Περίληψη 2ο Κεφάλαιο_Β_ΕΛΠ 10

ΕΕΙΙΣΣΑΑΓΓΩΩΓΓΗΗ ΣΣΤΤΟΟΝΝ ΕΕΛΛΛΛΗΗΝΝΙΙΚΚΟΟ ΠΠΟΟΛΛΙΙΤΤΙΙΣΣΜΜΟΟ

Σημαντικοί Σταθμοί του

Ελληνικού Πολιτισμού

ΤΟΜΟΣ Β’

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Περίληψη κεφαλαίου από την Κωνσταντία Γιόρτσιου Ακαδημαϊκό έτος 2008 - 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ενότητα 2.1 – ΠΟΛΙΤΙΚΗ............................................................................................ 2

2.1.1 Τα διάφορα είδη κρατών στην ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου .......... 2 2.1.2 Η συμμαχία .................................................................................................... 3 2.1.3 Η εξέλιξη του πολιτεύματος στον αρχαίο ελληνικό κόσμο .............................. 4 2.1.4 Τα πολιτικά συστήματα στον αρχαίο ελληνικό κόσμο και η λειτουργία τους... 5

Ενότητα 2.2 – ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ................................................................. 10 2.2.1 Οι πολιτικές θεωρίες ενός πολεοδόμου, και δύο ιστορικών: Ιππόδαμος, Ηρόδοτος, Θουκυδίδης ......................................................................................... 10 2.2.2 Οι πολιτικές θεωρίες των φιλοσόφων: Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης ..... 11

Ενότητα 2.1 – ΠΟΛΙΤΙΚΗ

2.1.1 Τα διάφορα είδη κρατών στην ιστορία του αρχαίου ελληνικού κόσμου Η πόλις Χαρακτηριστικό της πόλης => περιελάμβανε ένα αστικό κέντρο ή άστυ.

Γύρω από αυτό εκτεινόταν μια γεωργική περιοχή η χώρα.

Η πόλη – κράτος χωριζόταν από τα υπόλοιπα γειτονικά κράτη με σαφή γεωγραφικά

όρια, όπως π.χ. οροσειρές.

Άστυ => αρχικά ήταν οι κατοικίες του λαού

Ακρόπολη => ήταν στο κέντρο του άστυ και κατοικούσαν μόνο οι βασιλείς

Με την πάροδο του χρόνου το άστυ αναπτύχθηκε ως: κύριο πολιτικό, διοικητικό, και

θρησκευτικό κέντρο της γεωγραφικής περιοχής ενώ η ακρόπολις καθιερώθηκε ω

τόπος των ιερών και της λατρείας.

Είχαν πληθυσμό 2.000 – 3.000 άτομα και εδαφική έκταση όχι πάνω από 400 χλμ2

Όμως σε πόλεις με μεγαλύτερη γεωγραφική έκταση υπήρχε ένα «δίκτυο» από

δευτερεύοντες οικισμούς διάσπαρτους μέσα στην περιοχή της χώρας, οι οποίοι ήταν

χωριά ή συνοικίες.

ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ => ΑΘΗΝΑ => 139 δευτερεύοντες κοινότητες ή δήμους

(χρησίμευαν ως τοπικές διοικητικές μονάδες του αθηναϊκού κράτους), από αυτούς οι

30 βρίσκονταν στο άστυ της Αθήνας και στο λιμάνι της τον Πειραιά, οι υπόλοιποι

ήταν στην ύπαιθρο, η οποία είχε έκταση στα 2600 χλμ2

Έθνος

Έθνος ή φυλετικό κράτος καταλάμβανε μια καθορισμένη και εκτεταμένη

γεωγραφική περιοχή π.χ. Αρκαδία, Αιτωλία, Ακαρνανία κλπ. Εκεί ο πληθυσμός είχε

την τάση να ζει διασκορπισμένος σε μικρά χωριά (κώμες) και γι’ αυτό το λόγο

θεωρούνταν ως οπισθοδρομικός από τους υπόλοιπους Έλληνες.

Σελίδα 2 από 18

Οι κάτοικοι του έθνους πίστευαν πως κατάγονταν από έναν κοινό πρόγονο, μιλούσαν την ίδια διάλεκτο και είχαν τον ίδιο τρόπο ζωής και το σημαντικότερο στοιχείο ήταν η θρησκεία. Ένας πρόσθετος παράγοντας ήταν επίσης η λατρεία των ίδιων θεοτήτων σε κοινά ιερά.

Το ομοσπονδιακό κράτος

Γειτονικά κράτη ενώνονταν μεταξύ τους σε πραγματικά φυλετικά ομοσπονδιακά

κράτη.

Ομοσπονδιακό κράτος: «Οι Βοιωτοί» => Μέλη της ομοσπονδιακής κυβέρνησης

εκπροσωπούσαν τα διάφορα κράτη που αποτελούσαν την ομοσπονδία.

11 Βοιωτάρχες => 4 εκπροσωπούσαν τη Θήβα, την επικρατέστερη δύναμη στο

βοιωτικό ομοσπονδιακό κράτος

Τα ελληνιστικά βασίλεια

Μετά το θάνατο του Μ. Αλέξανδρου η αυτοκρατορία διαιρέθηκε σε μια σειρά από

Μεγάλα Βασίλεια, σ’ αυτή οι μονάρχες συγκέντρωναν όλοι την πολιτική και

στρατιωτική εξουσία και κυβερνούσαν έναν ανομοιογενή πληθυσμό Ελλήνων και

ξένων.

2.1.2 Η συμμαχία Επειδή οι αρχαίες πόλεις – κράτη βρίσκονταν σε συνεχή εξωτερική απειλή και για

λόγους ασφαλείας δημιουργούσαν συμμαχίες.

