χρόνια. Ήταν ο πρώτος που συνέλαβε

την ιδέα της κυκλοφορίας στο αίμα ενός

χημικού παράγοντα ο οποίος ανάλογα

με τη συγκέντρωσή του «ενημερώνει»

τον εγκέφαλο για την κατάσταση των

αποθεμάτων του λίπους που υπάρχουν στο

σώμα. Με αυτόν τον τρόπο ο εγκέφαλος

προσαρμόζει ανάλογα την όρεξη και την

πρόσληψη ενέργειας μέσω της τροφής.

Παράγοντες που ρυθμίζουν το σωματικό βάρος


ΒΑΣίΛΕΙΟΣ Α. ΠΑΠΑΜίΚΟΣ, Διαιτολόγος - Διατροφολόγος

Πριν από δεκαετίες υπήρχε μόνο το μοντέλο με βάση το οποίο η ρύθμιση του σωματικού βάρους ήταν κεντρική και εκτελούνταν από 2 κέντρα (αυτό της πείνας και αυτό του κορεσμού) που βρίσκονται στην περιοχή του εγκε-φάλου που ονομάζεται υποθάλαμος. Η εξέλιξη της επι-στημονικής δραστηριότητας άρχισε με την πάροδο των χρόνων να συμπληρώνει επιπρόσθετους παράγοντες στο σύνθετο πάζλ του ελέγχου του σωματικού βάρους. Έτσι, φαίνεται πως η ρύθμιση της πρόσληψης τροφής είναι το σύνθετο αποτέλεσμα μιας αλληλεπίδρασης χημικών και νευρικών σημάτων μεταξύ εγκέφαλου, πεπτικού συστή-ματος και λιπώδους ιστού. Οι περιφερικοί ιστοί (λιπώδης ιστός και πεπτικό σύστημα) του σώματος στέλνουν συ-νεχώς μηνύματα πίσω στον εγκέφαλο για να τον ενημε-ρώσουν για την κατάσταση της τροφής που έχει εισέλθει και για το στάδιο στο οποίο βρίσκεται η πέψη. Τα σήματα αυτά δρουν ουσιαστικά ως ορμόνες, αφού η πληροφορία που μεταφέρουν επηρεάζει έμμεσα τη λειτουργία άλλων οργάνων.

Τα οχήματα αυτών των μηνυμάτων δεν είναι άλλα από τα διάφορα νευροπεπτίδια που απαντώνται στην κυκλο-φορία του αίματος. Έτσι, ο λιπώδης ιστός χρησιμοποιεί νευροπεπτίδια όπως η λεπτίνη, και η ινσουλίνη ενώ ο γα-στρεντερικός σωλήνας έχει ανάλογους «αγγελιοφόρους», όπως η χολεκυστοκινίνη, το πεπτίδιο YY και το πεπτίδιο GLP-1. Η ινσουλίνη και η λεπτίνη (που εκκρίνεται από τα κύτταρα του λίπους) για παράδειγμα, ενεργοποιούν τις βιοχημικές διαδικασίες του εγκεφάλου που οδηγούν το σώμα να χρησιμοποιήσει θρεπτικά συστατικά από τα ήδη αποθηκευμένα (καταβολικές διαδικασίες). Παράλ-ληλα, αναστέλλουν τις διαδικασίες που έχουν αντίθετη δράση, εκείνες δηλαδή που οδηγούν τον οργανισμό στο να αποθηκεύσει θρεπτικά συστατικά στα αποθέματα του (αναβολικές διαδικασίες).

Από τη στιγμή που τα βιοχημικά σήματα θα φθάσουν στον εγκέφαλο διαχέονται μεταξύ των διαφόρων κέντρων του υποθαλάμου, τα οποία βρίσκονται σε άρρηκτη συσχέτι-ση μεταξύ τους. Ένας επιπρόσθετος ρυθμιστικός παρά-γοντας σε αυτή την αέναη μεταφορά σημάτων είναι τα

επίπεδα του σακχάρου στο αίμα. Σε όλη την έκταση του υποθάλαμου υπάρχουν νευρώνες που «καταγράφουν» τη συγκέντρωση της γλυκόζης. Ανάλογα με τα επίπεδά της επηρεάζεται η προαναφερθείσα «βιοχημική αλληλο-γραφία».

Ένα άλλο στοιχείο που έχει ενδιαφέρον είναι η σχέση με-ταξύ μακροπρόθεσμης ρύθμισης του σωματικού βάρους και βραχυπρόθεσμου ελέγχου της έναρξης και του τερ-ματισμού των γευμάτων. Κάθε σήμα που ελέγχει μακρο-πρόθεσμα το βάρος τελικά φαίνεται πως έχει επίδραση στο μέγεθος και τη συχνότητα των γευμάτων. Η λεπτίνη για παράδειγμα έχει φανεί πως μειώνει την πρόσληψη τροφής μέσα από τη μείωση του μεγέθους των γευμά-των. Ουσιαστικά ενεργοποιεί τους μηχανισμούς που τερ-ματίζουν νωρίτερα το γεύμα.

Ανακεφαλαιώνοντας, η φύση δείχνει να προσπαθεί να βελτιστοποιήσει την ποσότητα του λίπους και κατ’ επέ-κταση του βάρους στο σώμα μας. Αυτό άλλωστε δεί-χνουν μελέτες στις οποίες ο χειρισμός του βάρους είχε ως αποτέλεσμα άμεση προσαρμογή της ενεργειακής πρόσληψης και κατανάλωσης του οργανισμού. Φυσικά η όρεξή μας ελέγχεται και από άλλους ενδογενείς παράγο-ντες όπως η έκφραση των γονιδίων αλλά και από εξωτε-ρικούς παράγοντες όπως περιβαλλοντικοί, κοινωνικοί και συμπεριφοριστικοί. Η γνώση που έχει συγκεντρωθεί ως τώρα δε φαίνεται να επαρκεί ακόμη για να εμποδίσει του αυξητικούς ρυθμούς του φαινομένου της παχυσαρκίας. Γι’ αυτό ακριβώς κάθε έρευνα για φαρμακευτική αντιμε-τώπιση της παχυσαρκίας πρέπει να λαμβάνει υπόψη και τους ποικίλους περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα την ευρεία χρήση τροφίμων που εξαιτίας της ελκυστικής γεύσης και της μεγάλης ενεργειακής πυκνότη-τας τείνουν να παρακάμπτουν τους προαναφερόμενους ρυθμιστικούς μηχανισμούς.

Κάθε σήμα που ελέγχει μακροπρόθεσμα το βάρος τελικά φαίνεται πως έχει επίδραση στο μέγεθος

και τη συχνότητα των γευμάτων


Παιδί & Έφηβος

ΘΗλασμόσ: Tο χρυσό ΠρότυΠοΕπιστημονικές και τεχνολογικές τομές στα βρεφικά γάλατα

Κάθε είδος θηλαστικού παράγει γάλα ειδικά σχεδιασμένο για τις ανάγκες των απογόνων του. Οι διατροφικές ανάγκες και άλλες ανάγκες καλύπτονται με τρόπο απαράμιλλο με το θηλασμό. Tο μητρικό γάλα αποτελεί ένα ζωντανό ιστό με δικό του κυτταρικό πληθυσμό, που επιτελεί ειδικές λειτουργίες.


ΘΩΜΑΗ ΚΑΡΑγΚΙΟΖΟγΛΟΥ-ΛΑΜΠΟΥΔΗ , Παιδίατρος-γαστρεντερολόγος

Το μητρικό γάλα είναι πολύ σημαντικό για την άμυνα του νεογνού. Ο αριθμός των κυτταρικών στοιχείων (ουδετε-ρόφιλα, μακροφάγα και λεμφοκύτταρα) είναι ιδιαίτερα υψηλός στο πρωτόγαλα και χαμηλότερος στο ώριμο γάλα. Τα μακροφάγα στο ανθρώπινο πρωτόγαλα έχουν υψηλές συγκεντρώσεις ανοσοσφαιρίνης Α που απελευ-θερώνεται ταχύτατα κατά τη φαγοκύτωση. Παραμένουν δραστικά στο pH του εντέρου, αλλά δεν είναι βέβαιο αν οι ρυθμιστικές ικανότητες του ανθρώπινου γάλακτος επι-τρέπουν στα μακροφάγα να παραμένουν δραστικά κατά τη διέλευση από το στόμαχο. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και αν τα κύτταρα δεν επιβιώνουν κατά τη διέλευση από το στόμαχο, τα προϊόντα των μακροφάγων εξακολουθούν να έχουν κάποια δράση στο έντερο. Τα μακροφάγα και τα λεμφοκύτταρα στο ανθρώπινο γάλα μπορούν να συνθέ-τουν λυσοζύμη, στοιχεία του συμπληρώματος, λακτοφερ-ρίνη, προσταγλανδίνη Ε2 και ιντερφερόνη. Επιπρόσθετα, ένας σημαντικός αριθμός συστατικών του μητρικού γά-λατος, όπως λακτοφερρίνη, μονογλυκερίδια και ορισμένα λιπαρά οξέα, ασκούν αποτελεσματικά βακτηριοστατική ή βακτηριοκτόνο δράση, ενώ άλλα μόρια, όπως γλυκολι-πίδια, ολιγοσακχαρίτες, λιπαρά οξέα και γλυκοπρωτεΐνες, καταλαμβάνουν τους υποδοχείς που χρειάζονται οι πα-θογόνοι μικροοργανισμοί ή συνδέονται με τοξίνες. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι το μητρικό γάλα περιέχει προβιοτικά και συγκεκριμένα bifidobacteria (B. longum, B. animalis, B. bifidum και B. catenulatum) τα οποία πιθανόν βοηθούν στην εγκατάσταση της φυσιολογικής χλωρίδας. Οι γλυκοπρωτεΐνες του ανθρώπινου γάλακτος, όπως η λα-κτοφερρίνη και ολιγοσακχαρίτες προάγουν την αύξηση στελεχών δισχιδούς βακίλου (Bifidobacterium) στο παχύ έντερο των βρεφών που θηλάζουν. Το γαλακτικό και το οξεικό οξύ που παράγονται από αυτούς τους μικροορ-γανισμούς, καθώς και η μικρή ρυθμιστική ικανότητα του ανθρώπινου γάλακτος οδηγούν το περιεχόμενο του εντέ-ρου σε όξινο pH, περίπου 5. Το pH αυτό είναι ακατάλληλο για την αύξηση πολλών εντερικών παθογόνων. Άλλα συστατικά του μητρικού γάλακτος έχει αποδει-χθεί ότι δρουν ως αυξητικοί παράγοντες για διαφόρους ιστούς.- Ο επιδερμικός αυξητικός παράγων (Epidermal

growth factor) από το μητρικό γάλα προάγει τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό του εντερικού βλεννο-γόνου.

- Ο ινσουλινόμορφος αυξητικός παράγων διεγείρει την αύξηση του εντερικού βλεννογόνου.

Επιπρόσθετα, το μητρικό γάλα περιέχει μεγάλο αριθ-μό ορμονών και ενζύμων.

- Λυσοζύμη είναι ένζυμο που διασπά τις πεπτιδογλυ-κάνες από το κυτταρικό τοίχωμα των ευαίσθητων βακτηρίων.

- Περοξειδάση που στο μητρικό γάλα καταλύει την οξείδωση των ιόντων θειοκυανίου σε προϊόντα με βακτηριοστατικές ιδιότητες.

- Λιπάση (διεγειρόμενη από τα λιπαρά οξέα) στο μη-τρικό γάλα συμπληρώνει την ανεπαρκή δραστικότη-τα του παγκρεατικού ενζύμου.

Για τα βρέφη που θηλάζουν:- Η ποιότητα της διατροφής είναι εξασφαλισμένη. Όλα

τα συστατικά βρίσκονται στην καταλληλότερη μορ-φή. Δεν υπάρχει κίνδυνος λάθους.

- Η θερμοκρασία της τροφής είναι με ακρίβεια ρυθμι-σμένη.

- Ο κίνδυνος μόλυνσης του γάλακτος είναι ελάχιστος.

- Το μητρικό γάλα είναι πλούσιο σε προστατευτικούς παράγοντες, λυσοζύμη, λακτοσφαιρίνη, κυτταρικά στοιχεία (ουδετερόφιλα, μακροφάγα και λεμφοκύτ-ταρα) αλλά επίσης αντιβακτηριδιακές και αντιπαρα-σιτικές πρωτεΐνες, αντιφλεγμονώδεις ουσίες, αυξητι-κούς παράγοντες και ορμόνες προαγωγής-αύξησης της εντερικής χλωρίδας και αναστολείς του μεταβο-λισμού παθογόνων μικροβίων.

- Τα βρέφη που θηλάζουν είναι λιγότερο εκτεθιμένα σε λοιμώξεις και ιδίως σε γαστρεντερίτιδες.

- Τα βρέφη που θηλάζουν δεν εκτίθενται σε αντιγονι-κό φορτίο .

- Τα βρέφη που θηλάζουν σιτίζονται με βάση το αί-σθημα της πείνας και του κορεσμού και όχι με βάση ωράρια και δεδομένο όγκο στο μπιμπερό. Αυτό δημι-ουργεί υγιείς βάσεις διατροφικής συμπεριφοράς και περιορίζει τον κίνδυνο παχυσαρκίας. Είναι πιθανόν ότι ο μειωμένος κίνδυνος παχυσαρκίας σχετίζεται και με τη χαμηλότερη πρόσληψη πρωτεΐνης από το μη-τρικό γάλα, γιατί πρόσφατες μελέτες συνδέουν την πρόσληψη αυξημένης ποσότητας πρωτεΐνης κατά τη νεογνική ηλικία, με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης παχυσαρκίας, μέσω κινητοποίησης του άξονα ινσου-λίνης και IGF-1.

- Τα βρέφη που θηλάζουν δεν ευνοούνται μόνον από τη σύσταση του γάλακτος αλλά και από τη διαδικα-σία του θηλασμού και τη στενότερη φυσική επαφή με τη μητέρα.

Επιστήμη και τεχνολογία έχουν από καιρό περιλάβει στους στόχους τους την παραγωγή υποκατάστατων βρε-φικών γαλάτων με σημείο αναφοράς τη σύσταση του μητρικού γάλακτος. Παρ’ όλες τις τεχνολογικές προό-δους, παραμένει ανυπέρβλητη η αξία του θηλασμού και αναντικατάστατα τα πλεονεκτήματά του. Πλήθος στοιχεί-ων υποστηρίζουν την αξία του θηλασμού ως ιδεώδους τρόπου για τη σίτιση των βρεφών ιδιαίτερα στη διάρκεια των πρώτων 6 μηνών της ζωής. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δο-θεί στη μελέτη τρόπων για την προαγωγή του θηλασμού, που φαίνεται ότι επηρεάζεται θετικά από την αυξανόμε-νη γνώση για τις τροφές και τη διατροφή, τη μόρφωση των γυναικών και την κοινωνική κινητοποίηση.

e-mail : [email protected] ΕΥΕΞΙΑ & ΔΙΑΤΡΟΦΗ 19

ΒΡΕΦΙΚΑ ΓΑΛΑΤΑ ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΤο νωπό γάλα αγελάδος είναι ακατάλληλο για τα βρέφη. Στις περιπτώσεις που ο θηλασμός είναι αδύνατος, η σίτι-ση των βρεφών γίνεται αποκλειστικά με τροποποιημένο γάλα αγελάδος (1η ς βρεφικής ηλικίας). Το γάλα αγελάδος για να γίνει κατάλληλο για τη χορήγηση σε βρέφη τρο-ποποιείται, δηλ. υφίσταται συγκεκριμένη επεξεργασία όπως:

• θερμικήήάλληεπεξεργασίατηςπρωτεΐνης,απομά-κρυνση του λίπους και αντικατάσταση με φυτικής προέλευσης λιπίδια

• περιορισμό λακτόζης και μερική αντικατάσταση με άλλους δισακχαρίτες

• εμπλουτισμόμεσίδηροκαιβιταμίνεςκαι

• ρύθμισητουνεφρικούφορτίου.

ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΣΤΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΒΡΕΦΙΚΩΝ ΓΑΛΑΤΩΝ

ΠρωτεΐνεςΠροκειμένου να παρασκευαστεί βρεφικό γάλα, η τεχνο-λογία παρεμβαίνει δραστικά στο πρωτεϊνικό περιεχόμενο του γάλα αγελάδος. Ιστορικά, η λογική για την ελάττωση της πρωτεΐνης του γάλακτος αγελάδος αρχικά σχετιζόταν με την προστασία των ανώριμων νεφρών του βρέφους από τη διαχείριση του νεφρικού φορτίου. Στη συνέχεια, έγιναν περαιτέρω μειώσεις με σκοπό να επιτευχθεί με-γαλύτερη ομοιότητα με το μητρικό γάλα όσον αφορά την αναλογία ορολευκωματίνης/καζεΐνης. Οι πρόσφατες τεχνολογικές πρόοδοι επέτρεψαν την παρασκευή βρε-φικών γαλάτων με χαμηλό πρωτεϊνικό περιεχόμενο, τα οποία εξασφαλίζουν παρόμοιους ρυθμούς αύξησης με τα συμβατικά γάλατα χωρίς να εκθέτουν τα βρέφη στους κινδύνους της μεταβολικής καταπόνησης, αλλά και της ενδοκρινικής απορρύθμισης που οδηγεί από την αυξη-μένη πρόσληψη πρωτεΐνης στην παχυσαρκία. Επιπλέον, η τροποποίηση αυτή αποδίδει στο βρέφος υψηλά ποσο-

στά α-λακταλβουμίνης, που έχει καλά εξισορροπημένη σύνθεση αμινοξέων και αποτελεί ένα προνομιούχο μόριο για τη βρεφική διατροφή. Η αύξηση λοιπόν της α-λακταλ-βουμίνης σε βάρος των λοιπών κλασμάτων (όπως αυτό της β-λακτοσφαιρίνης που είναι ιδιαίτερα αλλεργιογονι-κό), εκτός του ότι εξασφαλίζει μείωση του αντιγονικού φορτίου, βελτιώνει την ποιότητα του γάλακτος από δια-τροφικής άποψης.

ΛιπίδιαΗ προσθήκη πολυακόρεστων λιπαρών οξέων μακράς αλύσου στα γάλατα για τελειόμηνα νεογνά έγινε κατ’ επέ-κταση της εφαρμογής της στα πρόωρα, ενώ πρόσφατες μελέτες έχουν επιβεβαιώσει την ευνοϊκή τους επίδραση στην οπτική οξύτητα τελειομήνων νεογνών.

