Η Γαλλική Επανάσταση και η Ναπολεόντεια περίοδος (1789-1815)

Διδακτικοί στόχοι• Να κατανοήσουμε τις μεταβολές που επέφερε στη

γαλλική κοινωνία ο Διαφωτισμός.• Να γνωρίσουμε την πολιτική, οικονομική και κοινωνική

δομή της Γαλλίας πριν από την Επανάσταση, κατά τη διάρκειά της και μετά απ’ αυτήν.

• Να εκτιμήσουμε τις συνέπειες της Γαλλικής Επανάστασης για την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια ιστορία.

• Να προσδιορίσουμε τις αιτίες αντίδρασης των ευρωπαϊκών χωρών κατά της Ναπολεόντειας εκστρατείας και τις συνέπειές της για τους βαλκανικούς λαούς και ιδιαίτερα για τους Έλληνες.

α. Η Γαλλία σε κρίσηΚοινωνική ένταση και πολιτική αμφισβήτηση

Διδακτική αφόρμηση Αναγκαία διευκρίνιση: Οι Τρεις

Τάξεις είναι τεχνικός νομικός όρος της εποχής και με τη σύγχρονη έννοια του όρου η Τρίτη Τάξη περιλάμβανε πολλές τάξεις (λαϊκή, μεσαία και ανώτερη), ενώ αντίθετα οι ανώτεροι κληρικοί και οι ευγενείς ανήκαν ουσιαστικά στην ίδια τάξη.

• Ποια συμπεράσματα βγάζετε για την κοινωνική διαστρωμάτωση και τις σχέσεις των κοινωνικών τάξεων στη Γαλλία του 18ου αι., από την εικόνα;

Οι τρεις κοινωνικές τάξεις στη Γαλλία Ένας χωρικός μεταφέρει στους ώμους τον έναν ευγενή και ένα κληρικό. Γκραβούρα εποχής

Τι είναι η Τρίτη Τάξη Το σχέδιο αυτού του δοκιμίου

είναι απλό. Έχουμε τρεις ερωτήσεις να κάνουμε στον εαυτό μας. 1. Τι είναι η Τρίτη Τάξη; Τα πάντα. 2. Τι ήταν μέχρι σήμερα στον πολιτικό τομέα; Τίποτα. 3. Τι ζητάει; Να γίνει κάτι. Ποιος θα τολμούσε να ισχυριστεί ότι η Τρίτη Τάξη δεν περικλείει μέσα της όλα εκείνα που χρειάζονται για να σχηματιστεί ένα τέλειο έθνος; Είναι ο δυνατός και θαρραλέος άνδρας που το ένα του χέρι είναι ακόμη αλυσοδεμένο. Αν καταργούσαμε τους προνομιούχους, το έθνος δε θα έχανε τίποτε, απεναντίας θα κέρδιζε. Επομένως τι είναι η Τρίτη Τάξη; Το παν, αλλά ένα παν περιορισμένο και καταπιεσμένο. Τι θα γινόταν χωρίς τους προνομιούχους; Το παν, αλλά ένα παν ελεύθερο και ακμαίο. Τι δε θα μπορούσε να γίνει χωρίς αυτήν, όλα θα βάδιζαν καλύτερα χωρίς τους άλλους.

Αβάς Σεγιές, Τι είναι η Τρίτη Τάξη (1789)

• Πως αξιολογεί την Τρίτη Τάξη στο δοκίμιό του «Τι είναι η Τρίτη Τάξη» ο Αβάς Σεγιές;

• Ποιες επιδράσεις από το κίνημα του Διαφωτισμού φαίνονται στο απόσπασμα; Πως ορίζεται το

έθνος;

Χαρακτηριστικά γαλλικής κοινωνίας• Αδυναμία ριζικού μετασχηματισμού (οικονομικού και

κοινωνικού) κατά τον 18ο αι.• Αριστοκρατικός και φεουδαρχικός χαρακτήρας

κοινωνικών δομών Γνωρίσματα αριστοκρατίας• Απροθυμία προσαρμογής στα νέα δεδομένα • Έλεγχος κρατικής μηχανής• Παρεμπόδιση ελεύθερης οικονομικής δράσης Συνέπειες• Αδυναμία πρόσβασης αστικής τάξης στην εξουσία παρά

την οικονομική της ισχύ• Δυσαρέσκεια στα λαϊκά στρώματα των πόλεων και στους

αγρότες λόγω του πληθωρισμού και της υψηλής φορολογίας, ιδιαίτερα από το 1760 και εξής.