ΣΠΑΡΤΗ: ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ. σύναψε συμμαχίες με τα περισσότερα κράτη

της Πελοποννήσου. Τα άλλα κράτη είχαν συμφέρον να συμπράξουν με την

ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη της Ελλάδας. Έτσι, δημιουργήθηκε μια πολιτική

οργάνωση γνωστή ως «Πελοποννησιακή Συμμαχία», που στην αρχαιότητα

ονομαζόταν «Οι Λακεδαιμόνιοι και οι Σύμμαχοι». Στις μέρες αυτές οι οργανώσεις

περιγράφονται ως ηγεμονίες και δημιούργησαν μεγαλύτερες πολιτικές μονάδες από

μια μεμονωμένη πόλη – κράτος.


Διοίκηση: το κράτος που ήταν επικεφαλής της ηγεμονίας έλεγχε την οργάνωση,

αντιπρόσωποι των συμμάχων συνεδρίαζαν για να πάρουν αποφάσεις σε θέματα

όπως πόλεμος και ειρήνη.

ΑΘΗΝΑ: 5ος αιώνα π.Χ., τέτοιου είδους συμμαχία ιδρύθηκε από την Αθήνα. Την

αποτελούσαν πολλά κράτη (κυρίως ναυτικά του Αιγαίου), τα οποία αποδέχτηκαν την

ηγεσία της Αθήνας λόγω του ότι το αθηναϊκό ναυτικό τα είχε προστατεύσει από την

απειλή των Περσών. Επωφελούμενοι οι αθηναίοι απ’ αυτή την ευκαιρία ίδρυσαν

ουσιαστικά ολόκληρη αυτοκρατορία που ονομαζόταν «Οι Αθηναίοι και οι Σύμμαχοι».

Στα πρώτα χρόνια ενώ συνεδρίαζαν οι σύμμαχοι για διάφορα θέματα σύντομα οι

Αθηναίοι κατέληξαν να παίρνουν μόνοι τους όλες τις αποφάσεις.

2.1.3 Η εξέλιξη του πολιτεύματος στον αρχαίο ελληνικό κόσμο

ΜΟΝΑΡΧΙΑ

Επικρατέστερο καθεστώς πριν από τη γέννηση της πόλης – κράτος.

1) Υπήρχε ο θεσμός της βασιλείας σε ελληνικές πόλεις – κράτη (Σπάρτη –

Κυρήνη) στην αρχαϊκή και κλασική εποχή

2) Ενώ η βασιλεία είχε εξαφανιστεί πολλές φορές άφησε τα ίχνη της σε

μεταγενέστερα πολιτεύματα. Π.χ. ΑΘΗΝΑ => Ένας από τους εννιά άρχοντες

ονομαζόταν Βασιλεύς. Εκτελούσε τα παραδοσιακά καθήκοντα και

ιεροτελεστίες που σε προγενέστερα χρόνια ήταν προνόμια του βασιλιά.

Παρόλα αυτά κρίθηκε σκόπιμο να συνεχίσουν να αποτελούν το αποκλειστικό

δικαίωμα ενός αξιωματούχου που θα έφερε το όνομα «Βασιλεύς».

Αθηναϊκό πολίτευμα 7ος και 6ος αιώνας π.Χ. => είχε αριστοκρατικό χαρακτήρα αλλά

άρχισαν να διαφαίνονται δημοκρατικά στοιχεία από τον 6ο αιώνα.

Τον 4ο αιώνα η πλειοψηφία των ελληνικών πόλεων – κρατών είχε διαμορφώσει

δημοκρατικά πολιτεύματα.

ΤΥΡΑΝΝΙΑ


Τύραννος που σφετερίστηκε την εξουσία, συνήθως από ένα αριστοκρατικό

καθεστώς, παίρνοντας το λαό με το μέρος του και διοικούσε παράνομα δια της βίας ή

με την απειλή της χρήσης βίας.

2.1.4 Τα πολιτικά συστήματα στον αρχαίο ελληνικό κόσμο και η

λειτουργία τους

Στοιχεία που κυριάρχησαν στην πολιτική:

1) Εκτελεστική εξουσία: ανώτατοι αξιωματούχοι του κράτους

2) Συμβουλευτική εξουσία: Βουλή

3) Πηγή της ανώτατης εξουσίας: Λαός (εξέλεγε τους αξιωματούχους και τους

αντιπροσώπους της Βουλής και είχε απευθείας ανάμειξη στις πολιτικές αποφάσεις)

Ο πολιτικός ρόλος και η πολιτική δύναμη των μελών μιας πόλης – κράτους ήταν στενά συνδεδεμένα με τη συμβολή τους στον πόλεμο. Πρώτον καθήκον ενός πολίτη => να πολεμά για να υπερασπίσει την κοινότητα στην

οποία ανήκε. Επειδή τα κράτη είχαν λίγους ή καθόλου πόρους, τα μέλη της έπρεπε

να προμηθεύονται μόνα τους τα αναγκαία όπλα και τον στρατιωτικό εξοπλισμό. Η

συμβολή τους στις στρατιωτικές δαπάνες ήταν ανάλογη με το εισόδημά τους.

ΜΟΝΑΡΧΙΑ

Πρώτες μορφές μοναρχίας ήταν αυτή της ομηρικής Ιθάκης.

Βασιλιάς αποτελεί την εκτελεστική εξουσία, αλλά υπάρχει και το συμβούλιο των

γερόντων, το οποίο παρέχει συμβουλές επομένως αντιπροσωπεύει το

συμβουλευτικό στοιχείο. Ο δήμος καλείται να ακούσει την ομιλία του βασιλιά και των

συμβούλων και παρότι δεν έχει πολιτική δύναμη μπορεί να εκφράσει τη γνώμη του

με τις αντιδράσεις του. Μοναρχία στον Όμηρο στενά συνυφασμένη με την ανδρεία στον πόλεμο.

ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ


Όποτε το ιππικό έπαιζε σπουδαίο ρόλο στη μάχη, οι πλούσιοι και ευγενείς

υπερίσχυαν στην πολιτική, διότι είχαν τα οικονομικά μέσα να καλύψουν τα έξοδα των

αλόγων και του εξοπλισμού τους. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις τα πολιτεύματα ήταν

αριστοκρατικά, όπως στη Θεσσαλία.