ΥδατάνθρακεςΣτο μητρικό γάλα διαπιστώθηκε η παρουσία μικρής ποσό-τητας φρουκτοολιγοσακχαριτών που απουσιάζουν από το αγελαδινό και θεωρείται ότι έχουν ευνοϊκή επίδραση στην ανάπτυξη φυσιολογικής χλωρίδας στο έντερο των βρεφών. Η προσθήκη πρεβιοτικών στα βρεφικά γάλατα έγινε προκειμένου να διαμορφωθεί ανάλογο ευνοϊκό υπόστρωμα για την ανάπτυξη προβιοτικών μικροοργανι-σμών αποκαθιστώντας τη φυσιολογική χλωρίδα, αλλά και την μαλακή σύσταση των κοπράνων των βρεφών.

Επιπλέον από την προσθήκη προβιοτικών ή πρεβιοτικών προσδοκάται γενικά ανοσορρυθμιστική δράση και πρό-ληψη εκδηλώσεων ατοπίας.

ΟΙ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ (ΕΕ)Για να ανταποκρίνονται στοιχειωδώς στον προορισμό τους, τα τυποποιημένα σκευάσματα βρεφικού γάλατος βασισμένα στο γάλα αγελάδος πρέπει να συμμορφώνο-νται ως προς τη σύστασή τους με τις οδηγίες της ΕΕ που αφορούν τα βρεφικά γάλατα. Οι σχετικές οδηγίες προ-

Παιδί & ΈφηβοςΙΣΤΟΡΙΑ

1867 – Το βρεφικό γάλα περιείχε σιτάλευρο, γάλα αγελάδος, malt flour, διαττανθρακικό κάλιο1915 – Για πρώτη φορά σε μορφή σκόνης. Περιείχε γάλα αγελάδος, λακτόζη, ζωικά λίπη, φυτικά έλαια1935 – Οι πρώτες προσεγγίσεις σχετικά με το πρωτεϊνικό περιεχόμενο1959 – Ενίσχυση με σίδηρο1960 – Συμπυκνωμένο υγρό. Τροποποιήσεις με στόχο τη βελτίωση του Νεφρικού φορτίου 1962 – Αναλογία ορολευκωματίνη / καζεΐνη παρόμοια προς του μητρικού1984 – Ενίσχυση με ταυρίνηΤέλη δεκαετίας 1990 – Ενίσχυση με νουκλεοτίδιαΑρχές 2000 – Ενίσχυση με πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσου. » – Βρεφικά γάλατα χαμηλής πρωτεΐνης » – Προσθήκη προβιοτικών –πρεβιοτικών


βλέπουν δύο κατηγορίες βρεφικών γαλάτων:

– 1ης βρεφικής ηλικίας (starter formula) για το πρώτο εξάμηνο της ζωής

– 2ης » » ( Follow-on formula) που αποτελεί την υγρή τροφή του βρέφους μετά τον απογαλακτι-σμό

Παρά το γεγονός ότι η νομοθεσία oρίζει σαφώς τις ελά-χιστες προϋποθέσεις όσον αφορά τη σύσταση που πρέ-πει να πληρούν για την έγκριση τους τα βρεφικά γάλατα, βελτιώσεις ή άλλες προσθήκες είναι δυνατές με τους εξής στόχους:

• Ναβελτιώσουν τηνομοιότητα τουβρεφικούγάλα-τος με το πρότυπο -το μητρικό γάλα- ως προς τη σύ-σταση

• Ναβελτιώσουντηναπόδοσηωςπροςτοτελικόαπο-τέλεσμα σε σύγκριση με το πρότυπο

• Ναεπιτύχουνταανωτέρωχωρίςπρόσθετουςκινδύ-νους από πλευράς ανοχής ή άλλων συνεπειών

Στα πλαίσια των στόχων αυτών, η πρόοδος στην τεχνολο-γία και ιδιαίτερα στη βιοτεχνολογία αναμένεται ότι επιφυ-λάσσει σημαντικές τροποποιήσεις στη σύσταση του βρε-φικού γάλατος κυρίως ως προς το πρωτεϊνικό μέρος του.

Αναζητούνται τρόποι για την προσθήκη στο μέλλον λα-κτοφερρίνης, λυσοζύμης, sn-2 παλμιτικού οξέος και άλ-λων παραγόντων-τροφικών, ανοσορρυθμιστικών, ή ρυθ-μιστών της σύστασης των κοπράνων. Επιπλέον, νέες πη-γές, πλην του γάλακτος αγελάδος, προτείνονται ως βάση για την παρασκευή βρεφικού γάλακτος, όπως το ρύζι ή διαλύματα βασισμένα στη σύνθεση του αμνιακού υγρού. Παράλληλα, η διεθνής νομοθεσία ετοιμάζει αυστηρότα-τα πλαίσια ελέγχου ώστε να εξασφαλιστεί ο στόχος της ασφάλειας των βρεφών εν όψει των νέων προσθηκών.

Γάλατα δεύτερης βρεφικής ηλικίαςΣύμφωνα με την κοινή επιτροπή του FAO και του WHO (1988), γάλα δεύτερης βρεφικής ηλικίας είναι «το υγρό μέρος τροφής της δίαιτας απογαλακτισμού για τα βρέ-φη από τον 6ο μήνα και μετά, και για τα μικρά παιδιά». (Ο όρος μικρά παιδιά περιλαμβάνει τα παιδιά ηλικίας 12 μηνών μέχρι 3 ετών).

Ο ορισμός επίσης δηλώνει ότι τα προϊόντα αυτά δεν είναι υποκατάστατα του μητρικού γάλακτος και δεν πρέπει να παρουσιάζονται σαν τέτοια.

Η επιτροπή της ΕΕ (1991) όρισε ως γάλατα δεύτερης βρεφικής ηλικίας «τροφές που απευθύνονται σε βρέφη ηλικίας άνω των 4 μηνών και που αποτελούν το κύριο υγρό συστατικό μιας προοδευτικά ποικίλης διατροφής για αυτά τα παιδιά»

Το γάλα αγελάδος περιέχει μεγάλη ποσότητα πρωτεΐνης, νατρίου, κορεσμένων λιπών και ανεπαρκή ποσότητα απαραίτητων λιπαρών οξέων, βιταμίνης D και σιδήρου. Η πρόσληψη πρωτεϊνών από βρέφη που τρέφονται με γάλα αγελάδος είναι 20-100% υψηλότερη από αυτή των βρεφών που τρέφονται με γάλατα 2ης βρεφικής ηλικίας στις ηλικίες 6 ως 12 μηνών, και είναι 2 ως 3 φορές υψη-λότερη από την ποσότητα πρωτεΐνης που έχει υπολογι-στεί ως το «ασφαλές ποσό προσλαμβανόμενης πρωτεΐ-νης». Ακόμα, η κατανάλωση παστεριωμένου αγελαδινού γάλακτος οδηγεί σε αυξημένη απώλεια αίματος από το γαστρεντερικό. Ως αποτέλεσμα, στα παιδιά ηλικίας κάτω των 12 μηνών που τρέφονται με γάλα αγελάδος η συχνό-τητα σιδηροπενικής αναιμίας είναι μεγαλύτερη. Επομέ-νως το γάλα αγελάδος δεν είναι κατάλληλη τροφή για βρέφη κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής.

Επίσης δεν είναι κατάλληλα τα γάλατα πρώτης βρε-φικής ηλικίας, καθώς περιέχουν αρκετό λίπος και λίγο ασβέστιο. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να περιέχουν ανεπαρκείς ποσότητες πρωτεϊνών ή σιδήρου (γάλατα πρώτης βρεφικής ηλικίας φτωχά σε σίδηρο).

Τα γάλατα δεύτερης βρεφικής ηλικίας περιέχουν σε μεγα-λύτερες ποσότητες αυτά τα στοιχεία τα οποία οι περισσό-τερες τροφές απογαλακτισμού δεν μπορούν να δώσουν στο βρέφος: κυρίως πρωτεΐνες, ασβέστιο, σίδηρος και λινολεϊκό οξύ. Οι ποσότητες των περισσοτέρων άλλων μετάλλων και βιταμινών που περιέχονται στα γάλατα δεύτερης βρεφικής ηλικίας είναι παρόμοιες με αυτές των γαλάτων πρώτης βρεφικής ηλικίας.

Η ημερήσια πρόσληψη γαλάτων δεύτερης βρεφικής ηλι-κίας δεν πρέπει να είναι μικρότερη από 500 ml ή περίπου το 40% των ενεργειακών αναγκών, ώστε να εξασφαλί-ζουν ικανοποιητικές ποσότητες ασβεστίου, σιδήρου και λινολεϊκού οξέος.

Υπάρχουν δύο τύποι γαλάτων δεύτερης βρεφικής ηλικί-ας. Ο πρώτος τύπος περιέχει μέσα επίπεδα πρωτεϊνών και σχεδιάστηκε για να αποτελεί μέρος μιας σχετικά καλά ρυθμισμένης δίαιτας απογαλακτισμού που περιέχει πρω-τεϊνες υψηλής ποιότητας, δηλαδή κρέας, αυγά και ψάρι. Ο δεύτερος τύπος περιέχει υψηλό επίπεδο πρωτεϊνών και σχεδιάστηκε για να συμπληρώσει διατροφή απογαλακτι-σμού χαμηλής ποιότητας και περιεκτικότητας σε πρωτε-ΐνη. Ένα γάλα υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη θα πρέπει να παρέχει σε μεγαλύτερα βρέφη την ελάχιστη ποσότητα ημερησίων αναγκών πρωτεΐνης σε δύο ή τρία γεύματα. Ο σχεδιασμός του πρωτεϊνικού περιεχομένου των γαλάτων δεύτερης βρεφικής ηλικίας θα πρέπει να λαμβάνει υπ’ όψιν τις συνήθειες διατροφής απογαλακτι-σμού του εκάστοτε πληθυσμού και τις συνήθειες των γιατρών της περιοχής. Έτσι η πρωτεϊνική σύνθεση των γαλάτων δεύτερης βρεφικής ηλικίας ποικίλλει από τη μια χώρα στην άλλη και εξαρτάται από τις τοπικές συνθήκες διατροφής.



Διατροφή

Η εφηβική ηλικία είναι μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδος για τη σωστή σωματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Συγκεκριμένα,

ο έφηβος, λόγω της ανάπτυξης, έχει ιδιαίτερες ανάγκες σε ενέργεια και θρεπτικά συστατικά. Από την άλλη μεριά,

η εφηβεία είναι η περίοδος εκείνη όπου το άτομο θα διαμορφώσει τη διατροφική συμπεριφορά που θα τον

συνοδεύει σε όλη τη μετέπειτα ζωή του.

Η σημασία του πρωινού στην

εφηβική ηλικία


ΤίΝΑ ΛΟΥΐΖΑ ΚΟΥΚ, Διατροφολόγος Δημόσιας Υγείας

Μία από τις σημαντικότερες διατροφικές συνήθειες που πρέπει ο έφηβος να αποκτήσει είναι η λήψη πρωινού γεύματος. Το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας αναγνωρίζει τη σημασία ενός καλού και υγιεινού πρωινού ιδιαίτερα για τα παιδιά και τους έφηβους που βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης. Στατιστικές έρευνες, όμως, δείχνουν ότι οι έφηβοι στην πλειοψηφία τους δεν καταναλώνουν ένα επαρκές πρωινό και το ποσοστό αυτό αυξάνεται όσο αυξάνεται η ηλικία τους. Εκτός από την ηλικία των εφήβων, φαίνεται πως και το μορφωτικό επίπεδο των γονιών είναι συνδεδεμένο με την κατανά-λωση πρωινού από τους εφήβους. Όσο πιο μορφωμένοι είναι, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες να καταναλώνουν πρωινό οι έφηβοι.

Μπορεί το πρωινό να προστατεύσει τους έφηβους από την εμφάνιση της παχυσαρκίας;

Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι οι έφηβοι που παραλείπουν το πρωινό γεύμα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν παχυσαρκία. Το αίσθημα της πείνας είναι μεγαλύτερο στους έφηβους που παραλείπουν το πρωινό και αυτό συχνά τους οδηγεί σε υπερφαγία κατά τη διάρκεια της ημέρας και σε έλλειψη ελέγχου. Τρώνε, δηλαδή, πιο μεγάλες ποσότητες φαγητού στο μεσημεριανό γεύμα ή καταφεύγουν σε σνακς που τις περισσότερες φορές είναι ανθυγιεινά, όπως γλυκά, γαριδάκια, πατατάκια, αναψυκτικά, κα. Έτσι, προσλαμβάνουν τελικά μεγαλύτερη ποσότητα θερμίδων από αυτές που θα είχαν προσλάβει με την κατανάλωση ενός κατάλληλου πρωινού. Στην πραγματικότητα, είναι ευκολότερο να ελέγχει κάποιος το βάρος του, καταναλώνοντας, με μεγαλύτερη συχνότητα, μικρότερα γεύματα και υγιεινά σνακς. Τα παραπάνω στοιχεία επιβεβαιώνονται και από έρευνες που έχουν γίνει σε παχύσαρκους έφηβους. Σύμφωνα με τις έρευνες αυτές, οι έφηβοι που έχουν ήδη αυξημένο σωματικό βάρος αποφεύγουν σε μεγαλύτερο βαθμό τη λήψη πρωινού, σε σχέση με τους έφηβους φυσιολογικού βάρους, και τα τρόφιμα που προτιμούν για πρωινό είναι τις περισσότερες φορές γλυκά.


Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι οι έφηβοι που παραλείπουν το

πρωινό γεύμα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν

παχυσαρκία

ΕΥΕΞΙΑ & ΔΙΑΤΡΟΦΗ24 ΕΥΕΞΙΑ & ΔΙΑΤΡΟΦΗ24

Πρωινό και θρεπτικά συστατικάΣύμφωνα με στοιχεία μελετών, οι έφηβοι που κατανα-λώνουν ένα επαρκές πρωινό καλύπτουν σε μεγαλύτερο ποσοστό τις ανάγκες τους σε θρεπτικά συστατικά και επιλέγουν μια περισσότερο ισορροπημένη διατροφή στο σύνολο της ημέρας σε σχέση με τους έφηβους που δεν καταναλώνουν επαρκές πρωινό. Συγκεκριμένα, έχει φανεί πως η πρώτη ομάδα επιλέγει συχνότερα τρόφιμα όπως μαύρο ψωμί, λαχανικά και φρούτα και λιγότερο γλυκά, πατατάκια, αναψυκτικά κα. Συνεπώς, η συνολική ημερήσια πρόσληψη πολλών μικροθρεπτικών συστατι-κών (βιταμινών, όπως βιταμίνης Α και C, θειαμίνης, νια-σίνης, ριβοφλαβίνης και ανόργανων στοιχείων, όπως ασβεστίου, σιδήρου, ψευδαργύρου και μαγνησίου) είναι υψηλότερη στους έφηβους που έχουν εντάξει το πρωινό στο καθημερινό τους διαιτολόγιο, σε σχέση με αυτούς που το παραλείπουν. Επίσης, φαίνεται πως τα παιδιά που καταναλώνουν πρωινό έχουν μικρότερη πρόσληψη λι-πών και σημαντικά υψηλότερη πρόσληψη φυτικών ινών. Εργαστηριακές μετρήσεις έδειξαν πως τα παιδιά που δεν λάμβαναν πρωινό βρέθηκαν να έχουν υψηλότερες συ-γκεντρώσεις χοληστερόλης στο αίμα τους.

Πρωινό και επιδόσεις στο σχολείοΈρευνες έχουν δείξει ότι το πρωινό βελτιώνει τη συγκέ-ντρωση, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, τη νοητι-κή επίδοση, τη μνήμη και τη διάθεση των εφήβων. Η κα-τανάλωση πρωινού φαίνεται να επηρεάζει τις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα κατά τη δημιουργία και ανάκληση της μνήμης και κατά τον χειρισμό σύνθετων απαιτητικών πληροφοριών. Συγκεκριμένα, επιστημονικές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε παιδιά αποκάλυψαν ότι η παράλειψη του πρωινού οδήγησε τα παιδιά αυτά σε περισσότερα λάθη σε τεστ που απαιτούσαν την επίλυση προβλημάτων, σε σχέση με τα παιδιά που είχαν κατανα-λώσει πρωινό.

Η επίδραση αυτή φαίνεται να οφείλεται στην ικανότητα του πρωινού να αυξάνει τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, η οποία με τη σειρά της αυξάνει τη συγκέντρωση ενός νευ-ροδιαβιβαστή στον εγκέφαλο, που ονομάζεται ακετυ-

λοχολίνη. Οι ερευνητές αυτού του τομέα, θεωρούν ότι η ακετυλοχολίνη εμπλέκεται στη διαδικασία της μνήμης. Ο σχηματισμός ακετυλοχολίνης απαιτεί βιταμίνη Β1, οπότε η εξασφάλιση μιας ικανοποιητικής ποσότητας στη δίαιτα από αυτό το θρεπτικό συστατικό μπορεί να συμβάλλει στη μεγιστοποίηση της νοητικής απόδοσης.

Πώς να επιλέξω ένα υγιεινό πρωινό;Ένα υγιεινό πρωινό πρέπει να καλύπτει περίπου το 25% των θρεπτικών και ενεργειακών αναγκών που χρειάζεται ο έφηβος καθημερινά. Συνεπώς, στα πλαίσια μιας ισορ-ροπημένης διατροφής η σύνθεση του πρωινού πρέπει να αποτελείται και από τις τρεις θερμιδογόνες ομάδες θρε-πτικών συστατικών, υδατάνθρακες, πρωτεΐνες και λιπαρά και να περιλαμβάνει ποικιλία τροφίμων. Ως εκ τούτου, ένα υγιεινό πρωινό θα πρέπει να περιλαμβάνει:

• Αμυλούχατρόφιμακατάπροτίμησηολικήςάλεσης(π.χ.ψωμί, δημητριακά, φρυγανιές, κράκερ, κουλούρι)

• Γάλαήγαλακτοκομικάπροϊόντα(τυρί,γιαούρτι)

• Φρούταήφρέσκουςφυσικούςχυμούς

Τα αμυλούχα τρόφιμα προσφέρουν σύνθετους υδατάν-θρακες που εξασφαλίζουν στους έφηβους την ενέργεια για όλη τη μέρα, πολύτιμες βιταμίνες και μέταλλα, και φυτικές ίνες που είναι απαραίτητες για την καλή λειτουρ-γία του πεπτικού συστήματος. Επίσης αποτελούν τροφές πλούσιες σε βιταμίνη Β1, η οποία απαιτείται για το σχημα-τισμό ακετυλοχολίνης.

