Παπαδοπούλου Χριστούλα ΑΜ336 Ειδικοί περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του άρθρου 18Σ

Εισαγωγή

Η ιδιοκτησία αρχικά των κινητών και microετά των ακινήτων είναι ένα

από τα παλαιότερα laquoφαινόmicroεναraquo της ανθρώπινης συmicroβίωσης Έχει

microάλιστα αποτελέσει κατά καιρούς την αιτία πολιτικών και κοινωνικών

αναταραχών Θα εξεταστεί η έννοια του δικαιώmicroατος και οι ειδικότεροι

περιορισmicroοί του που microπορεί να φτάνουν ως τη στέρηση βάσει του

άρθρου 18Σ

Ιστορική αναδροmicroή σχετικά microε την αναγνώριση της ιδιοκτησίας

Στην αρχική της microορφή ήταν κοινή φυλετική ή οικογενειακή

Υπήρχε η κοινοκτηmicroοσύνη Στην Ελληνική αρχαιότητα ο Πλάτωνας

τασσόταν υπέρ της κοινοκτηmicroοσύνης Θεωρούσε την ύπαρξη της

ιδιοκτησίας ως αιτία της κοινωνικής αναταραχής στην πόλη και πρότεινε

την κατάργησή της1 Στους Νόmicroους αναφέρει ότι laquoΣωστικόν της

πόλεως το microη διακρίνειν το εmicroόν και το σονraquo Την κοινοκτηmicroοσύνη

υποστήριζαν αργότερα και οι πρώτες κοινότητες Χριστιανών την εποχή

των Αποστόλων ως σύmicroφυτη microε την κοινωνία αγάπης και ειρηνικής

συνύπαρξης που θα πρέπει να υπάρχει microεταξύ των ανθρώπων Το

Ρωmicroαϊκό δίκαιο αντίθετα αναγνώριζε απόλυτη προστασία του

δικαιώmicroατος της ιδιωτικής ιδιοκτησίας που περιελάmicroβανε και το δικαίωmicroα

κατάχρησης

Στο Μεσαίωνα οι θεολόγοι και κατrsquo εξοχήν ο ιερός Αυγουστίνος

δεν αναγνώριζαν δικαίωmicroα ιδιοκτησίας στον άνθρωπο αλλά microόνο στον

ηγεmicroόνα laquoθείω δικαίωraquo και αυτήν την άποψη υιοθέτησαν και οι νοmicroικοί

στη Γαλλία στη βασιλεία του Λουδοβίκου Ι∆ (17ος αιώνας) Την

αντίληψη αυτή πολέmicroησαν οι οπαδοί της Σχολής του Φυσικού δικαίου microε

επικεφαλής τον John Locke Αυτοί είχαν χαρακτηρίσει το δικαίωmicroα της

ιδιοκτησίας σαν ένα από τα έmicroφυτα αναπαλλοτρίωτα και αιώνια

1 Πολιτεία Ε παρ 46

δικαιώmicroατα του ανθρώπου που υπήρχαν πριν από το κράτος και το

δίκαιο που πηγάζει από αυτό όπως ακριβώς ισχύει για τα δικαιώmicroατα

της ζωής και της ελευθερίας Γιrsquo αυτό λοιπόν το κράτος αλλά και οι

άνθρωποι επιβάλλεται να σέβονται το δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας Την

θεώρηση αυτή ακολούθησε αργότερα και ο Voltaire

Το Bill of Rights της Virginia του 1776 ήταν το πρώτο νοmicroικό

κείmicroενο που υιοθέτησε το χαρακτηρισmicroό της ιδιοκτησίας κατά τη Σχολή

του Φυσικού δικαίου (άρθρο 1) Ακολούθησε η γαλλική Deacuteclaration des

droits de lrsquo homme et du citoyen to 1789 η οποία στο άρθρο 2 ορίζει

ότι laquoΣκοπός κάθε πολιτικής κοινωνίας είναι η διατήρηση των φυσικών

και απαράγραπτων δικαιωmicroάτων του ανθρώπου Τα δικαιώmicroατα αυτά

είναι η ελευθερία η ιδιοκτησία η ασφάλεια και η αντίσταση στην

τυραννίαraquo ενώ στο άρθρο 17 αναφέρει laquoεπειδή η ιδιοκτησία είναι

δικαίωmicroα απαραβίαστο και ιερό ουδείς δύναται να στερηθεί αυτής εκτός

εάν προφανώς απαιτεί τούτο δηmicroόσια ανάγκη νοmicroίmicroως διαπιστούmicroενη

και υπό τον όρο δίκαιης και προηγούmicroενης αποζηmicroίωσηςraquo

Έτσι η Γαλλική Επανάσταση καταργώντας το Φεουδαρχικό

καθεστώς που ίσχυε ως τότε υιοθέτησε τις ιδέες των Φυσιοκρατών

αγνοώντας τον Rousseau που ήταν εχθρός της ατοmicroικής ιδιοκτησίας και

πρέσβευε ότι laquoοι καρποί ανήκουν σε όλους και η γη σε κανέναraquo Την

ατοmicroική ιδιοκτησία όmicroως πολέmicroησαν και άλλοι κατά την εποχή της

Γαλλικής επανάστασης Ο Robespierre o Saint Simon και ο Blanqui

ζητούσαν την κατάργηση ή τουλάχιστον τον έντονο περιορισmicroό της

ιδιοκτησίας Ο PJ Proudhon έφτασε στο σηmicroείο να υποστηρίξει ότι η

ατοmicroική ιδιοκτησία είναι κλοπή

Μετά τη Γαλλική διακήρυξη του 1789 η Πέmicroπτη τροπολογία του

Αmicroερικανικού Συντάγmicroατος το 1791 απαγορεύει τη στέρηση της

ιδιοκτησίας ή τη διάθεσή της για κοινή χρήση χωρίς τήρηση της νόmicroιmicroης

διαδικασίας και καταβολή αποζηmicroίωσης Όmicroως και το Γαλλικό Σύνταγmicroα

του 1791 αλλά και η νεότερη διακήρυξη των δικαιωmicroάτων του

ανθρώπου και του πολίτη του 1793 αναγνωρίζουν το απαραβίαστο της

ιδιοκτησίας το οποίο σταδιακά κατοχυρώθηκε και στα Συντάγmicroατα

άλλων κρατών του 19ου αιώνα Πρότυπο microάλιστα ήταν το Σύνταγmicroα του

Βελγίου του 1831 (άρθρο 11) Η ατοmicroική ιδιοκτησία συγκαταλέγεται

λοιπόν στα κλασσικά ατοmicroικά δικαιώmicroατα πρώτης γενιάς

Ο 19ος αιώνας ήταν η εποχή της ατοmicroικής και αστικής ιδιοκτησίας

που δεν γνώριζε κοινωνικές δεσmicroεύσεις και είχε microάλλον απόλυτο

χαρακτήρα ως προς την προστασία της Τα Συντάγmicroατα βέβαια των

διάφορων κρατών κατά το πρότυπο της Αmicroερικής και της Γαλλίας

προέβλεπαν τη δυνατότητα στέρησης της ιδιοκτησίας microε κρατική πράξη

αλλά πάντα έναντι κρατικής αποζηmicroίωσης Σrsquo αυτήν τη λογική οι Αστικοί

κώδικες της εποχής (πχ γαλλικός γερmicroανικός) όριζαν την κυριότητα ως

το δικαίωmicroα της εντελώς απεριόριστης χρήσης και διάθεσης ενός

πράγmicroατος εφrsquo όσον δεν απαγορεύεται από το νόmicroοraquo Στον αντίποδα

βρισκόταν η Κοmicromicroουνιστική αντίληψη Το κοmicromicroουνιστικό microανιφέστο του

1848 απαιτούσε την κατάργηση της ατοmicroικής αστικής ιδιοκτησίας ως

ένα βήmicroα πιο πέρα από την κατάργηση της Φεουδαρχικής ιδιοκτησίας

από τη Γαλλική επανάσταση

Τον 20ο αιώνα άλλαξαν τα κοινωνικοοικονοmicroικά δεδοmicroένα

Υποχώρησαν οι αmicroιγώς φιλελεύθερες αντιλήψεις για τη λειτουργία του

κράτους και της οικονοmicroίας (Laissez faire laissez passer) και άρχισαν να

επικρατούν οι απόψεις που ήθελαν το κράτος να παρεmicroβαίνει

περισσότερο στην οικονοmicroική ζωή να έχει περισσότερο ρυθmicroιστικό ρόλο

και να παρέχει κοινωνική προστασία Στο νέο αυτό πλαίσιο αmicroβλύνθηκε

ο απόλυτος χαρακτήρας της ιδιοκτησίας και κρατούσα ήταν η άποψη ότι

είναι νοητή και απαγορεύεται η κατάχρησή της Αναγνωρίστηκε όπως

ήταν αναmicroενόmicroενο το κοινωνικό της περιεχόmicroενο Η ιδιοκτησία

θεωρήθηκε ότι εκτός από δικαιώmicroατα περιέχει και υποχρεώσεις προς το

σύνολο Η εξέλιξη αυτή είχε ως αποτέλεσmicroα αφενός και προπάντων να

περιοριστούν οι εξουσίες του ιδιοκτήτη και αφετέρου να αναγνωριστούν

υποχρεώσεις ανοχής ορισmicroένων κοινωνικά αναγκαίων ενεργειών επί της

ιδιοκτησίας του έστω και microε συνέπεια microείωσης της αξίας της χωρίς κατrsquo

αρχήν αξίωση αποζηmicroίωσης

Ταυτόχρονα όmicroως microε τη microείωση της έντασης του δικαιώmicroατος

ιδιοκτησίας παρατηρήθηκε επέκταση του περιεχοmicroένου της Ενώ στην

προβιοmicroηχανική εποχή η ιδιοκτησία ταυτιζόταν microε την ακίνητη περιουσία

αργότερα microε την εκβιοmicroηχάνιση και την οικονοmicroική ανάπτυξη

δηmicroιουργήθηκαν νέα ιδιοκτησιακά στοιχεία (όπως η συmicromicroετοχή σε

επιχειρήσεις) που σε διάφορες χώρες αποτελούν συστατικά microέρη της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας

Στον 20ο αιώνα λοιπόν τα Συντάγmicroατα των Ευρωπαϊκών κρατών

κατοχυρώνουν την ιδιοκτησία όπως αυτή πλέον γίνεται αντιληπτή υπό

το πρίσmicroα των αντιλήψεων που θέλουν κράτος και κοινωνία να

επικοινωνούν και να microην είναι ανεξάρτητες microονάδες Πρότυπο είναι το

Γερmicroανικό Σύνταγmicroα της Βαϊmicroάρης το οποίο στο άρθρο 153παρ1 ορίζει

ότι laquoη ιδιοκτησία τελεί υπό την εγγύηση του Συντάγmicroατοςraquo και στην

παρ3 ότι laquoη ιδιοκτησία δηmicroιουργεί υποχρεώσεις η δε χρήση αυτής δέον

να εξυπηρετεί ταυτοχρόνως το δηmicroόσιο συmicroφέρονraquo Από την άλλη

πλευρά η Μαρξιστική κοσmicroοθεωρία αρνείται εντελώς την ατοmicroική

ιδιοκτησία και σύmicroφωνα microε τους θεmicroελιωτές της (Μαρξ Ένγκελς) αυτή

θα καταργηθεί από την εξέλιξη που θα οδηγήσει στην κατάργηση της

κεφαλαιοκρατικής οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας επειδή η

ατοmicroική ιδιοκτησία και η κοινωνική ανισότητα είναι προϊόντα

συγκέντρωσης του πλούτου σε λίγους και οδήγησε στη διάλυση της

laquoκοινότηταςraquo των πρωτόγονων ανθρώπων Οι απόψεις αυτές

υιοθετήθηκαν από τα κράτη του πρώην laquoυπαρκτού σοσιαλισmicroούraquo τα

οποία αναγνώριζαν την κρατική σοσιαλιστική ιδιοκτησία και αντέτασσαν

στην ατοmicroικά ιδιοκτησία και ιδίως στα microέσα παραγωγής διάφορες

microορφές κοινωνικοποίησης όπως κολλεκτιβισmicroός αυτοδιαχείριση οι

οποίες τονίζουν την κοινωνική φύση της ιδιοκτησίας2

Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ιδιοκτησίας στην Ελλάδα

2 Το Σύνταγmicroα πχ της πρώην Σοβιετικής Ένωσης διακήρυσσε ρητά την κατάργηση της ιδιοκτησίας και αναγνώριζε την σοσιαλιστική ιδιοκτησία που ανήκει είτε στο κράτος είτε στις συνεταιριστικές οργανώσεις Η ιδιοκτησία στα microέσα παραγωγής συνιστά παλλαϊκή ιδιοκτησία της ΕΣΣ∆

Το πρώτο Ελληνικό νοmicroικό κείmicroενο που κατοχύρωσε το δικαίωmicroα

της ιδιοκτησίας ήταν laquoΠροσωρινό πολίτευmicroα της Ελλάδαςraquo του 1822

το Σύνταγmicroα δηλαδή της Επιδαύρου Κατά τρόπο ατελή διασφάλιζε την

ιδιοκτησία Συγκεκριmicroένα στο Τmicroήmicroα Β παρζ ανέφερεlaquoη

ιδιοκτησίαhellipεκάστου των Ελλήνων είναι υπό την προστασία των

νόmicroωνraquo Στη συνέχεια και το δεύτερο επαναστατικό Σύνταγmicroα του

Άστρους το 1823 laquoο Νόmicroος της Επιδαύρουraquo όπως ονοmicroάστηκε

βελτίωνε την προστασία της ιδιοκτησίας καθώς την επεξέτεινε και στους

αλλοδαπούς που βρίσκονταν στην Ελλάδα Το Β τmicroήmicroα κεφάλαιο Β

παρστ ανέφερε laquoΗ ιδιοκτησίαhellipεκάστου Έλληνος και παντός

ανθρώπου εντός της επικρατείας ευρισκοmicroένου είναι υπό την

προστασίαν των Νόmicroωνraquo Το Σύνταγmicroα της Επιδαύρου περιόριζε την

προστασία αυτή στους Έλληνες

Στη συνέχεια το Σύνταγmicroα της Τροιζήνας του 1827 κατοχύρωνε

το απαραβίαστο της ιδιοκτησίας microε δυνατότητα απαλλοτριώσεων laquoδιά

δηmicroόσιον όφελοςraquo microετά από προηγούmicroενη αποζηmicroίωση Στο κεφάλαιο Γ

άρθρο 12 οριζόταν laquohellipτα κτήmicroατα εκάστου εντός της Επικρατείας

ευρισκόmicroενου είναι υπό την προστασίαν των Νόmicroωνraquo και στο άρθρο

17 laquoη κυβέρνηση ηmicroπορεί να απαιτήσει την θυσίαν των κτηmicroάτων τινός

δια δηmicroόσιον όφελος αποχρώντως αποδεδειγmicroένον αλλά δια

προηγουmicroένης αποζηmicroιώσεωςraquo Ήδη λοιπόν τα Επαναστατικά

Συντάγmicroατα υπό την επιρροή αναmicroφίβολα των ιδεών της Γαλλικής

επανάστασης και του ∆ιαφωτισmicroού κατοχύρωναν νοmicroικά το δικαίωmicroα

της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Το ηγεmicroονικό Σύνταγmicroα του 1832 που όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε

στο άρθρο 32 όριζε laquoΟ νόmicroος ασφαλίζει και υπερασπίζει

τηνhellipιδιοκτησίαν εκάστου ευρισκοmicroένου εντός της Επικρατείαςraquo στο

άρθρο 33 laquoκανενός η ιδιοκτησία δεν δηmicroεύεταιraquo ενώ στο άρθρο 35

ανέφερε laquoΠρος δηmicroόσιον χρήση αφού αποχρώντως αποδειχθεί

αναγκαίον και αναπόφευκτον το εξ αυτών όφελος εις το κοινόν η

Κυβέρνησις δύναται να απαιτήσει την παραχώρησιν των κτηmicroάτων

τινός αλλrsquo έχει χρέος να αποζηmicroιώσει πρότερον τον κτήτοραraquo Το

Σύνταγmicroα που παραχώρησε ο Όθωνας το 1844 στο άρθρο 12 όριζε

laquoΟυδείς στερείται της ιδιοκτησίας του ειmicroή δια δηmicroόσιον ανάγκη

προσηκόντως αποδεδειγmicroένη όταν και όπως ο Νόmicroος διατάσσει

πάντοτε δε προηγουmicroένης αποζηmicroιώσεωςraquo

Το Σύνταγmicroα της πρώτης Βασιλευόmicroενης δηmicroοκρατίας του 1864

επαναλαmicroβάνει την ίδια ακριβώς διάταξη για την προστασία της

ιδιοκτησίας microε το Σύνταγmicroα του 1844 Με την αναθεώρηση του 1911 η

διάταξη του άρθρου 17 διατηρήθηκε αλλά τροποποιήθηκε για τη

microεγαλύτερη προστασία του ιδιοκτήτη Έτσι επιπλέον καθορίζει τη

διαδικασία ορισmicroού και καταβολής της αποζηmicroίωσης αλλά και πιθανή

παροχή εγγύησης προς τον ιδιοκτήτη Ή ίδια προστασία διασφαλίζεται

και microε το άρθρο 19 του Συντάγmicroατος του 1927 αλλά και microε το άρθρο

17 του Συντάγmicroατος του 1952 Το σηmicroαντικό microε το σύνταγmicroα του 1952

είναι ότι περιείχε ερmicroηνευτική δήλωση που έλεγε laquoεν τω όρω

ιδιοκτησία νοείται και η κινητήraquo Όλα τα προηγούmicroενα Συντάγmicroατα

προστάτευαν microόνο την ακίνητη (εmicroπράγmicroατη εννοείται) ιδιοκτησία

Η κατοχύρωση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας microε το

Σύνταγmicroα του 197519862001 γίνεται microε το Σ17παρ1 laquoη ιδιοκτησία

τελεί υπό την προστασία του κράτους τα δικαιώmicroατα όmicroως που

απορρέουν απrsquo αυτήν δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντοςraquo Ο συντακτικός νοmicroοθέτης χρησιmicroοποιεί εδώ microια

διατύπωση (τελεί υπό την προστασία του κράτους) που είναι

συνηθέστερη για τα κοινωνικά δικαιώmicroατα τα οποία έχουν θετική

διάσταση και καλούν το κράτος να παρεmicroβαίνει και να παρέχει

προστασία παρά για τα παραδοσιακά ατοmicroικά δικαιώmicroατα Πέρα λοιπόν

από την αmicroυντική διάσταση που έχει η ιδιοκτησία (όπως όλα τα ατοmicroικά

δικαιώmicroατα του κλασσικού καταλόγου) δηλαδή την αξίωση αποχής

έναντι του κράτους η προστασία της αποκτά και microια θεσmicroική διάσταση

Στη διάταξη αυτήν του Σ17παρ1εδα συνυπάρχουν ένα αmicroυντικό

δικαίωmicroα (αρνητικά οριοθετηmicroένο) και microια θεσmicroική εγγύηση

Η θεσmicroική εγγύηση της ιδιοκτησίας έχει βέβαια αντικειmicroενική

ενέργεια σηmicroαίνει ότι η ιδιωτική ιδιοκτησία ως θεσmicroός είναι

(ανεξάρτητα από πρόσωπα ή πράγmicroατα) συνταγmicroατικά διασφαλισmicroένη

Αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της έννοmicroης τάξης αλλά η ακριβής

διαmicroόρφωση του περιεχοmicroένου της microε την επιβολή εφrsquo όσον είναι

αναγκαίο των ανάλογων περιορισmicroών ανατίθεται στον κοινό νοmicroοθέτη

Αυτός laquoυποχρεούται να θεσπίζει έναν πυρήνα κανόνων που καθιστούν

δυνατή την ύπαρξη τη λειτουργικότητα και την ιδιωτική ωφελιmicroότητα

της ιδιοκτησίας καθrsquoεαυτήν και σε σχέση microε άλλες συνταγmicroατικές

διατάξειςraquo3 Το κράτος οφείλει λοιπόν να απέχει από ενέργειες που

microπορούν να θίξουν το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας του ατόmicroου και να του

αφήνει ένα χώρο ελεύθερης δράσης και πρωτοβουλίας ως προς τη

διαχείριση τη χρήση και τη διάθεση της ιδιοκτησίας του Το αmicroυντικό

αυτό δικαίωmicroα είναι microια microείζων πτυχή της οικονοmicroικής ελευθερίας Από

την άλλη πλευρά όmicroως αφού το Σύνταγmicroα εγγυάται την ιδιοκτησία και

ως θεσmicroό καθίσταται επιτακτική η περιφρούρησή της και microέσω θετικών

ενεργειών της κρατικής εξουσίας Η λήψη για παράδειγmicroα αστυνοmicroικών

microέτρων που επιβάλλονται από τις περιστάσεις για την προστασία του

απειλούmicroενου συνταγmicroατικού δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας δεν

εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης αλλά αποτελεί

υποχρέωση των αρχών της ∆ηmicroόσιας εξουσίας

Η έννοια του θεσmicroού της θεσmicroικής εγγύησης είναι πάντα

συναρτηmicroένη microε ορισmicroένο σκοπό microε ορισmicroένη αποστολή Εάν αυτά δεν

εκπληρούνται η εγγύηση εκπίπτει Εν προκειmicroένω η θεσmicroική εγγύηση

της ιδιοκτησίας συναρτάται microε συγκεκριmicroένο αρνητικά καθορισmicroένο

σκοπό είναι η microη βλάβη του γενικού συmicroφέροντος όπως αυτό

προσδιορίζεται από το ίδιο το Σύνταγmicroα Τα δικαιώmicroατα που απορρέουν

από την ιδιοκτησία δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντος Περνάmicroε έτσι στο β εδάφιο του Σ17παρ1 που συνιστά

κοινωνική δέσmicroευση της ιδιοκτησίας Η διάταξη είναι σύmicroφωνη microε την

τάση του Συντάγmicroατος που αναγνωρίζει το κοινωνικό στοιχείο των 3 Π ∆αγτόγλου ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 898

ανθρώπινων γενικά δικαιωmicroάτων εννοώντας τα ως δικαιώmicroατα του

ανθρώπου όχι microόνο ως ατόmicroου αλλά και ως microέλους του κοινωνικού

συνόλου Στο άρθρο 25παρ1 ρητά αναφέρεται ότι laquoτα δικαιώmicroατα του

ανθρώπου ως ατόmicroου και ως microέλους του κοινωνικού συνόλου τελούν

υπό την εγγύηση του κράτουςraquo ενώ το Σ25παρ2 ορίζει ότι laquoη

αναγνώριση και η προστασία των θεmicroελιωδών και απαράγραπτων

δικαιωmicroάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην

πραγmicroάτωση της κοινωνικής προόδου microέσα σε ελευθερία και

δικαιοσύνηraquo

Συνεπώς δυνάmicroει του συνταγmicroατικά προβλεπόmicroενου κοινωνικού

περιεχοmicroένου της ιδιοκτησίας περιορίζονται οι εξουσίες του ιδιοκτήτη και

καθιερώνονται υποχρεώσεις ανοχής κοινωνικά αναγκαίων αλλά

επιβαρυντικών ή ζηmicroιογόνων ενεργειών επί της ιδιοκτησίας Ο

προσδιορισmicroός της έννοιας του γενικού συmicroφέροντος γίνεται microε βάσει

το ίδιο το Σύνταγmicroα δεν αφήνεται στην απόλυτη laquoδιακριτική ευχέρειαraquo

του κοινού νοmicroοθέτη Γενικό συmicroφέρον είναι αυτό που αναγνωρίζουν

και κρίνουν προστατευτέο οι διάφορες συνταγmicroατικές διατάξεις ιδίως

αυτές που προστατεύουν κοινωνικά δικαιώmicroατα (πχ Σ2122κλπ) Ο

κοινός νοmicroοθέτης είναι βέβαια ο καθrsquo ύλην αρmicroόδιος να καθορίζει το

γενικό συmicroφέρον και να επιβάλει (όταν υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού)

περιορισmicroούς σε ατοmicroικά δικαιώmicroατα προκειmicroένου να το προστατεύσει

αλλά πάντα το γενικό συmicroφέρον το προσδιορίζει microε σηmicroείο αναφοράς τις

συνταγmicroατικές διατάξεις που κατοχυρώνουν κοινωνικά δικαιώmicroατα και

κοινωνικές ελευθερίες

Έχει υποστηριχθεί ότι το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί που

αυτό δικαιολογεί στο δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας αφορά κατά πρώτο λόγο

την προστασία του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος4 Έτσι

κρίθηκε ότι όροι και περιορισmicroοί δόmicroησης σε εκτός σχεδίου πόλης

περιοχές για την προστασία παρακείmicroενων ιαmicroατικών πηγών δεν

4 Χρυσόγονος ατοmicroικά δικαιώmicroατασελ339 Βενιζέλος το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί των συνταγmicroατικών δικαιωmicroάτων

συνιστούν υπέρmicroετρο βάρος της ιδιοκτησίας5 Βέβαια οι ίδιοι συγγραφείς

δέχονται ότι το γενικό συmicroφέρον του Σ17παρ1 δεν είναι κατrsquo ανάγκη

περιβαλλοντικό αλλά microπορεί να ανάγεται στην προστασία άλλων

έννοmicroων αγαθών που όmicroως βρίσκουν και αυτά άmicroεση ή έmicromicroεση

συνταγmicroατική αναγνώριση (δηmicroόσια υγεία εθνικά οικονοmicroία άσκηση

κοινωνικής πολιτικής κλπ)

Ενώ λοιπόν τονίζεται το κοινωνικό περιεχόmicroενο της ιδιοκτησίας

δεν microετατρέπεται όmicroως σε καmicroία περίπτωση το ατοmicroικό δικαίωmicroα σε

κοινωνικό λειτούργηmicroα Αν και το Σύνταγmicroα απαγορεύει την άσκηση της

ιδιοκτησίας σε βάρος των στερούmicroενων πχ δικής τους κατοικίας

εξακολουθεί microέσα στα κοινωνικό αυτό πλαίσιο να συνδέει την ιδιοκτησία

microε την ελευθερία την οικονοmicroική και κατrsquo επέκταση την προσωπική Το

Γερmicroανικό Οmicroοσπονδιακό Συνταγmicroατικό δικαστήριο έχει νοmicroολογήσει

ότι laquoαποστολή της ιδιοκτησίας στο σύστηmicroα των ατοmicroικών

δικαιωmicroάτων είναι να διασφαλίζει στο φορέα του ατοmicroικού δικαιώmicroατος

microια περιοχή ελευθερίας στο χώρο των περιουσιακών δικαιωmicroάτων και να

καταστήσει microε αυτόν τον τρόπο δυνατή τη διαmicroόρφωση της ζωής του

microε δική του ευθύνη Η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας συmicroπληρώνει κατά

τούτο την ελευθερία δράσης και διαmicroόρφωσης γιατί αναγνωρίζει στον

ιδιώτη την υπόσταση περιουσιακών αγαθών προπάντων εκείνων που

απέκτησε microε δική του εργασία και προσπάθειαraquo

Θα πρέπει όmicroως να προσδιορίσουmicroε εννοιολογικά το περιεχόmicroενο

της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας να δούmicroε δηλαδή τι

εννοεί ως ιδιοκτησία ο συντακτικός νοmicroοθέτης Σύmicroφωνα microε την

κρατούσα ως τώρα άποψη στη νοmicroολογία στη συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη προστασία της ατοmicroικής ιδιοκτησίας εmicroπίπτουν microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα επί κινητών και ακινήτων (κυριότητα δουλείες

ενέχυρο υποθήκη) και αποκλείονται ενοχικά δικαιώmicroατα κινητές αξίες

δηmicroοσίου δικαίου δικαιώmicroατα κλπ Την άποψη αυτή ακολουθεί και microέρος

της θεωρίας6 που επικαλείται τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη ο

5 Στε 14241990 ΝοΒ 1991 144 6 Μάνεσης Μανιτάκης

οποίος περιόρισε την συνταγmicroατική προστασία microόνο στα εmicroπράγmicroατα

δικαιώmicroατα Η πρόταση εξάλλου για την αντικατάσταση του όρου

laquoιδιοκτησίαraquo από τον όρο laquoπεριουσίαraquo που είναι ευρύτερος και

καταλαmicroβάνει κάθε microορφής περιουσιακό δικαίωmicroα και όχι microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δεν έγινε δεκτή κατά τη θέσπιση του Συντάγmicroατος του

19757

Υποστηρίζεται λοιπόν ότι η διασταλτική ερmicroηνεία της έννοιας της

ιδιοκτησίας όχι microόνο είναι αντίθετη microε το γράmicromicroα το πνεύmicroα του

Συντάγmicroατος και τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη αλλά το

κυριότερο θα επέφερε αναστάτωση στο θεσmicroό της απαλλοτρίωσης

εξαιτίας της πρόσθετης ταmicroειακής επιβάρυνσης του ∆ηmicroοσίου Λόγοι

δηλαδή δηmicroοσιονοmicroικοί δικαιολογούν τον συνταγmicroατικό αποκλεισmicroό

ενοχικών περιουσιακών δικαιωmicroάτων Υπάρχει όmicroως και microια

κοινωνικοκρατική αντίληψη που αντιmicroετωπίζει microε εγγενή καχυποψία

κάθε επέκταση της συνταγmicroατικής προστασίας της καπιταλιστικής

περιουσίας και microάλιστα όταν αυτά αποβαίνει σε βάρος του κοινωνικού

συmicroφέροντος8

Το microεγαλύτερο microέρος της θεωρίας επικρίνει τη στενή αυτή

ερmicroηνεία της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας9 Ο

περιορισmicroός της συνταγmicroατικής προστασίας της ιδιοκτησίας στην

κυριότητα και στα περιορισmicroένα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα

προσανατολίζεται στη δοmicroή και στις οικονοmicroικές αξίες της

προβιοmicroηχανικής κοινωνίας ενώ στη σύγχρονη εποχή οικονοmicroικά πολύ

σηmicroαντικότερα είναι τα ενοχικά δικαιώmicroατα όπως η πνευmicroατική

βιοmicroηχανικά microετοχική ιδιοκτησία και γενικά δικαιώmicroατα στα άϋλα

αγαθά όπως δικαιώmicroατα πελατείας επωνυmicroίας σήmicroατος εφευρέσεων10

7 δεν είχε γίνει δεκτή ασφαλώς ούτε κατά τη συνταγmicroατική αναθεώρηση του 1911 8 ΑΠαπακωνσταντίνου Το Σ 2002 σελ 411επ 9 ∆αγτόγλουΑτοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 901 Κασιmicroάτης Η συνταγmicroατική έννοια της ιδιοκτησίας και η διεύρυνση αυτής Ε∆∆ 1975 σελ 205επ Τάχος Ελληνικό ∆ιοικητικό δίκαιο 1992 σελ251επ ∆ρόσος Συνταγmicroατικοί περιορισmicroοί της ιδιοκτησίας και αποζηmicroίωση 1997 σελ105επ 10 Απ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003 σελ 14

Έτσι το δικαίωmicroα επί της microετοχής είναι σαφώς πολύ χαmicroηλότερης αξίας

από το ενοχικό δικαίωmicroα εκ της microετοχής

Η συσταλτική ερmicroηνεία στην οποία παραδοσιακά ενέmicroενε η

νοmicroολογία11 και microικρό microέρος της θεωρίας ανταποκρινόταν στην

πραγmicroατικότητα microέχρι και τα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια Τότε το

microεγαλύτερο microέρος του ενεργού πληθυσmicroού της οικονοmicroίας

απασχολούνταν στον πρωτογενή τοmicroέα και σε microικρές βιοτεχνικές

microονάδες βιοτεχνικού χαρακτήρα Σήmicroερα τα δεδοmicroένα είναι διαφορετικά

(διόγκωση του τριτογενούς τοmicroέα της παροχής δηλαδή υπηρεσιών

εmicroφάνιση microεγάλων βιοmicroηχανικών microονάδων τραπεζικές καταθέσεις

πνευmicroατική ιδιοκτησία συmicromicroετοχή του ατόmicroου λόγω της προσωπικής

του εργασίας στις κοινωνικές και συνταξιοδοτικές παροχές κλπ)

Ένα ακόmicroα επιχείρηmicroα υπέρ της ανάγκης διεύρυνσης του

εννοιολογικού πεδίου της ιδιοκτησίας θεωρείται το γεγονός ότι σε

διεθνές επίπεδο όλα τα νοmicroικά κείmicroενα προστατεύουν όχι microόνο την εν

στενή εννοία ιδιοκτησία (τα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα) αλλά την

περιουσία ως σύνολο έννοmicroων σχέσεων χρηmicroατικής

αποτίmicroησης Για παράδειγmicroα το Πρώτο πρόσθετο Πρωτόκολλο της

ΕΣ∆Α που κυρώθηκε microε το νδ 531974 ορίζει ότι laquoπαν φυσικό ή νοmicroικό

πρόσωπο δικαιούται σεβασmicroού της περιουσίας τουraquo Η έννοια της

περιουσίας σύmicroφωνα microε τη νοmicroολογία του Ε∆∆Α είναι ευρύτατη και

περιλαmicroβάνει κάθε ιδιωτικό δικαίωmicroα το οποίο αναλύεται σε microια

κληρονοmicroήσιmicroη αξία ή ακόmicroα και απλά οικονοmicroικά συmicroφέροντα όπως η

άδεια πώλησης ποτών σε εστιατόριο Στην έννοια της περιουσίας κατά

το Ε∆∆Α υπάγονται και τα απορρέοντα από τη microετοχή ΑΕ οικονοmicroικού

περιεχοmicroένου δικαιώmicroατα του microετόχου καθώς και τα συνταξιοδοτικά

δικαιώmicroατα εφ΄όσον πρόκειται όχι απλά για microεταβολή του ύψους αλλά

για πλήρη διακοπή καταβολής της σύνταξης Εκτός από την ΕΣ∆Α ο

Χάρτης θεmicroελιωδών δικαιωmicroάτων της ΕΈνωσης στο άρθρο ΙΙ-17 στην

11 ελάχιστες εξαιρέσεις υπάρχουν και microάλιστα από microειοψηφίες δικαστηρίων πχ η microειοψηφία στην Στε 109387 δέχεται ότι πρέπει να αναπροσαρmicroοστεί η ερmicroηνεία του Σ17παρ1 και να διευρυνθεί το πεδίο του λόγω των νέων οικονοmicroικών δεδοmicroένων

προστασία της ιδιοκτησίας ρητά περιλαmicroβάνει την προστασία της

πνευmicroατικής ιδιοκτησίας Βέβαια ο Χάρτης της Νίκαιας δεν έχει ακόmicroα

νοmicroικά δεσmicroευτική ισχύ

Η υπερνοmicroοθετική προστασία που παρέχεται στην περιουσία και

όχι απλά στην ιδιοκτησία καθώς η Ελλάδα έχει κυρώσει το πρώτο

πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α το οποίο βάσει του Σ28παρ1 έχει τυπική ισχύ

ανώτερη απrsquo αυτήν των κοινών νόmicroων καλύπτει το laquoκενόraquo προστασίας

που αφήνει η κρατούσα συσταλτική ερmicroηνεία του Σ17παρ1 Μια πολύ

σηmicroαντική απόφαση που αναγνωρίζει την ανάγκη υπερνοmicroοθετικής

προστασίας και των ενοχικών αξιώσεων είναι η ΑΠ 401998 To

δικαστήριο εκεί έκρινε ότι η microε νόmicroο απόσβεση συγκεκριmicroένων

γεννηmicroένων αξιώσεων προσώπων που έχουν προσβληθεί στην

ανθρώπινη αξία τους από τον τύπο και τα ΜΜΕ microέχρι τη δηmicroοσίευση

του νόmicroου αυτού αντίκειται στο άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου

πρωτοκόλλου της ΕΣ∆Α που έχει υπερνοmicroοθετική ισχύ

∆έχεται έτσι ότι στην έννοια της περιουσίας (όπως την

κατοχυρώνει η ΕΣ∆Α) περιλαmicroβάνονται και ενοχικά περιουσιακά

δικαιώmicroατα γενικά όλα τα δικαιώmicroατα laquoπεριουσιακής φύσηςraquo ακόmicroα και

τα κεκτηmicroένα οικονοmicroικά συmicroφέροντα Ουσιαστικά το δικαστήριο δεν

αλλάζει στάση ως προς την ερmicroηνεία του Σ17παρ1 για την έννοια της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας αφού η νοmicroική βάση στην

οποία στηρίζεται για να κρίνει ανίσχυρη τη διάταξη που αποσβήνει αυτές

τις αξιώσεις (ως προσβλητική της περιουσίας των ατόmicroων αυτών) δεν

είναι η Σ17παρ1 αλλά το πρώτο πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α

Ειδικοί περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18 Το

αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις εξαρτάται

από το νοmicroοθέτη

Η άσκηση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας οριοθετείται αρνητικά

από το γενικό συmicroφέρον Κατrsquo ανάγκη λοιπόν υποβάλλεται σε

νοmicroοθετικούς περιορισmicroούς απαραίτητους για την ικανοποίηση του

γενικού συmicroφέροντος έτσι όπως αυτό νοείται από το ίδιο το Σύνταγmicroα

Οι περιορισmicroοί αυτοί είναι κατrsquo αρχήν ανεκτοί χωρίς να απαιτείται

αποζηmicroίωση του ιδιοκτήτη για τη microείωση της αξίας της ιδιοκτησίας του

εφrsquo όσον προβλέπονται από νόmicroο (τυπικό ή ουσιαστικό βάσει

νοmicroοθετικής εξουσιοδότησης) είναι σύmicroφωνοι microε την αρχή της

αναλογικότητας την αρχή της ισότητας δεν προσβάλουν τον πυρήνα

του δικαιώmicroατος και συνιστούν ένα laquoλογικόraquo microέτρο για microια δηmicroοκρατική

κοινωνία Όταν αυτά τα όρια των περιορισmicroών δεν τηρούνται τότε οι

περιορισmicroοί δεν είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτοί Έτσι όταν θίγεται ο

πυρήνας του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας όταν αυτή

καθίσταται τελείως αδρανής σε σχέση microε τον προορισmicroό της

τότε δεν microιλάmicroε πλέον για απλό περιορισmicroό της αλλά για

κατάργηση του δικαιώmicroατος της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Η βασικότερη ίσως λοιπόν προϋπόθεση της νοmicroιmicroότητας των

περιορισmicroών είναι πέρα από την αυτονόητη εξυπηρέτηση του

σύmicroφωνα microε το Σύνταγmicroα νοούmicroενου γενικού συmicroφέροντος και την

ύπαρξη τυπικού νόmicroου ή κανονιστικής πράξης που τους προβλέπουν ότι

δεν αποδυναmicroώνεται σε τέτοιο βαθmicroό ώστε τελικά να εκmicroηδενίζεται το

δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας Η τελευταία αυτή περίπτωση που

εξοmicroοιώνεται microε ολοκληρωτική στέρηση του δικαιώmicroατος δεν

βρίσκει νοmicroικό έρεισmicroα στην Σ17παρ1εδβ αλλά στις

Σ17παρ2επ στις διατάξεις δηλαδή για την αναγκαστική

απαλλοτρίωση Θα πρέπει δηλαδή για να είναι θεmicroιτή συνταγmicroατικά

microια τέτοια στέρηση να πληρούνται οι προϋποθέσεις και να τηρούνται οι

εγγυήσεις που laquoεξαντλητικάraquo ορίζει ο συντακτικός νοmicroοθέτης στις

Σ17παρ2επ για την νόmicroιmicroη συντέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης

Στο Σ18 που microας ενδιαφέρει εν προκειmicroένω το Σύνταγmicroα

εξουσιοδοτεί τον κοινό νοmicroοθέτη να θεσπίσει νόmicroους που θα ρυθmicroίζουν

το ιδιοκτησιακό καθεστώς ορισmicroένων περιοχών ιδιαίτερης οικονοmicroικής

περιβαλλοντικής και ιστορικής σηmicroασίας (πχ microεταλλεία σπήλαια

αρχαιολογικοί χώροι λίmicroνες λιmicroνοθάλασσες ιαmicroατικές πηγές κλπ) να

ρυθmicroίσει την τύχη της ατοmicroικής ιδιοκτησίας σε περιπτώσεις άmicroεσης

ανάγκης να διασφαλίσει την επωφελή εκmicroετάλλευση του εδάφους να

φροντίσει για την αποκατάσταση ακτηmicroόνων και την προαγωγή της

εθνικής οικονοmicroίας microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων αλλά

και να διασφαλίσει την ενιαία εφαρmicroογή των όρων δόmicroησης σε microια

περιοχή Το πρώτο Ελληνικό Σύνταγmicroα που περιείχε διάταξη ανάλογη microrsquo

αυτήν του σηmicroερινού Σ18 (που εξουσιοδοτούσε δηλαδή το νοmicroοθέτη

να περιορίζει την ιδιοκτησία για τέτοιους ειδικούς λόγους) ήταν αυτό

του 195212

Εάν ο κοινός νοmicroοθέτης θεσπίζοντας τους εκτελεστικούς νόmicroους

του Σ18 απλά επιβάλλει συνταγmicroατικά ανεκτούς (βάσει του Σ17παρ1

όπως αναπτύχθηκε παραπάνω) περιορισmicroούς τότε δεν είναι αναγκαία η

αποζηmicroίωση του laquoθιγόmicroενουraquo ιδιοκτήτη παρά τη microείωση της αξίας της

ιδιοκτησίας του Εάν όmicroως ο νοmicroοθέτης προκειmicroένου να ανταποκριθεί

στις συνταγmicroατικές επιταγές του Σ18 microε τους εκτελεστικούς του

νόmicroους αδρανοποιεί ή στερεί το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας κάποιων

ανθρώπων τότε για να είναι ο νόmicroος του σύmicroφωνος microε το Σύνταγmicroα

πρέπει να πληροί όλες τις ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις

που θέτει το Σύνταγmicroα για την τέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Αυτό γιατί στην τελευταία περίπτωση πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ακόmicroα και αν ο νοmicroοθέτης στον

εκτελεστικό του νόmicroο δεν κατονοmicroάσει την στέρηση αυτήν της

ιδιοκτησίας αναγκαστική απαλλοτρίωση και δεν εκδοθεί η

απαραίτητη πράξη από τη διοίκηση εν τούτοις θα πρόκειται για

περίπτωση de facto απαλλοτρίωσης ο δε νόmicroος θα είναι σαφώς

αντισυνταγmicroατικός λόγω της αντίθεσής του microε το Σ17παρ2επ

Στο Σ18 ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν προσδιορίζει αν ο κοινός

νοmicroοθέτης για να επιτύχει τους σκοπούς που του θέτουν οι εκεί

12 Το άρθρο 17παρ2 του Συντ του 1952 ανέφερε laquoΕιδικοί νόmicroοι κανονίζουσι τα της ιδιοκτησίας και διαθέσεως των microεταλλείων ορυχείων αρχαιολογικών θησαυρών ιαmicroατικών ρεόντων και υπόγειων υδάτωνraquo Στην παρ3 laquoΕπίσης δια νόmicroου ρυθmicroίζονται τα της ιδιοκτησίας και ιχθυοτροφικής εκmicroεταλλέυσεως και διαχειρίσεως των λιmicroνοθαλασσών και microεγάλων λιmicroνώνraquo Στην παρ4 laquoΕιδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουσι τα των επιτάξεων δια τας ανάγκας των ενόπλων δυνάmicroεων εις περίπτωσιν πολέmicroου ή επιστράτευσεως ή προς θεραπείαν αmicroέσου κοινωνικής ανάγκης δυναmicroένης να θέσει εις κίνδυνον την δηmicroοσίαν τάξιν ή υγείανraquo

διατάξεις πρέπει να περιορίσει ή να καταργήσει την ιδιοκτησία Εξαίρεση

αποτελούν οι διατάξεις που αφορούν στην επίταξη περιουσίας και στον

αναδασmicroό13 αλλά και η Σ18παρ5 όπου αναφέρεται ξεκάθαρα η

δυνατότητα στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας Σε

όλες λοιπόν τις υπόλοιπες περιπτώσεις του Σ18 υπάρχει microια

laquoευρεία διακριτική ευχέρειαraquo του νοmicroοθέτη σχετικά microε τον

τρόπο που θα εκπληρώσει τους συνταγmicroατικούς σκοπούς

Αν προχωρήσει σε τέτοια αποδυνάmicroωση του δικαιώmicroατος της

ιδιοκτησίας ώστε να αναιρείται η ουσία του χωρίς όmicroως να τηρήσει τις

συνταγmicroατικές εγγυήσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης θεωρώντας

ότι πρόκειται για απλό περιορισmicroό της ιδιοκτησίας θα έχουmicroε ένα

σαφώς αντισυνταγmicroατικό νόmicroο Θα πρόκειται όπως προαναφέρθηκε για

de facto απαλλοτρίωση O ιδιοκτήτης σrsquoαυτήν την περίπτωση δικαιούται

να αξιώσει αποζηmicroίωση (που είναι η κύρια έννοmicroη συνέπεια της

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης) για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

έχει υποστεί από την πράξη του νοmicroοθέτη και ενδεχοmicroένως της

κανονιστικής διοίκησης microε την προσφυγή στη διάταξη του 105εισΝΑΚ

σε συνδυασmicroό προς τη συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας

(Σ17παρ12επ)14

Σ18παρ1 και2 περιορισmicroοί που θέτουν ενδεικτική παρουσίαση των

διατάξεων

Πρέπει να δούmicroε ενδεικτικά ορισmicroένους από τους εκτελεστικούς

νόmicroους του Σ18 και σχετικές δικαστικές αποφάσεις για να κρίνουmicroε αν

πρόκειται για περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας ή για αναγκαστικές

απαλλοτριώσεις Η πρώτη παράγραφος του Σ18 αναφέρει laquoΕιδικοί

νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε την ιδιοκτησία και τη διάθεση των

microεταλλείων ορυχείων σπηλαίων αρχαιολογικών χώρων και θησαυρών

ιαmicroατικών ρεόντων και υπογείων υδάτων και γενικά του υπόγειου

πλούτουraquo Το Σύνταγmicroα παραχωρεί πλήρη ελευθερία στον κοινό

13 Η ίδια η έννοια των microέτρων αυτών προϋποθέτει στέρηση της ιδιοκτησίας 14 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ 932επ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση σελ30

νοmicroοθέτη για να καθορίσει τις προϋποθέσεις microε τις οποίες αποκτούνται

διατηρούνται καταλύονται ή αφαιρούνται τα δικαιώmicroατα επί των

microεταλλείων

Σχετικό είναι το Ν∆210 της 35101973 στο άρθρο 38 το Ν∆

αναφέρει ότι laquoο κεκτηmicroένος άδεια microεταλλευτικών ερευνών ή ο

διάδοχος αυτού ή ο εξ αυτών έλκων δικαιώmicroατα δικαιούται να

καταλαmicroβάνει προσωρινώς εδάφη κείmicroενα εντός του χώρου της αδείας

microεταλλευτικών ερευνών προς ενέργεια των υπrsquo αυτού

εκτελεσθησοmicroένων ερευνών κλπraquo στη συνέχεια στο άρθρο 38παρ2

ορίζεται ότι laquoο microέλλων να καταλάβει προσωρινώς εδάφη περί ων η

προηγούmicroενη παράγραφος οφείλει να αποζηmicroιώσει προκαταβολικώς τον

ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή κάτοχον της επιφανείας του εδάφους δια

την προσωρινήν στέρησιν του εισοδήmicroατος ή της χρήσεως αυτούraquo Στο

άρθρο 39 καθορίζεται η διαδικασία καταβολής της αποζηmicroίωσης το

αρmicroόδιο για τον προσδιορισmicroό της δικαστήριο προβλέπεται microάλιστα και

δυνατότητα παροχής εγγύησης από τον υπέρ ου η προσωρινή

κατάληψη της ιδιοκτησίας microετά από αίτηmicroα του ιδιοκτήτη δια της

κατάθεσης εγγυητικής επιστολής Τράπεζας Στη συνέχεια στο άρθρο

40παρ1εδαφα αναφέρεται ότι laquo η κατάληψη του προς έρευνα χώρου

επιτρέπεται ευθύς ως καταβληθή εις τον ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή

κάτοχον της επιφανείας του εδάφους η κατά την διαδικασίαν του

προηγουmicroένου άρθρου καθορισθησοmicroένη αποζηmicroίωσιςraquo

Φαίνεται λοιπόν εδώ ξεκάθαρα ότι πρόκειται για microια ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση παρά το γεγονός ότι δεν χρησιmicroοποιείται ο

όρος προκειmicroένου να ικανοποιηθεί ο συνταγmicroατικά προστατευτέος

(βάσει του Σ18παρ1) σκοπός των microεταλλευτικών ερευνών και όχι για

περιορισmicroό απλά της ιδιοκτησίας των ατόmicroων που έχουν εδάφη εντός

του χώρου της αδείας των ερευνών Πληρούνται και οι ουσιαστικές και

οι διαδικαστικές προϋποθέσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η

διαφορά είναι ότι εν προκειmicroένω η στέρηση της ιδιοκτησίας έχει

προσωρινό χαρακτήρα και δεν είναι microόνιmicroη η προσωρινότητα δεν

σηmicroαίνει ότι υπάρχει επίταξη που εννοιολογικά είναι κάτι το

διαφορετικό

Στο άρθρο 128 του ίδιου διατάγmicroατος ρητά ο νοmicroοθέτης εισάγει

περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ορίζοντας ότι laquoεπιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωσις αστικών ή αγροτικών ακινήτων κείmicroενων

εντός ή εκτός του χώρου του microεταλλείουhellipraquo Άρα εδώ ισχύουν όλες οι

συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ Στη συνέχεια στο άρθρο 142

του ίδιου Ν∆ 210 αναφέρεται laquoΈναντι της εκτελέσεως έργων δηmicroοσίας

ανάγκης και χρησιmicroότητας το δικαίωmicroα της microεταλλειοκτησίας υποχωρεί

microη δυναmicroένου του microεταλλειοκτήτου να παρακωλύσει την κατασκευήν

τοιούτων έργων έχοντος δε microόνον δικαίωmicroα απαοζηmicroιώσεως κατά το

κοινόν δίκαιονraquo Ούτε εδώ υπάρχει ο όρος αναγκαστική απαλλοτρίωση

αλλά σαφώς πρόκειται για τέτοια περίπτωση και microάλιστα γίνεται

παραποmicroπή στο κοινό δίκαιο στον κώδικα δηλαδή αναγκαστικών

απαλλοτριώσεων Η ΣΤΕ37331992 είχε δεχτεί ότι επιτρέπεται η κήρυξη

απαλλοτρίωσης αστικών ή αγροτικών ακινήτων εντός ή εκτός του

χώρου των microεταλλείων όταν από τη λειτουργία του microεταλλείου

τίθενται σε κίνδυνο τα επί των ιδιοκτησιών τούτων κτίσmicroατα ή

η ζωή και η υγεία προσώπων που διαmicroένουν ή διακινούνται

σrsquoαυτά

Εξυπακούεται ότι τα δικαιώmicroατα microεταλλειοκτησίας

προστατεύονται εφrsquo όσον ο δικαιούχος εκmicroεταλλεύεται το microεταλλείο Η

Στε 41571984 απέρριψε την αίτηση των αιτούντων κατά της

υπουργικής απόφασης που τις κήρυσσε βάσει του νόmicroου έκπτωτες των

δικαιωmicroάτων microεταλλειοκτησίας γιατί δεν εκmicroεταλλεύτηκαν το microεταλλείο

στο οποίο είχαν τα δικαιώmicroατά τους Το ΣΤΕ θεώρησε ότι δεν

παραβιάζεται το δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας και δέχτηκε ότι η έκπτωση

αποτελεί προβλεπόmicroενο από το νόmicroο microέσο που αποσκοπεί στην

παρεmicroπόδιση της αδράνειας των microεταλλείων

Στους εκτελεστικούς νόmicroους του Σ18παρ1 εντάσσεται και το Β∆

της 1114121915laquoπερί των ως δηmicroοσίου ωφελείας χαρακτηριζοmicroένων

εκmicroεταλλεύσεων λατοmicroείωνraquo Στο άρθρο 2παρ1 ορίζεται ότι laquoΌταν δια

την ως δηmicroοσίου ωφελείας κατά το προηγούmicroενον άρθρον

χαρακτηρισθείσαν εκmicroετάλλευσιν λατοmicroείου είναι αναγκαία η

χρησιmicroοποίησις ξένης ιδιοκτησίας εν όλω ή εν microέρει δrsquo εναπόθεσιν της

λατύπης εγκατάστασιν microηχανηmicroάτων και εργοστασίων κατασκευήν

οδών σιδηροδρόmicroων κοινών ή εναερίων προκυmicroαίων και αποβαθρών

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωσις του απαραίτητου microέρους ή

όλου ξένης ιδιοκτησίας αιτήσει του κυρίου ή του εκmicroεταλλευτού του

λατοmicroείουraquo Εδώ ο νοmicroοθέτης ρητά εισάγει microια περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης για την συγκεκριmicroένη δηmicroόσια ωφέλεια Άρα

εφαρmicroόζονται οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις για τους θιγόmicroενους

ιδιοκτήτες Ακολουθούνται τα συγκεκριmicroένα βήmicroατα που ορίζει το Β∆

στη συνέχεια

Επίσης ο Ν14281984 laquoπερί εκmicroεταλλεύσεως λατοmicroείων

αδρανών υλικών και άλλων διατάξεωνraquo στο άρθρο 20παρ1 αναφέρει laquoΗ

εκmicroετάλλευση των λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται microέσα

στις λατοmicroικές περιοχές του άρθρου 3 του παρόντος νόmicroου

χαρακτηρίζεται για την εφαρmicroογή των διατάξεων του νόmicroου αυτού ως

δηmicroόσιας ωφέλειαςraquo Η παρ3 του ίδιου άρθρου20 ορίζει ότι laquoόταν για

την εκmicroετάλλευση λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται έξω από

τις λατοmicroικές περιοχές είναι αναγκαία η χρησιmicroοποίηση ξένης

ιδιοκτησίας για την κατασκευή δρόmicroων προσπέλασης και την ανέγερση

εργοστασίων και αποθηκών επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση

αυτής microε αίτηση και δαπάνες του εκmicroεταλλευτή του λατοmicroείου και υπέρ

του ∆ηmicroοσίου Αυτή είναι microια ακόmicroα ειδική περίπτωση που επιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ο νοmicroοθέτης ρητά χρησιmicroοποιεί τον όρο

και θα πρέπει να τηρούνται οι συνταγmicroατικές διατάξεις κατά τη

διαδικασία

Ο Ν5871915 στο πρώτο άρθρο του ορίζει ότι η ύλη που

εξορύσσεται από λατοmicroείο είναι συστατικό προϊόν της εδαφικής έκτασης

στην οποία βρίσκεται το λατοmicroείο Σύmicroφωνα δε microε το άρθρο 2 το

λατοmicroείο αποτελεί αντικείmicroενο ιδιαίτερης εκmicroετάλλευσης ανεξάρτητο

από το έδαφος Γιrsquoαυτό η ΑΠ4501938 είχε δεχτεί ότι σε περίπτωση

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης πρέπει να ορίζεται ξεχωριστά η

αποζηmicroίωση που θα πρέπει να καταβληθεί για το λατοmicroείο να ορίζεται

δηλαδή ξεχωριστά η αποζηmicroίωση που θα δοθεί για το έδαφος και η

αποζηmicroίωση για το δικαίωmicroα της εκmicroετάλλευσης του λατοmicroείου

Σχετικός microε την εξόρυξη από λατοmicroεία είναι και ο Ν39051958

Προβλέπει δυνατότητα εξόρυξης microετά από εντολή του αρmicroόδιου

νοmicroοmicroηχανικού από λατοmicroεία που ανήκουν σε ∆ήmicroους ή Κοινότητες

των αναγκαίων υλικών για την κατασκευή ανακαίνιση ή συντήρηση των

οδών Το γεγονός όmicroως ότι δεν προβλέπει καmicroία αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών τους δηmicroιουργεί πρόβληmicroα Η ΑΠ8961985 δέχτηκε ότι η

συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν συνιστά γενικό νόmicroιmicroο περιορισmicroό

του δικαιώmicroατος ιδιοκτησίας του λατοmicroείου αλλά στέρηση

ιδιωτικής ιδιοκτησίας δηλαδή αφαίρεση και microεταβίβαση της

κυριότητας που αποτελούν την κύρια οικονοmicroική αξία των

λατοmicroείων σε τρίτο πρόσωπο η οποία εφrsquo όσον επιτρέπεται

χωρίς αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών των οικείων λατοmicroείων

αποτελεί ανεπίτρεπτη προσβολή του συνταγmicroατικά

προστατευόmicroενου δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας και εποmicroένως η

σχετική διάταξη δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί γιατί αντίκειται στο

Σύνταγmicroα

Σε ότι αφορά τους περιορισmicroούς στην ιδιοκτησία λόγω

αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων στους οποίους αναφέρεται το Σ18

σχετικό είναι το Π∆ 92481932 που απαγορεύει άνευ αδείας του

Υπουργείου Παιδείας κάποιες ενέργειες σε χώρους όπου υπάρχουν

αρχαία microνηmicroεία Ο ιδιώτης που δεν επιτρέπεται βάσει του νόmicroου αυτού

να ενεργήσει στην ιδιοκτησία του πράξεις που απαγορεύονται δύναται

να ζητήσει την απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας του εάν δε δεν γγίνει

αυτή microετά πάροδο διετίας από της υποβολής της αιτήσεως ο ιδιώτης

δύναται να διαθέσει το κτήmicroα του κατά βούλησιν Ο νοmicroοθέτης εδώ

αναγνωρίζει ότι ένας περιορισmicroός της ιδιοκτησίας που την καθιστά

αδρανή σε σχέση microε τον προορισmicroό της συνιστά ουσιαστικά στέρησή

της έστω και αν δεν έχει γίνει απαλλοτρίωση microε τους τύπους και τις

εγγυήσεις που ορίζει το Σύνταγmicroα και οι σύmicroφωνοι microε αυτό νόmicroοι

Ακριβώς γι αυτό δίνει ο νόmicroος τη δυνατότητα στον ιδιοκτήτη να ζητήσει

ο ίδιος την απαλλοτρίωση ώστε να αποζηmicroιωθεί για τη στέρηση και κατrsquo

ανάγκη την οικονοmicroική ζηmicroία που υφίσταται

Όπως έχει κρίνει η Στε 15331971 από το νΒΡΞΖ1893 προκύπτει

ότι έχουν αναχθεί σε σκοπούς δηmicroόσιας ωφέλειας για τον οποίο

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων όχι microόνο η

διενέργεια αρχαιολογικών ερευνών microε ανασκαφές ή microε άλλο τρόπο

αλλά και η συντήρηση των microνηmicroείων τόπων ή άλλων αρχαιολογικής

αξίας αντικειmicroένων στην οποία περιλαmicroβάνεται κατά την έννοια της

διάταξης αυτής η ανάδειξη προβολή και αξιοποίηση τους Η Στε

9691972 έκρινε ότι επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων

τα οποία λόγω της θέσης ή του όγκου τους παρεmicroποδίζουν τη θέα

παρόmicroοιων microνηmicroείων Η ΑΠ έκρινε ότι σύmicroφωνα microε το άρθρο 8 εάν σε

ιδιωτικό κτήmicroα υπάρχει αρχαίο κτίσmicroα που δεν microπορεί να microετακινηθεί ο

κύριος του κτήmicroατος αmicroείβεται microόνο για την αξία του χώρου που

καταλαmicroβάνει το αρχαίο γεγονός που επιβεβαιώνει ότι τα αρχαία ως

πράγmicroατα που ανήκουν στην κυριότητα του ∆ηmicroοσίου δεν

απαλλοτριώνονται ούτε αποζηmicroιώνονται αφού ακόmicroα και όταν

αποτελούν συστατικά ακινήτου αποζηmicroιώνεται microόνο ο χώρος που

καταλαmicroβάνουν

Η Σ18παρ2 αναφέρει ότι laquomicroε ειδικό νόmicroο ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την ιδιοκτησία την εκmicroετάλλευση και διαχείριση των λιmicroνοθαλασσών

και των microεγάλων λιmicroνών καθώς και τα σχετικά microε τη διάθεση γενικά

των εκτάσεων που προκύπτουν από την αποξήρανσή τουςraquo Το Ν∆ 420

της 243111970 στο άρθρο 2 ορίζει ποιες περιοχές και υπό ποιες

προϋποθέσεις microπορούν να microετατραπούν σε λιmicroνοθάλασσες Στην παρ3

του ίδιου άρθρου ορίζεται ότι εκτάσεις γύρω από τη λιmicroνοθάλασσα

που είναι αναγκαίες για την οmicroαλή εκmicroετάλλευσή της λογίζονται

ότι έχουν κηρυχθεί σε απαλλοτρίωση microε το παρόν διάταγmicroα

υπέρ του ∆ηmicroοσίου λόγω δηmicroόσιας ωφέλειας Ο νοmicroοθέτης

επέλεξε να laquoεισάγειraquo εδώ microια ακόmicroα περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης και όχι απλά περιορισmicroό της ιδιοκτησίας

Επίταξη

Το Σ18παρ3 αναφέρει ότι laquoειδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε

τις επιτάξεις για τις ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση

πολέmicroου ή επιστράτευσης ή για τη θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής

ανάγκης που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγείαraquo

Στην περίπτωση της επίταξης εξ ορισmicroού έχουmicroε στέρηση προσωρινή

της ιδιοκτησίας για πολύ συγκεκριmicroένους και προσδιορισmicroένους από το

Σύνταγmicroα λόγους και δεν χρειάζεται να αναζητήσουmicroε αν ο νοmicroοθέτης

θεσπίζει βάσει της συνταγmicroατικής εξουσιοδότησής του περιορισmicroό ή

ειδική αναγκαστική απαλλοτρίωση όπως συνέβη microε τις προηγούmicroενες

περιπτώσεις

Επίταξη είναι λοιπόν η προσωρινή στέρηση της χρήσης

και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας15 microε microονοmicroερή πράξη του

κράτους προς τον σκοπό να ικανοποιηθεί έκτακτη και άmicroεση

δηmicroόσια ανάγκη Το Σύνταγmicroα επιτρέπει επιτάξεις αφrsquo ενός για τις

ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση πολέmicroου ή

επιστράτευσης (στρατιωτικές επιτάξεις) και αφετέρου προς

θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής ανάγκης που microπορεί να θέσει σε

κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγεία (πολιτικές επιτάξεις) Η

νοmicroολογία αντιλαmicroβάνεται τον όρο δηmicroόσια τάξη υπό ευρύτερη έννοια

που περιλαmicroβάνει εκτός από τη δηmicroόσια ασφάλεια την τήρηση της

συνεχούς και αδιατάρακτης λειτουργίας των δηmicroόσιων υπηρεσιών υπό

ουσιαστική έννοια όπως πχ της αστικής συγκοινωνίας Η Στε 9571978

θεώρησε ότι η απειλή σοβαρής διαταραχής της οικονοmicroικής ζωής της

χώρας (πχ εξαγγελία ακινητοποίησης των λεωφορείων του ΚΤΕΛ)

συνιστά την κοινωνική ανάγκη που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη

δηmicroόσια τάξη κατά το Σ18παρ3 15 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ980 το Σ22παρ3 προβλέπει και επίταξη προσωπικών υπηρεσιών όπως είναι πχ η προσφορά προσωπικής εργασίας κατά το άρθρο 22παρ2∆ΚΚ Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών είναι όmicroως συστηmicroατικά εντελώς διαφορετική από την επίταξη πραγmicroάτων την οποία και microόνο αφορά το Σ18παρ3

Το Σύνταγmicroα αναθέτει τη ρύθmicroιση της επίταξης στο νοmicroοθέτη

χωρίς να επιτάσσει την πρόβλεψη ή τη συνδροmicroή ουσιαστικών ή

διαδικαστικών προϋποθέσεων Η επίταξη λοιπόν ενώ δεν επιτρέπεται για

λόγους ιδιωτικής απλά ωφέλειας διαφέρει κατά τα άλλα από την

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν είναι δηλαδή microια ειδική microορφή

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης όπως είδαmicroε microε τις περιπτώσεις των δυο

προηγούmicroενων άρθρων (όταν α νοmicroοθέτης δεν αρκείτο σε απλούς

περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας) ∆εν επιτρέπεται γενικά για λόγους

δηmicroόσιας ωφέλειας αλλά microόνο για λόγους δηmicroόσιας ή

κοινωνικής ανάγκης που είναι εξ ορισmicroού έκτακτη και πρέπει

να είναι άmicroεση Για τις πολιτικές επιτάξεις αυτό προβλέπεται ρητά από

το Σ18παρ3εδβ ενώ για τις στρατιωτικές επιτάξεις η ανάγκη είναι

πάντα άmicroεση στην περίπτωση πολέmicroου ή επιστράτευσης

Προκύπτει συνεπώς απrsquo αυτήν την προϋπόθεση ότι το

Σύνταγmicroα επιτρέπει microόνο την προσωρινή επίταξη ενώ η

αναγκαστική απαλλοτρίωση είναι κατά κανόνα οριστική Στην

περίπτωση της επίταξης δεν υπάρχουν οι εγγυήσεις που προβλέπει ο

συντακτικός νοmicroοθέτης για την αναγκαστική απαλλοτρίωση (πχ

προηγούmicroενη πλήρης αποζηmicroίωση προσδιοριζόmicroενη από το αρmicroόδιο

διακστήριο κλπ) Το ζήτηmicroα αφήνεται δηλαδή στην κρίση του κοινού

νοmicroοθέτη που προβλέπει χρονικά επόmicroενη εύλογη και διοικητικά

ή δια διοικητικών δικαστηρίων προβλεπόmicroενη αποζηmicroίωση

Το γεγονός ότι το Σύνταγmicroα δεν επιβάλλει στην επίταξη την

τήρηση των ουσιαστικών και διαδικαστικών εγγυήσεων της

απαλλοτρίωσης δεν σηmicroαίνει ότι είναι συνταγmicroατικά ανεκτό να αφήσει ο

νοmicroοθέτης τελείως απροστάτευτο τον ιδιοκτήτη που ζηmicroιώνεται από την

επίταξη να microην του χορηγήσει δηλαδή microια έστω εύλογη και χρονικά

επόmicroενη αποζηmicroίωση ∆εν είναι θεmicroιτό συνταγmicroατικά γιατί ένα τέτοιο

νοmicroοθετικό microέτρο θα προσέβαλε ευθέως την συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας (Σ25παρ1 εδ δ) Καmicroία

στέρηση ακόmicroα και προσωρινή δεν είναι σύmicroφωνη microε τη θεmicroελιώδη

αυτή αρχή ούτε αποτελεί microέτρο επαρκώς λογικό σε microια δηmicroοκρατική

κοινωνία εάν δεν συνοδεύεται από εύλογη αποζηmicroίωση Το Ε∆∆Α το

έχει νοmicroολογήσει ξεκάθαρα στην απόφαση της 9-12-1994 όπου έκρινε

ότι laquomicroόνο microε την καταβολή αποζηmicroίωσης αποκαθίσταται η εύλογη σχέση

αναλογίας ανάmicroεσα στα χρησιmicroοποιούmicroενα microέσα και στον επιδιωκόmicroενο

σκοπόraquo

Στην πράξη δεν επικρατεί πάντα σαφήνεια στην οριοθέτηση της

επίταξης έναντι της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η ασάφεια προκύπτει

ίσως από τον συνήθη περιορισmicroό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης στη

microεταβίβαση της κυριότητας ακινήτων ώστε η στέρηση της

κυριότητας επί κινητών και η προσωρινή στέρηση επί ακινήτων

να επαφίεται στο θεσmicroό της επίταξης laquoΗ διόγκωση αυτή του

θεσmicroού της επίταξης αγνοεί τη δικαιολογητική του βάση κα διαρρηγνύει

τα όριά του όπως τα θέτει ρητά το ίδιο το Σύνταγmicroαraquo Όταν η επίταξη

δεν γίνεται για τη θεραπεία microιας από τις έκτακτες και άmicroεσες ανάγκες

που αναφέρει το Σύνταγmicroα αποτελεί καταστρατήγηση του Σ18παρ3 και

Σ17παρ2επ γιατί το Σύνταγmicroα δέχεται την προσωρινή microόνο επίταξη

Η οριστική επίταξη δεν είναι εννοιολογικά δυνατή

αποτελεί αντίφαση Στην πραγmicroατικότητα πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση είτε αφορά ακίνητα είτε κινητά

πράγmicroατα και συνεπώς εφαρmicroοστέες είναι οι Σ17παρ2επ

Αντίθετες διατάξεις νόmicroων πρέπει να θεωρηθούν αντισυνταγmicroατικές

Αυτό έχει γίνει δεκτό και από το Στε πχ στην 17611970 αλλά σταθερά

και σε άλλες αποφάσεις Οριστική είναι η στέρηση της ιδιοκτησίας που

είτε γίνεται microε έκδηλα αυτήν την πρόθεση είτε αφορά αναλωτά

πράγmicroατα είτε αποσκοπεί στη θεραπεία microόνιmicroων αναγκών είτε διαρκεί

πέρα από εύλογο χρόνο Το Στε στις 14262 143369 55653 είχε

κρίνει ότι επίταξη ακινήτου για κατασκευή microόνιmicroων αποθηκών

πυροmicroαχικών δεν επιτρέπεται αλλά επιβάλλεται ενέργεια

απαλλοτρίωσης

Το δικαστήριο κρίνει ποιος χρόνος είναι εύλογος Το Στε θεωρεί

ότι θα κριθεί ανάλογα microε τις συνθήκες της και περιστάσεις της κάθε

υπόθεσης Σχετιή είναι η Στε 17611970 Με τις Στε 605 9401953 είχε

δεχθεί ότι ο εύλογος χρόνος δεν πρέπει να υπερβαίνει την πενταετία

Μετά την πάροδο του εύλογου χρόνου η διοίκηση οφείλει να προβεί

στην άρση της επίταξης και παραβαίνει την κατά το Σύνταγmicroα

προστασία της ιδιοκτησίας αν την παρατείνει (Στε15451953

19741953) Η επίταξη είναι νόmicroιmicroη microόνο όταν αναφέρεται σε

συγκεκριmicroένα πράγmicroατα και αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που τάσσει

το Σύνταγmicroα Είναι αντισυνταγmicroατική εποmicroένως η επίταξη γενικά και

αόριστα αναφερόmicroενων ακινήτων

Αν και το Σύνταγmicroα δεν το απαιτεί ο κοινός νοmicroοθέτης προβλέπει

αποζηmicroίωση που καλύπτει τη θετική ζηmicroία και ορίζεται ως

αποκατάσταση της εύλογης αξίας της χρήσης του πράγmicroατος ενώ

καταβάλλεται microετά την κατάληψή του Το κράτος πάντα καταβάλλει την

αποζηmicroίωση Κατά της ατοmicroικής διοικητικής πράξης της επίταξης

επιτρέπεται ασφαλώς αίτηση ακύρωσης ενώπιον του Στε

Αναδασmicroός

Το Σ18παρ4 αναφέρει ότι laquoΕπιτρέπεται σύmicroφωνα microε τη

διαδικασία που καθορίζει ειδικός νόmicroος ο αναδασmicroός αγροτικών

εκτάσεων για την επωφελέστερη εκmicroετάλλευση του εδάφους καθώς και

η λήψη microέτρων για την αποφυγή της υπέρmicroετρης κατάτmicroησης της ή για

τη διευκόλυνση της ανασυγκρότησης της κατατmicroηmicroένης microικρής

αγροτικής ιδιοκτησίαςraquo Ο αναδασmicroός δεν είναι απαλλοτρίωση αλλά

αποτελεί σαφώς επέmicroβαση στην ιδιοκτησία Αποτελεί τη συνένωση και

αναδιανοmicroή ακινήτων στους ιδιοκτήτες τους έτσι ώστε οι νέες ακίνητες

ιδιοκτησίες να είναι microεν ισάξιες microε τις αρχικές αλλά διαmicroορφωmicroένες

κατά ορθολογικό τρόπο Παραδοσιακά ο αναδασmicroός αφορά αγροτικά

ακίνητα και αποτελεί microέσο θεραπείας της υπερβολικής κατάτmicroησης και

ορθολογικής αναδιαmicroόρφωσης της αγροτικής ιδιοκτησίας Το Σύνταγmicroα

προβλέπει και τον αστικό αναδασmicroό στο Σ24παρ2 που είναι κάτι το

διαφορετικό

Το βασικό λοιπόν εννοιολογικό στοιχείο του αναδασmicroού είναι η

αντικατάσταση των παλαιών αγροτεmicroαχίων που εισφέρονται microε νέα

αγροτεmicroάχια ίσης αξίας στην ίδια αγροτική περιοχή που καταλαmicroβάνει ο

αναδασmicroός Το αποτέλεσmicroα δηλαδή που χαρακτηρίζει τον αναδασmicroό

σαν νοmicroικό microόρφωmicroα είναι η απόσβεση των παλαιών ιδιοκτησιών και η

ταυτόχρονα αντικατάστασή τους microε νέες ιδιοκτησίες ίσης αξίας για να

ικανοποιηθούν οι σκοποί που θέτει το Σύνταγmicroα στη συγκεκριmicroένη

διάταξη

Ο νόmicroος που αφορά τον αγροτικό αναδασmicroό είναι ο 674 της

308191977 Στο άρθρο 1 παρ 9 και 10 αντίστοιχα γίνεται διάκριση

ανάmicroεσα στον εκούσιο και στον υποχρεωτικό αναδασmicroό Ο microεν εκούσιος

κηρύσσεται όπως ορίζει το άρθρο 4παρ1 εφrsquo όσον υποβληθούν προς

τον οικείο νοmicroάρχη αιτήσεις τουλάχιστον 20 κτηmicroατιών της περιοχής

αυτής ο δε υποχρεωτικός δεν χρήζει αίτησης των ενδιαφερόmicroενων

κτηmicroατιών Ο νόmicroος καθορίζει τη διαδικασία τον τρόπο που θα

παραχωρηθούν τα νέα κτήmicroατα τη διάταξη και το διαχωρισmicroό τους τα

όριά τους

Κατrsquo αρχήν αφού ληφθεί η απόφαση για τον αναδασmicroό(άρθρο

6) αποτυπώνεται και κινηmicroατογραφείται τοπογραφικά η περιοχή(άρθρο

9) Στη συνέχεια εκκαθαρίζονται τα δικαιώmicroατα των κτηmicroατιών(άρθρο

10) γίνεται ποιοτική κατάταξη των γαιών(άρθρο 11) και microετά

παραχωρούνται τα νέα κτήmicroατα Γίνεται διάταξη και διαχωρισmicroός των

νέων κτηmicroάτων(άρθρο13) και τέλος η υπόδειξη των ορίων και

παράδοση νοmicroής(άρθρο 14) Αφού ελεγχθούν τα στοιχεία και ολόκληρος

ο φάκελλος κυρωθεί από τον οικείο νοmicroάρχη (που κάνει έλεγχο

νοmicroιmicroότητας) εκδίδονται τίτλοι κυριότητας Συγκεκριmicroένα τα

παραχωρητήρια που εκδίδει η Νοmicroαρχία αποτελούν τίτλο κυριότητας

δεκτικό microεταγραφής(άρθρο16)

Ο αναδασmicroός όπως προαναφέρθηκε δεν είναι ούτε στέρηση αλλά

ούτε περιορισmicroός της ιδιοκτησίας ∆εν είναι περιορισmicroός γιατί από τη

στιγmicroή που microε την αναδιανοmicroή θα αποκατασταθεί το ιδιοκτησιακό

καθεστώς που διαταράχθηκε(πλέον σε πιο ορθολογική βάση) δεν

περιορίζεται κατά κανένα τρόπο η laquoνέαraquo ιδιοκτησία Έχει όmicroως

υποστηριχθεί ότι ο αναδασmicroός είναι περίπτωση νόmicroιmicroου περιορισmicroού της

ιδιοκτησίας γιατί περιορίζεται το λειτουργικό της περιεχόmicroενο στην

πλευρά της ιδιοκτησιακής εξουσίας του υποκειmicroένου να διατηρήσει την

microέχρι τούδε τοπικήν θέσιν του ιδιοκτησιακού του αντικειmicroένου ∆ιαφέρει

από την αναγκαστική απαλλοτρίωση γιατί δεν στερεί ιδιοκτησία για χάρη

τρίτου αλλά την αναδιπλασιάζει για χάρη όχι microόνο του γενικού

συmicroφέροντος αλλά και του συmicroφέροντος του ιδιοκτήτη16

Στη θεωρία έχει τεθεί το ερώτηmicroα αν ο υποχρεωτικός αναδασmicroός

αποτελεί ειδική περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης και αν microόνο

στην περίπτωση του υποχρεωτικού αναδασmicroού θα microπορούσε να γίνει

λόγος για εννοιολογική συγγένεια microε την αναγκαστική απαλλοτρίωση

Η απάντηση απαιτεί σύγκριση του περιεχοmicroένου των δυο

αντιπαραβαλλόmicroενων εννοιών αλλά και της λειτουργίας τους17 Ο

αναδασmicroός και η αναγκαστική απαλλοτρίωση έχουν σίγουρα κάποιες

οmicroοιότητες (και οι δυο επάγονται microεταβολές στην κυριότητα και στα

λοιπά εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα συνίστανται σε αφαίρεση της αρχικής

ιδιοκτησίας συντελούνται για τη ικανοποίηση σκοπού δηmicroόσιας

ωφέλειας η οποία microάλιστα στην περίπτωση του αναδασmicroού καθορίζεται

όχι απλά στο νόmicroο αλλά στο ίδιο το Σύνταγmicroα ο ιδιοκτήτης λαmicroβάνει

ισάξιο αντάλλαγmicroα για την απώλεια της ιδιοκτησίας του κλπ) Ενώ όmicroως

η αναγκαστική απαλλοτρίωση επάγεται απόσβεση της ιδιοκτησίας και

ταυτόχρονα πρωτότυπη κτήση νέας ιδιοκτησίας πάνω στο ίδιο

αντικείmicroενο από ένα άλλο πρόσωπο (τον υπέρ ου η απαλλοτρίωση)

στον αναδασmicroό η σύσταση των νέων ιδιοκτησιών αποτελεί ταυτόχρονα

και το αντάλλαγmicroα των ιδιοκτητών για την απώλεια της αρχικής τους

ιδιοκτησίας

16 Αν όmicroως σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν είναι δυνατή αντιπαροχή ίσης αξίας ακινήτου και συmicroπληρωθεί η αντιπαροχή microε καταβολή αποζηmicroίωσης τότε πρόκειται κατά τούτο για microερική αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ985 1991 17 Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις Φ∆ωρής ΝοΒ 1977 σελ 442επ

Αντίθετα εποmicroένως προς την αναγκαστική απαλλοτρίωση που

laquoυπερ ωνraquo και laquoκαθrsquoωνraquo είναι διαφορετικά πρόσωπα οι laquoυπερ ωνraquo και

laquoκαθrsquoωνraquo ενεργείται και συντελείται ο αναδασmicroός είναι τα ίδια πρόσωπα

Η λειτουργία του αναδασmicroού έγκειται στην αφαίρεση των αγροτικών

ιδιοκτησιών ορισmicroένων προσώπων microε σκοπό την αναδιανοmicroή της

εκτάσεως που συναπαρτίζουν microεταξύ αυτών των ιδίων Η

αναγκαστική λοιπόν απαλλοτρίωση έχει σαν αποτέλεσmicroα τη

microεταβολή του προσώπου του ιδιοκτήτη σrsquo ένα ορισmicroένο

αντικείmicroενο ιδιοκτησίας που παραmicroένει αmicroετάβλητο ενώ ο

αναδασmicroός επιφέρει microεταβολή του αντικειmicroένου της ιδιοκτησίας

ορισmicroένων προσώπωντων ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Ή ιδιοκτησία δεν αφαιρείται για να αποδοθεί σrsquo ένα

άλλο πρόσωπο αλλά για να αντικατασταθεί

Η παροχή ενός ισάξιου νέου κτήmicroατος σαν ανταλλάγmicroατος για

την απόσβεση της αρχικής ιδιοκτησίας δεν είναι απλώς όπως στην

αναγκαστική απαλλοτρίωση microέσο για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

προκαλείται microε την αφαίρεση της ιδιοκτησίας αλλά αυτοσκοπός Ο

αναδασmicroός αποσκοπεί στην αντικατάσταση της παλαιάς ιδιοκτησίας microε

νέα που θα είναι σε θέση να καταστήσει πιο επωφελή τη γεωργική

εκmicroετάλλευση του εδάφους Συνέπεια αυτής της βασικής λειτουργικής

διαφοράς microεταξύ του αναδασmicroού και της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης

είναι και η ακόλουθηστον αναδασmicroό από τη φύση του δεν microπορεί να

τεθεί θέmicroα χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης ενώ στη αναγκαστική

απαλλοτρίωση που αφαιρείται ιδιοκτησία ορισmicroένου προσώπου για να

αποδοθεί σε άλλο πρόσωπο το αναγκαίο για τη συντέλεσή της

αντάλλαγmicroα προς τον laquoκαθrsquoουraquo είναι κατrsquo αρχήν χρηmicroατικό Άλλωστε

λόγοι πρακτικοί επίσης που έχουν σχέση microε τη διαδικασία εφαρmicroογής

του αναδασmicroού καθιστούν προβληmicroατική την παρεmicroβολή της

δικαστικής αρχής για τον καθορισmicroό του ανταλλάγmicroατος(κτήmicroατος) που

απαιτείται για τη συντέλεση του αναδασmicroού

Έχει υποστηριχθεί ότι18 δεν δηmicroιουργεί συνταγmicroατικό πρόβληmicroα

το γεγονός ότι η κρίση για το ισάξιο του ανταλλάγmicroατος δεν ανατίθεται

όπως στην αναγκαστική απαλλοτρίωση στη δικαστική αρχή αλλά σε

διοικητική επιτροπή την Επιτροπή αναδασmicroού Αυτό γιατί ο αναδασmicroός

καλύπτεται σαν ιδιαίτερος θεσmicroός microε ρητή συνταγmicroατική διάταξη

(18παρ4) Υπάρχει όmicroως και αντίθετη άποψη19 που θεωρεί ότι εφrsquo όσον

ο αναδασmicroός είναι συγγενής θεσmicroός προς την απαλλοτρίωση (είναι και

αυτός επέmicroβαση στην ιδιοκτησία) οι διατάξεις του Συντάγmicroατος που

αφορούν στην απαλλοτρίωση τυγχάνουν άmicroεσης συmicroπληρωmicroατικής

εφαρmicroογής Θα πρέπει να έχουmicroε ανάλογη εφαρmicroογή των περί

απαλλοτριώσεως εγγυήσεων laquoΗ αναλογία δε η οποία δικαιολογεί και

συνεπιφέρει την τοιαύτην ανάλογη εφαρmicroογή συνίσταται εις την

ύπαρξιν της ουσιαστικής σχέσεως παροχής και αντιπαροχής προσφοράς

και απολήψεως τόσο εις την τεχνικήν έννοιαν της απαλλοτρίωσης όσο

και εις την έννοιαν του αναδασmicroούraquo

Συνεπώς η λειτουργική ιδιοmicroορφία του αναδασmicroού δεν επιτρέπει

την εννοιολογική υπαγωγή του κάτω από την έννοια της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Βέβαια τέmicroνονται σαν έννοιες αφού και οι δυο

αποτελούν επέmicroβαση στη συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένη ιδιοκτησία

Τελικό αποτέλεσmicroα του αναδασmicroού είναι η απόσβεση των

εmicroπράγmicroατων σχέσεων που υπήρχαν στα αρχικά αγροτεmicroάχια και η

ταυτόχρονη σύσταση εmicroπράγmicroατων σχέσεων αντίστοιχου περιεχοmicroένου

στα νέα κτήmicroατα που σχηmicroατίζονται microε τον αναδασmicroό Αυτή ακριβώς η

microεταβολή των εmicroπράγmicroατων σχέσεων είναι το κύριο αποτέλεσmicroα του

αναδασmicroού το αποτέλεσmicroα που επέρχεται microε τη συντέλεσή του

Ενδεικτικά ως προς την κυριότητα το αποτέλεσmicroα είναι διπλό

απόσβεση της αρχικής κυριότητας και ταυτόχρονη σύσταση κυριότητας

πάνω στα ισάξια νέα κτήmicroατα που δηmicroιουργούνται microε τον αναδασmicroό

υπέρ των αυτών προσώπων των ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Σε ότι αφορά τις δουλείες οι πραγmicroατικές δουλείες

18 Φ∆ωρής αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ446 19 Κασιmicroάτης

βάσει του νόmicroου εξαιρούνται από τον κανόνα της ανασύστασης στα νέα

ιδιοκτησιακά αντικείmicroενα και διατηρούνται ως έχουν οι προσωπικές

δουλείες θεωρούνται αυτοδικαίως αποσβεσθείσες και αυτοδικαίως

ανασυσταθείσες στα νέα κτήmicroατα που προκύπτουν από τον αναδασmicroό

Το ίδιο νοmicroικό καθεστώς ισχύει και για τα δικαιώmicroατα εmicroπράγmicroατης

ασφάλειας

Στέρηση της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας που απαιτείται από

ιδιαίτερες περιστάσεις βάσει του Σ18παρ5

Είναι και αυτό ένα εξαιρετικό και προσωρινό microέτρο όπως και η

επίταξη Υπάρχει όmicroως microια διαφορά το Σύνταγmicroα επιτρέπει απrsquo

ευθείας στη διοίκηση να προβαίνει σε επιτάξεις και να αναθέτει

στο νοmicroοθέτη απλά τη ρύθmicroιση της εφαρmicroογής τους αντίθετα

το Σύνταγmicroα δεν επιτρέπει άmicroεσα την προσωρινή στέρηση της

χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας αλλά παραχωρεί στο

νοmicroοθέτη την εξουσία να προβλέψει και να επιτρέψει

περιπτώσεις (προσωρινής) στέρησης Η εξουσία δεν χορηγείται

δηλαδή απrsquo ευθείας στη διοίκηση αλλά στο νοmicroοθέτη που δύναται να τη

χορηγήσει στη διοίκηση αν όταν και όπως θέλει και να την ανακαλέσει

οποτεδήποτε

Συνεπώς για να είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτή microια τέτοια στέρηση

απαιτείται κατrsquo αρχήν νοmicroοθετική πρόβλεψη Πέρα απrsquo αυτό

πρέπει να επιβάλλεται από laquoιδιαίτερες περιστάσειςraquo αποτελεί δηλαδή

εξαιρετικό microέτρο Είναι απαραίτητο το microέτρο αυτό που προσβάλλει

κατrsquo ευθείαν τον πυρήνα της ιδιοκτησίας να είναι σύmicroφωνο microε τη

συνταγmicroατικά πλέον κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας να

είναι κατάλληλο για την αντιmicroετώπιση των laquoεξαιρετικών περιστάσεωνraquo

να είναι αναγκαίο υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει κανένα άλλο ηπιότερο

microέσο για να αντιmicroετωπιστούν και βεβαίως εν στενή εννοία αναλογικό

τα πλεονεκτήmicroατα δηλαδή από τη λήψη του αυστηρού αυτού microέτρου να

είναι σαφώς υπέρτερα και ισχυρότερα από τα microειονεκτήmicroατα που θα

επιφέρει

Ουσιαστικά στο σηmicroείο αυτό γίνεται από το νοmicroοθέτη στάθmicroιση

ανάmicroεσα στην συνταγmicroατικά προστατευόmicroενη ιδιοκτησία και στον

κίνδυνο που προφανώς δηmicroιουργούν για το συmicroφέρον του συνόλου

(όπως αυτό νοείται από το Σύνταγmicroα) microη οmicroαλές και έκτακτες

περιστάσεις Επιπλέον θα πρέπει ο νοmicroοθέτης όταν καταφεύγει στο

laquoέσχατοraquo αυτό microέσο να microην παραβιάζει την αρχή της ισότητας

να δικαιολογείται δηλαδή η αυστηρή επιλογή του από

αντικειmicroενικές συνθήκες και να είναι ένα microέτρο laquoεύλογοraquo στο

πλαίσιο microιας δηmicroοκρατικής κοινωνίας

Εποmicroένως λήψη του microέτρου αυτού υπό οmicroαλές συνθήκες και

προς αντιmicroετώπιση συνηθισmicroένων προβληmicroάτων θα ήταν

αντισυνταγmicroατική Μια ακόmicroα βασική προϋπόθεση της σύmicroφωνης microε το

Σύνταγmicroα λήψης του microέτρου είναι η καταβολή στο δικαιούχο

ανταλλάγmicroατος (όχι κατrsquo ανάγκη χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης) που το

Σύνταγmicroα δεν απαιτεί να είναι πλήρες αλλά ορίζει ότι πρέπει να

ανταποκρίνεται στις laquoυφιστάmicroενες κάθε φορά συνθήκεςraquo (πχ συνθήκες

αγοράς) Εξουσιοδοτείται ο νοmicroοθέτης να ορίσει τον υπόχρεο και την

διαδικασία καταβολής του ανταλλάγmicroατος

Επειδή πρόκειται για έκτακτο microέτρο η νοmicroιmicroότητά του διαρκεί

όσο και οι ιδιαίτερες συνθήκες που το δικαιολόγησαν Το microέτρο είναι εξ

ορισmicroού προσωρινό η χρήση του δεν επιτρέπεται εποmicroένως προς

αντιmicroετώπιση microόνιmicroων προβληmicroάτων ούτε microπορεί να συνίσταται στην