Το «ΚΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΟΠΛΙΤΩΝ»

Από τον 7ο αιώνα π.Χ. οι «οπλίτες», οι βαριά οπλισμένοι πεζοί, άρχισαν να παίζουν

αποφασιστικό ρόλο στη μάχη. Για τον στρατιωτικό εξοπλισμό ενός οπλίτη, αρκούσαν

οι πόροι ενός μικροκτηματία. Έτσι η πολιτική εξουσία περιήλθε στην τάξη αυτή ήταν η

«οπλιτική επανάσταση». Αυτή έδρασε ως καταλύτης για τον εκδημοκρατισμό της

πόλης – κράτους στο τέλος του 6ου αιώνα.

ΣΠΑΡΤΗ: (κράτος οπλιτών)

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ:

Α. Διαίρεση του πληθυσμού σε τρεις κατηγορίες: 1) τους Σπαρτιάτες, ελεύθερους άντρες με πλήρη πολιτικά δικαιώματα, οι οποίοι

πολεμούσαν ως βαριά οπλισμένοι πεζοί.

2) του περίοικους, ήταν ελεύθεροι αλλά δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, ήταν τεχνίτες

και έμποροι και κατοικούσαν σε παραμεθόριες περιοχές.

3) τους είλωτες, ήταν δουλοπάροικοι που καλλιεργούσαν τη γη για λογαριασμό των

Σπαρτιατών κυρίων τους.

Β. Ο συντηρητικός χαρακτήρας της κοινωνίας των Σπαρτιατών Γ. Η στρατοκρατία, που έπαιζε σπουδαίο ρόλο στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική: 1) Επειδή δε καλλιεργούσαν οι ίδιοι τη γη, ήταν ελεύθεροι να αφοσιωθούν στον

πόλεμο και στη στρατιωτική εκπαίδευση πράγμα που τους έκανε τον θαυμαστότερο

και πιο επίφοβο στρατό στην Αρχαία Ελλάδα


2) Μόνιμη στρατιωτική ετοιμότητα για εσωτερικούς λόγους. Είλωτες => μόνιμοι

απειλή, επομένως για να κρατηθούν σε υποταγή έπρεπε να ασκήσουν ή να

απειλήσουν για χρήση βίας

ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ:

1) Εκτελεστική εξουσία: 2 βασιλείς εφόρου ζωής και επιλέγονταν από 2 βασιλικές

οικογένειες τους Αγιάδες και τους Ευρυποντίδες. Επειδή ήταν 2, αυτό υποδηλώνει

περιορισμό της μοναρχικής εξουσίας. Ήταν επικεφαλής του σπαρτιατικού στρατού

στον πόλεμο αλλά οι εξουσίες τους περιορίζονταν από τις εξουσίες άλλων σωμάτων

του πολιτεύματος.

2) Συμβουλευτική εξουσία: Η Γερουσία (Συμβούλιο των Γερόντων). 30 μέλη, μεταξύ

των οποίων και οι δύο βασιλείς, οι 28 υπηρετούσαν εφόρου ζωής και εκλέγονταν απ’

όσους πολίτες είχαν υπερβεί το 60ο έτος της ηλικίας τους. Σημαντικές εξουσίες, ειδικά

στον τομέα της δικαιοσύνης. Στην κλασική εποχή, οι σημαντικότεροι αξιωματούχοι

ήταν οι 5 έφοροι, εκλέγονταν από τους πολίτες και υπηρετούσαν για ένα έτος.

Επικεφαλής των εφόρων ο Επώνυμος (έδινε το όνομά του στο έτος κατά τη διάρκεια

του οποίου υπηρετούσε). Διαχειρίζονταν όλες τις πλευρές της κοινωνικής και

πολιτικής ζωής και επέβλεπαν τις πράξεις των βασιλέων. Αντιπροσώπευαν σε

σημαντικό βαθμό την εκτελεστική εξουσία απ’ ότι οι βασιλείς.

3) Ανώτατοι εξουσία: ανήκε στο δήμο, σε όλους τους ενήλικες Σπαρτιάτες που

συναθροίζονταν σε συνέλευση και εξέλεγαν τους Έφορους και τα μέλη της

Γερουσίας. Η συνέλευση έπαιρνε τις μεγάλες αποφάσεις, όπως για τον πόλεμο,

ειρήνη ή συμμαχίες με ξένες δυνάμεις. Ο στρατιωτικός χαρακτήρας της κοινωνίας

τους απέτρεπε κάθε προσπάθεια της συνέλευσης να θέσει υπό τον έλεγχό της όλες

τις πλευρές της κρατικής πολιτικής, ώστε να αποκτήσει το πολίτευμα δημοκρατικό

χαρακτήρα. Άλλωστε, οι Σπαρτιάτες εμφάνιζαν τη τάση να υποτάσσονται στις

διαταγές των ανωτέρων τους. Ψήφισμα «δια βοής».

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Σόλων (594 π.Χ.): εισήγαγε τα πρώτα δημοκρατικά στοιχεία στο αθηναϊκό

πολίτευμα.

Σημαντικές αποφάσεις λαμβάνονταν από τη συνέλευση του Δήμου


Δήμος: εξέλεγε τους αξιωματούχους και λειτουργούσε ως εφετείο κατά σημαντικών

δικαστικών αποφάσεων. Όμως, το κράτος και το πολίτευμα διατηρούσαν ακόμη ένα

αριστοκρατικό χαρακτήρα, διότι η κοινωνία διαιρούνταν σε τέσσερις τάξεις:

Πεντακοσιομέδιμνοι, Ιππείς και Ζευγίτες: ιδιοκτήτες γης και η γη τους απέφερε

αντίστοιχα 500 ή περισσότερα, 300 – 500, 200 – 300 (ξηρά ή υγρά) μέτρα αγροτικών

προϊόντων ετησίως.