Οικονομικές δυσχέρειες• Αγροτικός

χαρακτήρας οικονομίας

• Καθήλωση στη βιοτεχνική παραγωγή

• Αδυναμία εκβιομηχάνισης Αύξηση ελλείμματος λόγω κακοδιαχείρισης της Αυλής και πολέμων

• Αντίδραση ευγενών στις προτάσεις εξυγίανσης των Τυργκό και Νεκέρ επί Λουδοβίκου ΙΣΤ΄

• Παύση του Νεκέρ από τη θέση του υπουργού Οικονομικών

• Επιδείνωση κρίσης λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών (1785-1789)

• Εκτόξευση τιμής ψωμιού

Λουδοβίκος ΙΣΤ΄και Μαρία Αντουανέτα

β. Η έκρηξη της Επανάστασης (1789)Η σύγκληση των Γενικών Τάξεων

• Η σύνθεση των Γενικών Τάξεων το 1789. Οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τάξης είναι στην πλειοψηφία τους αστοί, υπάρχουν όμως και μερικοί ευγενείς, όπως ο Μιραμπώ. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν περιλαμβάνεται κανένας εργάτης ή αγρότης.

• Επαναφορά Νεκέρ στην πολιτική σκηνή

• Πρόταση σύγκλησης Γενικών Τάξεων με στόχο την έγκριση νέων φόρων.

• Ελαφρά πλειοψηφία Τρίτης Τάξης -Αντίδραση στην ανακοίνωση της πρόθεσης

• Αυτοανακήρυξη αντιπροσώπων της σε Εθνική Συνέλευση με απαραβίαστα μέλη (εκπροσώπηση του 98% του γαλλικού λαού)

• Άρνηση αναγνώρισης από τον Λουδοβίκο ΙΣΤ΄

Όρκος Σφαιριστηρίου 20 Ιουνίου 1789

• Ζ.Λ. Νταβίντ Ο Όρκος Σφαιριστηρίου

• Επιτακτικό αίτημα ψήφισης Συντάγματος

• Προσχώρηση κληρικών και ευγενών

• Μετατροπή σε Συντακτική Συνέλευση

Η Αίθουσα του Σφαιριστηρίου ως μουσειακός χώρος

σήμερα

Το τέλος του Παλαιού Καθεστώτος• Ένοπλη αντίδραση

βασιλιά στις Βερσαλλίες

• Απάντηση του λαού, η εξέγερση της 14ης Ιουλίου με το σύνθημα ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη

• Άλωση Βαστίλλης, προπύργιου του απολυταρχισμού

Πορεία οπλισμένων γυναικών προς τις Βερσαλλίες εναντίον του Λουδοβίκου (5 Οκτωβρίου 1789),

Γκραβούρα εποχής. Παρίσι, Μουσείο, Καρναβαλέ.

Μετάδοση εξέγερσης στις επαρχίεςΟργάνωση εθνοφυλακής

Λεηλασία περιουσίας ευγενών

Γκραβούρα εποχής. Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη.Τι καταστρέφει ο λαός στην εικόνα;

Εργασίες Συντακτικής Συνέλευσης

• 4 Αυγούστου 1789:κατάργηση προνομίων

• 26 Αυγούστου 1789: Ψήφιση Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη

• Αναγκαστική επικύρωση από το βασιλιά και υποχρεωτική εγκατάσταση του ιδίου στο Παρίσι, υπό τον έλεγχο των επαναστατών.

γ. Η συνταγματική μοναρχία• Διαμόρφωση τριών ιδεολογικών τάσεων στα πλαίσια

της Εθνικής Συνέλευσης, ανάλογα με τη θέση τους στην αίθουσα συνεδριάσεων: δεξιά, αριστερά, κέντρο.

• Συνέχεια πολιτικής αντιπαράθεσης σε εφημερίδες και Λέσχες.

• Ριζοσπαστικά αιτήματα που δεν πραγματώθηκαν με το βραχύβιο Σύνταγμα του 1791

• Καθορισμός πολιτεύματος συνταγματικής μοναρχίας, στη βάση της διάκρισης των εξουσιών.

• Φαλκίδευση ισότητας πολιτών: πολιτικά δικαιώματα μόνο στους έχοντες και κατέχοντες.