αφαίρεση της ιδιοκτησίας Όταν όmicroως λήξουν οι laquoιδιαίτερες

περιστάσειςraquo η άρση του microέτρου δεν είναι αυτόmicroατη Το Σύνταγmicroα

ορίζει ότι επί αδικαιολόγητης παράτασης των microέτρων αποφασίζει για

την άρση τους το Στε κατά κατηγορίες περιπτώσεων microετά από αίτηση

οποιουδήποτε έχει έννοmicroο συmicroφέρον Περίπτωση laquoπροσωρινής

στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίαςraquo θεωρείται πχ η

αναγκαστική microίσθωση γαιών εφrsquo όσον ανήκουν σε ιδιώτη

Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων (18παρ6)

Η Σ18παρ6 ορίζει laquoΜε νόmicroο microπορεί να ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την αξιοποίησή τους

υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και αποκατάσταση ακτηmicroόνων Με τον ίδιο

νόmicroο ορίζονται και τα σχετικά microε την microερική ή ολική αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών σε περίπτωση επανεmicroφάνισής τους microέσα σε εύλογη

προθεσmicroίαraquo

Παρέχει λοιπόν εξουσιοδότηση στον κοινό νοmicroοθέτη να ρυθmicroίσει

τα σχετικά microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την

αξιοποίησή τους υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και την αποκατάσταση

ακτηmicroόνων Η laquoεγκατάλειψηraquo αναφέρεται στο πραγmicroατικό γεγονός της

διακοπής άσκησης των δικαιωmicroάτων του κυρίου και microετάβασης σε

άγνωστη διεύθυνση Στην περίπτωση της παραίτησης το ακίνητο γίνεται

αδέσποτο και περιέρχεται στη κυριότητα του ∆ηmicroοσίου (972ΑΚ) που

microπορεί να το διαθέσει χωρίς ανάγκη ειδικής συνταγmicroατικής

εξουσιοδότησης

Το Σύνταγmicroα αποδεσmicroεύει τη διάθεση των εγκαταλελειmicromicroένων

εκτάσεων από τις διατάξεις του Σ17 και microε σχετική ρύθmicroιση ορίζονται

και τα σχετικά microε τη microερική ή ολική αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών σε

περίπτωση που επανεmicroφανιστεί ο ιδιοκτήτης microέσα σε εύλογη προθεσmicroία

Έχει υποστηριχθεί20 ότι η διάταξη αυτή microπορεί να αποτελέσει κύρωση

σε βάρος αυτών που έχουν εγκαταλείψει τις εκτάσεις τους εφrsquo όσον η

αποζηmicroίωσή τους microπορεί να είναι microερική Ο ν10211980 προβλέπει ότι

οι παραπάνω εκτάσεις περιέρχονται στο ∆ηmicroόσιο στον δε ιδιοκτήτη

καταβάλλεται ως αποζηmicroίωση το ήmicroισυ της αξίας των εκτάσεων

Συmicroπέρασmicroα

Συmicroπερασmicroατικά οι δυο πρώτες παράγραφοι του Σ18

αναφέρονται σε κάποια είδη ιδιοκτησίας microε ιδιαιτερότητα και αυξηmicroένη

σπουδαιότητα Προβλέπουν γιrsquo αυτό δυνατότητες δέσmicroευσης της

ιδιοκτησίας για τους συγκεκριmicroένους σκοπούς και για την προστασία

των συγκεκριmicroένων κοινωνικών αγαθών που αναφέρουν οι εν λόγω

20 Τάχος Ελληνικό διοικητικό δίκαιο 2000 σελ793

διατάξεις (αρχαιολογικούς χώρους microεταλλεία λατοmicroεία σπήλαια λίmicroνες

ύδατα κλπ) Ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν δεσmicroεύει όmicroως τον

κοινό νοmicroοθέτη ως προς τον τρόπο microε τον οποίο θα

laquoυλοποιήσειraquo τις διατάξεις αυτές Αυτό σηmicroαίνει ότι ο

τελευταίος νοmicroιmicroοποιείται να προχωρήσει όχι microόνο σε απλό

περιορισmicroό αλλά και σε στέρηση της ιδιοκτησίας προκειmicroένου

να ανταποκριθεί στις επιταγές του Σ18παρ1 και2 microπορεί

δηλαδή να εισάγει ειδικές περιπτώσεις αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης δυνάmicroει των Σ18παρ1 και2

Η νοmicroοθετική επιλογή αν καταλήξει όχι απλά σε περιορισmicroό

αλλά σε microόνιmicroη αφαίρεση θα πρέπει πέρα από τα γενικά όρια των

περιορισmicroών(πχ αρχή αναλογικότητας κλπ) να τηρεί και τις

ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις των Σ17παρ2επ

για την αναγκαστική απαλλοτρίωση Θα πρόκειται για ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι ο

νοmicroοθέτης σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν κάνει ρητά το σχετικό

χαρακτηρισmicroό εφrsquo όσον πρόκειται όντως για τέτοια περίπτωση (κάτι

που κρίνεται από το τι ακριβώς προβλέπει ο νόmicroος) θα πρέπει να

τηρούνται απαρέγκλιτα οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ

Η περίπτωση της επίταξης είναι διαφορετική από τις

προηγούmicroενες δυο παραγράφους υπό την έννοια ότι η επίταξη εξ

ορισmicroού αποτελεί προσωρινή αφαίρεση της ιδιοκτησίας ∆εν

τίθεται θέmicroα διακριτικής ευχέρειας του νοmicroοθέτη ως προς το αν

θα εισάγει απλά έναν περιορισmicroό της ιδιοκτησίας ή θα

προχωρήσει σε στέρηση Κατrsquo αντίθεση προς την αναγκαστική

απαλλοτρίωση η αφαίρεση είναι προσωρινή και οι λόγοι δηmicroόσιας

ωφέλειας που δικαιολογούν την επίταξη είναι περιοριστικά

απαριθmicroηmicroένοι από το συντακτικό νοmicroοθέτη στην Σ18παρ3 Μια

ιδιάζουσα microορφή επέmicroβασης στην ιδιοκτησία αποτελεί ο αναδασmicroός που

δεν είναι ακριβώς αφαίρεση microε την έννοια της απαλλοτρίωσης ή της

επίταξης αλλά αντικατάσταση ενός ιδιοκτησιακού αντικειmicroένου microε άλλο

ίσης αξίας ∆εν τίθεται συνεπώς θέmicroα αποζηmicroίωσης του ιδιοκτήτη και ο

αναδασmicroός γίνεται αποκλειστικά για το σκοπό που ορίζει η Σ18παρ4

Και η διάταξη η σχετική microε την προσωρινή στέρηση της χρήσης

και κάρπωσης της ιδιοκτησίας λόγω εξαιρετικών περιστάσεων δυνάmicroει

του Σ18παρ5 δίνει microια ευρεία διακριτική εξουσία στο νοmicroοθέτη

για την αντιmicroετώπιση κρίσεων τηρουmicroένων των συνταγmicroατικών

εγγυήσεων και γενικών και αυτών του σ18παρ5 Το ίδιο

συmicroβαίνει και microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων στην

Σ18παρ Στην περίπτωση αυτή τηρουmicroένης της υποχρέωσης

ολικής ή microερικής ικανοποίησης του τυχόν επανεmicroφανισθέντος

ιδιοκτήτη η διάθεση πρέπει δεσmicroευτικά να αποσκοπεί στην

προώθηση της εθνικής οικονοmicroίας και στην αποκατάσταση

ακτηmicroόνων

Περιεχόmicroενα

1) Εισαγωγή σελ1

2) Ιστορική αναδροmicroή σχετικά microε την αναγνώριση της ιδιοκτησίας σελ1-4

3) Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

στην Ελλάδα σελ5-12

4) Περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18

Το αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις

εξαρτάται από το νοmicroοθέτη σελ12-15

Α) Σ18παρ1 και 2 περιορισmicroοί που θέτουν σελ15-20

Β) Επίταξη σελ20-24

Γ) Αναδασmicroός σελ24-28

∆) Προσωρινή στέρηση της χρήσης και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας

18παρ5 σελ29-30

Ε) Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων σελ30-31

5) Συmicroπέρασmicroα σελ31-32

Βιβλιογραφία

1) Π ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991

2) Α ∆ηmicroητρόπουλος Παραδόσεις Συνταγmicroατικού δικαίου ΙΙΙ

2001

3) Α Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και

αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003

4) Γ Χοροmicroίδης Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις 2000

5) Φ ∆ωρής Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ

442επ

6) Κ Γεωργόπουλος Επίτοmicroο Συνταγmicroατικό δίκαιο 2001

7) Κ Μαυριάς Α Παντελής Συνταγmicroατικά κείmicroενα ελληνικά και

ξένα 1996

8) Κ Χρυσόγονος Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 2002

9) Πλάτωνας Πολιτεία

Συντοmicroογραφίες

1) ∆ΚΚ ∆ηmicroοτικός και Κοινοτικός κώδικας

2) Ε∆∆ Επιθεώρηση δηmicroοσίου και διοικητικού δικαίου

3) ΝοΒ Νοmicroικό βήmicroα

4) ΑΠ Άρειος Πάγος

5) ΣΤΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας

Summary

Τhe first two paragraphs of the art18C refer to some special

forms of property of utmost importance They in fact

envisage the possibility to disseise property for certain

purposes and for the protection of certain public benefits as

well (archaeological sites mines quarries caves lakes

etc)Nevertheless the constitutional legislator does

not bind the common legislator in regard to the way

these provisions will be effectuated This means that

the last one is entitled to proceed not only into a

simple limitation but also to a deprivation of onersquos

property in order to serve the mandates of art18C

paragraphs12 Hence the legislator can introduce

new cases of compulsory expropriation based on

art18C paragraphs12

If this legislative choice results in providing not just a

limitation but a permanent deprivation of onersquos property

then it should abide by both substantive and procedural

conditions of compulsory expropriation at the same

time following the general ldquolimits of limitationsrdquo such as the

principle of proportionality This would be a particular form of

compulsory expropriation The fact that the legislator himself

may not characterize a case of this kind as such is of no

significance if it really goes about this kind of case (a thing

we will judge only by what exactly the certain law provides)

then the constitutional guarantees of art17C paragraph2-7

should be met in full

The case of a requisition is different than the ones of

paragraphs 12 of art 18 as a requisition is by definition

a temporary deprivation of onersquos property Thus there

is no point in discussing whether the legislator has or

does not have the discretionary power to simply

provide a limitation of property or proceed into a

complete deprivation of onersquos property In contrast with

compulsory expropriation deprivation is here temporary and

the causes of public benefit that would justify requisition are

strictly enumerated by the constitutional legislator in

art18Cparagraph 3 Agrarianism consists a particular form of

intervention in property as it is not exactly a deprivation in

the sense of expropriation or requisition but in fact a

substitution of an equivalent property for the property one is

deprived of Therefore there is no issue of the proprietorrsquos

compensation in this last case And agrarianism is of course

only conducted for the purpose defined in art18C paragraph

4

The disposition concerning temporary deprivation of use and

ownership of a property due to special circumstances (based

on art18 paragraph 5) assigns the common legislator a

vast discretionary power to deal with crises always

abiding by the general or articlersquos 18par5

constitutional guarantees This is also the case in

distribution of land abandonned by its proprietor(art18) In

this last situation the distribution has to aim at the progress

of national economy or financial support of the peasants at

the same time respecting the obligation to fully or

partly compensate the proprietor in case of his

reappearance

δικαιώmicroατα του ανθρώπου που υπήρχαν πριν από το κράτος και το

δίκαιο που πηγάζει από αυτό όπως ακριβώς ισχύει για τα δικαιώmicroατα

της ζωής και της ελευθερίας Γιrsquo αυτό λοιπόν το κράτος αλλά και οι

άνθρωποι επιβάλλεται να σέβονται το δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας Την

θεώρηση αυτή ακολούθησε αργότερα και ο Voltaire

Το Bill of Rights της Virginia του 1776 ήταν το πρώτο νοmicroικό

κείmicroενο που υιοθέτησε το χαρακτηρισmicroό της ιδιοκτησίας κατά τη Σχολή

του Φυσικού δικαίου (άρθρο 1) Ακολούθησε η γαλλική Deacuteclaration des

droits de lrsquo homme et du citoyen to 1789 η οποία στο άρθρο 2 ορίζει

ότι laquoΣκοπός κάθε πολιτικής κοινωνίας είναι η διατήρηση των φυσικών

και απαράγραπτων δικαιωmicroάτων του ανθρώπου Τα δικαιώmicroατα αυτά

είναι η ελευθερία η ιδιοκτησία η ασφάλεια και η αντίσταση στην

τυραννίαraquo ενώ στο άρθρο 17 αναφέρει laquoεπειδή η ιδιοκτησία είναι

δικαίωmicroα απαραβίαστο και ιερό ουδείς δύναται να στερηθεί αυτής εκτός

εάν προφανώς απαιτεί τούτο δηmicroόσια ανάγκη νοmicroίmicroως διαπιστούmicroενη

και υπό τον όρο δίκαιης και προηγούmicroενης αποζηmicroίωσηςraquo

Έτσι η Γαλλική Επανάσταση καταργώντας το Φεουδαρχικό

καθεστώς που ίσχυε ως τότε υιοθέτησε τις ιδέες των Φυσιοκρατών

αγνοώντας τον Rousseau που ήταν εχθρός της ατοmicroικής ιδιοκτησίας και

πρέσβευε ότι laquoοι καρποί ανήκουν σε όλους και η γη σε κανέναraquo Την

ατοmicroική ιδιοκτησία όmicroως πολέmicroησαν και άλλοι κατά την εποχή της

Γαλλικής επανάστασης Ο Robespierre o Saint Simon και ο Blanqui

ζητούσαν την κατάργηση ή τουλάχιστον τον έντονο περιορισmicroό της

ιδιοκτησίας Ο PJ Proudhon έφτασε στο σηmicroείο να υποστηρίξει ότι η

ατοmicroική ιδιοκτησία είναι κλοπή

Μετά τη Γαλλική διακήρυξη του 1789 η Πέmicroπτη τροπολογία του

Αmicroερικανικού Συντάγmicroατος το 1791 απαγορεύει τη στέρηση της

ιδιοκτησίας ή τη διάθεσή της για κοινή χρήση χωρίς τήρηση της νόmicroιmicroης

διαδικασίας και καταβολή αποζηmicroίωσης Όmicroως και το Γαλλικό Σύνταγmicroα

του 1791 αλλά και η νεότερη διακήρυξη των δικαιωmicroάτων του

ανθρώπου και του πολίτη του 1793 αναγνωρίζουν το απαραβίαστο της

ιδιοκτησίας το οποίο σταδιακά κατοχυρώθηκε και στα Συντάγmicroατα

άλλων κρατών του 19ου αιώνα Πρότυπο microάλιστα ήταν το Σύνταγmicroα του

Βελγίου του 1831 (άρθρο 11) Η ατοmicroική ιδιοκτησία συγκαταλέγεται

λοιπόν στα κλασσικά ατοmicroικά δικαιώmicroατα πρώτης γενιάς

Ο 19ος αιώνας ήταν η εποχή της ατοmicroικής και αστικής ιδιοκτησίας

που δεν γνώριζε κοινωνικές δεσmicroεύσεις και είχε microάλλον απόλυτο

χαρακτήρα ως προς την προστασία της Τα Συντάγmicroατα βέβαια των

διάφορων κρατών κατά το πρότυπο της Αmicroερικής και της Γαλλίας

προέβλεπαν τη δυνατότητα στέρησης της ιδιοκτησίας microε κρατική πράξη

αλλά πάντα έναντι κρατικής αποζηmicroίωσης Σrsquo αυτήν τη λογική οι Αστικοί

κώδικες της εποχής (πχ γαλλικός γερmicroανικός) όριζαν την κυριότητα ως

το δικαίωmicroα της εντελώς απεριόριστης χρήσης και διάθεσης ενός

πράγmicroατος εφrsquo όσον δεν απαγορεύεται από το νόmicroοraquo Στον αντίποδα

βρισκόταν η Κοmicromicroουνιστική αντίληψη Το κοmicromicroουνιστικό microανιφέστο του

1848 απαιτούσε την κατάργηση της ατοmicroικής αστικής ιδιοκτησίας ως

ένα βήmicroα πιο πέρα από την κατάργηση της Φεουδαρχικής ιδιοκτησίας

από τη Γαλλική επανάσταση

Τον 20ο αιώνα άλλαξαν τα κοινωνικοοικονοmicroικά δεδοmicroένα

Υποχώρησαν οι αmicroιγώς φιλελεύθερες αντιλήψεις για τη λειτουργία του

κράτους και της οικονοmicroίας (Laissez faire laissez passer) και άρχισαν να

επικρατούν οι απόψεις που ήθελαν το κράτος να παρεmicroβαίνει

περισσότερο στην οικονοmicroική ζωή να έχει περισσότερο ρυθmicroιστικό ρόλο

και να παρέχει κοινωνική προστασία Στο νέο αυτό πλαίσιο αmicroβλύνθηκε

ο απόλυτος χαρακτήρας της ιδιοκτησίας και κρατούσα ήταν η άποψη ότι

είναι νοητή και απαγορεύεται η κατάχρησή της Αναγνωρίστηκε όπως

ήταν αναmicroενόmicroενο το κοινωνικό της περιεχόmicroενο Η ιδιοκτησία

θεωρήθηκε ότι εκτός από δικαιώmicroατα περιέχει και υποχρεώσεις προς το

σύνολο Η εξέλιξη αυτή είχε ως αποτέλεσmicroα αφενός και προπάντων να

περιοριστούν οι εξουσίες του ιδιοκτήτη και αφετέρου να αναγνωριστούν

υποχρεώσεις ανοχής ορισmicroένων κοινωνικά αναγκαίων ενεργειών επί της

ιδιοκτησίας του έστω και microε συνέπεια microείωσης της αξίας της χωρίς κατrsquo

αρχήν αξίωση αποζηmicroίωσης

Ταυτόχρονα όmicroως microε τη microείωση της έντασης του δικαιώmicroατος

ιδιοκτησίας παρατηρήθηκε επέκταση του περιεχοmicroένου της Ενώ στην

προβιοmicroηχανική εποχή η ιδιοκτησία ταυτιζόταν microε την ακίνητη περιουσία

αργότερα microε την εκβιοmicroηχάνιση και την οικονοmicroική ανάπτυξη

δηmicroιουργήθηκαν νέα ιδιοκτησιακά στοιχεία (όπως η συmicromicroετοχή σε

επιχειρήσεις) που σε διάφορες χώρες αποτελούν συστατικά microέρη της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας

Στον 20ο αιώνα λοιπόν τα Συντάγmicroατα των Ευρωπαϊκών κρατών

κατοχυρώνουν την ιδιοκτησία όπως αυτή πλέον γίνεται αντιληπτή υπό

το πρίσmicroα των αντιλήψεων που θέλουν κράτος και κοινωνία να

επικοινωνούν και να microην είναι ανεξάρτητες microονάδες Πρότυπο είναι το

Γερmicroανικό Σύνταγmicroα της Βαϊmicroάρης το οποίο στο άρθρο 153παρ1 ορίζει

ότι laquoη ιδιοκτησία τελεί υπό την εγγύηση του Συντάγmicroατοςraquo και στην

παρ3 ότι laquoη ιδιοκτησία δηmicroιουργεί υποχρεώσεις η δε χρήση αυτής δέον

να εξυπηρετεί ταυτοχρόνως το δηmicroόσιο συmicroφέρονraquo Από την άλλη

πλευρά η Μαρξιστική κοσmicroοθεωρία αρνείται εντελώς την ατοmicroική

ιδιοκτησία και σύmicroφωνα microε τους θεmicroελιωτές της (Μαρξ Ένγκελς) αυτή

θα καταργηθεί από την εξέλιξη που θα οδηγήσει στην κατάργηση της

κεφαλαιοκρατικής οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας επειδή η

ατοmicroική ιδιοκτησία και η κοινωνική ανισότητα είναι προϊόντα

συγκέντρωσης του πλούτου σε λίγους και οδήγησε στη διάλυση της

laquoκοινότηταςraquo των πρωτόγονων ανθρώπων Οι απόψεις αυτές

υιοθετήθηκαν από τα κράτη του πρώην laquoυπαρκτού σοσιαλισmicroούraquo τα

οποία αναγνώριζαν την κρατική σοσιαλιστική ιδιοκτησία και αντέτασσαν

στην ατοmicroικά ιδιοκτησία και ιδίως στα microέσα παραγωγής διάφορες

microορφές κοινωνικοποίησης όπως κολλεκτιβισmicroός αυτοδιαχείριση οι

οποίες τονίζουν την κοινωνική φύση της ιδιοκτησίας2

Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ιδιοκτησίας στην Ελλάδα

2 Το Σύνταγmicroα πχ της πρώην Σοβιετικής Ένωσης διακήρυσσε ρητά την κατάργηση της ιδιοκτησίας και αναγνώριζε την σοσιαλιστική ιδιοκτησία που ανήκει είτε στο κράτος είτε στις συνεταιριστικές οργανώσεις Η ιδιοκτησία στα microέσα παραγωγής συνιστά παλλαϊκή ιδιοκτησία της ΕΣΣ∆

Το πρώτο Ελληνικό νοmicroικό κείmicroενο που κατοχύρωσε το δικαίωmicroα

της ιδιοκτησίας ήταν laquoΠροσωρινό πολίτευmicroα της Ελλάδαςraquo του 1822

το Σύνταγmicroα δηλαδή της Επιδαύρου Κατά τρόπο ατελή διασφάλιζε την

ιδιοκτησία Συγκεκριmicroένα στο Τmicroήmicroα Β παρζ ανέφερεlaquoη

ιδιοκτησίαhellipεκάστου των Ελλήνων είναι υπό την προστασία των

νόmicroωνraquo Στη συνέχεια και το δεύτερο επαναστατικό Σύνταγmicroα του

Άστρους το 1823 laquoο Νόmicroος της Επιδαύρουraquo όπως ονοmicroάστηκε

βελτίωνε την προστασία της ιδιοκτησίας καθώς την επεξέτεινε και στους

αλλοδαπούς που βρίσκονταν στην Ελλάδα Το Β τmicroήmicroα κεφάλαιο Β

παρστ ανέφερε laquoΗ ιδιοκτησίαhellipεκάστου Έλληνος και παντός

ανθρώπου εντός της επικρατείας ευρισκοmicroένου είναι υπό την

προστασίαν των Νόmicroωνraquo Το Σύνταγmicroα της Επιδαύρου περιόριζε την

προστασία αυτή στους Έλληνες

Στη συνέχεια το Σύνταγmicroα της Τροιζήνας του 1827 κατοχύρωνε

το απαραβίαστο της ιδιοκτησίας microε δυνατότητα απαλλοτριώσεων laquoδιά

δηmicroόσιον όφελοςraquo microετά από προηγούmicroενη αποζηmicroίωση Στο κεφάλαιο Γ

άρθρο 12 οριζόταν laquohellipτα κτήmicroατα εκάστου εντός της Επικρατείας

ευρισκόmicroενου είναι υπό την προστασίαν των Νόmicroωνraquo και στο άρθρο

17 laquoη κυβέρνηση ηmicroπορεί να απαιτήσει την θυσίαν των κτηmicroάτων τινός

δια δηmicroόσιον όφελος αποχρώντως αποδεδειγmicroένον αλλά δια

προηγουmicroένης αποζηmicroιώσεωςraquo Ήδη λοιπόν τα Επαναστατικά

Συντάγmicroατα υπό την επιρροή αναmicroφίβολα των ιδεών της Γαλλικής

επανάστασης και του ∆ιαφωτισmicroού κατοχύρωναν νοmicroικά το δικαίωmicroα

της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Το ηγεmicroονικό Σύνταγmicroα του 1832 που όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε

στο άρθρο 32 όριζε laquoΟ νόmicroος ασφαλίζει και υπερασπίζει

τηνhellipιδιοκτησίαν εκάστου ευρισκοmicroένου εντός της Επικρατείαςraquo στο

άρθρο 33 laquoκανενός η ιδιοκτησία δεν δηmicroεύεταιraquo ενώ στο άρθρο 35

ανέφερε laquoΠρος δηmicroόσιον χρήση αφού αποχρώντως αποδειχθεί

αναγκαίον και αναπόφευκτον το εξ αυτών όφελος εις το κοινόν η

Κυβέρνησις δύναται να απαιτήσει την παραχώρησιν των κτηmicroάτων

τινός αλλrsquo έχει χρέος να αποζηmicroιώσει πρότερον τον κτήτοραraquo Το

Σύνταγmicroα που παραχώρησε ο Όθωνας το 1844 στο άρθρο 12 όριζε

laquoΟυδείς στερείται της ιδιοκτησίας του ειmicroή δια δηmicroόσιον ανάγκη

προσηκόντως αποδεδειγmicroένη όταν και όπως ο Νόmicroος διατάσσει

πάντοτε δε προηγουmicroένης αποζηmicroιώσεωςraquo

Το Σύνταγmicroα της πρώτης Βασιλευόmicroενης δηmicroοκρατίας του 1864

επαναλαmicroβάνει την ίδια ακριβώς διάταξη για την προστασία της

ιδιοκτησίας microε το Σύνταγmicroα του 1844 Με την αναθεώρηση του 1911 η

διάταξη του άρθρου 17 διατηρήθηκε αλλά τροποποιήθηκε για τη

microεγαλύτερη προστασία του ιδιοκτήτη Έτσι επιπλέον καθορίζει τη

διαδικασία ορισmicroού και καταβολής της αποζηmicroίωσης αλλά και πιθανή

παροχή εγγύησης προς τον ιδιοκτήτη Ή ίδια προστασία διασφαλίζεται

και microε το άρθρο 19 του Συντάγmicroατος του 1927 αλλά και microε το άρθρο

17 του Συντάγmicroατος του 1952 Το σηmicroαντικό microε το σύνταγmicroα του 1952

είναι ότι περιείχε ερmicroηνευτική δήλωση που έλεγε laquoεν τω όρω

ιδιοκτησία νοείται και η κινητήraquo Όλα τα προηγούmicroενα Συντάγmicroατα

προστάτευαν microόνο την ακίνητη (εmicroπράγmicroατη εννοείται) ιδιοκτησία

Η κατοχύρωση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας microε το

Σύνταγmicroα του 197519862001 γίνεται microε το Σ17παρ1 laquoη ιδιοκτησία

τελεί υπό την προστασία του κράτους τα δικαιώmicroατα όmicroως που

απορρέουν απrsquo αυτήν δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντοςraquo Ο συντακτικός νοmicroοθέτης χρησιmicroοποιεί εδώ microια

διατύπωση (τελεί υπό την προστασία του κράτους) που είναι

συνηθέστερη για τα κοινωνικά δικαιώmicroατα τα οποία έχουν θετική

διάσταση και καλούν το κράτος να παρεmicroβαίνει και να παρέχει

προστασία παρά για τα παραδοσιακά ατοmicroικά δικαιώmicroατα Πέρα λοιπόν

από την αmicroυντική διάσταση που έχει η ιδιοκτησία (όπως όλα τα ατοmicroικά

δικαιώmicroατα του κλασσικού καταλόγου) δηλαδή την αξίωση αποχής

έναντι του κράτους η προστασία της αποκτά και microια θεσmicroική διάσταση

Στη διάταξη αυτήν του Σ17παρ1εδα συνυπάρχουν ένα αmicroυντικό

δικαίωmicroα (αρνητικά οριοθετηmicroένο) και microια θεσmicroική εγγύηση

Η θεσmicroική εγγύηση της ιδιοκτησίας έχει βέβαια αντικειmicroενική

ενέργεια σηmicroαίνει ότι η ιδιωτική ιδιοκτησία ως θεσmicroός είναι

(ανεξάρτητα από πρόσωπα ή πράγmicroατα) συνταγmicroατικά διασφαλισmicroένη

Αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της έννοmicroης τάξης αλλά η ακριβής

διαmicroόρφωση του περιεχοmicroένου της microε την επιβολή εφrsquo όσον είναι

αναγκαίο των ανάλογων περιορισmicroών ανατίθεται στον κοινό νοmicroοθέτη

Αυτός laquoυποχρεούται να θεσπίζει έναν πυρήνα κανόνων που καθιστούν

δυνατή την ύπαρξη τη λειτουργικότητα και την ιδιωτική ωφελιmicroότητα

της ιδιοκτησίας καθrsquoεαυτήν και σε σχέση microε άλλες συνταγmicroατικές

διατάξειςraquo3 Το κράτος οφείλει λοιπόν να απέχει από ενέργειες που

microπορούν να θίξουν το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας του ατόmicroου και να του

αφήνει ένα χώρο ελεύθερης δράσης και πρωτοβουλίας ως προς τη

διαχείριση τη χρήση και τη διάθεση της ιδιοκτησίας του Το αmicroυντικό

αυτό δικαίωmicroα είναι microια microείζων πτυχή της οικονοmicroικής ελευθερίας Από

την άλλη πλευρά όmicroως αφού το Σύνταγmicroα εγγυάται την ιδιοκτησία και

ως θεσmicroό καθίσταται επιτακτική η περιφρούρησή της και microέσω θετικών

ενεργειών της κρατικής εξουσίας Η λήψη για παράδειγmicroα αστυνοmicroικών

microέτρων που επιβάλλονται από τις περιστάσεις για την προστασία του

απειλούmicroενου συνταγmicroατικού δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας δεν

εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης αλλά αποτελεί

υποχρέωση των αρχών της ∆ηmicroόσιας εξουσίας

Η έννοια του θεσmicroού της θεσmicroικής εγγύησης είναι πάντα

συναρτηmicroένη microε ορισmicroένο σκοπό microε ορισmicroένη αποστολή Εάν αυτά δεν

εκπληρούνται η εγγύηση εκπίπτει Εν προκειmicroένω η θεσmicroική εγγύηση

της ιδιοκτησίας συναρτάται microε συγκεκριmicroένο αρνητικά καθορισmicroένο

σκοπό είναι η microη βλάβη του γενικού συmicroφέροντος όπως αυτό

προσδιορίζεται από το ίδιο το Σύνταγmicroα Τα δικαιώmicroατα που απορρέουν

από την ιδιοκτησία δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντος Περνάmicroε έτσι στο β εδάφιο του Σ17παρ1 που συνιστά

κοινωνική δέσmicroευση της ιδιοκτησίας Η διάταξη είναι σύmicroφωνη microε την

τάση του Συντάγmicroατος που αναγνωρίζει το κοινωνικό στοιχείο των 3 Π ∆αγτόγλου ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 898

ανθρώπινων γενικά δικαιωmicroάτων εννοώντας τα ως δικαιώmicroατα του

ανθρώπου όχι microόνο ως ατόmicroου αλλά και ως microέλους του κοινωνικού

συνόλου Στο άρθρο 25παρ1 ρητά αναφέρεται ότι laquoτα δικαιώmicroατα του

ανθρώπου ως ατόmicroου και ως microέλους του κοινωνικού συνόλου τελούν

υπό την εγγύηση του κράτουςraquo ενώ το Σ25παρ2 ορίζει ότι laquoη

αναγνώριση και η προστασία των θεmicroελιωδών και απαράγραπτων

δικαιωmicroάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην

πραγmicroάτωση της κοινωνικής προόδου microέσα σε ελευθερία και

δικαιοσύνηraquo

Συνεπώς δυνάmicroει του συνταγmicroατικά προβλεπόmicroενου κοινωνικού

περιεχοmicroένου της ιδιοκτησίας περιορίζονται οι εξουσίες του ιδιοκτήτη και

καθιερώνονται υποχρεώσεις ανοχής κοινωνικά αναγκαίων αλλά

επιβαρυντικών ή ζηmicroιογόνων ενεργειών επί της ιδιοκτησίας Ο

προσδιορισmicroός της έννοιας του γενικού συmicroφέροντος γίνεται microε βάσει

το ίδιο το Σύνταγmicroα δεν αφήνεται στην απόλυτη laquoδιακριτική ευχέρειαraquo

του κοινού νοmicroοθέτη Γενικό συmicroφέρον είναι αυτό που αναγνωρίζουν

και κρίνουν προστατευτέο οι διάφορες συνταγmicroατικές διατάξεις ιδίως

αυτές που προστατεύουν κοινωνικά δικαιώmicroατα (πχ Σ2122κλπ) Ο

κοινός νοmicroοθέτης είναι βέβαια ο καθrsquo ύλην αρmicroόδιος να καθορίζει το

γενικό συmicroφέρον και να επιβάλει (όταν υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού)

περιορισmicroούς σε ατοmicroικά δικαιώmicroατα προκειmicroένου να το προστατεύσει

αλλά πάντα το γενικό συmicroφέρον το προσδιορίζει microε σηmicroείο αναφοράς τις

συνταγmicroατικές διατάξεις που κατοχυρώνουν κοινωνικά δικαιώmicroατα και

κοινωνικές ελευθερίες

Έχει υποστηριχθεί ότι το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί που

αυτό δικαιολογεί στο δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας αφορά κατά πρώτο λόγο

την προστασία του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος4 Έτσι

κρίθηκε ότι όροι και περιορισmicroοί δόmicroησης σε εκτός σχεδίου πόλης

περιοχές για την προστασία παρακείmicroενων ιαmicroατικών πηγών δεν

4 Χρυσόγονος ατοmicroικά δικαιώmicroατασελ339 Βενιζέλος το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί των συνταγmicroατικών δικαιωmicroάτων

συνιστούν υπέρmicroετρο βάρος της ιδιοκτησίας5 Βέβαια οι ίδιοι συγγραφείς

δέχονται ότι το γενικό συmicroφέρον του Σ17παρ1 δεν είναι κατrsquo ανάγκη

περιβαλλοντικό αλλά microπορεί να ανάγεται στην προστασία άλλων

έννοmicroων αγαθών που όmicroως βρίσκουν και αυτά άmicroεση ή έmicromicroεση

συνταγmicroατική αναγνώριση (δηmicroόσια υγεία εθνικά οικονοmicroία άσκηση

κοινωνικής πολιτικής κλπ)

Ενώ λοιπόν τονίζεται το κοινωνικό περιεχόmicroενο της ιδιοκτησίας

δεν microετατρέπεται όmicroως σε καmicroία περίπτωση το ατοmicroικό δικαίωmicroα σε

κοινωνικό λειτούργηmicroα Αν και το Σύνταγmicroα απαγορεύει την άσκηση της

ιδιοκτησίας σε βάρος των στερούmicroενων πχ δικής τους κατοικίας

εξακολουθεί microέσα στα κοινωνικό αυτό πλαίσιο να συνδέει την ιδιοκτησία

microε την ελευθερία την οικονοmicroική και κατrsquo επέκταση την προσωπική Το

Γερmicroανικό Οmicroοσπονδιακό Συνταγmicroατικό δικαστήριο έχει νοmicroολογήσει

ότι laquoαποστολή της ιδιοκτησίας στο σύστηmicroα των ατοmicroικών

δικαιωmicroάτων είναι να διασφαλίζει στο φορέα του ατοmicroικού δικαιώmicroατος

microια περιοχή ελευθερίας στο χώρο των περιουσιακών δικαιωmicroάτων και να

καταστήσει microε αυτόν τον τρόπο δυνατή τη διαmicroόρφωση της ζωής του

microε δική του ευθύνη Η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας συmicroπληρώνει κατά

τούτο την ελευθερία δράσης και διαmicroόρφωσης γιατί αναγνωρίζει στον

ιδιώτη την υπόσταση περιουσιακών αγαθών προπάντων εκείνων που

απέκτησε microε δική του εργασία και προσπάθειαraquo

Θα πρέπει όmicroως να προσδιορίσουmicroε εννοιολογικά το περιεχόmicroενο

της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας να δούmicroε δηλαδή τι

εννοεί ως ιδιοκτησία ο συντακτικός νοmicroοθέτης Σύmicroφωνα microε την

κρατούσα ως τώρα άποψη στη νοmicroολογία στη συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη προστασία της ατοmicroικής ιδιοκτησίας εmicroπίπτουν microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα επί κινητών και ακινήτων (κυριότητα δουλείες

ενέχυρο υποθήκη) και αποκλείονται ενοχικά δικαιώmicroατα κινητές αξίες

δηmicroοσίου δικαίου δικαιώmicroατα κλπ Την άποψη αυτή ακολουθεί και microέρος

της θεωρίας6 που επικαλείται τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη ο

5 Στε 14241990 ΝοΒ 1991 144 6 Μάνεσης Μανιτάκης

οποίος περιόρισε την συνταγmicroατική προστασία microόνο στα εmicroπράγmicroατα

δικαιώmicroατα Η πρόταση εξάλλου για την αντικατάσταση του όρου

laquoιδιοκτησίαraquo από τον όρο laquoπεριουσίαraquo που είναι ευρύτερος και

καταλαmicroβάνει κάθε microορφής περιουσιακό δικαίωmicroα και όχι microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δεν έγινε δεκτή κατά τη θέσπιση του Συντάγmicroατος του

19757

Υποστηρίζεται λοιπόν ότι η διασταλτική ερmicroηνεία της έννοιας της

ιδιοκτησίας όχι microόνο είναι αντίθετη microε το γράmicromicroα το πνεύmicroα του

Συντάγmicroατος και τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη αλλά το

κυριότερο θα επέφερε αναστάτωση στο θεσmicroό της απαλλοτρίωσης

εξαιτίας της πρόσθετης ταmicroειακής επιβάρυνσης του ∆ηmicroοσίου Λόγοι

δηλαδή δηmicroοσιονοmicroικοί δικαιολογούν τον συνταγmicroατικό αποκλεισmicroό

ενοχικών περιουσιακών δικαιωmicroάτων Υπάρχει όmicroως και microια

κοινωνικοκρατική αντίληψη που αντιmicroετωπίζει microε εγγενή καχυποψία

κάθε επέκταση της συνταγmicroατικής προστασίας της καπιταλιστικής

περιουσίας και microάλιστα όταν αυτά αποβαίνει σε βάρος του κοινωνικού

συmicroφέροντος8

Το microεγαλύτερο microέρος της θεωρίας επικρίνει τη στενή αυτή

ερmicroηνεία της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας9 Ο

περιορισmicroός της συνταγmicroατικής προστασίας της ιδιοκτησίας στην

κυριότητα και στα περιορισmicroένα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα

προσανατολίζεται στη δοmicroή και στις οικονοmicroικές αξίες της

προβιοmicroηχανικής κοινωνίας ενώ στη σύγχρονη εποχή οικονοmicroικά πολύ

σηmicroαντικότερα είναι τα ενοχικά δικαιώmicroατα όπως η πνευmicroατική

βιοmicroηχανικά microετοχική ιδιοκτησία και γενικά δικαιώmicroατα στα άϋλα

αγαθά όπως δικαιώmicroατα πελατείας επωνυmicroίας σήmicroατος εφευρέσεων10

7 δεν είχε γίνει δεκτή ασφαλώς ούτε κατά τη συνταγmicroατική αναθεώρηση του 1911 8 ΑΠαπακωνσταντίνου Το Σ 2002 σελ 411επ 9 ∆αγτόγλουΑτοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 901 Κασιmicroάτης Η συνταγmicroατική έννοια της ιδιοκτησίας και η διεύρυνση αυτής Ε∆∆ 1975 σελ 205επ Τάχος Ελληνικό ∆ιοικητικό δίκαιο 1992 σελ251επ ∆ρόσος Συνταγmicroατικοί περιορισmicroοί της ιδιοκτησίας και αποζηmicroίωση 1997 σελ105επ 10 Απ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003 σελ 14

Έτσι το δικαίωmicroα επί της microετοχής είναι σαφώς πολύ χαmicroηλότερης αξίας

από το ενοχικό δικαίωmicroα εκ της microετοχής

Η συσταλτική ερmicroηνεία στην οποία παραδοσιακά ενέmicroενε η

νοmicroολογία11 και microικρό microέρος της θεωρίας ανταποκρινόταν στην

πραγmicroατικότητα microέχρι και τα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια Τότε το

microεγαλύτερο microέρος του ενεργού πληθυσmicroού της οικονοmicroίας

απασχολούνταν στον πρωτογενή τοmicroέα και σε microικρές βιοτεχνικές

microονάδες βιοτεχνικού χαρακτήρα Σήmicroερα τα δεδοmicroένα είναι διαφορετικά

(διόγκωση του τριτογενούς τοmicroέα της παροχής δηλαδή υπηρεσιών

εmicroφάνιση microεγάλων βιοmicroηχανικών microονάδων τραπεζικές καταθέσεις

πνευmicroατική ιδιοκτησία συmicromicroετοχή του ατόmicroου λόγω της προσωπικής

του εργασίας στις κοινωνικές και συνταξιοδοτικές παροχές κλπ)

Ένα ακόmicroα επιχείρηmicroα υπέρ της ανάγκης διεύρυνσης του

εννοιολογικού πεδίου της ιδιοκτησίας θεωρείται το γεγονός ότι σε

διεθνές επίπεδο όλα τα νοmicroικά κείmicroενα προστατεύουν όχι microόνο την εν

στενή εννοία ιδιοκτησία (τα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα) αλλά την

περιουσία ως σύνολο έννοmicroων σχέσεων χρηmicroατικής

αποτίmicroησης Για παράδειγmicroα το Πρώτο πρόσθετο Πρωτόκολλο της

ΕΣ∆Α που κυρώθηκε microε το νδ 531974 ορίζει ότι laquoπαν φυσικό ή νοmicroικό

πρόσωπο δικαιούται σεβασmicroού της περιουσίας τουraquo Η έννοια της

περιουσίας σύmicroφωνα microε τη νοmicroολογία του Ε∆∆Α είναι ευρύτατη και

περιλαmicroβάνει κάθε ιδιωτικό δικαίωmicroα το οποίο αναλύεται σε microια

κληρονοmicroήσιmicroη αξία ή ακόmicroα και απλά οικονοmicroικά συmicroφέροντα όπως η

άδεια πώλησης ποτών σε εστιατόριο Στην έννοια της περιουσίας κατά

το Ε∆∆Α υπάγονται και τα απορρέοντα από τη microετοχή ΑΕ οικονοmicroικού

περιεχοmicroένου δικαιώmicroατα του microετόχου καθώς και τα συνταξιοδοτικά

δικαιώmicroατα εφ΄όσον πρόκειται όχι απλά για microεταβολή του ύψους αλλά

για πλήρη διακοπή καταβολής της σύνταξης Εκτός από την ΕΣ∆Α ο

Χάρτης θεmicroελιωδών δικαιωmicroάτων της ΕΈνωσης στο άρθρο ΙΙ-17 στην

11 ελάχιστες εξαιρέσεις υπάρχουν και microάλιστα από microειοψηφίες δικαστηρίων πχ η microειοψηφία στην Στε 109387 δέχεται ότι πρέπει να αναπροσαρmicroοστεί η ερmicroηνεία του Σ17παρ1 και να διευρυνθεί το πεδίο του λόγω των νέων οικονοmicroικών δεδοmicroένων

προστασία της ιδιοκτησίας ρητά περιλαmicroβάνει την προστασία της

πνευmicroατικής ιδιοκτησίας Βέβαια ο Χάρτης της Νίκαιας δεν έχει ακόmicroα

νοmicroικά δεσmicroευτική ισχύ

Η υπερνοmicroοθετική προστασία που παρέχεται στην περιουσία και

όχι απλά στην ιδιοκτησία καθώς η Ελλάδα έχει κυρώσει το πρώτο

πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α το οποίο βάσει του Σ28παρ1 έχει τυπική ισχύ

ανώτερη απrsquo αυτήν των κοινών νόmicroων καλύπτει το laquoκενόraquo προστασίας

που αφήνει η κρατούσα συσταλτική ερmicroηνεία του Σ17παρ1 Μια πολύ

σηmicroαντική απόφαση που αναγνωρίζει την ανάγκη υπερνοmicroοθετικής

προστασίας και των ενοχικών αξιώσεων είναι η ΑΠ 401998 To

δικαστήριο εκεί έκρινε ότι η microε νόmicroο απόσβεση συγκεκριmicroένων

γεννηmicroένων αξιώσεων προσώπων που έχουν προσβληθεί στην

ανθρώπινη αξία τους από τον τύπο και τα ΜΜΕ microέχρι τη δηmicroοσίευση

του νόmicroου αυτού αντίκειται στο άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου

πρωτοκόλλου της ΕΣ∆Α που έχει υπερνοmicroοθετική ισχύ

∆έχεται έτσι ότι στην έννοια της περιουσίας (όπως την

κατοχυρώνει η ΕΣ∆Α) περιλαmicroβάνονται και ενοχικά περιουσιακά

δικαιώmicroατα γενικά όλα τα δικαιώmicroατα laquoπεριουσιακής φύσηςraquo ακόmicroα και

τα κεκτηmicroένα οικονοmicroικά συmicroφέροντα Ουσιαστικά το δικαστήριο δεν

αλλάζει στάση ως προς την ερmicroηνεία του Σ17παρ1 για την έννοια της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας αφού η νοmicroική βάση στην

οποία στηρίζεται για να κρίνει ανίσχυρη τη διάταξη που αποσβήνει αυτές

τις αξιώσεις (ως προσβλητική της περιουσίας των ατόmicroων αυτών) δεν

είναι η Σ17παρ1 αλλά το πρώτο πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α

Ειδικοί περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18 Το

αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις εξαρτάται

από το νοmicroοθέτη

Η άσκηση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας οριοθετείται αρνητικά

από το γενικό συmicroφέρον Κατrsquo ανάγκη λοιπόν υποβάλλεται σε

νοmicroοθετικούς περιορισmicroούς απαραίτητους για την ικανοποίηση του

γενικού συmicroφέροντος έτσι όπως αυτό νοείται από το ίδιο το Σύνταγmicroα

Οι περιορισmicroοί αυτοί είναι κατrsquo αρχήν ανεκτοί χωρίς να απαιτείται

αποζηmicroίωση του ιδιοκτήτη για τη microείωση της αξίας της ιδιοκτησίας του

εφrsquo όσον προβλέπονται από νόmicroο (τυπικό ή ουσιαστικό βάσει

νοmicroοθετικής εξουσιοδότησης) είναι σύmicroφωνοι microε την αρχή της

αναλογικότητας την αρχή της ισότητας δεν προσβάλουν τον πυρήνα

του δικαιώmicroατος και συνιστούν ένα laquoλογικόraquo microέτρο για microια δηmicroοκρατική

κοινωνία Όταν αυτά τα όρια των περιορισmicroών δεν τηρούνται τότε οι

περιορισmicroοί δεν είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτοί Έτσι όταν θίγεται ο

πυρήνας του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας όταν αυτή

καθίσταται τελείως αδρανής σε σχέση microε τον προορισmicroό της

τότε δεν microιλάmicroε πλέον για απλό περιορισmicroό της αλλά για

κατάργηση του δικαιώmicroατος της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Η βασικότερη ίσως λοιπόν προϋπόθεση της νοmicroιmicroότητας των

περιορισmicroών είναι πέρα από την αυτονόητη εξυπηρέτηση του

σύmicroφωνα microε το Σύνταγmicroα νοούmicroενου γενικού συmicroφέροντος και την

ύπαρξη τυπικού νόmicroου ή κανονιστικής πράξης που τους προβλέπουν ότι

δεν αποδυναmicroώνεται σε τέτοιο βαθmicroό ώστε τελικά να εκmicroηδενίζεται το

δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας Η τελευταία αυτή περίπτωση που

εξοmicroοιώνεται microε ολοκληρωτική στέρηση του δικαιώmicroατος δεν

βρίσκει νοmicroικό έρεισmicroα στην Σ17παρ1εδβ αλλά στις

Σ17παρ2επ στις διατάξεις δηλαδή για την αναγκαστική

απαλλοτρίωση Θα πρέπει δηλαδή για να είναι θεmicroιτή συνταγmicroατικά

microια τέτοια στέρηση να πληρούνται οι προϋποθέσεις και να τηρούνται οι

εγγυήσεις που laquoεξαντλητικάraquo ορίζει ο συντακτικός νοmicroοθέτης στις

Σ17παρ2επ για την νόmicroιmicroη συντέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης

Στο Σ18 που microας ενδιαφέρει εν προκειmicroένω το Σύνταγmicroα

εξουσιοδοτεί τον κοινό νοmicroοθέτη να θεσπίσει νόmicroους που θα ρυθmicroίζουν

το ιδιοκτησιακό καθεστώς ορισmicroένων περιοχών ιδιαίτερης οικονοmicroικής

περιβαλλοντικής και ιστορικής σηmicroασίας (πχ microεταλλεία σπήλαια

αρχαιολογικοί χώροι λίmicroνες λιmicroνοθάλασσες ιαmicroατικές πηγές κλπ) να

ρυθmicroίσει την τύχη της ατοmicroικής ιδιοκτησίας σε περιπτώσεις άmicroεσης

ανάγκης να διασφαλίσει την επωφελή εκmicroετάλλευση του εδάφους να

φροντίσει για την αποκατάσταση ακτηmicroόνων και την προαγωγή της

εθνικής οικονοmicroίας microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων αλλά

και να διασφαλίσει την ενιαία εφαρmicroογή των όρων δόmicroησης σε microια

περιοχή Το πρώτο Ελληνικό Σύνταγmicroα που περιείχε διάταξη ανάλογη microrsquo

αυτήν του σηmicroερινού Σ18 (που εξουσιοδοτούσε δηλαδή το νοmicroοθέτη

να περιορίζει την ιδιοκτησία για τέτοιους ειδικούς λόγους) ήταν αυτό

του 195212

Εάν ο κοινός νοmicroοθέτης θεσπίζοντας τους εκτελεστικούς νόmicroους

του Σ18 απλά επιβάλλει συνταγmicroατικά ανεκτούς (βάσει του Σ17παρ1

όπως αναπτύχθηκε παραπάνω) περιορισmicroούς τότε δεν είναι αναγκαία η

αποζηmicroίωση του laquoθιγόmicroενουraquo ιδιοκτήτη παρά τη microείωση της αξίας της

ιδιοκτησίας του Εάν όmicroως ο νοmicroοθέτης προκειmicroένου να ανταποκριθεί

στις συνταγmicroατικές επιταγές του Σ18 microε τους εκτελεστικούς του

νόmicroους αδρανοποιεί ή στερεί το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας κάποιων

ανθρώπων τότε για να είναι ο νόmicroος του σύmicroφωνος microε το Σύνταγmicroα

πρέπει να πληροί όλες τις ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις

που θέτει το Σύνταγmicroα για την τέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Αυτό γιατί στην τελευταία περίπτωση πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ακόmicroα και αν ο νοmicroοθέτης στον

εκτελεστικό του νόmicroο δεν κατονοmicroάσει την στέρηση αυτήν της

ιδιοκτησίας αναγκαστική απαλλοτρίωση και δεν εκδοθεί η

απαραίτητη πράξη από τη διοίκηση εν τούτοις θα πρόκειται για

περίπτωση de facto απαλλοτρίωσης ο δε νόmicroος θα είναι σαφώς

αντισυνταγmicroατικός λόγω της αντίθεσής του microε το Σ17παρ2επ

Στο Σ18 ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν προσδιορίζει αν ο κοινός

νοmicroοθέτης για να επιτύχει τους σκοπούς που του θέτουν οι εκεί

12 Το άρθρο 17παρ2 του Συντ του 1952 ανέφερε laquoΕιδικοί νόmicroοι κανονίζουσι τα της ιδιοκτησίας και διαθέσεως των microεταλλείων ορυχείων αρχαιολογικών θησαυρών ιαmicroατικών ρεόντων και υπόγειων υδάτωνraquo Στην παρ3 laquoΕπίσης δια νόmicroου ρυθmicroίζονται τα της ιδιοκτησίας και ιχθυοτροφικής εκmicroεταλλέυσεως και διαχειρίσεως των λιmicroνοθαλασσών και microεγάλων λιmicroνώνraquo Στην παρ4 laquoΕιδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουσι τα των επιτάξεων δια τας ανάγκας των ενόπλων δυνάmicroεων εις περίπτωσιν πολέmicroου ή επιστράτευσεως ή προς θεραπείαν αmicroέσου κοινωνικής ανάγκης δυναmicroένης να θέσει εις κίνδυνον την δηmicroοσίαν τάξιν ή υγείανraquo

διατάξεις πρέπει να περιορίσει ή να καταργήσει την ιδιοκτησία Εξαίρεση

αποτελούν οι διατάξεις που αφορούν στην επίταξη περιουσίας και στον

αναδασmicroό13 αλλά και η Σ18παρ5 όπου αναφέρεται ξεκάθαρα η

δυνατότητα στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας Σε

όλες λοιπόν τις υπόλοιπες περιπτώσεις του Σ18 υπάρχει microια

laquoευρεία διακριτική ευχέρειαraquo του νοmicroοθέτη σχετικά microε τον

τρόπο που θα εκπληρώσει τους συνταγmicroατικούς σκοπούς

Αν προχωρήσει σε τέτοια αποδυνάmicroωση του δικαιώmicroατος της

ιδιοκτησίας ώστε να αναιρείται η ουσία του χωρίς όmicroως να τηρήσει τις

συνταγmicroατικές εγγυήσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης θεωρώντας

ότι πρόκειται για απλό περιορισmicroό της ιδιοκτησίας θα έχουmicroε ένα

σαφώς αντισυνταγmicroατικό νόmicroο Θα πρόκειται όπως προαναφέρθηκε για

de facto απαλλοτρίωση O ιδιοκτήτης σrsquoαυτήν την περίπτωση δικαιούται

να αξιώσει αποζηmicroίωση (που είναι η κύρια έννοmicroη συνέπεια της

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης) για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

έχει υποστεί από την πράξη του νοmicroοθέτη και ενδεχοmicroένως της

κανονιστικής διοίκησης microε την προσφυγή στη διάταξη του 105εισΝΑΚ

σε συνδυασmicroό προς τη συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας

(Σ17παρ12επ)14

Σ18παρ1 και2 περιορισmicroοί που θέτουν ενδεικτική παρουσίαση των

διατάξεων

Πρέπει να δούmicroε ενδεικτικά ορισmicroένους από τους εκτελεστικούς

νόmicroους του Σ18 και σχετικές δικαστικές αποφάσεις για να κρίνουmicroε αν

πρόκειται για περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας ή για αναγκαστικές

απαλλοτριώσεις Η πρώτη παράγραφος του Σ18 αναφέρει laquoΕιδικοί

νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε την ιδιοκτησία και τη διάθεση των

microεταλλείων ορυχείων σπηλαίων αρχαιολογικών χώρων και θησαυρών

ιαmicroατικών ρεόντων και υπογείων υδάτων και γενικά του υπόγειου

πλούτουraquo Το Σύνταγmicroα παραχωρεί πλήρη ελευθερία στον κοινό

13 Η ίδια η έννοια των microέτρων αυτών προϋποθέτει στέρηση της ιδιοκτησίας 14 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ 932επ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση σελ30

νοmicroοθέτη για να καθορίσει τις προϋποθέσεις microε τις οποίες αποκτούνται

διατηρούνται καταλύονται ή αφαιρούνται τα δικαιώmicroατα επί των

microεταλλείων

Σχετικό είναι το Ν∆210 της 35101973 στο άρθρο 38 το Ν∆

αναφέρει ότι laquoο κεκτηmicroένος άδεια microεταλλευτικών ερευνών ή ο

διάδοχος αυτού ή ο εξ αυτών έλκων δικαιώmicroατα δικαιούται να

καταλαmicroβάνει προσωρινώς εδάφη κείmicroενα εντός του χώρου της αδείας

microεταλλευτικών ερευνών προς ενέργεια των υπrsquo αυτού

εκτελεσθησοmicroένων ερευνών κλπraquo στη συνέχεια στο άρθρο 38παρ2

ορίζεται ότι laquoο microέλλων να καταλάβει προσωρινώς εδάφη περί ων η

προηγούmicroενη παράγραφος οφείλει να αποζηmicroιώσει προκαταβολικώς τον

ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή κάτοχον της επιφανείας του εδάφους δια

την προσωρινήν στέρησιν του εισοδήmicroατος ή της χρήσεως αυτούraquo Στο

άρθρο 39 καθορίζεται η διαδικασία καταβολής της αποζηmicroίωσης το

αρmicroόδιο για τον προσδιορισmicroό της δικαστήριο προβλέπεται microάλιστα και

δυνατότητα παροχής εγγύησης από τον υπέρ ου η προσωρινή

κατάληψη της ιδιοκτησίας microετά από αίτηmicroα του ιδιοκτήτη δια της

κατάθεσης εγγυητικής επιστολής Τράπεζας Στη συνέχεια στο άρθρο

40παρ1εδαφα αναφέρεται ότι laquo η κατάληψη του προς έρευνα χώρου

επιτρέπεται ευθύς ως καταβληθή εις τον ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή

κάτοχον της επιφανείας του εδάφους η κατά την διαδικασίαν του

προηγουmicroένου άρθρου καθορισθησοmicroένη αποζηmicroίωσιςraquo

Φαίνεται λοιπόν εδώ ξεκάθαρα ότι πρόκειται για microια ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση παρά το γεγονός ότι δεν χρησιmicroοποιείται ο

όρος προκειmicroένου να ικανοποιηθεί ο συνταγmicroατικά προστατευτέος

(βάσει του Σ18παρ1) σκοπός των microεταλλευτικών ερευνών και όχι για

περιορισmicroό απλά της ιδιοκτησίας των ατόmicroων που έχουν εδάφη εντός

του χώρου της αδείας των ερευνών Πληρούνται και οι ουσιαστικές και

οι διαδικαστικές προϋποθέσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η

διαφορά είναι ότι εν προκειmicroένω η στέρηση της ιδιοκτησίας έχει

προσωρινό χαρακτήρα και δεν είναι microόνιmicroη η προσωρινότητα δεν

σηmicroαίνει ότι υπάρχει επίταξη που εννοιολογικά είναι κάτι το

διαφορετικό

Στο άρθρο 128 του ίδιου διατάγmicroατος ρητά ο νοmicroοθέτης εισάγει

περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ορίζοντας ότι laquoεπιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωσις αστικών ή αγροτικών ακινήτων κείmicroενων

εντός ή εκτός του χώρου του microεταλλείουhellipraquo Άρα εδώ ισχύουν όλες οι

συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ Στη συνέχεια στο άρθρο 142

του ίδιου Ν∆ 210 αναφέρεται laquoΈναντι της εκτελέσεως έργων δηmicroοσίας

ανάγκης και χρησιmicroότητας το δικαίωmicroα της microεταλλειοκτησίας υποχωρεί

microη δυναmicroένου του microεταλλειοκτήτου να παρακωλύσει την κατασκευήν

τοιούτων έργων έχοντος δε microόνον δικαίωmicroα απαοζηmicroιώσεως κατά το

κοινόν δίκαιονraquo Ούτε εδώ υπάρχει ο όρος αναγκαστική απαλλοτρίωση

αλλά σαφώς πρόκειται για τέτοια περίπτωση και microάλιστα γίνεται

παραποmicroπή στο κοινό δίκαιο στον κώδικα δηλαδή αναγκαστικών

απαλλοτριώσεων Η ΣΤΕ37331992 είχε δεχτεί ότι επιτρέπεται η κήρυξη

απαλλοτρίωσης αστικών ή αγροτικών ακινήτων εντός ή εκτός του

χώρου των microεταλλείων όταν από τη λειτουργία του microεταλλείου

τίθενται σε κίνδυνο τα επί των ιδιοκτησιών τούτων κτίσmicroατα ή

η ζωή και η υγεία προσώπων που διαmicroένουν ή διακινούνται

σrsquoαυτά

Εξυπακούεται ότι τα δικαιώmicroατα microεταλλειοκτησίας

προστατεύονται εφrsquo όσον ο δικαιούχος εκmicroεταλλεύεται το microεταλλείο Η

Στε 41571984 απέρριψε την αίτηση των αιτούντων κατά της

υπουργικής απόφασης που τις κήρυσσε βάσει του νόmicroου έκπτωτες των

δικαιωmicroάτων microεταλλειοκτησίας γιατί δεν εκmicroεταλλεύτηκαν το microεταλλείο

στο οποίο είχαν τα δικαιώmicroατά τους Το ΣΤΕ θεώρησε ότι δεν

παραβιάζεται το δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας και δέχτηκε ότι η έκπτωση

αποτελεί προβλεπόmicroενο από το νόmicroο microέσο που αποσκοπεί στην

παρεmicroπόδιση της αδράνειας των microεταλλείων

Στους εκτελεστικούς νόmicroους του Σ18παρ1 εντάσσεται και το Β∆

της 1114121915laquoπερί των ως δηmicroοσίου ωφελείας χαρακτηριζοmicroένων

εκmicroεταλλεύσεων λατοmicroείωνraquo Στο άρθρο 2παρ1 ορίζεται ότι laquoΌταν δια

την ως δηmicroοσίου ωφελείας κατά το προηγούmicroενον άρθρον

χαρακτηρισθείσαν εκmicroετάλλευσιν λατοmicroείου είναι αναγκαία η

χρησιmicroοποίησις ξένης ιδιοκτησίας εν όλω ή εν microέρει δrsquo εναπόθεσιν της

λατύπης εγκατάστασιν microηχανηmicroάτων και εργοστασίων κατασκευήν

οδών σιδηροδρόmicroων κοινών ή εναερίων προκυmicroαίων και αποβαθρών

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωσις του απαραίτητου microέρους ή

όλου ξένης ιδιοκτησίας αιτήσει του κυρίου ή του εκmicroεταλλευτού του

λατοmicroείουraquo Εδώ ο νοmicroοθέτης ρητά εισάγει microια περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης για την συγκεκριmicroένη δηmicroόσια ωφέλεια Άρα

εφαρmicroόζονται οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις για τους θιγόmicroενους

ιδιοκτήτες Ακολουθούνται τα συγκεκριmicroένα βήmicroατα που ορίζει το Β∆

στη συνέχεια

Επίσης ο Ν14281984 laquoπερί εκmicroεταλλεύσεως λατοmicroείων

αδρανών υλικών και άλλων διατάξεωνraquo στο άρθρο 20παρ1 αναφέρει laquoΗ

εκmicroετάλλευση των λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται microέσα

στις λατοmicroικές περιοχές του άρθρου 3 του παρόντος νόmicroου

χαρακτηρίζεται για την εφαρmicroογή των διατάξεων του νόmicroου αυτού ως

δηmicroόσιας ωφέλειαςraquo Η παρ3 του ίδιου άρθρου20 ορίζει ότι laquoόταν για

την εκmicroετάλλευση λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται έξω από

τις λατοmicroικές περιοχές είναι αναγκαία η χρησιmicroοποίηση ξένης

ιδιοκτησίας για την κατασκευή δρόmicroων προσπέλασης και την ανέγερση

εργοστασίων και αποθηκών επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση

αυτής microε αίτηση και δαπάνες του εκmicroεταλλευτή του λατοmicroείου και υπέρ

του ∆ηmicroοσίου Αυτή είναι microια ακόmicroα ειδική περίπτωση που επιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ο νοmicroοθέτης ρητά χρησιmicroοποιεί τον όρο

και θα πρέπει να τηρούνται οι συνταγmicroατικές διατάξεις κατά τη

διαδικασία

Ο Ν5871915 στο πρώτο άρθρο του ορίζει ότι η ύλη που

εξορύσσεται από λατοmicroείο είναι συστατικό προϊόν της εδαφικής έκτασης

στην οποία βρίσκεται το λατοmicroείο Σύmicroφωνα δε microε το άρθρο 2 το

λατοmicroείο αποτελεί αντικείmicroενο ιδιαίτερης εκmicroετάλλευσης ανεξάρτητο

από το έδαφος Γιrsquoαυτό η ΑΠ4501938 είχε δεχτεί ότι σε περίπτωση

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης πρέπει να ορίζεται ξεχωριστά η

αποζηmicroίωση που θα πρέπει να καταβληθεί για το λατοmicroείο να ορίζεται

δηλαδή ξεχωριστά η αποζηmicroίωση που θα δοθεί για το έδαφος και η

αποζηmicroίωση για το δικαίωmicroα της εκmicroετάλλευσης του λατοmicroείου

Σχετικός microε την εξόρυξη από λατοmicroεία είναι και ο Ν39051958

Προβλέπει δυνατότητα εξόρυξης microετά από εντολή του αρmicroόδιου

νοmicroοmicroηχανικού από λατοmicroεία που ανήκουν σε ∆ήmicroους ή Κοινότητες

των αναγκαίων υλικών για την κατασκευή ανακαίνιση ή συντήρηση των

οδών Το γεγονός όmicroως ότι δεν προβλέπει καmicroία αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών τους δηmicroιουργεί πρόβληmicroα Η ΑΠ8961985 δέχτηκε ότι η

συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν συνιστά γενικό νόmicroιmicroο περιορισmicroό

του δικαιώmicroατος ιδιοκτησίας του λατοmicroείου αλλά στέρηση

ιδιωτικής ιδιοκτησίας δηλαδή αφαίρεση και microεταβίβαση της

κυριότητας που αποτελούν την κύρια οικονοmicroική αξία των

λατοmicroείων σε τρίτο πρόσωπο η οποία εφrsquo όσον επιτρέπεται

χωρίς αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών των οικείων λατοmicroείων

αποτελεί ανεπίτρεπτη προσβολή του συνταγmicroατικά

προστατευόmicroενου δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας και εποmicroένως η

σχετική διάταξη δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί γιατί αντίκειται στο

Σύνταγmicroα

Σε ότι αφορά τους περιορισmicroούς στην ιδιοκτησία λόγω

αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων στους οποίους αναφέρεται το Σ18

σχετικό είναι το Π∆ 92481932 που απαγορεύει άνευ αδείας του

Υπουργείου Παιδείας κάποιες ενέργειες σε χώρους όπου υπάρχουν

αρχαία microνηmicroεία Ο ιδιώτης που δεν επιτρέπεται βάσει του νόmicroου αυτού

να ενεργήσει στην ιδιοκτησία του πράξεις που απαγορεύονται δύναται

να ζητήσει την απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας του εάν δε δεν γγίνει

αυτή microετά πάροδο διετίας από της υποβολής της αιτήσεως ο ιδιώτης

δύναται να διαθέσει το κτήmicroα του κατά βούλησιν Ο νοmicroοθέτης εδώ

αναγνωρίζει ότι ένας περιορισmicroός της ιδιοκτησίας που την καθιστά

αδρανή σε σχέση microε τον προορισmicroό της συνιστά ουσιαστικά στέρησή

της έστω και αν δεν έχει γίνει απαλλοτρίωση microε τους τύπους και τις

εγγυήσεις που ορίζει το Σύνταγmicroα και οι σύmicroφωνοι microε αυτό νόmicroοι

Ακριβώς γι αυτό δίνει ο νόmicroος τη δυνατότητα στον ιδιοκτήτη να ζητήσει

ο ίδιος την απαλλοτρίωση ώστε να αποζηmicroιωθεί για τη στέρηση και κατrsquo

ανάγκη την οικονοmicroική ζηmicroία που υφίσταται

Όπως έχει κρίνει η Στε 15331971 από το νΒΡΞΖ1893 προκύπτει

ότι έχουν αναχθεί σε σκοπούς δηmicroόσιας ωφέλειας για τον οποίο

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων όχι microόνο η

διενέργεια αρχαιολογικών ερευνών microε ανασκαφές ή microε άλλο τρόπο

αλλά και η συντήρηση των microνηmicroείων τόπων ή άλλων αρχαιολογικής

αξίας αντικειmicroένων στην οποία περιλαmicroβάνεται κατά την έννοια της

διάταξης αυτής η ανάδειξη προβολή και αξιοποίηση τους Η Στε

9691972 έκρινε ότι επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων

τα οποία λόγω της θέσης ή του όγκου τους παρεmicroποδίζουν τη θέα

παρόmicroοιων microνηmicroείων Η ΑΠ έκρινε ότι σύmicroφωνα microε το άρθρο 8 εάν σε

ιδιωτικό κτήmicroα υπάρχει αρχαίο κτίσmicroα που δεν microπορεί να microετακινηθεί ο

κύριος του κτήmicroατος αmicroείβεται microόνο για την αξία του χώρου που

καταλαmicroβάνει το αρχαίο γεγονός που επιβεβαιώνει ότι τα αρχαία ως

πράγmicroατα που ανήκουν στην κυριότητα του ∆ηmicroοσίου δεν

απαλλοτριώνονται ούτε αποζηmicroιώνονται αφού ακόmicroα και όταν

αποτελούν συστατικά ακινήτου αποζηmicroιώνεται microόνο ο χώρος που

καταλαmicroβάνουν

Η Σ18παρ2 αναφέρει ότι laquomicroε ειδικό νόmicroο ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την ιδιοκτησία την εκmicroετάλλευση και διαχείριση των λιmicroνοθαλασσών

και των microεγάλων λιmicroνών καθώς και τα σχετικά microε τη διάθεση γενικά

των εκτάσεων που προκύπτουν από την αποξήρανσή τουςraquo Το Ν∆ 420

της 243111970 στο άρθρο 2 ορίζει ποιες περιοχές και υπό ποιες

προϋποθέσεις microπορούν να microετατραπούν σε λιmicroνοθάλασσες Στην παρ3

του ίδιου άρθρου ορίζεται ότι εκτάσεις γύρω από τη λιmicroνοθάλασσα

που είναι αναγκαίες για την οmicroαλή εκmicroετάλλευσή της λογίζονται

ότι έχουν κηρυχθεί σε απαλλοτρίωση microε το παρόν διάταγmicroα

υπέρ του ∆ηmicroοσίου λόγω δηmicroόσιας ωφέλειας Ο νοmicroοθέτης

επέλεξε να laquoεισάγειraquo εδώ microια ακόmicroα περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης και όχι απλά περιορισmicroό της ιδιοκτησίας

Επίταξη

Το Σ18παρ3 αναφέρει ότι laquoειδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε

τις επιτάξεις για τις ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση

πολέmicroου ή επιστράτευσης ή για τη θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής

ανάγκης που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγείαraquo

Στην περίπτωση της επίταξης εξ ορισmicroού έχουmicroε στέρηση προσωρινή

της ιδιοκτησίας για πολύ συγκεκριmicroένους και προσδιορισmicroένους από το

Σύνταγmicroα λόγους και δεν χρειάζεται να αναζητήσουmicroε αν ο νοmicroοθέτης

θεσπίζει βάσει της συνταγmicroατικής εξουσιοδότησής του περιορισmicroό ή

ειδική αναγκαστική απαλλοτρίωση όπως συνέβη microε τις προηγούmicroενες

περιπτώσεις

Επίταξη είναι λοιπόν η προσωρινή στέρηση της χρήσης

και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας15 microε microονοmicroερή πράξη του

κράτους προς τον σκοπό να ικανοποιηθεί έκτακτη και άmicroεση

δηmicroόσια ανάγκη Το Σύνταγmicroα επιτρέπει επιτάξεις αφrsquo ενός για τις

ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση πολέmicroου ή

επιστράτευσης (στρατιωτικές επιτάξεις) και αφετέρου προς

θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής ανάγκης που microπορεί να θέσει σε

κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγεία (πολιτικές επιτάξεις) Η

νοmicroολογία αντιλαmicroβάνεται τον όρο δηmicroόσια τάξη υπό ευρύτερη έννοια

που περιλαmicroβάνει εκτός από τη δηmicroόσια ασφάλεια την τήρηση της

συνεχούς και αδιατάρακτης λειτουργίας των δηmicroόσιων υπηρεσιών υπό

ουσιαστική έννοια όπως πχ της αστικής συγκοινωνίας Η Στε 9571978

θεώρησε ότι η απειλή σοβαρής διαταραχής της οικονοmicroικής ζωής της

χώρας (πχ εξαγγελία ακινητοποίησης των λεωφορείων του ΚΤΕΛ)

συνιστά την κοινωνική ανάγκη που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη

δηmicroόσια τάξη κατά το Σ18παρ3 15 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ980 το Σ22παρ3 προβλέπει και επίταξη προσωπικών υπηρεσιών όπως είναι πχ η προσφορά προσωπικής εργασίας κατά το άρθρο 22παρ2∆ΚΚ Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών είναι όmicroως συστηmicroατικά εντελώς διαφορετική από την επίταξη πραγmicroάτων την οποία και microόνο αφορά το Σ18παρ3

Το Σύνταγmicroα αναθέτει τη ρύθmicroιση της επίταξης στο νοmicroοθέτη

χωρίς να επιτάσσει την πρόβλεψη ή τη συνδροmicroή ουσιαστικών ή

διαδικαστικών προϋποθέσεων Η επίταξη λοιπόν ενώ δεν επιτρέπεται για

λόγους ιδιωτικής απλά ωφέλειας διαφέρει κατά τα άλλα από την

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν είναι δηλαδή microια ειδική microορφή

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης όπως είδαmicroε microε τις περιπτώσεις των δυο

προηγούmicroενων άρθρων (όταν α νοmicroοθέτης δεν αρκείτο σε απλούς

περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας) ∆εν επιτρέπεται γενικά για λόγους

δηmicroόσιας ωφέλειας αλλά microόνο για λόγους δηmicroόσιας ή

κοινωνικής ανάγκης που είναι εξ ορισmicroού έκτακτη και πρέπει

να είναι άmicroεση Για τις πολιτικές επιτάξεις αυτό προβλέπεται ρητά από

το Σ18παρ3εδβ ενώ για τις στρατιωτικές επιτάξεις η ανάγκη είναι

πάντα άmicroεση στην περίπτωση πολέmicroου ή επιστράτευσης

Προκύπτει συνεπώς απrsquo αυτήν την προϋπόθεση ότι το

Σύνταγmicroα επιτρέπει microόνο την προσωρινή επίταξη ενώ η

αναγκαστική απαλλοτρίωση είναι κατά κανόνα οριστική Στην

περίπτωση της επίταξης δεν υπάρχουν οι εγγυήσεις που προβλέπει ο

συντακτικός νοmicroοθέτης για την αναγκαστική απαλλοτρίωση (πχ

προηγούmicroενη πλήρης αποζηmicroίωση προσδιοριζόmicroενη από το αρmicroόδιο

διακστήριο κλπ) Το ζήτηmicroα αφήνεται δηλαδή στην κρίση του κοινού

νοmicroοθέτη που προβλέπει χρονικά επόmicroενη εύλογη και διοικητικά

ή δια διοικητικών δικαστηρίων προβλεπόmicroενη αποζηmicroίωση

Το γεγονός ότι το Σύνταγmicroα δεν επιβάλλει στην επίταξη την

τήρηση των ουσιαστικών και διαδικαστικών εγγυήσεων της

απαλλοτρίωσης δεν σηmicroαίνει ότι είναι συνταγmicroατικά ανεκτό να αφήσει ο

νοmicroοθέτης τελείως απροστάτευτο τον ιδιοκτήτη που ζηmicroιώνεται από την

επίταξη να microην του χορηγήσει δηλαδή microια έστω εύλογη και χρονικά

επόmicroενη αποζηmicroίωση ∆εν είναι θεmicroιτό συνταγmicroατικά γιατί ένα τέτοιο

νοmicroοθετικό microέτρο θα προσέβαλε ευθέως την συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας (Σ25παρ1 εδ δ) Καmicroία

στέρηση ακόmicroα και προσωρινή δεν είναι σύmicroφωνη microε τη θεmicroελιώδη

αυτή αρχή ούτε αποτελεί microέτρο επαρκώς λογικό σε microια δηmicroοκρατική

κοινωνία εάν δεν συνοδεύεται από εύλογη αποζηmicroίωση Το Ε∆∆Α το

έχει νοmicroολογήσει ξεκάθαρα στην απόφαση της 9-12-1994 όπου έκρινε

ότι laquomicroόνο microε την καταβολή αποζηmicroίωσης αποκαθίσταται η εύλογη σχέση

αναλογίας ανάmicroεσα στα χρησιmicroοποιούmicroενα microέσα και στον επιδιωκόmicroενο

σκοπόraquo

Στην πράξη δεν επικρατεί πάντα σαφήνεια στην οριοθέτηση της

επίταξης έναντι της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η ασάφεια προκύπτει

ίσως από τον συνήθη περιορισmicroό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης στη

microεταβίβαση της κυριότητας ακινήτων ώστε η στέρηση της

κυριότητας επί κινητών και η προσωρινή στέρηση επί ακινήτων

να επαφίεται στο θεσmicroό της επίταξης laquoΗ διόγκωση αυτή του

θεσmicroού της επίταξης αγνοεί τη δικαιολογητική του βάση κα διαρρηγνύει

τα όριά του όπως τα θέτει ρητά το ίδιο το Σύνταγmicroαraquo Όταν η επίταξη

δεν γίνεται για τη θεραπεία microιας από τις έκτακτες και άmicroεσες ανάγκες

που αναφέρει το Σύνταγmicroα αποτελεί καταστρατήγηση του Σ18παρ3 και

Σ17παρ2επ γιατί το Σύνταγmicroα δέχεται την προσωρινή microόνο επίταξη

Η οριστική επίταξη δεν είναι εννοιολογικά δυνατή

αποτελεί αντίφαση Στην πραγmicroατικότητα πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση είτε αφορά ακίνητα είτε κινητά

πράγmicroατα και συνεπώς εφαρmicroοστέες είναι οι Σ17παρ2επ

Αντίθετες διατάξεις νόmicroων πρέπει να θεωρηθούν αντισυνταγmicroατικές

Αυτό έχει γίνει δεκτό και από το Στε πχ στην 17611970 αλλά σταθερά

και σε άλλες αποφάσεις Οριστική είναι η στέρηση της ιδιοκτησίας που

είτε γίνεται microε έκδηλα αυτήν την πρόθεση είτε αφορά αναλωτά

πράγmicroατα είτε αποσκοπεί στη θεραπεία microόνιmicroων αναγκών είτε διαρκεί

πέρα από εύλογο χρόνο Το Στε στις 14262 143369 55653 είχε

κρίνει ότι επίταξη ακινήτου για κατασκευή microόνιmicroων αποθηκών

πυροmicroαχικών δεν επιτρέπεται αλλά επιβάλλεται ενέργεια

απαλλοτρίωσης

Το δικαστήριο κρίνει ποιος χρόνος είναι εύλογος Το Στε θεωρεί

ότι θα κριθεί ανάλογα microε τις συνθήκες της και περιστάσεις της κάθε

υπόθεσης Σχετιή είναι η Στε 17611970 Με τις Στε 605 9401953 είχε

δεχθεί ότι ο εύλογος χρόνος δεν πρέπει να υπερβαίνει την πενταετία

Μετά την πάροδο του εύλογου χρόνου η διοίκηση οφείλει να προβεί

στην άρση της επίταξης και παραβαίνει την κατά το Σύνταγmicroα

προστασία της ιδιοκτησίας αν την παρατείνει (Στε15451953

19741953) Η επίταξη είναι νόmicroιmicroη microόνο όταν αναφέρεται σε

συγκεκριmicroένα πράγmicroατα και αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που τάσσει

το Σύνταγmicroα Είναι αντισυνταγmicroατική εποmicroένως η επίταξη γενικά και

αόριστα αναφερόmicroενων ακινήτων

Αν και το Σύνταγmicroα δεν το απαιτεί ο κοινός νοmicroοθέτης προβλέπει

αποζηmicroίωση που καλύπτει τη θετική ζηmicroία και ορίζεται ως

αποκατάσταση της εύλογης αξίας της χρήσης του πράγmicroατος ενώ

καταβάλλεται microετά την κατάληψή του Το κράτος πάντα καταβάλλει την

αποζηmicroίωση Κατά της ατοmicroικής διοικητικής πράξης της επίταξης

επιτρέπεται ασφαλώς αίτηση ακύρωσης ενώπιον του Στε

Αναδασmicroός

Το Σ18παρ4 αναφέρει ότι laquoΕπιτρέπεται σύmicroφωνα microε τη

διαδικασία που καθορίζει ειδικός νόmicroος ο αναδασmicroός αγροτικών

εκτάσεων για την επωφελέστερη εκmicroετάλλευση του εδάφους καθώς και

η λήψη microέτρων για την αποφυγή της υπέρmicroετρης κατάτmicroησης της ή για

τη διευκόλυνση της ανασυγκρότησης της κατατmicroηmicroένης microικρής

αγροτικής ιδιοκτησίαςraquo Ο αναδασmicroός δεν είναι απαλλοτρίωση αλλά

αποτελεί σαφώς επέmicroβαση στην ιδιοκτησία Αποτελεί τη συνένωση και

αναδιανοmicroή ακινήτων στους ιδιοκτήτες τους έτσι ώστε οι νέες ακίνητες

ιδιοκτησίες να είναι microεν ισάξιες microε τις αρχικές αλλά διαmicroορφωmicroένες

κατά ορθολογικό τρόπο Παραδοσιακά ο αναδασmicroός αφορά αγροτικά

ακίνητα και αποτελεί microέσο θεραπείας της υπερβολικής κατάτmicroησης και

ορθολογικής αναδιαmicroόρφωσης της αγροτικής ιδιοκτησίας Το Σύνταγmicroα

προβλέπει και τον αστικό αναδασmicroό στο Σ24παρ2 που είναι κάτι το

διαφορετικό

Το βασικό λοιπόν εννοιολογικό στοιχείο του αναδασmicroού είναι η

αντικατάσταση των παλαιών αγροτεmicroαχίων που εισφέρονται microε νέα

αγροτεmicroάχια ίσης αξίας στην ίδια αγροτική περιοχή που καταλαmicroβάνει ο

αναδασmicroός Το αποτέλεσmicroα δηλαδή που χαρακτηρίζει τον αναδασmicroό

σαν νοmicroικό microόρφωmicroα είναι η απόσβεση των παλαιών ιδιοκτησιών και η

ταυτόχρονα αντικατάστασή τους microε νέες ιδιοκτησίες ίσης αξίας για να

ικανοποιηθούν οι σκοποί που θέτει το Σύνταγmicroα στη συγκεκριmicroένη

διάταξη

Ο νόmicroος που αφορά τον αγροτικό αναδασmicroό είναι ο 674 της

308191977 Στο άρθρο 1 παρ 9 και 10 αντίστοιχα γίνεται διάκριση

ανάmicroεσα στον εκούσιο και στον υποχρεωτικό αναδασmicroό Ο microεν εκούσιος

κηρύσσεται όπως ορίζει το άρθρο 4παρ1 εφrsquo όσον υποβληθούν προς

τον οικείο νοmicroάρχη αιτήσεις τουλάχιστον 20 κτηmicroατιών της περιοχής

αυτής ο δε υποχρεωτικός δεν χρήζει αίτησης των ενδιαφερόmicroενων

κτηmicroατιών Ο νόmicroος καθορίζει τη διαδικασία τον τρόπο που θα

παραχωρηθούν τα νέα κτήmicroατα τη διάταξη και το διαχωρισmicroό τους τα

όριά τους

Κατrsquo αρχήν αφού ληφθεί η απόφαση για τον αναδασmicroό(άρθρο

6) αποτυπώνεται και κινηmicroατογραφείται τοπογραφικά η περιοχή(άρθρο

9) Στη συνέχεια εκκαθαρίζονται τα δικαιώmicroατα των κτηmicroατιών(άρθρο

10) γίνεται ποιοτική κατάταξη των γαιών(άρθρο 11) και microετά

παραχωρούνται τα νέα κτήmicroατα Γίνεται διάταξη και διαχωρισmicroός των

νέων κτηmicroάτων(άρθρο13) και τέλος η υπόδειξη των ορίων και

παράδοση νοmicroής(άρθρο 14) Αφού ελεγχθούν τα στοιχεία και ολόκληρος

ο φάκελλος κυρωθεί από τον οικείο νοmicroάρχη (που κάνει έλεγχο

νοmicroιmicroότητας) εκδίδονται τίτλοι κυριότητας Συγκεκριmicroένα τα

παραχωρητήρια που εκδίδει η Νοmicroαρχία αποτελούν τίτλο κυριότητας

δεκτικό microεταγραφής(άρθρο16)

Ο αναδασmicroός όπως προαναφέρθηκε δεν είναι ούτε στέρηση αλλά

ούτε περιορισmicroός της ιδιοκτησίας ∆εν είναι περιορισmicroός γιατί από τη

στιγmicroή που microε την αναδιανοmicroή θα αποκατασταθεί το ιδιοκτησιακό

καθεστώς που διαταράχθηκε(πλέον σε πιο ορθολογική βάση) δεν

περιορίζεται κατά κανένα τρόπο η laquoνέαraquo ιδιοκτησία Έχει όmicroως

υποστηριχθεί ότι ο αναδασmicroός είναι περίπτωση νόmicroιmicroου περιορισmicroού της

ιδιοκτησίας γιατί περιορίζεται το λειτουργικό της περιεχόmicroενο στην

πλευρά της ιδιοκτησιακής εξουσίας του υποκειmicroένου να διατηρήσει την

microέχρι τούδε τοπικήν θέσιν του ιδιοκτησιακού του αντικειmicroένου ∆ιαφέρει

από την αναγκαστική απαλλοτρίωση γιατί δεν στερεί ιδιοκτησία για χάρη

τρίτου αλλά την αναδιπλασιάζει για χάρη όχι microόνο του γενικού

συmicroφέροντος αλλά και του συmicroφέροντος του ιδιοκτήτη16

Στη θεωρία έχει τεθεί το ερώτηmicroα αν ο υποχρεωτικός αναδασmicroός

αποτελεί ειδική περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης και αν microόνο

στην περίπτωση του υποχρεωτικού αναδασmicroού θα microπορούσε να γίνει

λόγος για εννοιολογική συγγένεια microε την αναγκαστική απαλλοτρίωση

Η απάντηση απαιτεί σύγκριση του περιεχοmicroένου των δυο

αντιπαραβαλλόmicroενων εννοιών αλλά και της λειτουργίας τους17 Ο

αναδασmicroός και η αναγκαστική απαλλοτρίωση έχουν σίγουρα κάποιες

οmicroοιότητες (και οι δυο επάγονται microεταβολές στην κυριότητα και στα

λοιπά εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα συνίστανται σε αφαίρεση της αρχικής

ιδιοκτησίας συντελούνται για τη ικανοποίηση σκοπού δηmicroόσιας

ωφέλειας η οποία microάλιστα στην περίπτωση του αναδασmicroού καθορίζεται

όχι απλά στο νόmicroο αλλά στο ίδιο το Σύνταγmicroα ο ιδιοκτήτης λαmicroβάνει

ισάξιο αντάλλαγmicroα για την απώλεια της ιδιοκτησίας του κλπ) Ενώ όmicroως

η αναγκαστική απαλλοτρίωση επάγεται απόσβεση της ιδιοκτησίας και

ταυτόχρονα πρωτότυπη κτήση νέας ιδιοκτησίας πάνω στο ίδιο

αντικείmicroενο από ένα άλλο πρόσωπο (τον υπέρ ου η απαλλοτρίωση)

στον αναδασmicroό η σύσταση των νέων ιδιοκτησιών αποτελεί ταυτόχρονα

και το αντάλλαγmicroα των ιδιοκτητών για την απώλεια της αρχικής τους

ιδιοκτησίας

16 Αν όmicroως σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν είναι δυνατή αντιπαροχή ίσης αξίας ακινήτου και συmicroπληρωθεί η αντιπαροχή microε καταβολή αποζηmicroίωσης τότε πρόκειται κατά τούτο για microερική αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ985 1991 17 Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις Φ∆ωρής ΝοΒ 1977 σελ 442επ

Αντίθετα εποmicroένως προς την αναγκαστική απαλλοτρίωση που

laquoυπερ ωνraquo και laquoκαθrsquoωνraquo είναι διαφορετικά πρόσωπα οι laquoυπερ ωνraquo και

laquoκαθrsquoωνraquo ενεργείται και συντελείται ο αναδασmicroός είναι τα ίδια πρόσωπα

Η λειτουργία του αναδασmicroού έγκειται στην αφαίρεση των αγροτικών

ιδιοκτησιών ορισmicroένων προσώπων microε σκοπό την αναδιανοmicroή της

εκτάσεως που συναπαρτίζουν microεταξύ αυτών των ιδίων Η

αναγκαστική λοιπόν απαλλοτρίωση έχει σαν αποτέλεσmicroα τη

microεταβολή του προσώπου του ιδιοκτήτη σrsquo ένα ορισmicroένο

αντικείmicroενο ιδιοκτησίας που παραmicroένει αmicroετάβλητο ενώ ο

αναδασmicroός επιφέρει microεταβολή του αντικειmicroένου της ιδιοκτησίας

ορισmicroένων προσώπωντων ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Ή ιδιοκτησία δεν αφαιρείται για να αποδοθεί σrsquo ένα

άλλο πρόσωπο αλλά για να αντικατασταθεί

Η παροχή ενός ισάξιου νέου κτήmicroατος σαν ανταλλάγmicroατος για

την απόσβεση της αρχικής ιδιοκτησίας δεν είναι απλώς όπως στην

αναγκαστική απαλλοτρίωση microέσο για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

προκαλείται microε την αφαίρεση της ιδιοκτησίας αλλά αυτοσκοπός Ο

αναδασmicroός αποσκοπεί στην αντικατάσταση της παλαιάς ιδιοκτησίας microε

νέα που θα είναι σε θέση να καταστήσει πιο επωφελή τη γεωργική

εκmicroετάλλευση του εδάφους Συνέπεια αυτής της βασικής λειτουργικής

διαφοράς microεταξύ του αναδασmicroού και της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης

είναι και η ακόλουθηστον αναδασmicroό από τη φύση του δεν microπορεί να

τεθεί θέmicroα χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης ενώ στη αναγκαστική