Θήτες : μισθωτοί εργάτες που δεν διέθεταν κτηματική περιουσία και είχαν εισόδημα

μικρότερο από 200 μέτρα αγροτικών προϊόντων.

Η διαίρεση αυτή χρησιμοποιήθηκε για να επιμεριστούν τα στρατιωτικά καθήκοντα.

Πεντακοσιομέδιμνοι + Ιππείς : συγκροτούσαν το σώμα του ιππικού (ήταν δαπανηρή η

συντήρηση)

Ζευγίτες : εξοπλίζονταν με βαριές πανοπλίες και όπλα, ήταν οπλίτες.

Θήτες: στη ξηρά, ελαφρά οπλισμένοι στρατιώτες (θεωρούνταν πως δεν έπαιζαν

σημαντικό ρόλο στη μάχη)

Οι δύο ανώτερες τάξεις μπορούσαν να εκλεγούν σε ανώτατα αξιώματα.

Κλεισθένης (508 π.Χ.) : ιδρυτής της αθηναϊκής δημοκρατίας

10 νέες φυλές => αποτελούσαν πολιτικές, στρατιωτικές, κοινωνικές ομάδες (αρχές

του 5ου αι. π.Χ. οι ζευγίτες άρχισαν να εκλέγονται σε ανώτατα αξιώματα). Όταν

άρχισε η Αθήνα να γίνεται ναυτική δύναμη και όσοι πολίτες δεν είχαν κτηματική

περιουσία μπορούσαν να συμβάλουν ως κωπηλάτες στα πολεμικά πλοία. Μ’ αυτό

τον τρόπο και οι θήτες κέρδισαν ένα σημαντικό πολιτικό ρόλο.

Πηγή ανώτατης εξουσίας τον 5ο αι. π.Χ. αποτελούσε η Εκκλησία του Δήμου (η

συνέλευση του λαού), η οποία έπαιρνε όλες τις σημαντικές πολιτικές αποφάσεις.

Όλοι οι πολίτες και των τεσσάρων τάξεων είχαν ίση ψήφο. Κάθε πολίτης μπορούσε

να αγορεύσει, στην πράξη όμως οι περισσότεροι ομιλητές ανήκαν στις ανώτερες

τάξεις. Η Εκκλησία συνεδρίαζε τακτικά, τέσσερις φορές ανά πρυτανεία (αντιστοιχούσε

στο 1/10 του έτους) και μπορούσε να συγκληθεί σε έκτατες συνελεύσεις ανά πάσα

στιγμή.

Βουλή των Πεντακοσίων, καθοριζόταν απ’ αυτή η ημερήσια διάταξη και η οποία

αποτελούσε τη «συμβουλευτική εξουσία». Τα μέλη της Βουλής συζητούσαν τα


διάφορα θέματα και έπειτα παρουσίαζαν στην Εκκλησία τις αποφάσεις τους.

Συνήθως η Εκκλησία επικύρωνε τις αποφάσεις της Βουλής, αλλά η κυριαρχία του

λαού ( η Εκκλησία) αποφάσιζε για όλα τα ζητήματα ύστερα από συζήτηση. Μερικές

φορές οι αποφάσεις ήταν αποτέλεσμα ψηφοφορίας με μικρή διαφορά. 50 μέλη από

τις 10 φυλές ήταν το εποπτικό σώμα του κράτους (50 από τα μέλη της φυλής που η

φυλή ήταν σε πρυτανεία, υπηρετούσαν και λέγονταν πρυτάνεις). Τα μέλη εκλέγονταν

με κλήρο και ήταν πάνω από 30 ετών, υπηρετούσαν 1 έτος και κανένας πολίτης δε

μπορούσε να γίνει μέλος της Βουλής περισσότερο από δύο φορές στη ζωή του ούτε

και για δύο συνεχόμενα χρόνια. Η προεδρία της Βουλής δεν ήταν μόνιμη, καθημερινά

αναλάμβανε άλλος με κλήρο και δε μπορούσε κανείς να είναι πρόεδρος πάνω από

μία φορά. Όταν η Εκκλησία συνεδρίαζε, το μέλος της πρυτανείας που ήταν πρόεδρος

εκείνη την ημέρα γινόταν επίσης πρόεδρος της Εκκλησίας.

Αυτοί οι κανονισμοί απέτρεπαν τη μονοπώληση της πολιτικής εξουσίας. Επίσης,

εξέφραζαν την αρχή πως όλοι οι αφοσιωμένοι πολίτες είχαν τα απαιτούμενα

προσόντα για να υπηρετήσουν το κράτος αναλαμβάνοντας πολιτική εξουσία, αυτός

ήταν και ο λόγος της εκλογής με κλήρο, την οποία οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν για

όλα τα πολιτικά αξιώματα που δεν απαιτούσαν ειδικά προσόντα. Εξέλεγαν με ψήφο

εκείνους τους πολίτες που ήταν αφοσιωμένοι αλλά είχαν τα απαραίτητα προσόντα

για να ασκήσουν εκτελεστική εξουσία. Αυτοί ήταν οι αξιωματούχοι, εννέα άρχοντες,

10 στρατηγοί (στρατιωτικοί ηγέτες + ύψιστα αξιώματα που σχετίζονταν με τις

υποθέσεις της πόλης – κράτους. Υπηρετούσαν για ένα έτος και είχαν δικαίωμα

επανεκλογής. Μπορούσαν να κληθούν να λογοδοτήσουν κι ο λαός αποφάσιζε εάν θα

απολυθούν ή θα θα τους επιβληθούν ποινές όπως εξορία ή θάνατος.

Ποινικές + αστικές υποθέσεις δικάζονταν από ορκωτά δικαστήρια (500 μελών ή

παραπάνω ανάλογα με τη σοβαρότητα της υπόθεσης), αντιπροσώπευαν το σύνολο

του λαού και δεν μπορούσε να ασκηθεί έφεση. Οι ένορκοι δικαστές εκλέγονταν με

κλήρο από ένα κατάλογο 6.000 πολιτών. Για να εξασφαλιστεί η συμμετοχή των

φτωχότερων πολιτών στα ορκωτά δικαστήρια το κράτος τους πλήρωνε.