• Γενική αποτίμηση: Προσπάθεια συμβιβασμού αντίρροπων δυνάμεων

Οι Πεδινοί της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης

δ. Η πορεία προς τη Δημοκρατία και η ριζοσπαστική Επανάσταση

Ανάδειξη Νομοθετικής Συνέλευσης από τις εκλογές του 1791

Ποιοι φαίνεται να επικρατούν σε αυτήν τη Νομοθετική Συνέλευση;

Δυσκολίες και προσκόμματα στο έργο της Συνέλευσης

• Αντεπαναστατικές εστίες ευγενών, εντός και εκτός Γαλλίας

• Αυστρία και Πρωσία στο πλευρό του Γάλλου μονάρχη

• Ένοπλη ετοιμότητα λαϊκών μαζών λόγω του οικονομικού αδιεξόδου

• Πίεση αβράκωτων για καθαίρεση βασιλιά

«Αβράκωτοι ταΐζουν την Ευρώπη με τον άρτον της Ελευθερίας» Ποια κοινωνική τάξη και κυρίως ποια ομάδα της, πιστεύετε πως

χαρακτηριζόταν «αβράκωτοι»;

Έκρηξη πολέμου με την Αυστρία και την Πρωσία το 1792

10 Αυγούστου 1792 Εξέγερση λαού Παρισιού

• Η κατάληψη των ανακτόρων του Κεραμεικού, στη δεξιά όχθη του Σηκουάνα, από το λαό (10 Αυγούστου 1792). Γκραβούρα εποχής. Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη

• Ξέρετε αν υπάρχει τοποθεσία με το ίδιο όνομα στην πατρίδα μας; Μπορείτε να σκεφθείτε πως προέκυψε;

Μέτρα Νομοθετικής Συνέλευσης

• Αργία και έκπτωση Λουδοβίκου ΙΣΤ΄• Ανάθεση εκτελεστικής εξουσίας στον

Δαντόν• Θέσπιση καθολικής ψηφοφορίας• Κήρυξη Γαλλίας σε κατάσταση

κινδύνου

Δαντόν, ένας από τους μετριοπαθείς ηγέτες της Επανάστασης. Μερικά από τα συνθήματά του:

-Τόλμη, περισσότερη τόλμη, πάντοτε τόλμη και η πατρίδα έχει σωθεί.

- Απαιτώ να μη χύνεται άδικα το αίμα των ανθρώπων.

Σωτηρία Επανάστασης χάρη στη νίκη στο Βαλμύ (Σεπτέμβριος 1792)

• Ανάδειξη Συμβατικής Συνέλευσης με εκλογές

• Κατάργηση μοναρχίας

• Εγκαθίδρυση δημοκρατίας

• Φυλάκιση και εκτέλεση βασιλιά το 1793

Η εκτέλεση του Λουδοβίκου ΙΣΤ' στη γκιλοτίνα

Μαρά, ένας αδιάλλακτος επαναστάτης

• Ο Μαρά συνέβαλε με την αρθρογραφία του στην καταδίκη και εκτέλεση του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΣΤ΄, το 1793 και αναδείχτηκε σε ηγετική μορφή της "Επιτροπής για Επαγρύπνηση της Κομμούνας".

• Αντιπερισπασμός ευρωπαϊκών δυνάμεων με επικεφαλής την Αγγλία

• Φιλοβασιλικές εξεγέρσεις στο εσωτερικό• Λήψη έκτακτων μέτρων με τη στήριξη των

Ορεινών• Συγκρότηση Επιτροπών • Λήψη οικονομικών μέτρων υπέρ του λαού• Σχηματισμός Επαναστατικής Κυβέρνησης

υπό τον Ροβεσπιέρο, επικεφαλής της Επιτροπής Δημόσιας Σωτηρίας

Ροβεσπιέρος, ο "αδιάφθορος" της Γαλλικής Επανάστασης: "Ο ναός της ελευθερίας πρέπει να ξανακτισθεί στα θεμέλια της δικαιοσύνης και της ισότητας".

Στόχος: η επιβολή ριζοσπαστικής Επανάστασης

Περίοδος Τρομοκρατίας

• Εξόντωση αντιπάλων με συνοπτικές διαδικασίες

• Κατάργηση χριστιανικής θρησκείας

• Καθιέρωση λατρείας Υπέρτατου Όντος

• "Ο μεγάλος τρόμος". Γκραβούρα εποχής. Παρίσι, Μουσείο Καρναβαλέ

• Αντιδράσεις αστών-Δημιουργία σφοδρής αντιπολίτευσης

• Σύλληψη και εκτέλεση Ροβεσπιέρου το 1794 με απόφαση της Συνέλευσης

ε. Το τέλος της Επανάστασης• 1789 Επικράτηση

Δημοκρατίας και φιλελευθερισμού αστικής τάξης

• Ψήφιση νέου Συντάγματος με αντιβασιλικό και μετριοπαθή χαρακτήρα

• Αποκατάσταση αστικών αξιών• Δικαίωμα ψήφου στους

εύπορους• Άσκηση Νομοθετικής εξουσίας:

Βουλή (500 μέλη) και Γερουσία (250)

• Άσκηση εκτελεστικής εξουσίας: Πενταμελές Διευθυντήριο-εκπροσώπηση αστών

• Ισχυροποίηση-διεκδικήσεις στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι

• Κύριος εκφραστής: ο στρατηγός Ναπολέων Βοναπάτρης (1769-1821)

Μέγας Ναπολέων

• Διάκριση στην καταστολή της βασιλικής αντεπανάστασης του 1793

• Διπλωματική επιτυχία: η Συνθήκη του Καμποφόρμιο(1797) με την Αυστρία

• Αναγνώριση γαλλικής κυριαρχίας σε ιταλικά και αυστριακά εδάφη

• Παραχώρηση Επτανήσων στη Γαλλία από τη Βενετία

Η υπογραφή της Συνθήκης του Καμποφόρμιο

Η Κεντρική Ευρώπη μετά την Συνθήκη του Κάμπο-Φόρμιο

Εκστρατεία Ναπολέοντα στην Αίγυπτο 1798Στόχος: ο περιορισμός της αποικιακής

εξάπλωσης των Άγγλων

Νίκη στη μάχη των Πυραμίδων κατά των Μαμελούκων

Η σημαία ενός από τα ελληνικά τάγματα που συμμετείχαν στην εκστρατεία του Ναπολέοντα κατά της Αιγύπτου (1797- 98), Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Υποψιάζεστε γιατί συμμετείχαν Έλληνες εθελοντές στην εκστρατεία αυτή;

Μαμελούκοςhttp://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CE%BC%CE%B5%CE%BB%CE%BF%CF%8D%CE%BA%CE%BF%CE%B9

Καταστροφή γαλλικού στόλου από τον αγγλικό υπό τον Νέλσον, στο Αμπουκίρ (1798)

• Επιστροφή του Ναπολέοντα στη Γαλλία λόγω ταραχών

• Ανατροπή Διευθυντηρίου• Συγκρότηση τριμελούς Υπατείας

με προεξάρχοντα τον ίδιο• Κήρυξη τέλους Επανάστασης

στ. Η Εποχή του Ναπολέοντα (1799-1815)

• Ύπατος (1799-1804) και αυτοκράτορας (1804-1815)

• Κατάληψη γειτονικών εδαφών• Εκστρατεία στην Αίγυπτο (1798-1801)• Πρόθεση απόβασης στην Αγγλία Νικηφόρα

αντιμετώπιση αντιγαλλικών συνασπισμών• Αρχή του τέλους: εκστρατεία 1812 στη Ρωσία• Ήττα στη Λειψία (1813) και στο Βατερλό (1815)• Εξορία και θάνατος Ναπολέοντα το 1821, στην

Αγία Ελένη.

Ο Ναπολέων διαβαίνει τις Άλπεις, έργο του Νταβίντ, Μουσείο του Φρουρίου Μαλμαιζόν.

Η μάχη της Λειψίας Α. Ι. Τσάουερβάιντ

Η μάχη του Βατερλώ (Βέλγιο) Ουίλιαμ ΣάντλερΠοιο είναι το μεταφορικό νόημα της φράσης;

Άποψη της πόλης και του νησιού της Αγίας Ελένης (Νότιος Ατλαντικός Ωκεανός) κατά την εποχή ιδιοκτησίας της Εταιρίας των Ανατολικών Ινδιών σε γκραβούρα του 1790

• Επαναφορά απολυταρχίας στην Ευρώπη• Καθιέρωση αρχών ισορροπίας δυνάμεων και

νομιμότητας• Καθορισμός ισχύος Μεγάλων Δυνάμεων στο

παγκόσμιο γίγνεσθαι• Εξασθένιση Γαλλίας• Διαίρεση Ευρώπης σε τρεις ζώνες επιρροής

(αυστριακή, ρωσική, πρωσική)• Αναγνώριση Αγγλίας ως παγκόσμιας δύναμης• Καθορισμός status quo εναρμονισμένου με τις

αποφάσεις του Συνεδρίου της Βιέννης, το 1815

Το συνέδριο της Βιέννης

Χάρτης της Ευρώπης μετά το Συνέδριο της Βιέννης

ζ. Ο χαρακτήρας και το έργο της Επανάστασης

• Ανατρεπτικός και διαχρονικός ο ρόλος της Επανάστασης σε όλες τις εκφάνσεις του βίου

Στην πολιτική• Αρχή λαϊκής κυριαρχίας-δικαίωμα ψήφου• Θεσμός Λεσχών, μετέπειτα πολιτικών κομμάτων• Κατοχύρωση θεμελιωδών δικαιωμάτων• Νοηματοδότηση του όρου πολίτης• Θέσπιση Αστικού Δικαίου (Ναπολεόντειος Κώδικας, 1804)• Πρωταγωνιστικός ρόλος μαζών στις ιστορικές εξελίξεις• Ρόλος τύπου στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης• Ανάδυση έννοιας Έθνους ως πηγής εξουσίας, ενοποιητικού

παράγοντα και μοχλού εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων• Δημιουργία εθνικού στρατού, ως φορέα εθνικής και κοινωνικής

συνείδησης

Γάλλοι πατριώτες τραγουδούν τη Μασσαλιώτιδα.Γκραβούρα εποχής. Παρίσι. Εθνική Βιβλιοθήκη.