απαλλοτρίωση που αφαιρείται ιδιοκτησία ορισmicroένου προσώπου για να

αποδοθεί σε άλλο πρόσωπο το αναγκαίο για τη συντέλεσή της

αντάλλαγmicroα προς τον laquoκαθrsquoουraquo είναι κατrsquo αρχήν χρηmicroατικό Άλλωστε

λόγοι πρακτικοί επίσης που έχουν σχέση microε τη διαδικασία εφαρmicroογής

του αναδασmicroού καθιστούν προβληmicroατική την παρεmicroβολή της

δικαστικής αρχής για τον καθορισmicroό του ανταλλάγmicroατος(κτήmicroατος) που

απαιτείται για τη συντέλεση του αναδασmicroού

Έχει υποστηριχθεί ότι18 δεν δηmicroιουργεί συνταγmicroατικό πρόβληmicroα

το γεγονός ότι η κρίση για το ισάξιο του ανταλλάγmicroατος δεν ανατίθεται

όπως στην αναγκαστική απαλλοτρίωση στη δικαστική αρχή αλλά σε

διοικητική επιτροπή την Επιτροπή αναδασmicroού Αυτό γιατί ο αναδασmicroός

καλύπτεται σαν ιδιαίτερος θεσmicroός microε ρητή συνταγmicroατική διάταξη

(18παρ4) Υπάρχει όmicroως και αντίθετη άποψη19 που θεωρεί ότι εφrsquo όσον

ο αναδασmicroός είναι συγγενής θεσmicroός προς την απαλλοτρίωση (είναι και

αυτός επέmicroβαση στην ιδιοκτησία) οι διατάξεις του Συντάγmicroατος που

αφορούν στην απαλλοτρίωση τυγχάνουν άmicroεσης συmicroπληρωmicroατικής

εφαρmicroογής Θα πρέπει να έχουmicroε ανάλογη εφαρmicroογή των περί

απαλλοτριώσεως εγγυήσεων laquoΗ αναλογία δε η οποία δικαιολογεί και

συνεπιφέρει την τοιαύτην ανάλογη εφαρmicroογή συνίσταται εις την

ύπαρξιν της ουσιαστικής σχέσεως παροχής και αντιπαροχής προσφοράς

και απολήψεως τόσο εις την τεχνικήν έννοιαν της απαλλοτρίωσης όσο

και εις την έννοιαν του αναδασmicroούraquo

Συνεπώς η λειτουργική ιδιοmicroορφία του αναδασmicroού δεν επιτρέπει

την εννοιολογική υπαγωγή του κάτω από την έννοια της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Βέβαια τέmicroνονται σαν έννοιες αφού και οι δυο

αποτελούν επέmicroβαση στη συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένη ιδιοκτησία

Τελικό αποτέλεσmicroα του αναδασmicroού είναι η απόσβεση των

εmicroπράγmicroατων σχέσεων που υπήρχαν στα αρχικά αγροτεmicroάχια και η

ταυτόχρονη σύσταση εmicroπράγmicroατων σχέσεων αντίστοιχου περιεχοmicroένου

στα νέα κτήmicroατα που σχηmicroατίζονται microε τον αναδασmicroό Αυτή ακριβώς η

microεταβολή των εmicroπράγmicroατων σχέσεων είναι το κύριο αποτέλεσmicroα του

αναδασmicroού το αποτέλεσmicroα που επέρχεται microε τη συντέλεσή του

Ενδεικτικά ως προς την κυριότητα το αποτέλεσmicroα είναι διπλό

απόσβεση της αρχικής κυριότητας και ταυτόχρονη σύσταση κυριότητας

πάνω στα ισάξια νέα κτήmicroατα που δηmicroιουργούνται microε τον αναδασmicroό

υπέρ των αυτών προσώπων των ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Σε ότι αφορά τις δουλείες οι πραγmicroατικές δουλείες

18 Φ∆ωρής αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ446 19 Κασιmicroάτης

βάσει του νόmicroου εξαιρούνται από τον κανόνα της ανασύστασης στα νέα

ιδιοκτησιακά αντικείmicroενα και διατηρούνται ως έχουν οι προσωπικές

δουλείες θεωρούνται αυτοδικαίως αποσβεσθείσες και αυτοδικαίως

ανασυσταθείσες στα νέα κτήmicroατα που προκύπτουν από τον αναδασmicroό

Το ίδιο νοmicroικό καθεστώς ισχύει και για τα δικαιώmicroατα εmicroπράγmicroατης

ασφάλειας

Στέρηση της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας που απαιτείται από

ιδιαίτερες περιστάσεις βάσει του Σ18παρ5

Είναι και αυτό ένα εξαιρετικό και προσωρινό microέτρο όπως και η

επίταξη Υπάρχει όmicroως microια διαφορά το Σύνταγmicroα επιτρέπει απrsquo

ευθείας στη διοίκηση να προβαίνει σε επιτάξεις και να αναθέτει

στο νοmicroοθέτη απλά τη ρύθmicroιση της εφαρmicroογής τους αντίθετα

το Σύνταγmicroα δεν επιτρέπει άmicroεσα την προσωρινή στέρηση της

χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας αλλά παραχωρεί στο

νοmicroοθέτη την εξουσία να προβλέψει και να επιτρέψει

περιπτώσεις (προσωρινής) στέρησης Η εξουσία δεν χορηγείται

δηλαδή απrsquo ευθείας στη διοίκηση αλλά στο νοmicroοθέτη που δύναται να τη

χορηγήσει στη διοίκηση αν όταν και όπως θέλει και να την ανακαλέσει

οποτεδήποτε

Συνεπώς για να είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτή microια τέτοια στέρηση

απαιτείται κατrsquo αρχήν νοmicroοθετική πρόβλεψη Πέρα απrsquo αυτό

πρέπει να επιβάλλεται από laquoιδιαίτερες περιστάσειςraquo αποτελεί δηλαδή

εξαιρετικό microέτρο Είναι απαραίτητο το microέτρο αυτό που προσβάλλει

κατrsquo ευθείαν τον πυρήνα της ιδιοκτησίας να είναι σύmicroφωνο microε τη

συνταγmicroατικά πλέον κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας να

είναι κατάλληλο για την αντιmicroετώπιση των laquoεξαιρετικών περιστάσεωνraquo

να είναι αναγκαίο υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει κανένα άλλο ηπιότερο

microέσο για να αντιmicroετωπιστούν και βεβαίως εν στενή εννοία αναλογικό

τα πλεονεκτήmicroατα δηλαδή από τη λήψη του αυστηρού αυτού microέτρου να

είναι σαφώς υπέρτερα και ισχυρότερα από τα microειονεκτήmicroατα που θα

επιφέρει

Ουσιαστικά στο σηmicroείο αυτό γίνεται από το νοmicroοθέτη στάθmicroιση

ανάmicroεσα στην συνταγmicroατικά προστατευόmicroενη ιδιοκτησία και στον

κίνδυνο που προφανώς δηmicroιουργούν για το συmicroφέρον του συνόλου

(όπως αυτό νοείται από το Σύνταγmicroα) microη οmicroαλές και έκτακτες

περιστάσεις Επιπλέον θα πρέπει ο νοmicroοθέτης όταν καταφεύγει στο

laquoέσχατοraquo αυτό microέσο να microην παραβιάζει την αρχή της ισότητας

να δικαιολογείται δηλαδή η αυστηρή επιλογή του από

αντικειmicroενικές συνθήκες και να είναι ένα microέτρο laquoεύλογοraquo στο

πλαίσιο microιας δηmicroοκρατικής κοινωνίας

Εποmicroένως λήψη του microέτρου αυτού υπό οmicroαλές συνθήκες και

προς αντιmicroετώπιση συνηθισmicroένων προβληmicroάτων θα ήταν

αντισυνταγmicroατική Μια ακόmicroα βασική προϋπόθεση της σύmicroφωνης microε το

Σύνταγmicroα λήψης του microέτρου είναι η καταβολή στο δικαιούχο

ανταλλάγmicroατος (όχι κατrsquo ανάγκη χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης) που το

Σύνταγmicroα δεν απαιτεί να είναι πλήρες αλλά ορίζει ότι πρέπει να

ανταποκρίνεται στις laquoυφιστάmicroενες κάθε φορά συνθήκεςraquo (πχ συνθήκες

αγοράς) Εξουσιοδοτείται ο νοmicroοθέτης να ορίσει τον υπόχρεο και την

διαδικασία καταβολής του ανταλλάγmicroατος

Επειδή πρόκειται για έκτακτο microέτρο η νοmicroιmicroότητά του διαρκεί

όσο και οι ιδιαίτερες συνθήκες που το δικαιολόγησαν Το microέτρο είναι εξ

ορισmicroού προσωρινό η χρήση του δεν επιτρέπεται εποmicroένως προς

αντιmicroετώπιση microόνιmicroων προβληmicroάτων ούτε microπορεί να συνίσταται στην

αφαίρεση της ιδιοκτησίας Όταν όmicroως λήξουν οι laquoιδιαίτερες

περιστάσειςraquo η άρση του microέτρου δεν είναι αυτόmicroατη Το Σύνταγmicroα

ορίζει ότι επί αδικαιολόγητης παράτασης των microέτρων αποφασίζει για

την άρση τους το Στε κατά κατηγορίες περιπτώσεων microετά από αίτηση

οποιουδήποτε έχει έννοmicroο συmicroφέρον Περίπτωση laquoπροσωρινής

στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίαςraquo θεωρείται πχ η

αναγκαστική microίσθωση γαιών εφrsquo όσον ανήκουν σε ιδιώτη

Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων (18παρ6)

Η Σ18παρ6 ορίζει laquoΜε νόmicroο microπορεί να ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την αξιοποίησή τους

υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και αποκατάσταση ακτηmicroόνων Με τον ίδιο

νόmicroο ορίζονται και τα σχετικά microε την microερική ή ολική αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών σε περίπτωση επανεmicroφάνισής τους microέσα σε εύλογη

προθεσmicroίαraquo

Παρέχει λοιπόν εξουσιοδότηση στον κοινό νοmicroοθέτη να ρυθmicroίσει

τα σχετικά microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την

αξιοποίησή τους υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και την αποκατάσταση

ακτηmicroόνων Η laquoεγκατάλειψηraquo αναφέρεται στο πραγmicroατικό γεγονός της

διακοπής άσκησης των δικαιωmicroάτων του κυρίου και microετάβασης σε

άγνωστη διεύθυνση Στην περίπτωση της παραίτησης το ακίνητο γίνεται

αδέσποτο και περιέρχεται στη κυριότητα του ∆ηmicroοσίου (972ΑΚ) που

microπορεί να το διαθέσει χωρίς ανάγκη ειδικής συνταγmicroατικής

εξουσιοδότησης

Το Σύνταγmicroα αποδεσmicroεύει τη διάθεση των εγκαταλελειmicromicroένων

εκτάσεων από τις διατάξεις του Σ17 και microε σχετική ρύθmicroιση ορίζονται

και τα σχετικά microε τη microερική ή ολική αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών σε

περίπτωση που επανεmicroφανιστεί ο ιδιοκτήτης microέσα σε εύλογη προθεσmicroία

Έχει υποστηριχθεί20 ότι η διάταξη αυτή microπορεί να αποτελέσει κύρωση

σε βάρος αυτών που έχουν εγκαταλείψει τις εκτάσεις τους εφrsquo όσον η

αποζηmicroίωσή τους microπορεί να είναι microερική Ο ν10211980 προβλέπει ότι

οι παραπάνω εκτάσεις περιέρχονται στο ∆ηmicroόσιο στον δε ιδιοκτήτη

καταβάλλεται ως αποζηmicroίωση το ήmicroισυ της αξίας των εκτάσεων

Συmicroπέρασmicroα

Συmicroπερασmicroατικά οι δυο πρώτες παράγραφοι του Σ18

αναφέρονται σε κάποια είδη ιδιοκτησίας microε ιδιαιτερότητα και αυξηmicroένη

σπουδαιότητα Προβλέπουν γιrsquo αυτό δυνατότητες δέσmicroευσης της

ιδιοκτησίας για τους συγκεκριmicroένους σκοπούς και για την προστασία

των συγκεκριmicroένων κοινωνικών αγαθών που αναφέρουν οι εν λόγω

20 Τάχος Ελληνικό διοικητικό δίκαιο 2000 σελ793

διατάξεις (αρχαιολογικούς χώρους microεταλλεία λατοmicroεία σπήλαια λίmicroνες

ύδατα κλπ) Ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν δεσmicroεύει όmicroως τον

κοινό νοmicroοθέτη ως προς τον τρόπο microε τον οποίο θα

laquoυλοποιήσειraquo τις διατάξεις αυτές Αυτό σηmicroαίνει ότι ο

τελευταίος νοmicroιmicroοποιείται να προχωρήσει όχι microόνο σε απλό

περιορισmicroό αλλά και σε στέρηση της ιδιοκτησίας προκειmicroένου

να ανταποκριθεί στις επιταγές του Σ18παρ1 και2 microπορεί

δηλαδή να εισάγει ειδικές περιπτώσεις αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης δυνάmicroει των Σ18παρ1 και2

Η νοmicroοθετική επιλογή αν καταλήξει όχι απλά σε περιορισmicroό

αλλά σε microόνιmicroη αφαίρεση θα πρέπει πέρα από τα γενικά όρια των

περιορισmicroών(πχ αρχή αναλογικότητας κλπ) να τηρεί και τις

ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις των Σ17παρ2επ

για την αναγκαστική απαλλοτρίωση Θα πρόκειται για ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι ο

νοmicroοθέτης σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν κάνει ρητά το σχετικό

χαρακτηρισmicroό εφrsquo όσον πρόκειται όντως για τέτοια περίπτωση (κάτι

που κρίνεται από το τι ακριβώς προβλέπει ο νόmicroος) θα πρέπει να

τηρούνται απαρέγκλιτα οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ

Η περίπτωση της επίταξης είναι διαφορετική από τις

προηγούmicroενες δυο παραγράφους υπό την έννοια ότι η επίταξη εξ

ορισmicroού αποτελεί προσωρινή αφαίρεση της ιδιοκτησίας ∆εν

τίθεται θέmicroα διακριτικής ευχέρειας του νοmicroοθέτη ως προς το αν

θα εισάγει απλά έναν περιορισmicroό της ιδιοκτησίας ή θα

προχωρήσει σε στέρηση Κατrsquo αντίθεση προς την αναγκαστική

απαλλοτρίωση η αφαίρεση είναι προσωρινή και οι λόγοι δηmicroόσιας

ωφέλειας που δικαιολογούν την επίταξη είναι περιοριστικά

απαριθmicroηmicroένοι από το συντακτικό νοmicroοθέτη στην Σ18παρ3 Μια

ιδιάζουσα microορφή επέmicroβασης στην ιδιοκτησία αποτελεί ο αναδασmicroός που

δεν είναι ακριβώς αφαίρεση microε την έννοια της απαλλοτρίωσης ή της

επίταξης αλλά αντικατάσταση ενός ιδιοκτησιακού αντικειmicroένου microε άλλο

ίσης αξίας ∆εν τίθεται συνεπώς θέmicroα αποζηmicroίωσης του ιδιοκτήτη και ο

αναδασmicroός γίνεται αποκλειστικά για το σκοπό που ορίζει η Σ18παρ4

Και η διάταξη η σχετική microε την προσωρινή στέρηση της χρήσης

και κάρπωσης της ιδιοκτησίας λόγω εξαιρετικών περιστάσεων δυνάmicroει

του Σ18παρ5 δίνει microια ευρεία διακριτική εξουσία στο νοmicroοθέτη

για την αντιmicroετώπιση κρίσεων τηρουmicroένων των συνταγmicroατικών

εγγυήσεων και γενικών και αυτών του σ18παρ5 Το ίδιο

συmicroβαίνει και microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων στην

Σ18παρ Στην περίπτωση αυτή τηρουmicroένης της υποχρέωσης

ολικής ή microερικής ικανοποίησης του τυχόν επανεmicroφανισθέντος

ιδιοκτήτη η διάθεση πρέπει δεσmicroευτικά να αποσκοπεί στην

προώθηση της εθνικής οικονοmicroίας και στην αποκατάσταση

ακτηmicroόνων

Περιεχόmicroενα

1) Εισαγωγή σελ1

2) Ιστορική αναδροmicroή σχετικά microε την αναγνώριση της ιδιοκτησίας σελ1-4

3) Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

στην Ελλάδα σελ5-12

4) Περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18

Το αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις

εξαρτάται από το νοmicroοθέτη σελ12-15

Α) Σ18παρ1 και 2 περιορισmicroοί που θέτουν σελ15-20

Β) Επίταξη σελ20-24

Γ) Αναδασmicroός σελ24-28

∆) Προσωρινή στέρηση της χρήσης και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας

18παρ5 σελ29-30

Ε) Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων σελ30-31

5) Συmicroπέρασmicroα σελ31-32

Βιβλιογραφία

1) Π ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991

2) Α ∆ηmicroητρόπουλος Παραδόσεις Συνταγmicroατικού δικαίου ΙΙΙ

2001

3) Α Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και

αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003

4) Γ Χοροmicroίδης Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις 2000

5) Φ ∆ωρής Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ

442επ

6) Κ Γεωργόπουλος Επίτοmicroο Συνταγmicroατικό δίκαιο 2001

7) Κ Μαυριάς Α Παντελής Συνταγmicroατικά κείmicroενα ελληνικά και

ξένα 1996

8) Κ Χρυσόγονος Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 2002

9) Πλάτωνας Πολιτεία

Συντοmicroογραφίες

1) ∆ΚΚ ∆ηmicroοτικός και Κοινοτικός κώδικας

2) Ε∆∆ Επιθεώρηση δηmicroοσίου και διοικητικού δικαίου

3) ΝοΒ Νοmicroικό βήmicroα

4) ΑΠ Άρειος Πάγος

5) ΣΤΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας

Summary

Τhe first two paragraphs of the art18C refer to some special

forms of property of utmost importance They in fact

envisage the possibility to disseise property for certain

purposes and for the protection of certain public benefits as

well (archaeological sites mines quarries caves lakes

etc)Nevertheless the constitutional legislator does

not bind the common legislator in regard to the way

these provisions will be effectuated This means that

the last one is entitled to proceed not only into a

simple limitation but also to a deprivation of onersquos

property in order to serve the mandates of art18C

paragraphs12 Hence the legislator can introduce

new cases of compulsory expropriation based on

art18C paragraphs12

If this legislative choice results in providing not just a

limitation but a permanent deprivation of onersquos property

then it should abide by both substantive and procedural

conditions of compulsory expropriation at the same

time following the general ldquolimits of limitationsrdquo such as the

principle of proportionality This would be a particular form of

compulsory expropriation The fact that the legislator himself

may not characterize a case of this kind as such is of no

significance if it really goes about this kind of case (a thing

we will judge only by what exactly the certain law provides)

then the constitutional guarantees of art17C paragraph2-7

should be met in full

The case of a requisition is different than the ones of

paragraphs 12 of art 18 as a requisition is by definition

a temporary deprivation of onersquos property Thus there

is no point in discussing whether the legislator has or

does not have the discretionary power to simply

provide a limitation of property or proceed into a

complete deprivation of onersquos property In contrast with

compulsory expropriation deprivation is here temporary and

the causes of public benefit that would justify requisition are

strictly enumerated by the constitutional legislator in

art18Cparagraph 3 Agrarianism consists a particular form of

intervention in property as it is not exactly a deprivation in

the sense of expropriation or requisition but in fact a

substitution of an equivalent property for the property one is

deprived of Therefore there is no issue of the proprietorrsquos

compensation in this last case And agrarianism is of course

only conducted for the purpose defined in art18C paragraph

4

The disposition concerning temporary deprivation of use and

ownership of a property due to special circumstances (based

on art18 paragraph 5) assigns the common legislator a

vast discretionary power to deal with crises always

abiding by the general or articlersquos 18par5

constitutional guarantees This is also the case in

distribution of land abandonned by its proprietor(art18) In

this last situation the distribution has to aim at the progress

of national economy or financial support of the peasants at

the same time respecting the obligation to fully or

partly compensate the proprietor in case of his

reappearance

ιδιοκτησίας το οποίο σταδιακά κατοχυρώθηκε και στα Συντάγmicroατα

άλλων κρατών του 19ου αιώνα Πρότυπο microάλιστα ήταν το Σύνταγmicroα του

Βελγίου του 1831 (άρθρο 11) Η ατοmicroική ιδιοκτησία συγκαταλέγεται

λοιπόν στα κλασσικά ατοmicroικά δικαιώmicroατα πρώτης γενιάς

Ο 19ος αιώνας ήταν η εποχή της ατοmicroικής και αστικής ιδιοκτησίας

που δεν γνώριζε κοινωνικές δεσmicroεύσεις και είχε microάλλον απόλυτο

χαρακτήρα ως προς την προστασία της Τα Συντάγmicroατα βέβαια των

διάφορων κρατών κατά το πρότυπο της Αmicroερικής και της Γαλλίας

προέβλεπαν τη δυνατότητα στέρησης της ιδιοκτησίας microε κρατική πράξη

αλλά πάντα έναντι κρατικής αποζηmicroίωσης Σrsquo αυτήν τη λογική οι Αστικοί

κώδικες της εποχής (πχ γαλλικός γερmicroανικός) όριζαν την κυριότητα ως

το δικαίωmicroα της εντελώς απεριόριστης χρήσης και διάθεσης ενός

πράγmicroατος εφrsquo όσον δεν απαγορεύεται από το νόmicroοraquo Στον αντίποδα

βρισκόταν η Κοmicromicroουνιστική αντίληψη Το κοmicromicroουνιστικό microανιφέστο του

1848 απαιτούσε την κατάργηση της ατοmicroικής αστικής ιδιοκτησίας ως

ένα βήmicroα πιο πέρα από την κατάργηση της Φεουδαρχικής ιδιοκτησίας

από τη Γαλλική επανάσταση

Τον 20ο αιώνα άλλαξαν τα κοινωνικοοικονοmicroικά δεδοmicroένα

Υποχώρησαν οι αmicroιγώς φιλελεύθερες αντιλήψεις για τη λειτουργία του

κράτους και της οικονοmicroίας (Laissez faire laissez passer) και άρχισαν να

επικρατούν οι απόψεις που ήθελαν το κράτος να παρεmicroβαίνει

περισσότερο στην οικονοmicroική ζωή να έχει περισσότερο ρυθmicroιστικό ρόλο

και να παρέχει κοινωνική προστασία Στο νέο αυτό πλαίσιο αmicroβλύνθηκε

ο απόλυτος χαρακτήρας της ιδιοκτησίας και κρατούσα ήταν η άποψη ότι

είναι νοητή και απαγορεύεται η κατάχρησή της Αναγνωρίστηκε όπως

ήταν αναmicroενόmicroενο το κοινωνικό της περιεχόmicroενο Η ιδιοκτησία

θεωρήθηκε ότι εκτός από δικαιώmicroατα περιέχει και υποχρεώσεις προς το

σύνολο Η εξέλιξη αυτή είχε ως αποτέλεσmicroα αφενός και προπάντων να

περιοριστούν οι εξουσίες του ιδιοκτήτη και αφετέρου να αναγνωριστούν

υποχρεώσεις ανοχής ορισmicroένων κοινωνικά αναγκαίων ενεργειών επί της

ιδιοκτησίας του έστω και microε συνέπεια microείωσης της αξίας της χωρίς κατrsquo

αρχήν αξίωση αποζηmicroίωσης

Ταυτόχρονα όmicroως microε τη microείωση της έντασης του δικαιώmicroατος

ιδιοκτησίας παρατηρήθηκε επέκταση του περιεχοmicroένου της Ενώ στην

προβιοmicroηχανική εποχή η ιδιοκτησία ταυτιζόταν microε την ακίνητη περιουσία

αργότερα microε την εκβιοmicroηχάνιση και την οικονοmicroική ανάπτυξη

δηmicroιουργήθηκαν νέα ιδιοκτησιακά στοιχεία (όπως η συmicromicroετοχή σε

επιχειρήσεις) που σε διάφορες χώρες αποτελούν συστατικά microέρη της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας

Στον 20ο αιώνα λοιπόν τα Συντάγmicroατα των Ευρωπαϊκών κρατών

κατοχυρώνουν την ιδιοκτησία όπως αυτή πλέον γίνεται αντιληπτή υπό

το πρίσmicroα των αντιλήψεων που θέλουν κράτος και κοινωνία να

επικοινωνούν και να microην είναι ανεξάρτητες microονάδες Πρότυπο είναι το

Γερmicroανικό Σύνταγmicroα της Βαϊmicroάρης το οποίο στο άρθρο 153παρ1 ορίζει

ότι laquoη ιδιοκτησία τελεί υπό την εγγύηση του Συντάγmicroατοςraquo και στην

παρ3 ότι laquoη ιδιοκτησία δηmicroιουργεί υποχρεώσεις η δε χρήση αυτής δέον

να εξυπηρετεί ταυτοχρόνως το δηmicroόσιο συmicroφέρονraquo Από την άλλη

πλευρά η Μαρξιστική κοσmicroοθεωρία αρνείται εντελώς την ατοmicroική

ιδιοκτησία και σύmicroφωνα microε τους θεmicroελιωτές της (Μαρξ Ένγκελς) αυτή

θα καταργηθεί από την εξέλιξη που θα οδηγήσει στην κατάργηση της

κεφαλαιοκρατικής οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας επειδή η

ατοmicroική ιδιοκτησία και η κοινωνική ανισότητα είναι προϊόντα

συγκέντρωσης του πλούτου σε λίγους και οδήγησε στη διάλυση της

laquoκοινότηταςraquo των πρωτόγονων ανθρώπων Οι απόψεις αυτές

υιοθετήθηκαν από τα κράτη του πρώην laquoυπαρκτού σοσιαλισmicroούraquo τα

οποία αναγνώριζαν την κρατική σοσιαλιστική ιδιοκτησία και αντέτασσαν

στην ατοmicroικά ιδιοκτησία και ιδίως στα microέσα παραγωγής διάφορες

microορφές κοινωνικοποίησης όπως κολλεκτιβισmicroός αυτοδιαχείριση οι

οποίες τονίζουν την κοινωνική φύση της ιδιοκτησίας2

Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ιδιοκτησίας στην Ελλάδα

2 Το Σύνταγmicroα πχ της πρώην Σοβιετικής Ένωσης διακήρυσσε ρητά την κατάργηση της ιδιοκτησίας και αναγνώριζε την σοσιαλιστική ιδιοκτησία που ανήκει είτε στο κράτος είτε στις συνεταιριστικές οργανώσεις Η ιδιοκτησία στα microέσα παραγωγής συνιστά παλλαϊκή ιδιοκτησία της ΕΣΣ∆

Το πρώτο Ελληνικό νοmicroικό κείmicroενο που κατοχύρωσε το δικαίωmicroα

της ιδιοκτησίας ήταν laquoΠροσωρινό πολίτευmicroα της Ελλάδαςraquo του 1822

το Σύνταγmicroα δηλαδή της Επιδαύρου Κατά τρόπο ατελή διασφάλιζε την

ιδιοκτησία Συγκεκριmicroένα στο Τmicroήmicroα Β παρζ ανέφερεlaquoη

ιδιοκτησίαhellipεκάστου των Ελλήνων είναι υπό την προστασία των

νόmicroωνraquo Στη συνέχεια και το δεύτερο επαναστατικό Σύνταγmicroα του

Άστρους το 1823 laquoο Νόmicroος της Επιδαύρουraquo όπως ονοmicroάστηκε

βελτίωνε την προστασία της ιδιοκτησίας καθώς την επεξέτεινε και στους

αλλοδαπούς που βρίσκονταν στην Ελλάδα Το Β τmicroήmicroα κεφάλαιο Β

παρστ ανέφερε laquoΗ ιδιοκτησίαhellipεκάστου Έλληνος και παντός

ανθρώπου εντός της επικρατείας ευρισκοmicroένου είναι υπό την

προστασίαν των Νόmicroωνraquo Το Σύνταγmicroα της Επιδαύρου περιόριζε την

προστασία αυτή στους Έλληνες

Στη συνέχεια το Σύνταγmicroα της Τροιζήνας του 1827 κατοχύρωνε

το απαραβίαστο της ιδιοκτησίας microε δυνατότητα απαλλοτριώσεων laquoδιά

δηmicroόσιον όφελοςraquo microετά από προηγούmicroενη αποζηmicroίωση Στο κεφάλαιο Γ

άρθρο 12 οριζόταν laquohellipτα κτήmicroατα εκάστου εντός της Επικρατείας

ευρισκόmicroενου είναι υπό την προστασίαν των Νόmicroωνraquo και στο άρθρο

17 laquoη κυβέρνηση ηmicroπορεί να απαιτήσει την θυσίαν των κτηmicroάτων τινός

δια δηmicroόσιον όφελος αποχρώντως αποδεδειγmicroένον αλλά δια

προηγουmicroένης αποζηmicroιώσεωςraquo Ήδη λοιπόν τα Επαναστατικά

Συντάγmicroατα υπό την επιρροή αναmicroφίβολα των ιδεών της Γαλλικής

επανάστασης και του ∆ιαφωτισmicroού κατοχύρωναν νοmicroικά το δικαίωmicroα

της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Το ηγεmicroονικό Σύνταγmicroα του 1832 που όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε

στο άρθρο 32 όριζε laquoΟ νόmicroος ασφαλίζει και υπερασπίζει

τηνhellipιδιοκτησίαν εκάστου ευρισκοmicroένου εντός της Επικρατείαςraquo στο

άρθρο 33 laquoκανενός η ιδιοκτησία δεν δηmicroεύεταιraquo ενώ στο άρθρο 35

ανέφερε laquoΠρος δηmicroόσιον χρήση αφού αποχρώντως αποδειχθεί

αναγκαίον και αναπόφευκτον το εξ αυτών όφελος εις το κοινόν η

Κυβέρνησις δύναται να απαιτήσει την παραχώρησιν των κτηmicroάτων

τινός αλλrsquo έχει χρέος να αποζηmicroιώσει πρότερον τον κτήτοραraquo Το

Σύνταγmicroα που παραχώρησε ο Όθωνας το 1844 στο άρθρο 12 όριζε

laquoΟυδείς στερείται της ιδιοκτησίας του ειmicroή δια δηmicroόσιον ανάγκη

προσηκόντως αποδεδειγmicroένη όταν και όπως ο Νόmicroος διατάσσει

πάντοτε δε προηγουmicroένης αποζηmicroιώσεωςraquo

Το Σύνταγmicroα της πρώτης Βασιλευόmicroενης δηmicroοκρατίας του 1864

επαναλαmicroβάνει την ίδια ακριβώς διάταξη για την προστασία της

ιδιοκτησίας microε το Σύνταγmicroα του 1844 Με την αναθεώρηση του 1911 η

διάταξη του άρθρου 17 διατηρήθηκε αλλά τροποποιήθηκε για τη

microεγαλύτερη προστασία του ιδιοκτήτη Έτσι επιπλέον καθορίζει τη

διαδικασία ορισmicroού και καταβολής της αποζηmicroίωσης αλλά και πιθανή

παροχή εγγύησης προς τον ιδιοκτήτη Ή ίδια προστασία διασφαλίζεται

και microε το άρθρο 19 του Συντάγmicroατος του 1927 αλλά και microε το άρθρο

17 του Συντάγmicroατος του 1952 Το σηmicroαντικό microε το σύνταγmicroα του 1952

είναι ότι περιείχε ερmicroηνευτική δήλωση που έλεγε laquoεν τω όρω

ιδιοκτησία νοείται και η κινητήraquo Όλα τα προηγούmicroενα Συντάγmicroατα

προστάτευαν microόνο την ακίνητη (εmicroπράγmicroατη εννοείται) ιδιοκτησία

Η κατοχύρωση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας microε το

Σύνταγmicroα του 197519862001 γίνεται microε το Σ17παρ1 laquoη ιδιοκτησία

τελεί υπό την προστασία του κράτους τα δικαιώmicroατα όmicroως που

απορρέουν απrsquo αυτήν δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντοςraquo Ο συντακτικός νοmicroοθέτης χρησιmicroοποιεί εδώ microια

διατύπωση (τελεί υπό την προστασία του κράτους) που είναι

συνηθέστερη για τα κοινωνικά δικαιώmicroατα τα οποία έχουν θετική

διάσταση και καλούν το κράτος να παρεmicroβαίνει και να παρέχει

προστασία παρά για τα παραδοσιακά ατοmicroικά δικαιώmicroατα Πέρα λοιπόν

από την αmicroυντική διάσταση που έχει η ιδιοκτησία (όπως όλα τα ατοmicroικά

δικαιώmicroατα του κλασσικού καταλόγου) δηλαδή την αξίωση αποχής

έναντι του κράτους η προστασία της αποκτά και microια θεσmicroική διάσταση

Στη διάταξη αυτήν του Σ17παρ1εδα συνυπάρχουν ένα αmicroυντικό

δικαίωmicroα (αρνητικά οριοθετηmicroένο) και microια θεσmicroική εγγύηση

Η θεσmicroική εγγύηση της ιδιοκτησίας έχει βέβαια αντικειmicroενική

ενέργεια σηmicroαίνει ότι η ιδιωτική ιδιοκτησία ως θεσmicroός είναι

(ανεξάρτητα από πρόσωπα ή πράγmicroατα) συνταγmicroατικά διασφαλισmicroένη

Αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της έννοmicroης τάξης αλλά η ακριβής

διαmicroόρφωση του περιεχοmicroένου της microε την επιβολή εφrsquo όσον είναι

αναγκαίο των ανάλογων περιορισmicroών ανατίθεται στον κοινό νοmicroοθέτη

Αυτός laquoυποχρεούται να θεσπίζει έναν πυρήνα κανόνων που καθιστούν

δυνατή την ύπαρξη τη λειτουργικότητα και την ιδιωτική ωφελιmicroότητα

της ιδιοκτησίας καθrsquoεαυτήν και σε σχέση microε άλλες συνταγmicroατικές

διατάξειςraquo3 Το κράτος οφείλει λοιπόν να απέχει από ενέργειες που

microπορούν να θίξουν το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας του ατόmicroου και να του

αφήνει ένα χώρο ελεύθερης δράσης και πρωτοβουλίας ως προς τη

διαχείριση τη χρήση και τη διάθεση της ιδιοκτησίας του Το αmicroυντικό

αυτό δικαίωmicroα είναι microια microείζων πτυχή της οικονοmicroικής ελευθερίας Από

την άλλη πλευρά όmicroως αφού το Σύνταγmicroα εγγυάται την ιδιοκτησία και

ως θεσmicroό καθίσταται επιτακτική η περιφρούρησή της και microέσω θετικών

ενεργειών της κρατικής εξουσίας Η λήψη για παράδειγmicroα αστυνοmicroικών

microέτρων που επιβάλλονται από τις περιστάσεις για την προστασία του

απειλούmicroενου συνταγmicroατικού δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας δεν

εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης αλλά αποτελεί

υποχρέωση των αρχών της ∆ηmicroόσιας εξουσίας

Η έννοια του θεσmicroού της θεσmicroικής εγγύησης είναι πάντα

συναρτηmicroένη microε ορισmicroένο σκοπό microε ορισmicroένη αποστολή Εάν αυτά δεν

εκπληρούνται η εγγύηση εκπίπτει Εν προκειmicroένω η θεσmicroική εγγύηση

της ιδιοκτησίας συναρτάται microε συγκεκριmicroένο αρνητικά καθορισmicroένο

σκοπό είναι η microη βλάβη του γενικού συmicroφέροντος όπως αυτό

προσδιορίζεται από το ίδιο το Σύνταγmicroα Τα δικαιώmicroατα που απορρέουν

από την ιδιοκτησία δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντος Περνάmicroε έτσι στο β εδάφιο του Σ17παρ1 που συνιστά

κοινωνική δέσmicroευση της ιδιοκτησίας Η διάταξη είναι σύmicroφωνη microε την

τάση του Συντάγmicroατος που αναγνωρίζει το κοινωνικό στοιχείο των 3 Π ∆αγτόγλου ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 898

ανθρώπινων γενικά δικαιωmicroάτων εννοώντας τα ως δικαιώmicroατα του

ανθρώπου όχι microόνο ως ατόmicroου αλλά και ως microέλους του κοινωνικού

συνόλου Στο άρθρο 25παρ1 ρητά αναφέρεται ότι laquoτα δικαιώmicroατα του

ανθρώπου ως ατόmicroου και ως microέλους του κοινωνικού συνόλου τελούν

υπό την εγγύηση του κράτουςraquo ενώ το Σ25παρ2 ορίζει ότι laquoη

αναγνώριση και η προστασία των θεmicroελιωδών και απαράγραπτων

δικαιωmicroάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην

πραγmicroάτωση της κοινωνικής προόδου microέσα σε ελευθερία και

δικαιοσύνηraquo

Συνεπώς δυνάmicroει του συνταγmicroατικά προβλεπόmicroενου κοινωνικού

περιεχοmicroένου της ιδιοκτησίας περιορίζονται οι εξουσίες του ιδιοκτήτη και

καθιερώνονται υποχρεώσεις ανοχής κοινωνικά αναγκαίων αλλά

επιβαρυντικών ή ζηmicroιογόνων ενεργειών επί της ιδιοκτησίας Ο

προσδιορισmicroός της έννοιας του γενικού συmicroφέροντος γίνεται microε βάσει

το ίδιο το Σύνταγmicroα δεν αφήνεται στην απόλυτη laquoδιακριτική ευχέρειαraquo

του κοινού νοmicroοθέτη Γενικό συmicroφέρον είναι αυτό που αναγνωρίζουν

και κρίνουν προστατευτέο οι διάφορες συνταγmicroατικές διατάξεις ιδίως

αυτές που προστατεύουν κοινωνικά δικαιώmicroατα (πχ Σ2122κλπ) Ο

κοινός νοmicroοθέτης είναι βέβαια ο καθrsquo ύλην αρmicroόδιος να καθορίζει το

γενικό συmicroφέρον και να επιβάλει (όταν υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού)

περιορισmicroούς σε ατοmicroικά δικαιώmicroατα προκειmicroένου να το προστατεύσει

αλλά πάντα το γενικό συmicroφέρον το προσδιορίζει microε σηmicroείο αναφοράς τις

συνταγmicroατικές διατάξεις που κατοχυρώνουν κοινωνικά δικαιώmicroατα και

κοινωνικές ελευθερίες

Έχει υποστηριχθεί ότι το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί που

αυτό δικαιολογεί στο δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας αφορά κατά πρώτο λόγο

την προστασία του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος4 Έτσι

κρίθηκε ότι όροι και περιορισmicroοί δόmicroησης σε εκτός σχεδίου πόλης

περιοχές για την προστασία παρακείmicroενων ιαmicroατικών πηγών δεν

4 Χρυσόγονος ατοmicroικά δικαιώmicroατασελ339 Βενιζέλος το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί των συνταγmicroατικών δικαιωmicroάτων

συνιστούν υπέρmicroετρο βάρος της ιδιοκτησίας5 Βέβαια οι ίδιοι συγγραφείς

δέχονται ότι το γενικό συmicroφέρον του Σ17παρ1 δεν είναι κατrsquo ανάγκη

περιβαλλοντικό αλλά microπορεί να ανάγεται στην προστασία άλλων

έννοmicroων αγαθών που όmicroως βρίσκουν και αυτά άmicroεση ή έmicromicroεση

συνταγmicroατική αναγνώριση (δηmicroόσια υγεία εθνικά οικονοmicroία άσκηση

κοινωνικής πολιτικής κλπ)

Ενώ λοιπόν τονίζεται το κοινωνικό περιεχόmicroενο της ιδιοκτησίας

δεν microετατρέπεται όmicroως σε καmicroία περίπτωση το ατοmicroικό δικαίωmicroα σε

κοινωνικό λειτούργηmicroα Αν και το Σύνταγmicroα απαγορεύει την άσκηση της

ιδιοκτησίας σε βάρος των στερούmicroενων πχ δικής τους κατοικίας

εξακολουθεί microέσα στα κοινωνικό αυτό πλαίσιο να συνδέει την ιδιοκτησία

microε την ελευθερία την οικονοmicroική και κατrsquo επέκταση την προσωπική Το

Γερmicroανικό Οmicroοσπονδιακό Συνταγmicroατικό δικαστήριο έχει νοmicroολογήσει

ότι laquoαποστολή της ιδιοκτησίας στο σύστηmicroα των ατοmicroικών

δικαιωmicroάτων είναι να διασφαλίζει στο φορέα του ατοmicroικού δικαιώmicroατος

microια περιοχή ελευθερίας στο χώρο των περιουσιακών δικαιωmicroάτων και να

καταστήσει microε αυτόν τον τρόπο δυνατή τη διαmicroόρφωση της ζωής του

microε δική του ευθύνη Η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας συmicroπληρώνει κατά

τούτο την ελευθερία δράσης και διαmicroόρφωσης γιατί αναγνωρίζει στον

ιδιώτη την υπόσταση περιουσιακών αγαθών προπάντων εκείνων που

απέκτησε microε δική του εργασία και προσπάθειαraquo

Θα πρέπει όmicroως να προσδιορίσουmicroε εννοιολογικά το περιεχόmicroενο

της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας να δούmicroε δηλαδή τι

εννοεί ως ιδιοκτησία ο συντακτικός νοmicroοθέτης Σύmicroφωνα microε την

κρατούσα ως τώρα άποψη στη νοmicroολογία στη συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη προστασία της ατοmicroικής ιδιοκτησίας εmicroπίπτουν microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα επί κινητών και ακινήτων (κυριότητα δουλείες

ενέχυρο υποθήκη) και αποκλείονται ενοχικά δικαιώmicroατα κινητές αξίες

δηmicroοσίου δικαίου δικαιώmicroατα κλπ Την άποψη αυτή ακολουθεί και microέρος

της θεωρίας6 που επικαλείται τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη ο

5 Στε 14241990 ΝοΒ 1991 144 6 Μάνεσης Μανιτάκης

οποίος περιόρισε την συνταγmicroατική προστασία microόνο στα εmicroπράγmicroατα

δικαιώmicroατα Η πρόταση εξάλλου για την αντικατάσταση του όρου

laquoιδιοκτησίαraquo από τον όρο laquoπεριουσίαraquo που είναι ευρύτερος και

καταλαmicroβάνει κάθε microορφής περιουσιακό δικαίωmicroα και όχι microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δεν έγινε δεκτή κατά τη θέσπιση του Συντάγmicroατος του

19757

Υποστηρίζεται λοιπόν ότι η διασταλτική ερmicroηνεία της έννοιας της

ιδιοκτησίας όχι microόνο είναι αντίθετη microε το γράmicromicroα το πνεύmicroα του

Συντάγmicroατος και τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη αλλά το

κυριότερο θα επέφερε αναστάτωση στο θεσmicroό της απαλλοτρίωσης

εξαιτίας της πρόσθετης ταmicroειακής επιβάρυνσης του ∆ηmicroοσίου Λόγοι

δηλαδή δηmicroοσιονοmicroικοί δικαιολογούν τον συνταγmicroατικό αποκλεισmicroό

ενοχικών περιουσιακών δικαιωmicroάτων Υπάρχει όmicroως και microια

κοινωνικοκρατική αντίληψη που αντιmicroετωπίζει microε εγγενή καχυποψία

κάθε επέκταση της συνταγmicroατικής προστασίας της καπιταλιστικής

περιουσίας και microάλιστα όταν αυτά αποβαίνει σε βάρος του κοινωνικού

συmicroφέροντος8

Το microεγαλύτερο microέρος της θεωρίας επικρίνει τη στενή αυτή

ερmicroηνεία της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας9 Ο

περιορισmicroός της συνταγmicroατικής προστασίας της ιδιοκτησίας στην

κυριότητα και στα περιορισmicroένα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα

προσανατολίζεται στη δοmicroή και στις οικονοmicroικές αξίες της

προβιοmicroηχανικής κοινωνίας ενώ στη σύγχρονη εποχή οικονοmicroικά πολύ

σηmicroαντικότερα είναι τα ενοχικά δικαιώmicroατα όπως η πνευmicroατική

βιοmicroηχανικά microετοχική ιδιοκτησία και γενικά δικαιώmicroατα στα άϋλα

αγαθά όπως δικαιώmicroατα πελατείας επωνυmicroίας σήmicroατος εφευρέσεων10

7 δεν είχε γίνει δεκτή ασφαλώς ούτε κατά τη συνταγmicroατική αναθεώρηση του 1911 8 ΑΠαπακωνσταντίνου Το Σ 2002 σελ 411επ 9 ∆αγτόγλουΑτοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 901 Κασιmicroάτης Η συνταγmicroατική έννοια της ιδιοκτησίας και η διεύρυνση αυτής Ε∆∆ 1975 σελ 205επ Τάχος Ελληνικό ∆ιοικητικό δίκαιο 1992 σελ251επ ∆ρόσος Συνταγmicroατικοί περιορισmicroοί της ιδιοκτησίας και αποζηmicroίωση 1997 σελ105επ 10 Απ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003 σελ 14

Έτσι το δικαίωmicroα επί της microετοχής είναι σαφώς πολύ χαmicroηλότερης αξίας

από το ενοχικό δικαίωmicroα εκ της microετοχής

Η συσταλτική ερmicroηνεία στην οποία παραδοσιακά ενέmicroενε η

νοmicroολογία11 και microικρό microέρος της θεωρίας ανταποκρινόταν στην

πραγmicroατικότητα microέχρι και τα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια Τότε το

microεγαλύτερο microέρος του ενεργού πληθυσmicroού της οικονοmicroίας

απασχολούνταν στον πρωτογενή τοmicroέα και σε microικρές βιοτεχνικές

microονάδες βιοτεχνικού χαρακτήρα Σήmicroερα τα δεδοmicroένα είναι διαφορετικά

(διόγκωση του τριτογενούς τοmicroέα της παροχής δηλαδή υπηρεσιών

εmicroφάνιση microεγάλων βιοmicroηχανικών microονάδων τραπεζικές καταθέσεις

πνευmicroατική ιδιοκτησία συmicromicroετοχή του ατόmicroου λόγω της προσωπικής

του εργασίας στις κοινωνικές και συνταξιοδοτικές παροχές κλπ)

Ένα ακόmicroα επιχείρηmicroα υπέρ της ανάγκης διεύρυνσης του

εννοιολογικού πεδίου της ιδιοκτησίας θεωρείται το γεγονός ότι σε

διεθνές επίπεδο όλα τα νοmicroικά κείmicroενα προστατεύουν όχι microόνο την εν

στενή εννοία ιδιοκτησία (τα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα) αλλά την

περιουσία ως σύνολο έννοmicroων σχέσεων χρηmicroατικής

αποτίmicroησης Για παράδειγmicroα το Πρώτο πρόσθετο Πρωτόκολλο της

ΕΣ∆Α που κυρώθηκε microε το νδ 531974 ορίζει ότι laquoπαν φυσικό ή νοmicroικό

πρόσωπο δικαιούται σεβασmicroού της περιουσίας τουraquo Η έννοια της

περιουσίας σύmicroφωνα microε τη νοmicroολογία του Ε∆∆Α είναι ευρύτατη και

περιλαmicroβάνει κάθε ιδιωτικό δικαίωmicroα το οποίο αναλύεται σε microια

κληρονοmicroήσιmicroη αξία ή ακόmicroα και απλά οικονοmicroικά συmicroφέροντα όπως η

άδεια πώλησης ποτών σε εστιατόριο Στην έννοια της περιουσίας κατά

το Ε∆∆Α υπάγονται και τα απορρέοντα από τη microετοχή ΑΕ οικονοmicroικού

περιεχοmicroένου δικαιώmicroατα του microετόχου καθώς και τα συνταξιοδοτικά

δικαιώmicroατα εφ΄όσον πρόκειται όχι απλά για microεταβολή του ύψους αλλά

για πλήρη διακοπή καταβολής της σύνταξης Εκτός από την ΕΣ∆Α ο

Χάρτης θεmicroελιωδών δικαιωmicroάτων της ΕΈνωσης στο άρθρο ΙΙ-17 στην

11 ελάχιστες εξαιρέσεις υπάρχουν και microάλιστα από microειοψηφίες δικαστηρίων πχ η microειοψηφία στην Στε 109387 δέχεται ότι πρέπει να αναπροσαρmicroοστεί η ερmicroηνεία του Σ17παρ1 και να διευρυνθεί το πεδίο του λόγω των νέων οικονοmicroικών δεδοmicroένων

προστασία της ιδιοκτησίας ρητά περιλαmicroβάνει την προστασία της

πνευmicroατικής ιδιοκτησίας Βέβαια ο Χάρτης της Νίκαιας δεν έχει ακόmicroα

νοmicroικά δεσmicroευτική ισχύ

Η υπερνοmicroοθετική προστασία που παρέχεται στην περιουσία και

όχι απλά στην ιδιοκτησία καθώς η Ελλάδα έχει κυρώσει το πρώτο

πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α το οποίο βάσει του Σ28παρ1 έχει τυπική ισχύ

ανώτερη απrsquo αυτήν των κοινών νόmicroων καλύπτει το laquoκενόraquo προστασίας

που αφήνει η κρατούσα συσταλτική ερmicroηνεία του Σ17παρ1 Μια πολύ

σηmicroαντική απόφαση που αναγνωρίζει την ανάγκη υπερνοmicroοθετικής

προστασίας και των ενοχικών αξιώσεων είναι η ΑΠ 401998 To

δικαστήριο εκεί έκρινε ότι η microε νόmicroο απόσβεση συγκεκριmicroένων

γεννηmicroένων αξιώσεων προσώπων που έχουν προσβληθεί στην

ανθρώπινη αξία τους από τον τύπο και τα ΜΜΕ microέχρι τη δηmicroοσίευση

του νόmicroου αυτού αντίκειται στο άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου

πρωτοκόλλου της ΕΣ∆Α που έχει υπερνοmicroοθετική ισχύ

∆έχεται έτσι ότι στην έννοια της περιουσίας (όπως την

κατοχυρώνει η ΕΣ∆Α) περιλαmicroβάνονται και ενοχικά περιουσιακά

δικαιώmicroατα γενικά όλα τα δικαιώmicroατα laquoπεριουσιακής φύσηςraquo ακόmicroα και

τα κεκτηmicroένα οικονοmicroικά συmicroφέροντα Ουσιαστικά το δικαστήριο δεν

αλλάζει στάση ως προς την ερmicroηνεία του Σ17παρ1 για την έννοια της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας αφού η νοmicroική βάση στην

οποία στηρίζεται για να κρίνει ανίσχυρη τη διάταξη που αποσβήνει αυτές

τις αξιώσεις (ως προσβλητική της περιουσίας των ατόmicroων αυτών) δεν

είναι η Σ17παρ1 αλλά το πρώτο πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α

Ειδικοί περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18 Το

αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις εξαρτάται

από το νοmicroοθέτη

Η άσκηση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας οριοθετείται αρνητικά

από το γενικό συmicroφέρον Κατrsquo ανάγκη λοιπόν υποβάλλεται σε

νοmicroοθετικούς περιορισmicroούς απαραίτητους για την ικανοποίηση του

γενικού συmicroφέροντος έτσι όπως αυτό νοείται από το ίδιο το Σύνταγmicroα

Οι περιορισmicroοί αυτοί είναι κατrsquo αρχήν ανεκτοί χωρίς να απαιτείται

αποζηmicroίωση του ιδιοκτήτη για τη microείωση της αξίας της ιδιοκτησίας του

εφrsquo όσον προβλέπονται από νόmicroο (τυπικό ή ουσιαστικό βάσει

νοmicroοθετικής εξουσιοδότησης) είναι σύmicroφωνοι microε την αρχή της

αναλογικότητας την αρχή της ισότητας δεν προσβάλουν τον πυρήνα

του δικαιώmicroατος και συνιστούν ένα laquoλογικόraquo microέτρο για microια δηmicroοκρατική

κοινωνία Όταν αυτά τα όρια των περιορισmicroών δεν τηρούνται τότε οι

περιορισmicroοί δεν είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτοί Έτσι όταν θίγεται ο

πυρήνας του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας όταν αυτή

καθίσταται τελείως αδρανής σε σχέση microε τον προορισmicroό της

τότε δεν microιλάmicroε πλέον για απλό περιορισmicroό της αλλά για

κατάργηση του δικαιώmicroατος της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Η βασικότερη ίσως λοιπόν προϋπόθεση της νοmicroιmicroότητας των

περιορισmicroών είναι πέρα από την αυτονόητη εξυπηρέτηση του

σύmicroφωνα microε το Σύνταγmicroα νοούmicroενου γενικού συmicroφέροντος και την

ύπαρξη τυπικού νόmicroου ή κανονιστικής πράξης που τους προβλέπουν ότι

δεν αποδυναmicroώνεται σε τέτοιο βαθmicroό ώστε τελικά να εκmicroηδενίζεται το

δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας Η τελευταία αυτή περίπτωση που

εξοmicroοιώνεται microε ολοκληρωτική στέρηση του δικαιώmicroατος δεν

βρίσκει νοmicroικό έρεισmicroα στην Σ17παρ1εδβ αλλά στις

Σ17παρ2επ στις διατάξεις δηλαδή για την αναγκαστική

απαλλοτρίωση Θα πρέπει δηλαδή για να είναι θεmicroιτή συνταγmicroατικά

microια τέτοια στέρηση να πληρούνται οι προϋποθέσεις και να τηρούνται οι

εγγυήσεις που laquoεξαντλητικάraquo ορίζει ο συντακτικός νοmicroοθέτης στις

Σ17παρ2επ για την νόmicroιmicroη συντέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης

Στο Σ18 που microας ενδιαφέρει εν προκειmicroένω το Σύνταγmicroα

εξουσιοδοτεί τον κοινό νοmicroοθέτη να θεσπίσει νόmicroους που θα ρυθmicroίζουν

το ιδιοκτησιακό καθεστώς ορισmicroένων περιοχών ιδιαίτερης οικονοmicroικής

περιβαλλοντικής και ιστορικής σηmicroασίας (πχ microεταλλεία σπήλαια

αρχαιολογικοί χώροι λίmicroνες λιmicroνοθάλασσες ιαmicroατικές πηγές κλπ) να

ρυθmicroίσει την τύχη της ατοmicroικής ιδιοκτησίας σε περιπτώσεις άmicroεσης

ανάγκης να διασφαλίσει την επωφελή εκmicroετάλλευση του εδάφους να

φροντίσει για την αποκατάσταση ακτηmicroόνων και την προαγωγή της

εθνικής οικονοmicroίας microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων αλλά

και να διασφαλίσει την ενιαία εφαρmicroογή των όρων δόmicroησης σε microια

περιοχή Το πρώτο Ελληνικό Σύνταγmicroα που περιείχε διάταξη ανάλογη microrsquo

αυτήν του σηmicroερινού Σ18 (που εξουσιοδοτούσε δηλαδή το νοmicroοθέτη

να περιορίζει την ιδιοκτησία για τέτοιους ειδικούς λόγους) ήταν αυτό

του 195212

Εάν ο κοινός νοmicroοθέτης θεσπίζοντας τους εκτελεστικούς νόmicroους

του Σ18 απλά επιβάλλει συνταγmicroατικά ανεκτούς (βάσει του Σ17παρ1

όπως αναπτύχθηκε παραπάνω) περιορισmicroούς τότε δεν είναι αναγκαία η

αποζηmicroίωση του laquoθιγόmicroενουraquo ιδιοκτήτη παρά τη microείωση της αξίας της

ιδιοκτησίας του Εάν όmicroως ο νοmicroοθέτης προκειmicroένου να ανταποκριθεί

στις συνταγmicroατικές επιταγές του Σ18 microε τους εκτελεστικούς του

νόmicroους αδρανοποιεί ή στερεί το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας κάποιων

ανθρώπων τότε για να είναι ο νόmicroος του σύmicroφωνος microε το Σύνταγmicroα

πρέπει να πληροί όλες τις ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις

που θέτει το Σύνταγmicroα για την τέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Αυτό γιατί στην τελευταία περίπτωση πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ακόmicroα και αν ο νοmicroοθέτης στον

εκτελεστικό του νόmicroο δεν κατονοmicroάσει την στέρηση αυτήν της

ιδιοκτησίας αναγκαστική απαλλοτρίωση και δεν εκδοθεί η

απαραίτητη πράξη από τη διοίκηση εν τούτοις θα πρόκειται για

περίπτωση de facto απαλλοτρίωσης ο δε νόmicroος θα είναι σαφώς

αντισυνταγmicroατικός λόγω της αντίθεσής του microε το Σ17παρ2επ

Στο Σ18 ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν προσδιορίζει αν ο κοινός

νοmicroοθέτης για να επιτύχει τους σκοπούς που του θέτουν οι εκεί

12 Το άρθρο 17παρ2 του Συντ του 1952 ανέφερε laquoΕιδικοί νόmicroοι κανονίζουσι τα της ιδιοκτησίας και διαθέσεως των microεταλλείων ορυχείων αρχαιολογικών θησαυρών ιαmicroατικών ρεόντων και υπόγειων υδάτωνraquo Στην παρ3 laquoΕπίσης δια νόmicroου ρυθmicroίζονται τα της ιδιοκτησίας και ιχθυοτροφικής εκmicroεταλλέυσεως και διαχειρίσεως των λιmicroνοθαλασσών και microεγάλων λιmicroνώνraquo Στην παρ4 laquoΕιδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουσι τα των επιτάξεων δια τας ανάγκας των ενόπλων δυνάmicroεων εις περίπτωσιν πολέmicroου ή επιστράτευσεως ή προς θεραπείαν αmicroέσου κοινωνικής ανάγκης δυναmicroένης να θέσει εις κίνδυνον την δηmicroοσίαν τάξιν ή υγείανraquo

διατάξεις πρέπει να περιορίσει ή να καταργήσει την ιδιοκτησία Εξαίρεση

αποτελούν οι διατάξεις που αφορούν στην επίταξη περιουσίας και στον

αναδασmicroό13 αλλά και η Σ18παρ5 όπου αναφέρεται ξεκάθαρα η

δυνατότητα στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας Σε

όλες λοιπόν τις υπόλοιπες περιπτώσεις του Σ18 υπάρχει microια

laquoευρεία διακριτική ευχέρειαraquo του νοmicroοθέτη σχετικά microε τον

τρόπο που θα εκπληρώσει τους συνταγmicroατικούς σκοπούς

Αν προχωρήσει σε τέτοια αποδυνάmicroωση του δικαιώmicroατος της

ιδιοκτησίας ώστε να αναιρείται η ουσία του χωρίς όmicroως να τηρήσει τις

συνταγmicroατικές εγγυήσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης θεωρώντας

ότι πρόκειται για απλό περιορισmicroό της ιδιοκτησίας θα έχουmicroε ένα

σαφώς αντισυνταγmicroατικό νόmicroο Θα πρόκειται όπως προαναφέρθηκε για

de facto απαλλοτρίωση O ιδιοκτήτης σrsquoαυτήν την περίπτωση δικαιούται

να αξιώσει αποζηmicroίωση (που είναι η κύρια έννοmicroη συνέπεια της

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης) για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

έχει υποστεί από την πράξη του νοmicroοθέτη και ενδεχοmicroένως της

κανονιστικής διοίκησης microε την προσφυγή στη διάταξη του 105εισΝΑΚ

σε συνδυασmicroό προς τη συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας

(Σ17παρ12επ)14

Σ18παρ1 και2 περιορισmicroοί που θέτουν ενδεικτική παρουσίαση των

διατάξεων

Πρέπει να δούmicroε ενδεικτικά ορισmicroένους από τους εκτελεστικούς

νόmicroους του Σ18 και σχετικές δικαστικές αποφάσεις για να κρίνουmicroε αν

πρόκειται για περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας ή για αναγκαστικές

απαλλοτριώσεις Η πρώτη παράγραφος του Σ18 αναφέρει laquoΕιδικοί

νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε την ιδιοκτησία και τη διάθεση των

microεταλλείων ορυχείων σπηλαίων αρχαιολογικών χώρων και θησαυρών

ιαmicroατικών ρεόντων και υπογείων υδάτων και γενικά του υπόγειου

πλούτουraquo Το Σύνταγmicroα παραχωρεί πλήρη ελευθερία στον κοινό

13 Η ίδια η έννοια των microέτρων αυτών προϋποθέτει στέρηση της ιδιοκτησίας 14 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ 932επ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση σελ30

νοmicroοθέτη για να καθορίσει τις προϋποθέσεις microε τις οποίες αποκτούνται

διατηρούνται καταλύονται ή αφαιρούνται τα δικαιώmicroατα επί των

microεταλλείων

Σχετικό είναι το Ν∆210 της 35101973 στο άρθρο 38 το Ν∆

αναφέρει ότι laquoο κεκτηmicroένος άδεια microεταλλευτικών ερευνών ή ο

διάδοχος αυτού ή ο εξ αυτών έλκων δικαιώmicroατα δικαιούται να

καταλαmicroβάνει προσωρινώς εδάφη κείmicroενα εντός του χώρου της αδείας

microεταλλευτικών ερευνών προς ενέργεια των υπrsquo αυτού

εκτελεσθησοmicroένων ερευνών κλπraquo στη συνέχεια στο άρθρο 38παρ2

ορίζεται ότι laquoο microέλλων να καταλάβει προσωρινώς εδάφη περί ων η

προηγούmicroενη παράγραφος οφείλει να αποζηmicroιώσει προκαταβολικώς τον

ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή κάτοχον της επιφανείας του εδάφους δια

την προσωρινήν στέρησιν του εισοδήmicroατος ή της χρήσεως αυτούraquo Στο

άρθρο 39 καθορίζεται η διαδικασία καταβολής της αποζηmicroίωσης το

αρmicroόδιο για τον προσδιορισmicroό της δικαστήριο προβλέπεται microάλιστα και

δυνατότητα παροχής εγγύησης από τον υπέρ ου η προσωρινή

κατάληψη της ιδιοκτησίας microετά από αίτηmicroα του ιδιοκτήτη δια της

κατάθεσης εγγυητικής επιστολής Τράπεζας Στη συνέχεια στο άρθρο

40παρ1εδαφα αναφέρεται ότι laquo η κατάληψη του προς έρευνα χώρου

επιτρέπεται ευθύς ως καταβληθή εις τον ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή

κάτοχον της επιφανείας του εδάφους η κατά την διαδικασίαν του

προηγουmicroένου άρθρου καθορισθησοmicroένη αποζηmicroίωσιςraquo

Φαίνεται λοιπόν εδώ ξεκάθαρα ότι πρόκειται για microια ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση παρά το γεγονός ότι δεν χρησιmicroοποιείται ο

όρος προκειmicroένου να ικανοποιηθεί ο συνταγmicroατικά προστατευτέος

(βάσει του Σ18παρ1) σκοπός των microεταλλευτικών ερευνών και όχι για

περιορισmicroό απλά της ιδιοκτησίας των ατόmicroων που έχουν εδάφη εντός

του χώρου της αδείας των ερευνών Πληρούνται και οι ουσιαστικές και

οι διαδικαστικές προϋποθέσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η

διαφορά είναι ότι εν προκειmicroένω η στέρηση της ιδιοκτησίας έχει

προσωρινό χαρακτήρα και δεν είναι microόνιmicroη η προσωρινότητα δεν

σηmicroαίνει ότι υπάρχει επίταξη που εννοιολογικά είναι κάτι το

διαφορετικό

Στο άρθρο 128 του ίδιου διατάγmicroατος ρητά ο νοmicroοθέτης εισάγει

περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ορίζοντας ότι laquoεπιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωσις αστικών ή αγροτικών ακινήτων κείmicroενων

εντός ή εκτός του χώρου του microεταλλείουhellipraquo Άρα εδώ ισχύουν όλες οι

συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ Στη συνέχεια στο άρθρο 142

του ίδιου Ν∆ 210 αναφέρεται laquoΈναντι της εκτελέσεως έργων δηmicroοσίας

ανάγκης και χρησιmicroότητας το δικαίωmicroα της microεταλλειοκτησίας υποχωρεί

microη δυναmicroένου του microεταλλειοκτήτου να παρακωλύσει την κατασκευήν

τοιούτων έργων έχοντος δε microόνον δικαίωmicroα απαοζηmicroιώσεως κατά το

κοινόν δίκαιονraquo Ούτε εδώ υπάρχει ο όρος αναγκαστική απαλλοτρίωση

αλλά σαφώς πρόκειται για τέτοια περίπτωση και microάλιστα γίνεται

παραποmicroπή στο κοινό δίκαιο στον κώδικα δηλαδή αναγκαστικών

απαλλοτριώσεων Η ΣΤΕ37331992 είχε δεχτεί ότι επιτρέπεται η κήρυξη

απαλλοτρίωσης αστικών ή αγροτικών ακινήτων εντός ή εκτός του

χώρου των microεταλλείων όταν από τη λειτουργία του microεταλλείου

τίθενται σε κίνδυνο τα επί των ιδιοκτησιών τούτων κτίσmicroατα ή

η ζωή και η υγεία προσώπων που διαmicroένουν ή διακινούνται

σrsquoαυτά

Εξυπακούεται ότι τα δικαιώmicroατα microεταλλειοκτησίας

προστατεύονται εφrsquo όσον ο δικαιούχος εκmicroεταλλεύεται το microεταλλείο Η

Στε 41571984 απέρριψε την αίτηση των αιτούντων κατά της

υπουργικής απόφασης που τις κήρυσσε βάσει του νόmicroου έκπτωτες των

δικαιωmicroάτων microεταλλειοκτησίας γιατί δεν εκmicroεταλλεύτηκαν το microεταλλείο

στο οποίο είχαν τα δικαιώmicroατά τους Το ΣΤΕ θεώρησε ότι δεν

παραβιάζεται το δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας και δέχτηκε ότι η έκπτωση

αποτελεί προβλεπόmicroενο από το νόmicroο microέσο που αποσκοπεί στην

παρεmicroπόδιση της αδράνειας των microεταλλείων

Στους εκτελεστικούς νόmicroους του Σ18παρ1 εντάσσεται και το Β∆

της 1114121915laquoπερί των ως δηmicroοσίου ωφελείας χαρακτηριζοmicroένων

εκmicroεταλλεύσεων λατοmicroείωνraquo Στο άρθρο 2παρ1 ορίζεται ότι laquoΌταν δια

την ως δηmicroοσίου ωφελείας κατά το προηγούmicroενον άρθρον

χαρακτηρισθείσαν εκmicroετάλλευσιν λατοmicroείου είναι αναγκαία η

χρησιmicroοποίησις ξένης ιδιοκτησίας εν όλω ή εν microέρει δrsquo εναπόθεσιν της

λατύπης εγκατάστασιν microηχανηmicroάτων και εργοστασίων κατασκευήν

οδών σιδηροδρόmicroων κοινών ή εναερίων προκυmicroαίων και αποβαθρών

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωσις του απαραίτητου microέρους ή

όλου ξένης ιδιοκτησίας αιτήσει του κυρίου ή του εκmicroεταλλευτού του

λατοmicroείουraquo Εδώ ο νοmicroοθέτης ρητά εισάγει microια περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης για την συγκεκριmicroένη δηmicroόσια ωφέλεια Άρα

εφαρmicroόζονται οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις για τους θιγόmicroενους

ιδιοκτήτες Ακολουθούνται τα συγκεκριmicroένα βήmicroατα που ορίζει το Β∆

στη συνέχεια

Επίσης ο Ν14281984 laquoπερί εκmicroεταλλεύσεως λατοmicroείων

αδρανών υλικών και άλλων διατάξεωνraquo στο άρθρο 20παρ1 αναφέρει laquoΗ

εκmicroετάλλευση των λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται microέσα

στις λατοmicroικές περιοχές του άρθρου 3 του παρόντος νόmicroου

χαρακτηρίζεται για την εφαρmicroογή των διατάξεων του νόmicroου αυτού ως

δηmicroόσιας ωφέλειαςraquo Η παρ3 του ίδιου άρθρου20 ορίζει ότι laquoόταν για

την εκmicroετάλλευση λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται έξω από

τις λατοmicroικές περιοχές είναι αναγκαία η χρησιmicroοποίηση ξένης

ιδιοκτησίας για την κατασκευή δρόmicroων προσπέλασης και την ανέγερση

εργοστασίων και αποθηκών επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση

αυτής microε αίτηση και δαπάνες του εκmicroεταλλευτή του λατοmicroείου και υπέρ

του ∆ηmicroοσίου Αυτή είναι microια ακόmicroα ειδική περίπτωση που επιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ο νοmicroοθέτης ρητά χρησιmicroοποιεί τον όρο

και θα πρέπει να τηρούνται οι συνταγmicroατικές διατάξεις κατά τη

διαδικασία

Ο Ν5871915 στο πρώτο άρθρο του ορίζει ότι η ύλη που

εξορύσσεται από λατοmicroείο είναι συστατικό προϊόν της εδαφικής έκτασης

στην οποία βρίσκεται το λατοmicroείο Σύmicroφωνα δε microε το άρθρο 2 το

λατοmicroείο αποτελεί αντικείmicroενο ιδιαίτερης εκmicroετάλλευσης ανεξάρτητο

από το έδαφος Γιrsquoαυτό η ΑΠ4501938 είχε δεχτεί ότι σε περίπτωση

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης πρέπει να ορίζεται ξεχωριστά η

αποζηmicroίωση που θα πρέπει να καταβληθεί για το λατοmicroείο να ορίζεται

δηλαδή ξεχωριστά η αποζηmicroίωση που θα δοθεί για το έδαφος και η

αποζηmicroίωση για το δικαίωmicroα της εκmicroετάλλευσης του λατοmicroείου

Σχετικός microε την εξόρυξη από λατοmicroεία είναι και ο Ν39051958

Προβλέπει δυνατότητα εξόρυξης microετά από εντολή του αρmicroόδιου

νοmicroοmicroηχανικού από λατοmicroεία που ανήκουν σε ∆ήmicroους ή Κοινότητες

των αναγκαίων υλικών για την κατασκευή ανακαίνιση ή συντήρηση των

οδών Το γεγονός όmicroως ότι δεν προβλέπει καmicroία αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών τους δηmicroιουργεί πρόβληmicroα Η ΑΠ8961985 δέχτηκε ότι η

συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν συνιστά γενικό νόmicroιmicroο περιορισmicroό

του δικαιώmicroατος ιδιοκτησίας του λατοmicroείου αλλά στέρηση

ιδιωτικής ιδιοκτησίας δηλαδή αφαίρεση και microεταβίβαση της

κυριότητας που αποτελούν την κύρια οικονοmicroική αξία των

λατοmicroείων σε τρίτο πρόσωπο η οποία εφrsquo όσον επιτρέπεται

χωρίς αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών των οικείων λατοmicroείων

αποτελεί ανεπίτρεπτη προσβολή του συνταγmicroατικά

προστατευόmicroενου δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας και εποmicroένως η

σχετική διάταξη δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί γιατί αντίκειται στο

Σύνταγmicroα

Σε ότι αφορά τους περιορισmicroούς στην ιδιοκτησία λόγω

αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων στους οποίους αναφέρεται το Σ18

σχετικό είναι το Π∆ 92481932 που απαγορεύει άνευ αδείας του

Υπουργείου Παιδείας κάποιες ενέργειες σε χώρους όπου υπάρχουν

αρχαία microνηmicroεία Ο ιδιώτης που δεν επιτρέπεται βάσει του νόmicroου αυτού

να ενεργήσει στην ιδιοκτησία του πράξεις που απαγορεύονται δύναται

να ζητήσει την απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας του εάν δε δεν γγίνει

αυτή microετά πάροδο διετίας από της υποβολής της αιτήσεως ο ιδιώτης

δύναται να διαθέσει το κτήmicroα του κατά βούλησιν Ο νοmicroοθέτης εδώ

αναγνωρίζει ότι ένας περιορισmicroός της ιδιοκτησίας που την καθιστά

αδρανή σε σχέση microε τον προορισmicroό της συνιστά ουσιαστικά στέρησή

της έστω και αν δεν έχει γίνει απαλλοτρίωση microε τους τύπους και τις

εγγυήσεις που ορίζει το Σύνταγmicroα και οι σύmicroφωνοι microε αυτό νόmicroοι

Ακριβώς γι αυτό δίνει ο νόmicroος τη δυνατότητα στον ιδιοκτήτη να ζητήσει

ο ίδιος την απαλλοτρίωση ώστε να αποζηmicroιωθεί για τη στέρηση και κατrsquo

ανάγκη την οικονοmicroική ζηmicroία που υφίσταται

Όπως έχει κρίνει η Στε 15331971 από το νΒΡΞΖ1893 προκύπτει

ότι έχουν αναχθεί σε σκοπούς δηmicroόσιας ωφέλειας για τον οποίο

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων όχι microόνο η

διενέργεια αρχαιολογικών ερευνών microε ανασκαφές ή microε άλλο τρόπο

αλλά και η συντήρηση των microνηmicroείων τόπων ή άλλων αρχαιολογικής

αξίας αντικειmicroένων στην οποία περιλαmicroβάνεται κατά την έννοια της

διάταξης αυτής η ανάδειξη προβολή και αξιοποίηση τους Η Στε

9691972 έκρινε ότι επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων

τα οποία λόγω της θέσης ή του όγκου τους παρεmicroποδίζουν τη θέα

παρόmicroοιων microνηmicroείων Η ΑΠ έκρινε ότι σύmicroφωνα microε το άρθρο 8 εάν σε

ιδιωτικό κτήmicroα υπάρχει αρχαίο κτίσmicroα που δεν microπορεί να microετακινηθεί ο

κύριος του κτήmicroατος αmicroείβεται microόνο για την αξία του χώρου που

καταλαmicroβάνει το αρχαίο γεγονός που επιβεβαιώνει ότι τα αρχαία ως

πράγmicroατα που ανήκουν στην κυριότητα του ∆ηmicroοσίου δεν

απαλλοτριώνονται ούτε αποζηmicroιώνονται αφού ακόmicroα και όταν

αποτελούν συστατικά ακινήτου αποζηmicroιώνεται microόνο ο χώρος που

καταλαmicroβάνουν

Η Σ18παρ2 αναφέρει ότι laquomicroε ειδικό νόmicroο ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την ιδιοκτησία την εκmicroετάλλευση και διαχείριση των λιmicroνοθαλασσών

και των microεγάλων λιmicroνών καθώς και τα σχετικά microε τη διάθεση γενικά

των εκτάσεων που προκύπτουν από την αποξήρανσή τουςraquo Το Ν∆ 420

της 243111970 στο άρθρο 2 ορίζει ποιες περιοχές και υπό ποιες

προϋποθέσεις microπορούν να microετατραπούν σε λιmicroνοθάλασσες Στην παρ3

του ίδιου άρθρου ορίζεται ότι εκτάσεις γύρω από τη λιmicroνοθάλασσα

που είναι αναγκαίες για την οmicroαλή εκmicroετάλλευσή της λογίζονται

ότι έχουν κηρυχθεί σε απαλλοτρίωση microε το παρόν διάταγmicroα

υπέρ του ∆ηmicroοσίου λόγω δηmicroόσιας ωφέλειας Ο νοmicroοθέτης

επέλεξε να laquoεισάγειraquo εδώ microια ακόmicroα περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης και όχι απλά περιορισmicroό της ιδιοκτησίας

Επίταξη

Το Σ18παρ3 αναφέρει ότι laquoειδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε

τις επιτάξεις για τις ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση

πολέmicroου ή επιστράτευσης ή για τη θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής

ανάγκης που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγείαraquo

Στην περίπτωση της επίταξης εξ ορισmicroού έχουmicroε στέρηση προσωρινή

της ιδιοκτησίας για πολύ συγκεκριmicroένους και προσδιορισmicroένους από το

Σύνταγmicroα λόγους και δεν χρειάζεται να αναζητήσουmicroε αν ο νοmicroοθέτης

θεσπίζει βάσει της συνταγmicroατικής εξουσιοδότησής του περιορισmicroό ή

ειδική αναγκαστική απαλλοτρίωση όπως συνέβη microε τις προηγούmicroενες

περιπτώσεις

Επίταξη είναι λοιπόν η προσωρινή στέρηση της χρήσης

και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας15 microε microονοmicroερή πράξη του

κράτους προς τον σκοπό να ικανοποιηθεί έκτακτη και άmicroεση

δηmicroόσια ανάγκη Το Σύνταγmicroα επιτρέπει επιτάξεις αφrsquo ενός για τις

ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση πολέmicroου ή

επιστράτευσης (στρατιωτικές επιτάξεις) και αφετέρου προς

θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής ανάγκης που microπορεί να θέσει σε

κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγεία (πολιτικές επιτάξεις) Η

νοmicroολογία αντιλαmicroβάνεται τον όρο δηmicroόσια τάξη υπό ευρύτερη έννοια

που περιλαmicroβάνει εκτός από τη δηmicroόσια ασφάλεια την τήρηση της

συνεχούς και αδιατάρακτης λειτουργίας των δηmicroόσιων υπηρεσιών υπό

ουσιαστική έννοια όπως πχ της αστικής συγκοινωνίας Η Στε 9571978

θεώρησε ότι η απειλή σοβαρής διαταραχής της οικονοmicroικής ζωής της

χώρας (πχ εξαγγελία ακινητοποίησης των λεωφορείων του ΚΤΕΛ)

συνιστά την κοινωνική ανάγκη που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη

δηmicroόσια τάξη κατά το Σ18παρ3 15 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ980 το Σ22παρ3 προβλέπει και επίταξη προσωπικών υπηρεσιών όπως είναι πχ η προσφορά προσωπικής εργασίας κατά το άρθρο 22παρ2∆ΚΚ Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών είναι όmicroως συστηmicroατικά εντελώς διαφορετική από την επίταξη πραγmicroάτων την οποία και microόνο αφορά το Σ18παρ3

Το Σύνταγmicroα αναθέτει τη ρύθmicroιση της επίταξης στο νοmicroοθέτη

χωρίς να επιτάσσει την πρόβλεψη ή τη συνδροmicroή ουσιαστικών ή

διαδικαστικών προϋποθέσεων Η επίταξη λοιπόν ενώ δεν επιτρέπεται για

λόγους ιδιωτικής απλά ωφέλειας διαφέρει κατά τα άλλα από την

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν είναι δηλαδή microια ειδική microορφή

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης όπως είδαmicroε microε τις περιπτώσεις των δυο

προηγούmicroενων άρθρων (όταν α νοmicroοθέτης δεν αρκείτο σε απλούς

περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας) ∆εν επιτρέπεται γενικά για λόγους

δηmicroόσιας ωφέλειας αλλά microόνο για λόγους δηmicroόσιας ή

κοινωνικής ανάγκης που είναι εξ ορισmicroού έκτακτη και πρέπει

να είναι άmicroεση Για τις πολιτικές επιτάξεις αυτό προβλέπεται ρητά από

το Σ18παρ3εδβ ενώ για τις στρατιωτικές επιτάξεις η ανάγκη είναι

πάντα άmicroεση στην περίπτωση πολέmicroου ή επιστράτευσης

Προκύπτει συνεπώς απrsquo αυτήν την προϋπόθεση ότι το

Σύνταγmicroα επιτρέπει microόνο την προσωρινή επίταξη ενώ η

αναγκαστική απαλλοτρίωση είναι κατά κανόνα οριστική Στην

περίπτωση της επίταξης δεν υπάρχουν οι εγγυήσεις που προβλέπει ο

συντακτικός νοmicroοθέτης για την αναγκαστική απαλλοτρίωση (πχ

προηγούmicroενη πλήρης αποζηmicroίωση προσδιοριζόmicroενη από το αρmicroόδιο

διακστήριο κλπ) Το ζήτηmicroα αφήνεται δηλαδή στην κρίση του κοινού

νοmicroοθέτη που προβλέπει χρονικά επόmicroενη εύλογη και διοικητικά

ή δια διοικητικών δικαστηρίων προβλεπόmicroενη αποζηmicroίωση

Το γεγονός ότι το Σύνταγmicroα δεν επιβάλλει στην επίταξη την

τήρηση των ουσιαστικών και διαδικαστικών εγγυήσεων της

απαλλοτρίωσης δεν σηmicroαίνει ότι είναι συνταγmicroατικά ανεκτό να αφήσει ο

νοmicroοθέτης τελείως απροστάτευτο τον ιδιοκτήτη που ζηmicroιώνεται από την

επίταξη να microην του χορηγήσει δηλαδή microια έστω εύλογη και χρονικά

επόmicroενη αποζηmicroίωση ∆εν είναι θεmicroιτό συνταγmicroατικά γιατί ένα τέτοιο

νοmicroοθετικό microέτρο θα προσέβαλε ευθέως την συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας (Σ25παρ1 εδ δ) Καmicroία

στέρηση ακόmicroα και προσωρινή δεν είναι σύmicroφωνη microε τη θεmicroελιώδη

αυτή αρχή ούτε αποτελεί microέτρο επαρκώς λογικό σε microια δηmicroοκρατική

κοινωνία εάν δεν συνοδεύεται από εύλογη αποζηmicroίωση Το Ε∆∆Α το

έχει νοmicroολογήσει ξεκάθαρα στην απόφαση της 9-12-1994 όπου έκρινε

ότι laquomicroόνο microε την καταβολή αποζηmicroίωσης αποκαθίσταται η εύλογη σχέση

αναλογίας ανάmicroεσα στα χρησιmicroοποιούmicroενα microέσα και στον επιδιωκόmicroενο

σκοπόraquo

Στην πράξη δεν επικρατεί πάντα σαφήνεια στην οριοθέτηση της

επίταξης έναντι της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η ασάφεια προκύπτει

ίσως από τον συνήθη περιορισmicroό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης στη

microεταβίβαση της κυριότητας ακινήτων ώστε η στέρηση της

κυριότητας επί κινητών και η προσωρινή στέρηση επί ακινήτων

να επαφίεται στο θεσmicroό της επίταξης laquoΗ διόγκωση αυτή του

θεσmicroού της επίταξης αγνοεί τη δικαιολογητική του βάση κα διαρρηγνύει

τα όριά του όπως τα θέτει ρητά το ίδιο το Σύνταγmicroαraquo Όταν η επίταξη

δεν γίνεται για τη θεραπεία microιας από τις έκτακτες και άmicroεσες ανάγκες

που αναφέρει το Σύνταγmicroα αποτελεί καταστρατήγηση του Σ18παρ3 και

Σ17παρ2επ γιατί το Σύνταγmicroα δέχεται την προσωρινή microόνο επίταξη

Η οριστική επίταξη δεν είναι εννοιολογικά δυνατή

αποτελεί αντίφαση Στην πραγmicroατικότητα πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση είτε αφορά ακίνητα είτε κινητά

πράγmicroατα και συνεπώς εφαρmicroοστέες είναι οι Σ17παρ2επ

Αντίθετες διατάξεις νόmicroων πρέπει να θεωρηθούν αντισυνταγmicroατικές

Αυτό έχει γίνει δεκτό και από το Στε πχ στην 17611970 αλλά σταθερά

και σε άλλες αποφάσεις Οριστική είναι η στέρηση της ιδιοκτησίας που

είτε γίνεται microε έκδηλα αυτήν την πρόθεση είτε αφορά αναλωτά

πράγmicroατα είτε αποσκοπεί στη θεραπεία microόνιmicroων αναγκών είτε διαρκεί

πέρα από εύλογο χρόνο Το Στε στις 14262 143369 55653 είχε

κρίνει ότι επίταξη ακινήτου για κατασκευή microόνιmicroων αποθηκών

πυροmicroαχικών δεν επιτρέπεται αλλά επιβάλλεται ενέργεια

απαλλοτρίωσης

Το δικαστήριο κρίνει ποιος χρόνος είναι εύλογος Το Στε θεωρεί

ότι θα κριθεί ανάλογα microε τις συνθήκες της και περιστάσεις της κάθε

υπόθεσης Σχετιή είναι η Στε 17611970 Με τις Στε 605 9401953 είχε

δεχθεί ότι ο εύλογος χρόνος δεν πρέπει να υπερβαίνει την πενταετία

Μετά την πάροδο του εύλογου χρόνου η διοίκηση οφείλει να προβεί

στην άρση της επίταξης και παραβαίνει την κατά το Σύνταγmicroα

προστασία της ιδιοκτησίας αν την παρατείνει (Στε15451953

19741953) Η επίταξη είναι νόmicroιmicroη microόνο όταν αναφέρεται σε

συγκεκριmicroένα πράγmicroατα και αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που τάσσει

το Σύνταγmicroα Είναι αντισυνταγmicroατική εποmicroένως η επίταξη γενικά και

αόριστα αναφερόmicroενων ακινήτων

Αν και το Σύνταγmicroα δεν το απαιτεί ο κοινός νοmicroοθέτης προβλέπει

αποζηmicroίωση που καλύπτει τη θετική ζηmicroία και ορίζεται ως

αποκατάσταση της εύλογης αξίας της χρήσης του πράγmicroατος ενώ

καταβάλλεται microετά την κατάληψή του Το κράτος πάντα καταβάλλει την

αποζηmicroίωση Κατά της ατοmicroικής διοικητικής πράξης της επίταξης

επιτρέπεται ασφαλώς αίτηση ακύρωσης ενώπιον του Στε

Αναδασmicroός

Το Σ18παρ4 αναφέρει ότι laquoΕπιτρέπεται σύmicroφωνα microε τη

διαδικασία που καθορίζει ειδικός νόmicroος ο αναδασmicroός αγροτικών

εκτάσεων για την επωφελέστερη εκmicroετάλλευση του εδάφους καθώς και

η λήψη microέτρων για την αποφυγή της υπέρmicroετρης κατάτmicroησης της ή για

τη διευκόλυνση της ανασυγκρότησης της κατατmicroηmicroένης microικρής

αγροτικής ιδιοκτησίαςraquo Ο αναδασmicroός δεν είναι απαλλοτρίωση αλλά

αποτελεί σαφώς επέmicroβαση στην ιδιοκτησία Αποτελεί τη συνένωση και

αναδιανοmicroή ακινήτων στους ιδιοκτήτες τους έτσι ώστε οι νέες ακίνητες

ιδιοκτησίες να είναι microεν ισάξιες microε τις αρχικές αλλά διαmicroορφωmicroένες

κατά ορθολογικό τρόπο Παραδοσιακά ο αναδασmicroός αφορά αγροτικά

ακίνητα και αποτελεί microέσο θεραπείας της υπερβολικής κατάτmicroησης και

ορθολογικής αναδιαmicroόρφωσης της αγροτικής ιδιοκτησίας Το Σύνταγmicroα

προβλέπει και τον αστικό αναδασmicroό στο Σ24παρ2 που είναι κάτι το

διαφορετικό

Το βασικό λοιπόν εννοιολογικό στοιχείο του αναδασmicroού είναι η

αντικατάσταση των παλαιών αγροτεmicroαχίων που εισφέρονται microε νέα

αγροτεmicroάχια ίσης αξίας στην ίδια αγροτική περιοχή που καταλαmicroβάνει ο

αναδασmicroός Το αποτέλεσmicroα δηλαδή που χαρακτηρίζει τον αναδασmicroό

σαν νοmicroικό microόρφωmicroα είναι η απόσβεση των παλαιών ιδιοκτησιών και η

ταυτόχρονα αντικατάστασή τους microε νέες ιδιοκτησίες ίσης αξίας για να

ικανοποιηθούν οι σκοποί που θέτει το Σύνταγmicroα στη συγκεκριmicroένη

διάταξη

Ο νόmicroος που αφορά τον αγροτικό αναδασmicroό είναι ο 674 της

308191977 Στο άρθρο 1 παρ 9 και 10 αντίστοιχα γίνεται διάκριση

ανάmicroεσα στον εκούσιο και στον υποχρεωτικό αναδασmicroό Ο microεν εκούσιος

κηρύσσεται όπως ορίζει το άρθρο 4παρ1 εφrsquo όσον υποβληθούν προς

τον οικείο νοmicroάρχη αιτήσεις τουλάχιστον 20 κτηmicroατιών της περιοχής

αυτής ο δε υποχρεωτικός δεν χρήζει αίτησης των ενδιαφερόmicroενων

κτηmicroατιών Ο νόmicroος καθορίζει τη διαδικασία τον τρόπο που θα

παραχωρηθούν τα νέα κτήmicroατα τη διάταξη και το διαχωρισmicroό τους τα

όριά τους

Κατrsquo αρχήν αφού ληφθεί η απόφαση για τον αναδασmicroό(άρθρο

6) αποτυπώνεται και κινηmicroατογραφείται τοπογραφικά η περιοχή(άρθρο

9) Στη συνέχεια εκκαθαρίζονται τα δικαιώmicroατα των κτηmicroατιών(άρθρο

10) γίνεται ποιοτική κατάταξη των γαιών(άρθρο 11) και microετά

παραχωρούνται τα νέα κτήmicroατα Γίνεται διάταξη και διαχωρισmicroός των

νέων κτηmicroάτων(άρθρο13) και τέλος η υπόδειξη των ορίων και

παράδοση νοmicroής(άρθρο 14) Αφού ελεγχθούν τα στοιχεία και ολόκληρος

ο φάκελλος κυρωθεί από τον οικείο νοmicroάρχη (που κάνει έλεγχο

νοmicroιmicroότητας) εκδίδονται τίτλοι κυριότητας Συγκεκριmicroένα τα

παραχωρητήρια που εκδίδει η Νοmicroαρχία αποτελούν τίτλο κυριότητας

δεκτικό microεταγραφής(άρθρο16)