Οστρακισμός ή οστρακοφορία


Μία φορά το χρόνο η Εκκλησία του Δήμου αποφάσιζε εάν θα γίνει οστρακοφορία.

Εάν ψήφιζαν υπέρ της πρότασης, τότε γινόταν μια άλλη ψηφοφορία όπου κάθε

πολίτης έγραφε το όνομα ενός συμπολίτη του πάνω σε θραύσμα αγγείου (όστρακον).

Εάν υπήρχαν πάνω από 6.000 ψήφοι εναντίον ενός τουλάχιστον πολίτη, τότε αυτός

εξοριζόταν για 10 χρόνια χωρίς να υποστεί άλλου είδους στέρηση.

Ενότητα 2.2 – ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

2.2.1 Οι πολιτικές θεωρίες ενός πολεοδόμου, και δύο ιστορικών:

Ιππόδαμος, Ηρόδοτος, Θουκυδίδης

Ιππόδαμος ο Μιλήσιος (450 π.Χ.) - (σύμφωνα με τον Αριστοτέλη): πολεοδόμος,

ήταν ο πρώτος θεωρητικός της πολιτικής, που οραματίστηκε μια ιδανική πολιτεία.

Πολιτεία του Ιππόδαμου: Μυρίανδρος, δηλ. αποτελείται από 10.000 άνδρες,

κατανεμημένους σε τρεις τάξεις: τεχνίτες, γεωργούς και πολεμιστές. Όλοι

συμμετέχουν στη συνέλευση του λαού, η οποία εκλέγει τους αξιωματούχους του

κράτους (θυμίζει την οργάνωση της Σπάρτης όπου οι περίοικοι ήταν οι τεχνίτες, οι

είλωτες δούλευαν στα κτήματα και οι Σπαρτιάτες ήταν πολεμιστές).

Ηρόδοτος (το θέμα εξετάζεται στον «περσικό διάλογο»): Συζήτηση Περσών

συνωμοτών που δολοφόνησαν το σφετεριστή του περσικού θρόνου αλλά πιστεύεται

ότι είναι μάλλον προϊόν ελληνικής πολιτικής σκέψης στα χρόνια του Ηροδότου.

Ένας συνωμότης θεωρεί πως η μοναρχία έφερε στην εξουσία έναν τύραννο και ότι

θα έπρεπε να εγκαθιδρύσουν ένα πολίτευμα δημοκρατικό όπως της Αθήνας. Ένας

άλλος συνωμότης συμφωνεί να καταργήσουν τη μοναρχία αλλά αντιτάσσεται στη

δημοκρατία λέγοντας ότι παρέχει εξουσία στον αδαή όχλο κα προτείνει την

αριστοκρατία. Ο τρίτος συνωμότης ( ο ίδιος ο Δαρείος), δέχεται την κριτική κατά της

δημοκρατίας αλλά απορρίπτει την αριστοκρατία/ολιγαρχία γιατί οδηγεί στη διαμάχη


μεταξύ των μελών της και μετά σε εμφύλιο πόλεμο και θεωρεί πως καλύτερος τρόπος

διακυβέρνησης είναι η μοναρχία, η εξουσία του καλύτερου άνδρα.

Θουκυδίδης (460 – 390 π.Χ.) : «Ιστορία» - Πολίτευμα των πέντε χιλιάδων στην

Αθήνα, τα πλήρη πολιτικά δικαιώματα περιορίζονταν στην τάξη των οπλιτών και στις

ακόμη ψηλότερες τάξεις. Θεωρούσε πως το πολίτευμα που εξισορροπούσε τα

δικαιώματα των πλουσίων (ολίγων) και των φτωχών (των πολλών), οδηγούσε σε μια

πολύ πετυχημένη πολιτική κατάσταση. Δηλαδή, ένα «μεικτό πολίτευμα» είναι το

καλύτερο. (Μπορεί η ιδέα να προήλθε από το Σπαρτιατικό πολίτευμα, το οποίο

θαυμαζόταν πολύ για την σταθερότητα του και θεωρούνταν πως συνέβαλε στην

επιτυχία της Σπάρτης στις πολεμικές αναμετρήσεις).

Στους «Νόμους» ο Πλάτωνας λέει πως η εξουσία διαφθείρει, μια μοναρχία με έναν

μόνο βασιλιά είναι ανεπιθύμητη, ενώ στη Σπάρτη αποφεύχθηκε κάτι τέτοιο με τους 2

βασιλιάδες. Και σ’ αυτήν την περίπτωση η μοναρχική εξουσία χρειάζεται να

εξισορροπείται και να ελέγχεται από τη Γερουσία, η ολιγαρχική εξουσία της οποίας

εξισορροπούνταν και ελεγχόταν από τους εφόρους. Συνεχίζει λέγοντας πως η

εξουσία των εφόρων δεν απέχει πολύ από την κυβέρνηση με κλήρο, δείχνοντας πως

θεωρούσε δημοκρατικό το θεσμό αυτό. Έτσι, το σπαρτιατικό πολίτευμα θεωρούνταν

ως ένα μείγμα μοναρχίας, ολιγαρχίας και δημοκρατίας, που κανένα απ’ αυτά τα

συστατικά δεν κατείχε την ανώτατη εξουσία αλλά ντο καθένα έλεγχε και αντιστάθμιζε

το άλλο.