Στην οικονομία και στην κοινωνία• Άμβλυνση ανισοτήτων• Κατάργηση φεουδαρχικών δικαιωμάτων• Δήμευση περιουσίας ευγενών και

Εκκλησίας υπέρ των ασθενεστέρων• Δωρεάν και υποχρεωτική εκπαίδευση• Ίδρυση επιστημονικών Ινστιτούτων• Διαφύλαξη πολιτιστικής κληρονομιάς με

την ίδρυση Μουσείων• Θεσμοθέτηση ανεξιθρησκίας• Χωρισμός Εκκλησίας-Κράτους

Το Μουσείο του Λούβρου

Συγκριτική αποτίμηση Γαλλικής Επανάστασης με την Ένδοξη Αγγλική

Επανάσταση και την Αμερικανική• Παρά τις

υπαναχωρήσεις της, πιο ριζοσπαστική, αποτελεσματική και διαχρονική στις επιρροές της.

• Όχι μόνο πολιτικός αλλά και κοινωνικός χαρακτήρας διεκδικήσεων και κατακτήσεων.

η. Οι επιδράσεις στον ελληνικό και βαλκανικό χώρο

• Απογοήτευση Ελλήνων από τους Ρώσους (Ρωσοτουρκικοί πόλεμοι επί Αικατερίνης Β΄)

• Στροφή στο Ναπολέοντα και τη Γαλλία• Θρίαμβος Γαλλικής Επανάστασης• Δυναμική παρουσία Ναπολέοντα στη

Μεσόγειο• Ενθουσιώδης υποδοχή Γάλλων στα

Επτάνησα (1797)

Το δένδρο της Ελευθερίας μεταφυτεύεται στα Επτάνησα

Στην πραγματικότητα• Επεκτατικές βλέψεις Ναπολέοντα στην

Οθωμανική Αυτοκρατορία• Αποστολή πρακτόρων για ξεσηκωμό του

υπόδουλου ελληνισμού• Ελπίδες Ρήγα και Αδαμάντιου Κοραή• Διάψευση μετά την αγγλογαλλική Συνθήκη της

Αμιένης (1802)• Αλλαγή πολιτικής Ναπολέοντα Προστασία

Οθωμανικής Αυτοκρατορίας• Συνειδητοποίηση ανάγκης να στηριχτούν στις

δικές τους δυνάμεις

Γελοιογραφία για τη Συνθήκη της Αμιένης

Θέματα για συζήτηση• Ποια είναι τα αίτια και ποιες οι ειδικές συνθήκες

που εξηγούν την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης, το 1789;

• Αφού διαβάσετε το απόσπασμα από τη Διακήρυξη, να διακρίνετε σ’αυτό επιδράσεις από τους πολιτικούς φιλοσόφους του Διαφωτισμού. Ποιες βασικές αρχές και των σύγχρονων δημοκρατικών πολιτευμάτων κατοχυρώνονται;

• Μαρτυρεί κάτι σήμερα η διάταξη στο χώρο των κοινοβουλευτικών μας εκπροσώπων για την ιδεολογική τους τοποθέτηση;

• Σε ποιον ιδεολογικό χώρο τοποθετείτε τον Μαρά από το απόσπασμα της εφημερίδας του που παρατίθεται στο σχολικό βιβλίο; Ποια τάξη φαίνεται να υπερασπίζεται;

• Αφού διαβάσετε το απόσπασμα από το λόγο του Ροβεσπιέρου και του Μπρισσό «Ο προβληματισμός για τον πόλεμο», να διαγνώσετε την τοποθέτηση και τις προθέσεις τους.

Διαβάστε τα αποσπάσματα-επιστολές από «Το όνειρο του πρωτομάστορα Νικήτα» του Άρη Φακίνου και απαντήστε στις ερωτήσεις που

ακολουθούν.Προς τον κύριο Νικήτα Τσιάκα Εις Ιωάννινα Ηπείρου

Εν Μομπελιέ Γαλλίας 29 Αυγούστου 1789 Αγαπητέ φίλε, Δε θα παραξενευόμουν αν μου λέγατε ότι γνωρίζετε ήδη τα σημαντικά

γεγονότα που συνέβησαν τον τελευταίο καιρό στη χώρα μου. Τα νέα που ’χουν σχέση με την ελευθερία διαδίδονται πιο εύκολα εκεί που επικρατεί η σκλαβιά.