Ο αναδασmicroός όπως προαναφέρθηκε δεν είναι ούτε στέρηση αλλά

ούτε περιορισmicroός της ιδιοκτησίας ∆εν είναι περιορισmicroός γιατί από τη

στιγmicroή που microε την αναδιανοmicroή θα αποκατασταθεί το ιδιοκτησιακό

καθεστώς που διαταράχθηκε(πλέον σε πιο ορθολογική βάση) δεν

περιορίζεται κατά κανένα τρόπο η laquoνέαraquo ιδιοκτησία Έχει όmicroως

υποστηριχθεί ότι ο αναδασmicroός είναι περίπτωση νόmicroιmicroου περιορισmicroού της

ιδιοκτησίας γιατί περιορίζεται το λειτουργικό της περιεχόmicroενο στην

πλευρά της ιδιοκτησιακής εξουσίας του υποκειmicroένου να διατηρήσει την

microέχρι τούδε τοπικήν θέσιν του ιδιοκτησιακού του αντικειmicroένου ∆ιαφέρει

από την αναγκαστική απαλλοτρίωση γιατί δεν στερεί ιδιοκτησία για χάρη

τρίτου αλλά την αναδιπλασιάζει για χάρη όχι microόνο του γενικού

συmicroφέροντος αλλά και του συmicroφέροντος του ιδιοκτήτη16

Στη θεωρία έχει τεθεί το ερώτηmicroα αν ο υποχρεωτικός αναδασmicroός

αποτελεί ειδική περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης και αν microόνο

στην περίπτωση του υποχρεωτικού αναδασmicroού θα microπορούσε να γίνει

λόγος για εννοιολογική συγγένεια microε την αναγκαστική απαλλοτρίωση

Η απάντηση απαιτεί σύγκριση του περιεχοmicroένου των δυο

αντιπαραβαλλόmicroενων εννοιών αλλά και της λειτουργίας τους17 Ο

αναδασmicroός και η αναγκαστική απαλλοτρίωση έχουν σίγουρα κάποιες

οmicroοιότητες (και οι δυο επάγονται microεταβολές στην κυριότητα και στα

λοιπά εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα συνίστανται σε αφαίρεση της αρχικής

ιδιοκτησίας συντελούνται για τη ικανοποίηση σκοπού δηmicroόσιας

ωφέλειας η οποία microάλιστα στην περίπτωση του αναδασmicroού καθορίζεται

όχι απλά στο νόmicroο αλλά στο ίδιο το Σύνταγmicroα ο ιδιοκτήτης λαmicroβάνει

ισάξιο αντάλλαγmicroα για την απώλεια της ιδιοκτησίας του κλπ) Ενώ όmicroως

η αναγκαστική απαλλοτρίωση επάγεται απόσβεση της ιδιοκτησίας και

ταυτόχρονα πρωτότυπη κτήση νέας ιδιοκτησίας πάνω στο ίδιο

αντικείmicroενο από ένα άλλο πρόσωπο (τον υπέρ ου η απαλλοτρίωση)

στον αναδασmicroό η σύσταση των νέων ιδιοκτησιών αποτελεί ταυτόχρονα

και το αντάλλαγmicroα των ιδιοκτητών για την απώλεια της αρχικής τους

ιδιοκτησίας

16 Αν όmicroως σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν είναι δυνατή αντιπαροχή ίσης αξίας ακινήτου και συmicroπληρωθεί η αντιπαροχή microε καταβολή αποζηmicroίωσης τότε πρόκειται κατά τούτο για microερική αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ985 1991 17 Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις Φ∆ωρής ΝοΒ 1977 σελ 442επ

Αντίθετα εποmicroένως προς την αναγκαστική απαλλοτρίωση που

laquoυπερ ωνraquo και laquoκαθrsquoωνraquo είναι διαφορετικά πρόσωπα οι laquoυπερ ωνraquo και

laquoκαθrsquoωνraquo ενεργείται και συντελείται ο αναδασmicroός είναι τα ίδια πρόσωπα

Η λειτουργία του αναδασmicroού έγκειται στην αφαίρεση των αγροτικών

ιδιοκτησιών ορισmicroένων προσώπων microε σκοπό την αναδιανοmicroή της

εκτάσεως που συναπαρτίζουν microεταξύ αυτών των ιδίων Η

αναγκαστική λοιπόν απαλλοτρίωση έχει σαν αποτέλεσmicroα τη

microεταβολή του προσώπου του ιδιοκτήτη σrsquo ένα ορισmicroένο

αντικείmicroενο ιδιοκτησίας που παραmicroένει αmicroετάβλητο ενώ ο

αναδασmicroός επιφέρει microεταβολή του αντικειmicroένου της ιδιοκτησίας

ορισmicroένων προσώπωντων ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Ή ιδιοκτησία δεν αφαιρείται για να αποδοθεί σrsquo ένα

άλλο πρόσωπο αλλά για να αντικατασταθεί

Η παροχή ενός ισάξιου νέου κτήmicroατος σαν ανταλλάγmicroατος για

την απόσβεση της αρχικής ιδιοκτησίας δεν είναι απλώς όπως στην

αναγκαστική απαλλοτρίωση microέσο για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

προκαλείται microε την αφαίρεση της ιδιοκτησίας αλλά αυτοσκοπός Ο

αναδασmicroός αποσκοπεί στην αντικατάσταση της παλαιάς ιδιοκτησίας microε

νέα που θα είναι σε θέση να καταστήσει πιο επωφελή τη γεωργική

εκmicroετάλλευση του εδάφους Συνέπεια αυτής της βασικής λειτουργικής

διαφοράς microεταξύ του αναδασmicroού και της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης

είναι και η ακόλουθηστον αναδασmicroό από τη φύση του δεν microπορεί να

τεθεί θέmicroα χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης ενώ στη αναγκαστική

απαλλοτρίωση που αφαιρείται ιδιοκτησία ορισmicroένου προσώπου για να

αποδοθεί σε άλλο πρόσωπο το αναγκαίο για τη συντέλεσή της

αντάλλαγmicroα προς τον laquoκαθrsquoουraquo είναι κατrsquo αρχήν χρηmicroατικό Άλλωστε

λόγοι πρακτικοί επίσης που έχουν σχέση microε τη διαδικασία εφαρmicroογής

του αναδασmicroού καθιστούν προβληmicroατική την παρεmicroβολή της

δικαστικής αρχής για τον καθορισmicroό του ανταλλάγmicroατος(κτήmicroατος) που

απαιτείται για τη συντέλεση του αναδασmicroού

Έχει υποστηριχθεί ότι18 δεν δηmicroιουργεί συνταγmicroατικό πρόβληmicroα

το γεγονός ότι η κρίση για το ισάξιο του ανταλλάγmicroατος δεν ανατίθεται

όπως στην αναγκαστική απαλλοτρίωση στη δικαστική αρχή αλλά σε

διοικητική επιτροπή την Επιτροπή αναδασmicroού Αυτό γιατί ο αναδασmicroός

καλύπτεται σαν ιδιαίτερος θεσmicroός microε ρητή συνταγmicroατική διάταξη

(18παρ4) Υπάρχει όmicroως και αντίθετη άποψη19 που θεωρεί ότι εφrsquo όσον

ο αναδασmicroός είναι συγγενής θεσmicroός προς την απαλλοτρίωση (είναι και

αυτός επέmicroβαση στην ιδιοκτησία) οι διατάξεις του Συντάγmicroατος που

αφορούν στην απαλλοτρίωση τυγχάνουν άmicroεσης συmicroπληρωmicroατικής

εφαρmicroογής Θα πρέπει να έχουmicroε ανάλογη εφαρmicroογή των περί

απαλλοτριώσεως εγγυήσεων laquoΗ αναλογία δε η οποία δικαιολογεί και

συνεπιφέρει την τοιαύτην ανάλογη εφαρmicroογή συνίσταται εις την

ύπαρξιν της ουσιαστικής σχέσεως παροχής και αντιπαροχής προσφοράς

και απολήψεως τόσο εις την τεχνικήν έννοιαν της απαλλοτρίωσης όσο

και εις την έννοιαν του αναδασmicroούraquo

Συνεπώς η λειτουργική ιδιοmicroορφία του αναδασmicroού δεν επιτρέπει

την εννοιολογική υπαγωγή του κάτω από την έννοια της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Βέβαια τέmicroνονται σαν έννοιες αφού και οι δυο

αποτελούν επέmicroβαση στη συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένη ιδιοκτησία

Τελικό αποτέλεσmicroα του αναδασmicroού είναι η απόσβεση των

εmicroπράγmicroατων σχέσεων που υπήρχαν στα αρχικά αγροτεmicroάχια και η

ταυτόχρονη σύσταση εmicroπράγmicroατων σχέσεων αντίστοιχου περιεχοmicroένου

στα νέα κτήmicroατα που σχηmicroατίζονται microε τον αναδασmicroό Αυτή ακριβώς η

microεταβολή των εmicroπράγmicroατων σχέσεων είναι το κύριο αποτέλεσmicroα του

αναδασmicroού το αποτέλεσmicroα που επέρχεται microε τη συντέλεσή του

Ενδεικτικά ως προς την κυριότητα το αποτέλεσmicroα είναι διπλό

απόσβεση της αρχικής κυριότητας και ταυτόχρονη σύσταση κυριότητας

πάνω στα ισάξια νέα κτήmicroατα που δηmicroιουργούνται microε τον αναδασmicroό

υπέρ των αυτών προσώπων των ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Σε ότι αφορά τις δουλείες οι πραγmicroατικές δουλείες

18 Φ∆ωρής αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ446 19 Κασιmicroάτης

βάσει του νόmicroου εξαιρούνται από τον κανόνα της ανασύστασης στα νέα

ιδιοκτησιακά αντικείmicroενα και διατηρούνται ως έχουν οι προσωπικές

δουλείες θεωρούνται αυτοδικαίως αποσβεσθείσες και αυτοδικαίως

ανασυσταθείσες στα νέα κτήmicroατα που προκύπτουν από τον αναδασmicroό

Το ίδιο νοmicroικό καθεστώς ισχύει και για τα δικαιώmicroατα εmicroπράγmicroατης

ασφάλειας

Στέρηση της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας που απαιτείται από

ιδιαίτερες περιστάσεις βάσει του Σ18παρ5

Είναι και αυτό ένα εξαιρετικό και προσωρινό microέτρο όπως και η

επίταξη Υπάρχει όmicroως microια διαφορά το Σύνταγmicroα επιτρέπει απrsquo

ευθείας στη διοίκηση να προβαίνει σε επιτάξεις και να αναθέτει

στο νοmicroοθέτη απλά τη ρύθmicroιση της εφαρmicroογής τους αντίθετα

το Σύνταγmicroα δεν επιτρέπει άmicroεσα την προσωρινή στέρηση της

χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας αλλά παραχωρεί στο

νοmicroοθέτη την εξουσία να προβλέψει και να επιτρέψει

περιπτώσεις (προσωρινής) στέρησης Η εξουσία δεν χορηγείται

δηλαδή απrsquo ευθείας στη διοίκηση αλλά στο νοmicroοθέτη που δύναται να τη

χορηγήσει στη διοίκηση αν όταν και όπως θέλει και να την ανακαλέσει

οποτεδήποτε

Συνεπώς για να είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτή microια τέτοια στέρηση

απαιτείται κατrsquo αρχήν νοmicroοθετική πρόβλεψη Πέρα απrsquo αυτό

πρέπει να επιβάλλεται από laquoιδιαίτερες περιστάσειςraquo αποτελεί δηλαδή

εξαιρετικό microέτρο Είναι απαραίτητο το microέτρο αυτό που προσβάλλει

κατrsquo ευθείαν τον πυρήνα της ιδιοκτησίας να είναι σύmicroφωνο microε τη

συνταγmicroατικά πλέον κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας να

είναι κατάλληλο για την αντιmicroετώπιση των laquoεξαιρετικών περιστάσεωνraquo

να είναι αναγκαίο υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει κανένα άλλο ηπιότερο

microέσο για να αντιmicroετωπιστούν και βεβαίως εν στενή εννοία αναλογικό

τα πλεονεκτήmicroατα δηλαδή από τη λήψη του αυστηρού αυτού microέτρου να

είναι σαφώς υπέρτερα και ισχυρότερα από τα microειονεκτήmicroατα που θα

επιφέρει

Ουσιαστικά στο σηmicroείο αυτό γίνεται από το νοmicroοθέτη στάθmicroιση

ανάmicroεσα στην συνταγmicroατικά προστατευόmicroενη ιδιοκτησία και στον

κίνδυνο που προφανώς δηmicroιουργούν για το συmicroφέρον του συνόλου

(όπως αυτό νοείται από το Σύνταγmicroα) microη οmicroαλές και έκτακτες

περιστάσεις Επιπλέον θα πρέπει ο νοmicroοθέτης όταν καταφεύγει στο

laquoέσχατοraquo αυτό microέσο να microην παραβιάζει την αρχή της ισότητας

να δικαιολογείται δηλαδή η αυστηρή επιλογή του από

αντικειmicroενικές συνθήκες και να είναι ένα microέτρο laquoεύλογοraquo στο

πλαίσιο microιας δηmicroοκρατικής κοινωνίας

Εποmicroένως λήψη του microέτρου αυτού υπό οmicroαλές συνθήκες και

προς αντιmicroετώπιση συνηθισmicroένων προβληmicroάτων θα ήταν

αντισυνταγmicroατική Μια ακόmicroα βασική προϋπόθεση της σύmicroφωνης microε το

Σύνταγmicroα λήψης του microέτρου είναι η καταβολή στο δικαιούχο

ανταλλάγmicroατος (όχι κατrsquo ανάγκη χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης) που το

Σύνταγmicroα δεν απαιτεί να είναι πλήρες αλλά ορίζει ότι πρέπει να

ανταποκρίνεται στις laquoυφιστάmicroενες κάθε φορά συνθήκεςraquo (πχ συνθήκες

αγοράς) Εξουσιοδοτείται ο νοmicroοθέτης να ορίσει τον υπόχρεο και την

διαδικασία καταβολής του ανταλλάγmicroατος

Επειδή πρόκειται για έκτακτο microέτρο η νοmicroιmicroότητά του διαρκεί

όσο και οι ιδιαίτερες συνθήκες που το δικαιολόγησαν Το microέτρο είναι εξ

ορισmicroού προσωρινό η χρήση του δεν επιτρέπεται εποmicroένως προς

αντιmicroετώπιση microόνιmicroων προβληmicroάτων ούτε microπορεί να συνίσταται στην

αφαίρεση της ιδιοκτησίας Όταν όmicroως λήξουν οι laquoιδιαίτερες

περιστάσειςraquo η άρση του microέτρου δεν είναι αυτόmicroατη Το Σύνταγmicroα

ορίζει ότι επί αδικαιολόγητης παράτασης των microέτρων αποφασίζει για

την άρση τους το Στε κατά κατηγορίες περιπτώσεων microετά από αίτηση

οποιουδήποτε έχει έννοmicroο συmicroφέρον Περίπτωση laquoπροσωρινής

στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίαςraquo θεωρείται πχ η

αναγκαστική microίσθωση γαιών εφrsquo όσον ανήκουν σε ιδιώτη

Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων (18παρ6)

Η Σ18παρ6 ορίζει laquoΜε νόmicroο microπορεί να ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την αξιοποίησή τους

υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και αποκατάσταση ακτηmicroόνων Με τον ίδιο

νόmicroο ορίζονται και τα σχετικά microε την microερική ή ολική αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών σε περίπτωση επανεmicroφάνισής τους microέσα σε εύλογη

προθεσmicroίαraquo

Παρέχει λοιπόν εξουσιοδότηση στον κοινό νοmicroοθέτη να ρυθmicroίσει

τα σχετικά microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την

αξιοποίησή τους υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και την αποκατάσταση

ακτηmicroόνων Η laquoεγκατάλειψηraquo αναφέρεται στο πραγmicroατικό γεγονός της

διακοπής άσκησης των δικαιωmicroάτων του κυρίου και microετάβασης σε

άγνωστη διεύθυνση Στην περίπτωση της παραίτησης το ακίνητο γίνεται

αδέσποτο και περιέρχεται στη κυριότητα του ∆ηmicroοσίου (972ΑΚ) που

microπορεί να το διαθέσει χωρίς ανάγκη ειδικής συνταγmicroατικής

εξουσιοδότησης

Το Σύνταγmicroα αποδεσmicroεύει τη διάθεση των εγκαταλελειmicromicroένων

εκτάσεων από τις διατάξεις του Σ17 και microε σχετική ρύθmicroιση ορίζονται

και τα σχετικά microε τη microερική ή ολική αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών σε

περίπτωση που επανεmicroφανιστεί ο ιδιοκτήτης microέσα σε εύλογη προθεσmicroία

Έχει υποστηριχθεί20 ότι η διάταξη αυτή microπορεί να αποτελέσει κύρωση

σε βάρος αυτών που έχουν εγκαταλείψει τις εκτάσεις τους εφrsquo όσον η

αποζηmicroίωσή τους microπορεί να είναι microερική Ο ν10211980 προβλέπει ότι

οι παραπάνω εκτάσεις περιέρχονται στο ∆ηmicroόσιο στον δε ιδιοκτήτη

καταβάλλεται ως αποζηmicroίωση το ήmicroισυ της αξίας των εκτάσεων

Συmicroπέρασmicroα

Συmicroπερασmicroατικά οι δυο πρώτες παράγραφοι του Σ18

αναφέρονται σε κάποια είδη ιδιοκτησίας microε ιδιαιτερότητα και αυξηmicroένη

σπουδαιότητα Προβλέπουν γιrsquo αυτό δυνατότητες δέσmicroευσης της

ιδιοκτησίας για τους συγκεκριmicroένους σκοπούς και για την προστασία

των συγκεκριmicroένων κοινωνικών αγαθών που αναφέρουν οι εν λόγω

20 Τάχος Ελληνικό διοικητικό δίκαιο 2000 σελ793

διατάξεις (αρχαιολογικούς χώρους microεταλλεία λατοmicroεία σπήλαια λίmicroνες

ύδατα κλπ) Ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν δεσmicroεύει όmicroως τον

κοινό νοmicroοθέτη ως προς τον τρόπο microε τον οποίο θα

laquoυλοποιήσειraquo τις διατάξεις αυτές Αυτό σηmicroαίνει ότι ο

τελευταίος νοmicroιmicroοποιείται να προχωρήσει όχι microόνο σε απλό

περιορισmicroό αλλά και σε στέρηση της ιδιοκτησίας προκειmicroένου

να ανταποκριθεί στις επιταγές του Σ18παρ1 και2 microπορεί

δηλαδή να εισάγει ειδικές περιπτώσεις αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης δυνάmicroει των Σ18παρ1 και2

Η νοmicroοθετική επιλογή αν καταλήξει όχι απλά σε περιορισmicroό

αλλά σε microόνιmicroη αφαίρεση θα πρέπει πέρα από τα γενικά όρια των

περιορισmicroών(πχ αρχή αναλογικότητας κλπ) να τηρεί και τις

ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις των Σ17παρ2επ

για την αναγκαστική απαλλοτρίωση Θα πρόκειται για ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι ο

νοmicroοθέτης σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν κάνει ρητά το σχετικό

χαρακτηρισmicroό εφrsquo όσον πρόκειται όντως για τέτοια περίπτωση (κάτι

που κρίνεται από το τι ακριβώς προβλέπει ο νόmicroος) θα πρέπει να

τηρούνται απαρέγκλιτα οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ

Η περίπτωση της επίταξης είναι διαφορετική από τις

προηγούmicroενες δυο παραγράφους υπό την έννοια ότι η επίταξη εξ

ορισmicroού αποτελεί προσωρινή αφαίρεση της ιδιοκτησίας ∆εν

τίθεται θέmicroα διακριτικής ευχέρειας του νοmicroοθέτη ως προς το αν

θα εισάγει απλά έναν περιορισmicroό της ιδιοκτησίας ή θα

προχωρήσει σε στέρηση Κατrsquo αντίθεση προς την αναγκαστική

απαλλοτρίωση η αφαίρεση είναι προσωρινή και οι λόγοι δηmicroόσιας

ωφέλειας που δικαιολογούν την επίταξη είναι περιοριστικά

απαριθmicroηmicroένοι από το συντακτικό νοmicroοθέτη στην Σ18παρ3 Μια

ιδιάζουσα microορφή επέmicroβασης στην ιδιοκτησία αποτελεί ο αναδασmicroός που

δεν είναι ακριβώς αφαίρεση microε την έννοια της απαλλοτρίωσης ή της

επίταξης αλλά αντικατάσταση ενός ιδιοκτησιακού αντικειmicroένου microε άλλο

ίσης αξίας ∆εν τίθεται συνεπώς θέmicroα αποζηmicroίωσης του ιδιοκτήτη και ο

αναδασmicroός γίνεται αποκλειστικά για το σκοπό που ορίζει η Σ18παρ4

Και η διάταξη η σχετική microε την προσωρινή στέρηση της χρήσης

και κάρπωσης της ιδιοκτησίας λόγω εξαιρετικών περιστάσεων δυνάmicroει

του Σ18παρ5 δίνει microια ευρεία διακριτική εξουσία στο νοmicroοθέτη

για την αντιmicroετώπιση κρίσεων τηρουmicroένων των συνταγmicroατικών

εγγυήσεων και γενικών και αυτών του σ18παρ5 Το ίδιο

συmicroβαίνει και microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων στην

Σ18παρ Στην περίπτωση αυτή τηρουmicroένης της υποχρέωσης

ολικής ή microερικής ικανοποίησης του τυχόν επανεmicroφανισθέντος

ιδιοκτήτη η διάθεση πρέπει δεσmicroευτικά να αποσκοπεί στην

προώθηση της εθνικής οικονοmicroίας και στην αποκατάσταση

ακτηmicroόνων

Περιεχόmicroενα

1) Εισαγωγή σελ1

2) Ιστορική αναδροmicroή σχετικά microε την αναγνώριση της ιδιοκτησίας σελ1-4

3) Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

στην Ελλάδα σελ5-12

4) Περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18

Το αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις

εξαρτάται από το νοmicroοθέτη σελ12-15

Α) Σ18παρ1 και 2 περιορισmicroοί που θέτουν σελ15-20

Β) Επίταξη σελ20-24

Γ) Αναδασmicroός σελ24-28

∆) Προσωρινή στέρηση της χρήσης και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας

18παρ5 σελ29-30

Ε) Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων σελ30-31

5) Συmicroπέρασmicroα σελ31-32

Βιβλιογραφία

1) Π ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991

2) Α ∆ηmicroητρόπουλος Παραδόσεις Συνταγmicroατικού δικαίου ΙΙΙ

2001

3) Α Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και

αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003

4) Γ Χοροmicroίδης Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις 2000

5) Φ ∆ωρής Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ

442επ

6) Κ Γεωργόπουλος Επίτοmicroο Συνταγmicroατικό δίκαιο 2001

7) Κ Μαυριάς Α Παντελής Συνταγmicroατικά κείmicroενα ελληνικά και

ξένα 1996

8) Κ Χρυσόγονος Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 2002

9) Πλάτωνας Πολιτεία

Συντοmicroογραφίες

1) ∆ΚΚ ∆ηmicroοτικός και Κοινοτικός κώδικας

2) Ε∆∆ Επιθεώρηση δηmicroοσίου και διοικητικού δικαίου

3) ΝοΒ Νοmicroικό βήmicroα

4) ΑΠ Άρειος Πάγος

5) ΣΤΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας

Summary

Τhe first two paragraphs of the art18C refer to some special

forms of property of utmost importance They in fact

envisage the possibility to disseise property for certain

purposes and for the protection of certain public benefits as

well (archaeological sites mines quarries caves lakes

etc)Nevertheless the constitutional legislator does

not bind the common legislator in regard to the way

these provisions will be effectuated This means that

the last one is entitled to proceed not only into a

simple limitation but also to a deprivation of onersquos

property in order to serve the mandates of art18C

paragraphs12 Hence the legislator can introduce

new cases of compulsory expropriation based on

art18C paragraphs12

If this legislative choice results in providing not just a

limitation but a permanent deprivation of onersquos property

then it should abide by both substantive and procedural

conditions of compulsory expropriation at the same

time following the general ldquolimits of limitationsrdquo such as the

principle of proportionality This would be a particular form of

compulsory expropriation The fact that the legislator himself

may not characterize a case of this kind as such is of no

significance if it really goes about this kind of case (a thing

we will judge only by what exactly the certain law provides)

then the constitutional guarantees of art17C paragraph2-7

should be met in full

The case of a requisition is different than the ones of

paragraphs 12 of art 18 as a requisition is by definition

a temporary deprivation of onersquos property Thus there

is no point in discussing whether the legislator has or

does not have the discretionary power to simply

provide a limitation of property or proceed into a

complete deprivation of onersquos property In contrast with

compulsory expropriation deprivation is here temporary and

the causes of public benefit that would justify requisition are

strictly enumerated by the constitutional legislator in

art18Cparagraph 3 Agrarianism consists a particular form of

intervention in property as it is not exactly a deprivation in

the sense of expropriation or requisition but in fact a

substitution of an equivalent property for the property one is

deprived of Therefore there is no issue of the proprietorrsquos

compensation in this last case And agrarianism is of course

only conducted for the purpose defined in art18C paragraph

4

The disposition concerning temporary deprivation of use and

ownership of a property due to special circumstances (based

on art18 paragraph 5) assigns the common legislator a

vast discretionary power to deal with crises always

abiding by the general or articlersquos 18par5

constitutional guarantees This is also the case in

distribution of land abandonned by its proprietor(art18) In

this last situation the distribution has to aim at the progress

of national economy or financial support of the peasants at

the same time respecting the obligation to fully or

partly compensate the proprietor in case of his

reappearance

Ταυτόχρονα όmicroως microε τη microείωση της έντασης του δικαιώmicroατος

ιδιοκτησίας παρατηρήθηκε επέκταση του περιεχοmicroένου της Ενώ στην

προβιοmicroηχανική εποχή η ιδιοκτησία ταυτιζόταν microε την ακίνητη περιουσία

αργότερα microε την εκβιοmicroηχάνιση και την οικονοmicroική ανάπτυξη

δηmicroιουργήθηκαν νέα ιδιοκτησιακά στοιχεία (όπως η συmicromicroετοχή σε

επιχειρήσεις) που σε διάφορες χώρες αποτελούν συστατικά microέρη της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας

Στον 20ο αιώνα λοιπόν τα Συντάγmicroατα των Ευρωπαϊκών κρατών

κατοχυρώνουν την ιδιοκτησία όπως αυτή πλέον γίνεται αντιληπτή υπό

το πρίσmicroα των αντιλήψεων που θέλουν κράτος και κοινωνία να

επικοινωνούν και να microην είναι ανεξάρτητες microονάδες Πρότυπο είναι το

Γερmicroανικό Σύνταγmicroα της Βαϊmicroάρης το οποίο στο άρθρο 153παρ1 ορίζει

ότι laquoη ιδιοκτησία τελεί υπό την εγγύηση του Συντάγmicroατοςraquo και στην

παρ3 ότι laquoη ιδιοκτησία δηmicroιουργεί υποχρεώσεις η δε χρήση αυτής δέον

να εξυπηρετεί ταυτοχρόνως το δηmicroόσιο συmicroφέρονraquo Από την άλλη

πλευρά η Μαρξιστική κοσmicroοθεωρία αρνείται εντελώς την ατοmicroική

ιδιοκτησία και σύmicroφωνα microε τους θεmicroελιωτές της (Μαρξ Ένγκελς) αυτή

θα καταργηθεί από την εξέλιξη που θα οδηγήσει στην κατάργηση της

κεφαλαιοκρατικής οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας επειδή η

ατοmicroική ιδιοκτησία και η κοινωνική ανισότητα είναι προϊόντα

συγκέντρωσης του πλούτου σε λίγους και οδήγησε στη διάλυση της

laquoκοινότηταςraquo των πρωτόγονων ανθρώπων Οι απόψεις αυτές

υιοθετήθηκαν από τα κράτη του πρώην laquoυπαρκτού σοσιαλισmicroούraquo τα

οποία αναγνώριζαν την κρατική σοσιαλιστική ιδιοκτησία και αντέτασσαν

στην ατοmicroικά ιδιοκτησία και ιδίως στα microέσα παραγωγής διάφορες

microορφές κοινωνικοποίησης όπως κολλεκτιβισmicroός αυτοδιαχείριση οι

οποίες τονίζουν την κοινωνική φύση της ιδιοκτησίας2

Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ιδιοκτησίας στην Ελλάδα

2 Το Σύνταγmicroα πχ της πρώην Σοβιετικής Ένωσης διακήρυσσε ρητά την κατάργηση της ιδιοκτησίας και αναγνώριζε την σοσιαλιστική ιδιοκτησία που ανήκει είτε στο κράτος είτε στις συνεταιριστικές οργανώσεις Η ιδιοκτησία στα microέσα παραγωγής συνιστά παλλαϊκή ιδιοκτησία της ΕΣΣ∆

Το πρώτο Ελληνικό νοmicroικό κείmicroενο που κατοχύρωσε το δικαίωmicroα

της ιδιοκτησίας ήταν laquoΠροσωρινό πολίτευmicroα της Ελλάδαςraquo του 1822

το Σύνταγmicroα δηλαδή της Επιδαύρου Κατά τρόπο ατελή διασφάλιζε την

ιδιοκτησία Συγκεκριmicroένα στο Τmicroήmicroα Β παρζ ανέφερεlaquoη

ιδιοκτησίαhellipεκάστου των Ελλήνων είναι υπό την προστασία των

νόmicroωνraquo Στη συνέχεια και το δεύτερο επαναστατικό Σύνταγmicroα του

Άστρους το 1823 laquoο Νόmicroος της Επιδαύρουraquo όπως ονοmicroάστηκε

βελτίωνε την προστασία της ιδιοκτησίας καθώς την επεξέτεινε και στους

αλλοδαπούς που βρίσκονταν στην Ελλάδα Το Β τmicroήmicroα κεφάλαιο Β

παρστ ανέφερε laquoΗ ιδιοκτησίαhellipεκάστου Έλληνος και παντός

ανθρώπου εντός της επικρατείας ευρισκοmicroένου είναι υπό την

προστασίαν των Νόmicroωνraquo Το Σύνταγmicroα της Επιδαύρου περιόριζε την

προστασία αυτή στους Έλληνες

Στη συνέχεια το Σύνταγmicroα της Τροιζήνας του 1827 κατοχύρωνε

το απαραβίαστο της ιδιοκτησίας microε δυνατότητα απαλλοτριώσεων laquoδιά

δηmicroόσιον όφελοςraquo microετά από προηγούmicroενη αποζηmicroίωση Στο κεφάλαιο Γ

άρθρο 12 οριζόταν laquohellipτα κτήmicroατα εκάστου εντός της Επικρατείας

ευρισκόmicroενου είναι υπό την προστασίαν των Νόmicroωνraquo και στο άρθρο

17 laquoη κυβέρνηση ηmicroπορεί να απαιτήσει την θυσίαν των κτηmicroάτων τινός

δια δηmicroόσιον όφελος αποχρώντως αποδεδειγmicroένον αλλά δια

προηγουmicroένης αποζηmicroιώσεωςraquo Ήδη λοιπόν τα Επαναστατικά

Συντάγmicroατα υπό την επιρροή αναmicroφίβολα των ιδεών της Γαλλικής

επανάστασης και του ∆ιαφωτισmicroού κατοχύρωναν νοmicroικά το δικαίωmicroα

της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Το ηγεmicroονικό Σύνταγmicroα του 1832 που όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε

στο άρθρο 32 όριζε laquoΟ νόmicroος ασφαλίζει και υπερασπίζει

τηνhellipιδιοκτησίαν εκάστου ευρισκοmicroένου εντός της Επικρατείαςraquo στο

άρθρο 33 laquoκανενός η ιδιοκτησία δεν δηmicroεύεταιraquo ενώ στο άρθρο 35

ανέφερε laquoΠρος δηmicroόσιον χρήση αφού αποχρώντως αποδειχθεί

αναγκαίον και αναπόφευκτον το εξ αυτών όφελος εις το κοινόν η

Κυβέρνησις δύναται να απαιτήσει την παραχώρησιν των κτηmicroάτων

τινός αλλrsquo έχει χρέος να αποζηmicroιώσει πρότερον τον κτήτοραraquo Το

Σύνταγmicroα που παραχώρησε ο Όθωνας το 1844 στο άρθρο 12 όριζε

laquoΟυδείς στερείται της ιδιοκτησίας του ειmicroή δια δηmicroόσιον ανάγκη

προσηκόντως αποδεδειγmicroένη όταν και όπως ο Νόmicroος διατάσσει

πάντοτε δε προηγουmicroένης αποζηmicroιώσεωςraquo

Το Σύνταγmicroα της πρώτης Βασιλευόmicroενης δηmicroοκρατίας του 1864

επαναλαmicroβάνει την ίδια ακριβώς διάταξη για την προστασία της

ιδιοκτησίας microε το Σύνταγmicroα του 1844 Με την αναθεώρηση του 1911 η

διάταξη του άρθρου 17 διατηρήθηκε αλλά τροποποιήθηκε για τη

microεγαλύτερη προστασία του ιδιοκτήτη Έτσι επιπλέον καθορίζει τη

διαδικασία ορισmicroού και καταβολής της αποζηmicroίωσης αλλά και πιθανή

παροχή εγγύησης προς τον ιδιοκτήτη Ή ίδια προστασία διασφαλίζεται

και microε το άρθρο 19 του Συντάγmicroατος του 1927 αλλά και microε το άρθρο

17 του Συντάγmicroατος του 1952 Το σηmicroαντικό microε το σύνταγmicroα του 1952

είναι ότι περιείχε ερmicroηνευτική δήλωση που έλεγε laquoεν τω όρω

ιδιοκτησία νοείται και η κινητήraquo Όλα τα προηγούmicroενα Συντάγmicroατα

προστάτευαν microόνο την ακίνητη (εmicroπράγmicroατη εννοείται) ιδιοκτησία

Η κατοχύρωση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας microε το

Σύνταγmicroα του 197519862001 γίνεται microε το Σ17παρ1 laquoη ιδιοκτησία

τελεί υπό την προστασία του κράτους τα δικαιώmicroατα όmicroως που

απορρέουν απrsquo αυτήν δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντοςraquo Ο συντακτικός νοmicroοθέτης χρησιmicroοποιεί εδώ microια

διατύπωση (τελεί υπό την προστασία του κράτους) που είναι

συνηθέστερη για τα κοινωνικά δικαιώmicroατα τα οποία έχουν θετική

διάσταση και καλούν το κράτος να παρεmicroβαίνει και να παρέχει

προστασία παρά για τα παραδοσιακά ατοmicroικά δικαιώmicroατα Πέρα λοιπόν

από την αmicroυντική διάσταση που έχει η ιδιοκτησία (όπως όλα τα ατοmicroικά

δικαιώmicroατα του κλασσικού καταλόγου) δηλαδή την αξίωση αποχής

έναντι του κράτους η προστασία της αποκτά και microια θεσmicroική διάσταση

Στη διάταξη αυτήν του Σ17παρ1εδα συνυπάρχουν ένα αmicroυντικό

δικαίωmicroα (αρνητικά οριοθετηmicroένο) και microια θεσmicroική εγγύηση

Η θεσmicroική εγγύηση της ιδιοκτησίας έχει βέβαια αντικειmicroενική

ενέργεια σηmicroαίνει ότι η ιδιωτική ιδιοκτησία ως θεσmicroός είναι

(ανεξάρτητα από πρόσωπα ή πράγmicroατα) συνταγmicroατικά διασφαλισmicroένη

Αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της έννοmicroης τάξης αλλά η ακριβής

διαmicroόρφωση του περιεχοmicroένου της microε την επιβολή εφrsquo όσον είναι

αναγκαίο των ανάλογων περιορισmicroών ανατίθεται στον κοινό νοmicroοθέτη

Αυτός laquoυποχρεούται να θεσπίζει έναν πυρήνα κανόνων που καθιστούν

δυνατή την ύπαρξη τη λειτουργικότητα και την ιδιωτική ωφελιmicroότητα

της ιδιοκτησίας καθrsquoεαυτήν και σε σχέση microε άλλες συνταγmicroατικές

διατάξειςraquo3 Το κράτος οφείλει λοιπόν να απέχει από ενέργειες που

microπορούν να θίξουν το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας του ατόmicroου και να του

αφήνει ένα χώρο ελεύθερης δράσης και πρωτοβουλίας ως προς τη

διαχείριση τη χρήση και τη διάθεση της ιδιοκτησίας του Το αmicroυντικό

αυτό δικαίωmicroα είναι microια microείζων πτυχή της οικονοmicroικής ελευθερίας Από

την άλλη πλευρά όmicroως αφού το Σύνταγmicroα εγγυάται την ιδιοκτησία και

ως θεσmicroό καθίσταται επιτακτική η περιφρούρησή της και microέσω θετικών

ενεργειών της κρατικής εξουσίας Η λήψη για παράδειγmicroα αστυνοmicroικών

microέτρων που επιβάλλονται από τις περιστάσεις για την προστασία του

απειλούmicroενου συνταγmicroατικού δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας δεν

εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης αλλά αποτελεί

υποχρέωση των αρχών της ∆ηmicroόσιας εξουσίας

Η έννοια του θεσmicroού της θεσmicroικής εγγύησης είναι πάντα

συναρτηmicroένη microε ορισmicroένο σκοπό microε ορισmicroένη αποστολή Εάν αυτά δεν

εκπληρούνται η εγγύηση εκπίπτει Εν προκειmicroένω η θεσmicroική εγγύηση

της ιδιοκτησίας συναρτάται microε συγκεκριmicroένο αρνητικά καθορισmicroένο

σκοπό είναι η microη βλάβη του γενικού συmicroφέροντος όπως αυτό

προσδιορίζεται από το ίδιο το Σύνταγmicroα Τα δικαιώmicroατα που απορρέουν

από την ιδιοκτησία δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντος Περνάmicroε έτσι στο β εδάφιο του Σ17παρ1 που συνιστά

κοινωνική δέσmicroευση της ιδιοκτησίας Η διάταξη είναι σύmicroφωνη microε την

τάση του Συντάγmicroατος που αναγνωρίζει το κοινωνικό στοιχείο των 3 Π ∆αγτόγλου ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 898

ανθρώπινων γενικά δικαιωmicroάτων εννοώντας τα ως δικαιώmicroατα του

ανθρώπου όχι microόνο ως ατόmicroου αλλά και ως microέλους του κοινωνικού

συνόλου Στο άρθρο 25παρ1 ρητά αναφέρεται ότι laquoτα δικαιώmicroατα του

ανθρώπου ως ατόmicroου και ως microέλους του κοινωνικού συνόλου τελούν

υπό την εγγύηση του κράτουςraquo ενώ το Σ25παρ2 ορίζει ότι laquoη

αναγνώριση και η προστασία των θεmicroελιωδών και απαράγραπτων

δικαιωmicroάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην

πραγmicroάτωση της κοινωνικής προόδου microέσα σε ελευθερία και

δικαιοσύνηraquo

Συνεπώς δυνάmicroει του συνταγmicroατικά προβλεπόmicroενου κοινωνικού

περιεχοmicroένου της ιδιοκτησίας περιορίζονται οι εξουσίες του ιδιοκτήτη και

καθιερώνονται υποχρεώσεις ανοχής κοινωνικά αναγκαίων αλλά

επιβαρυντικών ή ζηmicroιογόνων ενεργειών επί της ιδιοκτησίας Ο

προσδιορισmicroός της έννοιας του γενικού συmicroφέροντος γίνεται microε βάσει

το ίδιο το Σύνταγmicroα δεν αφήνεται στην απόλυτη laquoδιακριτική ευχέρειαraquo

του κοινού νοmicroοθέτη Γενικό συmicroφέρον είναι αυτό που αναγνωρίζουν

και κρίνουν προστατευτέο οι διάφορες συνταγmicroατικές διατάξεις ιδίως

αυτές που προστατεύουν κοινωνικά δικαιώmicroατα (πχ Σ2122κλπ) Ο

κοινός νοmicroοθέτης είναι βέβαια ο καθrsquo ύλην αρmicroόδιος να καθορίζει το

γενικό συmicroφέρον και να επιβάλει (όταν υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού)

περιορισmicroούς σε ατοmicroικά δικαιώmicroατα προκειmicroένου να το προστατεύσει

αλλά πάντα το γενικό συmicroφέρον το προσδιορίζει microε σηmicroείο αναφοράς τις

συνταγmicroατικές διατάξεις που κατοχυρώνουν κοινωνικά δικαιώmicroατα και

κοινωνικές ελευθερίες

Έχει υποστηριχθεί ότι το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί που

αυτό δικαιολογεί στο δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας αφορά κατά πρώτο λόγο

την προστασία του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος4 Έτσι

κρίθηκε ότι όροι και περιορισmicroοί δόmicroησης σε εκτός σχεδίου πόλης

περιοχές για την προστασία παρακείmicroενων ιαmicroατικών πηγών δεν

4 Χρυσόγονος ατοmicroικά δικαιώmicroατασελ339 Βενιζέλος το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί των συνταγmicroατικών δικαιωmicroάτων

συνιστούν υπέρmicroετρο βάρος της ιδιοκτησίας5 Βέβαια οι ίδιοι συγγραφείς

δέχονται ότι το γενικό συmicroφέρον του Σ17παρ1 δεν είναι κατrsquo ανάγκη

περιβαλλοντικό αλλά microπορεί να ανάγεται στην προστασία άλλων

έννοmicroων αγαθών που όmicroως βρίσκουν και αυτά άmicroεση ή έmicromicroεση

συνταγmicroατική αναγνώριση (δηmicroόσια υγεία εθνικά οικονοmicroία άσκηση

κοινωνικής πολιτικής κλπ)

Ενώ λοιπόν τονίζεται το κοινωνικό περιεχόmicroενο της ιδιοκτησίας

δεν microετατρέπεται όmicroως σε καmicroία περίπτωση το ατοmicroικό δικαίωmicroα σε

κοινωνικό λειτούργηmicroα Αν και το Σύνταγmicroα απαγορεύει την άσκηση της

ιδιοκτησίας σε βάρος των στερούmicroενων πχ δικής τους κατοικίας

εξακολουθεί microέσα στα κοινωνικό αυτό πλαίσιο να συνδέει την ιδιοκτησία

microε την ελευθερία την οικονοmicroική και κατrsquo επέκταση την προσωπική Το

Γερmicroανικό Οmicroοσπονδιακό Συνταγmicroατικό δικαστήριο έχει νοmicroολογήσει

ότι laquoαποστολή της ιδιοκτησίας στο σύστηmicroα των ατοmicroικών

δικαιωmicroάτων είναι να διασφαλίζει στο φορέα του ατοmicroικού δικαιώmicroατος

microια περιοχή ελευθερίας στο χώρο των περιουσιακών δικαιωmicroάτων και να

καταστήσει microε αυτόν τον τρόπο δυνατή τη διαmicroόρφωση της ζωής του

microε δική του ευθύνη Η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας συmicroπληρώνει κατά

τούτο την ελευθερία δράσης και διαmicroόρφωσης γιατί αναγνωρίζει στον

ιδιώτη την υπόσταση περιουσιακών αγαθών προπάντων εκείνων που

απέκτησε microε δική του εργασία και προσπάθειαraquo

Θα πρέπει όmicroως να προσδιορίσουmicroε εννοιολογικά το περιεχόmicroενο

της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας να δούmicroε δηλαδή τι

εννοεί ως ιδιοκτησία ο συντακτικός νοmicroοθέτης Σύmicroφωνα microε την

κρατούσα ως τώρα άποψη στη νοmicroολογία στη συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη προστασία της ατοmicroικής ιδιοκτησίας εmicroπίπτουν microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα επί κινητών και ακινήτων (κυριότητα δουλείες

ενέχυρο υποθήκη) και αποκλείονται ενοχικά δικαιώmicroατα κινητές αξίες

δηmicroοσίου δικαίου δικαιώmicroατα κλπ Την άποψη αυτή ακολουθεί και microέρος

της θεωρίας6 που επικαλείται τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη ο

5 Στε 14241990 ΝοΒ 1991 144 6 Μάνεσης Μανιτάκης

οποίος περιόρισε την συνταγmicroατική προστασία microόνο στα εmicroπράγmicroατα

δικαιώmicroατα Η πρόταση εξάλλου για την αντικατάσταση του όρου

laquoιδιοκτησίαraquo από τον όρο laquoπεριουσίαraquo που είναι ευρύτερος και

καταλαmicroβάνει κάθε microορφής περιουσιακό δικαίωmicroα και όχι microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δεν έγινε δεκτή κατά τη θέσπιση του Συντάγmicroατος του

19757

Υποστηρίζεται λοιπόν ότι η διασταλτική ερmicroηνεία της έννοιας της

ιδιοκτησίας όχι microόνο είναι αντίθετη microε το γράmicromicroα το πνεύmicroα του

Συντάγmicroατος και τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη αλλά το

κυριότερο θα επέφερε αναστάτωση στο θεσmicroό της απαλλοτρίωσης

εξαιτίας της πρόσθετης ταmicroειακής επιβάρυνσης του ∆ηmicroοσίου Λόγοι

δηλαδή δηmicroοσιονοmicroικοί δικαιολογούν τον συνταγmicroατικό αποκλεισmicroό

ενοχικών περιουσιακών δικαιωmicroάτων Υπάρχει όmicroως και microια

κοινωνικοκρατική αντίληψη που αντιmicroετωπίζει microε εγγενή καχυποψία

κάθε επέκταση της συνταγmicroατικής προστασίας της καπιταλιστικής

περιουσίας και microάλιστα όταν αυτά αποβαίνει σε βάρος του κοινωνικού

συmicroφέροντος8

Το microεγαλύτερο microέρος της θεωρίας επικρίνει τη στενή αυτή

ερmicroηνεία της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας9 Ο

περιορισmicroός της συνταγmicroατικής προστασίας της ιδιοκτησίας στην

κυριότητα και στα περιορισmicroένα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα

προσανατολίζεται στη δοmicroή και στις οικονοmicroικές αξίες της

προβιοmicroηχανικής κοινωνίας ενώ στη σύγχρονη εποχή οικονοmicroικά πολύ

σηmicroαντικότερα είναι τα ενοχικά δικαιώmicroατα όπως η πνευmicroατική

βιοmicroηχανικά microετοχική ιδιοκτησία και γενικά δικαιώmicroατα στα άϋλα

αγαθά όπως δικαιώmicroατα πελατείας επωνυmicroίας σήmicroατος εφευρέσεων10

7 δεν είχε γίνει δεκτή ασφαλώς ούτε κατά τη συνταγmicroατική αναθεώρηση του 1911 8 ΑΠαπακωνσταντίνου Το Σ 2002 σελ 411επ 9 ∆αγτόγλουΑτοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 901 Κασιmicroάτης Η συνταγmicroατική έννοια της ιδιοκτησίας και η διεύρυνση αυτής Ε∆∆ 1975 σελ 205επ Τάχος Ελληνικό ∆ιοικητικό δίκαιο 1992 σελ251επ ∆ρόσος Συνταγmicroατικοί περιορισmicroοί της ιδιοκτησίας και αποζηmicroίωση 1997 σελ105επ 10 Απ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003 σελ 14

Έτσι το δικαίωmicroα επί της microετοχής είναι σαφώς πολύ χαmicroηλότερης αξίας

από το ενοχικό δικαίωmicroα εκ της microετοχής

Η συσταλτική ερmicroηνεία στην οποία παραδοσιακά ενέmicroενε η

νοmicroολογία11 και microικρό microέρος της θεωρίας ανταποκρινόταν στην

πραγmicroατικότητα microέχρι και τα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια Τότε το

microεγαλύτερο microέρος του ενεργού πληθυσmicroού της οικονοmicroίας

απασχολούνταν στον πρωτογενή τοmicroέα και σε microικρές βιοτεχνικές

microονάδες βιοτεχνικού χαρακτήρα Σήmicroερα τα δεδοmicroένα είναι διαφορετικά

(διόγκωση του τριτογενούς τοmicroέα της παροχής δηλαδή υπηρεσιών

εmicroφάνιση microεγάλων βιοmicroηχανικών microονάδων τραπεζικές καταθέσεις

πνευmicroατική ιδιοκτησία συmicromicroετοχή του ατόmicroου λόγω της προσωπικής

του εργασίας στις κοινωνικές και συνταξιοδοτικές παροχές κλπ)

Ένα ακόmicroα επιχείρηmicroα υπέρ της ανάγκης διεύρυνσης του

εννοιολογικού πεδίου της ιδιοκτησίας θεωρείται το γεγονός ότι σε

διεθνές επίπεδο όλα τα νοmicroικά κείmicroενα προστατεύουν όχι microόνο την εν

στενή εννοία ιδιοκτησία (τα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα) αλλά την

περιουσία ως σύνολο έννοmicroων σχέσεων χρηmicroατικής

αποτίmicroησης Για παράδειγmicroα το Πρώτο πρόσθετο Πρωτόκολλο της

ΕΣ∆Α που κυρώθηκε microε το νδ 531974 ορίζει ότι laquoπαν φυσικό ή νοmicroικό

πρόσωπο δικαιούται σεβασmicroού της περιουσίας τουraquo Η έννοια της

περιουσίας σύmicroφωνα microε τη νοmicroολογία του Ε∆∆Α είναι ευρύτατη και

περιλαmicroβάνει κάθε ιδιωτικό δικαίωmicroα το οποίο αναλύεται σε microια

κληρονοmicroήσιmicroη αξία ή ακόmicroα και απλά οικονοmicroικά συmicroφέροντα όπως η

άδεια πώλησης ποτών σε εστιατόριο Στην έννοια της περιουσίας κατά

το Ε∆∆Α υπάγονται και τα απορρέοντα από τη microετοχή ΑΕ οικονοmicroικού

περιεχοmicroένου δικαιώmicroατα του microετόχου καθώς και τα συνταξιοδοτικά

δικαιώmicroατα εφ΄όσον πρόκειται όχι απλά για microεταβολή του ύψους αλλά

για πλήρη διακοπή καταβολής της σύνταξης Εκτός από την ΕΣ∆Α ο

Χάρτης θεmicroελιωδών δικαιωmicroάτων της ΕΈνωσης στο άρθρο ΙΙ-17 στην

11 ελάχιστες εξαιρέσεις υπάρχουν και microάλιστα από microειοψηφίες δικαστηρίων πχ η microειοψηφία στην Στε 109387 δέχεται ότι πρέπει να αναπροσαρmicroοστεί η ερmicroηνεία του Σ17παρ1 και να διευρυνθεί το πεδίο του λόγω των νέων οικονοmicroικών δεδοmicroένων

προστασία της ιδιοκτησίας ρητά περιλαmicroβάνει την προστασία της

πνευmicroατικής ιδιοκτησίας Βέβαια ο Χάρτης της Νίκαιας δεν έχει ακόmicroα

νοmicroικά δεσmicroευτική ισχύ

Η υπερνοmicroοθετική προστασία που παρέχεται στην περιουσία και

όχι απλά στην ιδιοκτησία καθώς η Ελλάδα έχει κυρώσει το πρώτο

πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α το οποίο βάσει του Σ28παρ1 έχει τυπική ισχύ

ανώτερη απrsquo αυτήν των κοινών νόmicroων καλύπτει το laquoκενόraquo προστασίας

που αφήνει η κρατούσα συσταλτική ερmicroηνεία του Σ17παρ1 Μια πολύ

σηmicroαντική απόφαση που αναγνωρίζει την ανάγκη υπερνοmicroοθετικής

προστασίας και των ενοχικών αξιώσεων είναι η ΑΠ 401998 To

δικαστήριο εκεί έκρινε ότι η microε νόmicroο απόσβεση συγκεκριmicroένων

γεννηmicroένων αξιώσεων προσώπων που έχουν προσβληθεί στην

ανθρώπινη αξία τους από τον τύπο και τα ΜΜΕ microέχρι τη δηmicroοσίευση

του νόmicroου αυτού αντίκειται στο άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου

πρωτοκόλλου της ΕΣ∆Α που έχει υπερνοmicroοθετική ισχύ

∆έχεται έτσι ότι στην έννοια της περιουσίας (όπως την

κατοχυρώνει η ΕΣ∆Α) περιλαmicroβάνονται και ενοχικά περιουσιακά

δικαιώmicroατα γενικά όλα τα δικαιώmicroατα laquoπεριουσιακής φύσηςraquo ακόmicroα και

τα κεκτηmicroένα οικονοmicroικά συmicroφέροντα Ουσιαστικά το δικαστήριο δεν

αλλάζει στάση ως προς την ερmicroηνεία του Σ17παρ1 για την έννοια της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας αφού η νοmicroική βάση στην

οποία στηρίζεται για να κρίνει ανίσχυρη τη διάταξη που αποσβήνει αυτές

τις αξιώσεις (ως προσβλητική της περιουσίας των ατόmicroων αυτών) δεν

είναι η Σ17παρ1 αλλά το πρώτο πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α

Ειδικοί περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18 Το

αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις εξαρτάται

από το νοmicroοθέτη

Η άσκηση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας οριοθετείται αρνητικά

από το γενικό συmicroφέρον Κατrsquo ανάγκη λοιπόν υποβάλλεται σε

νοmicroοθετικούς περιορισmicroούς απαραίτητους για την ικανοποίηση του

γενικού συmicroφέροντος έτσι όπως αυτό νοείται από το ίδιο το Σύνταγmicroα

Οι περιορισmicroοί αυτοί είναι κατrsquo αρχήν ανεκτοί χωρίς να απαιτείται

αποζηmicroίωση του ιδιοκτήτη για τη microείωση της αξίας της ιδιοκτησίας του

εφrsquo όσον προβλέπονται από νόmicroο (τυπικό ή ουσιαστικό βάσει

νοmicroοθετικής εξουσιοδότησης) είναι σύmicroφωνοι microε την αρχή της

αναλογικότητας την αρχή της ισότητας δεν προσβάλουν τον πυρήνα

του δικαιώmicroατος και συνιστούν ένα laquoλογικόraquo microέτρο για microια δηmicroοκρατική

κοινωνία Όταν αυτά τα όρια των περιορισmicroών δεν τηρούνται τότε οι

περιορισmicroοί δεν είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτοί Έτσι όταν θίγεται ο

πυρήνας του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας όταν αυτή

καθίσταται τελείως αδρανής σε σχέση microε τον προορισmicroό της

τότε δεν microιλάmicroε πλέον για απλό περιορισmicroό της αλλά για

κατάργηση του δικαιώmicroατος της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Η βασικότερη ίσως λοιπόν προϋπόθεση της νοmicroιmicroότητας των

περιορισmicroών είναι πέρα από την αυτονόητη εξυπηρέτηση του

σύmicroφωνα microε το Σύνταγmicroα νοούmicroενου γενικού συmicroφέροντος και την

ύπαρξη τυπικού νόmicroου ή κανονιστικής πράξης που τους προβλέπουν ότι

δεν αποδυναmicroώνεται σε τέτοιο βαθmicroό ώστε τελικά να εκmicroηδενίζεται το

δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας Η τελευταία αυτή περίπτωση που

εξοmicroοιώνεται microε ολοκληρωτική στέρηση του δικαιώmicroατος δεν

βρίσκει νοmicroικό έρεισmicroα στην Σ17παρ1εδβ αλλά στις

Σ17παρ2επ στις διατάξεις δηλαδή για την αναγκαστική

απαλλοτρίωση Θα πρέπει δηλαδή για να είναι θεmicroιτή συνταγmicroατικά

microια τέτοια στέρηση να πληρούνται οι προϋποθέσεις και να τηρούνται οι

εγγυήσεις που laquoεξαντλητικάraquo ορίζει ο συντακτικός νοmicroοθέτης στις

Σ17παρ2επ για την νόmicroιmicroη συντέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης

Στο Σ18 που microας ενδιαφέρει εν προκειmicroένω το Σύνταγmicroα

εξουσιοδοτεί τον κοινό νοmicroοθέτη να θεσπίσει νόmicroους που θα ρυθmicroίζουν

το ιδιοκτησιακό καθεστώς ορισmicroένων περιοχών ιδιαίτερης οικονοmicroικής

περιβαλλοντικής και ιστορικής σηmicroασίας (πχ microεταλλεία σπήλαια

αρχαιολογικοί χώροι λίmicroνες λιmicroνοθάλασσες ιαmicroατικές πηγές κλπ) να

ρυθmicroίσει την τύχη της ατοmicroικής ιδιοκτησίας σε περιπτώσεις άmicroεσης

ανάγκης να διασφαλίσει την επωφελή εκmicroετάλλευση του εδάφους να

φροντίσει για την αποκατάσταση ακτηmicroόνων και την προαγωγή της

εθνικής οικονοmicroίας microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων αλλά

και να διασφαλίσει την ενιαία εφαρmicroογή των όρων δόmicroησης σε microια

περιοχή Το πρώτο Ελληνικό Σύνταγmicroα που περιείχε διάταξη ανάλογη microrsquo

αυτήν του σηmicroερινού Σ18 (που εξουσιοδοτούσε δηλαδή το νοmicroοθέτη

να περιορίζει την ιδιοκτησία για τέτοιους ειδικούς λόγους) ήταν αυτό

του 195212

Εάν ο κοινός νοmicroοθέτης θεσπίζοντας τους εκτελεστικούς νόmicroους

του Σ18 απλά επιβάλλει συνταγmicroατικά ανεκτούς (βάσει του Σ17παρ1

όπως αναπτύχθηκε παραπάνω) περιορισmicroούς τότε δεν είναι αναγκαία η

αποζηmicroίωση του laquoθιγόmicroενουraquo ιδιοκτήτη παρά τη microείωση της αξίας της

ιδιοκτησίας του Εάν όmicroως ο νοmicroοθέτης προκειmicroένου να ανταποκριθεί

στις συνταγmicroατικές επιταγές του Σ18 microε τους εκτελεστικούς του

νόmicroους αδρανοποιεί ή στερεί το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας κάποιων

ανθρώπων τότε για να είναι ο νόmicroος του σύmicroφωνος microε το Σύνταγmicroα

πρέπει να πληροί όλες τις ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις

που θέτει το Σύνταγmicroα για την τέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Αυτό γιατί στην τελευταία περίπτωση πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ακόmicroα και αν ο νοmicroοθέτης στον

εκτελεστικό του νόmicroο δεν κατονοmicroάσει την στέρηση αυτήν της

ιδιοκτησίας αναγκαστική απαλλοτρίωση και δεν εκδοθεί η

απαραίτητη πράξη από τη διοίκηση εν τούτοις θα πρόκειται για

περίπτωση de facto απαλλοτρίωσης ο δε νόmicroος θα είναι σαφώς

αντισυνταγmicroατικός λόγω της αντίθεσής του microε το Σ17παρ2επ

Στο Σ18 ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν προσδιορίζει αν ο κοινός

νοmicroοθέτης για να επιτύχει τους σκοπούς που του θέτουν οι εκεί

12 Το άρθρο 17παρ2 του Συντ του 1952 ανέφερε laquoΕιδικοί νόmicroοι κανονίζουσι τα της ιδιοκτησίας και διαθέσεως των microεταλλείων ορυχείων αρχαιολογικών θησαυρών ιαmicroατικών ρεόντων και υπόγειων υδάτωνraquo Στην παρ3 laquoΕπίσης δια νόmicroου ρυθmicroίζονται τα της ιδιοκτησίας και ιχθυοτροφικής εκmicroεταλλέυσεως και διαχειρίσεως των λιmicroνοθαλασσών και microεγάλων λιmicroνώνraquo Στην παρ4 laquoΕιδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουσι τα των επιτάξεων δια τας ανάγκας των ενόπλων δυνάmicroεων εις περίπτωσιν πολέmicroου ή επιστράτευσεως ή προς θεραπείαν αmicroέσου κοινωνικής ανάγκης δυναmicroένης να θέσει εις κίνδυνον την δηmicroοσίαν τάξιν ή υγείανraquo

διατάξεις πρέπει να περιορίσει ή να καταργήσει την ιδιοκτησία Εξαίρεση

αποτελούν οι διατάξεις που αφορούν στην επίταξη περιουσίας και στον

αναδασmicroό13 αλλά και η Σ18παρ5 όπου αναφέρεται ξεκάθαρα η

δυνατότητα στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας Σε

όλες λοιπόν τις υπόλοιπες περιπτώσεις του Σ18 υπάρχει microια

laquoευρεία διακριτική ευχέρειαraquo του νοmicroοθέτη σχετικά microε τον

τρόπο που θα εκπληρώσει τους συνταγmicroατικούς σκοπούς

Αν προχωρήσει σε τέτοια αποδυνάmicroωση του δικαιώmicroατος της

ιδιοκτησίας ώστε να αναιρείται η ουσία του χωρίς όmicroως να τηρήσει τις

συνταγmicroατικές εγγυήσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης θεωρώντας

ότι πρόκειται για απλό περιορισmicroό της ιδιοκτησίας θα έχουmicroε ένα

σαφώς αντισυνταγmicroατικό νόmicroο Θα πρόκειται όπως προαναφέρθηκε για

de facto απαλλοτρίωση O ιδιοκτήτης σrsquoαυτήν την περίπτωση δικαιούται

να αξιώσει αποζηmicroίωση (που είναι η κύρια έννοmicroη συνέπεια της

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης) για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

έχει υποστεί από την πράξη του νοmicroοθέτη και ενδεχοmicroένως της

κανονιστικής διοίκησης microε την προσφυγή στη διάταξη του 105εισΝΑΚ

σε συνδυασmicroό προς τη συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας

(Σ17παρ12επ)14

Σ18παρ1 και2 περιορισmicroοί που θέτουν ενδεικτική παρουσίαση των

διατάξεων

Πρέπει να δούmicroε ενδεικτικά ορισmicroένους από τους εκτελεστικούς

νόmicroους του Σ18 και σχετικές δικαστικές αποφάσεις για να κρίνουmicroε αν

πρόκειται για περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας ή για αναγκαστικές

απαλλοτριώσεις Η πρώτη παράγραφος του Σ18 αναφέρει laquoΕιδικοί

νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε την ιδιοκτησία και τη διάθεση των

microεταλλείων ορυχείων σπηλαίων αρχαιολογικών χώρων και θησαυρών

ιαmicroατικών ρεόντων και υπογείων υδάτων και γενικά του υπόγειου

πλούτουraquo Το Σύνταγmicroα παραχωρεί πλήρη ελευθερία στον κοινό

13 Η ίδια η έννοια των microέτρων αυτών προϋποθέτει στέρηση της ιδιοκτησίας 14 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ 932επ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση σελ30

νοmicroοθέτη για να καθορίσει τις προϋποθέσεις microε τις οποίες αποκτούνται

διατηρούνται καταλύονται ή αφαιρούνται τα δικαιώmicroατα επί των

microεταλλείων

Σχετικό είναι το Ν∆210 της 35101973 στο άρθρο 38 το Ν∆

αναφέρει ότι laquoο κεκτηmicroένος άδεια microεταλλευτικών ερευνών ή ο

διάδοχος αυτού ή ο εξ αυτών έλκων δικαιώmicroατα δικαιούται να

καταλαmicroβάνει προσωρινώς εδάφη κείmicroενα εντός του χώρου της αδείας

microεταλλευτικών ερευνών προς ενέργεια των υπrsquo αυτού

εκτελεσθησοmicroένων ερευνών κλπraquo στη συνέχεια στο άρθρο 38παρ2

ορίζεται ότι laquoο microέλλων να καταλάβει προσωρινώς εδάφη περί ων η

προηγούmicroενη παράγραφος οφείλει να αποζηmicroιώσει προκαταβολικώς τον

ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή κάτοχον της επιφανείας του εδάφους δια

την προσωρινήν στέρησιν του εισοδήmicroατος ή της χρήσεως αυτούraquo Στο

άρθρο 39 καθορίζεται η διαδικασία καταβολής της αποζηmicroίωσης το

αρmicroόδιο για τον προσδιορισmicroό της δικαστήριο προβλέπεται microάλιστα και

δυνατότητα παροχής εγγύησης από τον υπέρ ου η προσωρινή

κατάληψη της ιδιοκτησίας microετά από αίτηmicroα του ιδιοκτήτη δια της

κατάθεσης εγγυητικής επιστολής Τράπεζας Στη συνέχεια στο άρθρο

40παρ1εδαφα αναφέρεται ότι laquo η κατάληψη του προς έρευνα χώρου

επιτρέπεται ευθύς ως καταβληθή εις τον ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή

κάτοχον της επιφανείας του εδάφους η κατά την διαδικασίαν του

προηγουmicroένου άρθρου καθορισθησοmicroένη αποζηmicroίωσιςraquo

Φαίνεται λοιπόν εδώ ξεκάθαρα ότι πρόκειται για microια ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση παρά το γεγονός ότι δεν χρησιmicroοποιείται ο

όρος προκειmicroένου να ικανοποιηθεί ο συνταγmicroατικά προστατευτέος

(βάσει του Σ18παρ1) σκοπός των microεταλλευτικών ερευνών και όχι για

περιορισmicroό απλά της ιδιοκτησίας των ατόmicroων που έχουν εδάφη εντός

του χώρου της αδείας των ερευνών Πληρούνται και οι ουσιαστικές και

οι διαδικαστικές προϋποθέσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η

διαφορά είναι ότι εν προκειmicroένω η στέρηση της ιδιοκτησίας έχει

προσωρινό χαρακτήρα και δεν είναι microόνιmicroη η προσωρινότητα δεν

σηmicroαίνει ότι υπάρχει επίταξη που εννοιολογικά είναι κάτι το

διαφορετικό

Στο άρθρο 128 του ίδιου διατάγmicroατος ρητά ο νοmicroοθέτης εισάγει

περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ορίζοντας ότι laquoεπιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωσις αστικών ή αγροτικών ακινήτων κείmicroενων

εντός ή εκτός του χώρου του microεταλλείουhellipraquo Άρα εδώ ισχύουν όλες οι

συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ Στη συνέχεια στο άρθρο 142

του ίδιου Ν∆ 210 αναφέρεται laquoΈναντι της εκτελέσεως έργων δηmicroοσίας

ανάγκης και χρησιmicroότητας το δικαίωmicroα της microεταλλειοκτησίας υποχωρεί

microη δυναmicroένου του microεταλλειοκτήτου να παρακωλύσει την κατασκευήν

τοιούτων έργων έχοντος δε microόνον δικαίωmicroα απαοζηmicroιώσεως κατά το

κοινόν δίκαιονraquo Ούτε εδώ υπάρχει ο όρος αναγκαστική απαλλοτρίωση

αλλά σαφώς πρόκειται για τέτοια περίπτωση και microάλιστα γίνεται

παραποmicroπή στο κοινό δίκαιο στον κώδικα δηλαδή αναγκαστικών

απαλλοτριώσεων Η ΣΤΕ37331992 είχε δεχτεί ότι επιτρέπεται η κήρυξη

απαλλοτρίωσης αστικών ή αγροτικών ακινήτων εντός ή εκτός του

χώρου των microεταλλείων όταν από τη λειτουργία του microεταλλείου

τίθενται σε κίνδυνο τα επί των ιδιοκτησιών τούτων κτίσmicroατα ή

η ζωή και η υγεία προσώπων που διαmicroένουν ή διακινούνται

σrsquoαυτά

Εξυπακούεται ότι τα δικαιώmicroατα microεταλλειοκτησίας

προστατεύονται εφrsquo όσον ο δικαιούχος εκmicroεταλλεύεται το microεταλλείο Η

Στε 41571984 απέρριψε την αίτηση των αιτούντων κατά της

υπουργικής απόφασης που τις κήρυσσε βάσει του νόmicroου έκπτωτες των

δικαιωmicroάτων microεταλλειοκτησίας γιατί δεν εκmicroεταλλεύτηκαν το microεταλλείο

στο οποίο είχαν τα δικαιώmicroατά τους Το ΣΤΕ θεώρησε ότι δεν

παραβιάζεται το δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας και δέχτηκε ότι η έκπτωση

αποτελεί προβλεπόmicroενο από το νόmicroο microέσο που αποσκοπεί στην

παρεmicroπόδιση της αδράνειας των microεταλλείων

Στους εκτελεστικούς νόmicroους του Σ18παρ1 εντάσσεται και το Β∆

της 1114121915laquoπερί των ως δηmicroοσίου ωφελείας χαρακτηριζοmicroένων

εκmicroεταλλεύσεων λατοmicroείωνraquo Στο άρθρο 2παρ1 ορίζεται ότι laquoΌταν δια

την ως δηmicroοσίου ωφελείας κατά το προηγούmicroενον άρθρον

χαρακτηρισθείσαν εκmicroετάλλευσιν λατοmicroείου είναι αναγκαία η

χρησιmicroοποίησις ξένης ιδιοκτησίας εν όλω ή εν microέρει δrsquo εναπόθεσιν της

λατύπης εγκατάστασιν microηχανηmicroάτων και εργοστασίων κατασκευήν

οδών σιδηροδρόmicroων κοινών ή εναερίων προκυmicroαίων και αποβαθρών

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωσις του απαραίτητου microέρους ή

όλου ξένης ιδιοκτησίας αιτήσει του κυρίου ή του εκmicroεταλλευτού του

λατοmicroείουraquo Εδώ ο νοmicroοθέτης ρητά εισάγει microια περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης για την συγκεκριmicroένη δηmicroόσια ωφέλεια Άρα

εφαρmicroόζονται οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις για τους θιγόmicroενους

ιδιοκτήτες Ακολουθούνται τα συγκεκριmicroένα βήmicroατα που ορίζει το Β∆

στη συνέχεια

Επίσης ο Ν14281984 laquoπερί εκmicroεταλλεύσεως λατοmicroείων

αδρανών υλικών και άλλων διατάξεωνraquo στο άρθρο 20παρ1 αναφέρει laquoΗ

εκmicroετάλλευση των λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται microέσα

στις λατοmicroικές περιοχές του άρθρου 3 του παρόντος νόmicroου

χαρακτηρίζεται για την εφαρmicroογή των διατάξεων του νόmicroου αυτού ως

δηmicroόσιας ωφέλειαςraquo Η παρ3 του ίδιου άρθρου20 ορίζει ότι laquoόταν για

την εκmicroετάλλευση λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται έξω από

τις λατοmicroικές περιοχές είναι αναγκαία η χρησιmicroοποίηση ξένης

ιδιοκτησίας για την κατασκευή δρόmicroων προσπέλασης και την ανέγερση

εργοστασίων και αποθηκών επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση

αυτής microε αίτηση και δαπάνες του εκmicroεταλλευτή του λατοmicroείου και υπέρ

του ∆ηmicroοσίου Αυτή είναι microια ακόmicroα ειδική περίπτωση που επιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ο νοmicroοθέτης ρητά χρησιmicroοποιεί τον όρο

και θα πρέπει να τηρούνται οι συνταγmicroατικές διατάξεις κατά τη

διαδικασία

Ο Ν5871915 στο πρώτο άρθρο του ορίζει ότι η ύλη που

εξορύσσεται από λατοmicroείο είναι συστατικό προϊόν της εδαφικής έκτασης

στην οποία βρίσκεται το λατοmicroείο Σύmicroφωνα δε microε το άρθρο 2 το

λατοmicroείο αποτελεί αντικείmicroενο ιδιαίτερης εκmicroετάλλευσης ανεξάρτητο

από το έδαφος Γιrsquoαυτό η ΑΠ4501938 είχε δεχτεί ότι σε περίπτωση

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης πρέπει να ορίζεται ξεχωριστά η

αποζηmicroίωση που θα πρέπει να καταβληθεί για το λατοmicroείο να ορίζεται

δηλαδή ξεχωριστά η αποζηmicroίωση που θα δοθεί για το έδαφος και η

αποζηmicroίωση για το δικαίωmicroα της εκmicroετάλλευσης του λατοmicroείου

Σχετικός microε την εξόρυξη από λατοmicroεία είναι και ο Ν39051958

Προβλέπει δυνατότητα εξόρυξης microετά από εντολή του αρmicroόδιου

νοmicroοmicroηχανικού από λατοmicroεία που ανήκουν σε ∆ήmicroους ή Κοινότητες

των αναγκαίων υλικών για την κατασκευή ανακαίνιση ή συντήρηση των

οδών Το γεγονός όmicroως ότι δεν προβλέπει καmicroία αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών τους δηmicroιουργεί πρόβληmicroα Η ΑΠ8961985 δέχτηκε ότι η

συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν συνιστά γενικό νόmicroιmicroο περιορισmicroό

του δικαιώmicroατος ιδιοκτησίας του λατοmicroείου αλλά στέρηση

ιδιωτικής ιδιοκτησίας δηλαδή αφαίρεση και microεταβίβαση της

κυριότητας που αποτελούν την κύρια οικονοmicroική αξία των

λατοmicroείων σε τρίτο πρόσωπο η οποία εφrsquo όσον επιτρέπεται

χωρίς αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών των οικείων λατοmicroείων

αποτελεί ανεπίτρεπτη προσβολή του συνταγmicroατικά

προστατευόmicroενου δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας και εποmicroένως η

σχετική διάταξη δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί γιατί αντίκειται στο

Σύνταγmicroα

Σε ότι αφορά τους περιορισmicroούς στην ιδιοκτησία λόγω

αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων στους οποίους αναφέρεται το Σ18

σχετικό είναι το Π∆ 92481932 που απαγορεύει άνευ αδείας του

Υπουργείου Παιδείας κάποιες ενέργειες σε χώρους όπου υπάρχουν

αρχαία microνηmicroεία Ο ιδιώτης που δεν επιτρέπεται βάσει του νόmicroου αυτού

να ενεργήσει στην ιδιοκτησία του πράξεις που απαγορεύονται δύναται

να ζητήσει την απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας του εάν δε δεν γγίνει

αυτή microετά πάροδο διετίας από της υποβολής της αιτήσεως ο ιδιώτης

δύναται να διαθέσει το κτήmicroα του κατά βούλησιν Ο νοmicroοθέτης εδώ

αναγνωρίζει ότι ένας περιορισmicroός της ιδιοκτησίας που την καθιστά

αδρανή σε σχέση microε τον προορισmicroό της συνιστά ουσιαστικά στέρησή

της έστω και αν δεν έχει γίνει απαλλοτρίωση microε τους τύπους και τις

εγγυήσεις που ορίζει το Σύνταγmicroα και οι σύmicroφωνοι microε αυτό νόmicroοι

Ακριβώς γι αυτό δίνει ο νόmicroος τη δυνατότητα στον ιδιοκτήτη να ζητήσει

ο ίδιος την απαλλοτρίωση ώστε να αποζηmicroιωθεί για τη στέρηση και κατrsquo

ανάγκη την οικονοmicroική ζηmicroία που υφίσταται

Όπως έχει κρίνει η Στε 15331971 από το νΒΡΞΖ1893 προκύπτει

ότι έχουν αναχθεί σε σκοπούς δηmicroόσιας ωφέλειας για τον οποίο

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων όχι microόνο η

διενέργεια αρχαιολογικών ερευνών microε ανασκαφές ή microε άλλο τρόπο

αλλά και η συντήρηση των microνηmicroείων τόπων ή άλλων αρχαιολογικής

αξίας αντικειmicroένων στην οποία περιλαmicroβάνεται κατά την έννοια της

διάταξης αυτής η ανάδειξη προβολή και αξιοποίηση τους Η Στε

9691972 έκρινε ότι επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων

τα οποία λόγω της θέσης ή του όγκου τους παρεmicroποδίζουν τη θέα

παρόmicroοιων microνηmicroείων Η ΑΠ έκρινε ότι σύmicroφωνα microε το άρθρο 8 εάν σε

ιδιωτικό κτήmicroα υπάρχει αρχαίο κτίσmicroα που δεν microπορεί να microετακινηθεί ο

κύριος του κτήmicroατος αmicroείβεται microόνο για την αξία του χώρου που

καταλαmicroβάνει το αρχαίο γεγονός που επιβεβαιώνει ότι τα αρχαία ως

πράγmicroατα που ανήκουν στην κυριότητα του ∆ηmicroοσίου δεν

απαλλοτριώνονται ούτε αποζηmicroιώνονται αφού ακόmicroα και όταν

αποτελούν συστατικά ακινήτου αποζηmicroιώνεται microόνο ο χώρος που

καταλαmicroβάνουν

Η Σ18παρ2 αναφέρει ότι laquomicroε ειδικό νόmicroο ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την ιδιοκτησία την εκmicroετάλλευση και διαχείριση των λιmicroνοθαλασσών

και των microεγάλων λιmicroνών καθώς και τα σχετικά microε τη διάθεση γενικά

των εκτάσεων που προκύπτουν από την αποξήρανσή τουςraquo Το Ν∆ 420

της 243111970 στο άρθρο 2 ορίζει ποιες περιοχές και υπό ποιες

προϋποθέσεις microπορούν να microετατραπούν σε λιmicroνοθάλασσες Στην παρ3

του ίδιου άρθρου ορίζεται ότι εκτάσεις γύρω από τη λιmicroνοθάλασσα

που είναι αναγκαίες για την οmicroαλή εκmicroετάλλευσή της λογίζονται

ότι έχουν κηρυχθεί σε απαλλοτρίωση microε το παρόν διάταγmicroα

υπέρ του ∆ηmicroοσίου λόγω δηmicroόσιας ωφέλειας Ο νοmicroοθέτης

επέλεξε να laquoεισάγειraquo εδώ microια ακόmicroα περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης και όχι απλά περιορισmicroό της ιδιοκτησίας

Επίταξη

Το Σ18παρ3 αναφέρει ότι laquoειδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε

τις επιτάξεις για τις ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση

πολέmicroου ή επιστράτευσης ή για τη θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής

ανάγκης που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγείαraquo

Στην περίπτωση της επίταξης εξ ορισmicroού έχουmicroε στέρηση προσωρινή

της ιδιοκτησίας για πολύ συγκεκριmicroένους και προσδιορισmicroένους από το

Σύνταγmicroα λόγους και δεν χρειάζεται να αναζητήσουmicroε αν ο νοmicroοθέτης

θεσπίζει βάσει της συνταγmicroατικής εξουσιοδότησής του περιορισmicroό ή

ειδική αναγκαστική απαλλοτρίωση όπως συνέβη microε τις προηγούmicroενες

περιπτώσεις

Επίταξη είναι λοιπόν η προσωρινή στέρηση της χρήσης

και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας15 microε microονοmicroερή πράξη του

κράτους προς τον σκοπό να ικανοποιηθεί έκτακτη και άmicroεση

δηmicroόσια ανάγκη Το Σύνταγmicroα επιτρέπει επιτάξεις αφrsquo ενός για τις

ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση πολέmicroου ή

επιστράτευσης (στρατιωτικές επιτάξεις) και αφετέρου προς

θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής ανάγκης που microπορεί να θέσει σε

κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγεία (πολιτικές επιτάξεις) Η

νοmicroολογία αντιλαmicroβάνεται τον όρο δηmicroόσια τάξη υπό ευρύτερη έννοια

που περιλαmicroβάνει εκτός από τη δηmicroόσια ασφάλεια την τήρηση της

συνεχούς και αδιατάρακτης λειτουργίας των δηmicroόσιων υπηρεσιών υπό

ουσιαστική έννοια όπως πχ της αστικής συγκοινωνίας Η Στε 9571978

θεώρησε ότι η απειλή σοβαρής διαταραχής της οικονοmicroικής ζωής της

χώρας (πχ εξαγγελία ακινητοποίησης των λεωφορείων του ΚΤΕΛ)

συνιστά την κοινωνική ανάγκη που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη

δηmicroόσια τάξη κατά το Σ18παρ3 15 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ980 το Σ22παρ3 προβλέπει και επίταξη προσωπικών υπηρεσιών όπως είναι πχ η προσφορά προσωπικής εργασίας κατά το άρθρο 22παρ2∆ΚΚ Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών είναι όmicroως συστηmicroατικά εντελώς διαφορετική από την επίταξη πραγmicroάτων την οποία και microόνο αφορά το Σ18παρ3

Το Σύνταγmicroα αναθέτει τη ρύθmicroιση της επίταξης στο νοmicroοθέτη

χωρίς να επιτάσσει την πρόβλεψη ή τη συνδροmicroή ουσιαστικών ή

διαδικαστικών προϋποθέσεων Η επίταξη λοιπόν ενώ δεν επιτρέπεται για

λόγους ιδιωτικής απλά ωφέλειας διαφέρει κατά τα άλλα από την

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν είναι δηλαδή microια ειδική microορφή

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης όπως είδαmicroε microε τις περιπτώσεις των δυο

προηγούmicroενων άρθρων (όταν α νοmicroοθέτης δεν αρκείτο σε απλούς

περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας) ∆εν επιτρέπεται γενικά για λόγους

δηmicroόσιας ωφέλειας αλλά microόνο για λόγους δηmicroόσιας ή

κοινωνικής ανάγκης που είναι εξ ορισmicroού έκτακτη και πρέπει

να είναι άmicroεση Για τις πολιτικές επιτάξεις αυτό προβλέπεται ρητά από

το Σ18παρ3εδβ ενώ για τις στρατιωτικές επιτάξεις η ανάγκη είναι

πάντα άmicroεση στην περίπτωση πολέmicroου ή επιστράτευσης

Προκύπτει συνεπώς απrsquo αυτήν την προϋπόθεση ότι το

Σύνταγmicroα επιτρέπει microόνο την προσωρινή επίταξη ενώ η

αναγκαστική απαλλοτρίωση είναι κατά κανόνα οριστική Στην

περίπτωση της επίταξης δεν υπάρχουν οι εγγυήσεις που προβλέπει ο

συντακτικός νοmicroοθέτης για την αναγκαστική απαλλοτρίωση (πχ

προηγούmicroενη πλήρης αποζηmicroίωση προσδιοριζόmicroενη από το αρmicroόδιο

διακστήριο κλπ) Το ζήτηmicroα αφήνεται δηλαδή στην κρίση του κοινού

νοmicroοθέτη που προβλέπει χρονικά επόmicroενη εύλογη και διοικητικά

ή δια διοικητικών δικαστηρίων προβλεπόmicroενη αποζηmicroίωση

Το γεγονός ότι το Σύνταγmicroα δεν επιβάλλει στην επίταξη την

τήρηση των ουσιαστικών και διαδικαστικών εγγυήσεων της

απαλλοτρίωσης δεν σηmicroαίνει ότι είναι συνταγmicroατικά ανεκτό να αφήσει ο

νοmicroοθέτης τελείως απροστάτευτο τον ιδιοκτήτη που ζηmicroιώνεται από την

επίταξη να microην του χορηγήσει δηλαδή microια έστω εύλογη και χρονικά

επόmicroενη αποζηmicroίωση ∆εν είναι θεmicroιτό συνταγmicroατικά γιατί ένα τέτοιο

νοmicroοθετικό microέτρο θα προσέβαλε ευθέως την συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας (Σ25παρ1 εδ δ) Καmicroία

στέρηση ακόmicroα και προσωρινή δεν είναι σύmicroφωνη microε τη θεmicroελιώδη

αυτή αρχή ούτε αποτελεί microέτρο επαρκώς λογικό σε microια δηmicroοκρατική

κοινωνία εάν δεν συνοδεύεται από εύλογη αποζηmicroίωση Το Ε∆∆Α το

έχει νοmicroολογήσει ξεκάθαρα στην απόφαση της 9-12-1994 όπου έκρινε

ότι laquomicroόνο microε την καταβολή αποζηmicroίωσης αποκαθίσταται η εύλογη σχέση

αναλογίας ανάmicroεσα στα χρησιmicroοποιούmicroενα microέσα και στον επιδιωκόmicroενο

σκοπόraquo

Στην πράξη δεν επικρατεί πάντα σαφήνεια στην οριοθέτηση της

επίταξης έναντι της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η ασάφεια προκύπτει

ίσως από τον συνήθη περιορισmicroό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης στη

microεταβίβαση της κυριότητας ακινήτων ώστε η στέρηση της

κυριότητας επί κινητών και η προσωρινή στέρηση επί ακινήτων

να επαφίεται στο θεσmicroό της επίταξης laquoΗ διόγκωση αυτή του

θεσmicroού της επίταξης αγνοεί τη δικαιολογητική του βάση κα διαρρηγνύει

τα όριά του όπως τα θέτει ρητά το ίδιο το Σύνταγmicroαraquo Όταν η επίταξη

δεν γίνεται για τη θεραπεία microιας από τις έκτακτες και άmicroεσες ανάγκες

που αναφέρει το Σύνταγmicroα αποτελεί καταστρατήγηση του Σ18παρ3 και

Σ17παρ2επ γιατί το Σύνταγmicroα δέχεται την προσωρινή microόνο επίταξη

Η οριστική επίταξη δεν είναι εννοιολογικά δυνατή

αποτελεί αντίφαση Στην πραγmicroατικότητα πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση είτε αφορά ακίνητα είτε κινητά

πράγmicroατα και συνεπώς εφαρmicroοστέες είναι οι Σ17παρ2επ

Αντίθετες διατάξεις νόmicroων πρέπει να θεωρηθούν αντισυνταγmicroατικές

Αυτό έχει γίνει δεκτό και από το Στε πχ στην 17611970 αλλά σταθερά

και σε άλλες αποφάσεις Οριστική είναι η στέρηση της ιδιοκτησίας που

είτε γίνεται microε έκδηλα αυτήν την πρόθεση είτε αφορά αναλωτά

πράγmicroατα είτε αποσκοπεί στη θεραπεία microόνιmicroων αναγκών είτε διαρκεί

πέρα από εύλογο χρόνο Το Στε στις 14262 143369 55653 είχε

κρίνει ότι επίταξη ακινήτου για κατασκευή microόνιmicroων αποθηκών

πυροmicroαχικών δεν επιτρέπεται αλλά επιβάλλεται ενέργεια

απαλλοτρίωσης

Το δικαστήριο κρίνει ποιος χρόνος είναι εύλογος Το Στε θεωρεί

ότι θα κριθεί ανάλογα microε τις συνθήκες της και περιστάσεις της κάθε

υπόθεσης Σχετιή είναι η Στε 17611970 Με τις Στε 605 9401953 είχε

δεχθεί ότι ο εύλογος χρόνος δεν πρέπει να υπερβαίνει την πενταετία

Μετά την πάροδο του εύλογου χρόνου η διοίκηση οφείλει να προβεί

στην άρση της επίταξης και παραβαίνει την κατά το Σύνταγmicroα

προστασία της ιδιοκτησίας αν την παρατείνει (Στε15451953

19741953) Η επίταξη είναι νόmicroιmicroη microόνο όταν αναφέρεται σε

συγκεκριmicroένα πράγmicroατα και αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που τάσσει

το Σύνταγmicroα Είναι αντισυνταγmicroατική εποmicroένως η επίταξη γενικά και

αόριστα αναφερόmicroενων ακινήτων

Αν και το Σύνταγmicroα δεν το απαιτεί ο κοινός νοmicroοθέτης προβλέπει

αποζηmicroίωση που καλύπτει τη θετική ζηmicroία και ορίζεται ως

αποκατάσταση της εύλογης αξίας της χρήσης του πράγmicroατος ενώ

καταβάλλεται microετά την κατάληψή του Το κράτος πάντα καταβάλλει την

αποζηmicroίωση Κατά της ατοmicroικής διοικητικής πράξης της επίταξης

επιτρέπεται ασφαλώς αίτηση ακύρωσης ενώπιον του Στε

Αναδασmicroός

Το Σ18παρ4 αναφέρει ότι laquoΕπιτρέπεται σύmicroφωνα microε τη

διαδικασία που καθορίζει ειδικός νόmicroος ο αναδασmicroός αγροτικών

εκτάσεων για την επωφελέστερη εκmicroετάλλευση του εδάφους καθώς και

η λήψη microέτρων για την αποφυγή της υπέρmicroετρης κατάτmicroησης της ή για

τη διευκόλυνση της ανασυγκρότησης της κατατmicroηmicroένης microικρής

αγροτικής ιδιοκτησίαςraquo Ο αναδασmicroός δεν είναι απαλλοτρίωση αλλά

αποτελεί σαφώς επέmicroβαση στην ιδιοκτησία Αποτελεί τη συνένωση και

αναδιανοmicroή ακινήτων στους ιδιοκτήτες τους έτσι ώστε οι νέες ακίνητες

ιδιοκτησίες να είναι microεν ισάξιες microε τις αρχικές αλλά διαmicroορφωmicroένες