2.2.2 Οι πολιτικές θεωρίες των φιλοσόφων: Σωκράτης, Πλάτων,

Αριστοτέλης

Σοφιστές (Πρωταγόρας ο Αβδηρίτης και Γοργίας ο Λεοντίνος)

Η λέξη σοφιστής μεταφράζεται πολλές φορές και ως «καθηγητής», διότι δίδασκαν

έναντι αμοιβής μια εκπληκτική ποικιλία από θέματα (ρητορική, φιλοσοφία, ιστορία,

γεωγραφία, μαθηματικά κ.λπ.). Η πολιτική θεωρία ήταν από τα κυριότερα

ενδιαφέροντά τους. Δίδασκαν πλούσιους νέους και ισχυρίζονταν πως μπορούσαν να

τους εκπαιδεύσουν για να πετύχουν στην πολιτική. Κατάφεραν πλήγμα κατά της


αριστοκρατίας με τις ιδέες τους περί απελευθέρωσης των ατόμων. Οι σοφιστές

αναγνώριζαν στο άτομο το δικαίωμα να αμφισβητεί την αντικειμενικότητα των

πραγμάτων και να υψώνεται υπεράνω του νόμου.

Σωκράτης (469 – 399 π.Χ.) : Επέκρινε αυστηρά το αθηναϊκό δημοκρατικό πολίτευμα

της εποχής του. Τόνιζε πως όταν χαλούσαν τα παπούτσια πήγαινες σε ένα

μπαλωματή (τον ειδικό), όταν ταξίδευαν με πλοίο έχουν την απαίτηση να είναι

κυβερνήτης ένας επιδέξιος και έμπειρος ναυτικός. Παρόλα αυτά επιτρέπουν για τα

πολιτικά ζητήματα (που είναι τα πιο σημαντικά) να αποφασίζουν οι οποιοδήποτε,

όποιες κι αν είναι οι γνώσεις τους και τα προσόντα τους. Αυτή ήταν η κριτική του

Σωκράτη για τις εκλογές με κλήρο αλλά και για τις πολιτικές αποφάσεις που έπαιρνε

η συνέλευση του δήμου, που όλοι οι πολίτες είχαν ίση ψήφο, ακόμη κι αν οι φυσικές

τους ικανότητες και η παιδεία τους ήταν άνισες.

Σημαντικότερη συμβολή του Σωκράτη στην πολιτική θεωρία είναι ο ισχυρισμός του

ότι η πολιτική είναι μέρος της ηθικής. Πίστευε πως η φιλοσοφία πρέπει να

ενδιαφέρεται για τον ορθό τρόπο ζωής, για τα θέματα όπως αυτό του ύψιστου

αγαθού στο οποίο πρέπει να στοχεύει ο άνθρωπος και η επιλογή μιας πολιτικής

δομής ήταν πάνω απ’ όλα μια ηθική επιλογή.

Μια δίκαιη κοινωνία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για μια δίκαιη ζωή.

Στόχος της πολιτικής => καλή και ενάρετη ζωή των πολιτών

Πλάτων (427 – 347 π.Χ.) : «Το ιδανικό κράτος»

Στην «Πολιτεία» παρουσιάζει το ιδανικό πολίτευμα καθώς και τα τέσσερα εκείνα

πολιτεύματα που είναι κατώτερα από το ιδανικό και τα οποία είναι:

1) το τιμοκρατικό ή τιμαρχικό (Σπάρτη και πόλεις της Κρήτης)

2) το ολιγαρχικό

3) το δημοκρατικό

4) το δεσποτικό (τυραννικό)

1) Τιμοκρατικό ή τιμαρχικό Θεωρούσε πως το κράτος της Σπάρτης και της Κρήτης κυβερνούνταν με βάση

το εισόδημα.


Επικροτεί τον διαχωρισμό των τάξεων, σύμφωνα με τον οποίο η μάχιμη τάξη

απείχε από το εμπόριο, τη καλλιέργεια γης ή τη χειροτεχνία για να αφοσιωθεί

πλήρως στον πόλεμο και τη στρατιωτική εκπαίδευση.

Κατηγορεί όμως τα κράτη αυτά γιατί δεν ασχολούνται με την καλλιέργεια του

πνεύματος και το χειρότερο πως οι πολίτες τους είναι τελικά φιλάργυροι και

συσσωρεύουν πλούτο ο καθένας για τον εαυτό του, παρόλο που δειπνούν σε

κοινά συσσίτια, δίνοντας την εντύπωση πως είναι ίσοι και περιφρονούν την

ιδιωτική περιουσία.

Τέτοιου είδους πολιτεύματα είναι κράμα καλού ή κακού, όπου το κυρίαρχο

είναι η επιθυμία για υπεροχή και η επιδίωξη προσωπικής τιμής.

2) Ολιγαρχία Με τον όρο αυτό εννοούσε το πολίτευμα που θα μπορούσε ακριβέστερα να

ονομαστεί «πλουτοκρατία», δηλαδή εξουσία των πλουσίων.

Η πολιτικής εξουσία είναι προνόμιο αυτών που έχουν περιουσία ενώ οι

φτωχότεροι δε μπορούν να κατέχουν δημόσια αξιώματα. Ανάλογα με το

μέγεθος της περιουσίας τους, αυτοί που είχαν πολιτικά δικαιώματα ήταν

περισσότεροι ή λιγότεροι στον αριθμό.

Αρνητικά: - χάριζε πολιτική εξουσία όχι με βάση την πραγματική αξία του ατόμου

αλλά με βάση τον πλούτο του

- διαιρεί την κοινωνία σε δύο αντίθετες ομάδες, των πλουσίων και των

φτωχών. Αυτό αποδυναμώνει το κράτος στον πόλεμο, διότι αν

οπλίσουν τους φτωχούς θα γίνει επανάσταση, ενώ αν προσπαθήσουν

να πολεμήσουν οι ίδιοι, θα διαπιστώσουν πως είναι πολύ λίγοι.

- Η άνιση κατανομή του πλούτου σε τέτοιου είδους κοινωνίες οδηγεί στη

δημιουργία επαιτών και εγκληματιών

3) Δημοκρατία Παρέχει πολιτική ελευθερία. Πολιτική ελευθερία και ελευθερία του λόγου είναι

διαδομένες παντού.