Μην περιμένετε, αγαπητέ μου φίλε, να σας εξηγήσω τι ακριβώς συμβαίνει και τι σημαίνουν όλες αυτές οι εξελίξεις. Κείνο που ξέρω είναι ότι εμείς οι Γάλλοι μοιάζουμε σήμερα με τους αλχημιστές του Μεσαίωνα: βάλαμε μια χύτρα πάνω στη φωτιά της Ιστορίας, ρίξαμε μέσα ένα σωρό ετερόκλητα στοιχεία, ανακατεύουμε και περιμένουμε να δούμε τ’ αποτέλεσμα. Ο καθένας μας το φαντάζεται διαφορετικό, ανάλογα με τη θέση που κατέχει στην κοινωνία, με την πείρα του, με τη μόρφωση ή το επάγγελμά του. Προσωπικά, πιστεύω ότι κείνο που θα βγει στο τέλος από τον αλχημιστικό μας άμβυκα θα ’ναι κάτι που κανείς μας δε θα ’χει φανταστεί ή ελπίσει. Αυτή τη στιγμή η Γαλλία θυμίζει τη γυναίκα που κοιλοπονάει: ποιος μπορεί να ξέρει τα χαρακτηριστικά του παιδιού που θα γεννηθεί;

Αυτή τη στιγμή που σας γράφω, αναρωτιέμαι πόσοι συμπατριώτες μου κάνουν στον εαυτό τους τέτοιου είδους ερωτήματα και πόσοι καταλαβαίνουν την τεράστια σημασία που μπορεί να ’χουν αυτά τα γεγονότα για τη χώρα και, αργότερα, για την υπόλοιπη Ευρώπη. Κείνο που ξέρω είναι ότι οι περισσότεροι Γάλλοι συνεχίζουν την καθημερινή τους ζωή σαν μην έχει συμβεί ή να μην έχει αλλάξει τίποτα, περιμένουν να περάσει η θύελλα, να κατασταλάξουν τα πράγματα. Μετά θ’ αποφασίσουν ποια στάση θα κρατήσουν, με ποιους θα πάνε, σε ποιο στρατόπεδο θα ενταχθούν. Αν η κατάσταση εξελιχθεί ευνοϊκά για τη βασιλική εξουσία (πράγμα κατά τη γνώμη μου απίθανο), κανείς δε θα μπορέσει να τους κατηγορήσει για το παραμικρό εφόσον δε θα ’χουν ανακατευτεί σε τίποτα. Αν πάλι ο σημερινός ξεσηκωμός επεκταθεί και εδραιωθεί, θα βρουν μια ευκαιρία ν’ ακολουθήσουν το γενικό ρεύμα. Έτσι δε γίνεται πάντα στην Ιστορία; Οι πολλοί δεν επωφελούνται από των λίγων τον αγώνα; [...]

Με ειλικρινή φιλία Εντμόν ντε ΡικομόνΆρη Φακίνου «Το όνειρο του πρωτομάστορα Νικήτα» σ.170-171

Προς τον κύριο Νικήτα Τσιάκα Εις Ιωάννινα Ηπείρου

Εν Μομπελιέ Γαλλίας 12 Μαρτίου 1800 Αγαπητέ φίλε, Ελπίζω να με συγχωρήσετε για τις μουντζούρες και τις κακογραμμένες

λέξεις που θα δείτε σ’ αυτό το γράμμα. Παρά τις προσπάθειες που καταβάλλω, δεν μπορώ να γράψω καλύτερα, η τρεμούλα των χεριών μου έχει αυξηθεί πολύ τώρα τελευταία. Αφήστε που και η όρασή μου δεν πηγαίνει καθόλου καλά∙ αυτή τη στιγμή σας γράφω έχοντας αναμμένο ένα καντηλέρι με έξι κεριά και κρατώντας ένα φακό μπροστά στα μάτια.

Και το σημερινό μου γράμμα θα είναι δυστυχώς εξίσου απαισιόδοξο με τα τελευταία, αν όχι ακόμη περισσότερο. Οι φόβοι που σας εξέφραζα σχετικά με τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μου επαληθεύονται ο ένας μετά τον άλλο. Όπως θα ’λεγαν οι αρχαίοι πρόγονοί σας, πέσαμε από τη Σκύλλα στη Χάρυβδη, καταφέραμε ν’ απαλλαγούμε από τη βασιλική απολυταρχία για να βρεθούμε με Διευθυντήρια και τώρα με υπάτους. Οι προφάσεις δε λείπουν για να συγκεντρώνεται η εξουσία σε όλο και λιγότερα χέρια: κίνδυνοι επανόρθωσης της μοναρχίας, που δεν έχει πάψει να συνωμοτεί, απειλές πολέμου με την Αγγλία, δίχως να ξεχνάμε το μέτωπο που έχει σχηματίσει ολόκληρη σχεδόν η Ευρώπη εναντίον μας. Φοβάμαι πολύ, αγαπητέ μου φίλε, ότι η ευκαιρία για να εκδηλωθούν ορισμένες επικίνδυνες φιλοδοξίες είναι μοναδική. Δεν θα εκπλαγώ καθόλου αν μετά την τωρινή Υπατεία βρεθούμε σε κάποια στιγμή με κάναν καίσαρα.