κατά ορθολογικό τρόπο Παραδοσιακά ο αναδασmicroός αφορά αγροτικά

ακίνητα και αποτελεί microέσο θεραπείας της υπερβολικής κατάτmicroησης και

ορθολογικής αναδιαmicroόρφωσης της αγροτικής ιδιοκτησίας Το Σύνταγmicroα

προβλέπει και τον αστικό αναδασmicroό στο Σ24παρ2 που είναι κάτι το

διαφορετικό

Το βασικό λοιπόν εννοιολογικό στοιχείο του αναδασmicroού είναι η

αντικατάσταση των παλαιών αγροτεmicroαχίων που εισφέρονται microε νέα

αγροτεmicroάχια ίσης αξίας στην ίδια αγροτική περιοχή που καταλαmicroβάνει ο

αναδασmicroός Το αποτέλεσmicroα δηλαδή που χαρακτηρίζει τον αναδασmicroό

σαν νοmicroικό microόρφωmicroα είναι η απόσβεση των παλαιών ιδιοκτησιών και η

ταυτόχρονα αντικατάστασή τους microε νέες ιδιοκτησίες ίσης αξίας για να

ικανοποιηθούν οι σκοποί που θέτει το Σύνταγmicroα στη συγκεκριmicroένη

διάταξη

Ο νόmicroος που αφορά τον αγροτικό αναδασmicroό είναι ο 674 της

308191977 Στο άρθρο 1 παρ 9 και 10 αντίστοιχα γίνεται διάκριση

ανάmicroεσα στον εκούσιο και στον υποχρεωτικό αναδασmicroό Ο microεν εκούσιος

κηρύσσεται όπως ορίζει το άρθρο 4παρ1 εφrsquo όσον υποβληθούν προς

τον οικείο νοmicroάρχη αιτήσεις τουλάχιστον 20 κτηmicroατιών της περιοχής

αυτής ο δε υποχρεωτικός δεν χρήζει αίτησης των ενδιαφερόmicroενων

κτηmicroατιών Ο νόmicroος καθορίζει τη διαδικασία τον τρόπο που θα

παραχωρηθούν τα νέα κτήmicroατα τη διάταξη και το διαχωρισmicroό τους τα

όριά τους

Κατrsquo αρχήν αφού ληφθεί η απόφαση για τον αναδασmicroό(άρθρο

6) αποτυπώνεται και κινηmicroατογραφείται τοπογραφικά η περιοχή(άρθρο

9) Στη συνέχεια εκκαθαρίζονται τα δικαιώmicroατα των κτηmicroατιών(άρθρο

10) γίνεται ποιοτική κατάταξη των γαιών(άρθρο 11) και microετά

παραχωρούνται τα νέα κτήmicroατα Γίνεται διάταξη και διαχωρισmicroός των

νέων κτηmicroάτων(άρθρο13) και τέλος η υπόδειξη των ορίων και

παράδοση νοmicroής(άρθρο 14) Αφού ελεγχθούν τα στοιχεία και ολόκληρος

ο φάκελλος κυρωθεί από τον οικείο νοmicroάρχη (που κάνει έλεγχο

νοmicroιmicroότητας) εκδίδονται τίτλοι κυριότητας Συγκεκριmicroένα τα

παραχωρητήρια που εκδίδει η Νοmicroαρχία αποτελούν τίτλο κυριότητας

δεκτικό microεταγραφής(άρθρο16)

Ο αναδασmicroός όπως προαναφέρθηκε δεν είναι ούτε στέρηση αλλά

ούτε περιορισmicroός της ιδιοκτησίας ∆εν είναι περιορισmicroός γιατί από τη

στιγmicroή που microε την αναδιανοmicroή θα αποκατασταθεί το ιδιοκτησιακό

καθεστώς που διαταράχθηκε(πλέον σε πιο ορθολογική βάση) δεν

περιορίζεται κατά κανένα τρόπο η laquoνέαraquo ιδιοκτησία Έχει όmicroως

υποστηριχθεί ότι ο αναδασmicroός είναι περίπτωση νόmicroιmicroου περιορισmicroού της

ιδιοκτησίας γιατί περιορίζεται το λειτουργικό της περιεχόmicroενο στην

πλευρά της ιδιοκτησιακής εξουσίας του υποκειmicroένου να διατηρήσει την

microέχρι τούδε τοπικήν θέσιν του ιδιοκτησιακού του αντικειmicroένου ∆ιαφέρει

από την αναγκαστική απαλλοτρίωση γιατί δεν στερεί ιδιοκτησία για χάρη

τρίτου αλλά την αναδιπλασιάζει για χάρη όχι microόνο του γενικού

συmicroφέροντος αλλά και του συmicroφέροντος του ιδιοκτήτη16

Στη θεωρία έχει τεθεί το ερώτηmicroα αν ο υποχρεωτικός αναδασmicroός

αποτελεί ειδική περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης και αν microόνο

στην περίπτωση του υποχρεωτικού αναδασmicroού θα microπορούσε να γίνει

λόγος για εννοιολογική συγγένεια microε την αναγκαστική απαλλοτρίωση

Η απάντηση απαιτεί σύγκριση του περιεχοmicroένου των δυο

αντιπαραβαλλόmicroενων εννοιών αλλά και της λειτουργίας τους17 Ο

αναδασmicroός και η αναγκαστική απαλλοτρίωση έχουν σίγουρα κάποιες

οmicroοιότητες (και οι δυο επάγονται microεταβολές στην κυριότητα και στα

λοιπά εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα συνίστανται σε αφαίρεση της αρχικής

ιδιοκτησίας συντελούνται για τη ικανοποίηση σκοπού δηmicroόσιας

ωφέλειας η οποία microάλιστα στην περίπτωση του αναδασmicroού καθορίζεται

όχι απλά στο νόmicroο αλλά στο ίδιο το Σύνταγmicroα ο ιδιοκτήτης λαmicroβάνει

ισάξιο αντάλλαγmicroα για την απώλεια της ιδιοκτησίας του κλπ) Ενώ όmicroως

η αναγκαστική απαλλοτρίωση επάγεται απόσβεση της ιδιοκτησίας και

ταυτόχρονα πρωτότυπη κτήση νέας ιδιοκτησίας πάνω στο ίδιο

αντικείmicroενο από ένα άλλο πρόσωπο (τον υπέρ ου η απαλλοτρίωση)

στον αναδασmicroό η σύσταση των νέων ιδιοκτησιών αποτελεί ταυτόχρονα

και το αντάλλαγmicroα των ιδιοκτητών για την απώλεια της αρχικής τους

ιδιοκτησίας

16 Αν όmicroως σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν είναι δυνατή αντιπαροχή ίσης αξίας ακινήτου και συmicroπληρωθεί η αντιπαροχή microε καταβολή αποζηmicroίωσης τότε πρόκειται κατά τούτο για microερική αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ985 1991 17 Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις Φ∆ωρής ΝοΒ 1977 σελ 442επ

Αντίθετα εποmicroένως προς την αναγκαστική απαλλοτρίωση που

laquoυπερ ωνraquo και laquoκαθrsquoωνraquo είναι διαφορετικά πρόσωπα οι laquoυπερ ωνraquo και

laquoκαθrsquoωνraquo ενεργείται και συντελείται ο αναδασmicroός είναι τα ίδια πρόσωπα

Η λειτουργία του αναδασmicroού έγκειται στην αφαίρεση των αγροτικών

ιδιοκτησιών ορισmicroένων προσώπων microε σκοπό την αναδιανοmicroή της

εκτάσεως που συναπαρτίζουν microεταξύ αυτών των ιδίων Η

αναγκαστική λοιπόν απαλλοτρίωση έχει σαν αποτέλεσmicroα τη

microεταβολή του προσώπου του ιδιοκτήτη σrsquo ένα ορισmicroένο

αντικείmicroενο ιδιοκτησίας που παραmicroένει αmicroετάβλητο ενώ ο

αναδασmicroός επιφέρει microεταβολή του αντικειmicroένου της ιδιοκτησίας

ορισmicroένων προσώπωντων ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Ή ιδιοκτησία δεν αφαιρείται για να αποδοθεί σrsquo ένα

άλλο πρόσωπο αλλά για να αντικατασταθεί

Η παροχή ενός ισάξιου νέου κτήmicroατος σαν ανταλλάγmicroατος για

την απόσβεση της αρχικής ιδιοκτησίας δεν είναι απλώς όπως στην

αναγκαστική απαλλοτρίωση microέσο για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

προκαλείται microε την αφαίρεση της ιδιοκτησίας αλλά αυτοσκοπός Ο

αναδασmicroός αποσκοπεί στην αντικατάσταση της παλαιάς ιδιοκτησίας microε

νέα που θα είναι σε θέση να καταστήσει πιο επωφελή τη γεωργική

εκmicroετάλλευση του εδάφους Συνέπεια αυτής της βασικής λειτουργικής

διαφοράς microεταξύ του αναδασmicroού και της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης

είναι και η ακόλουθηστον αναδασmicroό από τη φύση του δεν microπορεί να

τεθεί θέmicroα χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης ενώ στη αναγκαστική

απαλλοτρίωση που αφαιρείται ιδιοκτησία ορισmicroένου προσώπου για να

αποδοθεί σε άλλο πρόσωπο το αναγκαίο για τη συντέλεσή της

αντάλλαγmicroα προς τον laquoκαθrsquoουraquo είναι κατrsquo αρχήν χρηmicroατικό Άλλωστε

λόγοι πρακτικοί επίσης που έχουν σχέση microε τη διαδικασία εφαρmicroογής

του αναδασmicroού καθιστούν προβληmicroατική την παρεmicroβολή της

δικαστικής αρχής για τον καθορισmicroό του ανταλλάγmicroατος(κτήmicroατος) που

απαιτείται για τη συντέλεση του αναδασmicroού

Έχει υποστηριχθεί ότι18 δεν δηmicroιουργεί συνταγmicroατικό πρόβληmicroα

το γεγονός ότι η κρίση για το ισάξιο του ανταλλάγmicroατος δεν ανατίθεται

όπως στην αναγκαστική απαλλοτρίωση στη δικαστική αρχή αλλά σε

διοικητική επιτροπή την Επιτροπή αναδασmicroού Αυτό γιατί ο αναδασmicroός

καλύπτεται σαν ιδιαίτερος θεσmicroός microε ρητή συνταγmicroατική διάταξη

(18παρ4) Υπάρχει όmicroως και αντίθετη άποψη19 που θεωρεί ότι εφrsquo όσον

ο αναδασmicroός είναι συγγενής θεσmicroός προς την απαλλοτρίωση (είναι και

αυτός επέmicroβαση στην ιδιοκτησία) οι διατάξεις του Συντάγmicroατος που

αφορούν στην απαλλοτρίωση τυγχάνουν άmicroεσης συmicroπληρωmicroατικής

εφαρmicroογής Θα πρέπει να έχουmicroε ανάλογη εφαρmicroογή των περί

απαλλοτριώσεως εγγυήσεων laquoΗ αναλογία δε η οποία δικαιολογεί και

συνεπιφέρει την τοιαύτην ανάλογη εφαρmicroογή συνίσταται εις την

ύπαρξιν της ουσιαστικής σχέσεως παροχής και αντιπαροχής προσφοράς

και απολήψεως τόσο εις την τεχνικήν έννοιαν της απαλλοτρίωσης όσο

και εις την έννοιαν του αναδασmicroούraquo

Συνεπώς η λειτουργική ιδιοmicroορφία του αναδασmicroού δεν επιτρέπει

την εννοιολογική υπαγωγή του κάτω από την έννοια της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Βέβαια τέmicroνονται σαν έννοιες αφού και οι δυο

αποτελούν επέmicroβαση στη συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένη ιδιοκτησία

Τελικό αποτέλεσmicroα του αναδασmicroού είναι η απόσβεση των

εmicroπράγmicroατων σχέσεων που υπήρχαν στα αρχικά αγροτεmicroάχια και η

ταυτόχρονη σύσταση εmicroπράγmicroατων σχέσεων αντίστοιχου περιεχοmicroένου

στα νέα κτήmicroατα που σχηmicroατίζονται microε τον αναδασmicroό Αυτή ακριβώς η

microεταβολή των εmicroπράγmicroατων σχέσεων είναι το κύριο αποτέλεσmicroα του

αναδασmicroού το αποτέλεσmicroα που επέρχεται microε τη συντέλεσή του

Ενδεικτικά ως προς την κυριότητα το αποτέλεσmicroα είναι διπλό

απόσβεση της αρχικής κυριότητας και ταυτόχρονη σύσταση κυριότητας

πάνω στα ισάξια νέα κτήmicroατα που δηmicroιουργούνται microε τον αναδασmicroό

υπέρ των αυτών προσώπων των ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Σε ότι αφορά τις δουλείες οι πραγmicroατικές δουλείες

18 Φ∆ωρής αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ446 19 Κασιmicroάτης

βάσει του νόmicroου εξαιρούνται από τον κανόνα της ανασύστασης στα νέα

ιδιοκτησιακά αντικείmicroενα και διατηρούνται ως έχουν οι προσωπικές

δουλείες θεωρούνται αυτοδικαίως αποσβεσθείσες και αυτοδικαίως

ανασυσταθείσες στα νέα κτήmicroατα που προκύπτουν από τον αναδασmicroό

Το ίδιο νοmicroικό καθεστώς ισχύει και για τα δικαιώmicroατα εmicroπράγmicroατης

ασφάλειας

Στέρηση της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας που απαιτείται από

ιδιαίτερες περιστάσεις βάσει του Σ18παρ5

Είναι και αυτό ένα εξαιρετικό και προσωρινό microέτρο όπως και η

επίταξη Υπάρχει όmicroως microια διαφορά το Σύνταγmicroα επιτρέπει απrsquo

ευθείας στη διοίκηση να προβαίνει σε επιτάξεις και να αναθέτει

στο νοmicroοθέτη απλά τη ρύθmicroιση της εφαρmicroογής τους αντίθετα

το Σύνταγmicroα δεν επιτρέπει άmicroεσα την προσωρινή στέρηση της

χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας αλλά παραχωρεί στο

νοmicroοθέτη την εξουσία να προβλέψει και να επιτρέψει

περιπτώσεις (προσωρινής) στέρησης Η εξουσία δεν χορηγείται

δηλαδή απrsquo ευθείας στη διοίκηση αλλά στο νοmicroοθέτη που δύναται να τη

χορηγήσει στη διοίκηση αν όταν και όπως θέλει και να την ανακαλέσει

οποτεδήποτε

Συνεπώς για να είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτή microια τέτοια στέρηση

απαιτείται κατrsquo αρχήν νοmicroοθετική πρόβλεψη Πέρα απrsquo αυτό

πρέπει να επιβάλλεται από laquoιδιαίτερες περιστάσειςraquo αποτελεί δηλαδή

εξαιρετικό microέτρο Είναι απαραίτητο το microέτρο αυτό που προσβάλλει

κατrsquo ευθείαν τον πυρήνα της ιδιοκτησίας να είναι σύmicroφωνο microε τη

συνταγmicroατικά πλέον κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας να

είναι κατάλληλο για την αντιmicroετώπιση των laquoεξαιρετικών περιστάσεωνraquo

να είναι αναγκαίο υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει κανένα άλλο ηπιότερο

microέσο για να αντιmicroετωπιστούν και βεβαίως εν στενή εννοία αναλογικό

τα πλεονεκτήmicroατα δηλαδή από τη λήψη του αυστηρού αυτού microέτρου να

είναι σαφώς υπέρτερα και ισχυρότερα από τα microειονεκτήmicroατα που θα

επιφέρει

Ουσιαστικά στο σηmicroείο αυτό γίνεται από το νοmicroοθέτη στάθmicroιση

ανάmicroεσα στην συνταγmicroατικά προστατευόmicroενη ιδιοκτησία και στον

κίνδυνο που προφανώς δηmicroιουργούν για το συmicroφέρον του συνόλου

(όπως αυτό νοείται από το Σύνταγmicroα) microη οmicroαλές και έκτακτες

περιστάσεις Επιπλέον θα πρέπει ο νοmicroοθέτης όταν καταφεύγει στο

laquoέσχατοraquo αυτό microέσο να microην παραβιάζει την αρχή της ισότητας

να δικαιολογείται δηλαδή η αυστηρή επιλογή του από

αντικειmicroενικές συνθήκες και να είναι ένα microέτρο laquoεύλογοraquo στο

πλαίσιο microιας δηmicroοκρατικής κοινωνίας

Εποmicroένως λήψη του microέτρου αυτού υπό οmicroαλές συνθήκες και

προς αντιmicroετώπιση συνηθισmicroένων προβληmicroάτων θα ήταν

αντισυνταγmicroατική Μια ακόmicroα βασική προϋπόθεση της σύmicroφωνης microε το

Σύνταγmicroα λήψης του microέτρου είναι η καταβολή στο δικαιούχο

ανταλλάγmicroατος (όχι κατrsquo ανάγκη χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης) που το

Σύνταγmicroα δεν απαιτεί να είναι πλήρες αλλά ορίζει ότι πρέπει να

ανταποκρίνεται στις laquoυφιστάmicroενες κάθε φορά συνθήκεςraquo (πχ συνθήκες

αγοράς) Εξουσιοδοτείται ο νοmicroοθέτης να ορίσει τον υπόχρεο και την

διαδικασία καταβολής του ανταλλάγmicroατος

Επειδή πρόκειται για έκτακτο microέτρο η νοmicroιmicroότητά του διαρκεί

όσο και οι ιδιαίτερες συνθήκες που το δικαιολόγησαν Το microέτρο είναι εξ

ορισmicroού προσωρινό η χρήση του δεν επιτρέπεται εποmicroένως προς

αντιmicroετώπιση microόνιmicroων προβληmicroάτων ούτε microπορεί να συνίσταται στην

αφαίρεση της ιδιοκτησίας Όταν όmicroως λήξουν οι laquoιδιαίτερες

περιστάσειςraquo η άρση του microέτρου δεν είναι αυτόmicroατη Το Σύνταγmicroα

ορίζει ότι επί αδικαιολόγητης παράτασης των microέτρων αποφασίζει για

την άρση τους το Στε κατά κατηγορίες περιπτώσεων microετά από αίτηση

οποιουδήποτε έχει έννοmicroο συmicroφέρον Περίπτωση laquoπροσωρινής

στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίαςraquo θεωρείται πχ η

αναγκαστική microίσθωση γαιών εφrsquo όσον ανήκουν σε ιδιώτη

Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων (18παρ6)

Η Σ18παρ6 ορίζει laquoΜε νόmicroο microπορεί να ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την αξιοποίησή τους

υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και αποκατάσταση ακτηmicroόνων Με τον ίδιο

νόmicroο ορίζονται και τα σχετικά microε την microερική ή ολική αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών σε περίπτωση επανεmicroφάνισής τους microέσα σε εύλογη

προθεσmicroίαraquo

Παρέχει λοιπόν εξουσιοδότηση στον κοινό νοmicroοθέτη να ρυθmicroίσει

τα σχετικά microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την

αξιοποίησή τους υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και την αποκατάσταση

ακτηmicroόνων Η laquoεγκατάλειψηraquo αναφέρεται στο πραγmicroατικό γεγονός της

διακοπής άσκησης των δικαιωmicroάτων του κυρίου και microετάβασης σε

άγνωστη διεύθυνση Στην περίπτωση της παραίτησης το ακίνητο γίνεται

αδέσποτο και περιέρχεται στη κυριότητα του ∆ηmicroοσίου (972ΑΚ) που

microπορεί να το διαθέσει χωρίς ανάγκη ειδικής συνταγmicroατικής

εξουσιοδότησης

Το Σύνταγmicroα αποδεσmicroεύει τη διάθεση των εγκαταλελειmicromicroένων

εκτάσεων από τις διατάξεις του Σ17 και microε σχετική ρύθmicroιση ορίζονται

και τα σχετικά microε τη microερική ή ολική αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών σε

περίπτωση που επανεmicroφανιστεί ο ιδιοκτήτης microέσα σε εύλογη προθεσmicroία

Έχει υποστηριχθεί20 ότι η διάταξη αυτή microπορεί να αποτελέσει κύρωση

σε βάρος αυτών που έχουν εγκαταλείψει τις εκτάσεις τους εφrsquo όσον η

αποζηmicroίωσή τους microπορεί να είναι microερική Ο ν10211980 προβλέπει ότι

οι παραπάνω εκτάσεις περιέρχονται στο ∆ηmicroόσιο στον δε ιδιοκτήτη

καταβάλλεται ως αποζηmicroίωση το ήmicroισυ της αξίας των εκτάσεων

Συmicroπέρασmicroα

Συmicroπερασmicroατικά οι δυο πρώτες παράγραφοι του Σ18

αναφέρονται σε κάποια είδη ιδιοκτησίας microε ιδιαιτερότητα και αυξηmicroένη

σπουδαιότητα Προβλέπουν γιrsquo αυτό δυνατότητες δέσmicroευσης της

ιδιοκτησίας για τους συγκεκριmicroένους σκοπούς και για την προστασία

των συγκεκριmicroένων κοινωνικών αγαθών που αναφέρουν οι εν λόγω

20 Τάχος Ελληνικό διοικητικό δίκαιο 2000 σελ793

διατάξεις (αρχαιολογικούς χώρους microεταλλεία λατοmicroεία σπήλαια λίmicroνες

ύδατα κλπ) Ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν δεσmicroεύει όmicroως τον

κοινό νοmicroοθέτη ως προς τον τρόπο microε τον οποίο θα

laquoυλοποιήσειraquo τις διατάξεις αυτές Αυτό σηmicroαίνει ότι ο

τελευταίος νοmicroιmicroοποιείται να προχωρήσει όχι microόνο σε απλό

περιορισmicroό αλλά και σε στέρηση της ιδιοκτησίας προκειmicroένου

να ανταποκριθεί στις επιταγές του Σ18παρ1 και2 microπορεί

δηλαδή να εισάγει ειδικές περιπτώσεις αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης δυνάmicroει των Σ18παρ1 και2

Η νοmicroοθετική επιλογή αν καταλήξει όχι απλά σε περιορισmicroό

αλλά σε microόνιmicroη αφαίρεση θα πρέπει πέρα από τα γενικά όρια των

περιορισmicroών(πχ αρχή αναλογικότητας κλπ) να τηρεί και τις

ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις των Σ17παρ2επ

για την αναγκαστική απαλλοτρίωση Θα πρόκειται για ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι ο

νοmicroοθέτης σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν κάνει ρητά το σχετικό

χαρακτηρισmicroό εφrsquo όσον πρόκειται όντως για τέτοια περίπτωση (κάτι

που κρίνεται από το τι ακριβώς προβλέπει ο νόmicroος) θα πρέπει να

τηρούνται απαρέγκλιτα οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ

Η περίπτωση της επίταξης είναι διαφορετική από τις

προηγούmicroενες δυο παραγράφους υπό την έννοια ότι η επίταξη εξ

ορισmicroού αποτελεί προσωρινή αφαίρεση της ιδιοκτησίας ∆εν

τίθεται θέmicroα διακριτικής ευχέρειας του νοmicroοθέτη ως προς το αν

θα εισάγει απλά έναν περιορισmicroό της ιδιοκτησίας ή θα

προχωρήσει σε στέρηση Κατrsquo αντίθεση προς την αναγκαστική

απαλλοτρίωση η αφαίρεση είναι προσωρινή και οι λόγοι δηmicroόσιας

ωφέλειας που δικαιολογούν την επίταξη είναι περιοριστικά

απαριθmicroηmicroένοι από το συντακτικό νοmicroοθέτη στην Σ18παρ3 Μια

ιδιάζουσα microορφή επέmicroβασης στην ιδιοκτησία αποτελεί ο αναδασmicroός που

δεν είναι ακριβώς αφαίρεση microε την έννοια της απαλλοτρίωσης ή της

επίταξης αλλά αντικατάσταση ενός ιδιοκτησιακού αντικειmicroένου microε άλλο

ίσης αξίας ∆εν τίθεται συνεπώς θέmicroα αποζηmicroίωσης του ιδιοκτήτη και ο

αναδασmicroός γίνεται αποκλειστικά για το σκοπό που ορίζει η Σ18παρ4

Και η διάταξη η σχετική microε την προσωρινή στέρηση της χρήσης

και κάρπωσης της ιδιοκτησίας λόγω εξαιρετικών περιστάσεων δυνάmicroει

του Σ18παρ5 δίνει microια ευρεία διακριτική εξουσία στο νοmicroοθέτη

για την αντιmicroετώπιση κρίσεων τηρουmicroένων των συνταγmicroατικών

εγγυήσεων και γενικών και αυτών του σ18παρ5 Το ίδιο

συmicroβαίνει και microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων στην

Σ18παρ Στην περίπτωση αυτή τηρουmicroένης της υποχρέωσης

ολικής ή microερικής ικανοποίησης του τυχόν επανεmicroφανισθέντος

ιδιοκτήτη η διάθεση πρέπει δεσmicroευτικά να αποσκοπεί στην

προώθηση της εθνικής οικονοmicroίας και στην αποκατάσταση

ακτηmicroόνων

Περιεχόmicroενα

1) Εισαγωγή σελ1

2) Ιστορική αναδροmicroή σχετικά microε την αναγνώριση της ιδιοκτησίας σελ1-4

3) Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

στην Ελλάδα σελ5-12

4) Περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18

Το αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις

εξαρτάται από το νοmicroοθέτη σελ12-15

Α) Σ18παρ1 και 2 περιορισmicroοί που θέτουν σελ15-20

Β) Επίταξη σελ20-24

Γ) Αναδασmicroός σελ24-28

∆) Προσωρινή στέρηση της χρήσης και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας

18παρ5 σελ29-30

Ε) Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων σελ30-31

5) Συmicroπέρασmicroα σελ31-32

Βιβλιογραφία

1) Π ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991

2) Α ∆ηmicroητρόπουλος Παραδόσεις Συνταγmicroατικού δικαίου ΙΙΙ

2001

3) Α Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και

αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003

4) Γ Χοροmicroίδης Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις 2000

5) Φ ∆ωρής Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ

442επ

6) Κ Γεωργόπουλος Επίτοmicroο Συνταγmicroατικό δίκαιο 2001

7) Κ Μαυριάς Α Παντελής Συνταγmicroατικά κείmicroενα ελληνικά και

ξένα 1996

8) Κ Χρυσόγονος Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 2002

9) Πλάτωνας Πολιτεία

Συντοmicroογραφίες

1) ∆ΚΚ ∆ηmicroοτικός και Κοινοτικός κώδικας

2) Ε∆∆ Επιθεώρηση δηmicroοσίου και διοικητικού δικαίου

3) ΝοΒ Νοmicroικό βήmicroα

4) ΑΠ Άρειος Πάγος

5) ΣΤΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας

Summary

Τhe first two paragraphs of the art18C refer to some special

forms of property of utmost importance They in fact

envisage the possibility to disseise property for certain

purposes and for the protection of certain public benefits as

well (archaeological sites mines quarries caves lakes

etc)Nevertheless the constitutional legislator does

not bind the common legislator in regard to the way

these provisions will be effectuated This means that

the last one is entitled to proceed not only into a

simple limitation but also to a deprivation of onersquos

property in order to serve the mandates of art18C

paragraphs12 Hence the legislator can introduce

new cases of compulsory expropriation based on

art18C paragraphs12

If this legislative choice results in providing not just a

limitation but a permanent deprivation of onersquos property

then it should abide by both substantive and procedural

conditions of compulsory expropriation at the same

time following the general ldquolimits of limitationsrdquo such as the

principle of proportionality This would be a particular form of

compulsory expropriation The fact that the legislator himself

may not characterize a case of this kind as such is of no

significance if it really goes about this kind of case (a thing

we will judge only by what exactly the certain law provides)

then the constitutional guarantees of art17C paragraph2-7

should be met in full

The case of a requisition is different than the ones of

paragraphs 12 of art 18 as a requisition is by definition

a temporary deprivation of onersquos property Thus there

is no point in discussing whether the legislator has or

does not have the discretionary power to simply

provide a limitation of property or proceed into a

complete deprivation of onersquos property In contrast with

compulsory expropriation deprivation is here temporary and

the causes of public benefit that would justify requisition are

strictly enumerated by the constitutional legislator in

art18Cparagraph 3 Agrarianism consists a particular form of

intervention in property as it is not exactly a deprivation in

the sense of expropriation or requisition but in fact a

substitution of an equivalent property for the property one is

deprived of Therefore there is no issue of the proprietorrsquos

compensation in this last case And agrarianism is of course

only conducted for the purpose defined in art18C paragraph

4

The disposition concerning temporary deprivation of use and

ownership of a property due to special circumstances (based

on art18 paragraph 5) assigns the common legislator a

vast discretionary power to deal with crises always

abiding by the general or articlersquos 18par5

constitutional guarantees This is also the case in

distribution of land abandonned by its proprietor(art18) In

this last situation the distribution has to aim at the progress

of national economy or financial support of the peasants at

the same time respecting the obligation to fully or

partly compensate the proprietor in case of his

reappearance

Το πρώτο Ελληνικό νοmicroικό κείmicroενο που κατοχύρωσε το δικαίωmicroα

της ιδιοκτησίας ήταν laquoΠροσωρινό πολίτευmicroα της Ελλάδαςraquo του 1822

το Σύνταγmicroα δηλαδή της Επιδαύρου Κατά τρόπο ατελή διασφάλιζε την

ιδιοκτησία Συγκεκριmicroένα στο Τmicroήmicroα Β παρζ ανέφερεlaquoη

ιδιοκτησίαhellipεκάστου των Ελλήνων είναι υπό την προστασία των

νόmicroωνraquo Στη συνέχεια και το δεύτερο επαναστατικό Σύνταγmicroα του

Άστρους το 1823 laquoο Νόmicroος της Επιδαύρουraquo όπως ονοmicroάστηκε

βελτίωνε την προστασία της ιδιοκτησίας καθώς την επεξέτεινε και στους

αλλοδαπούς που βρίσκονταν στην Ελλάδα Το Β τmicroήmicroα κεφάλαιο Β

παρστ ανέφερε laquoΗ ιδιοκτησίαhellipεκάστου Έλληνος και παντός

ανθρώπου εντός της επικρατείας ευρισκοmicroένου είναι υπό την

προστασίαν των Νόmicroωνraquo Το Σύνταγmicroα της Επιδαύρου περιόριζε την

προστασία αυτή στους Έλληνες

Στη συνέχεια το Σύνταγmicroα της Τροιζήνας του 1827 κατοχύρωνε

το απαραβίαστο της ιδιοκτησίας microε δυνατότητα απαλλοτριώσεων laquoδιά

δηmicroόσιον όφελοςraquo microετά από προηγούmicroενη αποζηmicroίωση Στο κεφάλαιο Γ

άρθρο 12 οριζόταν laquohellipτα κτήmicroατα εκάστου εντός της Επικρατείας

ευρισκόmicroενου είναι υπό την προστασίαν των Νόmicroωνraquo και στο άρθρο

17 laquoη κυβέρνηση ηmicroπορεί να απαιτήσει την θυσίαν των κτηmicroάτων τινός

δια δηmicroόσιον όφελος αποχρώντως αποδεδειγmicroένον αλλά δια

προηγουmicroένης αποζηmicroιώσεωςraquo Ήδη λοιπόν τα Επαναστατικά

Συντάγmicroατα υπό την επιρροή αναmicroφίβολα των ιδεών της Γαλλικής

επανάστασης και του ∆ιαφωτισmicroού κατοχύρωναν νοmicroικά το δικαίωmicroα

της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Το ηγεmicroονικό Σύνταγmicroα του 1832 που όmicroως δεν εφαρmicroόστηκε

στο άρθρο 32 όριζε laquoΟ νόmicroος ασφαλίζει και υπερασπίζει

τηνhellipιδιοκτησίαν εκάστου ευρισκοmicroένου εντός της Επικρατείαςraquo στο

άρθρο 33 laquoκανενός η ιδιοκτησία δεν δηmicroεύεταιraquo ενώ στο άρθρο 35

ανέφερε laquoΠρος δηmicroόσιον χρήση αφού αποχρώντως αποδειχθεί

αναγκαίον και αναπόφευκτον το εξ αυτών όφελος εις το κοινόν η

Κυβέρνησις δύναται να απαιτήσει την παραχώρησιν των κτηmicroάτων

τινός αλλrsquo έχει χρέος να αποζηmicroιώσει πρότερον τον κτήτοραraquo Το

Σύνταγmicroα που παραχώρησε ο Όθωνας το 1844 στο άρθρο 12 όριζε

laquoΟυδείς στερείται της ιδιοκτησίας του ειmicroή δια δηmicroόσιον ανάγκη

προσηκόντως αποδεδειγmicroένη όταν και όπως ο Νόmicroος διατάσσει

πάντοτε δε προηγουmicroένης αποζηmicroιώσεωςraquo

Το Σύνταγmicroα της πρώτης Βασιλευόmicroενης δηmicroοκρατίας του 1864

επαναλαmicroβάνει την ίδια ακριβώς διάταξη για την προστασία της

ιδιοκτησίας microε το Σύνταγmicroα του 1844 Με την αναθεώρηση του 1911 η

διάταξη του άρθρου 17 διατηρήθηκε αλλά τροποποιήθηκε για τη

microεγαλύτερη προστασία του ιδιοκτήτη Έτσι επιπλέον καθορίζει τη

διαδικασία ορισmicroού και καταβολής της αποζηmicroίωσης αλλά και πιθανή

παροχή εγγύησης προς τον ιδιοκτήτη Ή ίδια προστασία διασφαλίζεται

και microε το άρθρο 19 του Συντάγmicroατος του 1927 αλλά και microε το άρθρο

17 του Συντάγmicroατος του 1952 Το σηmicroαντικό microε το σύνταγmicroα του 1952

είναι ότι περιείχε ερmicroηνευτική δήλωση που έλεγε laquoεν τω όρω

ιδιοκτησία νοείται και η κινητήraquo Όλα τα προηγούmicroενα Συντάγmicroατα

προστάτευαν microόνο την ακίνητη (εmicroπράγmicroατη εννοείται) ιδιοκτησία

Η κατοχύρωση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας microε το

Σύνταγmicroα του 197519862001 γίνεται microε το Σ17παρ1 laquoη ιδιοκτησία

τελεί υπό την προστασία του κράτους τα δικαιώmicroατα όmicroως που

απορρέουν απrsquo αυτήν δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντοςraquo Ο συντακτικός νοmicroοθέτης χρησιmicroοποιεί εδώ microια

διατύπωση (τελεί υπό την προστασία του κράτους) που είναι

συνηθέστερη για τα κοινωνικά δικαιώmicroατα τα οποία έχουν θετική

διάσταση και καλούν το κράτος να παρεmicroβαίνει και να παρέχει

προστασία παρά για τα παραδοσιακά ατοmicroικά δικαιώmicroατα Πέρα λοιπόν

από την αmicroυντική διάσταση που έχει η ιδιοκτησία (όπως όλα τα ατοmicroικά

δικαιώmicroατα του κλασσικού καταλόγου) δηλαδή την αξίωση αποχής

έναντι του κράτους η προστασία της αποκτά και microια θεσmicroική διάσταση

Στη διάταξη αυτήν του Σ17παρ1εδα συνυπάρχουν ένα αmicroυντικό

δικαίωmicroα (αρνητικά οριοθετηmicroένο) και microια θεσmicroική εγγύηση

Η θεσmicroική εγγύηση της ιδιοκτησίας έχει βέβαια αντικειmicroενική

ενέργεια σηmicroαίνει ότι η ιδιωτική ιδιοκτησία ως θεσmicroός είναι

(ανεξάρτητα από πρόσωπα ή πράγmicroατα) συνταγmicroατικά διασφαλισmicroένη

Αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της έννοmicroης τάξης αλλά η ακριβής

διαmicroόρφωση του περιεχοmicroένου της microε την επιβολή εφrsquo όσον είναι

αναγκαίο των ανάλογων περιορισmicroών ανατίθεται στον κοινό νοmicroοθέτη

Αυτός laquoυποχρεούται να θεσπίζει έναν πυρήνα κανόνων που καθιστούν

δυνατή την ύπαρξη τη λειτουργικότητα και την ιδιωτική ωφελιmicroότητα

της ιδιοκτησίας καθrsquoεαυτήν και σε σχέση microε άλλες συνταγmicroατικές

διατάξειςraquo3 Το κράτος οφείλει λοιπόν να απέχει από ενέργειες που

microπορούν να θίξουν το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας του ατόmicroου και να του

αφήνει ένα χώρο ελεύθερης δράσης και πρωτοβουλίας ως προς τη

διαχείριση τη χρήση και τη διάθεση της ιδιοκτησίας του Το αmicroυντικό

αυτό δικαίωmicroα είναι microια microείζων πτυχή της οικονοmicroικής ελευθερίας Από

την άλλη πλευρά όmicroως αφού το Σύνταγmicroα εγγυάται την ιδιοκτησία και

ως θεσmicroό καθίσταται επιτακτική η περιφρούρησή της και microέσω θετικών

ενεργειών της κρατικής εξουσίας Η λήψη για παράδειγmicroα αστυνοmicroικών

microέτρων που επιβάλλονται από τις περιστάσεις για την προστασία του

απειλούmicroενου συνταγmicroατικού δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας δεν

εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης αλλά αποτελεί

υποχρέωση των αρχών της ∆ηmicroόσιας εξουσίας

Η έννοια του θεσmicroού της θεσmicroικής εγγύησης είναι πάντα

συναρτηmicroένη microε ορισmicroένο σκοπό microε ορισmicroένη αποστολή Εάν αυτά δεν

εκπληρούνται η εγγύηση εκπίπτει Εν προκειmicroένω η θεσmicroική εγγύηση

της ιδιοκτησίας συναρτάται microε συγκεκριmicroένο αρνητικά καθορισmicroένο

σκοπό είναι η microη βλάβη του γενικού συmicroφέροντος όπως αυτό

προσδιορίζεται από το ίδιο το Σύνταγmicroα Τα δικαιώmicroατα που απορρέουν

από την ιδιοκτησία δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντος Περνάmicroε έτσι στο β εδάφιο του Σ17παρ1 που συνιστά

κοινωνική δέσmicroευση της ιδιοκτησίας Η διάταξη είναι σύmicroφωνη microε την

τάση του Συντάγmicroατος που αναγνωρίζει το κοινωνικό στοιχείο των 3 Π ∆αγτόγλου ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 898

ανθρώπινων γενικά δικαιωmicroάτων εννοώντας τα ως δικαιώmicroατα του

ανθρώπου όχι microόνο ως ατόmicroου αλλά και ως microέλους του κοινωνικού

συνόλου Στο άρθρο 25παρ1 ρητά αναφέρεται ότι laquoτα δικαιώmicroατα του

ανθρώπου ως ατόmicroου και ως microέλους του κοινωνικού συνόλου τελούν

υπό την εγγύηση του κράτουςraquo ενώ το Σ25παρ2 ορίζει ότι laquoη

αναγνώριση και η προστασία των θεmicroελιωδών και απαράγραπτων

δικαιωmicroάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην

πραγmicroάτωση της κοινωνικής προόδου microέσα σε ελευθερία και

δικαιοσύνηraquo

Συνεπώς δυνάmicroει του συνταγmicroατικά προβλεπόmicroενου κοινωνικού

περιεχοmicroένου της ιδιοκτησίας περιορίζονται οι εξουσίες του ιδιοκτήτη και

καθιερώνονται υποχρεώσεις ανοχής κοινωνικά αναγκαίων αλλά

επιβαρυντικών ή ζηmicroιογόνων ενεργειών επί της ιδιοκτησίας Ο

προσδιορισmicroός της έννοιας του γενικού συmicroφέροντος γίνεται microε βάσει

το ίδιο το Σύνταγmicroα δεν αφήνεται στην απόλυτη laquoδιακριτική ευχέρειαraquo

του κοινού νοmicroοθέτη Γενικό συmicroφέρον είναι αυτό που αναγνωρίζουν

και κρίνουν προστατευτέο οι διάφορες συνταγmicroατικές διατάξεις ιδίως

αυτές που προστατεύουν κοινωνικά δικαιώmicroατα (πχ Σ2122κλπ) Ο

κοινός νοmicroοθέτης είναι βέβαια ο καθrsquo ύλην αρmicroόδιος να καθορίζει το

γενικό συmicroφέρον και να επιβάλει (όταν υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού)

περιορισmicroούς σε ατοmicroικά δικαιώmicroατα προκειmicroένου να το προστατεύσει

αλλά πάντα το γενικό συmicroφέρον το προσδιορίζει microε σηmicroείο αναφοράς τις

συνταγmicroατικές διατάξεις που κατοχυρώνουν κοινωνικά δικαιώmicroατα και

κοινωνικές ελευθερίες

Έχει υποστηριχθεί ότι το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί που

αυτό δικαιολογεί στο δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας αφορά κατά πρώτο λόγο

την προστασία του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος4 Έτσι

κρίθηκε ότι όροι και περιορισmicroοί δόmicroησης σε εκτός σχεδίου πόλης

περιοχές για την προστασία παρακείmicroενων ιαmicroατικών πηγών δεν

4 Χρυσόγονος ατοmicroικά δικαιώmicroατασελ339 Βενιζέλος το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί των συνταγmicroατικών δικαιωmicroάτων

συνιστούν υπέρmicroετρο βάρος της ιδιοκτησίας5 Βέβαια οι ίδιοι συγγραφείς

δέχονται ότι το γενικό συmicroφέρον του Σ17παρ1 δεν είναι κατrsquo ανάγκη

περιβαλλοντικό αλλά microπορεί να ανάγεται στην προστασία άλλων

έννοmicroων αγαθών που όmicroως βρίσκουν και αυτά άmicroεση ή έmicromicroεση

συνταγmicroατική αναγνώριση (δηmicroόσια υγεία εθνικά οικονοmicroία άσκηση

κοινωνικής πολιτικής κλπ)

Ενώ λοιπόν τονίζεται το κοινωνικό περιεχόmicroενο της ιδιοκτησίας

δεν microετατρέπεται όmicroως σε καmicroία περίπτωση το ατοmicroικό δικαίωmicroα σε

κοινωνικό λειτούργηmicroα Αν και το Σύνταγmicroα απαγορεύει την άσκηση της

ιδιοκτησίας σε βάρος των στερούmicroενων πχ δικής τους κατοικίας

εξακολουθεί microέσα στα κοινωνικό αυτό πλαίσιο να συνδέει την ιδιοκτησία

microε την ελευθερία την οικονοmicroική και κατrsquo επέκταση την προσωπική Το

Γερmicroανικό Οmicroοσπονδιακό Συνταγmicroατικό δικαστήριο έχει νοmicroολογήσει

ότι laquoαποστολή της ιδιοκτησίας στο σύστηmicroα των ατοmicroικών

δικαιωmicroάτων είναι να διασφαλίζει στο φορέα του ατοmicroικού δικαιώmicroατος

microια περιοχή ελευθερίας στο χώρο των περιουσιακών δικαιωmicroάτων και να

καταστήσει microε αυτόν τον τρόπο δυνατή τη διαmicroόρφωση της ζωής του

microε δική του ευθύνη Η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας συmicroπληρώνει κατά

τούτο την ελευθερία δράσης και διαmicroόρφωσης γιατί αναγνωρίζει στον

ιδιώτη την υπόσταση περιουσιακών αγαθών προπάντων εκείνων που

απέκτησε microε δική του εργασία και προσπάθειαraquo

Θα πρέπει όmicroως να προσδιορίσουmicroε εννοιολογικά το περιεχόmicroενο

της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας να δούmicroε δηλαδή τι

εννοεί ως ιδιοκτησία ο συντακτικός νοmicroοθέτης Σύmicroφωνα microε την

κρατούσα ως τώρα άποψη στη νοmicroολογία στη συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη προστασία της ατοmicroικής ιδιοκτησίας εmicroπίπτουν microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα επί κινητών και ακινήτων (κυριότητα δουλείες

ενέχυρο υποθήκη) και αποκλείονται ενοχικά δικαιώmicroατα κινητές αξίες

δηmicroοσίου δικαίου δικαιώmicroατα κλπ Την άποψη αυτή ακολουθεί και microέρος

της θεωρίας6 που επικαλείται τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη ο

5 Στε 14241990 ΝοΒ 1991 144 6 Μάνεσης Μανιτάκης

οποίος περιόρισε την συνταγmicroατική προστασία microόνο στα εmicroπράγmicroατα

δικαιώmicroατα Η πρόταση εξάλλου για την αντικατάσταση του όρου

laquoιδιοκτησίαraquo από τον όρο laquoπεριουσίαraquo που είναι ευρύτερος και

καταλαmicroβάνει κάθε microορφής περιουσιακό δικαίωmicroα και όχι microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δεν έγινε δεκτή κατά τη θέσπιση του Συντάγmicroατος του

19757

Υποστηρίζεται λοιπόν ότι η διασταλτική ερmicroηνεία της έννοιας της

ιδιοκτησίας όχι microόνο είναι αντίθετη microε το γράmicromicroα το πνεύmicroα του

Συντάγmicroατος και τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη αλλά το

κυριότερο θα επέφερε αναστάτωση στο θεσmicroό της απαλλοτρίωσης

εξαιτίας της πρόσθετης ταmicroειακής επιβάρυνσης του ∆ηmicroοσίου Λόγοι

δηλαδή δηmicroοσιονοmicroικοί δικαιολογούν τον συνταγmicroατικό αποκλεισmicroό

ενοχικών περιουσιακών δικαιωmicroάτων Υπάρχει όmicroως και microια

κοινωνικοκρατική αντίληψη που αντιmicroετωπίζει microε εγγενή καχυποψία

κάθε επέκταση της συνταγmicroατικής προστασίας της καπιταλιστικής

περιουσίας και microάλιστα όταν αυτά αποβαίνει σε βάρος του κοινωνικού

συmicroφέροντος8

Το microεγαλύτερο microέρος της θεωρίας επικρίνει τη στενή αυτή

ερmicroηνεία της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας9 Ο

περιορισmicroός της συνταγmicroατικής προστασίας της ιδιοκτησίας στην

κυριότητα και στα περιορισmicroένα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα

προσανατολίζεται στη δοmicroή και στις οικονοmicroικές αξίες της

προβιοmicroηχανικής κοινωνίας ενώ στη σύγχρονη εποχή οικονοmicroικά πολύ

σηmicroαντικότερα είναι τα ενοχικά δικαιώmicroατα όπως η πνευmicroατική

βιοmicroηχανικά microετοχική ιδιοκτησία και γενικά δικαιώmicroατα στα άϋλα

αγαθά όπως δικαιώmicroατα πελατείας επωνυmicroίας σήmicroατος εφευρέσεων10

7 δεν είχε γίνει δεκτή ασφαλώς ούτε κατά τη συνταγmicroατική αναθεώρηση του 1911 8 ΑΠαπακωνσταντίνου Το Σ 2002 σελ 411επ 9 ∆αγτόγλουΑτοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 901 Κασιmicroάτης Η συνταγmicroατική έννοια της ιδιοκτησίας και η διεύρυνση αυτής Ε∆∆ 1975 σελ 205επ Τάχος Ελληνικό ∆ιοικητικό δίκαιο 1992 σελ251επ ∆ρόσος Συνταγmicroατικοί περιορισmicroοί της ιδιοκτησίας και αποζηmicroίωση 1997 σελ105επ 10 Απ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003 σελ 14

Έτσι το δικαίωmicroα επί της microετοχής είναι σαφώς πολύ χαmicroηλότερης αξίας

από το ενοχικό δικαίωmicroα εκ της microετοχής

Η συσταλτική ερmicroηνεία στην οποία παραδοσιακά ενέmicroενε η

νοmicroολογία11 και microικρό microέρος της θεωρίας ανταποκρινόταν στην

πραγmicroατικότητα microέχρι και τα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια Τότε το

microεγαλύτερο microέρος του ενεργού πληθυσmicroού της οικονοmicroίας

απασχολούνταν στον πρωτογενή τοmicroέα και σε microικρές βιοτεχνικές

microονάδες βιοτεχνικού χαρακτήρα Σήmicroερα τα δεδοmicroένα είναι διαφορετικά

(διόγκωση του τριτογενούς τοmicroέα της παροχής δηλαδή υπηρεσιών

εmicroφάνιση microεγάλων βιοmicroηχανικών microονάδων τραπεζικές καταθέσεις

πνευmicroατική ιδιοκτησία συmicromicroετοχή του ατόmicroου λόγω της προσωπικής

του εργασίας στις κοινωνικές και συνταξιοδοτικές παροχές κλπ)

Ένα ακόmicroα επιχείρηmicroα υπέρ της ανάγκης διεύρυνσης του

εννοιολογικού πεδίου της ιδιοκτησίας θεωρείται το γεγονός ότι σε

διεθνές επίπεδο όλα τα νοmicroικά κείmicroενα προστατεύουν όχι microόνο την εν

στενή εννοία ιδιοκτησία (τα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα) αλλά την

περιουσία ως σύνολο έννοmicroων σχέσεων χρηmicroατικής

αποτίmicroησης Για παράδειγmicroα το Πρώτο πρόσθετο Πρωτόκολλο της

ΕΣ∆Α που κυρώθηκε microε το νδ 531974 ορίζει ότι laquoπαν φυσικό ή νοmicroικό

πρόσωπο δικαιούται σεβασmicroού της περιουσίας τουraquo Η έννοια της

περιουσίας σύmicroφωνα microε τη νοmicroολογία του Ε∆∆Α είναι ευρύτατη και

περιλαmicroβάνει κάθε ιδιωτικό δικαίωmicroα το οποίο αναλύεται σε microια

κληρονοmicroήσιmicroη αξία ή ακόmicroα και απλά οικονοmicroικά συmicroφέροντα όπως η

άδεια πώλησης ποτών σε εστιατόριο Στην έννοια της περιουσίας κατά

το Ε∆∆Α υπάγονται και τα απορρέοντα από τη microετοχή ΑΕ οικονοmicroικού

περιεχοmicroένου δικαιώmicroατα του microετόχου καθώς και τα συνταξιοδοτικά

δικαιώmicroατα εφ΄όσον πρόκειται όχι απλά για microεταβολή του ύψους αλλά

για πλήρη διακοπή καταβολής της σύνταξης Εκτός από την ΕΣ∆Α ο

Χάρτης θεmicroελιωδών δικαιωmicroάτων της ΕΈνωσης στο άρθρο ΙΙ-17 στην

11 ελάχιστες εξαιρέσεις υπάρχουν και microάλιστα από microειοψηφίες δικαστηρίων πχ η microειοψηφία στην Στε 109387 δέχεται ότι πρέπει να αναπροσαρmicroοστεί η ερmicroηνεία του Σ17παρ1 και να διευρυνθεί το πεδίο του λόγω των νέων οικονοmicroικών δεδοmicroένων

προστασία της ιδιοκτησίας ρητά περιλαmicroβάνει την προστασία της

πνευmicroατικής ιδιοκτησίας Βέβαια ο Χάρτης της Νίκαιας δεν έχει ακόmicroα

νοmicroικά δεσmicroευτική ισχύ

Η υπερνοmicroοθετική προστασία που παρέχεται στην περιουσία και

όχι απλά στην ιδιοκτησία καθώς η Ελλάδα έχει κυρώσει το πρώτο

πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α το οποίο βάσει του Σ28παρ1 έχει τυπική ισχύ

ανώτερη απrsquo αυτήν των κοινών νόmicroων καλύπτει το laquoκενόraquo προστασίας

που αφήνει η κρατούσα συσταλτική ερmicroηνεία του Σ17παρ1 Μια πολύ

σηmicroαντική απόφαση που αναγνωρίζει την ανάγκη υπερνοmicroοθετικής

προστασίας και των ενοχικών αξιώσεων είναι η ΑΠ 401998 To

δικαστήριο εκεί έκρινε ότι η microε νόmicroο απόσβεση συγκεκριmicroένων

γεννηmicroένων αξιώσεων προσώπων που έχουν προσβληθεί στην

ανθρώπινη αξία τους από τον τύπο και τα ΜΜΕ microέχρι τη δηmicroοσίευση

του νόmicroου αυτού αντίκειται στο άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου

πρωτοκόλλου της ΕΣ∆Α που έχει υπερνοmicroοθετική ισχύ

∆έχεται έτσι ότι στην έννοια της περιουσίας (όπως την

κατοχυρώνει η ΕΣ∆Α) περιλαmicroβάνονται και ενοχικά περιουσιακά

δικαιώmicroατα γενικά όλα τα δικαιώmicroατα laquoπεριουσιακής φύσηςraquo ακόmicroα και

τα κεκτηmicroένα οικονοmicroικά συmicroφέροντα Ουσιαστικά το δικαστήριο δεν

αλλάζει στάση ως προς την ερmicroηνεία του Σ17παρ1 για την έννοια της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας αφού η νοmicroική βάση στην

οποία στηρίζεται για να κρίνει ανίσχυρη τη διάταξη που αποσβήνει αυτές

τις αξιώσεις (ως προσβλητική της περιουσίας των ατόmicroων αυτών) δεν

είναι η Σ17παρ1 αλλά το πρώτο πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α

Ειδικοί περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18 Το

αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις εξαρτάται

από το νοmicroοθέτη

Η άσκηση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας οριοθετείται αρνητικά

από το γενικό συmicroφέρον Κατrsquo ανάγκη λοιπόν υποβάλλεται σε

νοmicroοθετικούς περιορισmicroούς απαραίτητους για την ικανοποίηση του

γενικού συmicroφέροντος έτσι όπως αυτό νοείται από το ίδιο το Σύνταγmicroα

Οι περιορισmicroοί αυτοί είναι κατrsquo αρχήν ανεκτοί χωρίς να απαιτείται

αποζηmicroίωση του ιδιοκτήτη για τη microείωση της αξίας της ιδιοκτησίας του

εφrsquo όσον προβλέπονται από νόmicroο (τυπικό ή ουσιαστικό βάσει

νοmicroοθετικής εξουσιοδότησης) είναι σύmicroφωνοι microε την αρχή της

αναλογικότητας την αρχή της ισότητας δεν προσβάλουν τον πυρήνα

του δικαιώmicroατος και συνιστούν ένα laquoλογικόraquo microέτρο για microια δηmicroοκρατική

κοινωνία Όταν αυτά τα όρια των περιορισmicroών δεν τηρούνται τότε οι

περιορισmicroοί δεν είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτοί Έτσι όταν θίγεται ο

πυρήνας του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας όταν αυτή

καθίσταται τελείως αδρανής σε σχέση microε τον προορισmicroό της

τότε δεν microιλάmicroε πλέον για απλό περιορισmicroό της αλλά για

κατάργηση του δικαιώmicroατος της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Η βασικότερη ίσως λοιπόν προϋπόθεση της νοmicroιmicroότητας των

περιορισmicroών είναι πέρα από την αυτονόητη εξυπηρέτηση του

σύmicroφωνα microε το Σύνταγmicroα νοούmicroενου γενικού συmicroφέροντος και την

ύπαρξη τυπικού νόmicroου ή κανονιστικής πράξης που τους προβλέπουν ότι

δεν αποδυναmicroώνεται σε τέτοιο βαθmicroό ώστε τελικά να εκmicroηδενίζεται το

δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας Η τελευταία αυτή περίπτωση που

εξοmicroοιώνεται microε ολοκληρωτική στέρηση του δικαιώmicroατος δεν

βρίσκει νοmicroικό έρεισmicroα στην Σ17παρ1εδβ αλλά στις

Σ17παρ2επ στις διατάξεις δηλαδή για την αναγκαστική

απαλλοτρίωση Θα πρέπει δηλαδή για να είναι θεmicroιτή συνταγmicroατικά

microια τέτοια στέρηση να πληρούνται οι προϋποθέσεις και να τηρούνται οι

εγγυήσεις που laquoεξαντλητικάraquo ορίζει ο συντακτικός νοmicroοθέτης στις

Σ17παρ2επ για την νόmicroιmicroη συντέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης

Στο Σ18 που microας ενδιαφέρει εν προκειmicroένω το Σύνταγmicroα

εξουσιοδοτεί τον κοινό νοmicroοθέτη να θεσπίσει νόmicroους που θα ρυθmicroίζουν

το ιδιοκτησιακό καθεστώς ορισmicroένων περιοχών ιδιαίτερης οικονοmicroικής

περιβαλλοντικής και ιστορικής σηmicroασίας (πχ microεταλλεία σπήλαια

αρχαιολογικοί χώροι λίmicroνες λιmicroνοθάλασσες ιαmicroατικές πηγές κλπ) να

ρυθmicroίσει την τύχη της ατοmicroικής ιδιοκτησίας σε περιπτώσεις άmicroεσης

ανάγκης να διασφαλίσει την επωφελή εκmicroετάλλευση του εδάφους να

φροντίσει για την αποκατάσταση ακτηmicroόνων και την προαγωγή της

εθνικής οικονοmicroίας microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων αλλά

και να διασφαλίσει την ενιαία εφαρmicroογή των όρων δόmicroησης σε microια

περιοχή Το πρώτο Ελληνικό Σύνταγmicroα που περιείχε διάταξη ανάλογη microrsquo

αυτήν του σηmicroερινού Σ18 (που εξουσιοδοτούσε δηλαδή το νοmicroοθέτη

να περιορίζει την ιδιοκτησία για τέτοιους ειδικούς λόγους) ήταν αυτό

του 195212

Εάν ο κοινός νοmicroοθέτης θεσπίζοντας τους εκτελεστικούς νόmicroους

του Σ18 απλά επιβάλλει συνταγmicroατικά ανεκτούς (βάσει του Σ17παρ1

όπως αναπτύχθηκε παραπάνω) περιορισmicroούς τότε δεν είναι αναγκαία η

αποζηmicroίωση του laquoθιγόmicroενουraquo ιδιοκτήτη παρά τη microείωση της αξίας της

ιδιοκτησίας του Εάν όmicroως ο νοmicroοθέτης προκειmicroένου να ανταποκριθεί

στις συνταγmicroατικές επιταγές του Σ18 microε τους εκτελεστικούς του

νόmicroους αδρανοποιεί ή στερεί το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας κάποιων

ανθρώπων τότε για να είναι ο νόmicroος του σύmicroφωνος microε το Σύνταγmicroα

πρέπει να πληροί όλες τις ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις

που θέτει το Σύνταγmicroα για την τέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Αυτό γιατί στην τελευταία περίπτωση πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ακόmicroα και αν ο νοmicroοθέτης στον

εκτελεστικό του νόmicroο δεν κατονοmicroάσει την στέρηση αυτήν της

ιδιοκτησίας αναγκαστική απαλλοτρίωση και δεν εκδοθεί η

απαραίτητη πράξη από τη διοίκηση εν τούτοις θα πρόκειται για

περίπτωση de facto απαλλοτρίωσης ο δε νόmicroος θα είναι σαφώς

αντισυνταγmicroατικός λόγω της αντίθεσής του microε το Σ17παρ2επ

Στο Σ18 ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν προσδιορίζει αν ο κοινός

νοmicroοθέτης για να επιτύχει τους σκοπούς που του θέτουν οι εκεί

12 Το άρθρο 17παρ2 του Συντ του 1952 ανέφερε laquoΕιδικοί νόmicroοι κανονίζουσι τα της ιδιοκτησίας και διαθέσεως των microεταλλείων ορυχείων αρχαιολογικών θησαυρών ιαmicroατικών ρεόντων και υπόγειων υδάτωνraquo Στην παρ3 laquoΕπίσης δια νόmicroου ρυθmicroίζονται τα της ιδιοκτησίας και ιχθυοτροφικής εκmicroεταλλέυσεως και διαχειρίσεως των λιmicroνοθαλασσών και microεγάλων λιmicroνώνraquo Στην παρ4 laquoΕιδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουσι τα των επιτάξεων δια τας ανάγκας των ενόπλων δυνάmicroεων εις περίπτωσιν πολέmicroου ή επιστράτευσεως ή προς θεραπείαν αmicroέσου κοινωνικής ανάγκης δυναmicroένης να θέσει εις κίνδυνον την δηmicroοσίαν τάξιν ή υγείανraquo

διατάξεις πρέπει να περιορίσει ή να καταργήσει την ιδιοκτησία Εξαίρεση

αποτελούν οι διατάξεις που αφορούν στην επίταξη περιουσίας και στον

αναδασmicroό13 αλλά και η Σ18παρ5 όπου αναφέρεται ξεκάθαρα η

δυνατότητα στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας Σε

όλες λοιπόν τις υπόλοιπες περιπτώσεις του Σ18 υπάρχει microια

laquoευρεία διακριτική ευχέρειαraquo του νοmicroοθέτη σχετικά microε τον

τρόπο που θα εκπληρώσει τους συνταγmicroατικούς σκοπούς

Αν προχωρήσει σε τέτοια αποδυνάmicroωση του δικαιώmicroατος της

ιδιοκτησίας ώστε να αναιρείται η ουσία του χωρίς όmicroως να τηρήσει τις

συνταγmicroατικές εγγυήσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης θεωρώντας

ότι πρόκειται για απλό περιορισmicroό της ιδιοκτησίας θα έχουmicroε ένα

σαφώς αντισυνταγmicroατικό νόmicroο Θα πρόκειται όπως προαναφέρθηκε για

de facto απαλλοτρίωση O ιδιοκτήτης σrsquoαυτήν την περίπτωση δικαιούται

να αξιώσει αποζηmicroίωση (που είναι η κύρια έννοmicroη συνέπεια της

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης) για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

έχει υποστεί από την πράξη του νοmicroοθέτη και ενδεχοmicroένως της

κανονιστικής διοίκησης microε την προσφυγή στη διάταξη του 105εισΝΑΚ

σε συνδυασmicroό προς τη συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας

(Σ17παρ12επ)14

Σ18παρ1 και2 περιορισmicroοί που θέτουν ενδεικτική παρουσίαση των

διατάξεων

Πρέπει να δούmicroε ενδεικτικά ορισmicroένους από τους εκτελεστικούς

νόmicroους του Σ18 και σχετικές δικαστικές αποφάσεις για να κρίνουmicroε αν

πρόκειται για περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας ή για αναγκαστικές

απαλλοτριώσεις Η πρώτη παράγραφος του Σ18 αναφέρει laquoΕιδικοί

νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε την ιδιοκτησία και τη διάθεση των

microεταλλείων ορυχείων σπηλαίων αρχαιολογικών χώρων και θησαυρών

ιαmicroατικών ρεόντων και υπογείων υδάτων και γενικά του υπόγειου

πλούτουraquo Το Σύνταγmicroα παραχωρεί πλήρη ελευθερία στον κοινό

13 Η ίδια η έννοια των microέτρων αυτών προϋποθέτει στέρηση της ιδιοκτησίας 14 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ 932επ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση σελ30

νοmicroοθέτη για να καθορίσει τις προϋποθέσεις microε τις οποίες αποκτούνται

διατηρούνται καταλύονται ή αφαιρούνται τα δικαιώmicroατα επί των

microεταλλείων

Σχετικό είναι το Ν∆210 της 35101973 στο άρθρο 38 το Ν∆

αναφέρει ότι laquoο κεκτηmicroένος άδεια microεταλλευτικών ερευνών ή ο

διάδοχος αυτού ή ο εξ αυτών έλκων δικαιώmicroατα δικαιούται να

καταλαmicroβάνει προσωρινώς εδάφη κείmicroενα εντός του χώρου της αδείας

microεταλλευτικών ερευνών προς ενέργεια των υπrsquo αυτού

εκτελεσθησοmicroένων ερευνών κλπraquo στη συνέχεια στο άρθρο 38παρ2

ορίζεται ότι laquoο microέλλων να καταλάβει προσωρινώς εδάφη περί ων η

προηγούmicroενη παράγραφος οφείλει να αποζηmicroιώσει προκαταβολικώς τον

ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή κάτοχον της επιφανείας του εδάφους δια

την προσωρινήν στέρησιν του εισοδήmicroατος ή της χρήσεως αυτούraquo Στο

άρθρο 39 καθορίζεται η διαδικασία καταβολής της αποζηmicroίωσης το

αρmicroόδιο για τον προσδιορισmicroό της δικαστήριο προβλέπεται microάλιστα και

δυνατότητα παροχής εγγύησης από τον υπέρ ου η προσωρινή

κατάληψη της ιδιοκτησίας microετά από αίτηmicroα του ιδιοκτήτη δια της

κατάθεσης εγγυητικής επιστολής Τράπεζας Στη συνέχεια στο άρθρο

40παρ1εδαφα αναφέρεται ότι laquo η κατάληψη του προς έρευνα χώρου

επιτρέπεται ευθύς ως καταβληθή εις τον ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή

κάτοχον της επιφανείας του εδάφους η κατά την διαδικασίαν του

προηγουmicroένου άρθρου καθορισθησοmicroένη αποζηmicroίωσιςraquo

Φαίνεται λοιπόν εδώ ξεκάθαρα ότι πρόκειται για microια ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση παρά το γεγονός ότι δεν χρησιmicroοποιείται ο

όρος προκειmicroένου να ικανοποιηθεί ο συνταγmicroατικά προστατευτέος

(βάσει του Σ18παρ1) σκοπός των microεταλλευτικών ερευνών και όχι για

περιορισmicroό απλά της ιδιοκτησίας των ατόmicroων που έχουν εδάφη εντός

του χώρου της αδείας των ερευνών Πληρούνται και οι ουσιαστικές και

οι διαδικαστικές προϋποθέσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η

διαφορά είναι ότι εν προκειmicroένω η στέρηση της ιδιοκτησίας έχει

προσωρινό χαρακτήρα και δεν είναι microόνιmicroη η προσωρινότητα δεν

σηmicroαίνει ότι υπάρχει επίταξη που εννοιολογικά είναι κάτι το

διαφορετικό

Στο άρθρο 128 του ίδιου διατάγmicroατος ρητά ο νοmicroοθέτης εισάγει

περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ορίζοντας ότι laquoεπιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωσις αστικών ή αγροτικών ακινήτων κείmicroενων

εντός ή εκτός του χώρου του microεταλλείουhellipraquo Άρα εδώ ισχύουν όλες οι

συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ Στη συνέχεια στο άρθρο 142

του ίδιου Ν∆ 210 αναφέρεται laquoΈναντι της εκτελέσεως έργων δηmicroοσίας

ανάγκης και χρησιmicroότητας το δικαίωmicroα της microεταλλειοκτησίας υποχωρεί

microη δυναmicroένου του microεταλλειοκτήτου να παρακωλύσει την κατασκευήν

τοιούτων έργων έχοντος δε microόνον δικαίωmicroα απαοζηmicroιώσεως κατά το

κοινόν δίκαιονraquo Ούτε εδώ υπάρχει ο όρος αναγκαστική απαλλοτρίωση

αλλά σαφώς πρόκειται για τέτοια περίπτωση και microάλιστα γίνεται

παραποmicroπή στο κοινό δίκαιο στον κώδικα δηλαδή αναγκαστικών

απαλλοτριώσεων Η ΣΤΕ37331992 είχε δεχτεί ότι επιτρέπεται η κήρυξη

απαλλοτρίωσης αστικών ή αγροτικών ακινήτων εντός ή εκτός του

χώρου των microεταλλείων όταν από τη λειτουργία του microεταλλείου

τίθενται σε κίνδυνο τα επί των ιδιοκτησιών τούτων κτίσmicroατα ή

η ζωή και η υγεία προσώπων που διαmicroένουν ή διακινούνται

σrsquoαυτά

Εξυπακούεται ότι τα δικαιώmicroατα microεταλλειοκτησίας

προστατεύονται εφrsquo όσον ο δικαιούχος εκmicroεταλλεύεται το microεταλλείο Η

Στε 41571984 απέρριψε την αίτηση των αιτούντων κατά της

υπουργικής απόφασης που τις κήρυσσε βάσει του νόmicroου έκπτωτες των

δικαιωmicroάτων microεταλλειοκτησίας γιατί δεν εκmicroεταλλεύτηκαν το microεταλλείο

στο οποίο είχαν τα δικαιώmicroατά τους Το ΣΤΕ θεώρησε ότι δεν

παραβιάζεται το δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας και δέχτηκε ότι η έκπτωση

αποτελεί προβλεπόmicroενο από το νόmicroο microέσο που αποσκοπεί στην

παρεmicroπόδιση της αδράνειας των microεταλλείων

Στους εκτελεστικούς νόmicroους του Σ18παρ1 εντάσσεται και το Β∆

της 1114121915laquoπερί των ως δηmicroοσίου ωφελείας χαρακτηριζοmicroένων

εκmicroεταλλεύσεων λατοmicroείωνraquo Στο άρθρο 2παρ1 ορίζεται ότι laquoΌταν δια

την ως δηmicroοσίου ωφελείας κατά το προηγούmicroενον άρθρον

χαρακτηρισθείσαν εκmicroετάλλευσιν λατοmicroείου είναι αναγκαία η

χρησιmicroοποίησις ξένης ιδιοκτησίας εν όλω ή εν microέρει δrsquo εναπόθεσιν της

λατύπης εγκατάστασιν microηχανηmicroάτων και εργοστασίων κατασκευήν

οδών σιδηροδρόmicroων κοινών ή εναερίων προκυmicroαίων και αποβαθρών

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωσις του απαραίτητου microέρους ή

όλου ξένης ιδιοκτησίας αιτήσει του κυρίου ή του εκmicroεταλλευτού του

λατοmicroείουraquo Εδώ ο νοmicroοθέτης ρητά εισάγει microια περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης για την συγκεκριmicroένη δηmicroόσια ωφέλεια Άρα

εφαρmicroόζονται οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις για τους θιγόmicroενους

ιδιοκτήτες Ακολουθούνται τα συγκεκριmicroένα βήmicroατα που ορίζει το Β∆

στη συνέχεια

Επίσης ο Ν14281984 laquoπερί εκmicroεταλλεύσεως λατοmicroείων

αδρανών υλικών και άλλων διατάξεωνraquo στο άρθρο 20παρ1 αναφέρει laquoΗ

εκmicroετάλλευση των λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται microέσα

στις λατοmicroικές περιοχές του άρθρου 3 του παρόντος νόmicroου

χαρακτηρίζεται για την εφαρmicroογή των διατάξεων του νόmicroου αυτού ως

δηmicroόσιας ωφέλειαςraquo Η παρ3 του ίδιου άρθρου20 ορίζει ότι laquoόταν για

την εκmicroετάλλευση λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται έξω από

τις λατοmicroικές περιοχές είναι αναγκαία η χρησιmicroοποίηση ξένης

ιδιοκτησίας για την κατασκευή δρόmicroων προσπέλασης και την ανέγερση

εργοστασίων και αποθηκών επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση

αυτής microε αίτηση και δαπάνες του εκmicroεταλλευτή του λατοmicroείου και υπέρ

του ∆ηmicroοσίου Αυτή είναι microια ακόmicroα ειδική περίπτωση που επιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ο νοmicroοθέτης ρητά χρησιmicroοποιεί τον όρο

και θα πρέπει να τηρούνται οι συνταγmicroατικές διατάξεις κατά τη

διαδικασία

Ο Ν5871915 στο πρώτο άρθρο του ορίζει ότι η ύλη που

εξορύσσεται από λατοmicroείο είναι συστατικό προϊόν της εδαφικής έκτασης

στην οποία βρίσκεται το λατοmicroείο Σύmicroφωνα δε microε το άρθρο 2 το

λατοmicroείο αποτελεί αντικείmicroενο ιδιαίτερης εκmicroετάλλευσης ανεξάρτητο

από το έδαφος Γιrsquoαυτό η ΑΠ4501938 είχε δεχτεί ότι σε περίπτωση

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης πρέπει να ορίζεται ξεχωριστά η

αποζηmicroίωση που θα πρέπει να καταβληθεί για το λατοmicroείο να ορίζεται

δηλαδή ξεχωριστά η αποζηmicroίωση που θα δοθεί για το έδαφος και η

αποζηmicroίωση για το δικαίωmicroα της εκmicroετάλλευσης του λατοmicroείου

Σχετικός microε την εξόρυξη από λατοmicroεία είναι και ο Ν39051958

Προβλέπει δυνατότητα εξόρυξης microετά από εντολή του αρmicroόδιου

νοmicroοmicroηχανικού από λατοmicroεία που ανήκουν σε ∆ήmicroους ή Κοινότητες

των αναγκαίων υλικών για την κατασκευή ανακαίνιση ή συντήρηση των

οδών Το γεγονός όmicroως ότι δεν προβλέπει καmicroία αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών τους δηmicroιουργεί πρόβληmicroα Η ΑΠ8961985 δέχτηκε ότι η

συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν συνιστά γενικό νόmicroιmicroο περιορισmicroό

του δικαιώmicroατος ιδιοκτησίας του λατοmicroείου αλλά στέρηση

ιδιωτικής ιδιοκτησίας δηλαδή αφαίρεση και microεταβίβαση της

κυριότητας που αποτελούν την κύρια οικονοmicroική αξία των

λατοmicroείων σε τρίτο πρόσωπο η οποία εφrsquo όσον επιτρέπεται

χωρίς αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών των οικείων λατοmicroείων

αποτελεί ανεπίτρεπτη προσβολή του συνταγmicroατικά

προστατευόmicroενου δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας και εποmicroένως η

σχετική διάταξη δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί γιατί αντίκειται στο

Σύνταγmicroα

Σε ότι αφορά τους περιορισmicroούς στην ιδιοκτησία λόγω

αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων στους οποίους αναφέρεται το Σ18

σχετικό είναι το Π∆ 92481932 που απαγορεύει άνευ αδείας του

Υπουργείου Παιδείας κάποιες ενέργειες σε χώρους όπου υπάρχουν

αρχαία microνηmicroεία Ο ιδιώτης που δεν επιτρέπεται βάσει του νόmicroου αυτού

να ενεργήσει στην ιδιοκτησία του πράξεις που απαγορεύονται δύναται

να ζητήσει την απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας του εάν δε δεν γγίνει

αυτή microετά πάροδο διετίας από της υποβολής της αιτήσεως ο ιδιώτης

δύναται να διαθέσει το κτήmicroα του κατά βούλησιν Ο νοmicroοθέτης εδώ

αναγνωρίζει ότι ένας περιορισmicroός της ιδιοκτησίας που την καθιστά

αδρανή σε σχέση microε τον προορισmicroό της συνιστά ουσιαστικά στέρησή

της έστω και αν δεν έχει γίνει απαλλοτρίωση microε τους τύπους και τις

εγγυήσεις που ορίζει το Σύνταγmicroα και οι σύmicroφωνοι microε αυτό νόmicroοι

Ακριβώς γι αυτό δίνει ο νόmicroος τη δυνατότητα στον ιδιοκτήτη να ζητήσει

ο ίδιος την απαλλοτρίωση ώστε να αποζηmicroιωθεί για τη στέρηση και κατrsquo

ανάγκη την οικονοmicroική ζηmicroία που υφίσταται

Όπως έχει κρίνει η Στε 15331971 από το νΒΡΞΖ1893 προκύπτει

ότι έχουν αναχθεί σε σκοπούς δηmicroόσιας ωφέλειας για τον οποίο

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων όχι microόνο η

διενέργεια αρχαιολογικών ερευνών microε ανασκαφές ή microε άλλο τρόπο

αλλά και η συντήρηση των microνηmicroείων τόπων ή άλλων αρχαιολογικής

αξίας αντικειmicroένων στην οποία περιλαmicroβάνεται κατά την έννοια της

διάταξης αυτής η ανάδειξη προβολή και αξιοποίηση τους Η Στε

9691972 έκρινε ότι επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων

τα οποία λόγω της θέσης ή του όγκου τους παρεmicroποδίζουν τη θέα

παρόmicroοιων microνηmicroείων Η ΑΠ έκρινε ότι σύmicroφωνα microε το άρθρο 8 εάν σε

ιδιωτικό κτήmicroα υπάρχει αρχαίο κτίσmicroα που δεν microπορεί να microετακινηθεί ο

κύριος του κτήmicroατος αmicroείβεται microόνο για την αξία του χώρου που

καταλαmicroβάνει το αρχαίο γεγονός που επιβεβαιώνει ότι τα αρχαία ως

πράγmicroατα που ανήκουν στην κυριότητα του ∆ηmicroοσίου δεν

απαλλοτριώνονται ούτε αποζηmicroιώνονται αφού ακόmicroα και όταν

αποτελούν συστατικά ακινήτου αποζηmicroιώνεται microόνο ο χώρος που

καταλαmicroβάνουν

Η Σ18παρ2 αναφέρει ότι laquomicroε ειδικό νόmicroο ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την ιδιοκτησία την εκmicroετάλλευση και διαχείριση των λιmicroνοθαλασσών

και των microεγάλων λιmicroνών καθώς και τα σχετικά microε τη διάθεση γενικά

των εκτάσεων που προκύπτουν από την αποξήρανσή τουςraquo Το Ν∆ 420

της 243111970 στο άρθρο 2 ορίζει ποιες περιοχές και υπό ποιες

προϋποθέσεις microπορούν να microετατραπούν σε λιmicroνοθάλασσες Στην παρ3

του ίδιου άρθρου ορίζεται ότι εκτάσεις γύρω από τη λιmicroνοθάλασσα

που είναι αναγκαίες για την οmicroαλή εκmicroετάλλευσή της λογίζονται

ότι έχουν κηρυχθεί σε απαλλοτρίωση microε το παρόν διάταγmicroα

υπέρ του ∆ηmicroοσίου λόγω δηmicroόσιας ωφέλειας Ο νοmicroοθέτης

επέλεξε να laquoεισάγειraquo εδώ microια ακόmicroα περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης και όχι απλά περιορισmicroό της ιδιοκτησίας

Επίταξη

Το Σ18παρ3 αναφέρει ότι laquoειδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε

τις επιτάξεις για τις ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση

πολέmicroου ή επιστράτευσης ή για τη θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής

ανάγκης που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγείαraquo

Στην περίπτωση της επίταξης εξ ορισmicroού έχουmicroε στέρηση προσωρινή

της ιδιοκτησίας για πολύ συγκεκριmicroένους και προσδιορισmicroένους από το

Σύνταγmicroα λόγους και δεν χρειάζεται να αναζητήσουmicroε αν ο νοmicroοθέτης

θεσπίζει βάσει της συνταγmicroατικής εξουσιοδότησής του περιορισmicroό ή

ειδική αναγκαστική απαλλοτρίωση όπως συνέβη microε τις προηγούmicroενες

περιπτώσεις

Επίταξη είναι λοιπόν η προσωρινή στέρηση της χρήσης

και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας15 microε microονοmicroερή πράξη του

κράτους προς τον σκοπό να ικανοποιηθεί έκτακτη και άmicroεση

δηmicroόσια ανάγκη Το Σύνταγmicroα επιτρέπει επιτάξεις αφrsquo ενός για τις

ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση πολέmicroου ή

επιστράτευσης (στρατιωτικές επιτάξεις) και αφετέρου προς

θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής ανάγκης που microπορεί να θέσει σε

κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγεία (πολιτικές επιτάξεις) Η

νοmicroολογία αντιλαmicroβάνεται τον όρο δηmicroόσια τάξη υπό ευρύτερη έννοια

που περιλαmicroβάνει εκτός από τη δηmicroόσια ασφάλεια την τήρηση της

συνεχούς και αδιατάρακτης λειτουργίας των δηmicroόσιων υπηρεσιών υπό

ουσιαστική έννοια όπως πχ της αστικής συγκοινωνίας Η Στε 9571978

θεώρησε ότι η απειλή σοβαρής διαταραχής της οικονοmicroικής ζωής της

χώρας (πχ εξαγγελία ακινητοποίησης των λεωφορείων του ΚΤΕΛ)

συνιστά την κοινωνική ανάγκη που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη

δηmicroόσια τάξη κατά το Σ18παρ3 15 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ980 το Σ22παρ3 προβλέπει και επίταξη προσωπικών υπηρεσιών όπως είναι πχ η προσφορά προσωπικής εργασίας κατά το άρθρο 22παρ2∆ΚΚ Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών είναι όmicroως συστηmicroατικά εντελώς διαφορετική από την επίταξη πραγmicroάτων την οποία και microόνο αφορά το Σ18παρ3

Το Σύνταγmicroα αναθέτει τη ρύθmicroιση της επίταξης στο νοmicroοθέτη

χωρίς να επιτάσσει την πρόβλεψη ή τη συνδροmicroή ουσιαστικών ή

διαδικαστικών προϋποθέσεων Η επίταξη λοιπόν ενώ δεν επιτρέπεται για

λόγους ιδιωτικής απλά ωφέλειας διαφέρει κατά τα άλλα από την

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν είναι δηλαδή microια ειδική microορφή

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης όπως είδαmicroε microε τις περιπτώσεις των δυο

προηγούmicroενων άρθρων (όταν α νοmicroοθέτης δεν αρκείτο σε απλούς

περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας) ∆εν επιτρέπεται γενικά για λόγους

δηmicroόσιας ωφέλειας αλλά microόνο για λόγους δηmicroόσιας ή

κοινωνικής ανάγκης που είναι εξ ορισmicroού έκτακτη και πρέπει

να είναι άmicroεση Για τις πολιτικές επιτάξεις αυτό προβλέπεται ρητά από

το Σ18παρ3εδβ ενώ για τις στρατιωτικές επιτάξεις η ανάγκη είναι

πάντα άmicroεση στην περίπτωση πολέmicroου ή επιστράτευσης

Προκύπτει συνεπώς απrsquo αυτήν την προϋπόθεση ότι το

Σύνταγmicroα επιτρέπει microόνο την προσωρινή επίταξη ενώ η

αναγκαστική απαλλοτρίωση είναι κατά κανόνα οριστική Στην

περίπτωση της επίταξης δεν υπάρχουν οι εγγυήσεις που προβλέπει ο

συντακτικός νοmicroοθέτης για την αναγκαστική απαλλοτρίωση (πχ

προηγούmicroενη πλήρης αποζηmicroίωση προσδιοριζόmicroενη από το αρmicroόδιο

διακστήριο κλπ) Το ζήτηmicroα αφήνεται δηλαδή στην κρίση του κοινού

νοmicroοθέτη που προβλέπει χρονικά επόmicroενη εύλογη και διοικητικά

ή δια διοικητικών δικαστηρίων προβλεπόmicroενη αποζηmicroίωση

Το γεγονός ότι το Σύνταγmicroα δεν επιβάλλει στην επίταξη την

τήρηση των ουσιαστικών και διαδικαστικών εγγυήσεων της

απαλλοτρίωσης δεν σηmicroαίνει ότι είναι συνταγmicroατικά ανεκτό να αφήσει ο

νοmicroοθέτης τελείως απροστάτευτο τον ιδιοκτήτη που ζηmicroιώνεται από την

επίταξη να microην του χορηγήσει δηλαδή microια έστω εύλογη και χρονικά

επόmicroενη αποζηmicroίωση ∆εν είναι θεmicroιτό συνταγmicroατικά γιατί ένα τέτοιο

νοmicroοθετικό microέτρο θα προσέβαλε ευθέως την συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας (Σ25παρ1 εδ δ) Καmicroία

στέρηση ακόmicroα και προσωρινή δεν είναι σύmicroφωνη microε τη θεmicroελιώδη

αυτή αρχή ούτε αποτελεί microέτρο επαρκώς λογικό σε microια δηmicroοκρατική

κοινωνία εάν δεν συνοδεύεται από εύλογη αποζηmicroίωση Το Ε∆∆Α το

έχει νοmicroολογήσει ξεκάθαρα στην απόφαση της 9-12-1994 όπου έκρινε

ότι laquomicroόνο microε την καταβολή αποζηmicroίωσης αποκαθίσταται η εύλογη σχέση

αναλογίας ανάmicroεσα στα χρησιmicroοποιούmicroενα microέσα και στον επιδιωκόmicroενο

σκοπόraquo

Στην πράξη δεν επικρατεί πάντα σαφήνεια στην οριοθέτηση της

επίταξης έναντι της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η ασάφεια προκύπτει

ίσως από τον συνήθη περιορισmicroό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης στη

microεταβίβαση της κυριότητας ακινήτων ώστε η στέρηση της

κυριότητας επί κινητών και η προσωρινή στέρηση επί ακινήτων

να επαφίεται στο θεσmicroό της επίταξης laquoΗ διόγκωση αυτή του

θεσmicroού της επίταξης αγνοεί τη δικαιολογητική του βάση κα διαρρηγνύει

τα όριά του όπως τα θέτει ρητά το ίδιο το Σύνταγmicroαraquo Όταν η επίταξη

δεν γίνεται για τη θεραπεία microιας από τις έκτακτες και άmicroεσες ανάγκες

που αναφέρει το Σύνταγmicroα αποτελεί καταστρατήγηση του Σ18παρ3 και

Σ17παρ2επ γιατί το Σύνταγmicroα δέχεται την προσωρινή microόνο επίταξη

Η οριστική επίταξη δεν είναι εννοιολογικά δυνατή

αποτελεί αντίφαση Στην πραγmicroατικότητα πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση είτε αφορά ακίνητα είτε κινητά

πράγmicroατα και συνεπώς εφαρmicroοστέες είναι οι Σ17παρ2επ

Αντίθετες διατάξεις νόmicroων πρέπει να θεωρηθούν αντισυνταγmicroατικές

Αυτό έχει γίνει δεκτό και από το Στε πχ στην 17611970 αλλά σταθερά

και σε άλλες αποφάσεις Οριστική είναι η στέρηση της ιδιοκτησίας που

είτε γίνεται microε έκδηλα αυτήν την πρόθεση είτε αφορά αναλωτά

πράγmicroατα είτε αποσκοπεί στη θεραπεία microόνιmicroων αναγκών είτε διαρκεί

πέρα από εύλογο χρόνο Το Στε στις 14262 143369 55653 είχε

κρίνει ότι επίταξη ακινήτου για κατασκευή microόνιmicroων αποθηκών

πυροmicroαχικών δεν επιτρέπεται αλλά επιβάλλεται ενέργεια

απαλλοτρίωσης

Το δικαστήριο κρίνει ποιος χρόνος είναι εύλογος Το Στε θεωρεί

ότι θα κριθεί ανάλογα microε τις συνθήκες της και περιστάσεις της κάθε

υπόθεσης Σχετιή είναι η Στε 17611970 Με τις Στε 605 9401953 είχε

δεχθεί ότι ο εύλογος χρόνος δεν πρέπει να υπερβαίνει την πενταετία

Μετά την πάροδο του εύλογου χρόνου η διοίκηση οφείλει να προβεί

στην άρση της επίταξης και παραβαίνει την κατά το Σύνταγmicroα

προστασία της ιδιοκτησίας αν την παρατείνει (Στε15451953

19741953) Η επίταξη είναι νόmicroιmicroη microόνο όταν αναφέρεται σε

συγκεκριmicroένα πράγmicroατα και αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που τάσσει

το Σύνταγmicroα Είναι αντισυνταγmicroατική εποmicroένως η επίταξη γενικά και

αόριστα αναφερόmicroενων ακινήτων

Αν και το Σύνταγmicroα δεν το απαιτεί ο κοινός νοmicroοθέτης προβλέπει

αποζηmicroίωση που καλύπτει τη θετική ζηmicroία και ορίζεται ως

αποκατάσταση της εύλογης αξίας της χρήσης του πράγmicroατος ενώ

καταβάλλεται microετά την κατάληψή του Το κράτος πάντα καταβάλλει την

αποζηmicroίωση Κατά της ατοmicroικής διοικητικής πράξης της επίταξης

επιτρέπεται ασφαλώς αίτηση ακύρωσης ενώπιον του Στε

Αναδασmicroός

Το Σ18παρ4 αναφέρει ότι laquoΕπιτρέπεται σύmicroφωνα microε τη

διαδικασία που καθορίζει ειδικός νόmicroος ο αναδασmicroός αγροτικών

εκτάσεων για την επωφελέστερη εκmicroετάλλευση του εδάφους καθώς και

η λήψη microέτρων για την αποφυγή της υπέρmicroετρης κατάτmicroησης της ή για

τη διευκόλυνση της ανασυγκρότησης της κατατmicroηmicroένης microικρής

αγροτικής ιδιοκτησίαςraquo Ο αναδασmicroός δεν είναι απαλλοτρίωση αλλά

αποτελεί σαφώς επέmicroβαση στην ιδιοκτησία Αποτελεί τη συνένωση και

αναδιανοmicroή ακινήτων στους ιδιοκτήτες τους έτσι ώστε οι νέες ακίνητες

ιδιοκτησίες να είναι microεν ισάξιες microε τις αρχικές αλλά διαmicroορφωmicroένες

κατά ορθολογικό τρόπο Παραδοσιακά ο αναδασmicroός αφορά αγροτικά

ακίνητα και αποτελεί microέσο θεραπείας της υπερβολικής κατάτmicroησης και

ορθολογικής αναδιαmicroόρφωσης της αγροτικής ιδιοκτησίας Το Σύνταγmicroα

προβλέπει και τον αστικό αναδασmicroό στο Σ24παρ2 που είναι κάτι το

διαφορετικό

Το βασικό λοιπόν εννοιολογικό στοιχείο του αναδασmicroού είναι η

αντικατάσταση των παλαιών αγροτεmicroαχίων που εισφέρονται microε νέα

αγροτεmicroάχια ίσης αξίας στην ίδια αγροτική περιοχή που καταλαmicroβάνει ο

αναδασmicroός Το αποτέλεσmicroα δηλαδή που χαρακτηρίζει τον αναδασmicroό

σαν νοmicroικό microόρφωmicroα είναι η απόσβεση των παλαιών ιδιοκτησιών και η

ταυτόχρονα αντικατάστασή τους microε νέες ιδιοκτησίες ίσης αξίας για να

ικανοποιηθούν οι σκοποί που θέτει το Σύνταγmicroα στη συγκεκριmicroένη

διάταξη

Ο νόmicroος που αφορά τον αγροτικό αναδασmicroό είναι ο 674 της

308191977 Στο άρθρο 1 παρ 9 και 10 αντίστοιχα γίνεται διάκριση

ανάmicroεσα στον εκούσιο και στον υποχρεωτικό αναδασmicroό Ο microεν εκούσιος

κηρύσσεται όπως ορίζει το άρθρο 4παρ1 εφrsquo όσον υποβληθούν προς

τον οικείο νοmicroάρχη αιτήσεις τουλάχιστον 20 κτηmicroατιών της περιοχής

αυτής ο δε υποχρεωτικός δεν χρήζει αίτησης των ενδιαφερόmicroενων

κτηmicroατιών Ο νόmicroος καθορίζει τη διαδικασία τον τρόπο που θα

παραχωρηθούν τα νέα κτήmicroατα τη διάταξη και το διαχωρισmicroό τους τα

όριά τους

Κατrsquo αρχήν αφού ληφθεί η απόφαση για τον αναδασmicroό(άρθρο

6) αποτυπώνεται και κινηmicroατογραφείται τοπογραφικά η περιοχή(άρθρο

9) Στη συνέχεια εκκαθαρίζονται τα δικαιώmicroατα των κτηmicroατιών(άρθρο

10) γίνεται ποιοτική κατάταξη των γαιών(άρθρο 11) και microετά

παραχωρούνται τα νέα κτήmicroατα Γίνεται διάταξη και διαχωρισmicroός των

νέων κτηmicroάτων(άρθρο13) και τέλος η υπόδειξη των ορίων και

παράδοση νοmicroής(άρθρο 14) Αφού ελεγχθούν τα στοιχεία και ολόκληρος

ο φάκελλος κυρωθεί από τον οικείο νοmicroάρχη (που κάνει έλεγχο

νοmicroιmicroότητας) εκδίδονται τίτλοι κυριότητας Συγκεκριmicroένα τα

παραχωρητήρια που εκδίδει η Νοmicroαρχία αποτελούν τίτλο κυριότητας

δεκτικό microεταγραφής(άρθρο16)