Όλοι ζουν όπως θέλουν. Κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να ασκεί καμία

εξουσία και ούτε είναι υποχρεωμένος να υποτάσσεται σε καμία εξουσία εάν

δε του αρέσει. Οι άνθρωποι είναι ανεκτικοί, ώστε είναι εντελώς αδιάφοροι για

τη ζωή που έκανε κάποιος πριν ασχοληθεί με την πολιτική, δίνοντας αξιώματα

σε οποιονδήποτε αποκαλεί τον εαυτό φίλο του λαού.


Η δημοκρατία είναι μια ευχάριστη μορφή αναρχίας και με αρκετή ποικιλία που

επιβάλλει μια περίεργη ισότητα: αυτοί που συνεισφέρουν λίγο στο κράτος και

αυτοί που συνεισφέρουν πολύ θεωρούνται ίσοι.

4) Τυραννία Η εξουσία ενός απόλυτου δυνάστη. Θεωρεί αυτός ο δυνάστης πως θα πρέπει

να απαλλαγεί από τον οποιοδήποτε έχει ανεξαρτησία, ώστε να μπορεί να μιλά

και τον επικρίνει. Υποπτεύεται όλους όσους είναι θαρραλέοι, υψηλόφρονες,

έξυπνοι ή πλούσιοι και κάνει σχέδια για να απαλλαγεί απ’ αυτούς. Ζει με

ανθρώπους που είτε τον μισούν είτε είναι άχρηστοι, κόλακες κ.λπ. κυβερνά με

τη βία και χρειάζεται ισχυρή σωματοφυλακή. Επειδή έχει αφοπλίσει τους

πολίτες, οι μόνοι που εμπιστεύεται είναι οι ξένοι για τη σωματοφυλακή του.

Προκειμένου να τους πληρώσει και για τις δικές του προσωπικές σπατάλες, ο

τύραννος καταφεύγει στα θησαυροφυλάκια των ναών κι επιβάλλει σκληρούς

φόρους στους πολίτες, που ζουν σε συνθήκες δουλείας.

Το Ιδανικό Κράτος

Ιδανική δομή της κοινωνίας η αρχή του καταμερισμού της εργασίας. Ο κάθε

άνθρωπος θα πρέπει να εκτελεί το έργο για το οποίο είναι κατάλληλος και να διαθέτει

την επιδεξιότητα να εκτελεί μόνο αυτό.

Παραγωγοί: η κοινωνία θα πρέπει νε έχει μια παραγωγική τάξη (γεωργούς, τεχνίτες

κ.α.) μαζί μ’ αυτούς που παρέχουν υπηρεσίες (καταστηματάρχες, έμποροι κ.α.)

Φύλακες: ξεχωριστοί τάξη ειδικευμένων στρατιωτικών που αφοσιώνονται μόνο στον

πόλεμο και τη στρατιωτική εκπαίδευση. Θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν την εξουσία

τους για το καλό της κοινωνίας και χρειάζεται να υποβληθούν σε ειδική και

προσεκτική εκπαίδευση και να ζουν με ιδιαίτερο τρόπο. Ενώ οι παραγωγοί θα είχαν

ιδιωτική περιουσία και οικογένεια, οι φύλακες δε θα μπορούσαν να είχαν ούτε το ένα

ούτε το άλλο, έτσι ώστε να μη παραμελούν τα καθήκοντά τους επιδιώκοντας πλούτο.

Οι φύλακες δε θα νυμφεύονται αλλά θα πρέπει να είχαν γυναίκες από κοινού. Στο

ιδανικό κράτος του Πλάτωνα δε θα υπήρχαν μόνο άνδρες φύλακες αλλά και γυναίκες.

Στη τάξη των φυλάκων θα πρέπει να υπάρχει ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Η ευγονική του Πλάτωνα έλεγε πως τα καλύτερα παιδιά χρειάζονται τους

κατάλληλους γονείς επομένως οι επαφές μεταξύ ανδρών και γυναικών θα τελούνταν

υπό αυστηρό έλεγχο.


Άρχοντες: αυτοί που θα έλεγχαν και θα έπαιρναν τις αποφάσεις και είχαν την

αναγκαία εκπαίδευση και τα απαραίτητα προσόντα ήταν οι φιλόσοφοι. Η Τρίτη,

λοιπόν, η άρχουσα τάξη ήταν οι «άρχοντες» κι ονομάστηκαν από τους μελετητές

βασιλείς – φιλόσοφοι.

Όλοι οι φύλακες θα είχαν την ίδια μόρφωση μέχρι την ηλικία των 20 ετών, τότε θα

υποβάλλονταν σε εξετάσεις και δοκιμασίες για να επιλεγούν αυτοί οι οποίοι είναι

κατάλληλοι για να εκπαιδευτούν ως άρχοντες. Οι άρχοντες ύστερα από πολυετή

εκπαίδευση θα αναδεικνύονταν σε φιλοσόφους. Μόνο τότε θα ήταν άξιοι να

κυβερνήσουν το ιδανικό κράτος.

Το ιδανικό κράτος της «Πολιτείας» έγινε αντικείμενο έντονης κριτικής, διότι δεν

εγγυάται καμία ελευθερία ή ισότητα και τοποθετεί το υποτιθέμενο καλό του

κοινωνικού συνόλου πάνω από την ευτυχία του ατόμου. Η κυριότερη όμως κριτική

είχε να κάνει με τις μεγάλες εξουσίες που δίνονταν στους άρχοντες, που αυτές

οδηγούν στη διαφθορά της εξουσίας και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα.

Αυτή η αδυναμία αναγνωρίστηκε από τον Πλάτωνα και στους «Νόμους» αποδέχτηκε

ότι αφού η εξουσία διαφθείρει, η απόλυτη μοναρχία δεν είναι επιθυμητή.