Εμείς οι Γάλλοι, όπως άλλωστε οι περισσότεροι λαοί της Ευρώπης, συνηθίζουμε να λέμε ότι είμαστε πνευματικά παιδιά της Ελλάδας. Αυτή η άποψη – την οποία, οφείλω να ομολογήσω, είχα κι εγώ μέχρι σήμερα – μπορεί να μας κολακεύει, αλλά δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια ή μάλλον στην ιστορική πραγματικότητα. Δεν είμαστε δυστυχώς κληρονόμοι της Αθήνας, αλλά της Ρώμης: η ρωμαϊκή Σύγκλητος μας ταιριάζει πολύ περισσότερο από την Εκκλησία του Δήμου, μας αρέσει η ισχυρή εξουσία, λατρεύουμε τη δύναμη, τα οράματα των μεγάλων πολιτικών μας ανδρών κυριαρχούνται από την ανάμνηση, για να μην πω τη νοσταλγία, του ρωμαϊκού ιμπέριουμ. Αν διαπιστώσουμε ότι κάποιος από τους ηγέτες μας γίνεται επικίνδυνα λαοφιλής, όχι μόνο δεν τον απομακρύνουμε από τα πράγματα, όπως συνήθιζαν να κάνουν οι Αθηναίοι, αλλά συμβάλλουμε με κάθε τρόπο στην πολιτική του αναρρίχηση. Μας αρέσει να βλέπουμε την εξουσία τοποθετημένη ψηλά και όχι στο επίπεδό μας, προτιμούμε την υπακοή από τη δημόσια συζήτηση.

Την εποχή της μεγάλης ακμής σας εσείς οι Έλληνες είχατε τη στοιχειώδη ευφυΐα να μη θεωρήσετε ότι ο πολιτισμός σας είχε πανανθρώπινη ισχύ και αξία, δε σκεφτήκατε ν’ αναγκάσετε τους άλλους λαούς να τον ασπασθούν με τη βία, να δουν τον κόσμο με τα δικά σας μάτια, να τον μετρήσουν με τα δικά σας μέτρα και σταθμά. Άλλωστε – και ευτυχώς για σας- η Ιστορία σας προστάτευσε δίχως να το ξέρετε από την υπεροψία, μη δίνοντάς σας ποτέ την απαραίτητη υλική δύναμη για τέτοιου είδους εγχειρήματα. Εμείς όμως αυτήν τη δύναμη τη διαθέτουμε ήδη, τη δοκιμάσαμε στην Ασία και την Αμερική με τους ιθαγενείς, έχουμε στο ενεργητικό μας κάμποσα εγκλήματα. Δεχόμαστε πολύ δύσκολα την ιδέα ότι υπάρχουν άνθρωποι που σκέπτονται διαφορετικά από μας.

Τα όνειρά μας για έναν κόσμο διαφορετικό, καλύτερο, πιο ανθρώπινο, μείναν ορφανά πριν προλάβουν να μεγαλώσουν, τα περιμαζεύει τώρα ένα ένα η μνήμη των ανθρώπων, όπως ο υπάλληλος του ορφανοτροφείου περιμαζεύει από τους δρόμους τα εγκατελειμμένα παιδιά. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει, αγαπητέ μου φίλε, ίσως αργότερα βρεθεί κάποιος άλλος λαός που θα υιοθετήσει τα εγκαταλειμμένα μας όνειρα, θα τα προστατεύσει, θ’ αγωνιστεί γι’ αυτά.