Ο αναδασmicroός όπως προαναφέρθηκε δεν είναι ούτε στέρηση αλλά

ούτε περιορισmicroός της ιδιοκτησίας ∆εν είναι περιορισmicroός γιατί από τη

στιγmicroή που microε την αναδιανοmicroή θα αποκατασταθεί το ιδιοκτησιακό

καθεστώς που διαταράχθηκε(πλέον σε πιο ορθολογική βάση) δεν

περιορίζεται κατά κανένα τρόπο η laquoνέαraquo ιδιοκτησία Έχει όmicroως

υποστηριχθεί ότι ο αναδασmicroός είναι περίπτωση νόmicroιmicroου περιορισmicroού της

ιδιοκτησίας γιατί περιορίζεται το λειτουργικό της περιεχόmicroενο στην

πλευρά της ιδιοκτησιακής εξουσίας του υποκειmicroένου να διατηρήσει την

microέχρι τούδε τοπικήν θέσιν του ιδιοκτησιακού του αντικειmicroένου ∆ιαφέρει

από την αναγκαστική απαλλοτρίωση γιατί δεν στερεί ιδιοκτησία για χάρη

τρίτου αλλά την αναδιπλασιάζει για χάρη όχι microόνο του γενικού

συmicroφέροντος αλλά και του συmicroφέροντος του ιδιοκτήτη16

Στη θεωρία έχει τεθεί το ερώτηmicroα αν ο υποχρεωτικός αναδασmicroός

αποτελεί ειδική περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης και αν microόνο

στην περίπτωση του υποχρεωτικού αναδασmicroού θα microπορούσε να γίνει

λόγος για εννοιολογική συγγένεια microε την αναγκαστική απαλλοτρίωση

Η απάντηση απαιτεί σύγκριση του περιεχοmicroένου των δυο

αντιπαραβαλλόmicroενων εννοιών αλλά και της λειτουργίας τους17 Ο

αναδασmicroός και η αναγκαστική απαλλοτρίωση έχουν σίγουρα κάποιες

οmicroοιότητες (και οι δυο επάγονται microεταβολές στην κυριότητα και στα

λοιπά εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα συνίστανται σε αφαίρεση της αρχικής

ιδιοκτησίας συντελούνται για τη ικανοποίηση σκοπού δηmicroόσιας

ωφέλειας η οποία microάλιστα στην περίπτωση του αναδασmicroού καθορίζεται

όχι απλά στο νόmicroο αλλά στο ίδιο το Σύνταγmicroα ο ιδιοκτήτης λαmicroβάνει

ισάξιο αντάλλαγmicroα για την απώλεια της ιδιοκτησίας του κλπ) Ενώ όmicroως

η αναγκαστική απαλλοτρίωση επάγεται απόσβεση της ιδιοκτησίας και

ταυτόχρονα πρωτότυπη κτήση νέας ιδιοκτησίας πάνω στο ίδιο

αντικείmicroενο από ένα άλλο πρόσωπο (τον υπέρ ου η απαλλοτρίωση)

στον αναδασmicroό η σύσταση των νέων ιδιοκτησιών αποτελεί ταυτόχρονα

και το αντάλλαγmicroα των ιδιοκτητών για την απώλεια της αρχικής τους

ιδιοκτησίας

16 Αν όmicroως σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν είναι δυνατή αντιπαροχή ίσης αξίας ακινήτου και συmicroπληρωθεί η αντιπαροχή microε καταβολή αποζηmicroίωσης τότε πρόκειται κατά τούτο για microερική αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ985 1991 17 Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις Φ∆ωρής ΝοΒ 1977 σελ 442επ

Αντίθετα εποmicroένως προς την αναγκαστική απαλλοτρίωση που

laquoυπερ ωνraquo και laquoκαθrsquoωνraquo είναι διαφορετικά πρόσωπα οι laquoυπερ ωνraquo και

laquoκαθrsquoωνraquo ενεργείται και συντελείται ο αναδασmicroός είναι τα ίδια πρόσωπα

Η λειτουργία του αναδασmicroού έγκειται στην αφαίρεση των αγροτικών

ιδιοκτησιών ορισmicroένων προσώπων microε σκοπό την αναδιανοmicroή της

εκτάσεως που συναπαρτίζουν microεταξύ αυτών των ιδίων Η

αναγκαστική λοιπόν απαλλοτρίωση έχει σαν αποτέλεσmicroα τη

microεταβολή του προσώπου του ιδιοκτήτη σrsquo ένα ορισmicroένο

αντικείmicroενο ιδιοκτησίας που παραmicroένει αmicroετάβλητο ενώ ο

αναδασmicroός επιφέρει microεταβολή του αντικειmicroένου της ιδιοκτησίας

ορισmicroένων προσώπωντων ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Ή ιδιοκτησία δεν αφαιρείται για να αποδοθεί σrsquo ένα

άλλο πρόσωπο αλλά για να αντικατασταθεί

Η παροχή ενός ισάξιου νέου κτήmicroατος σαν ανταλλάγmicroατος για

την απόσβεση της αρχικής ιδιοκτησίας δεν είναι απλώς όπως στην

αναγκαστική απαλλοτρίωση microέσο για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

προκαλείται microε την αφαίρεση της ιδιοκτησίας αλλά αυτοσκοπός Ο

αναδασmicroός αποσκοπεί στην αντικατάσταση της παλαιάς ιδιοκτησίας microε

νέα που θα είναι σε θέση να καταστήσει πιο επωφελή τη γεωργική

εκmicroετάλλευση του εδάφους Συνέπεια αυτής της βασικής λειτουργικής

διαφοράς microεταξύ του αναδασmicroού και της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης

είναι και η ακόλουθηστον αναδασmicroό από τη φύση του δεν microπορεί να

τεθεί θέmicroα χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης ενώ στη αναγκαστική

απαλλοτρίωση που αφαιρείται ιδιοκτησία ορισmicroένου προσώπου για να

αποδοθεί σε άλλο πρόσωπο το αναγκαίο για τη συντέλεσή της

αντάλλαγmicroα προς τον laquoκαθrsquoουraquo είναι κατrsquo αρχήν χρηmicroατικό Άλλωστε

λόγοι πρακτικοί επίσης που έχουν σχέση microε τη διαδικασία εφαρmicroογής

του αναδασmicroού καθιστούν προβληmicroατική την παρεmicroβολή της

δικαστικής αρχής για τον καθορισmicroό του ανταλλάγmicroατος(κτήmicroατος) που

απαιτείται για τη συντέλεση του αναδασmicroού

Έχει υποστηριχθεί ότι18 δεν δηmicroιουργεί συνταγmicroατικό πρόβληmicroα

το γεγονός ότι η κρίση για το ισάξιο του ανταλλάγmicroατος δεν ανατίθεται

όπως στην αναγκαστική απαλλοτρίωση στη δικαστική αρχή αλλά σε

διοικητική επιτροπή την Επιτροπή αναδασmicroού Αυτό γιατί ο αναδασmicroός

καλύπτεται σαν ιδιαίτερος θεσmicroός microε ρητή συνταγmicroατική διάταξη

(18παρ4) Υπάρχει όmicroως και αντίθετη άποψη19 που θεωρεί ότι εφrsquo όσον

ο αναδασmicroός είναι συγγενής θεσmicroός προς την απαλλοτρίωση (είναι και

αυτός επέmicroβαση στην ιδιοκτησία) οι διατάξεις του Συντάγmicroατος που

αφορούν στην απαλλοτρίωση τυγχάνουν άmicroεσης συmicroπληρωmicroατικής

εφαρmicroογής Θα πρέπει να έχουmicroε ανάλογη εφαρmicroογή των περί

απαλλοτριώσεως εγγυήσεων laquoΗ αναλογία δε η οποία δικαιολογεί και

συνεπιφέρει την τοιαύτην ανάλογη εφαρmicroογή συνίσταται εις την

ύπαρξιν της ουσιαστικής σχέσεως παροχής και αντιπαροχής προσφοράς

και απολήψεως τόσο εις την τεχνικήν έννοιαν της απαλλοτρίωσης όσο

και εις την έννοιαν του αναδασmicroούraquo

Συνεπώς η λειτουργική ιδιοmicroορφία του αναδασmicroού δεν επιτρέπει

την εννοιολογική υπαγωγή του κάτω από την έννοια της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Βέβαια τέmicroνονται σαν έννοιες αφού και οι δυο

αποτελούν επέmicroβαση στη συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένη ιδιοκτησία

Τελικό αποτέλεσmicroα του αναδασmicroού είναι η απόσβεση των

εmicroπράγmicroατων σχέσεων που υπήρχαν στα αρχικά αγροτεmicroάχια και η

ταυτόχρονη σύσταση εmicroπράγmicroατων σχέσεων αντίστοιχου περιεχοmicroένου

στα νέα κτήmicroατα που σχηmicroατίζονται microε τον αναδασmicroό Αυτή ακριβώς η

microεταβολή των εmicroπράγmicroατων σχέσεων είναι το κύριο αποτέλεσmicroα του

αναδασmicroού το αποτέλεσmicroα που επέρχεται microε τη συντέλεσή του

Ενδεικτικά ως προς την κυριότητα το αποτέλεσmicroα είναι διπλό

απόσβεση της αρχικής κυριότητας και ταυτόχρονη σύσταση κυριότητας

πάνω στα ισάξια νέα κτήmicroατα που δηmicroιουργούνται microε τον αναδασmicroό

υπέρ των αυτών προσώπων των ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Σε ότι αφορά τις δουλείες οι πραγmicroατικές δουλείες

18 Φ∆ωρής αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ446 19 Κασιmicroάτης

βάσει του νόmicroου εξαιρούνται από τον κανόνα της ανασύστασης στα νέα

ιδιοκτησιακά αντικείmicroενα και διατηρούνται ως έχουν οι προσωπικές

δουλείες θεωρούνται αυτοδικαίως αποσβεσθείσες και αυτοδικαίως

ανασυσταθείσες στα νέα κτήmicroατα που προκύπτουν από τον αναδασmicroό

Το ίδιο νοmicroικό καθεστώς ισχύει και για τα δικαιώmicroατα εmicroπράγmicroατης

ασφάλειας

Στέρηση της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας που απαιτείται από

ιδιαίτερες περιστάσεις βάσει του Σ18παρ5

Είναι και αυτό ένα εξαιρετικό και προσωρινό microέτρο όπως και η

επίταξη Υπάρχει όmicroως microια διαφορά το Σύνταγmicroα επιτρέπει απrsquo

ευθείας στη διοίκηση να προβαίνει σε επιτάξεις και να αναθέτει

στο νοmicroοθέτη απλά τη ρύθmicroιση της εφαρmicroογής τους αντίθετα

το Σύνταγmicroα δεν επιτρέπει άmicroεσα την προσωρινή στέρηση της

χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας αλλά παραχωρεί στο

νοmicroοθέτη την εξουσία να προβλέψει και να επιτρέψει

περιπτώσεις (προσωρινής) στέρησης Η εξουσία δεν χορηγείται

δηλαδή απrsquo ευθείας στη διοίκηση αλλά στο νοmicroοθέτη που δύναται να τη

χορηγήσει στη διοίκηση αν όταν και όπως θέλει και να την ανακαλέσει

οποτεδήποτε

Συνεπώς για να είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτή microια τέτοια στέρηση

απαιτείται κατrsquo αρχήν νοmicroοθετική πρόβλεψη Πέρα απrsquo αυτό

πρέπει να επιβάλλεται από laquoιδιαίτερες περιστάσειςraquo αποτελεί δηλαδή

εξαιρετικό microέτρο Είναι απαραίτητο το microέτρο αυτό που προσβάλλει

κατrsquo ευθείαν τον πυρήνα της ιδιοκτησίας να είναι σύmicroφωνο microε τη

συνταγmicroατικά πλέον κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας να

είναι κατάλληλο για την αντιmicroετώπιση των laquoεξαιρετικών περιστάσεωνraquo

να είναι αναγκαίο υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει κανένα άλλο ηπιότερο

microέσο για να αντιmicroετωπιστούν και βεβαίως εν στενή εννοία αναλογικό

τα πλεονεκτήmicroατα δηλαδή από τη λήψη του αυστηρού αυτού microέτρου να

είναι σαφώς υπέρτερα και ισχυρότερα από τα microειονεκτήmicroατα που θα

επιφέρει

Ουσιαστικά στο σηmicroείο αυτό γίνεται από το νοmicroοθέτη στάθmicroιση

ανάmicroεσα στην συνταγmicroατικά προστατευόmicroενη ιδιοκτησία και στον

κίνδυνο που προφανώς δηmicroιουργούν για το συmicroφέρον του συνόλου

(όπως αυτό νοείται από το Σύνταγmicroα) microη οmicroαλές και έκτακτες

περιστάσεις Επιπλέον θα πρέπει ο νοmicroοθέτης όταν καταφεύγει στο

laquoέσχατοraquo αυτό microέσο να microην παραβιάζει την αρχή της ισότητας

να δικαιολογείται δηλαδή η αυστηρή επιλογή του από

αντικειmicroενικές συνθήκες και να είναι ένα microέτρο laquoεύλογοraquo στο

πλαίσιο microιας δηmicroοκρατικής κοινωνίας

Εποmicroένως λήψη του microέτρου αυτού υπό οmicroαλές συνθήκες και

προς αντιmicroετώπιση συνηθισmicroένων προβληmicroάτων θα ήταν

αντισυνταγmicroατική Μια ακόmicroα βασική προϋπόθεση της σύmicroφωνης microε το

Σύνταγmicroα λήψης του microέτρου είναι η καταβολή στο δικαιούχο

ανταλλάγmicroατος (όχι κατrsquo ανάγκη χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης) που το

Σύνταγmicroα δεν απαιτεί να είναι πλήρες αλλά ορίζει ότι πρέπει να

ανταποκρίνεται στις laquoυφιστάmicroενες κάθε φορά συνθήκεςraquo (πχ συνθήκες

αγοράς) Εξουσιοδοτείται ο νοmicroοθέτης να ορίσει τον υπόχρεο και την

διαδικασία καταβολής του ανταλλάγmicroατος

Επειδή πρόκειται για έκτακτο microέτρο η νοmicroιmicroότητά του διαρκεί

όσο και οι ιδιαίτερες συνθήκες που το δικαιολόγησαν Το microέτρο είναι εξ

ορισmicroού προσωρινό η χρήση του δεν επιτρέπεται εποmicroένως προς

αντιmicroετώπιση microόνιmicroων προβληmicroάτων ούτε microπορεί να συνίσταται στην

αφαίρεση της ιδιοκτησίας Όταν όmicroως λήξουν οι laquoιδιαίτερες

περιστάσειςraquo η άρση του microέτρου δεν είναι αυτόmicroατη Το Σύνταγmicroα

ορίζει ότι επί αδικαιολόγητης παράτασης των microέτρων αποφασίζει για

την άρση τους το Στε κατά κατηγορίες περιπτώσεων microετά από αίτηση

οποιουδήποτε έχει έννοmicroο συmicroφέρον Περίπτωση laquoπροσωρινής

στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίαςraquo θεωρείται πχ η

αναγκαστική microίσθωση γαιών εφrsquo όσον ανήκουν σε ιδιώτη

Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων (18παρ6)

Η Σ18παρ6 ορίζει laquoΜε νόmicroο microπορεί να ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την αξιοποίησή τους

υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και αποκατάσταση ακτηmicroόνων Με τον ίδιο

νόmicroο ορίζονται και τα σχετικά microε την microερική ή ολική αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών σε περίπτωση επανεmicroφάνισής τους microέσα σε εύλογη

προθεσmicroίαraquo

Παρέχει λοιπόν εξουσιοδότηση στον κοινό νοmicroοθέτη να ρυθmicroίσει

τα σχετικά microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την

αξιοποίησή τους υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και την αποκατάσταση

ακτηmicroόνων Η laquoεγκατάλειψηraquo αναφέρεται στο πραγmicroατικό γεγονός της

διακοπής άσκησης των δικαιωmicroάτων του κυρίου και microετάβασης σε

άγνωστη διεύθυνση Στην περίπτωση της παραίτησης το ακίνητο γίνεται

αδέσποτο και περιέρχεται στη κυριότητα του ∆ηmicroοσίου (972ΑΚ) που

microπορεί να το διαθέσει χωρίς ανάγκη ειδικής συνταγmicroατικής

εξουσιοδότησης

Το Σύνταγmicroα αποδεσmicroεύει τη διάθεση των εγκαταλελειmicromicroένων

εκτάσεων από τις διατάξεις του Σ17 και microε σχετική ρύθmicroιση ορίζονται

και τα σχετικά microε τη microερική ή ολική αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών σε

περίπτωση που επανεmicroφανιστεί ο ιδιοκτήτης microέσα σε εύλογη προθεσmicroία

Έχει υποστηριχθεί20 ότι η διάταξη αυτή microπορεί να αποτελέσει κύρωση

σε βάρος αυτών που έχουν εγκαταλείψει τις εκτάσεις τους εφrsquo όσον η

αποζηmicroίωσή τους microπορεί να είναι microερική Ο ν10211980 προβλέπει ότι

οι παραπάνω εκτάσεις περιέρχονται στο ∆ηmicroόσιο στον δε ιδιοκτήτη

καταβάλλεται ως αποζηmicroίωση το ήmicroισυ της αξίας των εκτάσεων

Συmicroπέρασmicroα

Συmicroπερασmicroατικά οι δυο πρώτες παράγραφοι του Σ18

αναφέρονται σε κάποια είδη ιδιοκτησίας microε ιδιαιτερότητα και αυξηmicroένη

σπουδαιότητα Προβλέπουν γιrsquo αυτό δυνατότητες δέσmicroευσης της

ιδιοκτησίας για τους συγκεκριmicroένους σκοπούς και για την προστασία

των συγκεκριmicroένων κοινωνικών αγαθών που αναφέρουν οι εν λόγω

20 Τάχος Ελληνικό διοικητικό δίκαιο 2000 σελ793

διατάξεις (αρχαιολογικούς χώρους microεταλλεία λατοmicroεία σπήλαια λίmicroνες

ύδατα κλπ) Ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν δεσmicroεύει όmicroως τον

κοινό νοmicroοθέτη ως προς τον τρόπο microε τον οποίο θα

laquoυλοποιήσειraquo τις διατάξεις αυτές Αυτό σηmicroαίνει ότι ο

τελευταίος νοmicroιmicroοποιείται να προχωρήσει όχι microόνο σε απλό

περιορισmicroό αλλά και σε στέρηση της ιδιοκτησίας προκειmicroένου

να ανταποκριθεί στις επιταγές του Σ18παρ1 και2 microπορεί

δηλαδή να εισάγει ειδικές περιπτώσεις αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης δυνάmicroει των Σ18παρ1 και2

Η νοmicroοθετική επιλογή αν καταλήξει όχι απλά σε περιορισmicroό

αλλά σε microόνιmicroη αφαίρεση θα πρέπει πέρα από τα γενικά όρια των

περιορισmicroών(πχ αρχή αναλογικότητας κλπ) να τηρεί και τις

ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις των Σ17παρ2επ

για την αναγκαστική απαλλοτρίωση Θα πρόκειται για ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι ο

νοmicroοθέτης σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν κάνει ρητά το σχετικό

χαρακτηρισmicroό εφrsquo όσον πρόκειται όντως για τέτοια περίπτωση (κάτι

που κρίνεται από το τι ακριβώς προβλέπει ο νόmicroος) θα πρέπει να

τηρούνται απαρέγκλιτα οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ

Η περίπτωση της επίταξης είναι διαφορετική από τις

προηγούmicroενες δυο παραγράφους υπό την έννοια ότι η επίταξη εξ

ορισmicroού αποτελεί προσωρινή αφαίρεση της ιδιοκτησίας ∆εν

τίθεται θέmicroα διακριτικής ευχέρειας του νοmicroοθέτη ως προς το αν

θα εισάγει απλά έναν περιορισmicroό της ιδιοκτησίας ή θα

προχωρήσει σε στέρηση Κατrsquo αντίθεση προς την αναγκαστική

απαλλοτρίωση η αφαίρεση είναι προσωρινή και οι λόγοι δηmicroόσιας

ωφέλειας που δικαιολογούν την επίταξη είναι περιοριστικά

απαριθmicroηmicroένοι από το συντακτικό νοmicroοθέτη στην Σ18παρ3 Μια

ιδιάζουσα microορφή επέmicroβασης στην ιδιοκτησία αποτελεί ο αναδασmicroός που

δεν είναι ακριβώς αφαίρεση microε την έννοια της απαλλοτρίωσης ή της

επίταξης αλλά αντικατάσταση ενός ιδιοκτησιακού αντικειmicroένου microε άλλο

ίσης αξίας ∆εν τίθεται συνεπώς θέmicroα αποζηmicroίωσης του ιδιοκτήτη και ο

αναδασmicroός γίνεται αποκλειστικά για το σκοπό που ορίζει η Σ18παρ4

Και η διάταξη η σχετική microε την προσωρινή στέρηση της χρήσης

και κάρπωσης της ιδιοκτησίας λόγω εξαιρετικών περιστάσεων δυνάmicroει

του Σ18παρ5 δίνει microια ευρεία διακριτική εξουσία στο νοmicroοθέτη

για την αντιmicroετώπιση κρίσεων τηρουmicroένων των συνταγmicroατικών

εγγυήσεων και γενικών και αυτών του σ18παρ5 Το ίδιο

συmicroβαίνει και microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων στην

Σ18παρ Στην περίπτωση αυτή τηρουmicroένης της υποχρέωσης

ολικής ή microερικής ικανοποίησης του τυχόν επανεmicroφανισθέντος

ιδιοκτήτη η διάθεση πρέπει δεσmicroευτικά να αποσκοπεί στην

προώθηση της εθνικής οικονοmicroίας και στην αποκατάσταση

ακτηmicroόνων

Περιεχόmicroενα

1) Εισαγωγή σελ1

2) Ιστορική αναδροmicroή σχετικά microε την αναγνώριση της ιδιοκτησίας σελ1-4

3) Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

στην Ελλάδα σελ5-12

4) Περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18

Το αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις

εξαρτάται από το νοmicroοθέτη σελ12-15

Α) Σ18παρ1 και 2 περιορισmicroοί που θέτουν σελ15-20

Β) Επίταξη σελ20-24

Γ) Αναδασmicroός σελ24-28

∆) Προσωρινή στέρηση της χρήσης και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας

18παρ5 σελ29-30

Ε) Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων σελ30-31

5) Συmicroπέρασmicroα σελ31-32

Βιβλιογραφία

1) Π ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991

2) Α ∆ηmicroητρόπουλος Παραδόσεις Συνταγmicroατικού δικαίου ΙΙΙ

2001

3) Α Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και

αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003

4) Γ Χοροmicroίδης Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις 2000

5) Φ ∆ωρής Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ

442επ

6) Κ Γεωργόπουλος Επίτοmicroο Συνταγmicroατικό δίκαιο 2001

7) Κ Μαυριάς Α Παντελής Συνταγmicroατικά κείmicroενα ελληνικά και

ξένα 1996

8) Κ Χρυσόγονος Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 2002

9) Πλάτωνας Πολιτεία

Συντοmicroογραφίες

1) ∆ΚΚ ∆ηmicroοτικός και Κοινοτικός κώδικας

2) Ε∆∆ Επιθεώρηση δηmicroοσίου και διοικητικού δικαίου

3) ΝοΒ Νοmicroικό βήmicroα

4) ΑΠ Άρειος Πάγος

5) ΣΤΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας

Summary

Τhe first two paragraphs of the art18C refer to some special

forms of property of utmost importance They in fact

envisage the possibility to disseise property for certain

purposes and for the protection of certain public benefits as

well (archaeological sites mines quarries caves lakes

etc)Nevertheless the constitutional legislator does

not bind the common legislator in regard to the way

these provisions will be effectuated This means that

the last one is entitled to proceed not only into a

simple limitation but also to a deprivation of onersquos

property in order to serve the mandates of art18C

paragraphs12 Hence the legislator can introduce

new cases of compulsory expropriation based on

art18C paragraphs12

If this legislative choice results in providing not just a

limitation but a permanent deprivation of onersquos property

then it should abide by both substantive and procedural

conditions of compulsory expropriation at the same

time following the general ldquolimits of limitationsrdquo such as the

principle of proportionality This would be a particular form of

compulsory expropriation The fact that the legislator himself

may not characterize a case of this kind as such is of no

significance if it really goes about this kind of case (a thing

we will judge only by what exactly the certain law provides)

then the constitutional guarantees of art17C paragraph2-7

should be met in full

The case of a requisition is different than the ones of

paragraphs 12 of art 18 as a requisition is by definition

a temporary deprivation of onersquos property Thus there

is no point in discussing whether the legislator has or

does not have the discretionary power to simply

provide a limitation of property or proceed into a

complete deprivation of onersquos property In contrast with

compulsory expropriation deprivation is here temporary and

the causes of public benefit that would justify requisition are

strictly enumerated by the constitutional legislator in

art18Cparagraph 3 Agrarianism consists a particular form of

intervention in property as it is not exactly a deprivation in

the sense of expropriation or requisition but in fact a

substitution of an equivalent property for the property one is

deprived of Therefore there is no issue of the proprietorrsquos

compensation in this last case And agrarianism is of course

only conducted for the purpose defined in art18C paragraph

4

The disposition concerning temporary deprivation of use and

ownership of a property due to special circumstances (based

on art18 paragraph 5) assigns the common legislator a

vast discretionary power to deal with crises always

abiding by the general or articlersquos 18par5

constitutional guarantees This is also the case in

distribution of land abandonned by its proprietor(art18) In

this last situation the distribution has to aim at the progress

of national economy or financial support of the peasants at

the same time respecting the obligation to fully or

partly compensate the proprietor in case of his

reappearance

Σύνταγmicroα που παραχώρησε ο Όθωνας το 1844 στο άρθρο 12 όριζε

laquoΟυδείς στερείται της ιδιοκτησίας του ειmicroή δια δηmicroόσιον ανάγκη

προσηκόντως αποδεδειγmicroένη όταν και όπως ο Νόmicroος διατάσσει

πάντοτε δε προηγουmicroένης αποζηmicroιώσεωςraquo

Το Σύνταγmicroα της πρώτης Βασιλευόmicroενης δηmicroοκρατίας του 1864

επαναλαmicroβάνει την ίδια ακριβώς διάταξη για την προστασία της

ιδιοκτησίας microε το Σύνταγmicroα του 1844 Με την αναθεώρηση του 1911 η

διάταξη του άρθρου 17 διατηρήθηκε αλλά τροποποιήθηκε για τη

microεγαλύτερη προστασία του ιδιοκτήτη Έτσι επιπλέον καθορίζει τη

διαδικασία ορισmicroού και καταβολής της αποζηmicroίωσης αλλά και πιθανή

παροχή εγγύησης προς τον ιδιοκτήτη Ή ίδια προστασία διασφαλίζεται

και microε το άρθρο 19 του Συντάγmicroατος του 1927 αλλά και microε το άρθρο

17 του Συντάγmicroατος του 1952 Το σηmicroαντικό microε το σύνταγmicroα του 1952

είναι ότι περιείχε ερmicroηνευτική δήλωση που έλεγε laquoεν τω όρω

ιδιοκτησία νοείται και η κινητήraquo Όλα τα προηγούmicroενα Συντάγmicroατα

προστάτευαν microόνο την ακίνητη (εmicroπράγmicroατη εννοείται) ιδιοκτησία

Η κατοχύρωση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας microε το

Σύνταγmicroα του 197519862001 γίνεται microε το Σ17παρ1 laquoη ιδιοκτησία

τελεί υπό την προστασία του κράτους τα δικαιώmicroατα όmicroως που

απορρέουν απrsquo αυτήν δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντοςraquo Ο συντακτικός νοmicroοθέτης χρησιmicroοποιεί εδώ microια

διατύπωση (τελεί υπό την προστασία του κράτους) που είναι

συνηθέστερη για τα κοινωνικά δικαιώmicroατα τα οποία έχουν θετική

διάσταση και καλούν το κράτος να παρεmicroβαίνει και να παρέχει

προστασία παρά για τα παραδοσιακά ατοmicroικά δικαιώmicroατα Πέρα λοιπόν

από την αmicroυντική διάσταση που έχει η ιδιοκτησία (όπως όλα τα ατοmicroικά

δικαιώmicroατα του κλασσικού καταλόγου) δηλαδή την αξίωση αποχής

έναντι του κράτους η προστασία της αποκτά και microια θεσmicroική διάσταση

Στη διάταξη αυτήν του Σ17παρ1εδα συνυπάρχουν ένα αmicroυντικό

δικαίωmicroα (αρνητικά οριοθετηmicroένο) και microια θεσmicroική εγγύηση

Η θεσmicroική εγγύηση της ιδιοκτησίας έχει βέβαια αντικειmicroενική

ενέργεια σηmicroαίνει ότι η ιδιωτική ιδιοκτησία ως θεσmicroός είναι

(ανεξάρτητα από πρόσωπα ή πράγmicroατα) συνταγmicroατικά διασφαλισmicroένη

Αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της έννοmicroης τάξης αλλά η ακριβής

διαmicroόρφωση του περιεχοmicroένου της microε την επιβολή εφrsquo όσον είναι

αναγκαίο των ανάλογων περιορισmicroών ανατίθεται στον κοινό νοmicroοθέτη

Αυτός laquoυποχρεούται να θεσπίζει έναν πυρήνα κανόνων που καθιστούν

δυνατή την ύπαρξη τη λειτουργικότητα και την ιδιωτική ωφελιmicroότητα

της ιδιοκτησίας καθrsquoεαυτήν και σε σχέση microε άλλες συνταγmicroατικές

διατάξειςraquo3 Το κράτος οφείλει λοιπόν να απέχει από ενέργειες που

microπορούν να θίξουν το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας του ατόmicroου και να του

αφήνει ένα χώρο ελεύθερης δράσης και πρωτοβουλίας ως προς τη

διαχείριση τη χρήση και τη διάθεση της ιδιοκτησίας του Το αmicroυντικό

αυτό δικαίωmicroα είναι microια microείζων πτυχή της οικονοmicroικής ελευθερίας Από

την άλλη πλευρά όmicroως αφού το Σύνταγmicroα εγγυάται την ιδιοκτησία και

ως θεσmicroό καθίσταται επιτακτική η περιφρούρησή της και microέσω θετικών

ενεργειών της κρατικής εξουσίας Η λήψη για παράδειγmicroα αστυνοmicroικών

microέτρων που επιβάλλονται από τις περιστάσεις για την προστασία του

απειλούmicroενου συνταγmicroατικού δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας δεν

εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης αλλά αποτελεί

υποχρέωση των αρχών της ∆ηmicroόσιας εξουσίας

Η έννοια του θεσmicroού της θεσmicroικής εγγύησης είναι πάντα

συναρτηmicroένη microε ορισmicroένο σκοπό microε ορισmicroένη αποστολή Εάν αυτά δεν

εκπληρούνται η εγγύηση εκπίπτει Εν προκειmicroένω η θεσmicroική εγγύηση

της ιδιοκτησίας συναρτάται microε συγκεκριmicroένο αρνητικά καθορισmicroένο

σκοπό είναι η microη βλάβη του γενικού συmicroφέροντος όπως αυτό

προσδιορίζεται από το ίδιο το Σύνταγmicroα Τα δικαιώmicroατα που απορρέουν

από την ιδιοκτησία δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντος Περνάmicroε έτσι στο β εδάφιο του Σ17παρ1 που συνιστά

κοινωνική δέσmicroευση της ιδιοκτησίας Η διάταξη είναι σύmicroφωνη microε την

τάση του Συντάγmicroατος που αναγνωρίζει το κοινωνικό στοιχείο των 3 Π ∆αγτόγλου ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 898

ανθρώπινων γενικά δικαιωmicroάτων εννοώντας τα ως δικαιώmicroατα του

ανθρώπου όχι microόνο ως ατόmicroου αλλά και ως microέλους του κοινωνικού

συνόλου Στο άρθρο 25παρ1 ρητά αναφέρεται ότι laquoτα δικαιώmicroατα του

ανθρώπου ως ατόmicroου και ως microέλους του κοινωνικού συνόλου τελούν

υπό την εγγύηση του κράτουςraquo ενώ το Σ25παρ2 ορίζει ότι laquoη

αναγνώριση και η προστασία των θεmicroελιωδών και απαράγραπτων

δικαιωmicroάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην

πραγmicroάτωση της κοινωνικής προόδου microέσα σε ελευθερία και

δικαιοσύνηraquo

Συνεπώς δυνάmicroει του συνταγmicroατικά προβλεπόmicroενου κοινωνικού

περιεχοmicroένου της ιδιοκτησίας περιορίζονται οι εξουσίες του ιδιοκτήτη και

καθιερώνονται υποχρεώσεις ανοχής κοινωνικά αναγκαίων αλλά

επιβαρυντικών ή ζηmicroιογόνων ενεργειών επί της ιδιοκτησίας Ο

προσδιορισmicroός της έννοιας του γενικού συmicroφέροντος γίνεται microε βάσει

το ίδιο το Σύνταγmicroα δεν αφήνεται στην απόλυτη laquoδιακριτική ευχέρειαraquo

του κοινού νοmicroοθέτη Γενικό συmicroφέρον είναι αυτό που αναγνωρίζουν

και κρίνουν προστατευτέο οι διάφορες συνταγmicroατικές διατάξεις ιδίως

αυτές που προστατεύουν κοινωνικά δικαιώmicroατα (πχ Σ2122κλπ) Ο

κοινός νοmicroοθέτης είναι βέβαια ο καθrsquo ύλην αρmicroόδιος να καθορίζει το

γενικό συmicroφέρον και να επιβάλει (όταν υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού)

περιορισmicroούς σε ατοmicroικά δικαιώmicroατα προκειmicroένου να το προστατεύσει

αλλά πάντα το γενικό συmicroφέρον το προσδιορίζει microε σηmicroείο αναφοράς τις

συνταγmicroατικές διατάξεις που κατοχυρώνουν κοινωνικά δικαιώmicroατα και

κοινωνικές ελευθερίες

Έχει υποστηριχθεί ότι το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί που

αυτό δικαιολογεί στο δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας αφορά κατά πρώτο λόγο

την προστασία του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος4 Έτσι

κρίθηκε ότι όροι και περιορισmicroοί δόmicroησης σε εκτός σχεδίου πόλης

περιοχές για την προστασία παρακείmicroενων ιαmicroατικών πηγών δεν

4 Χρυσόγονος ατοmicroικά δικαιώmicroατασελ339 Βενιζέλος το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί των συνταγmicroατικών δικαιωmicroάτων

συνιστούν υπέρmicroετρο βάρος της ιδιοκτησίας5 Βέβαια οι ίδιοι συγγραφείς

δέχονται ότι το γενικό συmicroφέρον του Σ17παρ1 δεν είναι κατrsquo ανάγκη

περιβαλλοντικό αλλά microπορεί να ανάγεται στην προστασία άλλων

έννοmicroων αγαθών που όmicroως βρίσκουν και αυτά άmicroεση ή έmicromicroεση

συνταγmicroατική αναγνώριση (δηmicroόσια υγεία εθνικά οικονοmicroία άσκηση

κοινωνικής πολιτικής κλπ)

Ενώ λοιπόν τονίζεται το κοινωνικό περιεχόmicroενο της ιδιοκτησίας

δεν microετατρέπεται όmicroως σε καmicroία περίπτωση το ατοmicroικό δικαίωmicroα σε

κοινωνικό λειτούργηmicroα Αν και το Σύνταγmicroα απαγορεύει την άσκηση της

ιδιοκτησίας σε βάρος των στερούmicroενων πχ δικής τους κατοικίας

εξακολουθεί microέσα στα κοινωνικό αυτό πλαίσιο να συνδέει την ιδιοκτησία

microε την ελευθερία την οικονοmicroική και κατrsquo επέκταση την προσωπική Το

Γερmicroανικό Οmicroοσπονδιακό Συνταγmicroατικό δικαστήριο έχει νοmicroολογήσει

ότι laquoαποστολή της ιδιοκτησίας στο σύστηmicroα των ατοmicroικών

δικαιωmicroάτων είναι να διασφαλίζει στο φορέα του ατοmicroικού δικαιώmicroατος

microια περιοχή ελευθερίας στο χώρο των περιουσιακών δικαιωmicroάτων και να

καταστήσει microε αυτόν τον τρόπο δυνατή τη διαmicroόρφωση της ζωής του

microε δική του ευθύνη Η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας συmicroπληρώνει κατά

τούτο την ελευθερία δράσης και διαmicroόρφωσης γιατί αναγνωρίζει στον

ιδιώτη την υπόσταση περιουσιακών αγαθών προπάντων εκείνων που

απέκτησε microε δική του εργασία και προσπάθειαraquo

Θα πρέπει όmicroως να προσδιορίσουmicroε εννοιολογικά το περιεχόmicroενο

της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας να δούmicroε δηλαδή τι

εννοεί ως ιδιοκτησία ο συντακτικός νοmicroοθέτης Σύmicroφωνα microε την

κρατούσα ως τώρα άποψη στη νοmicroολογία στη συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη προστασία της ατοmicroικής ιδιοκτησίας εmicroπίπτουν microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα επί κινητών και ακινήτων (κυριότητα δουλείες

ενέχυρο υποθήκη) και αποκλείονται ενοχικά δικαιώmicroατα κινητές αξίες

δηmicroοσίου δικαίου δικαιώmicroατα κλπ Την άποψη αυτή ακολουθεί και microέρος

της θεωρίας6 που επικαλείται τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη ο

5 Στε 14241990 ΝοΒ 1991 144 6 Μάνεσης Μανιτάκης

οποίος περιόρισε την συνταγmicroατική προστασία microόνο στα εmicroπράγmicroατα

δικαιώmicroατα Η πρόταση εξάλλου για την αντικατάσταση του όρου

laquoιδιοκτησίαraquo από τον όρο laquoπεριουσίαraquo που είναι ευρύτερος και

καταλαmicroβάνει κάθε microορφής περιουσιακό δικαίωmicroα και όχι microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δεν έγινε δεκτή κατά τη θέσπιση του Συντάγmicroατος του

19757

Υποστηρίζεται λοιπόν ότι η διασταλτική ερmicroηνεία της έννοιας της

ιδιοκτησίας όχι microόνο είναι αντίθετη microε το γράmicromicroα το πνεύmicroα του

Συντάγmicroατος και τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη αλλά το

κυριότερο θα επέφερε αναστάτωση στο θεσmicroό της απαλλοτρίωσης

εξαιτίας της πρόσθετης ταmicroειακής επιβάρυνσης του ∆ηmicroοσίου Λόγοι

δηλαδή δηmicroοσιονοmicroικοί δικαιολογούν τον συνταγmicroατικό αποκλεισmicroό

ενοχικών περιουσιακών δικαιωmicroάτων Υπάρχει όmicroως και microια

κοινωνικοκρατική αντίληψη που αντιmicroετωπίζει microε εγγενή καχυποψία

κάθε επέκταση της συνταγmicroατικής προστασίας της καπιταλιστικής

περιουσίας και microάλιστα όταν αυτά αποβαίνει σε βάρος του κοινωνικού

συmicroφέροντος8

Το microεγαλύτερο microέρος της θεωρίας επικρίνει τη στενή αυτή

ερmicroηνεία της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας9 Ο

περιορισmicroός της συνταγmicroατικής προστασίας της ιδιοκτησίας στην

κυριότητα και στα περιορισmicroένα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα

προσανατολίζεται στη δοmicroή και στις οικονοmicroικές αξίες της

προβιοmicroηχανικής κοινωνίας ενώ στη σύγχρονη εποχή οικονοmicroικά πολύ

σηmicroαντικότερα είναι τα ενοχικά δικαιώmicroατα όπως η πνευmicroατική

βιοmicroηχανικά microετοχική ιδιοκτησία και γενικά δικαιώmicroατα στα άϋλα

αγαθά όπως δικαιώmicroατα πελατείας επωνυmicroίας σήmicroατος εφευρέσεων10

7 δεν είχε γίνει δεκτή ασφαλώς ούτε κατά τη συνταγmicroατική αναθεώρηση του 1911 8 ΑΠαπακωνσταντίνου Το Σ 2002 σελ 411επ 9 ∆αγτόγλουΑτοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 901 Κασιmicroάτης Η συνταγmicroατική έννοια της ιδιοκτησίας και η διεύρυνση αυτής Ε∆∆ 1975 σελ 205επ Τάχος Ελληνικό ∆ιοικητικό δίκαιο 1992 σελ251επ ∆ρόσος Συνταγmicroατικοί περιορισmicroοί της ιδιοκτησίας και αποζηmicroίωση 1997 σελ105επ 10 Απ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003 σελ 14

Έτσι το δικαίωmicroα επί της microετοχής είναι σαφώς πολύ χαmicroηλότερης αξίας

από το ενοχικό δικαίωmicroα εκ της microετοχής

Η συσταλτική ερmicroηνεία στην οποία παραδοσιακά ενέmicroενε η

νοmicroολογία11 και microικρό microέρος της θεωρίας ανταποκρινόταν στην

πραγmicroατικότητα microέχρι και τα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια Τότε το

microεγαλύτερο microέρος του ενεργού πληθυσmicroού της οικονοmicroίας

απασχολούνταν στον πρωτογενή τοmicroέα και σε microικρές βιοτεχνικές

microονάδες βιοτεχνικού χαρακτήρα Σήmicroερα τα δεδοmicroένα είναι διαφορετικά

(διόγκωση του τριτογενούς τοmicroέα της παροχής δηλαδή υπηρεσιών

εmicroφάνιση microεγάλων βιοmicroηχανικών microονάδων τραπεζικές καταθέσεις

πνευmicroατική ιδιοκτησία συmicromicroετοχή του ατόmicroου λόγω της προσωπικής

του εργασίας στις κοινωνικές και συνταξιοδοτικές παροχές κλπ)

Ένα ακόmicroα επιχείρηmicroα υπέρ της ανάγκης διεύρυνσης του

εννοιολογικού πεδίου της ιδιοκτησίας θεωρείται το γεγονός ότι σε

διεθνές επίπεδο όλα τα νοmicroικά κείmicroενα προστατεύουν όχι microόνο την εν

στενή εννοία ιδιοκτησία (τα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα) αλλά την

περιουσία ως σύνολο έννοmicroων σχέσεων χρηmicroατικής

αποτίmicroησης Για παράδειγmicroα το Πρώτο πρόσθετο Πρωτόκολλο της

ΕΣ∆Α που κυρώθηκε microε το νδ 531974 ορίζει ότι laquoπαν φυσικό ή νοmicroικό

πρόσωπο δικαιούται σεβασmicroού της περιουσίας τουraquo Η έννοια της

περιουσίας σύmicroφωνα microε τη νοmicroολογία του Ε∆∆Α είναι ευρύτατη και

περιλαmicroβάνει κάθε ιδιωτικό δικαίωmicroα το οποίο αναλύεται σε microια

κληρονοmicroήσιmicroη αξία ή ακόmicroα και απλά οικονοmicroικά συmicroφέροντα όπως η

άδεια πώλησης ποτών σε εστιατόριο Στην έννοια της περιουσίας κατά

το Ε∆∆Α υπάγονται και τα απορρέοντα από τη microετοχή ΑΕ οικονοmicroικού

περιεχοmicroένου δικαιώmicroατα του microετόχου καθώς και τα συνταξιοδοτικά

δικαιώmicroατα εφ΄όσον πρόκειται όχι απλά για microεταβολή του ύψους αλλά

για πλήρη διακοπή καταβολής της σύνταξης Εκτός από την ΕΣ∆Α ο

Χάρτης θεmicroελιωδών δικαιωmicroάτων της ΕΈνωσης στο άρθρο ΙΙ-17 στην

11 ελάχιστες εξαιρέσεις υπάρχουν και microάλιστα από microειοψηφίες δικαστηρίων πχ η microειοψηφία στην Στε 109387 δέχεται ότι πρέπει να αναπροσαρmicroοστεί η ερmicroηνεία του Σ17παρ1 και να διευρυνθεί το πεδίο του λόγω των νέων οικονοmicroικών δεδοmicroένων

προστασία της ιδιοκτησίας ρητά περιλαmicroβάνει την προστασία της

πνευmicroατικής ιδιοκτησίας Βέβαια ο Χάρτης της Νίκαιας δεν έχει ακόmicroα

νοmicroικά δεσmicroευτική ισχύ

Η υπερνοmicroοθετική προστασία που παρέχεται στην περιουσία και

όχι απλά στην ιδιοκτησία καθώς η Ελλάδα έχει κυρώσει το πρώτο

πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α το οποίο βάσει του Σ28παρ1 έχει τυπική ισχύ

ανώτερη απrsquo αυτήν των κοινών νόmicroων καλύπτει το laquoκενόraquo προστασίας

που αφήνει η κρατούσα συσταλτική ερmicroηνεία του Σ17παρ1 Μια πολύ

σηmicroαντική απόφαση που αναγνωρίζει την ανάγκη υπερνοmicroοθετικής

προστασίας και των ενοχικών αξιώσεων είναι η ΑΠ 401998 To

δικαστήριο εκεί έκρινε ότι η microε νόmicroο απόσβεση συγκεκριmicroένων

γεννηmicroένων αξιώσεων προσώπων που έχουν προσβληθεί στην

ανθρώπινη αξία τους από τον τύπο και τα ΜΜΕ microέχρι τη δηmicroοσίευση

του νόmicroου αυτού αντίκειται στο άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου

πρωτοκόλλου της ΕΣ∆Α που έχει υπερνοmicroοθετική ισχύ

∆έχεται έτσι ότι στην έννοια της περιουσίας (όπως την

κατοχυρώνει η ΕΣ∆Α) περιλαmicroβάνονται και ενοχικά περιουσιακά

δικαιώmicroατα γενικά όλα τα δικαιώmicroατα laquoπεριουσιακής φύσηςraquo ακόmicroα και

τα κεκτηmicroένα οικονοmicroικά συmicroφέροντα Ουσιαστικά το δικαστήριο δεν

αλλάζει στάση ως προς την ερmicroηνεία του Σ17παρ1 για την έννοια της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας αφού η νοmicroική βάση στην

οποία στηρίζεται για να κρίνει ανίσχυρη τη διάταξη που αποσβήνει αυτές

τις αξιώσεις (ως προσβλητική της περιουσίας των ατόmicroων αυτών) δεν

είναι η Σ17παρ1 αλλά το πρώτο πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α

Ειδικοί περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18 Το

αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις εξαρτάται

από το νοmicroοθέτη

Η άσκηση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας οριοθετείται αρνητικά

από το γενικό συmicroφέρον Κατrsquo ανάγκη λοιπόν υποβάλλεται σε

νοmicroοθετικούς περιορισmicroούς απαραίτητους για την ικανοποίηση του

γενικού συmicroφέροντος έτσι όπως αυτό νοείται από το ίδιο το Σύνταγmicroα

Οι περιορισmicroοί αυτοί είναι κατrsquo αρχήν ανεκτοί χωρίς να απαιτείται

αποζηmicroίωση του ιδιοκτήτη για τη microείωση της αξίας της ιδιοκτησίας του

εφrsquo όσον προβλέπονται από νόmicroο (τυπικό ή ουσιαστικό βάσει

νοmicroοθετικής εξουσιοδότησης) είναι σύmicroφωνοι microε την αρχή της

αναλογικότητας την αρχή της ισότητας δεν προσβάλουν τον πυρήνα

του δικαιώmicroατος και συνιστούν ένα laquoλογικόraquo microέτρο για microια δηmicroοκρατική

κοινωνία Όταν αυτά τα όρια των περιορισmicroών δεν τηρούνται τότε οι

περιορισmicroοί δεν είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτοί Έτσι όταν θίγεται ο

πυρήνας του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας όταν αυτή

καθίσταται τελείως αδρανής σε σχέση microε τον προορισmicroό της

τότε δεν microιλάmicroε πλέον για απλό περιορισmicroό της αλλά για

κατάργηση του δικαιώmicroατος της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Η βασικότερη ίσως λοιπόν προϋπόθεση της νοmicroιmicroότητας των

περιορισmicroών είναι πέρα από την αυτονόητη εξυπηρέτηση του

σύmicroφωνα microε το Σύνταγmicroα νοούmicroενου γενικού συmicroφέροντος και την

ύπαρξη τυπικού νόmicroου ή κανονιστικής πράξης που τους προβλέπουν ότι

δεν αποδυναmicroώνεται σε τέτοιο βαθmicroό ώστε τελικά να εκmicroηδενίζεται το

δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας Η τελευταία αυτή περίπτωση που

εξοmicroοιώνεται microε ολοκληρωτική στέρηση του δικαιώmicroατος δεν

βρίσκει νοmicroικό έρεισmicroα στην Σ17παρ1εδβ αλλά στις

Σ17παρ2επ στις διατάξεις δηλαδή για την αναγκαστική

απαλλοτρίωση Θα πρέπει δηλαδή για να είναι θεmicroιτή συνταγmicroατικά

microια τέτοια στέρηση να πληρούνται οι προϋποθέσεις και να τηρούνται οι

εγγυήσεις που laquoεξαντλητικάraquo ορίζει ο συντακτικός νοmicroοθέτης στις

Σ17παρ2επ για την νόmicroιmicroη συντέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης

Στο Σ18 που microας ενδιαφέρει εν προκειmicroένω το Σύνταγmicroα

εξουσιοδοτεί τον κοινό νοmicroοθέτη να θεσπίσει νόmicroους που θα ρυθmicroίζουν

το ιδιοκτησιακό καθεστώς ορισmicroένων περιοχών ιδιαίτερης οικονοmicroικής

περιβαλλοντικής και ιστορικής σηmicroασίας (πχ microεταλλεία σπήλαια

αρχαιολογικοί χώροι λίmicroνες λιmicroνοθάλασσες ιαmicroατικές πηγές κλπ) να

ρυθmicroίσει την τύχη της ατοmicroικής ιδιοκτησίας σε περιπτώσεις άmicroεσης

ανάγκης να διασφαλίσει την επωφελή εκmicroετάλλευση του εδάφους να

φροντίσει για την αποκατάσταση ακτηmicroόνων και την προαγωγή της

εθνικής οικονοmicroίας microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων αλλά

και να διασφαλίσει την ενιαία εφαρmicroογή των όρων δόmicroησης σε microια

περιοχή Το πρώτο Ελληνικό Σύνταγmicroα που περιείχε διάταξη ανάλογη microrsquo

αυτήν του σηmicroερινού Σ18 (που εξουσιοδοτούσε δηλαδή το νοmicroοθέτη

να περιορίζει την ιδιοκτησία για τέτοιους ειδικούς λόγους) ήταν αυτό

του 195212

Εάν ο κοινός νοmicroοθέτης θεσπίζοντας τους εκτελεστικούς νόmicroους

του Σ18 απλά επιβάλλει συνταγmicroατικά ανεκτούς (βάσει του Σ17παρ1

όπως αναπτύχθηκε παραπάνω) περιορισmicroούς τότε δεν είναι αναγκαία η

αποζηmicroίωση του laquoθιγόmicroενουraquo ιδιοκτήτη παρά τη microείωση της αξίας της

ιδιοκτησίας του Εάν όmicroως ο νοmicroοθέτης προκειmicroένου να ανταποκριθεί

στις συνταγmicroατικές επιταγές του Σ18 microε τους εκτελεστικούς του

νόmicroους αδρανοποιεί ή στερεί το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας κάποιων

ανθρώπων τότε για να είναι ο νόmicroος του σύmicroφωνος microε το Σύνταγmicroα

πρέπει να πληροί όλες τις ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις

που θέτει το Σύνταγmicroα για την τέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Αυτό γιατί στην τελευταία περίπτωση πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ακόmicroα και αν ο νοmicroοθέτης στον

εκτελεστικό του νόmicroο δεν κατονοmicroάσει την στέρηση αυτήν της

ιδιοκτησίας αναγκαστική απαλλοτρίωση και δεν εκδοθεί η

απαραίτητη πράξη από τη διοίκηση εν τούτοις θα πρόκειται για

περίπτωση de facto απαλλοτρίωσης ο δε νόmicroος θα είναι σαφώς

αντισυνταγmicroατικός λόγω της αντίθεσής του microε το Σ17παρ2επ

Στο Σ18 ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν προσδιορίζει αν ο κοινός

νοmicroοθέτης για να επιτύχει τους σκοπούς που του θέτουν οι εκεί

12 Το άρθρο 17παρ2 του Συντ του 1952 ανέφερε laquoΕιδικοί νόmicroοι κανονίζουσι τα της ιδιοκτησίας και διαθέσεως των microεταλλείων ορυχείων αρχαιολογικών θησαυρών ιαmicroατικών ρεόντων και υπόγειων υδάτωνraquo Στην παρ3 laquoΕπίσης δια νόmicroου ρυθmicroίζονται τα της ιδιοκτησίας και ιχθυοτροφικής εκmicroεταλλέυσεως και διαχειρίσεως των λιmicroνοθαλασσών και microεγάλων λιmicroνώνraquo Στην παρ4 laquoΕιδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουσι τα των επιτάξεων δια τας ανάγκας των ενόπλων δυνάmicroεων εις περίπτωσιν πολέmicroου ή επιστράτευσεως ή προς θεραπείαν αmicroέσου κοινωνικής ανάγκης δυναmicroένης να θέσει εις κίνδυνον την δηmicroοσίαν τάξιν ή υγείανraquo

διατάξεις πρέπει να περιορίσει ή να καταργήσει την ιδιοκτησία Εξαίρεση

αποτελούν οι διατάξεις που αφορούν στην επίταξη περιουσίας και στον

αναδασmicroό13 αλλά και η Σ18παρ5 όπου αναφέρεται ξεκάθαρα η

δυνατότητα στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας Σε

όλες λοιπόν τις υπόλοιπες περιπτώσεις του Σ18 υπάρχει microια

laquoευρεία διακριτική ευχέρειαraquo του νοmicroοθέτη σχετικά microε τον

τρόπο που θα εκπληρώσει τους συνταγmicroατικούς σκοπούς

Αν προχωρήσει σε τέτοια αποδυνάmicroωση του δικαιώmicroατος της

ιδιοκτησίας ώστε να αναιρείται η ουσία του χωρίς όmicroως να τηρήσει τις

συνταγmicroατικές εγγυήσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης θεωρώντας

ότι πρόκειται για απλό περιορισmicroό της ιδιοκτησίας θα έχουmicroε ένα

σαφώς αντισυνταγmicroατικό νόmicroο Θα πρόκειται όπως προαναφέρθηκε για

de facto απαλλοτρίωση O ιδιοκτήτης σrsquoαυτήν την περίπτωση δικαιούται

να αξιώσει αποζηmicroίωση (που είναι η κύρια έννοmicroη συνέπεια της

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης) για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

έχει υποστεί από την πράξη του νοmicroοθέτη και ενδεχοmicroένως της

κανονιστικής διοίκησης microε την προσφυγή στη διάταξη του 105εισΝΑΚ

σε συνδυασmicroό προς τη συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας

(Σ17παρ12επ)14

Σ18παρ1 και2 περιορισmicroοί που θέτουν ενδεικτική παρουσίαση των

διατάξεων

Πρέπει να δούmicroε ενδεικτικά ορισmicroένους από τους εκτελεστικούς

νόmicroους του Σ18 και σχετικές δικαστικές αποφάσεις για να κρίνουmicroε αν

πρόκειται για περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας ή για αναγκαστικές

απαλλοτριώσεις Η πρώτη παράγραφος του Σ18 αναφέρει laquoΕιδικοί

νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε την ιδιοκτησία και τη διάθεση των

microεταλλείων ορυχείων σπηλαίων αρχαιολογικών χώρων και θησαυρών

ιαmicroατικών ρεόντων και υπογείων υδάτων και γενικά του υπόγειου

πλούτουraquo Το Σύνταγmicroα παραχωρεί πλήρη ελευθερία στον κοινό

13 Η ίδια η έννοια των microέτρων αυτών προϋποθέτει στέρηση της ιδιοκτησίας 14 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ 932επ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση σελ30

νοmicroοθέτη για να καθορίσει τις προϋποθέσεις microε τις οποίες αποκτούνται

διατηρούνται καταλύονται ή αφαιρούνται τα δικαιώmicroατα επί των

microεταλλείων

Σχετικό είναι το Ν∆210 της 35101973 στο άρθρο 38 το Ν∆

αναφέρει ότι laquoο κεκτηmicroένος άδεια microεταλλευτικών ερευνών ή ο

διάδοχος αυτού ή ο εξ αυτών έλκων δικαιώmicroατα δικαιούται να

καταλαmicroβάνει προσωρινώς εδάφη κείmicroενα εντός του χώρου της αδείας

microεταλλευτικών ερευνών προς ενέργεια των υπrsquo αυτού

εκτελεσθησοmicroένων ερευνών κλπraquo στη συνέχεια στο άρθρο 38παρ2

ορίζεται ότι laquoο microέλλων να καταλάβει προσωρινώς εδάφη περί ων η

προηγούmicroενη παράγραφος οφείλει να αποζηmicroιώσει προκαταβολικώς τον

ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή κάτοχον της επιφανείας του εδάφους δια

την προσωρινήν στέρησιν του εισοδήmicroατος ή της χρήσεως αυτούraquo Στο

άρθρο 39 καθορίζεται η διαδικασία καταβολής της αποζηmicroίωσης το

αρmicroόδιο για τον προσδιορισmicroό της δικαστήριο προβλέπεται microάλιστα και

δυνατότητα παροχής εγγύησης από τον υπέρ ου η προσωρινή

κατάληψη της ιδιοκτησίας microετά από αίτηmicroα του ιδιοκτήτη δια της

κατάθεσης εγγυητικής επιστολής Τράπεζας Στη συνέχεια στο άρθρο

40παρ1εδαφα αναφέρεται ότι laquo η κατάληψη του προς έρευνα χώρου

επιτρέπεται ευθύς ως καταβληθή εις τον ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή

κάτοχον της επιφανείας του εδάφους η κατά την διαδικασίαν του

προηγουmicroένου άρθρου καθορισθησοmicroένη αποζηmicroίωσιςraquo

Φαίνεται λοιπόν εδώ ξεκάθαρα ότι πρόκειται για microια ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση παρά το γεγονός ότι δεν χρησιmicroοποιείται ο

όρος προκειmicroένου να ικανοποιηθεί ο συνταγmicroατικά προστατευτέος

(βάσει του Σ18παρ1) σκοπός των microεταλλευτικών ερευνών και όχι για

περιορισmicroό απλά της ιδιοκτησίας των ατόmicroων που έχουν εδάφη εντός

του χώρου της αδείας των ερευνών Πληρούνται και οι ουσιαστικές και

οι διαδικαστικές προϋποθέσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η

διαφορά είναι ότι εν προκειmicroένω η στέρηση της ιδιοκτησίας έχει

προσωρινό χαρακτήρα και δεν είναι microόνιmicroη η προσωρινότητα δεν

σηmicroαίνει ότι υπάρχει επίταξη που εννοιολογικά είναι κάτι το

διαφορετικό

Στο άρθρο 128 του ίδιου διατάγmicroατος ρητά ο νοmicroοθέτης εισάγει

περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ορίζοντας ότι laquoεπιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωσις αστικών ή αγροτικών ακινήτων κείmicroενων

εντός ή εκτός του χώρου του microεταλλείουhellipraquo Άρα εδώ ισχύουν όλες οι

συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ Στη συνέχεια στο άρθρο 142

του ίδιου Ν∆ 210 αναφέρεται laquoΈναντι της εκτελέσεως έργων δηmicroοσίας

ανάγκης και χρησιmicroότητας το δικαίωmicroα της microεταλλειοκτησίας υποχωρεί

microη δυναmicroένου του microεταλλειοκτήτου να παρακωλύσει την κατασκευήν

τοιούτων έργων έχοντος δε microόνον δικαίωmicroα απαοζηmicroιώσεως κατά το

κοινόν δίκαιονraquo Ούτε εδώ υπάρχει ο όρος αναγκαστική απαλλοτρίωση

αλλά σαφώς πρόκειται για τέτοια περίπτωση και microάλιστα γίνεται

παραποmicroπή στο κοινό δίκαιο στον κώδικα δηλαδή αναγκαστικών

απαλλοτριώσεων Η ΣΤΕ37331992 είχε δεχτεί ότι επιτρέπεται η κήρυξη

απαλλοτρίωσης αστικών ή αγροτικών ακινήτων εντός ή εκτός του

χώρου των microεταλλείων όταν από τη λειτουργία του microεταλλείου

τίθενται σε κίνδυνο τα επί των ιδιοκτησιών τούτων κτίσmicroατα ή

η ζωή και η υγεία προσώπων που διαmicroένουν ή διακινούνται

σrsquoαυτά

Εξυπακούεται ότι τα δικαιώmicroατα microεταλλειοκτησίας

προστατεύονται εφrsquo όσον ο δικαιούχος εκmicroεταλλεύεται το microεταλλείο Η

Στε 41571984 απέρριψε την αίτηση των αιτούντων κατά της

υπουργικής απόφασης που τις κήρυσσε βάσει του νόmicroου έκπτωτες των

δικαιωmicroάτων microεταλλειοκτησίας γιατί δεν εκmicroεταλλεύτηκαν το microεταλλείο

στο οποίο είχαν τα δικαιώmicroατά τους Το ΣΤΕ θεώρησε ότι δεν

παραβιάζεται το δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας και δέχτηκε ότι η έκπτωση

αποτελεί προβλεπόmicroενο από το νόmicroο microέσο που αποσκοπεί στην

παρεmicroπόδιση της αδράνειας των microεταλλείων

Στους εκτελεστικούς νόmicroους του Σ18παρ1 εντάσσεται και το Β∆

της 1114121915laquoπερί των ως δηmicroοσίου ωφελείας χαρακτηριζοmicroένων

εκmicroεταλλεύσεων λατοmicroείωνraquo Στο άρθρο 2παρ1 ορίζεται ότι laquoΌταν δια

την ως δηmicroοσίου ωφελείας κατά το προηγούmicroενον άρθρον

χαρακτηρισθείσαν εκmicroετάλλευσιν λατοmicroείου είναι αναγκαία η

χρησιmicroοποίησις ξένης ιδιοκτησίας εν όλω ή εν microέρει δrsquo εναπόθεσιν της

λατύπης εγκατάστασιν microηχανηmicroάτων και εργοστασίων κατασκευήν

οδών σιδηροδρόmicroων κοινών ή εναερίων προκυmicroαίων και αποβαθρών

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωσις του απαραίτητου microέρους ή

όλου ξένης ιδιοκτησίας αιτήσει του κυρίου ή του εκmicroεταλλευτού του

λατοmicroείουraquo Εδώ ο νοmicroοθέτης ρητά εισάγει microια περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης για την συγκεκριmicroένη δηmicroόσια ωφέλεια Άρα

εφαρmicroόζονται οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις για τους θιγόmicroενους

ιδιοκτήτες Ακολουθούνται τα συγκεκριmicroένα βήmicroατα που ορίζει το Β∆

στη συνέχεια

Επίσης ο Ν14281984 laquoπερί εκmicroεταλλεύσεως λατοmicroείων

αδρανών υλικών και άλλων διατάξεωνraquo στο άρθρο 20παρ1 αναφέρει laquoΗ

εκmicroετάλλευση των λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται microέσα

στις λατοmicroικές περιοχές του άρθρου 3 του παρόντος νόmicroου

χαρακτηρίζεται για την εφαρmicroογή των διατάξεων του νόmicroου αυτού ως

δηmicroόσιας ωφέλειαςraquo Η παρ3 του ίδιου άρθρου20 ορίζει ότι laquoόταν για

την εκmicroετάλλευση λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται έξω από

τις λατοmicroικές περιοχές είναι αναγκαία η χρησιmicroοποίηση ξένης

ιδιοκτησίας για την κατασκευή δρόmicroων προσπέλασης και την ανέγερση

εργοστασίων και αποθηκών επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση

αυτής microε αίτηση και δαπάνες του εκmicroεταλλευτή του λατοmicroείου και υπέρ

του ∆ηmicroοσίου Αυτή είναι microια ακόmicroα ειδική περίπτωση που επιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ο νοmicroοθέτης ρητά χρησιmicroοποιεί τον όρο

και θα πρέπει να τηρούνται οι συνταγmicroατικές διατάξεις κατά τη

διαδικασία

Ο Ν5871915 στο πρώτο άρθρο του ορίζει ότι η ύλη που

εξορύσσεται από λατοmicroείο είναι συστατικό προϊόν της εδαφικής έκτασης

στην οποία βρίσκεται το λατοmicroείο Σύmicroφωνα δε microε το άρθρο 2 το

λατοmicroείο αποτελεί αντικείmicroενο ιδιαίτερης εκmicroετάλλευσης ανεξάρτητο

από το έδαφος Γιrsquoαυτό η ΑΠ4501938 είχε δεχτεί ότι σε περίπτωση

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης πρέπει να ορίζεται ξεχωριστά η

αποζηmicroίωση που θα πρέπει να καταβληθεί για το λατοmicroείο να ορίζεται

δηλαδή ξεχωριστά η αποζηmicroίωση που θα δοθεί για το έδαφος και η

αποζηmicroίωση για το δικαίωmicroα της εκmicroετάλλευσης του λατοmicroείου

Σχετικός microε την εξόρυξη από λατοmicroεία είναι και ο Ν39051958

Προβλέπει δυνατότητα εξόρυξης microετά από εντολή του αρmicroόδιου

νοmicroοmicroηχανικού από λατοmicroεία που ανήκουν σε ∆ήmicroους ή Κοινότητες

των αναγκαίων υλικών για την κατασκευή ανακαίνιση ή συντήρηση των

οδών Το γεγονός όmicroως ότι δεν προβλέπει καmicroία αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών τους δηmicroιουργεί πρόβληmicroα Η ΑΠ8961985 δέχτηκε ότι η

συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν συνιστά γενικό νόmicroιmicroο περιορισmicroό

του δικαιώmicroατος ιδιοκτησίας του λατοmicroείου αλλά στέρηση

ιδιωτικής ιδιοκτησίας δηλαδή αφαίρεση και microεταβίβαση της

κυριότητας που αποτελούν την κύρια οικονοmicroική αξία των

λατοmicroείων σε τρίτο πρόσωπο η οποία εφrsquo όσον επιτρέπεται

χωρίς αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών των οικείων λατοmicroείων

αποτελεί ανεπίτρεπτη προσβολή του συνταγmicroατικά

προστατευόmicroενου δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας και εποmicroένως η

σχετική διάταξη δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί γιατί αντίκειται στο

Σύνταγmicroα

Σε ότι αφορά τους περιορισmicroούς στην ιδιοκτησία λόγω

αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων στους οποίους αναφέρεται το Σ18

σχετικό είναι το Π∆ 92481932 που απαγορεύει άνευ αδείας του

Υπουργείου Παιδείας κάποιες ενέργειες σε χώρους όπου υπάρχουν

αρχαία microνηmicroεία Ο ιδιώτης που δεν επιτρέπεται βάσει του νόmicroου αυτού

να ενεργήσει στην ιδιοκτησία του πράξεις που απαγορεύονται δύναται

να ζητήσει την απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας του εάν δε δεν γγίνει

αυτή microετά πάροδο διετίας από της υποβολής της αιτήσεως ο ιδιώτης

δύναται να διαθέσει το κτήmicroα του κατά βούλησιν Ο νοmicroοθέτης εδώ

αναγνωρίζει ότι ένας περιορισmicroός της ιδιοκτησίας που την καθιστά

αδρανή σε σχέση microε τον προορισmicroό της συνιστά ουσιαστικά στέρησή

της έστω και αν δεν έχει γίνει απαλλοτρίωση microε τους τύπους και τις

εγγυήσεις που ορίζει το Σύνταγmicroα και οι σύmicroφωνοι microε αυτό νόmicroοι

Ακριβώς γι αυτό δίνει ο νόmicroος τη δυνατότητα στον ιδιοκτήτη να ζητήσει

ο ίδιος την απαλλοτρίωση ώστε να αποζηmicroιωθεί για τη στέρηση και κατrsquo

ανάγκη την οικονοmicroική ζηmicroία που υφίσταται

Όπως έχει κρίνει η Στε 15331971 από το νΒΡΞΖ1893 προκύπτει

ότι έχουν αναχθεί σε σκοπούς δηmicroόσιας ωφέλειας για τον οποίο

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων όχι microόνο η

διενέργεια αρχαιολογικών ερευνών microε ανασκαφές ή microε άλλο τρόπο

αλλά και η συντήρηση των microνηmicroείων τόπων ή άλλων αρχαιολογικής

αξίας αντικειmicroένων στην οποία περιλαmicroβάνεται κατά την έννοια της

διάταξης αυτής η ανάδειξη προβολή και αξιοποίηση τους Η Στε

9691972 έκρινε ότι επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων

τα οποία λόγω της θέσης ή του όγκου τους παρεmicroποδίζουν τη θέα

παρόmicroοιων microνηmicroείων Η ΑΠ έκρινε ότι σύmicroφωνα microε το άρθρο 8 εάν σε

ιδιωτικό κτήmicroα υπάρχει αρχαίο κτίσmicroα που δεν microπορεί να microετακινηθεί ο

κύριος του κτήmicroατος αmicroείβεται microόνο για την αξία του χώρου που

καταλαmicroβάνει το αρχαίο γεγονός που επιβεβαιώνει ότι τα αρχαία ως

πράγmicroατα που ανήκουν στην κυριότητα του ∆ηmicroοσίου δεν

απαλλοτριώνονται ούτε αποζηmicroιώνονται αφού ακόmicroα και όταν

αποτελούν συστατικά ακινήτου αποζηmicroιώνεται microόνο ο χώρος που

καταλαmicroβάνουν

Η Σ18παρ2 αναφέρει ότι laquomicroε ειδικό νόmicroο ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την ιδιοκτησία την εκmicroετάλλευση και διαχείριση των λιmicroνοθαλασσών

και των microεγάλων λιmicroνών καθώς και τα σχετικά microε τη διάθεση γενικά

των εκτάσεων που προκύπτουν από την αποξήρανσή τουςraquo Το Ν∆ 420

της 243111970 στο άρθρο 2 ορίζει ποιες περιοχές και υπό ποιες

προϋποθέσεις microπορούν να microετατραπούν σε λιmicroνοθάλασσες Στην παρ3

του ίδιου άρθρου ορίζεται ότι εκτάσεις γύρω από τη λιmicroνοθάλασσα

που είναι αναγκαίες για την οmicroαλή εκmicroετάλλευσή της λογίζονται

ότι έχουν κηρυχθεί σε απαλλοτρίωση microε το παρόν διάταγmicroα

υπέρ του ∆ηmicroοσίου λόγω δηmicroόσιας ωφέλειας Ο νοmicroοθέτης

επέλεξε να laquoεισάγειraquo εδώ microια ακόmicroα περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης και όχι απλά περιορισmicroό της ιδιοκτησίας

Επίταξη

Το Σ18παρ3 αναφέρει ότι laquoειδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε

τις επιτάξεις για τις ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση

πολέmicroου ή επιστράτευσης ή για τη θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής

ανάγκης που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγείαraquo

Στην περίπτωση της επίταξης εξ ορισmicroού έχουmicroε στέρηση προσωρινή

της ιδιοκτησίας για πολύ συγκεκριmicroένους και προσδιορισmicroένους από το

Σύνταγmicroα λόγους και δεν χρειάζεται να αναζητήσουmicroε αν ο νοmicroοθέτης

θεσπίζει βάσει της συνταγmicroατικής εξουσιοδότησής του περιορισmicroό ή

ειδική αναγκαστική απαλλοτρίωση όπως συνέβη microε τις προηγούmicroενες

περιπτώσεις

Επίταξη είναι λοιπόν η προσωρινή στέρηση της χρήσης

και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας15 microε microονοmicroερή πράξη του

κράτους προς τον σκοπό να ικανοποιηθεί έκτακτη και άmicroεση

δηmicroόσια ανάγκη Το Σύνταγmicroα επιτρέπει επιτάξεις αφrsquo ενός για τις

ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση πολέmicroου ή

επιστράτευσης (στρατιωτικές επιτάξεις) και αφετέρου προς

θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής ανάγκης που microπορεί να θέσει σε

κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγεία (πολιτικές επιτάξεις) Η

νοmicroολογία αντιλαmicroβάνεται τον όρο δηmicroόσια τάξη υπό ευρύτερη έννοια

που περιλαmicroβάνει εκτός από τη δηmicroόσια ασφάλεια την τήρηση της

συνεχούς και αδιατάρακτης λειτουργίας των δηmicroόσιων υπηρεσιών υπό

ουσιαστική έννοια όπως πχ της αστικής συγκοινωνίας Η Στε 9571978

θεώρησε ότι η απειλή σοβαρής διαταραχής της οικονοmicroικής ζωής της

χώρας (πχ εξαγγελία ακινητοποίησης των λεωφορείων του ΚΤΕΛ)

συνιστά την κοινωνική ανάγκη που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη

δηmicroόσια τάξη κατά το Σ18παρ3 15 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ980 το Σ22παρ3 προβλέπει και επίταξη προσωπικών υπηρεσιών όπως είναι πχ η προσφορά προσωπικής εργασίας κατά το άρθρο 22παρ2∆ΚΚ Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών είναι όmicroως συστηmicroατικά εντελώς διαφορετική από την επίταξη πραγmicroάτων την οποία και microόνο αφορά το Σ18παρ3

Το Σύνταγmicroα αναθέτει τη ρύθmicroιση της επίταξης στο νοmicroοθέτη

χωρίς να επιτάσσει την πρόβλεψη ή τη συνδροmicroή ουσιαστικών ή

διαδικαστικών προϋποθέσεων Η επίταξη λοιπόν ενώ δεν επιτρέπεται για

λόγους ιδιωτικής απλά ωφέλειας διαφέρει κατά τα άλλα από την

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν είναι δηλαδή microια ειδική microορφή

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης όπως είδαmicroε microε τις περιπτώσεις των δυο

προηγούmicroενων άρθρων (όταν α νοmicroοθέτης δεν αρκείτο σε απλούς

περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας) ∆εν επιτρέπεται γενικά για λόγους

δηmicroόσιας ωφέλειας αλλά microόνο για λόγους δηmicroόσιας ή

κοινωνικής ανάγκης που είναι εξ ορισmicroού έκτακτη και πρέπει

να είναι άmicroεση Για τις πολιτικές επιτάξεις αυτό προβλέπεται ρητά από

το Σ18παρ3εδβ ενώ για τις στρατιωτικές επιτάξεις η ανάγκη είναι

πάντα άmicroεση στην περίπτωση πολέmicroου ή επιστράτευσης

Προκύπτει συνεπώς απrsquo αυτήν την προϋπόθεση ότι το

Σύνταγmicroα επιτρέπει microόνο την προσωρινή επίταξη ενώ η

αναγκαστική απαλλοτρίωση είναι κατά κανόνα οριστική Στην

περίπτωση της επίταξης δεν υπάρχουν οι εγγυήσεις που προβλέπει ο

συντακτικός νοmicroοθέτης για την αναγκαστική απαλλοτρίωση (πχ

προηγούmicroενη πλήρης αποζηmicroίωση προσδιοριζόmicroενη από το αρmicroόδιο

διακστήριο κλπ) Το ζήτηmicroα αφήνεται δηλαδή στην κρίση του κοινού

νοmicroοθέτη που προβλέπει χρονικά επόmicroενη εύλογη και διοικητικά

ή δια διοικητικών δικαστηρίων προβλεπόmicroενη αποζηmicroίωση

Το γεγονός ότι το Σύνταγmicroα δεν επιβάλλει στην επίταξη την

τήρηση των ουσιαστικών και διαδικαστικών εγγυήσεων της

απαλλοτρίωσης δεν σηmicroαίνει ότι είναι συνταγmicroατικά ανεκτό να αφήσει ο

νοmicroοθέτης τελείως απροστάτευτο τον ιδιοκτήτη που ζηmicroιώνεται από την

επίταξη να microην του χορηγήσει δηλαδή microια έστω εύλογη και χρονικά

επόmicroενη αποζηmicroίωση ∆εν είναι θεmicroιτό συνταγmicroατικά γιατί ένα τέτοιο

νοmicroοθετικό microέτρο θα προσέβαλε ευθέως την συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας (Σ25παρ1 εδ δ) Καmicroία

στέρηση ακόmicroα και προσωρινή δεν είναι σύmicroφωνη microε τη θεmicroελιώδη

αυτή αρχή ούτε αποτελεί microέτρο επαρκώς λογικό σε microια δηmicroοκρατική

κοινωνία εάν δεν συνοδεύεται από εύλογη αποζηmicroίωση Το Ε∆∆Α το

έχει νοmicroολογήσει ξεκάθαρα στην απόφαση της 9-12-1994 όπου έκρινε

ότι laquomicroόνο microε την καταβολή αποζηmicroίωσης αποκαθίσταται η εύλογη σχέση

αναλογίας ανάmicroεσα στα χρησιmicroοποιούmicroενα microέσα και στον επιδιωκόmicroενο

σκοπόraquo

Στην πράξη δεν επικρατεί πάντα σαφήνεια στην οριοθέτηση της

επίταξης έναντι της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η ασάφεια προκύπτει

ίσως από τον συνήθη περιορισmicroό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης στη

microεταβίβαση της κυριότητας ακινήτων ώστε η στέρηση της

κυριότητας επί κινητών και η προσωρινή στέρηση επί ακινήτων

να επαφίεται στο θεσmicroό της επίταξης laquoΗ διόγκωση αυτή του

θεσmicroού της επίταξης αγνοεί τη δικαιολογητική του βάση κα διαρρηγνύει

τα όριά του όπως τα θέτει ρητά το ίδιο το Σύνταγmicroαraquo Όταν η επίταξη

δεν γίνεται για τη θεραπεία microιας από τις έκτακτες και άmicroεσες ανάγκες

που αναφέρει το Σύνταγmicroα αποτελεί καταστρατήγηση του Σ18παρ3 και

Σ17παρ2επ γιατί το Σύνταγmicroα δέχεται την προσωρινή microόνο επίταξη

Η οριστική επίταξη δεν είναι εννοιολογικά δυνατή

αποτελεί αντίφαση Στην πραγmicroατικότητα πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση είτε αφορά ακίνητα είτε κινητά

πράγmicroατα και συνεπώς εφαρmicroοστέες είναι οι Σ17παρ2επ

Αντίθετες διατάξεις νόmicroων πρέπει να θεωρηθούν αντισυνταγmicroατικές

Αυτό έχει γίνει δεκτό και από το Στε πχ στην 17611970 αλλά σταθερά

και σε άλλες αποφάσεις Οριστική είναι η στέρηση της ιδιοκτησίας που

είτε γίνεται microε έκδηλα αυτήν την πρόθεση είτε αφορά αναλωτά

πράγmicroατα είτε αποσκοπεί στη θεραπεία microόνιmicroων αναγκών είτε διαρκεί

πέρα από εύλογο χρόνο Το Στε στις 14262 143369 55653 είχε

κρίνει ότι επίταξη ακινήτου για κατασκευή microόνιmicroων αποθηκών

πυροmicroαχικών δεν επιτρέπεται αλλά επιβάλλεται ενέργεια

απαλλοτρίωσης

Το δικαστήριο κρίνει ποιος χρόνος είναι εύλογος Το Στε θεωρεί

ότι θα κριθεί ανάλογα microε τις συνθήκες της και περιστάσεις της κάθε

υπόθεσης Σχετιή είναι η Στε 17611970 Με τις Στε 605 9401953 είχε

δεχθεί ότι ο εύλογος χρόνος δεν πρέπει να υπερβαίνει την πενταετία

Μετά την πάροδο του εύλογου χρόνου η διοίκηση οφείλει να προβεί

στην άρση της επίταξης και παραβαίνει την κατά το Σύνταγmicroα

προστασία της ιδιοκτησίας αν την παρατείνει (Στε15451953

19741953) Η επίταξη είναι νόmicroιmicroη microόνο όταν αναφέρεται σε

συγκεκριmicroένα πράγmicroατα και αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που τάσσει

το Σύνταγmicroα Είναι αντισυνταγmicroατική εποmicroένως η επίταξη γενικά και

αόριστα αναφερόmicroενων ακινήτων

Αν και το Σύνταγmicroα δεν το απαιτεί ο κοινός νοmicroοθέτης προβλέπει

αποζηmicroίωση που καλύπτει τη θετική ζηmicroία και ορίζεται ως

αποκατάσταση της εύλογης αξίας της χρήσης του πράγmicroατος ενώ

καταβάλλεται microετά την κατάληψή του Το κράτος πάντα καταβάλλει την

αποζηmicroίωση Κατά της ατοmicroικής διοικητικής πράξης της επίταξης

επιτρέπεται ασφαλώς αίτηση ακύρωσης ενώπιον του Στε

Αναδασmicroός

Το Σ18παρ4 αναφέρει ότι laquoΕπιτρέπεται σύmicroφωνα microε τη

διαδικασία που καθορίζει ειδικός νόmicroος ο αναδασmicroός αγροτικών

εκτάσεων για την επωφελέστερη εκmicroετάλλευση του εδάφους καθώς και

η λήψη microέτρων για την αποφυγή της υπέρmicroετρης κατάτmicroησης της ή για

τη διευκόλυνση της ανασυγκρότησης της κατατmicroηmicroένης microικρής

αγροτικής ιδιοκτησίαςraquo Ο αναδασmicroός δεν είναι απαλλοτρίωση αλλά

αποτελεί σαφώς επέmicroβαση στην ιδιοκτησία Αποτελεί τη συνένωση και

αναδιανοmicroή ακινήτων στους ιδιοκτήτες τους έτσι ώστε οι νέες ακίνητες

ιδιοκτησίες να είναι microεν ισάξιες microε τις αρχικές αλλά διαmicroορφωmicroένες

κατά ορθολογικό τρόπο Παραδοσιακά ο αναδασmicroός αφορά αγροτικά

ακίνητα και αποτελεί microέσο θεραπείας της υπερβολικής κατάτmicroησης και

ορθολογικής αναδιαmicroόρφωσης της αγροτικής ιδιοκτησίας Το Σύνταγmicroα

προβλέπει και τον αστικό αναδασmicroό στο Σ24παρ2 που είναι κάτι το

διαφορετικό

Το βασικό λοιπόν εννοιολογικό στοιχείο του αναδασmicroού είναι η

αντικατάσταση των παλαιών αγροτεmicroαχίων που εισφέρονται microε νέα

αγροτεmicroάχια ίσης αξίας στην ίδια αγροτική περιοχή που καταλαmicroβάνει ο

αναδασmicroός Το αποτέλεσmicroα δηλαδή που χαρακτηρίζει τον αναδασmicroό

σαν νοmicroικό microόρφωmicroα είναι η απόσβεση των παλαιών ιδιοκτησιών και η

ταυτόχρονα αντικατάστασή τους microε νέες ιδιοκτησίες ίσης αξίας για να

ικανοποιηθούν οι σκοποί που θέτει το Σύνταγmicroα στη συγκεκριmicroένη

διάταξη

Ο νόmicroος που αφορά τον αγροτικό αναδασmicroό είναι ο 674 της

308191977 Στο άρθρο 1 παρ 9 και 10 αντίστοιχα γίνεται διάκριση

ανάmicroεσα στον εκούσιο και στον υποχρεωτικό αναδασmicroό Ο microεν εκούσιος

κηρύσσεται όπως ορίζει το άρθρο 4παρ1 εφrsquo όσον υποβληθούν προς

τον οικείο νοmicroάρχη αιτήσεις τουλάχιστον 20 κτηmicroατιών της περιοχής

αυτής ο δε υποχρεωτικός δεν χρήζει αίτησης των ενδιαφερόmicroενων

κτηmicroατιών Ο νόmicroος καθορίζει τη διαδικασία τον τρόπο που θα

παραχωρηθούν τα νέα κτήmicroατα τη διάταξη και το διαχωρισmicroό τους τα

όριά τους

Κατrsquo αρχήν αφού ληφθεί η απόφαση για τον αναδασmicroό(άρθρο

6) αποτυπώνεται και κινηmicroατογραφείται τοπογραφικά η περιοχή(άρθρο

9) Στη συνέχεια εκκαθαρίζονται τα δικαιώmicroατα των κτηmicroατιών(άρθρο

10) γίνεται ποιοτική κατάταξη των γαιών(άρθρο 11) και microετά

παραχωρούνται τα νέα κτήmicroατα Γίνεται διάταξη και διαχωρισmicroός των

νέων κτηmicroάτων(άρθρο13) και τέλος η υπόδειξη των ορίων και

παράδοση νοmicroής(άρθρο 14) Αφού ελεγχθούν τα στοιχεία και ολόκληρος

ο φάκελλος κυρωθεί από τον οικείο νοmicroάρχη (που κάνει έλεγχο

νοmicroιmicroότητας) εκδίδονται τίτλοι κυριότητας Συγκεκριmicroένα τα

παραχωρητήρια που εκδίδει η Νοmicroαρχία αποτελούν τίτλο κυριότητας

δεκτικό microεταγραφής(άρθρο16)

Ο αναδασmicroός όπως προαναφέρθηκε δεν είναι ούτε στέρηση αλλά

ούτε περιορισmicroός της ιδιοκτησίας ∆εν είναι περιορισmicroός γιατί από τη

στιγmicroή που microε την αναδιανοmicroή θα αποκατασταθεί το ιδιοκτησιακό

καθεστώς που διαταράχθηκε(πλέον σε πιο ορθολογική βάση) δεν

περιορίζεται κατά κανένα τρόπο η laquoνέαraquo ιδιοκτησία Έχει όmicroως

υποστηριχθεί ότι ο αναδασmicroός είναι περίπτωση νόmicroιmicroου περιορισmicroού της

ιδιοκτησίας γιατί περιορίζεται το λειτουργικό της περιεχόmicroενο στην

πλευρά της ιδιοκτησιακής εξουσίας του υποκειmicroένου να διατηρήσει την

microέχρι τούδε τοπικήν θέσιν του ιδιοκτησιακού του αντικειmicroένου ∆ιαφέρει

από την αναγκαστική απαλλοτρίωση γιατί δεν στερεί ιδιοκτησία για χάρη

τρίτου αλλά την αναδιπλασιάζει για χάρη όχι microόνο του γενικού

συmicroφέροντος αλλά και του συmicroφέροντος του ιδιοκτήτη16

Στη θεωρία έχει τεθεί το ερώτηmicroα αν ο υποχρεωτικός αναδασmicroός

αποτελεί ειδική περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης και αν microόνο

στην περίπτωση του υποχρεωτικού αναδασmicroού θα microπορούσε να γίνει

λόγος για εννοιολογική συγγένεια microε την αναγκαστική απαλλοτρίωση

Η απάντηση απαιτεί σύγκριση του περιεχοmicroένου των δυο

αντιπαραβαλλόmicroενων εννοιών αλλά και της λειτουργίας τους17 Ο

αναδασmicroός και η αναγκαστική απαλλοτρίωση έχουν σίγουρα κάποιες

οmicroοιότητες (και οι δυο επάγονται microεταβολές στην κυριότητα και στα

λοιπά εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα συνίστανται σε αφαίρεση της αρχικής

ιδιοκτησίας συντελούνται για τη ικανοποίηση σκοπού δηmicroόσιας

ωφέλειας η οποία microάλιστα στην περίπτωση του αναδασmicroού καθορίζεται

όχι απλά στο νόmicroο αλλά στο ίδιο το Σύνταγmicroα ο ιδιοκτήτης λαmicroβάνει

ισάξιο αντάλλαγmicroα για την απώλεια της ιδιοκτησίας του κλπ) Ενώ όmicroως

η αναγκαστική απαλλοτρίωση επάγεται απόσβεση της ιδιοκτησίας και

ταυτόχρονα πρωτότυπη κτήση νέας ιδιοκτησίας πάνω στο ίδιο

αντικείmicroενο από ένα άλλο πρόσωπο (τον υπέρ ου η απαλλοτρίωση)

στον αναδασmicroό η σύσταση των νέων ιδιοκτησιών αποτελεί ταυτόχρονα

και το αντάλλαγmicroα των ιδιοκτητών για την απώλεια της αρχικής τους

ιδιοκτησίας

16 Αν όmicroως σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν είναι δυνατή αντιπαροχή ίσης αξίας ακινήτου και συmicroπληρωθεί η αντιπαροχή microε καταβολή αποζηmicroίωσης τότε πρόκειται κατά τούτο για microερική αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ985 1991 17 Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις Φ∆ωρής ΝοΒ 1977 σελ 442επ

Αντίθετα εποmicroένως προς την αναγκαστική απαλλοτρίωση που

laquoυπερ ωνraquo και laquoκαθrsquoωνraquo είναι διαφορετικά πρόσωπα οι laquoυπερ ωνraquo και

laquoκαθrsquoωνraquo ενεργείται και συντελείται ο αναδασmicroός είναι τα ίδια πρόσωπα