Καλό θα ήταν το πρωινό γεύμα να γίνει μια συνολικά οικογενειακή υπόθεση τόσο για τα παιδιά και τους εφή-βους όσο και για τους γονείς. Το γεγονός αυτό έχει δύο σημαντικές διαστάσεις. Αφενός οι γονείς ελέγχουν το πρωινό που καταναλώνουν τα παιδιά τους και αφετέρου τα παιδιά που βλέπουν τους ίδιους τους γονείς να τρώνε πρωινό, είναι πολύ πιθανότερο να ακολουθήσουν και τα ίδια αυτήν την τόσο σημαντική συνήθεια του πρωινού γεύματος και να την διατηρήσουν για την υπόλοιπη ζωή τους.

Διατροφή

Μικρά & Νόστιμα ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΤΣΟΧΑΤΖΗΣ , Παθολόγος

Οι στατίνες αποτέλεσαν επανάσταση στην αντιμετώπι-ση της υπερλιπιδαιμίας και οι παρούσες κατευθυντή-ριες οδηγίες συστήνουν τη χρήση τους σε ασθενείς με αγγειακή νόσο ή σακχαρώδη διαβήτη και υπερλιπι-δαιμία. Εντούτοις, το 50% των εμφραγμάτων και των εγκεφαλικών συμβαίνουν σε ασθενείς με επίπεδα LDL χοληστερόλης χαμηλότερα από τα προτεινόμενα για θεραπεία με στατίνη. Η CRP αποτελεί δείκτη φλεγμο-νής, τα επίπεδα του οποίου συσχετίζονται με τον καρ-διαγγειακό κίνδυνο. Καθώς οι στατίνες χαμηλώνουν τα επίπεδα της CRP, διατυπώθηκε η υπόθεση ότι η χρήση τους μπορεί να αποβεί ευεργετική σε ασθενείς με υψηλά επίπεδα CRP αλλά φυσιολογική χοληστε-ρόλη. Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε New England Journal of Medicine (2008;359:2195-2207), τυχαιοποι-ήθηκαν 17802 υγιή άτομα, μέσης ηλικίας 66 ετών, με LDL <130 mg/dl και υψηλής ευαισθησίας CRP >2.0 mg/L να λάβουν είτε ροσουβαστατίνη 20 mg/ημέρα είτε εικονικό φάρμακο. Το πρωταρχικό καταληκτικό σημείο της μελέτης ήταν η επέλευση ασταθούς στη-θάγχης, εμφράγματος, εγκεφαλικού ή θανάτου από καρδιαγγειακό αίτιο. Η μελέτη τερματίστηκε πρόωρα μετά από διάμεσο χρόνο 1.9 ετών λόγω σαφούς υπε-ροχής της ομάδας της ροσουβαστατίνης. Η ροσουβα-στατίνη ελάττωσε τα επίπεδα της LDL κατά 50% και της CRP κατά 37%. Το ποσοστό του συνδυασμένου πρωταρχικού καταληκτικού σημείου ήταν 0.77 έναντι 1.36 ανά 100 ανθρώπους/έτη παρακολούθησης στην ομάδα της ροσουβαστατίνης και του εικονικού φαρ-μάκου αντίστοιχα [σχετικός κίνδυνος (HR) στην ομά-δα του φαρμάκου 0.56; 95% CI: 0.46-0.69, P<0.00001]. Τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 0.17 έναντι 0.37 για έμ-φραγμα (HR 0.46; 95% CI: 0.30-0.70, P=0.0002), 0.18 έναντι 0.34 για εγκεφαλικό (HR 0.52; 95% CI: 0.34-0.79, P=0.002), 0.45 έναντι 0.85 (HR 0.53; 95% CI: 0.40-0.69, P<0.00001) για θάνατο από καρδιαγγειακό αίτιο και 1.00 έναντι 1.25 για θάνατο από οποιοδήποτε αίτιο (HR 0.80; 95% CI: 0.67-0.97, P=0.02). Δεν παρατηρήθη-κε στατιστικά σημαντική διαφορά στην επίπτωση της μυοπάθειας ή του καρκίνου ανάμεσα στις δύο ομάδες. Συμπερασματικά, η ροσουβαστατίνη ελάττωσε σημα-ντικά την επίπτωση μείζονων καρδιαγγειαγγειακών συμβαμάτων σε μια ομάδα φαινομενικά υγιών με φυ-σιολογικά επίπεδα LDL χοληστερόλης αλλά αυξημένη CRP.

Η χρήση ροσουβαστατίνης για την πρόληψη καρδιαγγειακών επεισοδίων σε ασθενείς με υψηλά επίπεδα C-αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP)

Η οξεία παγκρεατίτιδα παραμένει μια πάθηση με ση-μαντική νοσηρότητα και θνητότητα, με κυριότερες αιτίες τη χολολιθίαση και το χρόνιο αλκοολισμό. Στο παρελθον έχουν αναπτυχθεί προγνωστικά σκόρ για τη διαστρωμάτωση του κινδύνου που διατρέχουν οι ασθενείς, με σημαντικότερα εκείνα του Ranson και τα APACHE II. Εντούτοις, τα προαναφερθέντα μοντέλα περιέχουν παραμέτρους που δεν αποτελούν εξετά-σεις ρουτίνας για τους νοσηλευόμενους ασθενείς, ενώ ο υπολογισμός τους προϋποθέτει την παρέλευση 48 ωρών μετά την είσοδο του ασθενούς στο νοσοκομείο. Σε μια μεγάλη πληθυσμιακή μελέτη που δημοσιέυτηκε στο Gut (2008;57:1698-1703), ερευνητές από τις ΗΠΑ επιχείρησαν να αναπτύξουν ένα εύχρηστο κλινικό σκορ για την πρόβλεψη της ενδονοσοκομειακής θνη-τότητας των ασθενών με οξεία παγκρεατίτιδα. Για την ανάπτυξη του σκορ χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από 17992 ασθενείς με οξεία παγκρεατίτιδα σε 212 νοσο-κομεία, ενώ για την επαλήθευση του δεδομένα από 18256 ασθενείς σε 177 νοσοκομεία. Η ακρίβεια του σκορ μετρήθηκε στατιστικά με την περιοχή κάτω από τη ROC καμπύλη (AUC), ενώ η αποτελεσματικότητά του επαληθεύτηκε περαιτέρω με τη σύγκρισή του με το APACHΕ II. Ταυτοποιήθηκαν πέντε μεταβλητές για την πρόβλεψη της ενδονοσοκομειακής θνητότητας, η παρουσία των οποίων το πρώτο 24ωρο βαθμολογή-θηκε με ένα βαθμό: ουρία >25mg/dl, επηρεασμένο δι-ανοητικό επίπεδο, παρουσία συνδρόμου SIRS (συστη-ματική φλεγμονώδης απάντηση), ηλικία >60 ετών και παρουσία πλευριτικής συλλογής. Η θνητότητα κυμάν-θηκε από <1% στην ομάδα χαμηλότερου κινδύνου σε >20% στην ομάδα υψηλότερου κινδύνου με βάση το σκορ. Στην ομάδα ασθενών που χρησιμοποιήθηκε για την επαλήθευση του σκορ, η AUC ήταν 0.82 (95% CI: 0.79-0.84) έναντι 0.83 (95% CI: 0.80-0.85) για το APACHE II. Συμπερασματικά, η ανάπτυξη και επαλήθευση του παραπάνω προγνωστικού σκορ αποτελεί ένα απλό και ακριβές εργαλείο στα χέρια του κλινικού γιατρού για την έγκαιρη ταυτοποίηση και αντιμετώπιση των υψη-λού κινδύνου ασθενών με οξεία παγκρεατίτιδα.

Πρόβλεψη της θνητότητας στην οξεία παγκρεατίτιδα


Η χρόνια ηπατίτιδα Β (ΧΗΒ) αποτελεί χρόνια εξελικτική ηπατική νόσο, με σημαντική νοσηρότητα και θνητότητα. Τα τελευταία χρόνια οι θεραπευτικές επιλογές έχουν αυξηθεί σημαντικά και περιλαμβάνουν είτε τη χρήση ιντερφερόνης για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα είτε τη χρήση νουκλεοσιδικών/νπυκλεοτιδικών αναλόγων για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα εγκεκριμένα φάρμακα είναι η ιντερφερόνη (απλή ή πεγκυλιωμένη), η λαμιβουδίνη, η αντεφοβίρη, η εντεκαβίρη, η τελμπιβουδίνη και πιο πρόσφατα η τενοφοβίρη. Σε μια πολυκεντρική μελέτη που δημοσιεύτηκε στο New England Journal of Medicine (2008;359:2442-55), συγκρίθηκε η αποτελεσματικότητα της καθημερινής χορήγησης τενοφοβίρης έναντι αντεφοβίρης σε ασθενείς με HBeAg-θετική ή HBeAg-αρνητική XHB. Η μελέτη είχε διάρκεια 48 εβδομάδες και το πρωταρχικό καταληκτικό σημείο ήταν η ιστολογική βελτίωση (ελάττωση φλεγμονής κατά τουλάχιστον 2 βαθμούς χωρίς επιδείνωση της ίνωσης) και η καταστολή του ιικού πολλαπλασιασμού (HBV DNA <400 copies/ml). Στο τέλος της μελέτης, σημαντικά υψηλότερο ποσοστό ασθενών που ελάμβαναν τενοφοβίρη πέτυχαν το πρωταρχικό καταληκτικό σημείο (P<0.001). Η καταστολή του ιικου πολλαπλασιασμού ήταν συχνότερη τόσο στους HΒeAg-αρνητικούς που ελάμβαναν τενοφοβίρη έναντι σε όσους ελάμβαναν αντεφοβίρη (93% έναντι 63%, P<0.001) όσο και στους HΒeAg-θετικούς (76% έναντι 13%, P<0.001). Επίσης σημαντικά υψηλότερο ποσοστό HΒeAg-θετικών ασθενών που έλαβαν τενοφοβίρη εμφάνισαν ομαλοποίηση των τρανσαμινασών (68% έναντι 54%, P=0.02) και εξαφάνιση του HBsAg (3% έναντι 0%, P=0.02). Κανένας ασθενής που έλαβε τενοφοβίρη δεν εμφάνισε φαινοτυπική αντίσταση στο φάρμακο, ενώ η προηγούμενη λήψη λαμιβουδίνης δεν επηρέασε τη θεραπευτική ανταπόκριση. Τέλος δεν παρατηρήθηκε διαφορά στο προφίλ ασφάλειας των δύο φαρμάκων. Συμπερασματικά, η τενοφοβίρη σε ασθενείς με ΧΗΒ έχει έχει καλύτερη αντιική δράση και συγκρίσιμο προφίλ ασφάλειας με την αντεφοβίρη.

Tενοφοβίρη έναντι αντεφοβίρης για τη θεραπεία της χρόνιας ηπατίτιδας Β

Η χρόνια ηπατίτιδα C (XHC) αποτελεί μείζον αίτιο κίρ-ρωσης, ηπατοκυτταρικού καρκίνου και μεταμόσχευ-σης ήπατος. Η παρούσα θεραευτική αντιμετώπιση συ-νίσταται στη συνδυασμένη χορήγηση πεγκυλιωμένης ιντερφερόνης και ριμπαβιρίνης για 6-12 μήνες, εντού-τοις ένα ποσοστό ασθενών που μπορεί να φτάσει και το 50% δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία. Παραμένει άγνωστο αν η μακροχρόνια αντιική θεραπεία σε μη ανταποκριθέντες ασθενείς μπορεί να αναστείλει την εξέλιξη της ηπατικής τους νόσου. Σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο New England Journal of Medicine (2008;359:2429-41), 1050 ασθενείς με ΧΗC και προ-χωρημένη ίνωση, που δεν είχαν ανταποκριθεί σε προηγούμενη αντιική θεραπεία, τυχαιοποιήθηκαν να λάβουν είτε πεγκυλιωμένη ιντερφερόνη-άλφα-2a σε δόση 90 μg/εβδομάδα για 3.5 έτη είτε καμία θερα-πεία. Στους ασθενείς έγινε ηπατική βιοψία πριν την τυχαιοποίηση και στη συνέχεια μετά 1.5 και 3.5 έτη. Το πρωταρχικό καταληκτικό σημείο ήταν η πρόοδος της ηπατικής νόσου με τη μορφή θανάτου, ηπατοκυττα-ρικού καρκίνου, ρήξης της αντιρρόπησης ή αύξησης του σκορ ίνωσης κατά 2 βαθμούς. Οι ασθενείς που έλαβαν θεραπεία εμφάνισαν σημαντική ελάττωση του επιπέδου των τρανσαμινασών, του ιικού φορτίου και της νεκροφλεγμονώδους δραστηριότητας (για όλες τις συγκρίσεις P<0.001). Εντούτοις, δεν παρατηρήθη-κε σημαντική διαφορά στο πρωταρχικό καταληκτι-κό ημείο της μελέτης (34.1% στην ομάδα θεραπείας έναντι 33.8% στην ομάδα ελέγχου, σχετικός κίνδυνος 1.01, 95%CI 0.81-1.27, P=0.9). Το ποσοστό ανεπιθύμη-των ενεργειών ήταν υψηλότερο στην ομάδα που έλα-βε θεραπεία, με τάση για στατιστικά σημαντική διαφο-ρά (38.6% έναντι 31.8%, P=0.07). Συμπερασματικά, η μακροχρόνια θεραπεία με πεγκυλιωμένη ιντερφερόνη δεν ελάττωσε το ρυθμό προόδου της ηπατικής νόσου σε ασθενείς με ΧΗC και προχωρημένη ίνωση που δεν είχαν ανταπόκριση σε προηγούμενη αντιική θερα-πεία.

Μακροχρόνια χορήγηση χαμηλής δόσης πεγκυλιωμένης ιντερφερόνης σε ασθενείς με χρόνια ηπατίτιδα C και προχωρημένη ίνωση

e-mail : [email protected]ΕΥΕΞΙΑ & ΔΙΑΤΡΟΦΗ 27


Τι είναι η νόσος Crohn;Η νόσος Crohn αποτελεί χρόνια, αγνώστου

αιτιολογίας, φλεγμονώδη νόσο του πεπτικού σωλήνα. Η νόσος οφείλει

το όνομά της στον Burrill B. Crohn, ο οποίος περιέγραψε για πρώτη φορά το 1932 την τελική ειλεΐτιδα ως εκδήλωση ξεχωριστής νοσολογικής οντότητας. Η

ελκώδης κολίτιδα και η νόσος του Crohn παρουσιάζουν πολλά κοινά σημεία

ώστε από πολλούς θεωρούνται ως δύο αποχρώσεις του ίδιου νοσολογικού

φάσματος και συχνά αναφέρονται με κοινή ονομασία και ως «Ιδιοπαθής Φλεγμονώδης

Νόσος του Εντέρου» (Ι.Φ.Ν.Ε)


ΣΠΥΡίΔΩΝ ΣΚΟύΡΑΣ, Ειδικευόμενος γαστρεντερολόγος

Οι επιδημιολογικές παράμετροι της νόσου διαφέρουν στις διάφορες περιοχές της γης. Η επίπτωση της Crohn κυμαίνεται μεταξύ 1-10 νέων περιπτώσεων ανά 100,000 πληθυσμού ετησίως, ενώ ο επιπολασμός της νόσου κυ-μαίνεται μεταξύ 20-100 περιπτώσεις ανά 100,000 πλη-θυσμού. Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι πάσχουν από νόσο Crohn μεταξύ 400,000 και 600,000 ατόμων. Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν επιδημιολογικά δεδομένα για το σύνολο του πληθυσμού. Μεμονωμένες μελέτες του πανεπιστη-μίου Κρήτης και Ιωαννίνων έδειξαν για τις περιοχές αυ-τές ότι η μέση επίπτωση της νόσου ήταν 3/100,000 και 0,3/100,000 αντίστοιχα ετησίως.

Η νόσος προσβάλλει συχνότερα άτομα νεαρής ηλικίας και των δύο φύλων ενώ είναι συχνότερη στους λευκούς. Στην Ελλάδα υπάρχει μια μικρή υπεροχή στην συχνότητα εμφάνισης της νόσου σε άνδρες 1,2-1,6:1. Η υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης παρατηρείται σε ηλικίες μεταξύ 20-40 ετών χωρίς όμως να αποκλείεται η εμφάνιση της νόσου και σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Χαρακτηριστι-κό είναι το γεγονός ότι σε ποσοστό 15% η διάγνωση τίθε-ται σε άτομα ηλικίας μεγαλύτερα των 60 ετών.

Ποια τα αίτα της νόσου;Αν και τα τελευταία χρόνια έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος ως προς την κατανόηση των αιτιοπαθολογικών μηχανισμών που εμπλέκονται στην διαδικασία εμφάνι-σης και διατήρησης της φλεγμονώδους διαδικασίας στην νόσο Crohn, υπάρχει αρκετός δρόμος ως την πλήρη εξι-χνίαση της αιτιοπαθογένειας της νόσου. Περιβαλλοντικοί, γενετικοί, διαιτητικοί αλλά και ανοσολογικοί παράγοντες συνθέτουν τον πολυπαραγοντικό χαρακτήρα της νόσου. Ο εκλυτικός παράγοντας που απορρυθμίζει τη λεπτή ισορροπία σε επίπεδο εντερικού επιθηλίου, για την εμφά-νιση της φλεγμονώδους αντίδρασης, παραμένει άγνω-στος.

Πως εκδηλώνεται η νόσος;Η νόσος Crohn χαρακτηρίζεται από χρόνια, μη ειδικού τύπου φλεγμονή που σε αντίθεση με την ελκώδη κολίτι-δα μπορεί να προσβάλει ολόκληρο τον πεπτικό σωλήνα από το στόμα μέχρι τον πρωκτό. H συμπτωματολογία ποικίλλει από ασθενή σε ασθενή ανάλογα με την ένταση, την έκταση αλλά και την εντόπιση της νόσου. Οι αρχικές εκδηλώσεις μπορεί να είναι αμβλυχρές και άτυπες και να προσομοιάζουν τη συμπτωματολογία του συνδρόμου ευερεθίστου εντέρου, με αποτέλεσμα η διάγνωση της νόσου να καθυστερεί, πολλές φορές και για χρονικό δι-άστημα ετών.

Η νόσος εκδηλώνεται συνήθως με διάρροια η οποία απο-

τελεί και το πιο συχνό σύμπτωμα σε ασθενείς με Crohn, η παρουσία αίματος στις κενώσεις δεν είναι τόσο συχνή όσο στην ελκώδη κολίτιδα, ενώ το κοιλιακό άλγος, όταν υπάρχει, είναι συνήθως περιομφαλικό, με κωλικοειδές χα-ρακτήρα, ήπιας ή μετρίας εντάσεως, που συνήθως εμφα-νίζεται μετά την λήψη τροφής και υφίεται με την κένωση.