Δικός σας πάντα

Εντμόν ντε Ρικομόν

ό.π.220-222

• Ποιες τάσεις και στάσεις της γαλλικής κοινωνίας κατά την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης αποτυπώνονται στην πρώτη επιστολή;

• Πόσο ξεκάθαροι είναι οι στόχοι των επαναστατών;

• Φαίνεται να έχουν αντιληφθεί όλοι την κρισιμότητα των περιστάσεων;

• Ποια στάση στηλιτεύει- εμμέσως πλην σαφώς- ο Εντμόν ντε Ρικομόν στο τέλος της επιστολής; Απαντάται αυτή σήμερα; Πως τη χαρακτηρίζουμε;

• Πως αποτιμά την κατάσταση στη δεύτερη επιστολή, έντεκα χρόνια μετά την Επανάσταση, ο Εντμόν ντε Ρικομόν;

• Σε ποια συγκεκριμένα πρόσωπα αναφέρονται οι υπαινιγμοί του;

• Ποιον κίνδυνο επισημαίνει, που είναι πάντα ορατός σε κοινωνίες με έντονα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα;

• Σε ποια συγκριτική αποτίμηση προβαίνει, για να σκιαγραφήσει την πολιτική συμπεριφορά των συμπατριωτών του;

Για ποιον άλλον πολύ σημαντικό λόγο στην εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού είναι

γνωστή η εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο;

Σε ποιο κράτος της Αρχαιότητας υπήρχε ο θεσμός του υπάτου και ποιες ήταν οι αρμοδιότητές του; Γιατί ο Ναπολέοντας επιδίωξε να περιβληθεί με το κύρος αυτού του αξιώματος;

Να εξηγήσετε το συμβολισμό της γκραβούρας με τίτλο "Το Συνέδριο χορεύει" σε συνδυασμό με τη φράση διπλωμάτη της εποχής "το Συνέδριο της Βιέννης χόρευε αλλά δεν προχωρούσε".

Να διαβάσετε τη Μασσαλιώτιδα, που αποτελεί τον Εθνικό Ύμνο των Γάλλων και να τον συγκρίνετε με τον Εθνικό μας

Ύμνο. Τι συμπεράσματα βγάζετε για το χαρακτήρα των Επαναστάσεων και τις ιδεολογικές τους προεκτάσεις;

• Σηκωθείτε παιδιά της ΠατρίδαςΗ μέρα της δόξας έφθασεΕνάντια της τυραννίας μαςΤο ματωμένο λάβαρο υψώθηκεΑκούστε τον ήχο στα λιβάδιαΤο ουρλιαχτό αυτών των φοβερών στρατιωτώνΈρχονται ανάμεσά μαςΝα κόψουν τους λαιμούς των γιων και των συζύγων σας.

• Στα όπλα πολίτες!Σχηματίστε τα τάγματά σας!Προελάστε, προελάστεΑφήστε το μολυσμένο αίμαΝα ποτίσει τα αυλάκια στα χωράφια μας

• Ιερή αγάπη για την ΠατρίδαΟδήγησε και στήριξε τα εκδικητικά μας όπλα!Ελευθερία, λατρευτή ΕλευθερίαΜπες στον αγώνα με τους υπερασπιστές σουΚάτω από τις σημαίες μας, άσε τη νίκηνα σπεύσει σε σένα, ρωμαλέα δύναμηΈτσι ώστε στο θάνατο οι εχθροί σου Να δουν το θρίαμβό σου και τη δόξα μας!

• Στα όπλα πολίτες!Σχηματίστε τα τάγματά σας!Προελάστε, προελάστεΑφήστε το μολυσμένο αίμαΝα ποτίσει τα αυλάκια στα χωράφια μας.

Η Ελευθερία οδηγεί το Λαό Ντελακρουά

• Να εκτιμήσετε τη στάση των Ελλήνων απέναντι στις επιχειρήσεις του Ναπολέοντα στην Ανατολική Μεσόγειο, με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και το απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη.

• Να διαβάσετε το απόσπασμα και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τα έντονα φιλογαλλικά αισθήματα του Κοραή.

•   Θαυμαστοί Γενναίοι Γάλλοι,Kατ’ εσάς δεν είναι άλλοι,Πλην Γραικών, ανδρειωμένοι,K’εις τους κόπους γυμνασμένοι.Φίλους της ελευθερίας,Tων Γραικών της σωτηρίας,Όταν έχωμεν τους Γάλλους,Tίς η χρεία από άλλους;Γάλλοι και Γραικοί δεμένοι,Mε φιλίαν ενωμένοι,Δεν είναι Γραικοί ή Γάλλοι,Aλλ’ έν έθνος Γραικογάλλοι,Kράζοντες, «Aφανισθήτω,K’ εκ της γης εξαλειφθήτωH κατάρατος δουλεία!ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!

• (από το Άσμα Πολεμιστήριον των εν Aιγύπτω περί ελευθερίας μαχομένων Γραικών, Αδαμάντιου Κοραή, [Παρίσι] 1800, ανατ. Kέντρο Nεοελληνικών Eρευνών/E.I.E. 1983)

Πρόταση για διάβασμα

Τέλος παρουσίασης Ευχαριστώ για την

προσοχή σας!