Η λειτουργία του αναδασmicroού έγκειται στην αφαίρεση των αγροτικών

ιδιοκτησιών ορισmicroένων προσώπων microε σκοπό την αναδιανοmicroή της

εκτάσεως που συναπαρτίζουν microεταξύ αυτών των ιδίων Η

αναγκαστική λοιπόν απαλλοτρίωση έχει σαν αποτέλεσmicroα τη

microεταβολή του προσώπου του ιδιοκτήτη σrsquo ένα ορισmicroένο

αντικείmicroενο ιδιοκτησίας που παραmicroένει αmicroετάβλητο ενώ ο

αναδασmicroός επιφέρει microεταβολή του αντικειmicroένου της ιδιοκτησίας

ορισmicroένων προσώπωντων ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Ή ιδιοκτησία δεν αφαιρείται για να αποδοθεί σrsquo ένα

άλλο πρόσωπο αλλά για να αντικατασταθεί

Η παροχή ενός ισάξιου νέου κτήmicroατος σαν ανταλλάγmicroατος για

την απόσβεση της αρχικής ιδιοκτησίας δεν είναι απλώς όπως στην

αναγκαστική απαλλοτρίωση microέσο για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

προκαλείται microε την αφαίρεση της ιδιοκτησίας αλλά αυτοσκοπός Ο

αναδασmicroός αποσκοπεί στην αντικατάσταση της παλαιάς ιδιοκτησίας microε

νέα που θα είναι σε θέση να καταστήσει πιο επωφελή τη γεωργική

εκmicroετάλλευση του εδάφους Συνέπεια αυτής της βασικής λειτουργικής

διαφοράς microεταξύ του αναδασmicroού και της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης

είναι και η ακόλουθηστον αναδασmicroό από τη φύση του δεν microπορεί να

τεθεί θέmicroα χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης ενώ στη αναγκαστική

απαλλοτρίωση που αφαιρείται ιδιοκτησία ορισmicroένου προσώπου για να

αποδοθεί σε άλλο πρόσωπο το αναγκαίο για τη συντέλεσή της

αντάλλαγmicroα προς τον laquoκαθrsquoουraquo είναι κατrsquo αρχήν χρηmicroατικό Άλλωστε

λόγοι πρακτικοί επίσης που έχουν σχέση microε τη διαδικασία εφαρmicroογής

του αναδασmicroού καθιστούν προβληmicroατική την παρεmicroβολή της

δικαστικής αρχής για τον καθορισmicroό του ανταλλάγmicroατος(κτήmicroατος) που

απαιτείται για τη συντέλεση του αναδασmicroού

Έχει υποστηριχθεί ότι18 δεν δηmicroιουργεί συνταγmicroατικό πρόβληmicroα

το γεγονός ότι η κρίση για το ισάξιο του ανταλλάγmicroατος δεν ανατίθεται

όπως στην αναγκαστική απαλλοτρίωση στη δικαστική αρχή αλλά σε

διοικητική επιτροπή την Επιτροπή αναδασmicroού Αυτό γιατί ο αναδασmicroός

καλύπτεται σαν ιδιαίτερος θεσmicroός microε ρητή συνταγmicroατική διάταξη

(18παρ4) Υπάρχει όmicroως και αντίθετη άποψη19 που θεωρεί ότι εφrsquo όσον

ο αναδασmicroός είναι συγγενής θεσmicroός προς την απαλλοτρίωση (είναι και

αυτός επέmicroβαση στην ιδιοκτησία) οι διατάξεις του Συντάγmicroατος που

αφορούν στην απαλλοτρίωση τυγχάνουν άmicroεσης συmicroπληρωmicroατικής

εφαρmicroογής Θα πρέπει να έχουmicroε ανάλογη εφαρmicroογή των περί

απαλλοτριώσεως εγγυήσεων laquoΗ αναλογία δε η οποία δικαιολογεί και

συνεπιφέρει την τοιαύτην ανάλογη εφαρmicroογή συνίσταται εις την

ύπαρξιν της ουσιαστικής σχέσεως παροχής και αντιπαροχής προσφοράς

και απολήψεως τόσο εις την τεχνικήν έννοιαν της απαλλοτρίωσης όσο

και εις την έννοιαν του αναδασmicroούraquo

Συνεπώς η λειτουργική ιδιοmicroορφία του αναδασmicroού δεν επιτρέπει

την εννοιολογική υπαγωγή του κάτω από την έννοια της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Βέβαια τέmicroνονται σαν έννοιες αφού και οι δυο

αποτελούν επέmicroβαση στη συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένη ιδιοκτησία

Τελικό αποτέλεσmicroα του αναδασmicroού είναι η απόσβεση των

εmicroπράγmicroατων σχέσεων που υπήρχαν στα αρχικά αγροτεmicroάχια και η

ταυτόχρονη σύσταση εmicroπράγmicroατων σχέσεων αντίστοιχου περιεχοmicroένου

στα νέα κτήmicroατα που σχηmicroατίζονται microε τον αναδασmicroό Αυτή ακριβώς η

microεταβολή των εmicroπράγmicroατων σχέσεων είναι το κύριο αποτέλεσmicroα του

αναδασmicroού το αποτέλεσmicroα που επέρχεται microε τη συντέλεσή του

Ενδεικτικά ως προς την κυριότητα το αποτέλεσmicroα είναι διπλό

απόσβεση της αρχικής κυριότητας και ταυτόχρονη σύσταση κυριότητας

πάνω στα ισάξια νέα κτήmicroατα που δηmicroιουργούνται microε τον αναδασmicroό

υπέρ των αυτών προσώπων των ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Σε ότι αφορά τις δουλείες οι πραγmicroατικές δουλείες

18 Φ∆ωρής αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ446 19 Κασιmicroάτης

βάσει του νόmicroου εξαιρούνται από τον κανόνα της ανασύστασης στα νέα

ιδιοκτησιακά αντικείmicroενα και διατηρούνται ως έχουν οι προσωπικές

δουλείες θεωρούνται αυτοδικαίως αποσβεσθείσες και αυτοδικαίως

ανασυσταθείσες στα νέα κτήmicroατα που προκύπτουν από τον αναδασmicroό

Το ίδιο νοmicroικό καθεστώς ισχύει και για τα δικαιώmicroατα εmicroπράγmicroατης

ασφάλειας

Στέρηση της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας που απαιτείται από

ιδιαίτερες περιστάσεις βάσει του Σ18παρ5

Είναι και αυτό ένα εξαιρετικό και προσωρινό microέτρο όπως και η

επίταξη Υπάρχει όmicroως microια διαφορά το Σύνταγmicroα επιτρέπει απrsquo

ευθείας στη διοίκηση να προβαίνει σε επιτάξεις και να αναθέτει

στο νοmicroοθέτη απλά τη ρύθmicroιση της εφαρmicroογής τους αντίθετα

το Σύνταγmicroα δεν επιτρέπει άmicroεσα την προσωρινή στέρηση της

χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας αλλά παραχωρεί στο

νοmicroοθέτη την εξουσία να προβλέψει και να επιτρέψει

περιπτώσεις (προσωρινής) στέρησης Η εξουσία δεν χορηγείται

δηλαδή απrsquo ευθείας στη διοίκηση αλλά στο νοmicroοθέτη που δύναται να τη

χορηγήσει στη διοίκηση αν όταν και όπως θέλει και να την ανακαλέσει

οποτεδήποτε

Συνεπώς για να είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτή microια τέτοια στέρηση

απαιτείται κατrsquo αρχήν νοmicroοθετική πρόβλεψη Πέρα απrsquo αυτό

πρέπει να επιβάλλεται από laquoιδιαίτερες περιστάσειςraquo αποτελεί δηλαδή

εξαιρετικό microέτρο Είναι απαραίτητο το microέτρο αυτό που προσβάλλει

κατrsquo ευθείαν τον πυρήνα της ιδιοκτησίας να είναι σύmicroφωνο microε τη

συνταγmicroατικά πλέον κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας να

είναι κατάλληλο για την αντιmicroετώπιση των laquoεξαιρετικών περιστάσεωνraquo

να είναι αναγκαίο υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει κανένα άλλο ηπιότερο

microέσο για να αντιmicroετωπιστούν και βεβαίως εν στενή εννοία αναλογικό

τα πλεονεκτήmicroατα δηλαδή από τη λήψη του αυστηρού αυτού microέτρου να

είναι σαφώς υπέρτερα και ισχυρότερα από τα microειονεκτήmicroατα που θα

επιφέρει

Ουσιαστικά στο σηmicroείο αυτό γίνεται από το νοmicroοθέτη στάθmicroιση

ανάmicroεσα στην συνταγmicroατικά προστατευόmicroενη ιδιοκτησία και στον

κίνδυνο που προφανώς δηmicroιουργούν για το συmicroφέρον του συνόλου

(όπως αυτό νοείται από το Σύνταγmicroα) microη οmicroαλές και έκτακτες

περιστάσεις Επιπλέον θα πρέπει ο νοmicroοθέτης όταν καταφεύγει στο

laquoέσχατοraquo αυτό microέσο να microην παραβιάζει την αρχή της ισότητας

να δικαιολογείται δηλαδή η αυστηρή επιλογή του από

αντικειmicroενικές συνθήκες και να είναι ένα microέτρο laquoεύλογοraquo στο

πλαίσιο microιας δηmicroοκρατικής κοινωνίας

Εποmicroένως λήψη του microέτρου αυτού υπό οmicroαλές συνθήκες και

προς αντιmicroετώπιση συνηθισmicroένων προβληmicroάτων θα ήταν

αντισυνταγmicroατική Μια ακόmicroα βασική προϋπόθεση της σύmicroφωνης microε το

Σύνταγmicroα λήψης του microέτρου είναι η καταβολή στο δικαιούχο

ανταλλάγmicroατος (όχι κατrsquo ανάγκη χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης) που το

Σύνταγmicroα δεν απαιτεί να είναι πλήρες αλλά ορίζει ότι πρέπει να

ανταποκρίνεται στις laquoυφιστάmicroενες κάθε φορά συνθήκεςraquo (πχ συνθήκες

αγοράς) Εξουσιοδοτείται ο νοmicroοθέτης να ορίσει τον υπόχρεο και την

διαδικασία καταβολής του ανταλλάγmicroατος

Επειδή πρόκειται για έκτακτο microέτρο η νοmicroιmicroότητά του διαρκεί

όσο και οι ιδιαίτερες συνθήκες που το δικαιολόγησαν Το microέτρο είναι εξ

ορισmicroού προσωρινό η χρήση του δεν επιτρέπεται εποmicroένως προς

αντιmicroετώπιση microόνιmicroων προβληmicroάτων ούτε microπορεί να συνίσταται στην

αφαίρεση της ιδιοκτησίας Όταν όmicroως λήξουν οι laquoιδιαίτερες

περιστάσειςraquo η άρση του microέτρου δεν είναι αυτόmicroατη Το Σύνταγmicroα

ορίζει ότι επί αδικαιολόγητης παράτασης των microέτρων αποφασίζει για

την άρση τους το Στε κατά κατηγορίες περιπτώσεων microετά από αίτηση

οποιουδήποτε έχει έννοmicroο συmicroφέρον Περίπτωση laquoπροσωρινής

στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίαςraquo θεωρείται πχ η

αναγκαστική microίσθωση γαιών εφrsquo όσον ανήκουν σε ιδιώτη

Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων (18παρ6)

Η Σ18παρ6 ορίζει laquoΜε νόmicroο microπορεί να ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την αξιοποίησή τους

υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και αποκατάσταση ακτηmicroόνων Με τον ίδιο

νόmicroο ορίζονται και τα σχετικά microε την microερική ή ολική αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών σε περίπτωση επανεmicroφάνισής τους microέσα σε εύλογη

προθεσmicroίαraquo

Παρέχει λοιπόν εξουσιοδότηση στον κοινό νοmicroοθέτη να ρυθmicroίσει

τα σχετικά microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την

αξιοποίησή τους υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και την αποκατάσταση

ακτηmicroόνων Η laquoεγκατάλειψηraquo αναφέρεται στο πραγmicroατικό γεγονός της

διακοπής άσκησης των δικαιωmicroάτων του κυρίου και microετάβασης σε

άγνωστη διεύθυνση Στην περίπτωση της παραίτησης το ακίνητο γίνεται

αδέσποτο και περιέρχεται στη κυριότητα του ∆ηmicroοσίου (972ΑΚ) που

microπορεί να το διαθέσει χωρίς ανάγκη ειδικής συνταγmicroατικής

εξουσιοδότησης

Το Σύνταγmicroα αποδεσmicroεύει τη διάθεση των εγκαταλελειmicromicroένων

εκτάσεων από τις διατάξεις του Σ17 και microε σχετική ρύθmicroιση ορίζονται

και τα σχετικά microε τη microερική ή ολική αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών σε

περίπτωση που επανεmicroφανιστεί ο ιδιοκτήτης microέσα σε εύλογη προθεσmicroία

Έχει υποστηριχθεί20 ότι η διάταξη αυτή microπορεί να αποτελέσει κύρωση

σε βάρος αυτών που έχουν εγκαταλείψει τις εκτάσεις τους εφrsquo όσον η

αποζηmicroίωσή τους microπορεί να είναι microερική Ο ν10211980 προβλέπει ότι

οι παραπάνω εκτάσεις περιέρχονται στο ∆ηmicroόσιο στον δε ιδιοκτήτη

καταβάλλεται ως αποζηmicroίωση το ήmicroισυ της αξίας των εκτάσεων

Συmicroπέρασmicroα

Συmicroπερασmicroατικά οι δυο πρώτες παράγραφοι του Σ18

αναφέρονται σε κάποια είδη ιδιοκτησίας microε ιδιαιτερότητα και αυξηmicroένη

σπουδαιότητα Προβλέπουν γιrsquo αυτό δυνατότητες δέσmicroευσης της

ιδιοκτησίας για τους συγκεκριmicroένους σκοπούς και για την προστασία

των συγκεκριmicroένων κοινωνικών αγαθών που αναφέρουν οι εν λόγω

20 Τάχος Ελληνικό διοικητικό δίκαιο 2000 σελ793

διατάξεις (αρχαιολογικούς χώρους microεταλλεία λατοmicroεία σπήλαια λίmicroνες

ύδατα κλπ) Ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν δεσmicroεύει όmicroως τον

κοινό νοmicroοθέτη ως προς τον τρόπο microε τον οποίο θα

laquoυλοποιήσειraquo τις διατάξεις αυτές Αυτό σηmicroαίνει ότι ο

τελευταίος νοmicroιmicroοποιείται να προχωρήσει όχι microόνο σε απλό

περιορισmicroό αλλά και σε στέρηση της ιδιοκτησίας προκειmicroένου

να ανταποκριθεί στις επιταγές του Σ18παρ1 και2 microπορεί

δηλαδή να εισάγει ειδικές περιπτώσεις αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης δυνάmicroει των Σ18παρ1 και2

Η νοmicroοθετική επιλογή αν καταλήξει όχι απλά σε περιορισmicroό

αλλά σε microόνιmicroη αφαίρεση θα πρέπει πέρα από τα γενικά όρια των

περιορισmicroών(πχ αρχή αναλογικότητας κλπ) να τηρεί και τις

ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις των Σ17παρ2επ

για την αναγκαστική απαλλοτρίωση Θα πρόκειται για ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι ο

νοmicroοθέτης σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν κάνει ρητά το σχετικό

χαρακτηρισmicroό εφrsquo όσον πρόκειται όντως για τέτοια περίπτωση (κάτι

που κρίνεται από το τι ακριβώς προβλέπει ο νόmicroος) θα πρέπει να

τηρούνται απαρέγκλιτα οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ

Η περίπτωση της επίταξης είναι διαφορετική από τις

προηγούmicroενες δυο παραγράφους υπό την έννοια ότι η επίταξη εξ

ορισmicroού αποτελεί προσωρινή αφαίρεση της ιδιοκτησίας ∆εν

τίθεται θέmicroα διακριτικής ευχέρειας του νοmicroοθέτη ως προς το αν

θα εισάγει απλά έναν περιορισmicroό της ιδιοκτησίας ή θα

προχωρήσει σε στέρηση Κατrsquo αντίθεση προς την αναγκαστική

απαλλοτρίωση η αφαίρεση είναι προσωρινή και οι λόγοι δηmicroόσιας

ωφέλειας που δικαιολογούν την επίταξη είναι περιοριστικά

απαριθmicroηmicroένοι από το συντακτικό νοmicroοθέτη στην Σ18παρ3 Μια

ιδιάζουσα microορφή επέmicroβασης στην ιδιοκτησία αποτελεί ο αναδασmicroός που

δεν είναι ακριβώς αφαίρεση microε την έννοια της απαλλοτρίωσης ή της

επίταξης αλλά αντικατάσταση ενός ιδιοκτησιακού αντικειmicroένου microε άλλο

ίσης αξίας ∆εν τίθεται συνεπώς θέmicroα αποζηmicroίωσης του ιδιοκτήτη και ο

αναδασmicroός γίνεται αποκλειστικά για το σκοπό που ορίζει η Σ18παρ4

Και η διάταξη η σχετική microε την προσωρινή στέρηση της χρήσης

και κάρπωσης της ιδιοκτησίας λόγω εξαιρετικών περιστάσεων δυνάmicroει

του Σ18παρ5 δίνει microια ευρεία διακριτική εξουσία στο νοmicroοθέτη

για την αντιmicroετώπιση κρίσεων τηρουmicroένων των συνταγmicroατικών

εγγυήσεων και γενικών και αυτών του σ18παρ5 Το ίδιο

συmicroβαίνει και microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων στην

Σ18παρ Στην περίπτωση αυτή τηρουmicroένης της υποχρέωσης

ολικής ή microερικής ικανοποίησης του τυχόν επανεmicroφανισθέντος

ιδιοκτήτη η διάθεση πρέπει δεσmicroευτικά να αποσκοπεί στην

προώθηση της εθνικής οικονοmicroίας και στην αποκατάσταση

ακτηmicroόνων

Περιεχόmicroενα

1) Εισαγωγή σελ1

2) Ιστορική αναδροmicroή σχετικά microε την αναγνώριση της ιδιοκτησίας σελ1-4

3) Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

στην Ελλάδα σελ5-12

4) Περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18

Το αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις

εξαρτάται από το νοmicroοθέτη σελ12-15

Α) Σ18παρ1 και 2 περιορισmicroοί που θέτουν σελ15-20

Β) Επίταξη σελ20-24

Γ) Αναδασmicroός σελ24-28

∆) Προσωρινή στέρηση της χρήσης και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας

18παρ5 σελ29-30

Ε) Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων σελ30-31

5) Συmicroπέρασmicroα σελ31-32

Βιβλιογραφία

1) Π ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991

2) Α ∆ηmicroητρόπουλος Παραδόσεις Συνταγmicroατικού δικαίου ΙΙΙ

2001

3) Α Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και

αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003

4) Γ Χοροmicroίδης Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις 2000

5) Φ ∆ωρής Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ

442επ

6) Κ Γεωργόπουλος Επίτοmicroο Συνταγmicroατικό δίκαιο 2001

7) Κ Μαυριάς Α Παντελής Συνταγmicroατικά κείmicroενα ελληνικά και

ξένα 1996

8) Κ Χρυσόγονος Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 2002

9) Πλάτωνας Πολιτεία

Συντοmicroογραφίες

1) ∆ΚΚ ∆ηmicroοτικός και Κοινοτικός κώδικας

2) Ε∆∆ Επιθεώρηση δηmicroοσίου και διοικητικού δικαίου

3) ΝοΒ Νοmicroικό βήmicroα

4) ΑΠ Άρειος Πάγος

5) ΣΤΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας

Summary

Τhe first two paragraphs of the art18C refer to some special

forms of property of utmost importance They in fact

envisage the possibility to disseise property for certain

purposes and for the protection of certain public benefits as

well (archaeological sites mines quarries caves lakes

etc)Nevertheless the constitutional legislator does

not bind the common legislator in regard to the way

these provisions will be effectuated This means that

the last one is entitled to proceed not only into a

simple limitation but also to a deprivation of onersquos

property in order to serve the mandates of art18C

paragraphs12 Hence the legislator can introduce

new cases of compulsory expropriation based on

art18C paragraphs12

If this legislative choice results in providing not just a

limitation but a permanent deprivation of onersquos property

then it should abide by both substantive and procedural

conditions of compulsory expropriation at the same

time following the general ldquolimits of limitationsrdquo such as the

principle of proportionality This would be a particular form of

compulsory expropriation The fact that the legislator himself

may not characterize a case of this kind as such is of no

significance if it really goes about this kind of case (a thing

we will judge only by what exactly the certain law provides)

then the constitutional guarantees of art17C paragraph2-7

should be met in full

The case of a requisition is different than the ones of

paragraphs 12 of art 18 as a requisition is by definition

a temporary deprivation of onersquos property Thus there

is no point in discussing whether the legislator has or

does not have the discretionary power to simply

provide a limitation of property or proceed into a

complete deprivation of onersquos property In contrast with

compulsory expropriation deprivation is here temporary and

the causes of public benefit that would justify requisition are

strictly enumerated by the constitutional legislator in

art18Cparagraph 3 Agrarianism consists a particular form of

intervention in property as it is not exactly a deprivation in

the sense of expropriation or requisition but in fact a

substitution of an equivalent property for the property one is

deprived of Therefore there is no issue of the proprietorrsquos

compensation in this last case And agrarianism is of course

only conducted for the purpose defined in art18C paragraph

4

The disposition concerning temporary deprivation of use and

ownership of a property due to special circumstances (based

on art18 paragraph 5) assigns the common legislator a

vast discretionary power to deal with crises always

abiding by the general or articlersquos 18par5

constitutional guarantees This is also the case in

distribution of land abandonned by its proprietor(art18) In

this last situation the distribution has to aim at the progress

of national economy or financial support of the peasants at

the same time respecting the obligation to fully or

partly compensate the proprietor in case of his

reappearance

Η θεσmicroική εγγύηση της ιδιοκτησίας έχει βέβαια αντικειmicroενική

ενέργεια σηmicroαίνει ότι η ιδιωτική ιδιοκτησία ως θεσmicroός είναι

(ανεξάρτητα από πρόσωπα ή πράγmicroατα) συνταγmicroατικά διασφαλισmicroένη

Αποτελεί θεmicroελιώδες στοιχείο της έννοmicroης τάξης αλλά η ακριβής

διαmicroόρφωση του περιεχοmicroένου της microε την επιβολή εφrsquo όσον είναι

αναγκαίο των ανάλογων περιορισmicroών ανατίθεται στον κοινό νοmicroοθέτη

Αυτός laquoυποχρεούται να θεσπίζει έναν πυρήνα κανόνων που καθιστούν

δυνατή την ύπαρξη τη λειτουργικότητα και την ιδιωτική ωφελιmicroότητα

της ιδιοκτησίας καθrsquoεαυτήν και σε σχέση microε άλλες συνταγmicroατικές

διατάξειςraquo3 Το κράτος οφείλει λοιπόν να απέχει από ενέργειες που

microπορούν να θίξουν το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας του ατόmicroου και να του

αφήνει ένα χώρο ελεύθερης δράσης και πρωτοβουλίας ως προς τη

διαχείριση τη χρήση και τη διάθεση της ιδιοκτησίας του Το αmicroυντικό

αυτό δικαίωmicroα είναι microια microείζων πτυχή της οικονοmicroικής ελευθερίας Από

την άλλη πλευρά όmicroως αφού το Σύνταγmicroα εγγυάται την ιδιοκτησία και

ως θεσmicroό καθίσταται επιτακτική η περιφρούρησή της και microέσω θετικών

ενεργειών της κρατικής εξουσίας Η λήψη για παράδειγmicroα αστυνοmicroικών

microέτρων που επιβάλλονται από τις περιστάσεις για την προστασία του

απειλούmicroενου συνταγmicroατικού δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας δεν

εναπόκειται στη διακριτική ευχέρεια της διοίκησης αλλά αποτελεί

υποχρέωση των αρχών της ∆ηmicroόσιας εξουσίας

Η έννοια του θεσmicroού της θεσmicroικής εγγύησης είναι πάντα

συναρτηmicroένη microε ορισmicroένο σκοπό microε ορισmicroένη αποστολή Εάν αυτά δεν

εκπληρούνται η εγγύηση εκπίπτει Εν προκειmicroένω η θεσmicroική εγγύηση

της ιδιοκτησίας συναρτάται microε συγκεκριmicroένο αρνητικά καθορισmicroένο

σκοπό είναι η microη βλάβη του γενικού συmicroφέροντος όπως αυτό

προσδιορίζεται από το ίδιο το Σύνταγmicroα Τα δικαιώmicroατα που απορρέουν

από την ιδιοκτησία δεν microπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού

συmicroφέροντος Περνάmicroε έτσι στο β εδάφιο του Σ17παρ1 που συνιστά

κοινωνική δέσmicroευση της ιδιοκτησίας Η διάταξη είναι σύmicroφωνη microε την

τάση του Συντάγmicroατος που αναγνωρίζει το κοινωνικό στοιχείο των 3 Π ∆αγτόγλου ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 898

ανθρώπινων γενικά δικαιωmicroάτων εννοώντας τα ως δικαιώmicroατα του

ανθρώπου όχι microόνο ως ατόmicroου αλλά και ως microέλους του κοινωνικού

συνόλου Στο άρθρο 25παρ1 ρητά αναφέρεται ότι laquoτα δικαιώmicroατα του

ανθρώπου ως ατόmicroου και ως microέλους του κοινωνικού συνόλου τελούν

υπό την εγγύηση του κράτουςraquo ενώ το Σ25παρ2 ορίζει ότι laquoη

αναγνώριση και η προστασία των θεmicroελιωδών και απαράγραπτων

δικαιωmicroάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην

πραγmicroάτωση της κοινωνικής προόδου microέσα σε ελευθερία και

δικαιοσύνηraquo

Συνεπώς δυνάmicroει του συνταγmicroατικά προβλεπόmicroενου κοινωνικού

περιεχοmicroένου της ιδιοκτησίας περιορίζονται οι εξουσίες του ιδιοκτήτη και

καθιερώνονται υποχρεώσεις ανοχής κοινωνικά αναγκαίων αλλά

επιβαρυντικών ή ζηmicroιογόνων ενεργειών επί της ιδιοκτησίας Ο

προσδιορισmicroός της έννοιας του γενικού συmicroφέροντος γίνεται microε βάσει

το ίδιο το Σύνταγmicroα δεν αφήνεται στην απόλυτη laquoδιακριτική ευχέρειαraquo

του κοινού νοmicroοθέτη Γενικό συmicroφέρον είναι αυτό που αναγνωρίζουν

και κρίνουν προστατευτέο οι διάφορες συνταγmicroατικές διατάξεις ιδίως

αυτές που προστατεύουν κοινωνικά δικαιώmicroατα (πχ Σ2122κλπ) Ο

κοινός νοmicroοθέτης είναι βέβαια ο καθrsquo ύλην αρmicroόδιος να καθορίζει το

γενικό συmicroφέρον και να επιβάλει (όταν υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού)

περιορισmicroούς σε ατοmicroικά δικαιώmicroατα προκειmicroένου να το προστατεύσει

αλλά πάντα το γενικό συmicroφέρον το προσδιορίζει microε σηmicroείο αναφοράς τις

συνταγmicroατικές διατάξεις που κατοχυρώνουν κοινωνικά δικαιώmicroατα και

κοινωνικές ελευθερίες

Έχει υποστηριχθεί ότι το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί που

αυτό δικαιολογεί στο δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας αφορά κατά πρώτο λόγο

την προστασία του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος4 Έτσι

κρίθηκε ότι όροι και περιορισmicroοί δόmicroησης σε εκτός σχεδίου πόλης

περιοχές για την προστασία παρακείmicroενων ιαmicroατικών πηγών δεν

4 Χρυσόγονος ατοmicroικά δικαιώmicroατασελ339 Βενιζέλος το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί των συνταγmicroατικών δικαιωmicroάτων

συνιστούν υπέρmicroετρο βάρος της ιδιοκτησίας5 Βέβαια οι ίδιοι συγγραφείς

δέχονται ότι το γενικό συmicroφέρον του Σ17παρ1 δεν είναι κατrsquo ανάγκη

περιβαλλοντικό αλλά microπορεί να ανάγεται στην προστασία άλλων

έννοmicroων αγαθών που όmicroως βρίσκουν και αυτά άmicroεση ή έmicromicroεση

συνταγmicroατική αναγνώριση (δηmicroόσια υγεία εθνικά οικονοmicroία άσκηση

κοινωνικής πολιτικής κλπ)

Ενώ λοιπόν τονίζεται το κοινωνικό περιεχόmicroενο της ιδιοκτησίας

δεν microετατρέπεται όmicroως σε καmicroία περίπτωση το ατοmicroικό δικαίωmicroα σε

κοινωνικό λειτούργηmicroα Αν και το Σύνταγmicroα απαγορεύει την άσκηση της

ιδιοκτησίας σε βάρος των στερούmicroενων πχ δικής τους κατοικίας

εξακολουθεί microέσα στα κοινωνικό αυτό πλαίσιο να συνδέει την ιδιοκτησία

microε την ελευθερία την οικονοmicroική και κατrsquo επέκταση την προσωπική Το

Γερmicroανικό Οmicroοσπονδιακό Συνταγmicroατικό δικαστήριο έχει νοmicroολογήσει

ότι laquoαποστολή της ιδιοκτησίας στο σύστηmicroα των ατοmicroικών

δικαιωmicroάτων είναι να διασφαλίζει στο φορέα του ατοmicroικού δικαιώmicroατος

microια περιοχή ελευθερίας στο χώρο των περιουσιακών δικαιωmicroάτων και να

καταστήσει microε αυτόν τον τρόπο δυνατή τη διαmicroόρφωση της ζωής του

microε δική του ευθύνη Η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας συmicroπληρώνει κατά

τούτο την ελευθερία δράσης και διαmicroόρφωσης γιατί αναγνωρίζει στον

ιδιώτη την υπόσταση περιουσιακών αγαθών προπάντων εκείνων που

απέκτησε microε δική του εργασία και προσπάθειαraquo

Θα πρέπει όmicroως να προσδιορίσουmicroε εννοιολογικά το περιεχόmicroενο

της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας να δούmicroε δηλαδή τι

εννοεί ως ιδιοκτησία ο συντακτικός νοmicroοθέτης Σύmicroφωνα microε την

κρατούσα ως τώρα άποψη στη νοmicroολογία στη συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη προστασία της ατοmicroικής ιδιοκτησίας εmicroπίπτουν microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα επί κινητών και ακινήτων (κυριότητα δουλείες

ενέχυρο υποθήκη) και αποκλείονται ενοχικά δικαιώmicroατα κινητές αξίες

δηmicroοσίου δικαίου δικαιώmicroατα κλπ Την άποψη αυτή ακολουθεί και microέρος

της θεωρίας6 που επικαλείται τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη ο

5 Στε 14241990 ΝοΒ 1991 144 6 Μάνεσης Μανιτάκης

οποίος περιόρισε την συνταγmicroατική προστασία microόνο στα εmicroπράγmicroατα

δικαιώmicroατα Η πρόταση εξάλλου για την αντικατάσταση του όρου

laquoιδιοκτησίαraquo από τον όρο laquoπεριουσίαraquo που είναι ευρύτερος και

καταλαmicroβάνει κάθε microορφής περιουσιακό δικαίωmicroα και όχι microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δεν έγινε δεκτή κατά τη θέσπιση του Συντάγmicroατος του

19757

Υποστηρίζεται λοιπόν ότι η διασταλτική ερmicroηνεία της έννοιας της

ιδιοκτησίας όχι microόνο είναι αντίθετη microε το γράmicromicroα το πνεύmicroα του

Συντάγmicroατος και τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη αλλά το

κυριότερο θα επέφερε αναστάτωση στο θεσmicroό της απαλλοτρίωσης

εξαιτίας της πρόσθετης ταmicroειακής επιβάρυνσης του ∆ηmicroοσίου Λόγοι

δηλαδή δηmicroοσιονοmicroικοί δικαιολογούν τον συνταγmicroατικό αποκλεισmicroό

ενοχικών περιουσιακών δικαιωmicroάτων Υπάρχει όmicroως και microια

κοινωνικοκρατική αντίληψη που αντιmicroετωπίζει microε εγγενή καχυποψία

κάθε επέκταση της συνταγmicroατικής προστασίας της καπιταλιστικής

περιουσίας και microάλιστα όταν αυτά αποβαίνει σε βάρος του κοινωνικού

συmicroφέροντος8

Το microεγαλύτερο microέρος της θεωρίας επικρίνει τη στενή αυτή

ερmicroηνεία της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας9 Ο

περιορισmicroός της συνταγmicroατικής προστασίας της ιδιοκτησίας στην

κυριότητα και στα περιορισmicroένα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα

προσανατολίζεται στη δοmicroή και στις οικονοmicroικές αξίες της

προβιοmicroηχανικής κοινωνίας ενώ στη σύγχρονη εποχή οικονοmicroικά πολύ

σηmicroαντικότερα είναι τα ενοχικά δικαιώmicroατα όπως η πνευmicroατική

βιοmicroηχανικά microετοχική ιδιοκτησία και γενικά δικαιώmicroατα στα άϋλα

αγαθά όπως δικαιώmicroατα πελατείας επωνυmicroίας σήmicroατος εφευρέσεων10

7 δεν είχε γίνει δεκτή ασφαλώς ούτε κατά τη συνταγmicroατική αναθεώρηση του 1911 8 ΑΠαπακωνσταντίνου Το Σ 2002 σελ 411επ 9 ∆αγτόγλουΑτοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 901 Κασιmicroάτης Η συνταγmicroατική έννοια της ιδιοκτησίας και η διεύρυνση αυτής Ε∆∆ 1975 σελ 205επ Τάχος Ελληνικό ∆ιοικητικό δίκαιο 1992 σελ251επ ∆ρόσος Συνταγmicroατικοί περιορισmicroοί της ιδιοκτησίας και αποζηmicroίωση 1997 σελ105επ 10 Απ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003 σελ 14

Έτσι το δικαίωmicroα επί της microετοχής είναι σαφώς πολύ χαmicroηλότερης αξίας

από το ενοχικό δικαίωmicroα εκ της microετοχής

Η συσταλτική ερmicroηνεία στην οποία παραδοσιακά ενέmicroενε η

νοmicroολογία11 και microικρό microέρος της θεωρίας ανταποκρινόταν στην

πραγmicroατικότητα microέχρι και τα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια Τότε το

microεγαλύτερο microέρος του ενεργού πληθυσmicroού της οικονοmicroίας

απασχολούνταν στον πρωτογενή τοmicroέα και σε microικρές βιοτεχνικές

microονάδες βιοτεχνικού χαρακτήρα Σήmicroερα τα δεδοmicroένα είναι διαφορετικά

(διόγκωση του τριτογενούς τοmicroέα της παροχής δηλαδή υπηρεσιών

εmicroφάνιση microεγάλων βιοmicroηχανικών microονάδων τραπεζικές καταθέσεις

πνευmicroατική ιδιοκτησία συmicromicroετοχή του ατόmicroου λόγω της προσωπικής

του εργασίας στις κοινωνικές και συνταξιοδοτικές παροχές κλπ)

Ένα ακόmicroα επιχείρηmicroα υπέρ της ανάγκης διεύρυνσης του

εννοιολογικού πεδίου της ιδιοκτησίας θεωρείται το γεγονός ότι σε

διεθνές επίπεδο όλα τα νοmicroικά κείmicroενα προστατεύουν όχι microόνο την εν

στενή εννοία ιδιοκτησία (τα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα) αλλά την

περιουσία ως σύνολο έννοmicroων σχέσεων χρηmicroατικής

αποτίmicroησης Για παράδειγmicroα το Πρώτο πρόσθετο Πρωτόκολλο της

ΕΣ∆Α που κυρώθηκε microε το νδ 531974 ορίζει ότι laquoπαν φυσικό ή νοmicroικό

πρόσωπο δικαιούται σεβασmicroού της περιουσίας τουraquo Η έννοια της

περιουσίας σύmicroφωνα microε τη νοmicroολογία του Ε∆∆Α είναι ευρύτατη και

περιλαmicroβάνει κάθε ιδιωτικό δικαίωmicroα το οποίο αναλύεται σε microια

κληρονοmicroήσιmicroη αξία ή ακόmicroα και απλά οικονοmicroικά συmicroφέροντα όπως η

άδεια πώλησης ποτών σε εστιατόριο Στην έννοια της περιουσίας κατά

το Ε∆∆Α υπάγονται και τα απορρέοντα από τη microετοχή ΑΕ οικονοmicroικού

περιεχοmicroένου δικαιώmicroατα του microετόχου καθώς και τα συνταξιοδοτικά

δικαιώmicroατα εφ΄όσον πρόκειται όχι απλά για microεταβολή του ύψους αλλά

για πλήρη διακοπή καταβολής της σύνταξης Εκτός από την ΕΣ∆Α ο

Χάρτης θεmicroελιωδών δικαιωmicroάτων της ΕΈνωσης στο άρθρο ΙΙ-17 στην

11 ελάχιστες εξαιρέσεις υπάρχουν και microάλιστα από microειοψηφίες δικαστηρίων πχ η microειοψηφία στην Στε 109387 δέχεται ότι πρέπει να αναπροσαρmicroοστεί η ερmicroηνεία του Σ17παρ1 και να διευρυνθεί το πεδίο του λόγω των νέων οικονοmicroικών δεδοmicroένων

προστασία της ιδιοκτησίας ρητά περιλαmicroβάνει την προστασία της

πνευmicroατικής ιδιοκτησίας Βέβαια ο Χάρτης της Νίκαιας δεν έχει ακόmicroα

νοmicroικά δεσmicroευτική ισχύ

Η υπερνοmicroοθετική προστασία που παρέχεται στην περιουσία και

όχι απλά στην ιδιοκτησία καθώς η Ελλάδα έχει κυρώσει το πρώτο

πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α το οποίο βάσει του Σ28παρ1 έχει τυπική ισχύ

ανώτερη απrsquo αυτήν των κοινών νόmicroων καλύπτει το laquoκενόraquo προστασίας

που αφήνει η κρατούσα συσταλτική ερmicroηνεία του Σ17παρ1 Μια πολύ

σηmicroαντική απόφαση που αναγνωρίζει την ανάγκη υπερνοmicroοθετικής

προστασίας και των ενοχικών αξιώσεων είναι η ΑΠ 401998 To

δικαστήριο εκεί έκρινε ότι η microε νόmicroο απόσβεση συγκεκριmicroένων

γεννηmicroένων αξιώσεων προσώπων που έχουν προσβληθεί στην

ανθρώπινη αξία τους από τον τύπο και τα ΜΜΕ microέχρι τη δηmicroοσίευση

του νόmicroου αυτού αντίκειται στο άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου

πρωτοκόλλου της ΕΣ∆Α που έχει υπερνοmicroοθετική ισχύ

∆έχεται έτσι ότι στην έννοια της περιουσίας (όπως την

κατοχυρώνει η ΕΣ∆Α) περιλαmicroβάνονται και ενοχικά περιουσιακά

δικαιώmicroατα γενικά όλα τα δικαιώmicroατα laquoπεριουσιακής φύσηςraquo ακόmicroα και

τα κεκτηmicroένα οικονοmicroικά συmicroφέροντα Ουσιαστικά το δικαστήριο δεν

αλλάζει στάση ως προς την ερmicroηνεία του Σ17παρ1 για την έννοια της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας αφού η νοmicroική βάση στην

οποία στηρίζεται για να κρίνει ανίσχυρη τη διάταξη που αποσβήνει αυτές

τις αξιώσεις (ως προσβλητική της περιουσίας των ατόmicroων αυτών) δεν

είναι η Σ17παρ1 αλλά το πρώτο πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α

Ειδικοί περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18 Το

αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις εξαρτάται

από το νοmicroοθέτη

Η άσκηση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας οριοθετείται αρνητικά

από το γενικό συmicroφέρον Κατrsquo ανάγκη λοιπόν υποβάλλεται σε

νοmicroοθετικούς περιορισmicroούς απαραίτητους για την ικανοποίηση του

γενικού συmicroφέροντος έτσι όπως αυτό νοείται από το ίδιο το Σύνταγmicroα

Οι περιορισmicroοί αυτοί είναι κατrsquo αρχήν ανεκτοί χωρίς να απαιτείται

αποζηmicroίωση του ιδιοκτήτη για τη microείωση της αξίας της ιδιοκτησίας του

εφrsquo όσον προβλέπονται από νόmicroο (τυπικό ή ουσιαστικό βάσει

νοmicroοθετικής εξουσιοδότησης) είναι σύmicroφωνοι microε την αρχή της

αναλογικότητας την αρχή της ισότητας δεν προσβάλουν τον πυρήνα

του δικαιώmicroατος και συνιστούν ένα laquoλογικόraquo microέτρο για microια δηmicroοκρατική

κοινωνία Όταν αυτά τα όρια των περιορισmicroών δεν τηρούνται τότε οι

περιορισmicroοί δεν είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτοί Έτσι όταν θίγεται ο

πυρήνας του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας όταν αυτή

καθίσταται τελείως αδρανής σε σχέση microε τον προορισmicroό της

τότε δεν microιλάmicroε πλέον για απλό περιορισmicroό της αλλά για

κατάργηση του δικαιώmicroατος της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Η βασικότερη ίσως λοιπόν προϋπόθεση της νοmicroιmicroότητας των

περιορισmicroών είναι πέρα από την αυτονόητη εξυπηρέτηση του

σύmicroφωνα microε το Σύνταγmicroα νοούmicroενου γενικού συmicroφέροντος και την

ύπαρξη τυπικού νόmicroου ή κανονιστικής πράξης που τους προβλέπουν ότι

δεν αποδυναmicroώνεται σε τέτοιο βαθmicroό ώστε τελικά να εκmicroηδενίζεται το

δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας Η τελευταία αυτή περίπτωση που

εξοmicroοιώνεται microε ολοκληρωτική στέρηση του δικαιώmicroατος δεν

βρίσκει νοmicroικό έρεισmicroα στην Σ17παρ1εδβ αλλά στις

Σ17παρ2επ στις διατάξεις δηλαδή για την αναγκαστική

απαλλοτρίωση Θα πρέπει δηλαδή για να είναι θεmicroιτή συνταγmicroατικά

microια τέτοια στέρηση να πληρούνται οι προϋποθέσεις και να τηρούνται οι

εγγυήσεις που laquoεξαντλητικάraquo ορίζει ο συντακτικός νοmicroοθέτης στις

Σ17παρ2επ για την νόmicroιmicroη συντέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης

Στο Σ18 που microας ενδιαφέρει εν προκειmicroένω το Σύνταγmicroα

εξουσιοδοτεί τον κοινό νοmicroοθέτη να θεσπίσει νόmicroους που θα ρυθmicroίζουν

το ιδιοκτησιακό καθεστώς ορισmicroένων περιοχών ιδιαίτερης οικονοmicroικής

περιβαλλοντικής και ιστορικής σηmicroασίας (πχ microεταλλεία σπήλαια

αρχαιολογικοί χώροι λίmicroνες λιmicroνοθάλασσες ιαmicroατικές πηγές κλπ) να

ρυθmicroίσει την τύχη της ατοmicroικής ιδιοκτησίας σε περιπτώσεις άmicroεσης

ανάγκης να διασφαλίσει την επωφελή εκmicroετάλλευση του εδάφους να

φροντίσει για την αποκατάσταση ακτηmicroόνων και την προαγωγή της

εθνικής οικονοmicroίας microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων αλλά

και να διασφαλίσει την ενιαία εφαρmicroογή των όρων δόmicroησης σε microια

περιοχή Το πρώτο Ελληνικό Σύνταγmicroα που περιείχε διάταξη ανάλογη microrsquo

αυτήν του σηmicroερινού Σ18 (που εξουσιοδοτούσε δηλαδή το νοmicroοθέτη

να περιορίζει την ιδιοκτησία για τέτοιους ειδικούς λόγους) ήταν αυτό

του 195212

Εάν ο κοινός νοmicroοθέτης θεσπίζοντας τους εκτελεστικούς νόmicroους

του Σ18 απλά επιβάλλει συνταγmicroατικά ανεκτούς (βάσει του Σ17παρ1

όπως αναπτύχθηκε παραπάνω) περιορισmicroούς τότε δεν είναι αναγκαία η

αποζηmicroίωση του laquoθιγόmicroενουraquo ιδιοκτήτη παρά τη microείωση της αξίας της

ιδιοκτησίας του Εάν όmicroως ο νοmicroοθέτης προκειmicroένου να ανταποκριθεί

στις συνταγmicroατικές επιταγές του Σ18 microε τους εκτελεστικούς του

νόmicroους αδρανοποιεί ή στερεί το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας κάποιων

ανθρώπων τότε για να είναι ο νόmicroος του σύmicroφωνος microε το Σύνταγmicroα

πρέπει να πληροί όλες τις ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις

που θέτει το Σύνταγmicroα για την τέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Αυτό γιατί στην τελευταία περίπτωση πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ακόmicroα και αν ο νοmicroοθέτης στον

εκτελεστικό του νόmicroο δεν κατονοmicroάσει την στέρηση αυτήν της

ιδιοκτησίας αναγκαστική απαλλοτρίωση και δεν εκδοθεί η

απαραίτητη πράξη από τη διοίκηση εν τούτοις θα πρόκειται για

περίπτωση de facto απαλλοτρίωσης ο δε νόmicroος θα είναι σαφώς

αντισυνταγmicroατικός λόγω της αντίθεσής του microε το Σ17παρ2επ

Στο Σ18 ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν προσδιορίζει αν ο κοινός

νοmicroοθέτης για να επιτύχει τους σκοπούς που του θέτουν οι εκεί

12 Το άρθρο 17παρ2 του Συντ του 1952 ανέφερε laquoΕιδικοί νόmicroοι κανονίζουσι τα της ιδιοκτησίας και διαθέσεως των microεταλλείων ορυχείων αρχαιολογικών θησαυρών ιαmicroατικών ρεόντων και υπόγειων υδάτωνraquo Στην παρ3 laquoΕπίσης δια νόmicroου ρυθmicroίζονται τα της ιδιοκτησίας και ιχθυοτροφικής εκmicroεταλλέυσεως και διαχειρίσεως των λιmicroνοθαλασσών και microεγάλων λιmicroνώνraquo Στην παρ4 laquoΕιδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουσι τα των επιτάξεων δια τας ανάγκας των ενόπλων δυνάmicroεων εις περίπτωσιν πολέmicroου ή επιστράτευσεως ή προς θεραπείαν αmicroέσου κοινωνικής ανάγκης δυναmicroένης να θέσει εις κίνδυνον την δηmicroοσίαν τάξιν ή υγείανraquo

διατάξεις πρέπει να περιορίσει ή να καταργήσει την ιδιοκτησία Εξαίρεση

αποτελούν οι διατάξεις που αφορούν στην επίταξη περιουσίας και στον

αναδασmicroό13 αλλά και η Σ18παρ5 όπου αναφέρεται ξεκάθαρα η

δυνατότητα στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας Σε

όλες λοιπόν τις υπόλοιπες περιπτώσεις του Σ18 υπάρχει microια

laquoευρεία διακριτική ευχέρειαraquo του νοmicroοθέτη σχετικά microε τον

τρόπο που θα εκπληρώσει τους συνταγmicroατικούς σκοπούς

Αν προχωρήσει σε τέτοια αποδυνάmicroωση του δικαιώmicroατος της

ιδιοκτησίας ώστε να αναιρείται η ουσία του χωρίς όmicroως να τηρήσει τις

συνταγmicroατικές εγγυήσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης θεωρώντας

ότι πρόκειται για απλό περιορισmicroό της ιδιοκτησίας θα έχουmicroε ένα

σαφώς αντισυνταγmicroατικό νόmicroο Θα πρόκειται όπως προαναφέρθηκε για

de facto απαλλοτρίωση O ιδιοκτήτης σrsquoαυτήν την περίπτωση δικαιούται

να αξιώσει αποζηmicroίωση (που είναι η κύρια έννοmicroη συνέπεια της

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης) για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

έχει υποστεί από την πράξη του νοmicroοθέτη και ενδεχοmicroένως της

κανονιστικής διοίκησης microε την προσφυγή στη διάταξη του 105εισΝΑΚ

σε συνδυασmicroό προς τη συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας

(Σ17παρ12επ)14

Σ18παρ1 και2 περιορισmicroοί που θέτουν ενδεικτική παρουσίαση των

διατάξεων

Πρέπει να δούmicroε ενδεικτικά ορισmicroένους από τους εκτελεστικούς

νόmicroους του Σ18 και σχετικές δικαστικές αποφάσεις για να κρίνουmicroε αν

πρόκειται για περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας ή για αναγκαστικές

απαλλοτριώσεις Η πρώτη παράγραφος του Σ18 αναφέρει laquoΕιδικοί

νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε την ιδιοκτησία και τη διάθεση των

microεταλλείων ορυχείων σπηλαίων αρχαιολογικών χώρων και θησαυρών

ιαmicroατικών ρεόντων και υπογείων υδάτων και γενικά του υπόγειου

πλούτουraquo Το Σύνταγmicroα παραχωρεί πλήρη ελευθερία στον κοινό

13 Η ίδια η έννοια των microέτρων αυτών προϋποθέτει στέρηση της ιδιοκτησίας 14 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ 932επ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση σελ30

νοmicroοθέτη για να καθορίσει τις προϋποθέσεις microε τις οποίες αποκτούνται

διατηρούνται καταλύονται ή αφαιρούνται τα δικαιώmicroατα επί των

microεταλλείων

Σχετικό είναι το Ν∆210 της 35101973 στο άρθρο 38 το Ν∆

αναφέρει ότι laquoο κεκτηmicroένος άδεια microεταλλευτικών ερευνών ή ο

διάδοχος αυτού ή ο εξ αυτών έλκων δικαιώmicroατα δικαιούται να

καταλαmicroβάνει προσωρινώς εδάφη κείmicroενα εντός του χώρου της αδείας

microεταλλευτικών ερευνών προς ενέργεια των υπrsquo αυτού

εκτελεσθησοmicroένων ερευνών κλπraquo στη συνέχεια στο άρθρο 38παρ2

ορίζεται ότι laquoο microέλλων να καταλάβει προσωρινώς εδάφη περί ων η

προηγούmicroενη παράγραφος οφείλει να αποζηmicroιώσει προκαταβολικώς τον

ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή κάτοχον της επιφανείας του εδάφους δια

την προσωρινήν στέρησιν του εισοδήmicroατος ή της χρήσεως αυτούraquo Στο

άρθρο 39 καθορίζεται η διαδικασία καταβολής της αποζηmicroίωσης το

αρmicroόδιο για τον προσδιορισmicroό της δικαστήριο προβλέπεται microάλιστα και

δυνατότητα παροχής εγγύησης από τον υπέρ ου η προσωρινή

κατάληψη της ιδιοκτησίας microετά από αίτηmicroα του ιδιοκτήτη δια της

κατάθεσης εγγυητικής επιστολής Τράπεζας Στη συνέχεια στο άρθρο

40παρ1εδαφα αναφέρεται ότι laquo η κατάληψη του προς έρευνα χώρου

επιτρέπεται ευθύς ως καταβληθή εις τον ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή

κάτοχον της επιφανείας του εδάφους η κατά την διαδικασίαν του

προηγουmicroένου άρθρου καθορισθησοmicroένη αποζηmicroίωσιςraquo

Φαίνεται λοιπόν εδώ ξεκάθαρα ότι πρόκειται για microια ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση παρά το γεγονός ότι δεν χρησιmicroοποιείται ο

όρος προκειmicroένου να ικανοποιηθεί ο συνταγmicroατικά προστατευτέος

(βάσει του Σ18παρ1) σκοπός των microεταλλευτικών ερευνών και όχι για

περιορισmicroό απλά της ιδιοκτησίας των ατόmicroων που έχουν εδάφη εντός

του χώρου της αδείας των ερευνών Πληρούνται και οι ουσιαστικές και

οι διαδικαστικές προϋποθέσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η

διαφορά είναι ότι εν προκειmicroένω η στέρηση της ιδιοκτησίας έχει

προσωρινό χαρακτήρα και δεν είναι microόνιmicroη η προσωρινότητα δεν

σηmicroαίνει ότι υπάρχει επίταξη που εννοιολογικά είναι κάτι το

διαφορετικό

Στο άρθρο 128 του ίδιου διατάγmicroατος ρητά ο νοmicroοθέτης εισάγει

περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ορίζοντας ότι laquoεπιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωσις αστικών ή αγροτικών ακινήτων κείmicroενων

εντός ή εκτός του χώρου του microεταλλείουhellipraquo Άρα εδώ ισχύουν όλες οι

συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ Στη συνέχεια στο άρθρο 142

του ίδιου Ν∆ 210 αναφέρεται laquoΈναντι της εκτελέσεως έργων δηmicroοσίας

ανάγκης και χρησιmicroότητας το δικαίωmicroα της microεταλλειοκτησίας υποχωρεί

microη δυναmicroένου του microεταλλειοκτήτου να παρακωλύσει την κατασκευήν

τοιούτων έργων έχοντος δε microόνον δικαίωmicroα απαοζηmicroιώσεως κατά το

κοινόν δίκαιονraquo Ούτε εδώ υπάρχει ο όρος αναγκαστική απαλλοτρίωση

αλλά σαφώς πρόκειται για τέτοια περίπτωση και microάλιστα γίνεται

παραποmicroπή στο κοινό δίκαιο στον κώδικα δηλαδή αναγκαστικών

απαλλοτριώσεων Η ΣΤΕ37331992 είχε δεχτεί ότι επιτρέπεται η κήρυξη

απαλλοτρίωσης αστικών ή αγροτικών ακινήτων εντός ή εκτός του

χώρου των microεταλλείων όταν από τη λειτουργία του microεταλλείου

τίθενται σε κίνδυνο τα επί των ιδιοκτησιών τούτων κτίσmicroατα ή

η ζωή και η υγεία προσώπων που διαmicroένουν ή διακινούνται

σrsquoαυτά

Εξυπακούεται ότι τα δικαιώmicroατα microεταλλειοκτησίας

προστατεύονται εφrsquo όσον ο δικαιούχος εκmicroεταλλεύεται το microεταλλείο Η

Στε 41571984 απέρριψε την αίτηση των αιτούντων κατά της

υπουργικής απόφασης που τις κήρυσσε βάσει του νόmicroου έκπτωτες των

δικαιωmicroάτων microεταλλειοκτησίας γιατί δεν εκmicroεταλλεύτηκαν το microεταλλείο

στο οποίο είχαν τα δικαιώmicroατά τους Το ΣΤΕ θεώρησε ότι δεν

παραβιάζεται το δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας και δέχτηκε ότι η έκπτωση

αποτελεί προβλεπόmicroενο από το νόmicroο microέσο που αποσκοπεί στην

παρεmicroπόδιση της αδράνειας των microεταλλείων

Στους εκτελεστικούς νόmicroους του Σ18παρ1 εντάσσεται και το Β∆

της 1114121915laquoπερί των ως δηmicroοσίου ωφελείας χαρακτηριζοmicroένων

εκmicroεταλλεύσεων λατοmicroείωνraquo Στο άρθρο 2παρ1 ορίζεται ότι laquoΌταν δια

την ως δηmicroοσίου ωφελείας κατά το προηγούmicroενον άρθρον

χαρακτηρισθείσαν εκmicroετάλλευσιν λατοmicroείου είναι αναγκαία η

χρησιmicroοποίησις ξένης ιδιοκτησίας εν όλω ή εν microέρει δrsquo εναπόθεσιν της

λατύπης εγκατάστασιν microηχανηmicroάτων και εργοστασίων κατασκευήν

οδών σιδηροδρόmicroων κοινών ή εναερίων προκυmicroαίων και αποβαθρών

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωσις του απαραίτητου microέρους ή

όλου ξένης ιδιοκτησίας αιτήσει του κυρίου ή του εκmicroεταλλευτού του

λατοmicroείουraquo Εδώ ο νοmicroοθέτης ρητά εισάγει microια περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης για την συγκεκριmicroένη δηmicroόσια ωφέλεια Άρα

εφαρmicroόζονται οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις για τους θιγόmicroενους

ιδιοκτήτες Ακολουθούνται τα συγκεκριmicroένα βήmicroατα που ορίζει το Β∆

στη συνέχεια

Επίσης ο Ν14281984 laquoπερί εκmicroεταλλεύσεως λατοmicroείων

αδρανών υλικών και άλλων διατάξεωνraquo στο άρθρο 20παρ1 αναφέρει laquoΗ

εκmicroετάλλευση των λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται microέσα

στις λατοmicroικές περιοχές του άρθρου 3 του παρόντος νόmicroου

χαρακτηρίζεται για την εφαρmicroογή των διατάξεων του νόmicroου αυτού ως

δηmicroόσιας ωφέλειαςraquo Η παρ3 του ίδιου άρθρου20 ορίζει ότι laquoόταν για

την εκmicroετάλλευση λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται έξω από

τις λατοmicroικές περιοχές είναι αναγκαία η χρησιmicroοποίηση ξένης

ιδιοκτησίας για την κατασκευή δρόmicroων προσπέλασης και την ανέγερση

εργοστασίων και αποθηκών επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση

αυτής microε αίτηση και δαπάνες του εκmicroεταλλευτή του λατοmicroείου και υπέρ

του ∆ηmicroοσίου Αυτή είναι microια ακόmicroα ειδική περίπτωση που επιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ο νοmicroοθέτης ρητά χρησιmicroοποιεί τον όρο

και θα πρέπει να τηρούνται οι συνταγmicroατικές διατάξεις κατά τη

διαδικασία

Ο Ν5871915 στο πρώτο άρθρο του ορίζει ότι η ύλη που

εξορύσσεται από λατοmicroείο είναι συστατικό προϊόν της εδαφικής έκτασης

στην οποία βρίσκεται το λατοmicroείο Σύmicroφωνα δε microε το άρθρο 2 το

λατοmicroείο αποτελεί αντικείmicroενο ιδιαίτερης εκmicroετάλλευσης ανεξάρτητο

από το έδαφος Γιrsquoαυτό η ΑΠ4501938 είχε δεχτεί ότι σε περίπτωση

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης πρέπει να ορίζεται ξεχωριστά η

αποζηmicroίωση που θα πρέπει να καταβληθεί για το λατοmicroείο να ορίζεται

δηλαδή ξεχωριστά η αποζηmicroίωση που θα δοθεί για το έδαφος και η

αποζηmicroίωση για το δικαίωmicroα της εκmicroετάλλευσης του λατοmicroείου

Σχετικός microε την εξόρυξη από λατοmicroεία είναι και ο Ν39051958

Προβλέπει δυνατότητα εξόρυξης microετά από εντολή του αρmicroόδιου

νοmicroοmicroηχανικού από λατοmicroεία που ανήκουν σε ∆ήmicroους ή Κοινότητες

των αναγκαίων υλικών για την κατασκευή ανακαίνιση ή συντήρηση των

οδών Το γεγονός όmicroως ότι δεν προβλέπει καmicroία αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών τους δηmicroιουργεί πρόβληmicroα Η ΑΠ8961985 δέχτηκε ότι η

συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν συνιστά γενικό νόmicroιmicroο περιορισmicroό

του δικαιώmicroατος ιδιοκτησίας του λατοmicroείου αλλά στέρηση

ιδιωτικής ιδιοκτησίας δηλαδή αφαίρεση και microεταβίβαση της

κυριότητας που αποτελούν την κύρια οικονοmicroική αξία των

λατοmicroείων σε τρίτο πρόσωπο η οποία εφrsquo όσον επιτρέπεται

χωρίς αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών των οικείων λατοmicroείων

αποτελεί ανεπίτρεπτη προσβολή του συνταγmicroατικά

προστατευόmicroενου δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας και εποmicroένως η

σχετική διάταξη δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί γιατί αντίκειται στο

Σύνταγmicroα

Σε ότι αφορά τους περιορισmicroούς στην ιδιοκτησία λόγω

αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων στους οποίους αναφέρεται το Σ18

σχετικό είναι το Π∆ 92481932 που απαγορεύει άνευ αδείας του

Υπουργείου Παιδείας κάποιες ενέργειες σε χώρους όπου υπάρχουν

αρχαία microνηmicroεία Ο ιδιώτης που δεν επιτρέπεται βάσει του νόmicroου αυτού

να ενεργήσει στην ιδιοκτησία του πράξεις που απαγορεύονται δύναται

να ζητήσει την απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας του εάν δε δεν γγίνει

αυτή microετά πάροδο διετίας από της υποβολής της αιτήσεως ο ιδιώτης

δύναται να διαθέσει το κτήmicroα του κατά βούλησιν Ο νοmicroοθέτης εδώ

αναγνωρίζει ότι ένας περιορισmicroός της ιδιοκτησίας που την καθιστά

αδρανή σε σχέση microε τον προορισmicroό της συνιστά ουσιαστικά στέρησή

της έστω και αν δεν έχει γίνει απαλλοτρίωση microε τους τύπους και τις

εγγυήσεις που ορίζει το Σύνταγmicroα και οι σύmicroφωνοι microε αυτό νόmicroοι

Ακριβώς γι αυτό δίνει ο νόmicroος τη δυνατότητα στον ιδιοκτήτη να ζητήσει

ο ίδιος την απαλλοτρίωση ώστε να αποζηmicroιωθεί για τη στέρηση και κατrsquo

ανάγκη την οικονοmicroική ζηmicroία που υφίσταται

Όπως έχει κρίνει η Στε 15331971 από το νΒΡΞΖ1893 προκύπτει

ότι έχουν αναχθεί σε σκοπούς δηmicroόσιας ωφέλειας για τον οποίο

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων όχι microόνο η

διενέργεια αρχαιολογικών ερευνών microε ανασκαφές ή microε άλλο τρόπο

αλλά και η συντήρηση των microνηmicroείων τόπων ή άλλων αρχαιολογικής

αξίας αντικειmicroένων στην οποία περιλαmicroβάνεται κατά την έννοια της

διάταξης αυτής η ανάδειξη προβολή και αξιοποίηση τους Η Στε

9691972 έκρινε ότι επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων

τα οποία λόγω της θέσης ή του όγκου τους παρεmicroποδίζουν τη θέα

παρόmicroοιων microνηmicroείων Η ΑΠ έκρινε ότι σύmicroφωνα microε το άρθρο 8 εάν σε

ιδιωτικό κτήmicroα υπάρχει αρχαίο κτίσmicroα που δεν microπορεί να microετακινηθεί ο

κύριος του κτήmicroατος αmicroείβεται microόνο για την αξία του χώρου που

καταλαmicroβάνει το αρχαίο γεγονός που επιβεβαιώνει ότι τα αρχαία ως

πράγmicroατα που ανήκουν στην κυριότητα του ∆ηmicroοσίου δεν

απαλλοτριώνονται ούτε αποζηmicroιώνονται αφού ακόmicroα και όταν

αποτελούν συστατικά ακινήτου αποζηmicroιώνεται microόνο ο χώρος που

καταλαmicroβάνουν

Η Σ18παρ2 αναφέρει ότι laquomicroε ειδικό νόmicroο ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την ιδιοκτησία την εκmicroετάλλευση και διαχείριση των λιmicroνοθαλασσών

και των microεγάλων λιmicroνών καθώς και τα σχετικά microε τη διάθεση γενικά

των εκτάσεων που προκύπτουν από την αποξήρανσή τουςraquo Το Ν∆ 420

της 243111970 στο άρθρο 2 ορίζει ποιες περιοχές και υπό ποιες

προϋποθέσεις microπορούν να microετατραπούν σε λιmicroνοθάλασσες Στην παρ3

του ίδιου άρθρου ορίζεται ότι εκτάσεις γύρω από τη λιmicroνοθάλασσα

που είναι αναγκαίες για την οmicroαλή εκmicroετάλλευσή της λογίζονται

ότι έχουν κηρυχθεί σε απαλλοτρίωση microε το παρόν διάταγmicroα

υπέρ του ∆ηmicroοσίου λόγω δηmicroόσιας ωφέλειας Ο νοmicroοθέτης

επέλεξε να laquoεισάγειraquo εδώ microια ακόmicroα περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης και όχι απλά περιορισmicroό της ιδιοκτησίας

Επίταξη

Το Σ18παρ3 αναφέρει ότι laquoειδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε

τις επιτάξεις για τις ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση

πολέmicroου ή επιστράτευσης ή για τη θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής

ανάγκης που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγείαraquo

Στην περίπτωση της επίταξης εξ ορισmicroού έχουmicroε στέρηση προσωρινή

της ιδιοκτησίας για πολύ συγκεκριmicroένους και προσδιορισmicroένους από το

Σύνταγmicroα λόγους και δεν χρειάζεται να αναζητήσουmicroε αν ο νοmicroοθέτης

θεσπίζει βάσει της συνταγmicroατικής εξουσιοδότησής του περιορισmicroό ή

ειδική αναγκαστική απαλλοτρίωση όπως συνέβη microε τις προηγούmicroενες

περιπτώσεις

Επίταξη είναι λοιπόν η προσωρινή στέρηση της χρήσης

και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας15 microε microονοmicroερή πράξη του

κράτους προς τον σκοπό να ικανοποιηθεί έκτακτη και άmicroεση

δηmicroόσια ανάγκη Το Σύνταγmicroα επιτρέπει επιτάξεις αφrsquo ενός για τις

ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση πολέmicroου ή

επιστράτευσης (στρατιωτικές επιτάξεις) και αφετέρου προς

θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής ανάγκης που microπορεί να θέσει σε

κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγεία (πολιτικές επιτάξεις) Η

νοmicroολογία αντιλαmicroβάνεται τον όρο δηmicroόσια τάξη υπό ευρύτερη έννοια

που περιλαmicroβάνει εκτός από τη δηmicroόσια ασφάλεια την τήρηση της

συνεχούς και αδιατάρακτης λειτουργίας των δηmicroόσιων υπηρεσιών υπό

ουσιαστική έννοια όπως πχ της αστικής συγκοινωνίας Η Στε 9571978

θεώρησε ότι η απειλή σοβαρής διαταραχής της οικονοmicroικής ζωής της

χώρας (πχ εξαγγελία ακινητοποίησης των λεωφορείων του ΚΤΕΛ)

συνιστά την κοινωνική ανάγκη που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη

δηmicroόσια τάξη κατά το Σ18παρ3 15 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ980 το Σ22παρ3 προβλέπει και επίταξη προσωπικών υπηρεσιών όπως είναι πχ η προσφορά προσωπικής εργασίας κατά το άρθρο 22παρ2∆ΚΚ Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών είναι όmicroως συστηmicroατικά εντελώς διαφορετική από την επίταξη πραγmicroάτων την οποία και microόνο αφορά το Σ18παρ3

Το Σύνταγmicroα αναθέτει τη ρύθmicroιση της επίταξης στο νοmicroοθέτη

χωρίς να επιτάσσει την πρόβλεψη ή τη συνδροmicroή ουσιαστικών ή

διαδικαστικών προϋποθέσεων Η επίταξη λοιπόν ενώ δεν επιτρέπεται για

λόγους ιδιωτικής απλά ωφέλειας διαφέρει κατά τα άλλα από την

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν είναι δηλαδή microια ειδική microορφή

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης όπως είδαmicroε microε τις περιπτώσεις των δυο

προηγούmicroενων άρθρων (όταν α νοmicroοθέτης δεν αρκείτο σε απλούς

περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας) ∆εν επιτρέπεται γενικά για λόγους

δηmicroόσιας ωφέλειας αλλά microόνο για λόγους δηmicroόσιας ή

κοινωνικής ανάγκης που είναι εξ ορισmicroού έκτακτη και πρέπει

να είναι άmicroεση Για τις πολιτικές επιτάξεις αυτό προβλέπεται ρητά από

το Σ18παρ3εδβ ενώ για τις στρατιωτικές επιτάξεις η ανάγκη είναι

πάντα άmicroεση στην περίπτωση πολέmicroου ή επιστράτευσης

Προκύπτει συνεπώς απrsquo αυτήν την προϋπόθεση ότι το

Σύνταγmicroα επιτρέπει microόνο την προσωρινή επίταξη ενώ η

αναγκαστική απαλλοτρίωση είναι κατά κανόνα οριστική Στην

περίπτωση της επίταξης δεν υπάρχουν οι εγγυήσεις που προβλέπει ο

συντακτικός νοmicroοθέτης για την αναγκαστική απαλλοτρίωση (πχ

προηγούmicroενη πλήρης αποζηmicroίωση προσδιοριζόmicroενη από το αρmicroόδιο

διακστήριο κλπ) Το ζήτηmicroα αφήνεται δηλαδή στην κρίση του κοινού

νοmicroοθέτη που προβλέπει χρονικά επόmicroενη εύλογη και διοικητικά

ή δια διοικητικών δικαστηρίων προβλεπόmicroενη αποζηmicroίωση

Το γεγονός ότι το Σύνταγmicroα δεν επιβάλλει στην επίταξη την

τήρηση των ουσιαστικών και διαδικαστικών εγγυήσεων της

απαλλοτρίωσης δεν σηmicroαίνει ότι είναι συνταγmicroατικά ανεκτό να αφήσει ο

νοmicroοθέτης τελείως απροστάτευτο τον ιδιοκτήτη που ζηmicroιώνεται από την

επίταξη να microην του χορηγήσει δηλαδή microια έστω εύλογη και χρονικά

επόmicroενη αποζηmicroίωση ∆εν είναι θεmicroιτό συνταγmicroατικά γιατί ένα τέτοιο

νοmicroοθετικό microέτρο θα προσέβαλε ευθέως την συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας (Σ25παρ1 εδ δ) Καmicroία

στέρηση ακόmicroα και προσωρινή δεν είναι σύmicroφωνη microε τη θεmicroελιώδη

αυτή αρχή ούτε αποτελεί microέτρο επαρκώς λογικό σε microια δηmicroοκρατική

κοινωνία εάν δεν συνοδεύεται από εύλογη αποζηmicroίωση Το Ε∆∆Α το

έχει νοmicroολογήσει ξεκάθαρα στην απόφαση της 9-12-1994 όπου έκρινε

ότι laquomicroόνο microε την καταβολή αποζηmicroίωσης αποκαθίσταται η εύλογη σχέση

αναλογίας ανάmicroεσα στα χρησιmicroοποιούmicroενα microέσα και στον επιδιωκόmicroενο

σκοπόraquo

Στην πράξη δεν επικρατεί πάντα σαφήνεια στην οριοθέτηση της

επίταξης έναντι της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η ασάφεια προκύπτει

ίσως από τον συνήθη περιορισmicroό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης στη

microεταβίβαση της κυριότητας ακινήτων ώστε η στέρηση της

κυριότητας επί κινητών και η προσωρινή στέρηση επί ακινήτων

να επαφίεται στο θεσmicroό της επίταξης laquoΗ διόγκωση αυτή του

θεσmicroού της επίταξης αγνοεί τη δικαιολογητική του βάση κα διαρρηγνύει

τα όριά του όπως τα θέτει ρητά το ίδιο το Σύνταγmicroαraquo Όταν η επίταξη

δεν γίνεται για τη θεραπεία microιας από τις έκτακτες και άmicroεσες ανάγκες

που αναφέρει το Σύνταγmicroα αποτελεί καταστρατήγηση του Σ18παρ3 και

Σ17παρ2επ γιατί το Σύνταγmicroα δέχεται την προσωρινή microόνο επίταξη

Η οριστική επίταξη δεν είναι εννοιολογικά δυνατή

αποτελεί αντίφαση Στην πραγmicroατικότητα πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση είτε αφορά ακίνητα είτε κινητά

πράγmicroατα και συνεπώς εφαρmicroοστέες είναι οι Σ17παρ2επ

Αντίθετες διατάξεις νόmicroων πρέπει να θεωρηθούν αντισυνταγmicroατικές

Αυτό έχει γίνει δεκτό και από το Στε πχ στην 17611970 αλλά σταθερά

και σε άλλες αποφάσεις Οριστική είναι η στέρηση της ιδιοκτησίας που

είτε γίνεται microε έκδηλα αυτήν την πρόθεση είτε αφορά αναλωτά

πράγmicroατα είτε αποσκοπεί στη θεραπεία microόνιmicroων αναγκών είτε διαρκεί

πέρα από εύλογο χρόνο Το Στε στις 14262 143369 55653 είχε

κρίνει ότι επίταξη ακινήτου για κατασκευή microόνιmicroων αποθηκών

πυροmicroαχικών δεν επιτρέπεται αλλά επιβάλλεται ενέργεια

απαλλοτρίωσης

Το δικαστήριο κρίνει ποιος χρόνος είναι εύλογος Το Στε θεωρεί

ότι θα κριθεί ανάλογα microε τις συνθήκες της και περιστάσεις της κάθε

υπόθεσης Σχετιή είναι η Στε 17611970 Με τις Στε 605 9401953 είχε

δεχθεί ότι ο εύλογος χρόνος δεν πρέπει να υπερβαίνει την πενταετία

Μετά την πάροδο του εύλογου χρόνου η διοίκηση οφείλει να προβεί

στην άρση της επίταξης και παραβαίνει την κατά το Σύνταγmicroα

προστασία της ιδιοκτησίας αν την παρατείνει (Στε15451953

19741953) Η επίταξη είναι νόmicroιmicroη microόνο όταν αναφέρεται σε

συγκεκριmicroένα πράγmicroατα και αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που τάσσει

το Σύνταγmicroα Είναι αντισυνταγmicroατική εποmicroένως η επίταξη γενικά και

αόριστα αναφερόmicroενων ακινήτων

Αν και το Σύνταγmicroα δεν το απαιτεί ο κοινός νοmicroοθέτης προβλέπει

αποζηmicroίωση που καλύπτει τη θετική ζηmicroία και ορίζεται ως

αποκατάσταση της εύλογης αξίας της χρήσης του πράγmicroατος ενώ

καταβάλλεται microετά την κατάληψή του Το κράτος πάντα καταβάλλει την

αποζηmicroίωση Κατά της ατοmicroικής διοικητικής πράξης της επίταξης

επιτρέπεται ασφαλώς αίτηση ακύρωσης ενώπιον του Στε

Αναδασmicroός

Το Σ18παρ4 αναφέρει ότι laquoΕπιτρέπεται σύmicroφωνα microε τη

διαδικασία που καθορίζει ειδικός νόmicroος ο αναδασmicroός αγροτικών

εκτάσεων για την επωφελέστερη εκmicroετάλλευση του εδάφους καθώς και

η λήψη microέτρων για την αποφυγή της υπέρmicroετρης κατάτmicroησης της ή για

τη διευκόλυνση της ανασυγκρότησης της κατατmicroηmicroένης microικρής

αγροτικής ιδιοκτησίαςraquo Ο αναδασmicroός δεν είναι απαλλοτρίωση αλλά

αποτελεί σαφώς επέmicroβαση στην ιδιοκτησία Αποτελεί τη συνένωση και

αναδιανοmicroή ακινήτων στους ιδιοκτήτες τους έτσι ώστε οι νέες ακίνητες

ιδιοκτησίες να είναι microεν ισάξιες microε τις αρχικές αλλά διαmicroορφωmicroένες

κατά ορθολογικό τρόπο Παραδοσιακά ο αναδασmicroός αφορά αγροτικά

ακίνητα και αποτελεί microέσο θεραπείας της υπερβολικής κατάτmicroησης και

ορθολογικής αναδιαmicroόρφωσης της αγροτικής ιδιοκτησίας Το Σύνταγmicroα

προβλέπει και τον αστικό αναδασmicroό στο Σ24παρ2 που είναι κάτι το

διαφορετικό

Το βασικό λοιπόν εννοιολογικό στοιχείο του αναδασmicroού είναι η

αντικατάσταση των παλαιών αγροτεmicroαχίων που εισφέρονται microε νέα

αγροτεmicroάχια ίσης αξίας στην ίδια αγροτική περιοχή που καταλαmicroβάνει ο

αναδασmicroός Το αποτέλεσmicroα δηλαδή που χαρακτηρίζει τον αναδασmicroό

σαν νοmicroικό microόρφωmicroα είναι η απόσβεση των παλαιών ιδιοκτησιών και η

ταυτόχρονα αντικατάστασή τους microε νέες ιδιοκτησίες ίσης αξίας για να

ικανοποιηθούν οι σκοποί που θέτει το Σύνταγmicroα στη συγκεκριmicroένη

διάταξη

Ο νόmicroος που αφορά τον αγροτικό αναδασmicroό είναι ο 674 της

308191977 Στο άρθρο 1 παρ 9 και 10 αντίστοιχα γίνεται διάκριση

ανάmicroεσα στον εκούσιο και στον υποχρεωτικό αναδασmicroό Ο microεν εκούσιος

κηρύσσεται όπως ορίζει το άρθρο 4παρ1 εφrsquo όσον υποβληθούν προς

τον οικείο νοmicroάρχη αιτήσεις τουλάχιστον 20 κτηmicroατιών της περιοχής

αυτής ο δε υποχρεωτικός δεν χρήζει αίτησης των ενδιαφερόmicroενων

κτηmicroατιών Ο νόmicroος καθορίζει τη διαδικασία τον τρόπο που θα

παραχωρηθούν τα νέα κτήmicroατα τη διάταξη και το διαχωρισmicroό τους τα

όριά τους

Κατrsquo αρχήν αφού ληφθεί η απόφαση για τον αναδασmicroό(άρθρο

6) αποτυπώνεται και κινηmicroατογραφείται τοπογραφικά η περιοχή(άρθρο

9) Στη συνέχεια εκκαθαρίζονται τα δικαιώmicroατα των κτηmicroατιών(άρθρο

10) γίνεται ποιοτική κατάταξη των γαιών(άρθρο 11) και microετά

παραχωρούνται τα νέα κτήmicroατα Γίνεται διάταξη και διαχωρισmicroός των

νέων κτηmicroάτων(άρθρο13) και τέλος η υπόδειξη των ορίων και

παράδοση νοmicroής(άρθρο 14) Αφού ελεγχθούν τα στοιχεία και ολόκληρος

ο φάκελλος κυρωθεί από τον οικείο νοmicroάρχη (που κάνει έλεγχο

νοmicroιmicroότητας) εκδίδονται τίτλοι κυριότητας Συγκεκριmicroένα τα

παραχωρητήρια που εκδίδει η Νοmicroαρχία αποτελούν τίτλο κυριότητας

δεκτικό microεταγραφής(άρθρο16)

Ο αναδασmicroός όπως προαναφέρθηκε δεν είναι ούτε στέρηση αλλά

ούτε περιορισmicroός της ιδιοκτησίας ∆εν είναι περιορισmicroός γιατί από τη

στιγmicroή που microε την αναδιανοmicroή θα αποκατασταθεί το ιδιοκτησιακό

καθεστώς που διαταράχθηκε(πλέον σε πιο ορθολογική βάση) δεν

περιορίζεται κατά κανένα τρόπο η laquoνέαraquo ιδιοκτησία Έχει όmicroως

υποστηριχθεί ότι ο αναδασmicroός είναι περίπτωση νόmicroιmicroου περιορισmicroού της

ιδιοκτησίας γιατί περιορίζεται το λειτουργικό της περιεχόmicroενο στην

πλευρά της ιδιοκτησιακής εξουσίας του υποκειmicroένου να διατηρήσει την

microέχρι τούδε τοπικήν θέσιν του ιδιοκτησιακού του αντικειmicroένου ∆ιαφέρει

από την αναγκαστική απαλλοτρίωση γιατί δεν στερεί ιδιοκτησία για χάρη

τρίτου αλλά την αναδιπλασιάζει για χάρη όχι microόνο του γενικού

συmicroφέροντος αλλά και του συmicroφέροντος του ιδιοκτήτη16

Στη θεωρία έχει τεθεί το ερώτηmicroα αν ο υποχρεωτικός αναδασmicroός

αποτελεί ειδική περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης και αν microόνο

στην περίπτωση του υποχρεωτικού αναδασmicroού θα microπορούσε να γίνει

λόγος για εννοιολογική συγγένεια microε την αναγκαστική απαλλοτρίωση

Η απάντηση απαιτεί σύγκριση του περιεχοmicroένου των δυο

αντιπαραβαλλόmicroενων εννοιών αλλά και της λειτουργίας τους17 Ο

αναδασmicroός και η αναγκαστική απαλλοτρίωση έχουν σίγουρα κάποιες

οmicroοιότητες (και οι δυο επάγονται microεταβολές στην κυριότητα και στα

λοιπά εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα συνίστανται σε αφαίρεση της αρχικής

ιδιοκτησίας συντελούνται για τη ικανοποίηση σκοπού δηmicroόσιας

ωφέλειας η οποία microάλιστα στην περίπτωση του αναδασmicroού καθορίζεται

όχι απλά στο νόmicroο αλλά στο ίδιο το Σύνταγmicroα ο ιδιοκτήτης λαmicroβάνει

ισάξιο αντάλλαγmicroα για την απώλεια της ιδιοκτησίας του κλπ) Ενώ όmicroως

η αναγκαστική απαλλοτρίωση επάγεται απόσβεση της ιδιοκτησίας και

ταυτόχρονα πρωτότυπη κτήση νέας ιδιοκτησίας πάνω στο ίδιο

αντικείmicroενο από ένα άλλο πρόσωπο (τον υπέρ ου η απαλλοτρίωση)

στον αναδασmicroό η σύσταση των νέων ιδιοκτησιών αποτελεί ταυτόχρονα

και το αντάλλαγmicroα των ιδιοκτητών για την απώλεια της αρχικής τους

ιδιοκτησίας

16 Αν όmicroως σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν είναι δυνατή αντιπαροχή ίσης αξίας ακινήτου και συmicroπληρωθεί η αντιπαροχή microε καταβολή αποζηmicroίωσης τότε πρόκειται κατά τούτο για microερική αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ985 1991 17 Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις Φ∆ωρής ΝοΒ 1977 σελ 442επ

Αντίθετα εποmicroένως προς την αναγκαστική απαλλοτρίωση που

laquoυπερ ωνraquo και laquoκαθrsquoωνraquo είναι διαφορετικά πρόσωπα οι laquoυπερ ωνraquo και

laquoκαθrsquoωνraquo ενεργείται και συντελείται ο αναδασmicroός είναι τα ίδια πρόσωπα

Η λειτουργία του αναδασmicroού έγκειται στην αφαίρεση των αγροτικών

ιδιοκτησιών ορισmicroένων προσώπων microε σκοπό την αναδιανοmicroή της

εκτάσεως που συναπαρτίζουν microεταξύ αυτών των ιδίων Η

αναγκαστική λοιπόν απαλλοτρίωση έχει σαν αποτέλεσmicroα τη

microεταβολή του προσώπου του ιδιοκτήτη σrsquo ένα ορισmicroένο

αντικείmicroενο ιδιοκτησίας που παραmicroένει αmicroετάβλητο ενώ ο

αναδασmicroός επιφέρει microεταβολή του αντικειmicroένου της ιδιοκτησίας

ορισmicroένων προσώπωντων ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Ή ιδιοκτησία δεν αφαιρείται για να αποδοθεί σrsquo ένα

άλλο πρόσωπο αλλά για να αντικατασταθεί

Η παροχή ενός ισάξιου νέου κτήmicroατος σαν ανταλλάγmicroατος για

την απόσβεση της αρχικής ιδιοκτησίας δεν είναι απλώς όπως στην

αναγκαστική απαλλοτρίωση microέσο για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

προκαλείται microε την αφαίρεση της ιδιοκτησίας αλλά αυτοσκοπός Ο

αναδασmicroός αποσκοπεί στην αντικατάσταση της παλαιάς ιδιοκτησίας microε

νέα που θα είναι σε θέση να καταστήσει πιο επωφελή τη γεωργική

εκmicroετάλλευση του εδάφους Συνέπεια αυτής της βασικής λειτουργικής

διαφοράς microεταξύ του αναδασmicroού και της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης

είναι και η ακόλουθηστον αναδασmicroό από τη φύση του δεν microπορεί να

τεθεί θέmicroα χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης ενώ στη αναγκαστική

απαλλοτρίωση που αφαιρείται ιδιοκτησία ορισmicroένου προσώπου για να

αποδοθεί σε άλλο πρόσωπο το αναγκαίο για τη συντέλεσή της

αντάλλαγmicroα προς τον laquoκαθrsquoουraquo είναι κατrsquo αρχήν χρηmicroατικό Άλλωστε

λόγοι πρακτικοί επίσης που έχουν σχέση microε τη διαδικασία εφαρmicroογής

του αναδασmicroού καθιστούν προβληmicroατική την παρεmicroβολή της

δικαστικής αρχής για τον καθορισmicroό του ανταλλάγmicroατος(κτήmicroατος) που

απαιτείται για τη συντέλεση του αναδασmicroού

Έχει υποστηριχθεί ότι18 δεν δηmicroιουργεί συνταγmicroατικό πρόβληmicroα

το γεγονός ότι η κρίση για το ισάξιο του ανταλλάγmicroατος δεν ανατίθεται

όπως στην αναγκαστική απαλλοτρίωση στη δικαστική αρχή αλλά σε

διοικητική επιτροπή την Επιτροπή αναδασmicroού Αυτό γιατί ο αναδασmicroός

καλύπτεται σαν ιδιαίτερος θεσmicroός microε ρητή συνταγmicroατική διάταξη

(18παρ4) Υπάρχει όmicroως και αντίθετη άποψη19 που θεωρεί ότι εφrsquo όσον

ο αναδασmicroός είναι συγγενής θεσmicroός προς την απαλλοτρίωση (είναι και

αυτός επέmicroβαση στην ιδιοκτησία) οι διατάξεις του Συντάγmicroατος που

αφορούν στην απαλλοτρίωση τυγχάνουν άmicroεσης συmicroπληρωmicroατικής

εφαρmicroογής Θα πρέπει να έχουmicroε ανάλογη εφαρmicroογή των περί

απαλλοτριώσεως εγγυήσεων laquoΗ αναλογία δε η οποία δικαιολογεί και

συνεπιφέρει την τοιαύτην ανάλογη εφαρmicroογή συνίσταται εις την

ύπαρξιν της ουσιαστικής σχέσεως παροχής και αντιπαροχής προσφοράς

και απολήψεως τόσο εις την τεχνικήν έννοιαν της απαλλοτρίωσης όσο

και εις την έννοιαν του αναδασmicroούraquo

Συνεπώς η λειτουργική ιδιοmicroορφία του αναδασmicroού δεν επιτρέπει

την εννοιολογική υπαγωγή του κάτω από την έννοια της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Βέβαια τέmicroνονται σαν έννοιες αφού και οι δυο

αποτελούν επέmicroβαση στη συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένη ιδιοκτησία

Τελικό αποτέλεσmicroα του αναδασmicroού είναι η απόσβεση των

εmicroπράγmicroατων σχέσεων που υπήρχαν στα αρχικά αγροτεmicroάχια και η

ταυτόχρονη σύσταση εmicroπράγmicroατων σχέσεων αντίστοιχου περιεχοmicroένου

στα νέα κτήmicroατα που σχηmicroατίζονται microε τον αναδασmicroό Αυτή ακριβώς η

microεταβολή των εmicroπράγmicroατων σχέσεων είναι το κύριο αποτέλεσmicroα του

αναδασmicroού το αποτέλεσmicroα που επέρχεται microε τη συντέλεσή του

Ενδεικτικά ως προς την κυριότητα το αποτέλεσmicroα είναι διπλό

απόσβεση της αρχικής κυριότητας και ταυτόχρονη σύσταση κυριότητας

πάνω στα ισάξια νέα κτήmicroατα που δηmicroιουργούνται microε τον αναδασmicroό

υπέρ των αυτών προσώπων των ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Σε ότι αφορά τις δουλείες οι πραγmicroατικές δουλείες

18 Φ∆ωρής αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ446 19 Κασιmicroάτης

βάσει του νόmicroου εξαιρούνται από τον κανόνα της ανασύστασης στα νέα

ιδιοκτησιακά αντικείmicroενα και διατηρούνται ως έχουν οι προσωπικές

δουλείες θεωρούνται αυτοδικαίως αποσβεσθείσες και αυτοδικαίως

ανασυσταθείσες στα νέα κτήmicroατα που προκύπτουν από τον αναδασmicroό

Το ίδιο νοmicroικό καθεστώς ισχύει και για τα δικαιώmicroατα εmicroπράγmicroατης

ασφάλειας

Στέρηση της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας που απαιτείται από

ιδιαίτερες περιστάσεις βάσει του Σ18παρ5

Είναι και αυτό ένα εξαιρετικό και προσωρινό microέτρο όπως και η

επίταξη Υπάρχει όmicroως microια διαφορά το Σύνταγmicroα επιτρέπει απrsquo

ευθείας στη διοίκηση να προβαίνει σε επιτάξεις και να αναθέτει

στο νοmicroοθέτη απλά τη ρύθmicroιση της εφαρmicroογής τους αντίθετα

το Σύνταγmicroα δεν επιτρέπει άmicroεσα την προσωρινή στέρηση της

χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας αλλά παραχωρεί στο

νοmicroοθέτη την εξουσία να προβλέψει και να επιτρέψει

περιπτώσεις (προσωρινής) στέρησης Η εξουσία δεν χορηγείται

δηλαδή απrsquo ευθείας στη διοίκηση αλλά στο νοmicroοθέτη που δύναται να τη

χορηγήσει στη διοίκηση αν όταν και όπως θέλει και να την ανακαλέσει

οποτεδήποτε

Συνεπώς για να είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτή microια τέτοια στέρηση