Οι ασθενείς με νόσο Crohn μπορεί να εμφανίσουν πυ-ρετό συνήθως μέτριο ή και χαμηλό που οφείλεται στην φλεγμονώδη διεργασία, ενώ η απώλεια βάρους σπάνια υπερβαίνει το 5% του σωματικού βάρους του ασθενούς. Αναιμία παρατηρείται στο 1/3 των ασθενών συνήθως ως επακόλουθο της ένδειας σιδήρου από την απώλεια αίμα-τος. Μεγαλοβλαστική αναιμία επίσης έχει παρατηρηθεί λόγω έλλειψης βιταμίνης Β12.

Σε σπάνιες περιπτώσεις η νόσος μπορεί να εμφανισθεί με κάποια από τις εξωεντερικές εκδηλώσεις, που συνήθως όμως, έπονται αυτής. Οι εξωεντερικές εκδηλώσεις της νόσου περιλαμβάνουν ποικίλλα όργανα και συστήματα.

Στο 88% των παιδιών με νόσο Crohn παρατηρείται ελάτ-τωση του ρυθμού ανάπτυξης και στο 42% αυτών η κα-θυστέρηση αυτή προϋπάρχει των εντερικών εκδηλώσε-ων. Η καθυστέρηση στην ανάπτυξη συνεπάγεται τόσο την καθυστέρηση στη γραμμική αύξηση, όσο και της οστικής ηλικίας και της εμφάνισης της ήβης.

Επεισόδια αποφρακτικού ειλεού, καλοήθεις στενώσεις, σχηματισμός συριγγίων (εντεροεντερικά, εντεροκυστικά, εντεροκολπικά), αποστήματα, διάτρηση εντέρου, τοξικό μεγάκολο (σπανιότερο από την ελκώδη κολίτιδα), αιμορ-ραγία, είναι οι πιο σημαντικές επιπλοκές της νόσου.

Η υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης παρατηρείται σε

ηλικίες μεταξύ 20-40 ετών χωρίς όμως να αποκλείεται

η εμφάνιση της νόσου και σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας



Πως τίθεται η διάγνωση;Είναι γνωστό στην ιατρική ότι η βασική προϋπόθεση για την ορθή διάγνωση της νόσου, είναι η λεπτομερής λήψη ιστορικού, και η κλινική εξέταση του ασθενούς, καθώς παρέχει σημαντικές πληροφορίες τόσο για το οικογενεια-κό ιστορικό όσο και για την κλινική εικόνα αυτού.

Η εξέταση εκλογής για την διάγνωση της νόσου είναι η ενδοσκόπηση του παχέος εντέρου (κολονοσκόπηση) μετά λήψης βιοψιών. Αυτή παρέχει σημαντικές πληρο-φορίες για την ακριβή εντόπιση αλλά και την έκταση της νόσου. Η δυνατότητα εισόδου του οργάνου στον τελικό ειλεό και η λήψη βιοψιών του βλεννογόνου μέσω του εν-δοσκοπίου αποτελούν τα σημαντικά πλεονεκτήματα της μεθόδου. Η τελική διάγνωση και διαφοροδιάγνωση από την ελκώδη κολίτιδα είναι ιστολογική.

Άλλες απεικονιστικές μέθοδοι παρέχουν σημαντι-κές πληροφορίες για την εντόπιση, την έκταση αλλά και την ανίχνευση των εντερικών και μη, επιπλοκών της νόσου. Η ασύρματη κάψουλα ενδοσκόπησης του λεπτού εντέρου, έχει σημαντική θέση στην ανί-χνευση βλαβών στο λεπτό έντερο, λόγω της ευχρη-στίας της αλλά και της ευρείας πλέον χρήσης της.

Ποια είναι η θεραπεία της νόσου Crohn;Η θεραπεία της νόσου είναι συντηρητική και/ή χειρουρ-γική κατά περίπτωση. Η συντηρητική αντιμετώπιση περι-λαμβάνει ψυχολογική υποστήριξη, ειδικό διαιτολόγιο και αιτιολογική και συμπτωματική φαρμακευτική αγωγή, ενώ από την άλλη πλευρά οι χειρουργικές επεμβάσεις έχουν θέση σε περιπτώσεις αποτυχίας της συντηρητικής οδού, ή ως θεραπεία των εντερικών συνήθως επιπλοκών της νόσου.

Η φαρμακευτική αγωγή στοχεύει στην επίτευξη, ύφεσης της νόσου, και διατήρηση αυτής. Η πιο συχνή μέχρι σή-μερα κατηγορία φαρμάκων που χρησιμοποιούνται είναι τα αμινοσαλυκυλικά (σουλφασαλαζίνη, μεσαλαμίνη), τα οποία χρησιμοποιούνται τόσο για την επίτευξη όσο και για την διατήρηση της ύφεσης της νόσου.

Τα κορτικοειδή αποτελούν τη βασική γραμμή αντιμε-τώπισης της έξαρσης μετρίας ή και σοβαρής βαρύτητας με αναμενόμενη ανταπόκριση κυμαινόμενη από 60-90% ανάλογα με την ένταση, την εντόπιση και την έκταση της νόσου. Η συχνή υποτροπή μετά τη διακοπή τους, οι περι-πτώσεις αποτυχίας απόκρισης σε σταθερά υψηλές δόσεις και η ποικιλία των ανεπιθύμητων ενεργειών, οδηγούν συ-χνά στην χρήση ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων.

Την τελευταία δεκαετία η χρήση των βιολογικών πα-ραγόντων σηματοδότησε μια πραγματική επανάσταση στον τρόπο αντιμετώπισης της Ι.Φ.Ν.Ε. με σημαντική βελ-τίωση των δεικτών νοσηρότητας αλλά και της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Η εξέταση εκλογής για την διάγνωση της νόσου είναι η ενδοσκόπηση του παχέος εντέρου (κολονοσκόπηση)

μετά λήψης βιοψιών. Αυτή παρέχει σημαντικές

πληροφορίες για την ακριβή εντόπιση αλλά και την έκταση

της νόσου

Η επίπτωση της Crohn κυμαίνεται μεταξύ 1-10 νέων

περιπτώσεων ανά 100,000 πληθυσμού ετησίως, ενώ

ο επιπολασμός της νόσου κυμαίνεται μεταξύ 20-100 περιπτώσεις ανά 100,000

πληθυσμού

Περιβάλλον


Τα μπλόκα στο πιάτο μας

Αυτή την εποχή οι διαμαρτυρίες και τα μπλόκα των αγροτών του Ιανουαρίου του 2009 είναι για τους περισσότερους μια μακρινή ανάμνηση.

ΜΙΧάΛΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙάΔΗΣ, γεωπόνος



Όπως ίσως είναι και οι εικόνες των ΜΜΕ για την επισιτι-στική κρίση του 2007, με τις φορτισμένες διαδηλώσεις σε δεκάδες χώρες του «Τρίτου Κόσμου». Σήμερα, για τους περισσότερους, έχει προτεραιότητα η οικονομική κρίση και το κόστος των τροφίμων. Ενώ πριν από 3-4 χρόνια προτεραιότητα στις ειδήσεις είχε η ασφάλεια των τροφί-μων και οι επιπτώσεις της γεωργίας στο περιβάλλον.

Υπάρχει όμως μία αχνή γραμμή που συνδέει τις διαμαρ-τυρίες των Ελλήνων αγροτών και των πιο φτωχών κατοί-κων του πλανήτη, με τις αγωνίες του καθενός μας για το κόστος του φαγητού, για την ασφάλεια και την υγιεινή της τροφής και για το περιβάλλον. Αυτή η συνδετική γραμμή πάντα υπήρχε. Το μόνο που διαφοροποιείται είναι το μή-κος της και το πόσο έντονα τη συναισθανόμαστε. Και έχει μεγάλη ιστορία.

Ξεκίνησε κάπου 20.000 χρόνια πριν, όταν οι τροφοσυλ-λέκτες και κυνηγοί άρχισαν να χειρίζονται κάποια άγρια φυτά και κοπάδια άγριων ζώων, με σκοπό να ελέγξουν και να σταθεροποιήσουν την εκμετάλλευση των προϊ-όντων τους. Οι κοινωνίες τροφοσυλλεκτών – κυνηγών είχαν πολλά καλά. Απολάμβαναν περισσότερη ξεκούρα-ση και αναψυχή και κατανάλωναν τη λιγότερη ενέργεια κατά κεφαλήν από οποιασδήποτε μεταγενέστερη μορφή κοινωνίας. Ήταν οι πιο φιλικές στο περιβάλλον, αφού «η οικολογική πίεση γίνεται με έναν σπάνιο τρόπο χειροπιαστή όταν πρέπει να την βάλεις στον ώμο και να την κουβαλή-σεις» (Sahlins, 1972). Αλλά είχαν δύο βασικά μειονεκτή-ματα. Μπορούσαν να υποστηρίξουν τη διαβίωση μόλις 1 ατόμου ανά 10 χλμ2. Και, το κυριότερο, τα πράγματα γίνονταν μοιραία για την επιβίωση οποτεδήποτε περιο-ριζόταν η δυνατότητα των ανθρώπων για μετακίνηση ή πρόσβαση σε θηράματα, όπως σε αρρώστιες ή τραυμα-τισμούς, σε περιόδους ξηρασίας ή αν μεταβάλλονταν οι πληθυσμοί των μεγάλων ζώων.

Στην αναζήτηση της βέλτιστης στρατηγικής αναζήτησης τροφής, η ανθρωπότητα έκανε μία επιλογή υιοθετώντας τη γεωργία - κτηνοτροφία. Υπακούοντας στη ρήση του Powers πως «η κλωστή που διατρέχει όλη την ιστορία της ζωής, είναι αυτή του ελέγχου και του σκοπού», η ανθρωπό-τητα είδε στη γεωργία-κτηνοτροφία έναν τρόπο μεγαλύ-τερης εξασφάλισης της τροφής της. Και μία ατραπό που μπορούσε να συντηρήσει τη διαβίωση πολλαπλάσιου πληθυσμού ανά μονάδα έκτασης. Ποιο εγωιστικό γονίδιο θα απαρνιόταν τέτοια δυνατότητα;

Η λύση όμως ήταν ατελής. Τα κοινωνικά της συνεπακό-λουθα ήταν τουλάχιστον τόσο άσχημα, όσο ήταν και αισι-όδοξη η αύξηση του είδους μας. Μετά την εφεύρεση της ιδιοκτησίας σε γη, ακολούθησε η ανισοκατανομή της. Οι

πόλεμοι για τον έλεγχο των φυσικών πόρων (γη, νερό) και η δουλεία των αιχμαλώτων. Οι θρησκείες που αντικατό-πτριζαν κοινωνίες με μεγάλες ανισότητες και απαράβατη ιεραρχία κοινωνικών τάξεων. Η εμφάνιση της πόλης και κοινωνικών ομάδων με διαφοροποιημένους ρόλους, που συντηρούνται από το γεωργικό υπερπροϊόν: τεχνίτες, έμποροι, ιερατεία, πολεμιστές, «γραφειοκρατία».

Η υιοθέτηση της γεωργίας – κτηνοτροφίας ήταν το αίτιο της ανάπτυξης των πολιτισμών. Κι αν η μία όψη του πολι-τισμού είναι θετική, παραμένει πάντα παρούσα και η αρ-νητική. Κάποιοι λένε πως η σημαντικότερη εφεύρεση του πολιτισμού ήταν το δίπολο φτώχεια – πλούτος, ένα δί-πολο ανθρώπινων σχέσεων που συντηρείται με νόμους, θρησκείες, θεσμούς και απαγορεύσεις. Και πως η ευημε-ρία της πόλης (χωρίς την οποία δεν υπάρχει πολιτισμός) προέρχεται από την ύπαιθρο.

Όσο κι αν αμφισβητήσει κάποιος αυτές τις απόψεις, είναι αλήθεια πως παραμένει ακόμα άλυτο το προαιώνιο ερώ-τημα που έθεσε η υιοθέτηση της γεωργίας – κτηνοτροφί-ας: ποιος καρπώνεται στο τέλος τη σοδειά;

Αυτό, που ονομάζεται «το αγροτικό ζήτημα», απασχολεί κάθε ανθρώπινη κοινωνία. Διότι η σοδειά της υφηλίου είναι πεπερασμένη και κάθε χώρα προσπαθεί να εξασφα-λίζει ένα όσο το δυνατόν μεγαλύτερο τμήμα της. Για τις φτωχές χώρες, το πρόβλημα είναι «πως δεν θα πεινάσει ο

Υπάρχει μία αχνή γραμμή που συνδέει τις διαμαρτυρίες

των Ελλήνων αγροτών και των πιο φτωχών κατοίκων

του πλανήτη, με τις αγωνίες του καθενός μας για το

κόστος του φαγητού, για την ασφάλεια και την υγιεινή

της τροφής και για το περιβάλλον


πληθυσμός σε βαθμό λιμού;» Για τις πλούσιες χώρες, με τις πιο πολύπλοκες κοινωνίες, το πρόβλημα έχει περισσό-τερες άγνωστες μεταβλητές.

Οι πλούσιες χώρες πρέπει, από τη μία πλευρά, να βρί-σκουν μεθόδους να προμηθεύονται τρόφιμα από τη διεθνή αγορά με σταθερότητα και στις χαμηλότερες δυνατόν τιμές. Από την άλλη χρειάζεται να βοηθούν τη γεωργία των φτωχών χωρών, για πρακτικούς λόγους. Ένας είναι η αποτροπή της μετανάστευσης, άλλος είναι η δημιουργία σχέσεων προτίμησης για να εξασφαλίζουν την προμήθεια τροφίμων για τις ίδιες και τρίτος είναι η δι-εύρυνση του εμπορίου προϊόντων τεχνολογίας και υπη-ρεσιών που αυτές διαθέτουν.

Πρέπει ακόμα να έχουν μία κάποια αυτάρκεια, τουλάχι-στον σε κάποια βασικά προϊόντα όπως τα σιτηρά, κ.α. Πρέπει, επιπλέον, να αναπτύσσουν καινοτομίες στη δική τους γεωργία έτσι ώστε να έχουν κάτι να πουλήσουν στη διεθνή αγορά. Και δεν τελειώσαμε. Γιατί πρέπει και να εξασφαλίζουν ένα σχετικά δίκαιο εισόδημα στους αγρό-

τες τους για να μην διαταράσσεται η «κοινωνική συνοχή» και να μην απερημωθεί ξαφνικά η ύπαιθρος. Πρέπει να παρέχουν στους καταναλωτές – πολίτες τους την αίσθη-ση πως τα τρόφιμα είναι ασφαλή και υγιεινά. Και, τέλος, πρέπει όλα αυτά να τα κάνουν σήμερα, με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι δυνατά και αύριο. Που σημαίνει πως πρέπει να αποφεύγουν την μη-αναστρέψιμη καταστροφή των φυσικών τους πόρων και του περιβάλλοντος.

Το πρόβλημα είναι δηλαδή πολύπλοκο και πολυπλόκαμο. Ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε πως η γεωργία – κτηνοτρο-φία είναι ίσως η πιο ανασφαλής ανθρώπινη δραστηριό-τητα, αφού εξαρτάται απόλυτα από τα φυσικά φαινόμε-να, προϋποθέτει την ευημερία έμβιων οργανισμών και χαρακτηρίζεται από τεράστια ανισοκατανομή των απαι-τήσεων σε εργασία μέσα στο έτος.

Γι’ αυτό κι οι λύσεις που επιλέγουν τα πλούσια κράτη δεν είναι ούτε απλές ούτε μονοδιάστατες. Επιβάλλουν αυστη-ρούς όρους στις γεωργικές τους επιχειρήσεις ενώ εισά-γουν προϊόντα από χώρες όπου οι όροι αυτοί δεν τηρού-νται ούτε κατ’ ελάχιστον. Αναπτύσσουν τη βιολογική γε-ωργία ενώ ταυτόχρονα πριμοδοτούν τα «μεταλλαγμένα». Επενδύουν στην υγιεινή των τροφίμων ενώ ταυτόχρονα δεν επιδοτούν τα φρούτα και τα λαχανικά, τα πιο υγιεινά τρόφιμα. Και δίνουν επιδοτήσεις –όλες, γιατί αλλιώς δεν θα είχαν γεωργούς!– με τρόπο όμως που να οδηγεί στη σταδιακή μείωση του αριθμού των γεωργικών επιχειρή-σεων (αφού τη μερίδα του λέοντος τη δίνουν στους ισχυ-

Περιβάλλον

Υπάρχει, λοιπόν, λύση στην κρίση; Ίσως, αν δούμε πως το

ζητούμενο είναι η τροφή να ξαναγίνει κοινό κτήμα.

Πώς; Με διάφορους τρόπους. Γιατί πολλά μπορεί να λείπουν

απ’ το είδος μας, η φαντασία όμως όχι…


ρότερους και στις μεγαλύτερες εκμεταλλεύσεις).

Τα αποτελέσματα αυτής της αντιμετώπισης είναι λίγο πολύ προδιαγεγραμμένα: αύξηση της παραγωγής τροφί-μων. Αλλά με ταυτόχρονη συγκέντρωση της γεωργίας – κτηνοτροφίας σε λίγα επιχειρηματικά χέρια. Που συνεπά-γεται τη βιομηχανοποίηση της παραγωγής και τον έλεγχο της τροφής από λίγες εταιρείες και κράτη παγκόσμια. Και τη μείωση του σεβασμού προς κάθε μεμονωμένο φυτό ή ζώο και το τοπικό αγροτικό περιβάλλον. Αλλά και τη σταδιακή εγκατάλειψη των τοπικών διατροφικών προτι-μήσεων και ιδιαιτεροτήτων. Εν τέλει, όλα αυτά οδηγούν στο να υπάρχουν μεν πολλά προϊόντα στο ράφι, χωρίς όμως να έχει ο καταναλωτής ούτε μερίδιο στην παραγω-γή, ούτε γνώση για το πώς και με τι συνέπειες παράγο-

νται, ούτε κάποιο στοιχειώδη έλεγχο της διαδικασίας. Η τροφή του, του παρέχεται, δεν του ανήκει. Κι ούτε ανήκει στο μεμονωμένο γεωργό. Ιδιοκτήτες είναι λίγες εταιρείες κολοσσοί.

Με άλλα λόγια, ο πολιτισμός πάντα ζει ουσιαστικά από τη γεωργία. Γι’ αυτό και πάντα προσπαθεί να την ελέγξει, θέτοντας αυτός τους όρους της κατανάλωσης. Και προ-σφέρει για αντάλλαγμα τις γενικές κοινωνικές και οικονο-μικές συνθήκες και νέα τεχνολογικά επιτεύγματα σε όλα τα πεδία. Κι αν υποθέσουμε πως όντως εξυπηρετεί μια κάποια σταθερότητα, αυτή στις σοδειές ποτέ δεν έρχεται. Και πάντα κάποιος την πατάει.