Οι Νόμοι διαφέρουν από την Πολιτεία, εδώ δεν υπάρχει ο ουτοπισμός της Πολιτείας

και το ύφος είναι απαισιόδοξο. Οι Νόμοι μιλούν για την ίδρυση μιας νέας πόλης στην

Κρήτη, και αναπτύσσουν με μεγάλη λεπτομέρεια τους νόμους που θα χρειαστεί το

νέο κράτος, αλλά κι εδώ είναι αυστηρά ρυθμισμένο που θεωρήθηκε καταπιεστικό.

Για τον Πλάτωνα αυτό ήταν το δεύτερο σε σειρά προτίμησης ιδανικό κράτος (μετά το

ιδανικό κράτος της Πολιτείας), δηλαδή ένα κράτος οικοδομημένο πάντα με βάση τη

δικαιοσύνη και τη λογική, αλλά που αναγνώριζε τις αδυναμίες και τις ατέλειες του

ανθρώπινου γένους.

Αριστοτέλης (384 – 322 π.Χ.) : Η πολιτική θεωρία του Αριστοτέλη:

«Αθηναίων Πολιτεία» (γράφτηκε από ένα μέλος ή από μέλη της σχολής του

Αριστοτέλη (του Λυκείου) και όχι από τον ίδιο το δάσκαλο, αυτό καταδεικνύει πως ο

Αριστοτέλης εισήγαγε πρώτος την ομαδική έρευνα).

Κατέταξε την πολιτική στις «πρακτικές επιστήμες», μαζί με την ηθική, διότι πίστευε

πως ο στόχος της πολιτικής ταυτίζεται μ’ αυτόν της ηθικής, δηλαδή με την επίτευξη

της ευημερίας του ανθρώπινου γένους.


Ο Αριστοτέλης ακολούθησε το Σωκράτη και τον Πλάτωνα, οι οποίοι πίστευαν πως η

πολιτική είναι μέρος της ηθικής, δηλαδή της μελέτης του καλύτερου τρόπου

διαβίωσης των ανθρώπων.

Πολιτική Θεωρία:

Οι άνθρωποι από τη φύση τους είναι κοινωνικά όντα και δεν μπορούν να ζήσουν από

μόνα τους, χρειάζεται να ζουν μέσα σε κοινότητες => Η μικρότερη ανθρώπινη

κοινότητα είναι η οικογένεια (οίκος) και η αμέσως επόμενη το χωριό (κώμη). Ενώ

αυτές επαρκούν για να ζήσει κανείς (ζην), απαιτούνται οι πόροι μιας μεγαλύτερης

κοινότητας για να ζει κανείς καλά (ευ ζην). Η πόλις είναι αρκετά μεγάλη, ώστε να

παρέχει αυτάρκεια στους ανθρώπους και να παρέχει την ευκαιρία να αναπτύξουν τις

ικανότητές τους και να πραγματοποιήσουν τις φιλοδοξίες τους. Επομένως, η

καλύτερη πολιτική κοινότητα αλλά και η καλύτερη κοινότητα για το ίδιο το άτομο είναι

η πόλις.

Αριστοτέλης => ρεαλιστής, σταθερό του κριτήριο η λογική του κοινού ανθρώπου.

Πίστευε στο «παν μέτρον άριστον». Επίσης, ήταν συντηρητικός στις ιδέες του και

δικαιολογούσε πολλά αρνητικά όπως την κατώτερη θέση της γυναίκας και την

ύπαρξη δούλων. Αποδέχτηκε την ποικιλία και τον πλουραλισμό των πολιτειακών

δομών και αναγνώρισε «ότι διαφορετικά είδη κοινοτήτων μπορούν να επιλέξουν

διαφορετικά πολιτεύματα».

Θεωρίες: Ολιγαρχία => εξουσία όχι των αρίστων αλλά των πλουσίων

Δημοκρατία => εξουσία όχι του συνόλου του λαού αλλά των φτωχών μόνο

Σε μια ακραία ολιγαρχία οι πλούσιοι θα κυβερνήσουν για το δικό τους συμφέρον, με

σκοπό να αυξήσουν τον πλούτο και τη δύναμή τους και θα προσπαθήσουν να έχουν

τους φτωχούς κάτω από την εξουσία τους.

Σε μια ακραία δημοκρατία οι φτωχοί θα επιδίωκαν να αφαιρέσουν από τους

πλούσιους την περιουσία τους.

Τέτοιες διαφορές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πολιτική σύγκρουση και εμφύλιο

πόλεμο.

Υποστήριξε:



Ένα πολίτευμα τι οποίο απέφευγε τα άκρα και μπορούσε να είναι σταθερό. Το

αποκάλεσε πολιτεία (μεταφράζεται ως συνταγματική κυβέρνηση). Περιγράφεται ως

μετριοπαθής ολιγαρχία ή περιορισμένη δημοκρατία.

Πολίτης με πλήρη δικαιώματα και καθήκοντα: συμμετέχει στις πολιτικές και

δικαστικές αποφάσεις και κατέχει δημόσια αξιώματα.

Πολίτης με περιορισμένα καθήκοντα και δικαιώματα: μπορεί να συμμετέχει στις

πολιτικές αποφάσεις αλλά αποκλείεται από τα δημόσια αξιώματα.

Λαός: πρέπει να έχει τη δύναμη να εκλέγει τους αξιωματούχους του κράτους και να

τους καλεί να λογοδοτήσουν (κάτι τέτοιο επιβάλλει αυστηρούς περιορισμούς στην

ολιγαρχία), αλλά τα δημόσια αξιώματα να περιορίζονται σ’ αυτούς που διαθέτουν

περιουσία (κάτι τέτοιο αποτελεί τεράστιο εμπόδιο στη δημοκρατία).

Ένα τέτοιο πολίτευμα φαίνεται παρόμοιο μ’ αυτό του Θουκυδίδη.

Μπορούμε να θεωρήσουμε τον Αριστοτέλη υποστηρικτή του μεικτού πολιτεύματος.

Περίληψη 2ο Κεφάλαιο_Β_ΕΛΠ 10

Documents

Transcript of Περίληψη 2ο Κεφάλαιο_Β_ΕΛΠ 10