Έτσι, τα μπλόκα των αγροτών και οι διαδηλώσεις λόγω της πείνας είναι συμπτώματα της ίδιας κρίσης, που εμφα-νίζεται κυκλικά εδώ και 6.000 χρόνια, από τότε που ανα-πτύχθηκαν οι πρώτες αγροτικές κοινωνίες στις κοιλάδες του Νείλου και του Ευφράτη.

Υπάρχει, λοιπόν, λύση στην κρίση; Ίσως, αν συμφωνήσου-με με τον Άντλερ (1931) πως «μια κίνηση του ξεχωριστού ατόμου και μια κίνηση των μαζών μπορεί να είναι τότε μόνο πολύτιμη, όταν δημιουργεί αξίες για την αιωνιότητα, για την εξέλιξη ολόκληρης της ανθρωπότητας».

Τότε ίσως δούμε πως το ζητούμενο είναι η τροφή να ξα-ναγίνει κοινό κτήμα. Πώς; Με τις μικρές αλλά σημαντικές καθημερινές διατροφικές μας συνήθειες, αλλά και με τις πολιτικές που υποστηρίζουμε. Με το να επιμένουμε για σωστή ενημέρωση και σαφή επισήμανση. Με το να δού-με το φαγητό, τα μπλόκα και την πείνα μέσα από μια πιο συνολική, οικολογική, σκοπιά. Με την ενεργοποίηση της σχέσης μας με την ύπαιθρο και το αγροτικό περιβάλλον. Με την υποστήριξη κάποιου –έστω μικρού– τοπικού και οικολογικού χαρακτήρα της παραγωγής τροφής. Κι αλ-λιώς, κι αλλιώς. Γιατί πολλά μπορεί να λείπουν απ’ το είδος μας, η φαντασία όμως όχι…

Παραμένει ακόμα άλυτο το προαιώνιο ερώτημα που έθεσε η υιοθέτηση της γεωργίας – κτηνοτροφίας: ποιος καρπώνεται στο τέλος

τη σοδειά; Αυτό, που ονομάζεται «το αγροτικό ζήτημα», απασχολεί κάθε ανθρώπινη κοινωνία.


Παιδική νεοφοβία

Η τροφική νεοφοβία συχνά περιγράφεται ως απροθυμία ή αποφυγή κατανάλωσης νέων τροφίμων.


γΙώΡγΟΣ ΜίΛΕΣΗΣ, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος


ΗλικίαΥποστηρίζεται ότι η νεοφοβική συμπεριφορά μειώνεται όσο το παιδί μεγαλώνει. Μεγάλο κομμάτι της επιστημονι-κής βιβλιογραφίας αναφέρει ότι η νεοφοβία αυξάνει από-τομα από τη στιγμή που το παιδί αρχίζει να κινείται (μόνο του) και κορυφώνεται μεταξύ 2-6 ετών. Στη συνέχεια μει-ώνεται σταδιακά, μέχρι που φθάνει στο ναδίρ της, κατά την ενηλικίωση. Υπάρχει βέβαια και η άποψη ότι σταθε-ροποιείται με την είσοδο του παιδιού στην εφηβεία. Στην πορεία αυτή, η έκθεση του παιδιού σε ποικιλία νέων τρο-φών με το πέρασμα του χρόνου διαδραματίζει σημαντι-κό ρόλο: μειώνεται σταδιακά ο αριθμός των καινούριων τροφίμων, άρα το παιδί γίνεται λιγότερο νεοφοβικό.

ΥποτροπήΩστόσο, είναι αξιοσημείωτο ότι και οι ηλικιωμένοι εμφα-νίζουν μια τάση αύξησης νεοφοβικής συμπεριφοράς. Βέ-βαια, δεν είναι ξεκάθαρο αν προσπαθούν να αποφύγουν τρόφιμα που δεν ξέρουν υπό το φόβο π.χ. γαστρεντερι-κών διαταραχών, ή αν η αναλογικά μικρή νεοφοβία στον νεώτερο πληθυσμό είναι αποτέλεσμα της εισαγωγής δια-φόρων φαγητών από την παγκόσμια αγορά. Εξάλλου εί-ναι γνωστό ότι οι αισθήσεις των ηλικιωμένων είναι αρκε-τά αμβλυμμένες, ώστε να μην μπορούν να ανιχνεύσουν και να διαφοροποιήσουν τη γεύση και το άρωμα των τροφίμων. Μια άλλη εξήγηση είναι ότι από τη στιγμή που η νεοφοβία σταθεροποιείται κάπως με την ενηλικίωση, η έκθεση – από εκεί και πέρα – σε νέα τρόφιμα μπορεί να μην προκαλεί πρόθυμη δοκιμή ή κατανάλωση του φα-γητού.

Εικόνα έναντι γεύσηςΗ παρουσίαση ενός καινούριου τροφίμου μπορεί να προ-καλέσει φόβο ή απόρριψη σ’ ένα παιδί. Με άλλα λόγια, η απόρριψη δεν προκαλείται από τη γεύση του φαγητού, κάτι που θα εμπεριείχε ήδη τον κίνδυνο δηλητηρίασης, αλλά από την όψη του. Τα άτομα που έχουν σε μεγαλύ-τερο βαθμό νεοφοβία, είναι πιο πιθανό να απορρίψουν τρόφιμα χωρίς να τα δοκιμάσουν, ακόμα και αν απουσι-άζει το οπτικό ερέθισμα. Θεωρείται ότι οι προηγούμενες γευστικές εμπειρίες άλλων τροφίμων μπορεί να χρησιμο-ποιηθούν για να απορριφθεί, ή όχι, ένα τρόφιμο. Για το λόγο αυτό, τα παιδιά σχηματίζουν πρότυπα του πώς πρέ-πει να φαίνεται, ίσως και να μυρίζει, ένα τρόφιμο για να είναι αποδεκτό. Αναπόφευκτα, αν το φαγητό είναι οικείο και αποδεκτό οπτικά, θα δοκιμαστεί από το παιδί. Η γεύ-ση του θα αξιολογηθεί αντικειμενικά (θετική ή αρνητική) και θα συσχετιστεί με το οπτικό ερέθισμα.

Συναίσθημα και αισθητήριοΣυμμετοχή στη διαμόρφωση νεοφοβικής συμπεριφο-ράς φαίνεται να έχουν στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού, με πιο προφανή την αναζήτηση αισθητηριακής ικανοποίησης. Άτομα που από τη φύση τους ψάχνουν τις διαφορετικές γεύσεις, είναι πολύ πιο πρόθυμα να δοκι-μάσουν νέα τρόφιμα. Αφετέρου, το άγχος, η νευρωτική συμπεριφορά και η εσωστρέφεια σχετίζονται θετικά με την τροφική νεοφοβία.

Η νεοφοβία εκφράζεται συχνά με συναισθήματα απο-στροφής. Άτομα που συνδέουν καινούρια τρόφιμα με αποστροφή/ αηδία είναι λιγότερο πιθανό να τα δοκιμά-σουν, τουλάχιστον μετά την ηλικία των 4 ετών, καθώς τα

Η τροφική νεοφοβία συχνά περιγράφεται ως απροθυμία ή αποφυγή κατανάλωσης νέων τροφίμων. Η πρώιμη εργασία του Rozin, το 1979, περιέγραψε έναν εξελικτικό μηχανισμό

επιβίωσης που βοηθά τα παιδιά να αποφύγουν την κατανάλωση τοξικών ή άλλων επιβλαβών ουσιών.Η συμπεριφορά αυτή εκδηλώνεται βαθμιαία από τη στιγμή που τα παιδιά αρχίζουν να

διαλέγουν από μόνα τους το φαγητό, χωρίς γονεϊκή επίβλεψη. Για να αποφύγουν λοιπόν τη βρώση δηλητηριωδών φυτών, τα παιδιά απορρίπτουν εκ γενετής την πικρή γεύση. Παρόμοια

κατάσταση είναι το «επιλεκτικό φαγητό» (picky eating), που εκτός από την απροθυμία να δοκιμάσει νέα τρόφιμα, περιλαμβάνει αποφυγή μιάς ομάδας τροφίμων, αλλά και ισχυρή

προτίμηση στον τρόπο προετοιμασίας και παρουσίασης του φαγητού. Παραμένει ωστόσο αδιευκρίνιστο αν τα νεοφοβικά παιδιά αρνούνται να δοκιμάσουν οποιοδήποτε μη οικείο τρόφιμο

ή αν κάποια τρόφιμα είναι απλά πιο πιθανό να απορριφθούν.


νεότερα παιδιά δεν επηρεάζονται σε τέτοιο βαθμό. Ανά-λογα συναισθήματα υποκινούν τρόφιμα που έχουν (ή «φαίνονται» να έχουν) πικρή γεύση.

Ωστόσο, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε ότι ο όρος νεοφοβία αφορά την αποφυγή εναπόθεσης του τροφί-μου στο στόμα. Μόλις το φαγητό εισέλθει στη στοματι-κή κοιλότητα, η φοβία του συγκεκριμένου τροφίμου έχει στην ουσία ξεπεραστεί. Η αποδοχή της γεύσης, από εκεί και πέρα, συνιστά επιλεκτικό φαγητό και επιδέχεται εκπαί-δευσης, σύμφωνα με τελευταία ερευνητικά δεδομένα.

Τι αποφεύγουν συνήθως;Το μονοπάτι που ακολουθεί η νεοφοβική συμπεριφορά είναι σύμφωνο με τη συχνότητα των απροσδόκητων δηλητηριάσεων σε παιδιά, αλλά και με τη θεωρεία ότι αποτελεί εν γένει αυτοπροστατευτική μέθοδο. Ειδικά στα παιδιά μεταξύ 2-6 ετών, που γίνονται βαθμιαία πιο ανεξάρτητα και ικανά να αποφασίσουν μόνα τους τι θα βάλουν (ή όχι) στο στόμα τους. Αναφέρθηκε ότι όταν οι

γονείς κλήθηκαν να καταγράψουν τα τρόφιμα που το παιδί τους αρνείται να φάει, τα μισά από αυτά ήταν λα-χανικά. Κάτι που επιβεβαιώνει τη θεωρία ότι η νεοφοβική συμπεριφορά κατέχει έναν αυτοπροστατευτικό ρόλο. Οι τοξίνες που περιέχονται σε κάποια φυτά είναι δυνητικά επικίνδυνες. Οπότε η αποφυγή των λαχανικών μπορεί να εξηγηθεί περισσότερο υπό αυτό το πρίσμα.

Μια παρόμοια εξήγηση δίνεται και για την αποφυγή κρέ-ατος ή αυγών. Τα ζωικά προϊόντα είναι πηγές βακτηρίων και για το λόγο αυτό είναι αντίστοιχα μεγαλύτερες πηγές κινδύνου από τα φυτά. Οι ενήλικες με τροφική νεοφοβία φαίνεται να αποφεύγουν περισσότερο τρόφιμα ζωικής προέλευσης, σε αντίθεση με τα παιδιά.

Έρευνες Σε παιδιά 9-10 ετών με νεοφοβία, βρέθηκε ότι το φαγη-τό τους διακρινόταν από έλλειψη ποικιλίας και αυξημέ-νη κατανάλωση κορεσμένου λίπους, παρότι δεν υπήρχε διαφορά στην κατανάλωση κρέατος, γαλακτοκομικών, ή στην ενεργειακή πρόσληψη.

Στα πλαίσια μιας πρόσφατης έρευνας, ζητήθηκε από 564 μητέρες νεοφοβικών παιδιών, ηλικίας 2-6 ετών, να περι-γράψουν τη διατροφική συμπεριφορά των παιδιών τους, με τη βοήθεια ερωτηματολογίων. Βρέθηκε ότι υψηλά επίπεδα νεοφοβίας σχετίζονται με μικρή κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και κρέατος. Αντίθετα, τα υψηλά επίπεδα νεοφοβίας δεν επηρέασαν την κατανάλωση γλυ-κών, σνακς, αμυλούχων τροφίμων και αυγών. Τα αποτε-λέσματα δεν διέφεραν, όταν συνυπολογίστηκε η γονεϊκή παρέμβαση.

Στα πλαίσια ενός γεύματος, η κοινωνική επαφή

αποδεικνύεται ότι αυξάνει την κατανάλωση φαγητού


ΑντιμετώπισηΗ παρουσία τροφικής νεοφοβίας στους γονείς, η κοινωνι-κοοικονομική κατάσταση και το μορφωτικό τους επίπεδο παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της παιδικής διατροφικής συμπεριφοράς. Η επιρροή των γονιών αφο-ρά κυρίως τις συνθήκες γεύματος (ατμόσφαιρα, σερβίρι-σμα, πίεση για φαγητό κ.α) και την κουλτούρα που με-ταλαμπαδευούν στα παιδιά τους. Ωστόσο, η τηλεόραση ως εικονικό περιβάλλον, μπορεί να υπερνικήσει πλέον τις γονεϊκές καταβολές και να επηρεάσει σημαντικά την τροφική επιλογή και τις συνήθειες των παιδιών. Κατά συ-νέπεια, πέραν της διατροφικής εκπαίδευσης των γονιών, κρίνεται απαραίτητο να ελέγχονται (διακριτικά) οι εικόνες που λαμβάνει το παιδί κατά την ανάπτυξή του, από την τηλεόραση ή το ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον. Θε-ωρείται λοιπόν, για όλα τα παραπάνω, ιδιαίτερα κρίσιμη η συμμετοχή των γονιών στην αντιμετώπιση της παιδικής νεοφοβίας.

Υπάρχουν δεδομένα που υποστηρίζουν ότι η νεοφοβία μπορεί να μειωθεί με την αλλεπάλληλη έκθεση στη γεύ-ση συγκεκριμένων τροφίμων. Η συνεχής και επιτυχημέ-νη εμπειρία από κάποιο τρόφιμο μειώνει την απροθυμία του παιδιού να το καταναλώσει. Θεωρείται ότι απαιτού-νται περίπου 15 επιτυχημένες προσπάθειες για να εντα-χθεί ένα καινούργιο τρόφιμο στη συνήθη διατροφή του παιδιού. Οι οδηγίες προς τους γονείς για την εφαρμογή τεχνικής της επαναλαμβανόμενης/ τακτικής γευστικής έκθεσης (κυρίως για λαχανικά, φρούτα, κρέας και αυγά) συνήθως βελτιώνουν τη διατροφή των μικρών παιδιών, που βρίσκονται σε κρίσιμη περίοδο για την ανάπτυξη κα-λών διατροφικών συνηθειών.

Κύριος παράγοντας απροθυμίας για δοκιμή ενός νέου τροφίμου είναι το αίσθημα της αποστροφής/ αηδίας. Για να περιορίσουμε την αποστροφή, πρέπει να παρουσιά-ζουμε/ σερβίρουμε τα νέα τρόφιμα με όμορφο και ευχά-ριστο τρόπο, αλλά και να υπερθεματίζουμε τη χαρά της προετοιμασίας και του μαγειρέματος.

Από την άλλη πλευρά, η πίεση για φαγητό δεν φέρνει ποτέ τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ένας γονιός που θα πιέσει το παιδί να φάει κάποιο νέο τρόφιμο μπορεί να δη-μιουργήσει στο παιδί άσχημα συναισθήματα – μέσω της ματαίωσης για την απόρριψη του προσφερόμενου φαγη-τού ή για οποιοδήποτε άλλο λόγο – που θα αποδοθούν στη συνέχεια στο φαγητό καθεαυτό. Η πίεση από τους γονείς μειώνει την ικανότητα των παιδιών να ρυθμίζουν την ενεργειακή τους πρόσληψη, αλλά και την κατανάλω-ση φρούτων και λαχανικών. Έχει αποδειχθεί μάλιστα ότι η γονεϊκή πίεση αυξάνει τη νεοφοβία.

Τέλος, στα πλαίσια ενός γεύματος,, η κοινωνική επαφή αποδεικνύεται ότι αυξάνει την κατανάλωση φαγητού. Μά-λιστα, όσο περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν σ’αυτό, τόσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα του φαγητού που θα καταναλωθεί. Η κοινωνική επαφή φαίνεται να μειώνει (άμεσα) τη διάρκεια έκφρασης της νεοφοβικής συμπε-ριφοράς. Για το λόγο αυτό, όσο περισσότεροι άνθρωποι γύρω από ένα παιδί δοκιμάζουν ένα νέο τρόφιμο, τόσο πιο πρόθυμο θα είναι το παιδί να το δοκιμάσει.

Είναι δεδομένο ότι το παιδί θα ακολουθήσει το παράδειγ-μα των γονιών και του περιβάλλοντός του. Άλλωστε, ο μιμητισμός στην παιδική ηλικιά θεωρείται η απαρχή της εκπαίδευσης.

Η επιρροή των γονιών αφορά κυρίως τις συνθήκες

γεύματος (ατμόσφαιρα, σερβίρισμα, πίεση για φαγητό

κ.α) και την κουλτούρα που μεταλαμπαδευούν

στα παιδιά τους

Επικοινωνούμε

● Αναγνώστης μας, 35 ετών μας ρωτά σχετι-κά με το έλκος βολβού δωδεκαδακτύλου από το οποίο πάσχει. Το τελευταίο χρόνο παρου-σίαζε κατά περιόδους πόνο στο άνω τμήμα της κοιλιάς που μερικές φορές τον ξυπνούσε τη νύχτα. Ο οικογενειακός του γιατρός σύνε-στησε εξετάσεις αίματος και υπερηχογράφη-μα κοιλίας, τα οποία ήταν φυσιολογικά. Στη συνέχεια τον παρέπεμψε σε γαστρεντερολό-γο με σκοπό τη διενέργεια γαστροσκόπησης, κατά την οποία βρέθηκε ήπια γαστρίτιδα και έλκος βολβού δωδεκαδακτύλου. Ο γιατρός πήρε βιοψίες από το στόμαχο για αναζήτηση ελικοβακτηριδίου του πυλωρού και του έδω-σε αγωγή για το έλκος εν αναμονή των βιο-ψιών. Τώρα η συμπτωματολογία έχει υφεθεί αλλά ο ασθενής ανησυχεί μήπως οι βιοψίες δεν δείξουν μόνο την ύπαρξη ελικοβακτηρι-δίου αλλά κάτι πιο σοβαρό. Επίσης ρωτά αν είναι δυνατόν να θεραπευτεί οριστικά από το έλκος.Το έλκος είναι μια βαθειά λύση της συνέχειας του βλεννογόνου, η οποία φθάνει μέχρι την υποβλεννογόνιο στοιβάδα. Τα συμπτώματα του δωδεκαδακτυλικού έλκους πράγματι ταιριά-ζουν με το ιστορικό σας. Στην πλειονότητα των

περιπτώσεων τα έλκη του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου προκαλούνται από τη χρόνια λοίμωξη με το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού ή από τη χρήση αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (π.χ ασπιρίνη). Σε ένα πολύ μικρό ποσοστό των περιπτώσεων είναι υπεύθυνα διάφορα σπάνια νοσήματα, ενώ σε ένα επίσης μικρό πσοστό η αιτία είναι άγνωστη. Στην περίπτωσή σας, εφό-σον δεν λάβατε αντιφλεγμονώδη φάρμακα, υπεύθυνο είναι πιθανότατα το ελικοβακτηρίδιο. Στην περίπτωση που είστε φορέας του ελικο-βακτηριδίου θα δοθεί θεραπεία εκρίζωσης και μετά θα ελεγχθεί το αποτέλεσμά της, όχι κατ΄ ανάγκην με γαστροσκόπηση, αφού υπάρχουν και μη επεμβατικές μέθοδοι γι΄ αυτό. Με την εκ-κρίζωση του ελικοβακτηριδίου το έλκος επου-λώνεται οριστικά. Όσον αφορά τις βιοψίες, απο-τελεί κοινή πρακτική των γαστρεντερολόγων σε αυτές τις περιπτώσεις ακριβώς για να ανιχνευ-θεί το ελικοβακτηρίδιο. Δεδομένου ότι η ενδο-σκοπική εικόνα του στομάχου σας ήταν συμβα-τή με ήπια γαστρίτιδα, είναι μάλλον απίθανο να βρεθεί κάτι σοβαρό στη βιοψία (π.χ. κακοήθεια) και συνεπώς δε δικαιολογείται ανησυχία.

● Αναγνώστρια μας ρωτά για την κόρη της, η οποία πάσχει από νευρογενή ανορεξία. Είναι 19 ετών και παρόλο που πάντοτε ήταν αδύ-νατη, τον τελευταίο χρόνο τρώει ελάχιστα και έχει χάσει ακόμη περισσότερο βάρος, ενώ τους τελευταίους 2 μήνες έχει σταματή-σει και η έμμηνος ρύση. Το τελευταίο γεγο-νός έκανε και την κόρη της να συνειδητοποι-ήσει ότι όντως υπάρχει πρόβλημα υγείας και να ζητήσει ανάλογη βοήθεια. Ο παθολόγος τους παρέπεμψε σε διαιτολόγο και ψυχία-τρο. Η κοπέλα έχει ύψος 170 εκ και ζυγίζει 49 κιλά. Η μητέρα της ανησυχεί μήπως υπάρ-ξουν σοβαρές συνέπειες για την υγεία της και ρωτά εάν μπορεί να βρεθεί μόνιμη λύση στο πρόβλημα.Η νευρογενής ανορεξία χαρακτηρίζεται από άρ-νηση του/της ασθενούς να διατηρήσει το ελάχι-στα αποδεκτό ως φυσιολογικό βάρος σώματος, από φόβο ανάκτησης του βάρους, από αλλοιω-μένη αντίληψη για το σώμα του/της (π.χ. παρά την απίσχναση να θεωρεί ότι είναι υπέρβαρος/η) και στην περίπτωση γυναίκας σε αναπαραγω-



ΧΡήΣΤΟΣ ΤΡΙάΝΤΟΣ, γαστρεντερολόγος

ΧΡήΣΤΟΣ γΙΑΝΝΙΚΟύΛΗΣ, γαστρεντερολόγος

γική ηλικία από αμηνόρροια. Ως ελάχιστα φυσι-ολογικό ορίζεται βάρος σώματος 85% του ανα-μενομένου για το φύλο και το ύψος ή δείκτης μάζας σώματος (δηλαδή λόγος βάρους προς το τετράγωνο του ύψους) τουλάχιστον 17.5 Κg/m². Συνήθως οι πάσχοντες είναι νεαρές γυ-ναίκες. Με βάση τα όσα μας αναφέρετε η κόρη σας φαίνεται να πληρεί τα διαγνωστικά κριτή-ρια, αν και καλό είναι ο οικογενειακός γιατρός να αποκλείσει άλλες ψυχολογικές ή οργανικές παθήσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται από άρνη-ση λήψης τροφής και διαταραχές της εμμήνου ρύσης πριν τεθεί η διάγνωση. Συγκεκριμένα, ο δείκτης μάζας σώματος της κόρης σας είναι 17 Κg/m², λίγο χαμηλότερος από το κατώτερο φυσιολογικό όριο. Η νευρογενής ανορεξία είναι μια εξαιρετικά επικίνδυνη κατάσταση καθώς η ασιτία και η απίσχναση μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή της ασθενούς. Η θεραπεία συνι-στάται σε ψυχολογική/ψυχιατρική υποστήριξη κυρίως μέσω ψυχοθεραπείας (θεραπεία συμπε-ριφοράς) υποβοηθούμενη από φαρμακευτική θεραπεία εάν χρειασθεί. Παράλληλα, απαιτείται ο σχεδιασμός της κατάλληλης δίαιτας από διαι-τολόγο, ώστε η ασθενής να ξεκινήσει σταδιακά να ανακτά το βάρος της. Τέλος, σημαντική είναι και η συμμετοχή του οικογενειακού ιατρού, ο οποίος παρακολουθεί συστηματικά την ασθε-νή τόσο αρχικά μετά τη διάγνωση όσο και αρ-γότερα κατά την αποκατάσταση για εμφάνιση ανησυχητικών συμπτωμάτων, σημείων ή/και εργαστηριακών ευρημάτων, τα οποία μπορεί να αλλάξουν τη μορφή της θεραπείας. Μόνιμη λύση μπορεί να υπάρξει αρκεί να το θελήσει και να προσπαθήσει ειλικρινά ο ασθενής αλλά και να τύχει της απαιτούμενης υποστήριξης από το οικογενειακό περιβάλλον.

● Αναγνώστριά μας, 45 ετών, γράφει σχετι-κά με το πρόβλημα που την απασχολεί. Εδώ και λίγους μήνες παρουσιάζει περιστασιακά επεισόδια έντονου πόνου στο άνω μέρος

της κοιλιάς ιδίως μετά από πλούσια γεύμα-τα. Έκανε γαστροσκόπηση, η οποία ήταν φυσιολογική. Το υπερηχογράφημα έδειξε λίθους στη χολή και αυξημένη διάμετρο του χοληδόχου πόρου, ενώ σε εργαστηριακές εξετάσεις στο Νοσοκομείο κατά τη διάρκεια ενός τέτοιου επεισοδίου βρέθηκαν ήπια αυ-ξημένες οι τιμές των ενζύμων του ήπατος (σε μεταγενέστερο έλεγχο ήταν φυσιολογικές). Ο παθολόγος της συνέστησε ενδοσκοπική παλίνδρομη χολαγγειοπαγκρεατογραφία. Η ίδια διάβασε στο διαδίκτυο για τις πιθανές επιπλοκές της και ανησυχεί.Τα επεισόδια πόνου, τα οποία αναφέρετε, σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα εργαστηριακά ευ-ρήματα, πράγματι δημιουργούν ισχυρή υπο-ψία ότι κάποιο πρόβλημα υπάρχει στο χολη-φόρο σύστημα. Σε τέτοιες περιπτώσεις συχνά η αιτία είναι η παρουσία μικρών λίθων στο χο-ληδόχο πόρο ή παθολογικά αυξημένος τόνος του σφιγκτήρα, ο οποίος βρίσκεται στο τελικό τμήμα του χοληδόχου πόρου το οποίο συνδέε-ται με το έντερο και ελέγχει τη ροή της χολής. Στην τελευταία περίπτωση, θεραπεία αποτελεί η διατομή του σφιγκτήρα (σφιγκτηροτομή), η οποία γίνεται κατά τη διάρκεια της ενδοσκοπι-κής παλίνδρομής χολλαγγειοπαγκρεατογραφί-ας. Στην πρώτη περίπτωση επιπλέον της σφι-κτηροτομής γίνεται και καθαρισμός ενδοσκο-πικά του χοληδόχου πόρου. Εναλλακτικά, θα μπορούσατε να ελέγξετε το χοληδόχο πόρο με μαγνητική τομογραφία (MRCP) ή ενδοσκοπικό υπερηχογράφημα (EUS). Η ενδοσκοπική παλίν-δρομη χολλαγγειοπαγκρεατογραφία συνοδεύε-ται από επιπλοκές στο 5-8% των περιπτώσεων με συχνότερη αυτή της παγκρεατίτιδας, αν και οι πραγματικά σοβαρές επιπλοκές, οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή του ασθενούς είναι σπάνιες. Καλό θα ήταν να συζητήσετε το θέμα με κάποιο γαστρεντερολόγο, κατά προτίμηση με τον ίδιο στον οποίο θα απευθυνθείτε για να σας κάνει την επέμβαση.

Προσοχή: Η στήλη αυτή δεν αντικαθιστά τη σχέση του ασθενή με το γιατρό του. Ο γιατρός σας θα αξιολογήσει τις πληροφορίες που του δίνετε, θα αναζητήσει περισσότερες μέσα από τις ερωτήσεις που θα σας κάνει και φυσικά μπορεί να σας εξετάσει. Η στήλη αυτή προσπαθεί απλώς να δώσει κάποιες χρήσιμες και γενικές πληροφορίες στα άτομα που επικοινωνούν μαζί μας σχετικά με το πρόβλημα που τους απασχολεί, με την ελπίδα ότι θα φανούν χρήσιμες όχι μόνο στον αναγνώστη που μας γράφει , αλλά και σε άλλους με παρόμοια προβλήματα.

e-mail : [email protected] / [email protected]


Τα Νέα του Ιδρύματος

Πραγματοποιήθηκε στις 20 και 21 Φε-βρουαρίου 2009 στο Μέγαρο Συνε-δριακό Κέντρο Αθηνών με μεγάλη επιτυχία η 4η Εκπαιδευτική Διημερίδα του ΕΛ.Ι.ΓΑΣΤ. Τη Διημερίδα παρα-κολούθησαν περίπου 550 σύνεδροι (ιατροί κυρίως αλλά και Διαιτολόγοι, Νοσηλευτές και Φοιτητές) και κατά

γενική ομολογία το επιστημονικό επί-πεδο ήταν εξαιρετικά υψηλό. Η Οργάνωση της

Διημερίδας ήταν επίσης άψογη και το Δ.Σ. ευχαρίστησε τον Πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής κ. Γ. Πασπάτη και τα μέλη της για

την ευσυνείδητη και επιτυχή προσπάθεια την οποία κατέβαλαν. Το βράδυ της Παρασκευής στην Τελετή Έναρξης παρευρέθησαν και χαιρέτισαν τη Δι-ημερίδα ο Πρόεδρος του ΕΛ.Ι.ΓΑΣΤ. κ. Δ. Παπαπαναγιώτου, ο Πρόεδρος της Ελληνικής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας κ. Ι. Καραγιάννης, ο Πρόεδρος της Επαγγελματικής Ένωσης Γαστρεντερολόγων Ελλάδος κ. Α. Νταϊλιάνας και το μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης του Ήπατος κ. Ι. Ελευ-σινιώτης.

Κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης απενεμήθησαν οι εξής τιμητικές δι-ακρίσεις :

Αργυρές διακρίσεις στους : κ. Βασίλειο Γολεμάτη για τη θητεία του στο Δ.Σ. του ΕΛ.Ι.ΓΑΣΤ. και τη συνολική του προσφορά στη Χειρουργική και τη Γα-στρεντερολογία, κ. Στέφανο Χατζηγιάννη για το συνολικό του έργο και ειδι-κότερα για τη προσφορά του στη Γαστρεντερολογία & Ηπατολογία, κ. Γεώρ-γιο Κοκοζίδη για την Προεδρία του στο Δ.Σ. Παραρτήματος Θεσσαλονίκης του ΕΛ.Ι.ΓΑΣΤ. και τη συνολική του προσφορά στη Γαστρεντερολογία και κ. Γρηγόριο Πασπάτη για την Προεδρία του στην Οργανωτική Επιτροπή της 4ης Διημερίδας του ΕΛ.Ι.ΓΑΣΤ. και τη συνολική προσφορά του στο Ίδρυμα.

Ακολούθως εδόθησαν οι υποτροφίες του Ιδρύματος «ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΕΜΜΑ-ΝΟΥΗΛ», «ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΕΤΡΙΔΗΣ», «ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Ν. ΣΜΠΑΡΟΥΝΗΣ» και «ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ» για το ακαδημαϊκό έτος 2008–2009 στους κ.κ. Βασίλειο Σαζανίδη, Βασιλική Αρβανίτη, Ειρήνη Κελαϊδίτη και Θεοδώρα Καλ-λή, αντίστοιχα. Ανεγνώσθησαν σύντομες βιογραφίες των προσώπων στη μνήμη των οποίων θεσπίστηκαν οι υποτροφίες, οι οποίες παρατίθενται στη συνέχεια.

Η τελετή έναρξης έκλεισε με μουσικό πρόγραμμα με τη Νίνα Λοτσάρη και επακολούθησε δεξίωση.

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ

Εισήγηση Δ.Γ. Καραμανώλη

Ο Αναστάσιος Εμμανουήλ γεννήθηκε το 1936 στο Δαφνοχώρι Φωκίδος. Αποφοίτησε από τη Στρατιω-τική Ιατρική Σχολή Θεσσαλονίκης το 1960 και έκανε την ειδικότητα της Γαστρεντερολογίας στη μεγάλη για την εποχή εκείνη σχολή της Γαστρεντερολογίας στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο της Αθήνας, έχοντας δασκάλους τους κορυφαίους Πούγκουρα, Δασκαλά-κη, Ζωγράφο, Καρούτσο κ.α. Υπηρέτησε σε διάφορες θέσεις, για πολλά χρόνια ήταν Διευθυντής στο 401 Γ.Σ.Ν.Α., και έκλεισε την καριέρα του σαν Διευθυντής της Γαστρεντερολογικής Κλινικής στο ΝΙΜΤΣ.

Από το 1985 μέχρι το 1990 διετέλεσε διαδοχικά Ταμίας, Γεν. Γραμματέας και τελικά Πρόεδρος της Ε.Γ.Ε. Η προεδρία του συνέπεσε με μια κρίσιμη και κα-θοριστική για το μέλλον της εταιρείας περίοδο. Οι καιροί είχαν ωριμάσει για το μετασχηματισμό της σε μία σύγχρονη ευρωπαϊκή εταιρεία και εκείνος ήταν που δρομολόγησε τις εξελίξεις με στιβαρό χέρι προς το μέλλον.

Ήταν καλός άνθρωπος, καλός γιατρός, καλός οικογενειάρχης. Διεκρίνετο για την εργατικότητά του, την οργανωτικότητα και είχε το χάρισμα να επιλέγει

τους κατάλληλους ανθρώπους για τις κατάλληλες θέσεις, τους ικανούς να υλοποιήσουν τα σχέδιά του.

Ο Α. Εμμανουήλ ήταν οραματιστής. Πρώτος έθεσε το θέμα της αλλαγής του καταστατικού της Γαστρεντερολογικής Εταιρείας, το οποίο έμενε αναλλοί-ωτο από το 1952 και που δεν αρκούσε πλέον στις απαιτήσεις των καιρών. Δρομολόγησε λοιπόν την αναμόρφωσή του, που οδήγησε στο καταστατικό του 1992, που ισχύει μέχρι σήμερα. Για να το πετύχει αυτό χωρίς κραδα-σμούς προετοίμασε τη διαδοχή του και επέβαλε τον αείμνηστο Κυριάκο Καρούτσο σαν επόμενο Πρόεδρο και φρόντισε να τον πλαισιώσει με τους κατάλληλους ανθρώπους.

Διείδε ότι μόνο η οικονομική ευμάρεια της εταιρείας μπορούσε να υλοποι-ήσει τους στόχους της και ήταν εκείνος που πρότεινε να διεκδικήσουμε το Ευρωπαϊκό Συνέδριο Γαστρεντερολογίας που έγινε το 1992 στην Αθήνα και που τελικά απετέλεσε τη βάση της περιουσίας της Ε.Γ.Ε. Θεωρώ ότι πρέπει να του αναγνωριστεί εκτός από το όραμα και η ηθική γενναιότητα να μην προτείνει τον εαυτό του ή κάποιον από το στενό του κύκλο σαν Πρόεδρο της Επιτροπής Διεκδίκησης του Συνεδρίου, αλλά τον Κωνσταντίνο Αρβανι-τάκη, άνθρωπο που γνώριζε ελάχιστα, αλλά πολύ σωστά έκρινε ότι ήταν ο πιο κατάλληλος. Με τα έσοδα του Συνεδρίου εκείνου αγοράστηκε το 1994 το οίκημα στο Ψυχικό, χρηματοδοτήθηκαν υποτροφίες, επιδοτήθηκαν επι-δημιολογικές έρευνες και η Γαστρεντερολογική Εταιρεία απέκτησε τη δυνα-τότητα να υλοποιήσει τους στόχους της.

Ο Τάσος Εμμανουήλ από μία ειρωνεία της μοίρας πέθανε το 1992 στα 55 του χρόνια ακριβώς την ημέρα της έναρξης του Πανευρωπαϊκού Συνεδρί-ου. Όταν συνειδητοποίησε τη σοβαρότητα της αρρώστιας του, τρία χρόνια πριν, με όρισε αναπληρωτή του στη Γεν. Γραμματεία του Συνεδρίου εκείνου και μέχρι την παραμονή του θανάτου του ζητούσε να τον ενημερώνω για την πορεία και την εξέλιξή του, προτείνοντας λύσεις και χαράζοντας πολιτι-κές για το μέλλον και το επέκεινα της εταιρείας.

Όσοι ζήσαμε από κοντά τα γεγονότα των ημερών εκείνων, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι εκείνος ήταν πίσω από τα πράγματα και εκείνος επηρέασε τις εξελίξεις προς τη σωστή κατεύθυνση.

Η Γαστρεντερολογική Κοινότητα του οφείλει πολλά και εκείνος που θα την ιστορήσει θα κατατάξει τον Αναστάσιο Εμμανουήλ ως έναν από τους πιο σημαντικούς Προέδρους που ανέδειξε από την ίδρυσή της.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΩΝ/ΝΟΥ ΠΕΤΡΙΔΗΣ

Εισήγηση Γ. Τριανταφύλλου

Ο Νικόλαος Κωνσταντίνου Πετρίδης γεννήθηκε το 1891 εις την Στυλίδα Φθιώτιδος. Ήτο γόνος ια-τρικής και στρατιωτικής οικογένειας. Ο πατήρ του ιατρός, οι αδελφοί του πατρός του ανώτατοι στρα-τιωτικοί, μάχιμοι και υγειονομικοί.

Ο Νικόλαος Πετρίδης έλαβε το πτυχίον αλλά και τον τίτλο του διδάκτορος της Ιατρικής, με βαθμόν «άριστα» το Μάιο του 1915 από το Εθνικό Καποδι-στριάκο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κατετάγη αμέσως εις τον Ελληνικό Στρατό ως μόνιμος ανθυπίατρος,

προήχθη, δε δια διακεκριμένη πράξη – ηρωϊσμό, εις το πεδίον της Ιστορι-κής μάχης της Δοϊράνης (5-6 Δεκεμβρίου 1918), κατά 2 βαθμούς, απευθείας εις Λοχαγό (Ιατρό).

Οι πολιτικές διαμάχες που ηκολούθησαν τον ανάγκασαν να εξέλθη, λόγω πολιτικών διώξεων από το στράτευμα το 1922 και να ιδιωτεύσει. Δια τον σκοπό αυτό και διότι τον έθελγον οι παθήσεις του πεπτικού, έκαμε 6 ετών μεταπτυχιακάς σπουδάς, πλησίον των αντιπροσωπευτικών διδασκάλων των παθήσεων του πεπτικού, στο Βερολίνο, τη Βιέννη και το Παρίσι. Εξεπαι-δεύθη επίσης εις την ακτινολογία του πεπτικού.

4η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ ΕΛΙΓΑΣΤ


Επανελθών, διέμεινε αναγκαστικώς επί 3τία περίπου εις την Στυλίδα, δια διευθέτηση των οικονομικών της οικογενείας του, ταυτόχρονα δε εξελέγη και Δήμαρχος Στυλίδος.

Το τέλος του 1931 ήλθε εις την Αθήνα και ήρχισε εξασκών με μεγάλη επι-τυχία την «Γαστρεντερολογία & Ηπατολογία», όπως έγραφε και η πινακίς του Ιατρείου του. Έκαμε χρήση και ακτινολογικού μηχανήματος εις ειδικάς δυσεπίλυτες περιπτώσεις, έχων τη σχετική κρατική άδεια.

Κατά τον Ελληνο-ιταλικό-γερμανικό πόλεμο εστρατεύθη κατ’ αρχάς εις το μέτωπο της Αλβανίας και μετά τρίμηνο ως Διευθυντής – Οργανωτής του Νέου Στρατιωτικού Νοσοκομείου Ξάνθης. Δια τη δράση του αυτή, προή-χθη, την προτελευταία ημέρα προ της συνθηκολογήσεως, εις Γενικό Αρχία-τρο, βαθμόν με τον οποίο και απεστρατεύθη.

Κατά την κατοχή, παράλληλα με την ιατρική, ενεπλάκη εις μυστική οργά-νωση, κλάδου της Intelligence Service, με τον αδελφικό του φίλο Σπύρο Μαρκεζίνη.

Μετά την απελευθέρωση επολιτεύθη γιατί ήθελε να βοηθήση τη γενέτειρά του και την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Φθιώτιδος. Εξελέγη πληρε-ξούσιος βουλευτής Φθιώτιδος εις την Δ’ Αναθεωρητική Βουλή 1946-1950 με το Λαϊκό Κόμμα. Επανεξελέγη Βουλευτής Φθιώτιδος με το κόμμα του Ελληνικού Συναγερμού υπό τον Στρατάρχη Α. Παπάγο, κατά την περίοδο 1952-1956.

Την εποχή του 1952, μία ομάς νεωτέρων του γαστρεντερολόγων, με προε-ξάρχοντα τον Γ. Βουλπιώτη, ητήσατο από τον αρμόδιο Υπουργό Πρόνοιας την αναγνώριση της γαστρεντερολογίας ως υποειδικότητα της Παθολογίας. Η τότε πολιτική ηγεσία ηρνείτο επιμόνως, κυρίως λόγω αντιδράσεων της κοινότητος των Παθολόγων ιατρών. Ο Ν. Πετρίδης όμως καραδοκούσε για την κατάλληλη στιγμή. Τούτη ήρθε με τον νόμο 3366/1965 περί «ασκήσεως του Ιατρικού Επαγγέλματος – Ιατρικές Ειδικότητες», όπου εις το άρθρο 11, που ανεφέρετο εις τας «συναφείς» ειδικότητες, κατόρθωσε αργά τη νύχτα που συνεζητείτο το νομοσχέδιο να προσθέσει και τη Γαστρεντερολογία, ως «συναφή» της Παθολογίας ειδικότητα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ήτο η πρώτη και μόνη Παθολογική ειδικότητα που ανεγνωρίζετο επίσημα, από εκείνη την εποχή.

Από το 1952 υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ε.Γ.Ε., όντας ο αρχαιότερος ηλικια-κά αλλά και εις τον συνολικό χρόνο εξάσκησης της ειδικότητος από τους 11 γαστρεντερολόγους, μεταξύ των 22 συνολικά ιδρυτικών της μελών.

Ο Ν. Πετρίδης τιμήθηκε με πολλά παράσημα και μετάλλια, όλα πολεμικά. Προεξάρχουν ο Αργυρούς Σταυρός του Σωτήρος, ο Ταξιάρχης του Τάγ-ματος του Γεωργίου του Α’, ο Ταξιάρχης του Φοίνικος, διάφοροι πολεμικοί σταυροί μεθ’ αστερίσκων, κλπ.

Απεσύρθη της ιατρικής αλλά και της πολιτικής το 1966, αποβιώσας τον χει-μώνα του 1975.

Τελικά, ο Ν. Πετρίδης υπήρξε πρώτος Έλλην Γαστρεντερολόγος ουσιαστι-κά, συνετέλεσε δε νομοτελειακά εις το να αναγνωρισθή η ειδικότης της Γαστρεντερολογίας εις την Ελλάδα από το 1955.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Ν. ΣΜΠΑΡΟΥΝΗΣ

Εισήγηση Κωνσταντίνου Αρβανιτάκη

Με την εκδημία του Καθηγητού Χαράλαμπου Σμπαρούνη στην Αθήνα το 1997, εξέλιπε ένας από τους τελευταίους ευπατρίδες της Χειρουργικής επιστήμης και τέχνης και γενικότερα της Ιπποκρα-τικής αντίληψης της αποστολής του ιατρού.

Υπήρξε ένας ευπατρίδης με την πλήρη έννοια του όρου, μια ιδιότητα που είναι σπάνια στους καιρούς μας. Ήταν βαθύτατα προσηλωμένος στις αρχές του σε βαθμό που χαρακτηριζόταν άκαμπτος. Η πραγματική προσήλωση στις αρχές είναι στάση ζωής και ιδεολογία που δεν επιτρέπει περιθώρια

συμβιβασμών και τήρησης ισορροπιών. Πορεύθηκε με συνέπεια στις πε-ποιθήσεις του σε όλη την ιατρική και ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του και υπηρέτησε με πάθος και αφοσίωση την Ιατρική και ειδικότερα τη χειρουρ-γική, με ειδικό ενδιαφέρον τη χειρουργική του πεπτικού συστήματος.

Υπήρξε διακεκριμένος χειρουργός, χαρισματικός ακαδημαϊκός δάσκαλος, ερευνητής, διανοούμενος, λόγιος, συγγραφέας, καινοτόμος οργανωτής συ-νεδρίων και πολιτιστικών εκδηλώσεων. Έθετε την προσωπική του σφραγί-δα με το απαράμιλλο ύφος και τον υψιπετή λόγο του. Ήταν ένα άνθρωπος της αναγέννησης με ολιστική προσέγγιση στη θεωρία και στην πράξη της Ιατρικής, στον ασθενή, στον άνθρωπο, στον πολιτισμό. Δεινός χειριστής του προφορικού και γραπτού λόγου άφησε πολυσήμαντο συγγραφικό έργο. Δημοσίευσε άνω των 300 επιστημονικών εργασιών με τους συνερ-γάτες του, εξέδωσε το τρίτομο βιβλίο «Γενική Χειρουργική», το magnum opus, που στην εποχή του θεωρούνταν κλασσικό σύγγραμμα, πολλές μονογραφίες και 3 βιβλία γενικού ενδιαφέροντος. «Μνήμη στον Νικόλαο Σμπαρούνη – Τρίκορφο», τον επιφανή χειρουργό, θείο και μέντορά του, πολυσχιδή προσωπικότητα και έναν από τους θεμελιωτές της σύγχρονης ελληνικής χειρουργικής, που τον επηρέασε σημαντικά στην εξέλιξή του και στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. «Ο Δικός μας Άνθρωπος» για τον γιατρό του χωριού και «Το χρέος και το Μήνυμα», μια σειρά δοκιμίων. Το συγγραφικό έργο επεκτεινόταν και σε ιστορικά θέματα, όπως η πραγματεία για τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που δημοσιεύθηκε σε έγκυρο ιατρικό περιοδικό του εξωτερικού και παρουσιάσθηκε σε ειδική εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με ευρύτερη απήχηση για την εθνική ση-μασία της Μακεδονίας.

Υπήρξε φανατικός βιβλιόφιλος σε βαθμό βιβλιομανίας και συλλέκτης έρ-γων τέχνης. Η συλλογή Σμπαρούνη, την οποία ποτέ δεν προέβαλε στη δημοσιότητα, περιλαμβάνει σημαντικά έργα Ελλήνων ζωγράφων του 19ου και 20ου αιώνα. Με μερικούς από τους ζωγράφους τον συνέδεε προσωπι-κή φιλία, όπως με τον Σικελιώτη.

Γεννήθηκε στο Ευπάλιο Δωρίδας το 1929. Γόνος της οικογένειας Σμπαρού-νη, με παράδοση, που το γενεαλογικό δέντρο ανάγεται στο 1800. Ο δε-σμός του με το γενέθλιο τόπο παρέμεινε άρρηκτος σε όλη του τη ζωή. Εκεί κατέφευγε με την άξια σύντροφό του την Αντιγόνη για πνευματική γαλήνη, συγγραφή και αναβάπτιση στη φύση. Η αγάπη του για το Ευπάλιο δεν ήταν μόνο η συναισθηματική επιστροφή στις ρίζες του. Αποτελούσε πράξη με την προσφορά του στη ζωή της κοινότητας, όπως την θέσπιση υποτροφιών για τους μαθητές, την ίδρυση και δωρεά του Λαογραφικού Μουσείου στο Ευπάλιο και την ανέγερση προτομής του θείου του Νικόλαου Σμπαρούνη – Τρίκορφου. Η προτομή του ιδίου κοσμεί το Λαογραφικό Μουσείο για την μνήμη των δικών του ανθρώπων.

Μετά το πέρας των γυμνασιακών σπουδών στη Ναύπακτο, εισήχθη στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και έλαβε το πτυχίο το 1954. Υπηρέτησε ως Έφεδρος Ανθυπίατρος και ειδικεύθηκε στη χειρουργική στο Γερουλάνιο Ίδρυμα και Κλινική Σμπαρούνη. Στη συνέχεια εργάσθηκε στη Β΄ Χειρουργική Κλινική του Ευαγγελισμού με διευθυντή τον Αλέξανδρο Μάνο.

Το 1970 διορίσθηκε Επιμελητής στην Α΄ Χειρουργική Κλινική Πανεπιστη-μίου Θεσσαλονίκης στο Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ με διευθυντή τον Καθηγητή Δημήτριο Λαζαρίδη. Το 1972 αναγορεύθηκε Υφηγητής Χειρουργικής και το 1974 Εντεταλμένος Υφηγητής. Το 1981 εξελέγη Τακτικός Καθηγητής Χειρουργικής και ανέλαβε την διεύθυνση της Β΄ Προπαιδευτικής Χειρουρ-γικής Κλινικής στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, την οποία οργάνωσε με υπο-δειγματικό τρόπο. Η συμβολή τους στην ανάπτυξη της χειρουργικής του πεπτικού υπήρξε σημαντική. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ήταν πρότυπο υψηλού επιπέδου, σοβαρότητας και πειθαρχίας. Υπήρξε αυστηρός και άτε-γκτος με τους συνεργάτες του, αλλά δίκαιος και υποστηρικτής στην εξέλιξή τους. Είχε ιδιαίτερη αγάπη και φροντίδα για τους φοιτητές.

Δεν επιδίωξε αξιώματα για την άσκηση εξουσίας, αλλά διέθεσε τις δυνάμεις του, τον μόχθο και τις ικανότητές του για την προαγωγή της Ιατρικής. Δεν θα αναφερθώ στις πολλαπλές επιστημονικές δραστηριότητες, στις Επιστη-μονικές Εταιρείες που είχε ηγετικό ρόλο και στις διακρίσεις που έλαβε σε αναγνώριση του έργου του. Ο κατάλογος είναι μακρύς και δεν θα επιθυ-μούσε και ο ίδιος την λιτανεία των τίτλων. Θα αναφερθώ μόνο στην Τιμη-τική Προεδρεία του επιτυχούς 19ου Πανελληνίου Συνεδρίου Χειρουργικής στη Θεσσαλονίκη το 1994 και στη συμβολή του στην ιστορία της Ιατρικής Εταιρείας Θεσσαλονίκης, έτος ίδρυσης 1929, που την υπηρέτησε ως Πρό-εδρος 4 θητείες, θέσπισε το Βορειοελλαδικό Ιατρικό Συνέδριο και προσέ-δωσε αίγλη και κύρος, όπως και με την ώθηση του ιστορικού περιοδικού «Ελληνική Ιατρική», Έπαινος Ακαδημίας Αθηνών, που είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ μαζί του ως Διευθυντής Σύνταξης.

Το “ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ” διοργανώνει Πασχαλιάτικο Παζάρι την Τετάρτη 8 και την Πέμπτη 9 Απριλίου 2009 από ώρα 10 π.μ. έως 8 μ.μ.

στα γραφεία μας Σόλωνος 140 Εξάρχεια, τηλ. 210 3818300

Δώρα από εργαστήρια/καταστήματα ατόμων με ειδικές ανάγκεςΣας περιμένουμε με την παρέα σας!

Όσοι είχαν το προνόμιο να γνωρίσουν βαθύτερα τον άνθρωπο Σμπαρούνη και να τον αγαπήσουν κρατούν ζωντανή τη μνήμη και την παρακαταθήκη του, σε έναν κόσμο που γίνεται φτωχότερος και ευτελέστερος σε αρχές, αξί-ες και ιδέες, όπως τις υπηρέτησε ο ίδιος, ως ιατρός, ακαδημαϊκός δάσκαλος και πάνω απ ‘ όλα ως άνθρωπος.

Ως επίμετρο της αναφοράς στη μνήμη του Καθηγητού Σμπαρούνη, θα διαβάσω ένα απόσπασμα από το τελευταίο βιβλίο του «Ο δικός μας άν-θρωπος», που είναι το κύκνειο άσμα του. Κυκλοφόρησε το 1997 λίγους μήνες πριν από την εκδημία του. Αναφέρεται με νοσταλγία στο γιατρό του χωριού, σε μια εποχή που έχει εκλείψει οριστικά.

«Αν ήμουνα άρρωστος σ’ ένα χωριό με ένα γιατρό, σαν τα παλιά καλά χρό-νια, θα ήθελα: Ο γιατρός να είναι άνθρωπος, ο άνθρωπός μου και οι χωρια-νοί να μπορούν να κλαίνε και να χαίρονται μαζί μου, το ίδιο και το χωριό μου. Ας μη ξεχνούμε ότι, ο άρρωστος εκτός από τη συνειδητοποίηση της αρρώστιας του και της μοναξιάς του, έχει μετακινηθεί σε κάποιο άλλο χώρο από αυτόν που ήταν κάποτε οικείος. Από τον χώρο αυτό τα πάντα αντιλαμ-βάνεται, τα πάντα μετράει και κυρίως συνειδητοποιεί ότι ανήκει και κάπου αλλού, ίσως στη μοναξιά του. Έχει την ανάγκη της παρουσίας του δικού του ανθρώπου. Ο γιατρός στις ώρες αυτές πρέπει να είναι ανάμεσα στους αν-θρώπους του. Αν ήμουνα ένα χωριό όπως τα παλιά καλά χωριά, αν ήμουνα ένας γιατρός αυτού του χωριού, αν ήμουνα ένα άρρωστος εκεί, θα ήθελα να ελπίζω σ’ ένα καλύτερο αύριο και να πιστεύω σ’ έναν πιο κοντινό Θεό».

Αυτή είναι η πραγματική αποστολή του γιατρού και η ανθρωποκεντρική προσέγγιση στον ασθενή. Η αναφορά στην επιστροφή στο χωριό είναι διαχρονική και βαθύτατα ανθρώπινη. Όπου και να ταξιδέψουμε, όσους τόπους και να χαρούν τα μάτια μας και η ψυχή μας, η λαχτάρα του ανθρώ-που είναι το χωριό του και οι δικοί του άνθρωποι. Όλοι μας έχουμε την ανάγκη να επιστρέφουμε σ’ ένα χωριό και στους δικούς μας ανθρώπους, όπως ο Οδυσσέας, το πανάρχαιο και οικουμενικό αρχέτυπο του νόστου με την υπόμνηση του ομηρικού στίχου «και καπνόν αναθρώποντα νοήσας».

Αυτή ας είναι η παρακαταθήκη του Καθηγητού Χαράλαμπου Σμπαρούνη, ενός ευπατρίδη, του οποίου τη μνήμη τιμά σήμερα το Ελληνικό Ίδρυμα Γαστρεντερολογίας και Διατροφής.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

Εισήγηση ΗΛΙΑ ΑΓΓ. ΦΩΚΑ

Ο Νίκος Παπανικολάου, τη μνήμη του οποίου τιμά σήμερα το Ελληνικό Ίδρυμα Γαστρεντερολογίας και Διατροφής με την απονομή υποτροφίας στο όνομά του, γεννήθηκε το 1926 στα Τρόπαια Γορτυνίας. Τις εγκύκλιες σπουδές του ολοκλήρωσε στο Γυμνάσιο του Πύργου και εν συνεχεία φοίτησε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Μετά τη λήψη του πτυχίου του έκανε ειδικότητα παθολογίας στην Α’ Παθολογική Κλινική του Πανε-πιστημίου Αθηνών στο Λαϊκό Νοσοκομείο, όπου

είχα την ευτυχία να τον γνωρίσω, να συνδεθώ μαζί του με φιλία που κράτη-σε μέχρι το τέλος της ζωής του και να εκτιμήσω τόσο εγώ όσο και όλοι όσοι συνεργαστήκαμε μαζί του την επιστημονική του κατάρτιση και κυρίως την

ανθρώπινη διάσταση του χαρακτήρα του.

Το 1957 μετέβη στη Γαλλία, όπου, ξανασυναντηθήκαμε το 1959 στο Νοσο-κομείο Saint Antoine των Παρισίων, στην Κλινική του μεγάλου Δασκάλου της ηπατολογίας Jacques Caroli. Παράλληλα εργάστηκε στο Ινστιτούτο Joliot-Curie με τον Καθηγητή Kellerson, με τον οποίο δημοσίευσε συν τοις άλλοις και μια μονογραφία για το σπινθηρογράφημα του ήπατος με ραδι-ενεργό χρυσό.

Το 1966 επέστρεψε στην Ελλάδα στο Λαϊκό Νοσοκομείο. Τον ίδιο χρόνο αναγορεύτηκε Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1981 Υφηγητής με θέμα της Υφηγεσίας του το δρεπανοκυτταρικό ήπαρ. Το 1977 ανέλαβε τη διεύθυνση κλινικής στο 7ο Θεραπευτήριο του ΙΚΑ και από το 1985 μέχρι το 1993, οπότε συνταξιοδοτήθηκε, τη διεύθυνση της 3ης Παθολογικής Κλινικής του Γενικού Κρατικού Νοσοκομείου Αθη-νών.

Ο Νίκος Παπανικολάου έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 78 ετών το 2004, αφή-νοντας πίσω του ένα πλούσιο συγγραφικό, ερευνητικό, κλινικό και εκπαι-δευτικό έργο και μία πολύτιμη προσφορά – παρακαταθήκη στην επιστήμη και την κοινωνία. Αδιαμφισβήτητη υπήρξε επίσης η συμβολή του εις την πρόοδο της Ελληνικής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας, την οποία υπηρέτη-σε από το 1967 σε όλες τις βαθμίδες της ιεραρχίας. Κατά τη διετία 1979 και 1980 διετέλεσε Πρόεδρος της εταιρείας. Ένα από τα πλέον σημαντικά έργα της Προεδρίας του υπήρξε η καθιέρωση το 1979 των ετησίων μετεκπαι-δευτικών μαθημάτων, που θεωρήθηκαν ως ο πλέον επιτυχημένος θεσμός στο χώρο της μετεκπαίδευσης. Επιπλέον η τακτική παρουσία του τόσο στις επιστημονικές όσο και στις κοινωνικές εκδηλώσεις της εταιρείας, συνέβα-λε λόγω της ανθρωπιστικής παιδείας που διέθετε, τόσο στην πρόοδο της εταιρείας, με τις παρεμβάσεις και υποδείξεις του, όσο και στη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των μελών της.

Ο Νίκος Παπανικολάου είχε την τύχη να πάρει τα πρώτα μαθήματα αν-θρωπιστικής παιδείας μέσα στο ίδιο του το σπίτι. Ο πατέρας του ήταν εκ-παιδευτικός και μάλιστα Καθηγητής Γυμνασίου, όπου εδίδασκε ανθρωπι-στικές επιστήμες. Αργότερα, μπολιασμένος από αυτό το σπόρο, ενώ ήταν φοιτητής της Ιατρικής, παρακολούθησε για επιμόρφωση επί δύο χρόνια (1944-1945) την περίφημη Σχολή Θεάτρου του Καρόλου Κουν. Στη ζωή του συνεδέθη με φιλία με διάσημους ανθρώπους της τέχνης και των γραμμά-των. Ενδεικτικά αναφέρω μερικούς από αυτούς, όπως την Έλλη Λαμπέτη, το Βασίλη Λογοθετίδη, το Γιάννη Ρίτσο, το Νίκο Πουλατζά, τον Κώστα Γε-ωργουσόπουλο κ.α.

Ο αείμνηστος Καθηγητής και Ακαδημαϊκός Νικόλαος Λούρος στο Βιβλίο του «Απόηχοι της πείρας» γράφει : «Η επιστήμη καθιστά τον άνθρωπο ισχυ-ρότερο αλλά όχι και καλλίτερο και ακριβώς για τούτο έχει ανάγκη από τη συμμαχία της ανθρωπιστικής παιδείας» και σε ένα άλλο σημείο : «Πώς να θεωρηθεί ολοκληρωμένος ο άξιος γιατρός, αν δεν είναι ικανός να αγαπήσει την τέχνη, τη μουσική, το θέατρο που ερεθίζουν όλα τα κύτταρα του αν-θρώπου και εισχωρούν … ακόμα και στην εξέλιξη της ιατρικής πράξεως… με την ανάλογη καλαισθησία;».

Κλείνοντας, οφείλω να συγχαρώ το Διοικητικό Συμβούλιο του Ελληνικού Ιδρύματος Γαστρεντερολογίας και Διατροφής για την απόφασή του να τι-μήσει το Νίκο Παπανικολάου, αφιερώνοντας μια υποτροφία στη μνήμη του και να ευχηθώ στη συνάδελφο αποδέκτρια της υποτροφίας κάθε επιτυχία και να ακολουθήσει το δρόμο που χάραξε ο Νίκος Παπανικολάου.



Αγαπητός Θεοδόσης, Άνοιξη 30 €Αγγελής Νικόλαος, Νίκαια 50 €Αγοραστού Πολυξένη, Θεσσαλονίκη 50 €Αδαμόπουλος Αδάμ, Πικέρμι 100 €Αλεξανδράκης Γεώργιος, Αθήνα 50 €Αλεξανδρίδης Ευστράτιος, Κομοτηνή 50 €Αλεφραγκή Ελευθερία Λ., Σαντορίνη 25 €Αναργύρου Βασιλική, Αθήνα 50 €Ανδριτσόπουλος Κωνσταντίνος, Λάρισα 15 €Αντωνίου Αθανάσιος, Φάρσαλα 50 €Αποστολόπουλος Περικλής, Καλύβια Αττικής 50 €Αρβανιτάκης Μιλτιάδης, Θεσσαλονίκη 15 €Αρετάκης Γιώργος, Σητείας 15 €Βαλάτας Βασίλειος, Αθήνα 50 €Βαμβακάρη Φεβρωνία, Εκάλη 15 €Βασιλόπουλος Απόστολος, Αγρίνιο 80 €Βάσσος Βασίλειος, Γιαννιτσά 20 €Βελόγλου Αγγελική, Ηράκλειο 15 €Βουγαδιώτης Ιωάννης, Νίκαια 50 €Γαβριέλη Άννα, Ν. Ηράκλειο 25 €Γαλάνη Ειρήνη, Λιτόχωρο 20 €Γεράκη Ελένη, Γλυφάδα 100 €Γεωργόπουλος Σωτήριος, Πειραιάς 100 €Γεωργόπουλος Φίλιππος, Βριλήσσια 50 €Γιαλούρη Κατερίνη, Μέγαρα 20 €Γιαμαλής Αριστείδης, Θεσσαλονίκη 50 €Γιαννόπουλος Χαράλαμπος, Ζωγράφου 50 €Γκάγκαρης Γεώργιος, Αθήνα 50 €Γκίκας Ιωάννης, Μοσχάτο 50 €Γκιμούσιας Λεωνίδας, Φάρσαλα 50 €Γκούντουβας Αριστείδης, Καλό Νερό Μεσσηνίας 30 €Γουβάλας Αριστείδης, Λάρισα 50 €Γουλής Ιωάννης, Θεσσαλονίκη 50 €Γραμματικός Μελέτιος, Λουτούφι Θήβας 20 €Γρηγοριάδης Παντελής, Βόλος 50 €Δανιηλίδης Ιωάννης, Αθήνα 50 €Δημάδης Στέλιος, Αμφιλοχία 50 €Δημητρακόπουλος Ιωάννης, Φάρσαλα 50 €Δήμου Ευαγγελινή, Χαλάνδρι 50 €Διακίδη Ειρήνη, Ρόδος 50 €Διδασκάλου Ιωάννης, Κόρινθος 15 €Δουρβανίδης Ιορδάνης, Θεσσαλονίκη 25 €Δραγόζη Μαρία, Ιωάννινα 30 €Δρογγίτης Παύλος, Θεσσαλονίκη 25 €Ελευθεριάδης Νικόλαος, Πτολεμαΐδα 65 €Ευθυμίου Αλκιβιάδης, Θεσσαλονίκη 50 €Ζαγανά Αγγελική, Γλυφάδα 25 €Ζαφειροπούλου Ροδέσσα, Ζωγράφου 50 €Ηλιάδου Καλλιρρόη, Πτολεμαΐδα 100 €Θαλασσινού Χάιδω, Θεσσαλονίκη 15 €Θεοδώρου Παναγιώτης, Τεμένη Αιγίου 20 €Θεοφανίδου Ιωάννα, Πειραιάς 20 €Ιωαννίδου Χριστίνα, Καβάλα 30 €Καζούρης Δημήτριος, Γαλάτσι 50 €Καμπέρογλου Δημήτριος, Δημήτριος 50 €Καραβίτης Παναγιώτης, Σπάρτη 50 €Καραγιάννη Χρύσα, Ρόδος 25 €Καραγιάννης Δημήτριος, Αιγάλεω 50 €Καραμανώλη Δέσποινα Γ., Βάρκιζα 50 €Καραμανώλης Δημήτριος Εμ., Λάρισα 50 €Καραμανώλης Πέτρος, Φάρσαλα 35 €Καραμολέγκου Αναστασία – Ζωή, Πειραιάς 20 €Καραντάνος Παναγιώτης, Μαρούσι 50 €Καρατζιάς Αθανάσιος, Βόλος 50 €Καρβούνης Αλέξανδρος, Κάντζα 15 €Κατσάνος Κωνσταντίνος, Ιωάννινα 50 €Κατσαούνης Παναγιώτης, Αγ. Παρασκευή 50 €Κατσάρη Δέσποινα, Αθήνα 25 €Κατσαρός Νικόλαος, Αθήνα 50 €Κελαϊδίτης Χρήστος & Ειρήνη, Καστοριά 90 €

Κέλλας Κωνσταντίνος, Βόλος 40 €Κεράνης Ιωάννης, Σύρος 30 €Κολαξής Λάζαρος, Βόλος 50 €Κολλιαλή Μαρία, Ιτέα Φωκίδος 15 €Κομμά Ιουλία, Αθήνα 20 €Κοντογιάννης Μιχαήλ, Βούλα 50 €Κοντοδήμου Κυριακή, Θεσσαλονίκη 50 €Κόρακα Ευαγγελία, Χανιά 25 €Κουγιουμτζιάν Αναστάσιος, Αγ. Παρασκευή 50 €Κουρνέτας Ιώαννης, Χαλάνδρι 15 €Κουτσοβασίλης Αναστάσιος, Αθήνα 50 €Κρίκκης Τσαμπίκος, Λίνδος Ρόδου 20 €Κυπραίος Δημήτριος, Χαλάνδρι 50 €Κυρλαγκίτσης Ιωάννης, Χίος 50 €Κυρώζης Δημήτριος, Χαλάνδρι 50 €Κωλέττας Χρήστος, Χαλάνδρι 50 €Κωνσταντίνου Κωνσταντίνος, Λάρισα 50 €Κωστάρα Χριστίνα, Ν. Φιλοθέη 25 €Κωστοπούλου Μαλβίνα, Βόλος 50 €Λιάτσος Χρήστος, Ραφήνα 50 €Λιάτσου Αρετή, Ιωάννινα 15 €Λιόντης Νικόλαος, Νίκαια 15 €Λιούλια Πολυξένη, Αθήνα 20 €Λουκή Μαριλένα, Πάρος 15 €Μαγδαληνός Νεκτάριος, Αγ. Δημήτριος 50 €Μάκρη / Αλεξανδρούπολη 50 €Μαλανδρής Μηνάς, Κάσος 100 €Μανούσου Βασιλική, Λάρισα 300 €Μαργαρίτη Κατερίνα, Αθήνα 50 €Ματεντζίδου Βασιλική, Θεσσαλονίκη 15 €Μελά Μαρία, Αιγάλεω 50 €Μερίτσης Γεώργιος, Αγρίνιο 30 €Μερκουρόπουλος Μάρκος, Καβάλα 50 €Μήτσιου Ευδοξία, Θεσσαλονίκη 50 €Μίλεσης Γιώργος, Αθήνα 25 €Μίντζια Γεωργία, Πάτρα 15 €Μισαηλίδης Νίκος, Κηφισιά 50 €Μιχαήλ Μαρία, Ρόδος 15 €Μιχαλάκης Ιωάννης, Κέρκυρα 50 €Μιχόπουλος Σπύρος, Κηφισιά 50 €Μοναχή Βερονίκη, Ιερά Μονή Κοιμ. ΘεοτόκουΜπάμπου Σοφία, Γρεβενά 25 €Μπαραμπούτη Σύλβια, Αθήνα 50 €Μπέλτσης Αθανάσιος, Θεσσαλονίκη 50 €Μπομπότη Πολυξένη, Μυτιλήνη 15 €Μπουζάκης Ηλίας, Χανιά 20 €Νασιακόπουλος Νίκος, Ζωγράφου 50 €Νάστος Δημήτριος, Βόλος 50 €Νιμρής Μακράμ, Αθήνα 15 €Νταϊλιάνας Απόστολος, Χαλάνδρι 50 €Ντάλιας Νικόλαος, Ρόδος 50 €Ντελής Βασίλειος, Χαλάνδρι 50 €Παναγιώτου Ιωάννα, Αθήνα 15 €Παντές Αθανάσιος, Πικέρμι 50 €Παξινού Μαργαρίτα, Παπάγου 50 €Παπαβασιλείου Ευστάθιος, Ν. Ψυχικό 50 €Παπαγεωργίου Μαγδαληνή, Ρόδος 50 €Παπαγεωργίου Μαρία, Ρόδος 20 €Παπαγιαννόουλος Γεώργιος, Αθήνα 15 €Παπαθεοδωρίδης Βασίλειος & Μαργαρίτα, Καλαμάτα 50 €Παπαναστασίου Θεόφιλος, Βόλος 30 €Παπαναστασίου Χρήστος, Παπάγου 20 €Παπασταθακόπουλος Ευάγγελος, Πειραιάς 15 €Παρασκευά Κωνσταντίνα, Αθήνα 50 €Παρδάλης Κωνσταντίνος, Τρίκαλα 50 €Πασβαντίδης Νικόλαος, Σέρρες 30 €Πασπάτης Γρηγόριος, Ηράκλειο 50 €Πατέρας Σταύρος, Λάρισα 50 €Πατίκος Κωνσταντίνος, Πειραιάς 50 €Πετρίδης Αθανάσιος, Χολαργός 50 €

Πηνιώτης Αλέξανδρος, Αγ. Παρασκευή 50 €Πουλιάνος Γεώργιος, Αθήνα 50 €Πουλλή Σταματία, Ρόδος 30 €Πύρρος Αστέριος, Θεσσαλονίκη 25 €Ράντσιος Απόστολος, Μαρούσι 25 €Ράντσιου Ελένη, Καβάλα 15 €Ραπτοπούλου Χρυσάννα, Λαμία 50 €Ροκκάς Θεόδωρος, Αθήνα 50 €Ρουσσομουστακάκη Μαρία, Ηράκλειο 50 €Σαβεριάδης Αδάμος, Λάρνακα / Κύπρος 50 €Σακελλιός Κωνσταντίνος, Ζωγράφου 15 €Σανιδάς Σπύρος, Λαμία 50 €Σαρηνάκης Δημήτρης, Μάκρη Φθιώτιδας 20 €Σγούρος Σπύρος, Γαλάτσι 50 €Σιαραπλή Ελένη, Θεσσαλονίκη 15 €Σιγάλας Αλέξανδρος, Θεσσαλονίκη 50 €Σιδηράς Αναστάσιος, Περιστέρι 15 €Σινόπουλος Ιωάννης, Βριλήσσια 15 €Σκλάβος Παντελής, Μελίσσια 50 €Σκούρας Σπύρος, Ζωγράφου 50 €Σουφλέρης Κωνσταντίνος, Θεσσαλονίκη 50 €Σπανουδάκης Στυλιανός, Ρέθυμνο 50 €Σταματόπουλος Εμμανουήλ, Θεσσαλονίκη 30 €Στεργίου Μαρία Μαργαρίτα, Πειραιάς 15 €Στρατάκη Ελένη, Ηράκλειο 15 €Στυλιανίδης Στυλιανός, Θεσσαλονίκη 50 €Σφακιωτάκη Μαρία, Ηράκλειο 50 €Σωτηριάδου Ελένη, Θεσσαλονίκη 15 €Ταμβακολόγος Γεώργιος, Σπάρτη 50 €Τεκνετζόγλου Ξενοφών, Ν. Μάκρη 75 €Τελάκης Εμμανουήλ, Πειραιάς 50 €Τζίτζη Δήμητρα, Χαλάνδρι 100 €Τριανταφυλλίδη – Κηπουρού Βασιλική, Παλλήνη 15 €Τριανταφύλλου Κωνσταντίνος, Π. Φάληρο 50 €Τριάντος Χρήστος, Πάτρα 50 €Τρίμης Δημήτριος, Ν. Ηράκλειο 20 €Τρίτσης Γεράσιμος, Καλλιθέα 15 €Τσαμακίδης Κλεισθένης, Αθήνα 70 €Τσιάκος Σταύρος, Ν. Σμύρνη 50 €Τσιαμούλος Ζαχαρίας Τρίπολη 50 €Τσιβούλης Αθανάσιος, Λάρισα 15 €Τσιόδρα Παρασκευή, Αθήνα 50 €Τσιολακίδου Γεωργία, Ηράκλειο 50 €Τσιρώνης Χαρίλαος, Αθήνα 50 €Τσουκαλάς Μιχάλης, Ν. Ηράκλειο 15 €Τσόχατζης Εμμανουήλ, Αθήνα 50 €Φακίδου Άννα, Βόλος 100 €Φιλαρδέλη Ελένη, Θεσσαλονίκη 30 €Χάσκος Σπύρος, Σπάτα 20 €Χατζηδάκης Νικόλαος, Χαλάνδρι 50 €Χουζούρη Εμμανουέλα, Θεσσαλονίκη 25 €Χριστοδούλου Έλλη, Φάρσαλα 20 €Χρονάκης Μιχάλης, Άλιμος 50 €Χρύσανθος Νικόλαος, Πειραιάς 50 €Χρυσαφίδης Λεωνίδας, Ν. Σμύρνη 15 €

In Memoriam :

Μαρία Βαγιονάκη, Αθήνα 50 €Εις μνήμη του συζύγου της Βασιλείου και της μητέρας της ΑικατερίνηςΧαράλαμπος Ηλιάδης 500 €Εις μνήμη του υιού του Φώτη ΗλιάδηΓεώργιος Κοκοζίδης, Θεσσαλονίκη 100 €Εις μνήμη Ηρακλή & Ευτυχίας ΚοκοζίδηΙωάννης Καραϊτιανός, Αθήνα 100 €Εις μνήμη Στεφάνου Πάλλη

Τα Νέα του Ιδρύματος

ΧΟΡΗΓΟΙ ΚΑΙ ΔΩΡΗΤΕΣ μέχρι 09/03/2009

Λάβαμε τα κάτωθι ποσά και ευχαριστούμε :

ευεξία & διατροφή - Τεύχος 36

Documents

Transcript of ευεξία & διατροφή - Τεύχος 36