απαιτείται κατrsquo αρχήν νοmicroοθετική πρόβλεψη Πέρα απrsquo αυτό

πρέπει να επιβάλλεται από laquoιδιαίτερες περιστάσειςraquo αποτελεί δηλαδή

εξαιρετικό microέτρο Είναι απαραίτητο το microέτρο αυτό που προσβάλλει

κατrsquo ευθείαν τον πυρήνα της ιδιοκτησίας να είναι σύmicroφωνο microε τη

συνταγmicroατικά πλέον κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας να

είναι κατάλληλο για την αντιmicroετώπιση των laquoεξαιρετικών περιστάσεωνraquo

να είναι αναγκαίο υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει κανένα άλλο ηπιότερο

microέσο για να αντιmicroετωπιστούν και βεβαίως εν στενή εννοία αναλογικό

τα πλεονεκτήmicroατα δηλαδή από τη λήψη του αυστηρού αυτού microέτρου να

είναι σαφώς υπέρτερα και ισχυρότερα από τα microειονεκτήmicroατα που θα

επιφέρει

Ουσιαστικά στο σηmicroείο αυτό γίνεται από το νοmicroοθέτη στάθmicroιση

ανάmicroεσα στην συνταγmicroατικά προστατευόmicroενη ιδιοκτησία και στον

κίνδυνο που προφανώς δηmicroιουργούν για το συmicroφέρον του συνόλου

(όπως αυτό νοείται από το Σύνταγmicroα) microη οmicroαλές και έκτακτες

περιστάσεις Επιπλέον θα πρέπει ο νοmicroοθέτης όταν καταφεύγει στο

laquoέσχατοraquo αυτό microέσο να microην παραβιάζει την αρχή της ισότητας

να δικαιολογείται δηλαδή η αυστηρή επιλογή του από

αντικειmicroενικές συνθήκες και να είναι ένα microέτρο laquoεύλογοraquo στο

πλαίσιο microιας δηmicroοκρατικής κοινωνίας

Εποmicroένως λήψη του microέτρου αυτού υπό οmicroαλές συνθήκες και

προς αντιmicroετώπιση συνηθισmicroένων προβληmicroάτων θα ήταν

αντισυνταγmicroατική Μια ακόmicroα βασική προϋπόθεση της σύmicroφωνης microε το

Σύνταγmicroα λήψης του microέτρου είναι η καταβολή στο δικαιούχο

ανταλλάγmicroατος (όχι κατrsquo ανάγκη χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης) που το

Σύνταγmicroα δεν απαιτεί να είναι πλήρες αλλά ορίζει ότι πρέπει να

ανταποκρίνεται στις laquoυφιστάmicroενες κάθε φορά συνθήκεςraquo (πχ συνθήκες

αγοράς) Εξουσιοδοτείται ο νοmicroοθέτης να ορίσει τον υπόχρεο και την

διαδικασία καταβολής του ανταλλάγmicroατος

Επειδή πρόκειται για έκτακτο microέτρο η νοmicroιmicroότητά του διαρκεί

όσο και οι ιδιαίτερες συνθήκες που το δικαιολόγησαν Το microέτρο είναι εξ

ορισmicroού προσωρινό η χρήση του δεν επιτρέπεται εποmicroένως προς

αντιmicroετώπιση microόνιmicroων προβληmicroάτων ούτε microπορεί να συνίσταται στην

αφαίρεση της ιδιοκτησίας Όταν όmicroως λήξουν οι laquoιδιαίτερες

περιστάσειςraquo η άρση του microέτρου δεν είναι αυτόmicroατη Το Σύνταγmicroα

ορίζει ότι επί αδικαιολόγητης παράτασης των microέτρων αποφασίζει για

την άρση τους το Στε κατά κατηγορίες περιπτώσεων microετά από αίτηση

οποιουδήποτε έχει έννοmicroο συmicroφέρον Περίπτωση laquoπροσωρινής

στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίαςraquo θεωρείται πχ η

αναγκαστική microίσθωση γαιών εφrsquo όσον ανήκουν σε ιδιώτη

Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων (18παρ6)

Η Σ18παρ6 ορίζει laquoΜε νόmicroο microπορεί να ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την αξιοποίησή τους

υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και αποκατάσταση ακτηmicroόνων Με τον ίδιο

νόmicroο ορίζονται και τα σχετικά microε την microερική ή ολική αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών σε περίπτωση επανεmicroφάνισής τους microέσα σε εύλογη

προθεσmicroίαraquo

Παρέχει λοιπόν εξουσιοδότηση στον κοινό νοmicroοθέτη να ρυθmicroίσει

τα σχετικά microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την

αξιοποίησή τους υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και την αποκατάσταση

ακτηmicroόνων Η laquoεγκατάλειψηraquo αναφέρεται στο πραγmicroατικό γεγονός της

διακοπής άσκησης των δικαιωmicroάτων του κυρίου και microετάβασης σε

άγνωστη διεύθυνση Στην περίπτωση της παραίτησης το ακίνητο γίνεται

αδέσποτο και περιέρχεται στη κυριότητα του ∆ηmicroοσίου (972ΑΚ) που

microπορεί να το διαθέσει χωρίς ανάγκη ειδικής συνταγmicroατικής

εξουσιοδότησης

Το Σύνταγmicroα αποδεσmicroεύει τη διάθεση των εγκαταλελειmicromicroένων

εκτάσεων από τις διατάξεις του Σ17 και microε σχετική ρύθmicroιση ορίζονται

και τα σχετικά microε τη microερική ή ολική αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών σε

περίπτωση που επανεmicroφανιστεί ο ιδιοκτήτης microέσα σε εύλογη προθεσmicroία

Έχει υποστηριχθεί20 ότι η διάταξη αυτή microπορεί να αποτελέσει κύρωση

σε βάρος αυτών που έχουν εγκαταλείψει τις εκτάσεις τους εφrsquo όσον η

αποζηmicroίωσή τους microπορεί να είναι microερική Ο ν10211980 προβλέπει ότι

οι παραπάνω εκτάσεις περιέρχονται στο ∆ηmicroόσιο στον δε ιδιοκτήτη

καταβάλλεται ως αποζηmicroίωση το ήmicroισυ της αξίας των εκτάσεων

Συmicroπέρασmicroα

Συmicroπερασmicroατικά οι δυο πρώτες παράγραφοι του Σ18

αναφέρονται σε κάποια είδη ιδιοκτησίας microε ιδιαιτερότητα και αυξηmicroένη

σπουδαιότητα Προβλέπουν γιrsquo αυτό δυνατότητες δέσmicroευσης της

ιδιοκτησίας για τους συγκεκριmicroένους σκοπούς και για την προστασία

των συγκεκριmicroένων κοινωνικών αγαθών που αναφέρουν οι εν λόγω

20 Τάχος Ελληνικό διοικητικό δίκαιο 2000 σελ793

διατάξεις (αρχαιολογικούς χώρους microεταλλεία λατοmicroεία σπήλαια λίmicroνες

ύδατα κλπ) Ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν δεσmicroεύει όmicroως τον

κοινό νοmicroοθέτη ως προς τον τρόπο microε τον οποίο θα

laquoυλοποιήσειraquo τις διατάξεις αυτές Αυτό σηmicroαίνει ότι ο

τελευταίος νοmicroιmicroοποιείται να προχωρήσει όχι microόνο σε απλό

περιορισmicroό αλλά και σε στέρηση της ιδιοκτησίας προκειmicroένου

να ανταποκριθεί στις επιταγές του Σ18παρ1 και2 microπορεί

δηλαδή να εισάγει ειδικές περιπτώσεις αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης δυνάmicroει των Σ18παρ1 και2

Η νοmicroοθετική επιλογή αν καταλήξει όχι απλά σε περιορισmicroό

αλλά σε microόνιmicroη αφαίρεση θα πρέπει πέρα από τα γενικά όρια των

περιορισmicroών(πχ αρχή αναλογικότητας κλπ) να τηρεί και τις

ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις των Σ17παρ2επ

για την αναγκαστική απαλλοτρίωση Θα πρόκειται για ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι ο

νοmicroοθέτης σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν κάνει ρητά το σχετικό

χαρακτηρισmicroό εφrsquo όσον πρόκειται όντως για τέτοια περίπτωση (κάτι

που κρίνεται από το τι ακριβώς προβλέπει ο νόmicroος) θα πρέπει να

τηρούνται απαρέγκλιτα οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ

Η περίπτωση της επίταξης είναι διαφορετική από τις

προηγούmicroενες δυο παραγράφους υπό την έννοια ότι η επίταξη εξ

ορισmicroού αποτελεί προσωρινή αφαίρεση της ιδιοκτησίας ∆εν

τίθεται θέmicroα διακριτικής ευχέρειας του νοmicroοθέτη ως προς το αν

θα εισάγει απλά έναν περιορισmicroό της ιδιοκτησίας ή θα

προχωρήσει σε στέρηση Κατrsquo αντίθεση προς την αναγκαστική

απαλλοτρίωση η αφαίρεση είναι προσωρινή και οι λόγοι δηmicroόσιας

ωφέλειας που δικαιολογούν την επίταξη είναι περιοριστικά

απαριθmicroηmicroένοι από το συντακτικό νοmicroοθέτη στην Σ18παρ3 Μια

ιδιάζουσα microορφή επέmicroβασης στην ιδιοκτησία αποτελεί ο αναδασmicroός που

δεν είναι ακριβώς αφαίρεση microε την έννοια της απαλλοτρίωσης ή της

επίταξης αλλά αντικατάσταση ενός ιδιοκτησιακού αντικειmicroένου microε άλλο

ίσης αξίας ∆εν τίθεται συνεπώς θέmicroα αποζηmicroίωσης του ιδιοκτήτη και ο

αναδασmicroός γίνεται αποκλειστικά για το σκοπό που ορίζει η Σ18παρ4

Και η διάταξη η σχετική microε την προσωρινή στέρηση της χρήσης

και κάρπωσης της ιδιοκτησίας λόγω εξαιρετικών περιστάσεων δυνάmicroει

του Σ18παρ5 δίνει microια ευρεία διακριτική εξουσία στο νοmicroοθέτη

για την αντιmicroετώπιση κρίσεων τηρουmicroένων των συνταγmicroατικών

εγγυήσεων και γενικών και αυτών του σ18παρ5 Το ίδιο

συmicroβαίνει και microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων στην

Σ18παρ Στην περίπτωση αυτή τηρουmicroένης της υποχρέωσης

ολικής ή microερικής ικανοποίησης του τυχόν επανεmicroφανισθέντος

ιδιοκτήτη η διάθεση πρέπει δεσmicroευτικά να αποσκοπεί στην

προώθηση της εθνικής οικονοmicroίας και στην αποκατάσταση

ακτηmicroόνων

Περιεχόmicroενα

1) Εισαγωγή σελ1

2) Ιστορική αναδροmicroή σχετικά microε την αναγνώριση της ιδιοκτησίας σελ1-4

3) Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

στην Ελλάδα σελ5-12

4) Περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18

Το αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις

εξαρτάται από το νοmicroοθέτη σελ12-15

Α) Σ18παρ1 και 2 περιορισmicroοί που θέτουν σελ15-20

Β) Επίταξη σελ20-24

Γ) Αναδασmicroός σελ24-28

∆) Προσωρινή στέρηση της χρήσης και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας

18παρ5 σελ29-30

Ε) Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων σελ30-31

5) Συmicroπέρασmicroα σελ31-32

Βιβλιογραφία

1) Π ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991

2) Α ∆ηmicroητρόπουλος Παραδόσεις Συνταγmicroατικού δικαίου ΙΙΙ

2001

3) Α Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και

αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003

4) Γ Χοροmicroίδης Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις 2000

5) Φ ∆ωρής Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ

442επ

6) Κ Γεωργόπουλος Επίτοmicroο Συνταγmicroατικό δίκαιο 2001

7) Κ Μαυριάς Α Παντελής Συνταγmicroατικά κείmicroενα ελληνικά και

ξένα 1996

8) Κ Χρυσόγονος Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 2002

9) Πλάτωνας Πολιτεία

Συντοmicroογραφίες

1) ∆ΚΚ ∆ηmicroοτικός και Κοινοτικός κώδικας

2) Ε∆∆ Επιθεώρηση δηmicroοσίου και διοικητικού δικαίου

3) ΝοΒ Νοmicroικό βήmicroα

4) ΑΠ Άρειος Πάγος

5) ΣΤΕ Συmicroβούλιο της Επικρατείας

Summary

Τhe first two paragraphs of the art18C refer to some special

forms of property of utmost importance They in fact

envisage the possibility to disseise property for certain

purposes and for the protection of certain public benefits as

well (archaeological sites mines quarries caves lakes

etc)Nevertheless the constitutional legislator does

not bind the common legislator in regard to the way

these provisions will be effectuated This means that

the last one is entitled to proceed not only into a

simple limitation but also to a deprivation of onersquos

property in order to serve the mandates of art18C

paragraphs12 Hence the legislator can introduce

new cases of compulsory expropriation based on

art18C paragraphs12

If this legislative choice results in providing not just a

limitation but a permanent deprivation of onersquos property

then it should abide by both substantive and procedural

conditions of compulsory expropriation at the same

time following the general ldquolimits of limitationsrdquo such as the

principle of proportionality This would be a particular form of

compulsory expropriation The fact that the legislator himself

may not characterize a case of this kind as such is of no

significance if it really goes about this kind of case (a thing

we will judge only by what exactly the certain law provides)

then the constitutional guarantees of art17C paragraph2-7

should be met in full

The case of a requisition is different than the ones of

paragraphs 12 of art 18 as a requisition is by definition

a temporary deprivation of onersquos property Thus there

is no point in discussing whether the legislator has or

does not have the discretionary power to simply

provide a limitation of property or proceed into a

complete deprivation of onersquos property In contrast with

compulsory expropriation deprivation is here temporary and

the causes of public benefit that would justify requisition are

strictly enumerated by the constitutional legislator in

art18Cparagraph 3 Agrarianism consists a particular form of

intervention in property as it is not exactly a deprivation in

the sense of expropriation or requisition but in fact a

substitution of an equivalent property for the property one is

deprived of Therefore there is no issue of the proprietorrsquos

compensation in this last case And agrarianism is of course

only conducted for the purpose defined in art18C paragraph

4

The disposition concerning temporary deprivation of use and

ownership of a property due to special circumstances (based

on art18 paragraph 5) assigns the common legislator a

vast discretionary power to deal with crises always

abiding by the general or articlersquos 18par5

constitutional guarantees This is also the case in

distribution of land abandonned by its proprietor(art18) In

this last situation the distribution has to aim at the progress

of national economy or financial support of the peasants at

the same time respecting the obligation to fully or

partly compensate the proprietor in case of his

reappearance

ανθρώπινων γενικά δικαιωmicroάτων εννοώντας τα ως δικαιώmicroατα του

ανθρώπου όχι microόνο ως ατόmicroου αλλά και ως microέλους του κοινωνικού

συνόλου Στο άρθρο 25παρ1 ρητά αναφέρεται ότι laquoτα δικαιώmicroατα του

ανθρώπου ως ατόmicroου και ως microέλους του κοινωνικού συνόλου τελούν

υπό την εγγύηση του κράτουςraquo ενώ το Σ25παρ2 ορίζει ότι laquoη

αναγνώριση και η προστασία των θεmicroελιωδών και απαράγραπτων

δικαιωmicroάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην

πραγmicroάτωση της κοινωνικής προόδου microέσα σε ελευθερία και

δικαιοσύνηraquo

Συνεπώς δυνάmicroει του συνταγmicroατικά προβλεπόmicroενου κοινωνικού

περιεχοmicroένου της ιδιοκτησίας περιορίζονται οι εξουσίες του ιδιοκτήτη και

καθιερώνονται υποχρεώσεις ανοχής κοινωνικά αναγκαίων αλλά

επιβαρυντικών ή ζηmicroιογόνων ενεργειών επί της ιδιοκτησίας Ο

προσδιορισmicroός της έννοιας του γενικού συmicroφέροντος γίνεται microε βάσει

το ίδιο το Σύνταγmicroα δεν αφήνεται στην απόλυτη laquoδιακριτική ευχέρειαraquo

του κοινού νοmicroοθέτη Γενικό συmicroφέρον είναι αυτό που αναγνωρίζουν

και κρίνουν προστατευτέο οι διάφορες συνταγmicroατικές διατάξεις ιδίως

αυτές που προστατεύουν κοινωνικά δικαιώmicroατα (πχ Σ2122κλπ) Ο

κοινός νοmicroοθέτης είναι βέβαια ο καθrsquo ύλην αρmicroόδιος να καθορίζει το

γενικό συmicroφέρον και να επιβάλει (όταν υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού)

περιορισmicroούς σε ατοmicroικά δικαιώmicroατα προκειmicroένου να το προστατεύσει

αλλά πάντα το γενικό συmicroφέρον το προσδιορίζει microε σηmicroείο αναφοράς τις

συνταγmicroατικές διατάξεις που κατοχυρώνουν κοινωνικά δικαιώmicroατα και

κοινωνικές ελευθερίες

Έχει υποστηριχθεί ότι το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί που

αυτό δικαιολογεί στο δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας αφορά κατά πρώτο λόγο

την προστασία του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος4 Έτσι

κρίθηκε ότι όροι και περιορισmicroοί δόmicroησης σε εκτός σχεδίου πόλης

περιοχές για την προστασία παρακείmicroενων ιαmicroατικών πηγών δεν

4 Χρυσόγονος ατοmicroικά δικαιώmicroατασελ339 Βενιζέλος το γενικό συmicroφέρον και οι περιορισmicroοί των συνταγmicroατικών δικαιωmicroάτων

συνιστούν υπέρmicroετρο βάρος της ιδιοκτησίας5 Βέβαια οι ίδιοι συγγραφείς

δέχονται ότι το γενικό συmicroφέρον του Σ17παρ1 δεν είναι κατrsquo ανάγκη

περιβαλλοντικό αλλά microπορεί να ανάγεται στην προστασία άλλων

έννοmicroων αγαθών που όmicroως βρίσκουν και αυτά άmicroεση ή έmicromicroεση

συνταγmicroατική αναγνώριση (δηmicroόσια υγεία εθνικά οικονοmicroία άσκηση

κοινωνικής πολιτικής κλπ)

Ενώ λοιπόν τονίζεται το κοινωνικό περιεχόmicroενο της ιδιοκτησίας

δεν microετατρέπεται όmicroως σε καmicroία περίπτωση το ατοmicroικό δικαίωmicroα σε

κοινωνικό λειτούργηmicroα Αν και το Σύνταγmicroα απαγορεύει την άσκηση της

ιδιοκτησίας σε βάρος των στερούmicroενων πχ δικής τους κατοικίας

εξακολουθεί microέσα στα κοινωνικό αυτό πλαίσιο να συνδέει την ιδιοκτησία

microε την ελευθερία την οικονοmicroική και κατrsquo επέκταση την προσωπική Το

Γερmicroανικό Οmicroοσπονδιακό Συνταγmicroατικό δικαστήριο έχει νοmicroολογήσει

ότι laquoαποστολή της ιδιοκτησίας στο σύστηmicroα των ατοmicroικών

δικαιωmicroάτων είναι να διασφαλίζει στο φορέα του ατοmicroικού δικαιώmicroατος

microια περιοχή ελευθερίας στο χώρο των περιουσιακών δικαιωmicroάτων και να

καταστήσει microε αυτόν τον τρόπο δυνατή τη διαmicroόρφωση της ζωής του

microε δική του ευθύνη Η κατοχύρωση της ιδιοκτησίας συmicroπληρώνει κατά

τούτο την ελευθερία δράσης και διαmicroόρφωσης γιατί αναγνωρίζει στον

ιδιώτη την υπόσταση περιουσιακών αγαθών προπάντων εκείνων που

απέκτησε microε δική του εργασία και προσπάθειαraquo

Θα πρέπει όmicroως να προσδιορίσουmicroε εννοιολογικά το περιεχόmicroενο

της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας να δούmicroε δηλαδή τι

εννοεί ως ιδιοκτησία ο συντακτικός νοmicroοθέτης Σύmicroφωνα microε την

κρατούσα ως τώρα άποψη στη νοmicroολογία στη συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη προστασία της ατοmicroικής ιδιοκτησίας εmicroπίπτουν microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα επί κινητών και ακινήτων (κυριότητα δουλείες

ενέχυρο υποθήκη) και αποκλείονται ενοχικά δικαιώmicroατα κινητές αξίες

δηmicroοσίου δικαίου δικαιώmicroατα κλπ Την άποψη αυτή ακολουθεί και microέρος

της θεωρίας6 που επικαλείται τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη ο

5 Στε 14241990 ΝοΒ 1991 144 6 Μάνεσης Μανιτάκης

οποίος περιόρισε την συνταγmicroατική προστασία microόνο στα εmicroπράγmicroατα

δικαιώmicroατα Η πρόταση εξάλλου για την αντικατάσταση του όρου

laquoιδιοκτησίαraquo από τον όρο laquoπεριουσίαraquo που είναι ευρύτερος και

καταλαmicroβάνει κάθε microορφής περιουσιακό δικαίωmicroα και όχι microόνο τα

εmicroπράγmicroατα δεν έγινε δεκτή κατά τη θέσπιση του Συντάγmicroατος του

19757

Υποστηρίζεται λοιπόν ότι η διασταλτική ερmicroηνεία της έννοιας της

ιδιοκτησίας όχι microόνο είναι αντίθετη microε το γράmicromicroα το πνεύmicroα του

Συντάγmicroατος και τη βούληση του ιστορικού νοmicroοθέτη αλλά το

κυριότερο θα επέφερε αναστάτωση στο θεσmicroό της απαλλοτρίωσης

εξαιτίας της πρόσθετης ταmicroειακής επιβάρυνσης του ∆ηmicroοσίου Λόγοι

δηλαδή δηmicroοσιονοmicroικοί δικαιολογούν τον συνταγmicroατικό αποκλεισmicroό

ενοχικών περιουσιακών δικαιωmicroάτων Υπάρχει όmicroως και microια

κοινωνικοκρατική αντίληψη που αντιmicroετωπίζει microε εγγενή καχυποψία

κάθε επέκταση της συνταγmicroατικής προστασίας της καπιταλιστικής

περιουσίας και microάλιστα όταν αυτά αποβαίνει σε βάρος του κοινωνικού

συmicroφέροντος8

Το microεγαλύτερο microέρος της θεωρίας επικρίνει τη στενή αυτή

ερmicroηνεία της συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας9 Ο

περιορισmicroός της συνταγmicroατικής προστασίας της ιδιοκτησίας στην

κυριότητα και στα περιορισmicroένα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα

προσανατολίζεται στη δοmicroή και στις οικονοmicroικές αξίες της

προβιοmicroηχανικής κοινωνίας ενώ στη σύγχρονη εποχή οικονοmicroικά πολύ

σηmicroαντικότερα είναι τα ενοχικά δικαιώmicroατα όπως η πνευmicroατική

βιοmicroηχανικά microετοχική ιδιοκτησία και γενικά δικαιώmicroατα στα άϋλα

αγαθά όπως δικαιώmicroατα πελατείας επωνυmicroίας σήmicroατος εφευρέσεων10

7 δεν είχε γίνει δεκτή ασφαλώς ούτε κατά τη συνταγmicroατική αναθεώρηση του 1911 8 ΑΠαπακωνσταντίνου Το Σ 2002 σελ 411επ 9 ∆αγτόγλουΑτοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ 901 Κασιmicroάτης Η συνταγmicroατική έννοια της ιδιοκτησίας και η διεύρυνση αυτής Ε∆∆ 1975 σελ 205επ Τάχος Ελληνικό ∆ιοικητικό δίκαιο 1992 σελ251επ ∆ρόσος Συνταγmicroατικοί περιορισmicroοί της ιδιοκτησίας και αποζηmicroίωση 1997 σελ105επ 10 Απ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003 σελ 14

Έτσι το δικαίωmicroα επί της microετοχής είναι σαφώς πολύ χαmicroηλότερης αξίας

από το ενοχικό δικαίωmicroα εκ της microετοχής

Η συσταλτική ερmicroηνεία στην οποία παραδοσιακά ενέmicroενε η

νοmicroολογία11 και microικρό microέρος της θεωρίας ανταποκρινόταν στην

πραγmicroατικότητα microέχρι και τα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια Τότε το

microεγαλύτερο microέρος του ενεργού πληθυσmicroού της οικονοmicroίας

απασχολούνταν στον πρωτογενή τοmicroέα και σε microικρές βιοτεχνικές

microονάδες βιοτεχνικού χαρακτήρα Σήmicroερα τα δεδοmicroένα είναι διαφορετικά

(διόγκωση του τριτογενούς τοmicroέα της παροχής δηλαδή υπηρεσιών

εmicroφάνιση microεγάλων βιοmicroηχανικών microονάδων τραπεζικές καταθέσεις

πνευmicroατική ιδιοκτησία συmicromicroετοχή του ατόmicroου λόγω της προσωπικής

του εργασίας στις κοινωνικές και συνταξιοδοτικές παροχές κλπ)

Ένα ακόmicroα επιχείρηmicroα υπέρ της ανάγκης διεύρυνσης του

εννοιολογικού πεδίου της ιδιοκτησίας θεωρείται το γεγονός ότι σε

διεθνές επίπεδο όλα τα νοmicroικά κείmicroενα προστατεύουν όχι microόνο την εν

στενή εννοία ιδιοκτησία (τα εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα) αλλά την

περιουσία ως σύνολο έννοmicroων σχέσεων χρηmicroατικής

αποτίmicroησης Για παράδειγmicroα το Πρώτο πρόσθετο Πρωτόκολλο της

ΕΣ∆Α που κυρώθηκε microε το νδ 531974 ορίζει ότι laquoπαν φυσικό ή νοmicroικό

πρόσωπο δικαιούται σεβασmicroού της περιουσίας τουraquo Η έννοια της

περιουσίας σύmicroφωνα microε τη νοmicroολογία του Ε∆∆Α είναι ευρύτατη και

περιλαmicroβάνει κάθε ιδιωτικό δικαίωmicroα το οποίο αναλύεται σε microια

κληρονοmicroήσιmicroη αξία ή ακόmicroα και απλά οικονοmicroικά συmicroφέροντα όπως η

άδεια πώλησης ποτών σε εστιατόριο Στην έννοια της περιουσίας κατά

το Ε∆∆Α υπάγονται και τα απορρέοντα από τη microετοχή ΑΕ οικονοmicroικού

περιεχοmicroένου δικαιώmicroατα του microετόχου καθώς και τα συνταξιοδοτικά

δικαιώmicroατα εφ΄όσον πρόκειται όχι απλά για microεταβολή του ύψους αλλά

για πλήρη διακοπή καταβολής της σύνταξης Εκτός από την ΕΣ∆Α ο

Χάρτης θεmicroελιωδών δικαιωmicroάτων της ΕΈνωσης στο άρθρο ΙΙ-17 στην

11 ελάχιστες εξαιρέσεις υπάρχουν και microάλιστα από microειοψηφίες δικαστηρίων πχ η microειοψηφία στην Στε 109387 δέχεται ότι πρέπει να αναπροσαρmicroοστεί η ερmicroηνεία του Σ17παρ1 και να διευρυνθεί το πεδίο του λόγω των νέων οικονοmicroικών δεδοmicroένων

προστασία της ιδιοκτησίας ρητά περιλαmicroβάνει την προστασία της

πνευmicroατικής ιδιοκτησίας Βέβαια ο Χάρτης της Νίκαιας δεν έχει ακόmicroα

νοmicroικά δεσmicroευτική ισχύ

Η υπερνοmicroοθετική προστασία που παρέχεται στην περιουσία και

όχι απλά στην ιδιοκτησία καθώς η Ελλάδα έχει κυρώσει το πρώτο

πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α το οποίο βάσει του Σ28παρ1 έχει τυπική ισχύ

ανώτερη απrsquo αυτήν των κοινών νόmicroων καλύπτει το laquoκενόraquo προστασίας

που αφήνει η κρατούσα συσταλτική ερmicroηνεία του Σ17παρ1 Μια πολύ

σηmicroαντική απόφαση που αναγνωρίζει την ανάγκη υπερνοmicroοθετικής

προστασίας και των ενοχικών αξιώσεων είναι η ΑΠ 401998 To

δικαστήριο εκεί έκρινε ότι η microε νόmicroο απόσβεση συγκεκριmicroένων

γεννηmicroένων αξιώσεων προσώπων που έχουν προσβληθεί στην

ανθρώπινη αξία τους από τον τύπο και τα ΜΜΕ microέχρι τη δηmicroοσίευση

του νόmicroου αυτού αντίκειται στο άρθρο 1 του πρώτου πρόσθετου

πρωτοκόλλου της ΕΣ∆Α που έχει υπερνοmicroοθετική ισχύ

∆έχεται έτσι ότι στην έννοια της περιουσίας (όπως την

κατοχυρώνει η ΕΣ∆Α) περιλαmicroβάνονται και ενοχικά περιουσιακά

δικαιώmicroατα γενικά όλα τα δικαιώmicroατα laquoπεριουσιακής φύσηςraquo ακόmicroα και

τα κεκτηmicroένα οικονοmicroικά συmicroφέροντα Ουσιαστικά το δικαστήριο δεν

αλλάζει στάση ως προς την ερmicroηνεία του Σ17παρ1 για την έννοια της

συνταγmicroατικά προστατευόmicroενης ιδιοκτησίας αφού η νοmicroική βάση στην

οποία στηρίζεται για να κρίνει ανίσχυρη τη διάταξη που αποσβήνει αυτές

τις αξιώσεις (ως προσβλητική της περιουσίας των ατόmicroων αυτών) δεν

είναι η Σ17παρ1 αλλά το πρώτο πρωτόκολλο της ΕΣ∆Α

Ειδικοί περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18 Το

αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις εξαρτάται

από το νοmicroοθέτη

Η άσκηση του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας οριοθετείται αρνητικά

από το γενικό συmicroφέρον Κατrsquo ανάγκη λοιπόν υποβάλλεται σε

νοmicroοθετικούς περιορισmicroούς απαραίτητους για την ικανοποίηση του

γενικού συmicroφέροντος έτσι όπως αυτό νοείται από το ίδιο το Σύνταγmicroα

Οι περιορισmicroοί αυτοί είναι κατrsquo αρχήν ανεκτοί χωρίς να απαιτείται

αποζηmicroίωση του ιδιοκτήτη για τη microείωση της αξίας της ιδιοκτησίας του

εφrsquo όσον προβλέπονται από νόmicroο (τυπικό ή ουσιαστικό βάσει

νοmicroοθετικής εξουσιοδότησης) είναι σύmicroφωνοι microε την αρχή της

αναλογικότητας την αρχή της ισότητας δεν προσβάλουν τον πυρήνα

του δικαιώmicroατος και συνιστούν ένα laquoλογικόraquo microέτρο για microια δηmicroοκρατική

κοινωνία Όταν αυτά τα όρια των περιορισmicroών δεν τηρούνται τότε οι

περιορισmicroοί δεν είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτοί Έτσι όταν θίγεται ο

πυρήνας του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας όταν αυτή

καθίσταται τελείως αδρανής σε σχέση microε τον προορισmicroό της

τότε δεν microιλάmicroε πλέον για απλό περιορισmicroό της αλλά για

κατάργηση του δικαιώmicroατος της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

Η βασικότερη ίσως λοιπόν προϋπόθεση της νοmicroιmicroότητας των

περιορισmicroών είναι πέρα από την αυτονόητη εξυπηρέτηση του

σύmicroφωνα microε το Σύνταγmicroα νοούmicroενου γενικού συmicroφέροντος και την

ύπαρξη τυπικού νόmicroου ή κανονιστικής πράξης που τους προβλέπουν ότι

δεν αποδυναmicroώνεται σε τέτοιο βαθmicroό ώστε τελικά να εκmicroηδενίζεται το

δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας Η τελευταία αυτή περίπτωση που

εξοmicroοιώνεται microε ολοκληρωτική στέρηση του δικαιώmicroατος δεν

βρίσκει νοmicroικό έρεισmicroα στην Σ17παρ1εδβ αλλά στις

Σ17παρ2επ στις διατάξεις δηλαδή για την αναγκαστική

απαλλοτρίωση Θα πρέπει δηλαδή για να είναι θεmicroιτή συνταγmicroατικά

microια τέτοια στέρηση να πληρούνται οι προϋποθέσεις και να τηρούνται οι

εγγυήσεις που laquoεξαντλητικάraquo ορίζει ο συντακτικός νοmicroοθέτης στις

Σ17παρ2επ για την νόmicroιmicroη συντέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης

Στο Σ18 που microας ενδιαφέρει εν προκειmicroένω το Σύνταγmicroα

εξουσιοδοτεί τον κοινό νοmicroοθέτη να θεσπίσει νόmicroους που θα ρυθmicroίζουν

το ιδιοκτησιακό καθεστώς ορισmicroένων περιοχών ιδιαίτερης οικονοmicroικής

περιβαλλοντικής και ιστορικής σηmicroασίας (πχ microεταλλεία σπήλαια

αρχαιολογικοί χώροι λίmicroνες λιmicroνοθάλασσες ιαmicroατικές πηγές κλπ) να

ρυθmicroίσει την τύχη της ατοmicroικής ιδιοκτησίας σε περιπτώσεις άmicroεσης

ανάγκης να διασφαλίσει την επωφελή εκmicroετάλλευση του εδάφους να

φροντίσει για την αποκατάσταση ακτηmicroόνων και την προαγωγή της

εθνικής οικονοmicroίας microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων αλλά

και να διασφαλίσει την ενιαία εφαρmicroογή των όρων δόmicroησης σε microια

περιοχή Το πρώτο Ελληνικό Σύνταγmicroα που περιείχε διάταξη ανάλογη microrsquo

αυτήν του σηmicroερινού Σ18 (που εξουσιοδοτούσε δηλαδή το νοmicroοθέτη

να περιορίζει την ιδιοκτησία για τέτοιους ειδικούς λόγους) ήταν αυτό

του 195212

Εάν ο κοινός νοmicroοθέτης θεσπίζοντας τους εκτελεστικούς νόmicroους

του Σ18 απλά επιβάλλει συνταγmicroατικά ανεκτούς (βάσει του Σ17παρ1

όπως αναπτύχθηκε παραπάνω) περιορισmicroούς τότε δεν είναι αναγκαία η

αποζηmicroίωση του laquoθιγόmicroενουraquo ιδιοκτήτη παρά τη microείωση της αξίας της

ιδιοκτησίας του Εάν όmicroως ο νοmicroοθέτης προκειmicroένου να ανταποκριθεί

στις συνταγmicroατικές επιταγές του Σ18 microε τους εκτελεστικούς του

νόmicroους αδρανοποιεί ή στερεί το δικαίωmicroα ιδιοκτησίας κάποιων

ανθρώπων τότε για να είναι ο νόmicroος του σύmicroφωνος microε το Σύνταγmicroα

πρέπει να πληροί όλες τις ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις

που θέτει το Σύνταγmicroα για την τέλεση της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Αυτό γιατί στην τελευταία περίπτωση πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ακόmicroα και αν ο νοmicroοθέτης στον

εκτελεστικό του νόmicroο δεν κατονοmicroάσει την στέρηση αυτήν της

ιδιοκτησίας αναγκαστική απαλλοτρίωση και δεν εκδοθεί η

απαραίτητη πράξη από τη διοίκηση εν τούτοις θα πρόκειται για

περίπτωση de facto απαλλοτρίωσης ο δε νόmicroος θα είναι σαφώς

αντισυνταγmicroατικός λόγω της αντίθεσής του microε το Σ17παρ2επ

Στο Σ18 ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν προσδιορίζει αν ο κοινός

νοmicroοθέτης για να επιτύχει τους σκοπούς που του θέτουν οι εκεί

12 Το άρθρο 17παρ2 του Συντ του 1952 ανέφερε laquoΕιδικοί νόmicroοι κανονίζουσι τα της ιδιοκτησίας και διαθέσεως των microεταλλείων ορυχείων αρχαιολογικών θησαυρών ιαmicroατικών ρεόντων και υπόγειων υδάτωνraquo Στην παρ3 laquoΕπίσης δια νόmicroου ρυθmicroίζονται τα της ιδιοκτησίας και ιχθυοτροφικής εκmicroεταλλέυσεως και διαχειρίσεως των λιmicroνοθαλασσών και microεγάλων λιmicroνώνraquo Στην παρ4 laquoΕιδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουσι τα των επιτάξεων δια τας ανάγκας των ενόπλων δυνάmicroεων εις περίπτωσιν πολέmicroου ή επιστράτευσεως ή προς θεραπείαν αmicroέσου κοινωνικής ανάγκης δυναmicroένης να θέσει εις κίνδυνον την δηmicroοσίαν τάξιν ή υγείανraquo

διατάξεις πρέπει να περιορίσει ή να καταργήσει την ιδιοκτησία Εξαίρεση

αποτελούν οι διατάξεις που αφορούν στην επίταξη περιουσίας και στον

αναδασmicroό13 αλλά και η Σ18παρ5 όπου αναφέρεται ξεκάθαρα η

δυνατότητα στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας Σε

όλες λοιπόν τις υπόλοιπες περιπτώσεις του Σ18 υπάρχει microια

laquoευρεία διακριτική ευχέρειαraquo του νοmicroοθέτη σχετικά microε τον

τρόπο που θα εκπληρώσει τους συνταγmicroατικούς σκοπούς

Αν προχωρήσει σε τέτοια αποδυνάmicroωση του δικαιώmicroατος της

ιδιοκτησίας ώστε να αναιρείται η ουσία του χωρίς όmicroως να τηρήσει τις

συνταγmicroατικές εγγυήσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης θεωρώντας

ότι πρόκειται για απλό περιορισmicroό της ιδιοκτησίας θα έχουmicroε ένα

σαφώς αντισυνταγmicroατικό νόmicroο Θα πρόκειται όπως προαναφέρθηκε για

de facto απαλλοτρίωση O ιδιοκτήτης σrsquoαυτήν την περίπτωση δικαιούται

να αξιώσει αποζηmicroίωση (που είναι η κύρια έννοmicroη συνέπεια της

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης) για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

έχει υποστεί από την πράξη του νοmicroοθέτη και ενδεχοmicroένως της

κανονιστικής διοίκησης microε την προσφυγή στη διάταξη του 105εισΝΑΚ

σε συνδυασmicroό προς τη συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας

(Σ17παρ12επ)14

Σ18παρ1 και2 περιορισmicroοί που θέτουν ενδεικτική παρουσίαση των

διατάξεων

Πρέπει να δούmicroε ενδεικτικά ορισmicroένους από τους εκτελεστικούς

νόmicroους του Σ18 και σχετικές δικαστικές αποφάσεις για να κρίνουmicroε αν

πρόκειται για περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας ή για αναγκαστικές

απαλλοτριώσεις Η πρώτη παράγραφος του Σ18 αναφέρει laquoΕιδικοί

νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε την ιδιοκτησία και τη διάθεση των

microεταλλείων ορυχείων σπηλαίων αρχαιολογικών χώρων και θησαυρών

ιαmicroατικών ρεόντων και υπογείων υδάτων και γενικά του υπόγειου

πλούτουraquo Το Σύνταγmicroα παραχωρεί πλήρη ελευθερία στον κοινό

13 Η ίδια η έννοια των microέτρων αυτών προϋποθέτει στέρηση της ιδιοκτησίας 14 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ 932επ Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και αναγκαστική απαλλοτρίωση σελ30

νοmicroοθέτη για να καθορίσει τις προϋποθέσεις microε τις οποίες αποκτούνται

διατηρούνται καταλύονται ή αφαιρούνται τα δικαιώmicroατα επί των

microεταλλείων

Σχετικό είναι το Ν∆210 της 35101973 στο άρθρο 38 το Ν∆

αναφέρει ότι laquoο κεκτηmicroένος άδεια microεταλλευτικών ερευνών ή ο

διάδοχος αυτού ή ο εξ αυτών έλκων δικαιώmicroατα δικαιούται να

καταλαmicroβάνει προσωρινώς εδάφη κείmicroενα εντός του χώρου της αδείας

microεταλλευτικών ερευνών προς ενέργεια των υπrsquo αυτού

εκτελεσθησοmicroένων ερευνών κλπraquo στη συνέχεια στο άρθρο 38παρ2

ορίζεται ότι laquoο microέλλων να καταλάβει προσωρινώς εδάφη περί ων η

προηγούmicroενη παράγραφος οφείλει να αποζηmicroιώσει προκαταβολικώς τον

ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή κάτοχον της επιφανείας του εδάφους δια

την προσωρινήν στέρησιν του εισοδήmicroατος ή της χρήσεως αυτούraquo Στο

άρθρο 39 καθορίζεται η διαδικασία καταβολής της αποζηmicroίωσης το

αρmicroόδιο για τον προσδιορισmicroό της δικαστήριο προβλέπεται microάλιστα και

δυνατότητα παροχής εγγύησης από τον υπέρ ου η προσωρινή

κατάληψη της ιδιοκτησίας microετά από αίτηmicroα του ιδιοκτήτη δια της

κατάθεσης εγγυητικής επιστολής Τράπεζας Στη συνέχεια στο άρθρο

40παρ1εδαφα αναφέρεται ότι laquo η κατάληψη του προς έρευνα χώρου

επιτρέπεται ευθύς ως καταβληθή εις τον ιδιοκτήτην επικαρπωτήν ή

κάτοχον της επιφανείας του εδάφους η κατά την διαδικασίαν του

προηγουmicroένου άρθρου καθορισθησοmicroένη αποζηmicroίωσιςraquo

Φαίνεται λοιπόν εδώ ξεκάθαρα ότι πρόκειται για microια ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση παρά το γεγονός ότι δεν χρησιmicroοποιείται ο

όρος προκειmicroένου να ικανοποιηθεί ο συνταγmicroατικά προστατευτέος

(βάσει του Σ18παρ1) σκοπός των microεταλλευτικών ερευνών και όχι για

περιορισmicroό απλά της ιδιοκτησίας των ατόmicroων που έχουν εδάφη εντός

του χώρου της αδείας των ερευνών Πληρούνται και οι ουσιαστικές και

οι διαδικαστικές προϋποθέσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η

διαφορά είναι ότι εν προκειmicroένω η στέρηση της ιδιοκτησίας έχει

προσωρινό χαρακτήρα και δεν είναι microόνιmicroη η προσωρινότητα δεν

σηmicroαίνει ότι υπάρχει επίταξη που εννοιολογικά είναι κάτι το

διαφορετικό

Στο άρθρο 128 του ίδιου διατάγmicroατος ρητά ο νοmicroοθέτης εισάγει

περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ορίζοντας ότι laquoεπιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωσις αστικών ή αγροτικών ακινήτων κείmicroενων

εντός ή εκτός του χώρου του microεταλλείουhellipraquo Άρα εδώ ισχύουν όλες οι

συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ Στη συνέχεια στο άρθρο 142

του ίδιου Ν∆ 210 αναφέρεται laquoΈναντι της εκτελέσεως έργων δηmicroοσίας

ανάγκης και χρησιmicroότητας το δικαίωmicroα της microεταλλειοκτησίας υποχωρεί

microη δυναmicroένου του microεταλλειοκτήτου να παρακωλύσει την κατασκευήν

τοιούτων έργων έχοντος δε microόνον δικαίωmicroα απαοζηmicroιώσεως κατά το

κοινόν δίκαιονraquo Ούτε εδώ υπάρχει ο όρος αναγκαστική απαλλοτρίωση

αλλά σαφώς πρόκειται για τέτοια περίπτωση και microάλιστα γίνεται

παραποmicroπή στο κοινό δίκαιο στον κώδικα δηλαδή αναγκαστικών

απαλλοτριώσεων Η ΣΤΕ37331992 είχε δεχτεί ότι επιτρέπεται η κήρυξη

απαλλοτρίωσης αστικών ή αγροτικών ακινήτων εντός ή εκτός του

χώρου των microεταλλείων όταν από τη λειτουργία του microεταλλείου

τίθενται σε κίνδυνο τα επί των ιδιοκτησιών τούτων κτίσmicroατα ή

η ζωή και η υγεία προσώπων που διαmicroένουν ή διακινούνται

σrsquoαυτά

Εξυπακούεται ότι τα δικαιώmicroατα microεταλλειοκτησίας

προστατεύονται εφrsquo όσον ο δικαιούχος εκmicroεταλλεύεται το microεταλλείο Η

Στε 41571984 απέρριψε την αίτηση των αιτούντων κατά της

υπουργικής απόφασης που τις κήρυσσε βάσει του νόmicroου έκπτωτες των

δικαιωmicroάτων microεταλλειοκτησίας γιατί δεν εκmicroεταλλεύτηκαν το microεταλλείο

στο οποίο είχαν τα δικαιώmicroατά τους Το ΣΤΕ θεώρησε ότι δεν

παραβιάζεται το δικαίωmicroα της ιδιοκτησίας και δέχτηκε ότι η έκπτωση

αποτελεί προβλεπόmicroενο από το νόmicroο microέσο που αποσκοπεί στην

παρεmicroπόδιση της αδράνειας των microεταλλείων

Στους εκτελεστικούς νόmicroους του Σ18παρ1 εντάσσεται και το Β∆

της 1114121915laquoπερί των ως δηmicroοσίου ωφελείας χαρακτηριζοmicroένων

εκmicroεταλλεύσεων λατοmicroείωνraquo Στο άρθρο 2παρ1 ορίζεται ότι laquoΌταν δια

την ως δηmicroοσίου ωφελείας κατά το προηγούmicroενον άρθρον

χαρακτηρισθείσαν εκmicroετάλλευσιν λατοmicroείου είναι αναγκαία η

χρησιmicroοποίησις ξένης ιδιοκτησίας εν όλω ή εν microέρει δrsquo εναπόθεσιν της

λατύπης εγκατάστασιν microηχανηmicroάτων και εργοστασίων κατασκευήν

οδών σιδηροδρόmicroων κοινών ή εναερίων προκυmicroαίων και αποβαθρών

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωσις του απαραίτητου microέρους ή

όλου ξένης ιδιοκτησίας αιτήσει του κυρίου ή του εκmicroεταλλευτού του

λατοmicroείουraquo Εδώ ο νοmicroοθέτης ρητά εισάγει microια περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης για την συγκεκριmicroένη δηmicroόσια ωφέλεια Άρα

εφαρmicroόζονται οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις για τους θιγόmicroενους

ιδιοκτήτες Ακολουθούνται τα συγκεκριmicroένα βήmicroατα που ορίζει το Β∆

στη συνέχεια

Επίσης ο Ν14281984 laquoπερί εκmicroεταλλεύσεως λατοmicroείων

αδρανών υλικών και άλλων διατάξεωνraquo στο άρθρο 20παρ1 αναφέρει laquoΗ

εκmicroετάλλευση των λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται microέσα

στις λατοmicroικές περιοχές του άρθρου 3 του παρόντος νόmicroου

χαρακτηρίζεται για την εφαρmicroογή των διατάξεων του νόmicroου αυτού ως

δηmicroόσιας ωφέλειαςraquo Η παρ3 του ίδιου άρθρου20 ορίζει ότι laquoόταν για

την εκmicroετάλλευση λατοmicroείων αδρανών υλικών που βρίσκονται έξω από

τις λατοmicroικές περιοχές είναι αναγκαία η χρησιmicroοποίηση ξένης

ιδιοκτησίας για την κατασκευή δρόmicroων προσπέλασης και την ανέγερση

εργοστασίων και αποθηκών επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση

αυτής microε αίτηση και δαπάνες του εκmicroεταλλευτή του λατοmicroείου και υπέρ

του ∆ηmicroοσίου Αυτή είναι microια ακόmicroα ειδική περίπτωση που επιτρέπεται η

αναγκαστική απαλλοτρίωση Ο νοmicroοθέτης ρητά χρησιmicroοποιεί τον όρο

και θα πρέπει να τηρούνται οι συνταγmicroατικές διατάξεις κατά τη

διαδικασία

Ο Ν5871915 στο πρώτο άρθρο του ορίζει ότι η ύλη που

εξορύσσεται από λατοmicroείο είναι συστατικό προϊόν της εδαφικής έκτασης

στην οποία βρίσκεται το λατοmicroείο Σύmicroφωνα δε microε το άρθρο 2 το

λατοmicroείο αποτελεί αντικείmicroενο ιδιαίτερης εκmicroετάλλευσης ανεξάρτητο

από το έδαφος Γιrsquoαυτό η ΑΠ4501938 είχε δεχτεί ότι σε περίπτωση

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης πρέπει να ορίζεται ξεχωριστά η

αποζηmicroίωση που θα πρέπει να καταβληθεί για το λατοmicroείο να ορίζεται

δηλαδή ξεχωριστά η αποζηmicroίωση που θα δοθεί για το έδαφος και η

αποζηmicroίωση για το δικαίωmicroα της εκmicroετάλλευσης του λατοmicroείου

Σχετικός microε την εξόρυξη από λατοmicroεία είναι και ο Ν39051958

Προβλέπει δυνατότητα εξόρυξης microετά από εντολή του αρmicroόδιου

νοmicroοmicroηχανικού από λατοmicroεία που ανήκουν σε ∆ήmicroους ή Κοινότητες

των αναγκαίων υλικών για την κατασκευή ανακαίνιση ή συντήρηση των

οδών Το γεγονός όmicroως ότι δεν προβλέπει καmicroία αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών τους δηmicroιουργεί πρόβληmicroα Η ΑΠ8961985 δέχτηκε ότι η

συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν συνιστά γενικό νόmicroιmicroο περιορισmicroό

του δικαιώmicroατος ιδιοκτησίας του λατοmicroείου αλλά στέρηση

ιδιωτικής ιδιοκτησίας δηλαδή αφαίρεση και microεταβίβαση της

κυριότητας που αποτελούν την κύρια οικονοmicroική αξία των

λατοmicroείων σε τρίτο πρόσωπο η οποία εφrsquo όσον επιτρέπεται

χωρίς αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών των οικείων λατοmicroείων

αποτελεί ανεπίτρεπτη προσβολή του συνταγmicroατικά

προστατευόmicroενου δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας και εποmicroένως η

σχετική διάταξη δεν microπορεί να εφαρmicroοστεί γιατί αντίκειται στο

Σύνταγmicroα

Σε ότι αφορά τους περιορισmicroούς στην ιδιοκτησία λόγω

αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων στους οποίους αναφέρεται το Σ18

σχετικό είναι το Π∆ 92481932 που απαγορεύει άνευ αδείας του

Υπουργείου Παιδείας κάποιες ενέργειες σε χώρους όπου υπάρχουν

αρχαία microνηmicroεία Ο ιδιώτης που δεν επιτρέπεται βάσει του νόmicroου αυτού

να ενεργήσει στην ιδιοκτησία του πράξεις που απαγορεύονται δύναται

να ζητήσει την απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας του εάν δε δεν γγίνει

αυτή microετά πάροδο διετίας από της υποβολής της αιτήσεως ο ιδιώτης

δύναται να διαθέσει το κτήmicroα του κατά βούλησιν Ο νοmicroοθέτης εδώ

αναγνωρίζει ότι ένας περιορισmicroός της ιδιοκτησίας που την καθιστά

αδρανή σε σχέση microε τον προορισmicroό της συνιστά ουσιαστικά στέρησή

της έστω και αν δεν έχει γίνει απαλλοτρίωση microε τους τύπους και τις

εγγυήσεις που ορίζει το Σύνταγmicroα και οι σύmicroφωνοι microε αυτό νόmicroοι

Ακριβώς γι αυτό δίνει ο νόmicroος τη δυνατότητα στον ιδιοκτήτη να ζητήσει

ο ίδιος την απαλλοτρίωση ώστε να αποζηmicroιωθεί για τη στέρηση και κατrsquo

ανάγκη την οικονοmicroική ζηmicroία που υφίσταται

Όπως έχει κρίνει η Στε 15331971 από το νΒΡΞΖ1893 προκύπτει

ότι έχουν αναχθεί σε σκοπούς δηmicroόσιας ωφέλειας για τον οποίο

επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων όχι microόνο η

διενέργεια αρχαιολογικών ερευνών microε ανασκαφές ή microε άλλο τρόπο

αλλά και η συντήρηση των microνηmicroείων τόπων ή άλλων αρχαιολογικής

αξίας αντικειmicroένων στην οποία περιλαmicroβάνεται κατά την έννοια της

διάταξης αυτής η ανάδειξη προβολή και αξιοποίηση τους Η Στε

9691972 έκρινε ότι επιτρέπεται η αναγκαστική απαλλοτρίωση ακινήτων

τα οποία λόγω της θέσης ή του όγκου τους παρεmicroποδίζουν τη θέα

παρόmicroοιων microνηmicroείων Η ΑΠ έκρινε ότι σύmicroφωνα microε το άρθρο 8 εάν σε

ιδιωτικό κτήmicroα υπάρχει αρχαίο κτίσmicroα που δεν microπορεί να microετακινηθεί ο

κύριος του κτήmicroατος αmicroείβεται microόνο για την αξία του χώρου που

καταλαmicroβάνει το αρχαίο γεγονός που επιβεβαιώνει ότι τα αρχαία ως

πράγmicroατα που ανήκουν στην κυριότητα του ∆ηmicroοσίου δεν

απαλλοτριώνονται ούτε αποζηmicroιώνονται αφού ακόmicroα και όταν

αποτελούν συστατικά ακινήτου αποζηmicroιώνεται microόνο ο χώρος που

καταλαmicroβάνουν

Η Σ18παρ2 αναφέρει ότι laquomicroε ειδικό νόmicroο ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την ιδιοκτησία την εκmicroετάλλευση και διαχείριση των λιmicroνοθαλασσών

και των microεγάλων λιmicroνών καθώς και τα σχετικά microε τη διάθεση γενικά

των εκτάσεων που προκύπτουν από την αποξήρανσή τουςraquo Το Ν∆ 420

της 243111970 στο άρθρο 2 ορίζει ποιες περιοχές και υπό ποιες

προϋποθέσεις microπορούν να microετατραπούν σε λιmicroνοθάλασσες Στην παρ3

του ίδιου άρθρου ορίζεται ότι εκτάσεις γύρω από τη λιmicroνοθάλασσα

που είναι αναγκαίες για την οmicroαλή εκmicroετάλλευσή της λογίζονται

ότι έχουν κηρυχθεί σε απαλλοτρίωση microε το παρόν διάταγmicroα

υπέρ του ∆ηmicroοσίου λόγω δηmicroόσιας ωφέλειας Ο νοmicroοθέτης

επέλεξε να laquoεισάγειraquo εδώ microια ακόmicroα περίπτωση αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης και όχι απλά περιορισmicroό της ιδιοκτησίας

Επίταξη

Το Σ18παρ3 αναφέρει ότι laquoειδικοί νόmicroοι ρυθmicroίζουν τα σχετικά microε

τις επιτάξεις για τις ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση

πολέmicroου ή επιστράτευσης ή για τη θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής

ανάγκης που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγείαraquo

Στην περίπτωση της επίταξης εξ ορισmicroού έχουmicroε στέρηση προσωρινή

της ιδιοκτησίας για πολύ συγκεκριmicroένους και προσδιορισmicroένους από το

Σύνταγmicroα λόγους και δεν χρειάζεται να αναζητήσουmicroε αν ο νοmicroοθέτης

θεσπίζει βάσει της συνταγmicroατικής εξουσιοδότησής του περιορισmicroό ή

ειδική αναγκαστική απαλλοτρίωση όπως συνέβη microε τις προηγούmicroενες

περιπτώσεις

Επίταξη είναι λοιπόν η προσωρινή στέρηση της χρήσης

και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας15 microε microονοmicroερή πράξη του

κράτους προς τον σκοπό να ικανοποιηθεί έκτακτη και άmicroεση

δηmicroόσια ανάγκη Το Σύνταγmicroα επιτρέπει επιτάξεις αφrsquo ενός για τις

ανάγκες των ενόπλων δυνάmicroεων σε περίπτωση πολέmicroου ή

επιστράτευσης (στρατιωτικές επιτάξεις) και αφετέρου προς

θεραπεία άmicroεσης κοινωνικής ανάγκης που microπορεί να θέσει σε

κίνδυνο τη δηmicroόσια τάξη ή υγεία (πολιτικές επιτάξεις) Η

νοmicroολογία αντιλαmicroβάνεται τον όρο δηmicroόσια τάξη υπό ευρύτερη έννοια

που περιλαmicroβάνει εκτός από τη δηmicroόσια ασφάλεια την τήρηση της

συνεχούς και αδιατάρακτης λειτουργίας των δηmicroόσιων υπηρεσιών υπό

ουσιαστική έννοια όπως πχ της αστικής συγκοινωνίας Η Στε 9571978

θεώρησε ότι η απειλή σοβαρής διαταραχής της οικονοmicroικής ζωής της

χώρας (πχ εξαγγελία ακινητοποίησης των λεωφορείων του ΚΤΕΛ)

συνιστά την κοινωνική ανάγκη που microπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη

δηmicroόσια τάξη κατά το Σ18παρ3 15 ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991 σελ980 το Σ22παρ3 προβλέπει και επίταξη προσωπικών υπηρεσιών όπως είναι πχ η προσφορά προσωπικής εργασίας κατά το άρθρο 22παρ2∆ΚΚ Η επίταξη προσωπικών υπηρεσιών είναι όmicroως συστηmicroατικά εντελώς διαφορετική από την επίταξη πραγmicroάτων την οποία και microόνο αφορά το Σ18παρ3

Το Σύνταγmicroα αναθέτει τη ρύθmicroιση της επίταξης στο νοmicroοθέτη

χωρίς να επιτάσσει την πρόβλεψη ή τη συνδροmicroή ουσιαστικών ή

διαδικαστικών προϋποθέσεων Η επίταξη λοιπόν ενώ δεν επιτρέπεται για

λόγους ιδιωτικής απλά ωφέλειας διαφέρει κατά τα άλλα από την

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν είναι δηλαδή microια ειδική microορφή

αναγκαστικής απαλλοτρίωσης όπως είδαmicroε microε τις περιπτώσεις των δυο

προηγούmicroενων άρθρων (όταν α νοmicroοθέτης δεν αρκείτο σε απλούς

περιορισmicroούς της ιδιοκτησίας) ∆εν επιτρέπεται γενικά για λόγους

δηmicroόσιας ωφέλειας αλλά microόνο για λόγους δηmicroόσιας ή

κοινωνικής ανάγκης που είναι εξ ορισmicroού έκτακτη και πρέπει

να είναι άmicroεση Για τις πολιτικές επιτάξεις αυτό προβλέπεται ρητά από

το Σ18παρ3εδβ ενώ για τις στρατιωτικές επιτάξεις η ανάγκη είναι

πάντα άmicroεση στην περίπτωση πολέmicroου ή επιστράτευσης

Προκύπτει συνεπώς απrsquo αυτήν την προϋπόθεση ότι το

Σύνταγmicroα επιτρέπει microόνο την προσωρινή επίταξη ενώ η

αναγκαστική απαλλοτρίωση είναι κατά κανόνα οριστική Στην

περίπτωση της επίταξης δεν υπάρχουν οι εγγυήσεις που προβλέπει ο

συντακτικός νοmicroοθέτης για την αναγκαστική απαλλοτρίωση (πχ

προηγούmicroενη πλήρης αποζηmicroίωση προσδιοριζόmicroενη από το αρmicroόδιο

διακστήριο κλπ) Το ζήτηmicroα αφήνεται δηλαδή στην κρίση του κοινού

νοmicroοθέτη που προβλέπει χρονικά επόmicroενη εύλογη και διοικητικά

ή δια διοικητικών δικαστηρίων προβλεπόmicroενη αποζηmicroίωση

Το γεγονός ότι το Σύνταγmicroα δεν επιβάλλει στην επίταξη την

τήρηση των ουσιαστικών και διαδικαστικών εγγυήσεων της

απαλλοτρίωσης δεν σηmicroαίνει ότι είναι συνταγmicroατικά ανεκτό να αφήσει ο

νοmicroοθέτης τελείως απροστάτευτο τον ιδιοκτήτη που ζηmicroιώνεται από την

επίταξη να microην του χορηγήσει δηλαδή microια έστω εύλογη και χρονικά

επόmicroενη αποζηmicroίωση ∆εν είναι θεmicroιτό συνταγmicroατικά γιατί ένα τέτοιο

νοmicroοθετικό microέτρο θα προσέβαλε ευθέως την συνταγmicroατικά

κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας (Σ25παρ1 εδ δ) Καmicroία

στέρηση ακόmicroα και προσωρινή δεν είναι σύmicroφωνη microε τη θεmicroελιώδη

αυτή αρχή ούτε αποτελεί microέτρο επαρκώς λογικό σε microια δηmicroοκρατική

κοινωνία εάν δεν συνοδεύεται από εύλογη αποζηmicroίωση Το Ε∆∆Α το

έχει νοmicroολογήσει ξεκάθαρα στην απόφαση της 9-12-1994 όπου έκρινε

ότι laquomicroόνο microε την καταβολή αποζηmicroίωσης αποκαθίσταται η εύλογη σχέση

αναλογίας ανάmicroεσα στα χρησιmicroοποιούmicroενα microέσα και στον επιδιωκόmicroενο

σκοπόraquo

Στην πράξη δεν επικρατεί πάντα σαφήνεια στην οριοθέτηση της

επίταξης έναντι της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης Η ασάφεια προκύπτει

ίσως από τον συνήθη περιορισmicroό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης στη

microεταβίβαση της κυριότητας ακινήτων ώστε η στέρηση της

κυριότητας επί κινητών και η προσωρινή στέρηση επί ακινήτων

να επαφίεται στο θεσmicroό της επίταξης laquoΗ διόγκωση αυτή του

θεσmicroού της επίταξης αγνοεί τη δικαιολογητική του βάση κα διαρρηγνύει

τα όριά του όπως τα θέτει ρητά το ίδιο το Σύνταγmicroαraquo Όταν η επίταξη

δεν γίνεται για τη θεραπεία microιας από τις έκτακτες και άmicroεσες ανάγκες

που αναφέρει το Σύνταγmicroα αποτελεί καταστρατήγηση του Σ18παρ3 και

Σ17παρ2επ γιατί το Σύνταγmicroα δέχεται την προσωρινή microόνο επίταξη

Η οριστική επίταξη δεν είναι εννοιολογικά δυνατή

αποτελεί αντίφαση Στην πραγmicroατικότητα πρόκειται για

αναγκαστική απαλλοτρίωση είτε αφορά ακίνητα είτε κινητά

πράγmicroατα και συνεπώς εφαρmicroοστέες είναι οι Σ17παρ2επ

Αντίθετες διατάξεις νόmicroων πρέπει να θεωρηθούν αντισυνταγmicroατικές

Αυτό έχει γίνει δεκτό και από το Στε πχ στην 17611970 αλλά σταθερά

και σε άλλες αποφάσεις Οριστική είναι η στέρηση της ιδιοκτησίας που

είτε γίνεται microε έκδηλα αυτήν την πρόθεση είτε αφορά αναλωτά

πράγmicroατα είτε αποσκοπεί στη θεραπεία microόνιmicroων αναγκών είτε διαρκεί

πέρα από εύλογο χρόνο Το Στε στις 14262 143369 55653 είχε

κρίνει ότι επίταξη ακινήτου για κατασκευή microόνιmicroων αποθηκών

πυροmicroαχικών δεν επιτρέπεται αλλά επιβάλλεται ενέργεια

απαλλοτρίωσης

Το δικαστήριο κρίνει ποιος χρόνος είναι εύλογος Το Στε θεωρεί

ότι θα κριθεί ανάλογα microε τις συνθήκες της και περιστάσεις της κάθε

υπόθεσης Σχετιή είναι η Στε 17611970 Με τις Στε 605 9401953 είχε

δεχθεί ότι ο εύλογος χρόνος δεν πρέπει να υπερβαίνει την πενταετία

Μετά την πάροδο του εύλογου χρόνου η διοίκηση οφείλει να προβεί

στην άρση της επίταξης και παραβαίνει την κατά το Σύνταγmicroα

προστασία της ιδιοκτησίας αν την παρατείνει (Στε15451953

19741953) Η επίταξη είναι νόmicroιmicroη microόνο όταν αναφέρεται σε

συγκεκριmicroένα πράγmicroατα και αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις που τάσσει

το Σύνταγmicroα Είναι αντισυνταγmicroατική εποmicroένως η επίταξη γενικά και

αόριστα αναφερόmicroενων ακινήτων

Αν και το Σύνταγmicroα δεν το απαιτεί ο κοινός νοmicroοθέτης προβλέπει

αποζηmicroίωση που καλύπτει τη θετική ζηmicroία και ορίζεται ως

αποκατάσταση της εύλογης αξίας της χρήσης του πράγmicroατος ενώ

καταβάλλεται microετά την κατάληψή του Το κράτος πάντα καταβάλλει την

αποζηmicroίωση Κατά της ατοmicroικής διοικητικής πράξης της επίταξης

επιτρέπεται ασφαλώς αίτηση ακύρωσης ενώπιον του Στε

Αναδασmicroός

Το Σ18παρ4 αναφέρει ότι laquoΕπιτρέπεται σύmicroφωνα microε τη

διαδικασία που καθορίζει ειδικός νόmicroος ο αναδασmicroός αγροτικών

εκτάσεων για την επωφελέστερη εκmicroετάλλευση του εδάφους καθώς και

η λήψη microέτρων για την αποφυγή της υπέρmicroετρης κατάτmicroησης της ή για

τη διευκόλυνση της ανασυγκρότησης της κατατmicroηmicroένης microικρής

αγροτικής ιδιοκτησίαςraquo Ο αναδασmicroός δεν είναι απαλλοτρίωση αλλά

αποτελεί σαφώς επέmicroβαση στην ιδιοκτησία Αποτελεί τη συνένωση και

αναδιανοmicroή ακινήτων στους ιδιοκτήτες τους έτσι ώστε οι νέες ακίνητες

ιδιοκτησίες να είναι microεν ισάξιες microε τις αρχικές αλλά διαmicroορφωmicroένες

κατά ορθολογικό τρόπο Παραδοσιακά ο αναδασmicroός αφορά αγροτικά

ακίνητα και αποτελεί microέσο θεραπείας της υπερβολικής κατάτmicroησης και

ορθολογικής αναδιαmicroόρφωσης της αγροτικής ιδιοκτησίας Το Σύνταγmicroα

προβλέπει και τον αστικό αναδασmicroό στο Σ24παρ2 που είναι κάτι το

διαφορετικό

Το βασικό λοιπόν εννοιολογικό στοιχείο του αναδασmicroού είναι η

αντικατάσταση των παλαιών αγροτεmicroαχίων που εισφέρονται microε νέα

αγροτεmicroάχια ίσης αξίας στην ίδια αγροτική περιοχή που καταλαmicroβάνει ο

αναδασmicroός Το αποτέλεσmicroα δηλαδή που χαρακτηρίζει τον αναδασmicroό

σαν νοmicroικό microόρφωmicroα είναι η απόσβεση των παλαιών ιδιοκτησιών και η

ταυτόχρονα αντικατάστασή τους microε νέες ιδιοκτησίες ίσης αξίας για να

ικανοποιηθούν οι σκοποί που θέτει το Σύνταγmicroα στη συγκεκριmicroένη

διάταξη

Ο νόmicroος που αφορά τον αγροτικό αναδασmicroό είναι ο 674 της

308191977 Στο άρθρο 1 παρ 9 και 10 αντίστοιχα γίνεται διάκριση

ανάmicroεσα στον εκούσιο και στον υποχρεωτικό αναδασmicroό Ο microεν εκούσιος

κηρύσσεται όπως ορίζει το άρθρο 4παρ1 εφrsquo όσον υποβληθούν προς

τον οικείο νοmicroάρχη αιτήσεις τουλάχιστον 20 κτηmicroατιών της περιοχής

αυτής ο δε υποχρεωτικός δεν χρήζει αίτησης των ενδιαφερόmicroενων

κτηmicroατιών Ο νόmicroος καθορίζει τη διαδικασία τον τρόπο που θα

παραχωρηθούν τα νέα κτήmicroατα τη διάταξη και το διαχωρισmicroό τους τα

όριά τους

Κατrsquo αρχήν αφού ληφθεί η απόφαση για τον αναδασmicroό(άρθρο

6) αποτυπώνεται και κινηmicroατογραφείται τοπογραφικά η περιοχή(άρθρο

9) Στη συνέχεια εκκαθαρίζονται τα δικαιώmicroατα των κτηmicroατιών(άρθρο

10) γίνεται ποιοτική κατάταξη των γαιών(άρθρο 11) και microετά

παραχωρούνται τα νέα κτήmicroατα Γίνεται διάταξη και διαχωρισmicroός των

νέων κτηmicroάτων(άρθρο13) και τέλος η υπόδειξη των ορίων και

παράδοση νοmicroής(άρθρο 14) Αφού ελεγχθούν τα στοιχεία και ολόκληρος

ο φάκελλος κυρωθεί από τον οικείο νοmicroάρχη (που κάνει έλεγχο

νοmicroιmicroότητας) εκδίδονται τίτλοι κυριότητας Συγκεκριmicroένα τα

παραχωρητήρια που εκδίδει η Νοmicroαρχία αποτελούν τίτλο κυριότητας

δεκτικό microεταγραφής(άρθρο16)

Ο αναδασmicroός όπως προαναφέρθηκε δεν είναι ούτε στέρηση αλλά

ούτε περιορισmicroός της ιδιοκτησίας ∆εν είναι περιορισmicroός γιατί από τη

στιγmicroή που microε την αναδιανοmicroή θα αποκατασταθεί το ιδιοκτησιακό

καθεστώς που διαταράχθηκε(πλέον σε πιο ορθολογική βάση) δεν

περιορίζεται κατά κανένα τρόπο η laquoνέαraquo ιδιοκτησία Έχει όmicroως

υποστηριχθεί ότι ο αναδασmicroός είναι περίπτωση νόmicroιmicroου περιορισmicroού της

ιδιοκτησίας γιατί περιορίζεται το λειτουργικό της περιεχόmicroενο στην

πλευρά της ιδιοκτησιακής εξουσίας του υποκειmicroένου να διατηρήσει την

microέχρι τούδε τοπικήν θέσιν του ιδιοκτησιακού του αντικειmicroένου ∆ιαφέρει

από την αναγκαστική απαλλοτρίωση γιατί δεν στερεί ιδιοκτησία για χάρη

τρίτου αλλά την αναδιπλασιάζει για χάρη όχι microόνο του γενικού

συmicroφέροντος αλλά και του συmicroφέροντος του ιδιοκτήτη16

Στη θεωρία έχει τεθεί το ερώτηmicroα αν ο υποχρεωτικός αναδασmicroός

αποτελεί ειδική περίπτωση αναγκαστικής απαλλοτρίωσης και αν microόνο

στην περίπτωση του υποχρεωτικού αναδασmicroού θα microπορούσε να γίνει

λόγος για εννοιολογική συγγένεια microε την αναγκαστική απαλλοτρίωση

Η απάντηση απαιτεί σύγκριση του περιεχοmicroένου των δυο

αντιπαραβαλλόmicroενων εννοιών αλλά και της λειτουργίας τους17 Ο

αναδασmicroός και η αναγκαστική απαλλοτρίωση έχουν σίγουρα κάποιες

οmicroοιότητες (και οι δυο επάγονται microεταβολές στην κυριότητα και στα

λοιπά εmicroπράγmicroατα δικαιώmicroατα συνίστανται σε αφαίρεση της αρχικής

ιδιοκτησίας συντελούνται για τη ικανοποίηση σκοπού δηmicroόσιας

ωφέλειας η οποία microάλιστα στην περίπτωση του αναδασmicroού καθορίζεται

όχι απλά στο νόmicroο αλλά στο ίδιο το Σύνταγmicroα ο ιδιοκτήτης λαmicroβάνει

ισάξιο αντάλλαγmicroα για την απώλεια της ιδιοκτησίας του κλπ) Ενώ όmicroως

η αναγκαστική απαλλοτρίωση επάγεται απόσβεση της ιδιοκτησίας και

ταυτόχρονα πρωτότυπη κτήση νέας ιδιοκτησίας πάνω στο ίδιο

αντικείmicroενο από ένα άλλο πρόσωπο (τον υπέρ ου η απαλλοτρίωση)

στον αναδασmicroό η σύσταση των νέων ιδιοκτησιών αποτελεί ταυτόχρονα

και το αντάλλαγmicroα των ιδιοκτητών για την απώλεια της αρχικής τους

ιδιοκτησίας

16 Αν όmicroως σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν είναι δυνατή αντιπαροχή ίσης αξίας ακινήτου και συmicroπληρωθεί η αντιπαροχή microε καταβολή αποζηmicroίωσης τότε πρόκειται κατά τούτο για microερική αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα σελ985 1991 17 Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις Φ∆ωρής ΝοΒ 1977 σελ 442επ

Αντίθετα εποmicroένως προς την αναγκαστική απαλλοτρίωση που

laquoυπερ ωνraquo και laquoκαθrsquoωνraquo είναι διαφορετικά πρόσωπα οι laquoυπερ ωνraquo και

laquoκαθrsquoωνraquo ενεργείται και συντελείται ο αναδασmicroός είναι τα ίδια πρόσωπα

Η λειτουργία του αναδασmicroού έγκειται στην αφαίρεση των αγροτικών

ιδιοκτησιών ορισmicroένων προσώπων microε σκοπό την αναδιανοmicroή της

εκτάσεως που συναπαρτίζουν microεταξύ αυτών των ιδίων Η

αναγκαστική λοιπόν απαλλοτρίωση έχει σαν αποτέλεσmicroα τη

microεταβολή του προσώπου του ιδιοκτήτη σrsquo ένα ορισmicroένο

αντικείmicroενο ιδιοκτησίας που παραmicroένει αmicroετάβλητο ενώ ο

αναδασmicroός επιφέρει microεταβολή του αντικειmicroένου της ιδιοκτησίας

ορισmicroένων προσώπωντων ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Ή ιδιοκτησία δεν αφαιρείται για να αποδοθεί σrsquo ένα

άλλο πρόσωπο αλλά για να αντικατασταθεί

Η παροχή ενός ισάξιου νέου κτήmicroατος σαν ανταλλάγmicroατος για

την απόσβεση της αρχικής ιδιοκτησίας δεν είναι απλώς όπως στην

αναγκαστική απαλλοτρίωση microέσο για την αποκατάσταση της ζηmicroίας που

προκαλείται microε την αφαίρεση της ιδιοκτησίας αλλά αυτοσκοπός Ο

αναδασmicroός αποσκοπεί στην αντικατάσταση της παλαιάς ιδιοκτησίας microε

νέα που θα είναι σε θέση να καταστήσει πιο επωφελή τη γεωργική

εκmicroετάλλευση του εδάφους Συνέπεια αυτής της βασικής λειτουργικής

διαφοράς microεταξύ του αναδασmicroού και της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης

είναι και η ακόλουθηστον αναδασmicroό από τη φύση του δεν microπορεί να

τεθεί θέmicroα χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης ενώ στη αναγκαστική

απαλλοτρίωση που αφαιρείται ιδιοκτησία ορισmicroένου προσώπου για να

αποδοθεί σε άλλο πρόσωπο το αναγκαίο για τη συντέλεσή της

αντάλλαγmicroα προς τον laquoκαθrsquoουraquo είναι κατrsquo αρχήν χρηmicroατικό Άλλωστε

λόγοι πρακτικοί επίσης που έχουν σχέση microε τη διαδικασία εφαρmicroογής

του αναδασmicroού καθιστούν προβληmicroατική την παρεmicroβολή της

δικαστικής αρχής για τον καθορισmicroό του ανταλλάγmicroατος(κτήmicroατος) που

απαιτείται για τη συντέλεση του αναδασmicroού

Έχει υποστηριχθεί ότι18 δεν δηmicroιουργεί συνταγmicroατικό πρόβληmicroα

το γεγονός ότι η κρίση για το ισάξιο του ανταλλάγmicroατος δεν ανατίθεται

όπως στην αναγκαστική απαλλοτρίωση στη δικαστική αρχή αλλά σε

διοικητική επιτροπή την Επιτροπή αναδασmicroού Αυτό γιατί ο αναδασmicroός

καλύπτεται σαν ιδιαίτερος θεσmicroός microε ρητή συνταγmicroατική διάταξη

(18παρ4) Υπάρχει όmicroως και αντίθετη άποψη19 που θεωρεί ότι εφrsquo όσον

ο αναδασmicroός είναι συγγενής θεσmicroός προς την απαλλοτρίωση (είναι και

αυτός επέmicroβαση στην ιδιοκτησία) οι διατάξεις του Συντάγmicroατος που

αφορούν στην απαλλοτρίωση τυγχάνουν άmicroεσης συmicroπληρωmicroατικής

εφαρmicroογής Θα πρέπει να έχουmicroε ανάλογη εφαρmicroογή των περί

απαλλοτριώσεως εγγυήσεων laquoΗ αναλογία δε η οποία δικαιολογεί και

συνεπιφέρει την τοιαύτην ανάλογη εφαρmicroογή συνίσταται εις την

ύπαρξιν της ουσιαστικής σχέσεως παροχής και αντιπαροχής προσφοράς

και απολήψεως τόσο εις την τεχνικήν έννοιαν της απαλλοτρίωσης όσο

και εις την έννοιαν του αναδασmicroούraquo

Συνεπώς η λειτουργική ιδιοmicroορφία του αναδασmicroού δεν επιτρέπει

την εννοιολογική υπαγωγή του κάτω από την έννοια της αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης Βέβαια τέmicroνονται σαν έννοιες αφού και οι δυο

αποτελούν επέmicroβαση στη συνταγmicroατικά κατοχυρωmicroένη ιδιοκτησία

Τελικό αποτέλεσmicroα του αναδασmicroού είναι η απόσβεση των

εmicroπράγmicroατων σχέσεων που υπήρχαν στα αρχικά αγροτεmicroάχια και η

ταυτόχρονη σύσταση εmicroπράγmicroατων σχέσεων αντίστοιχου περιεχοmicroένου

στα νέα κτήmicroατα που σχηmicroατίζονται microε τον αναδασmicroό Αυτή ακριβώς η

microεταβολή των εmicroπράγmicroατων σχέσεων είναι το κύριο αποτέλεσmicroα του

αναδασmicroού το αποτέλεσmicroα που επέρχεται microε τη συντέλεσή του

Ενδεικτικά ως προς την κυριότητα το αποτέλεσmicroα είναι διπλό

απόσβεση της αρχικής κυριότητας και ταυτόχρονη σύσταση κυριότητας

πάνω στα ισάξια νέα κτήmicroατα που δηmicroιουργούνται microε τον αναδασmicroό

υπέρ των αυτών προσώπων των ιδιοκτητών της περιοχής που

αναδιανέmicroεται Σε ότι αφορά τις δουλείες οι πραγmicroατικές δουλείες

18 Φ∆ωρής αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ446 19 Κασιmicroάτης

βάσει του νόmicroου εξαιρούνται από τον κανόνα της ανασύστασης στα νέα

ιδιοκτησιακά αντικείmicroενα και διατηρούνται ως έχουν οι προσωπικές

δουλείες θεωρούνται αυτοδικαίως αποσβεσθείσες και αυτοδικαίως

ανασυσταθείσες στα νέα κτήmicroατα που προκύπτουν από τον αναδασmicroό

Το ίδιο νοmicroικό καθεστώς ισχύει και για τα δικαιώmicroατα εmicroπράγmicroατης

ασφάλειας

Στέρηση της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας που απαιτείται από

ιδιαίτερες περιστάσεις βάσει του Σ18παρ5

Είναι και αυτό ένα εξαιρετικό και προσωρινό microέτρο όπως και η

επίταξη Υπάρχει όmicroως microια διαφορά το Σύνταγmicroα επιτρέπει απrsquo

ευθείας στη διοίκηση να προβαίνει σε επιτάξεις και να αναθέτει

στο νοmicroοθέτη απλά τη ρύθmicroιση της εφαρmicroογής τους αντίθετα

το Σύνταγmicroα δεν επιτρέπει άmicroεσα την προσωρινή στέρηση της

χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίας αλλά παραχωρεί στο

νοmicroοθέτη την εξουσία να προβλέψει και να επιτρέψει

περιπτώσεις (προσωρινής) στέρησης Η εξουσία δεν χορηγείται

δηλαδή απrsquo ευθείας στη διοίκηση αλλά στο νοmicroοθέτη που δύναται να τη

χορηγήσει στη διοίκηση αν όταν και όπως θέλει και να την ανακαλέσει

οποτεδήποτε

Συνεπώς για να είναι συνταγmicroατικά θεmicroιτή microια τέτοια στέρηση

απαιτείται κατrsquo αρχήν νοmicroοθετική πρόβλεψη Πέρα απrsquo αυτό

πρέπει να επιβάλλεται από laquoιδιαίτερες περιστάσειςraquo αποτελεί δηλαδή

εξαιρετικό microέτρο Είναι απαραίτητο το microέτρο αυτό που προσβάλλει

κατrsquo ευθείαν τον πυρήνα της ιδιοκτησίας να είναι σύmicroφωνο microε τη

συνταγmicroατικά πλέον κατοχυρωmicroένη αρχή της αναλογικότητας να

είναι κατάλληλο για την αντιmicroετώπιση των laquoεξαιρετικών περιστάσεωνraquo

να είναι αναγκαίο υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει κανένα άλλο ηπιότερο

microέσο για να αντιmicroετωπιστούν και βεβαίως εν στενή εννοία αναλογικό

τα πλεονεκτήmicroατα δηλαδή από τη λήψη του αυστηρού αυτού microέτρου να

είναι σαφώς υπέρτερα και ισχυρότερα από τα microειονεκτήmicroατα που θα

επιφέρει

Ουσιαστικά στο σηmicroείο αυτό γίνεται από το νοmicroοθέτη στάθmicroιση

ανάmicroεσα στην συνταγmicroατικά προστατευόmicroενη ιδιοκτησία και στον

κίνδυνο που προφανώς δηmicroιουργούν για το συmicroφέρον του συνόλου

(όπως αυτό νοείται από το Σύνταγmicroα) microη οmicroαλές και έκτακτες

περιστάσεις Επιπλέον θα πρέπει ο νοmicroοθέτης όταν καταφεύγει στο

laquoέσχατοraquo αυτό microέσο να microην παραβιάζει την αρχή της ισότητας

να δικαιολογείται δηλαδή η αυστηρή επιλογή του από

αντικειmicroενικές συνθήκες και να είναι ένα microέτρο laquoεύλογοraquo στο

πλαίσιο microιας δηmicroοκρατικής κοινωνίας

Εποmicroένως λήψη του microέτρου αυτού υπό οmicroαλές συνθήκες και

προς αντιmicroετώπιση συνηθισmicroένων προβληmicroάτων θα ήταν

αντισυνταγmicroατική Μια ακόmicroα βασική προϋπόθεση της σύmicroφωνης microε το

Σύνταγmicroα λήψης του microέτρου είναι η καταβολή στο δικαιούχο

ανταλλάγmicroατος (όχι κατrsquo ανάγκη χρηmicroατικής αποζηmicroίωσης) που το

Σύνταγmicroα δεν απαιτεί να είναι πλήρες αλλά ορίζει ότι πρέπει να

ανταποκρίνεται στις laquoυφιστάmicroενες κάθε φορά συνθήκεςraquo (πχ συνθήκες

αγοράς) Εξουσιοδοτείται ο νοmicroοθέτης να ορίσει τον υπόχρεο και την

διαδικασία καταβολής του ανταλλάγmicroατος

Επειδή πρόκειται για έκτακτο microέτρο η νοmicroιmicroότητά του διαρκεί

όσο και οι ιδιαίτερες συνθήκες που το δικαιολόγησαν Το microέτρο είναι εξ

ορισmicroού προσωρινό η χρήση του δεν επιτρέπεται εποmicroένως προς

αντιmicroετώπιση microόνιmicroων προβληmicroάτων ούτε microπορεί να συνίσταται στην

αφαίρεση της ιδιοκτησίας Όταν όmicroως λήξουν οι laquoιδιαίτερες

περιστάσειςraquo η άρση του microέτρου δεν είναι αυτόmicroατη Το Σύνταγmicroα

ορίζει ότι επί αδικαιολόγητης παράτασης των microέτρων αποφασίζει για

την άρση τους το Στε κατά κατηγορίες περιπτώσεων microετά από αίτηση

οποιουδήποτε έχει έννοmicroο συmicroφέρον Περίπτωση laquoπροσωρινής

στέρησης της χρήσης και κάρπωσης της ιδιοκτησίαςraquo θεωρείται πχ η

αναγκαστική microίσθωση γαιών εφrsquo όσον ανήκουν σε ιδιώτη

Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων (18παρ6)

Η Σ18παρ6 ορίζει laquoΜε νόmicroο microπορεί να ρυθmicroίζονται τα σχετικά

microε την διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την αξιοποίησή τους

υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και αποκατάσταση ακτηmicroόνων Με τον ίδιο

νόmicroο ορίζονται και τα σχετικά microε την microερική ή ολική αποζηmicroίωση των

ιδιοκτητών σε περίπτωση επανεmicroφάνισής τους microέσα σε εύλογη

προθεσmicroίαraquo

Παρέχει λοιπόν εξουσιοδότηση στον κοινό νοmicroοθέτη να ρυθmicroίσει

τα σχετικά microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων για την

αξιοποίησή τους υπέρ της εθνικής οικονοmicroίας και την αποκατάσταση

ακτηmicroόνων Η laquoεγκατάλειψηraquo αναφέρεται στο πραγmicroατικό γεγονός της

διακοπής άσκησης των δικαιωmicroάτων του κυρίου και microετάβασης σε

άγνωστη διεύθυνση Στην περίπτωση της παραίτησης το ακίνητο γίνεται

αδέσποτο και περιέρχεται στη κυριότητα του ∆ηmicroοσίου (972ΑΚ) που

microπορεί να το διαθέσει χωρίς ανάγκη ειδικής συνταγmicroατικής

εξουσιοδότησης

Το Σύνταγmicroα αποδεσmicroεύει τη διάθεση των εγκαταλελειmicromicroένων

εκτάσεων από τις διατάξεις του Σ17 και microε σχετική ρύθmicroιση ορίζονται

και τα σχετικά microε τη microερική ή ολική αποζηmicroίωση των ιδιοκτητών σε

περίπτωση που επανεmicroφανιστεί ο ιδιοκτήτης microέσα σε εύλογη προθεσmicroία

Έχει υποστηριχθεί20 ότι η διάταξη αυτή microπορεί να αποτελέσει κύρωση

σε βάρος αυτών που έχουν εγκαταλείψει τις εκτάσεις τους εφrsquo όσον η

αποζηmicroίωσή τους microπορεί να είναι microερική Ο ν10211980 προβλέπει ότι

οι παραπάνω εκτάσεις περιέρχονται στο ∆ηmicroόσιο στον δε ιδιοκτήτη

καταβάλλεται ως αποζηmicroίωση το ήmicroισυ της αξίας των εκτάσεων

Συmicroπέρασmicroα

Συmicroπερασmicroατικά οι δυο πρώτες παράγραφοι του Σ18

αναφέρονται σε κάποια είδη ιδιοκτησίας microε ιδιαιτερότητα και αυξηmicroένη

σπουδαιότητα Προβλέπουν γιrsquo αυτό δυνατότητες δέσmicroευσης της

ιδιοκτησίας για τους συγκεκριmicroένους σκοπούς και για την προστασία

των συγκεκριmicroένων κοινωνικών αγαθών που αναφέρουν οι εν λόγω

20 Τάχος Ελληνικό διοικητικό δίκαιο 2000 σελ793

διατάξεις (αρχαιολογικούς χώρους microεταλλεία λατοmicroεία σπήλαια λίmicroνες

ύδατα κλπ) Ο συντακτικός νοmicroοθέτης δεν δεσmicroεύει όmicroως τον

κοινό νοmicroοθέτη ως προς τον τρόπο microε τον οποίο θα

laquoυλοποιήσειraquo τις διατάξεις αυτές Αυτό σηmicroαίνει ότι ο

τελευταίος νοmicroιmicroοποιείται να προχωρήσει όχι microόνο σε απλό

περιορισmicroό αλλά και σε στέρηση της ιδιοκτησίας προκειmicroένου

να ανταποκριθεί στις επιταγές του Σ18παρ1 και2 microπορεί

δηλαδή να εισάγει ειδικές περιπτώσεις αναγκαστικής

απαλλοτρίωσης δυνάmicroει των Σ18παρ1 και2

Η νοmicroοθετική επιλογή αν καταλήξει όχι απλά σε περιορισmicroό

αλλά σε microόνιmicroη αφαίρεση θα πρέπει πέρα από τα γενικά όρια των

περιορισmicroών(πχ αρχή αναλογικότητας κλπ) να τηρεί και τις

ουσιαστικές και διαδικαστικές προϋποθέσεις των Σ17παρ2επ

για την αναγκαστική απαλλοτρίωση Θα πρόκειται για ειδική

αναγκαστική απαλλοτρίωση ∆εν ασκεί επιρροή το γεγονός ότι ο

νοmicroοθέτης σε συγκεκριmicroένη περίπτωση δεν κάνει ρητά το σχετικό

χαρακτηρισmicroό εφrsquo όσον πρόκειται όντως για τέτοια περίπτωση (κάτι

που κρίνεται από το τι ακριβώς προβλέπει ο νόmicroος) θα πρέπει να

τηρούνται απαρέγκλιτα οι συνταγmicroατικές εγγυήσεις των Σ17παρ2επ

Η περίπτωση της επίταξης είναι διαφορετική από τις

προηγούmicroενες δυο παραγράφους υπό την έννοια ότι η επίταξη εξ

ορισmicroού αποτελεί προσωρινή αφαίρεση της ιδιοκτησίας ∆εν

τίθεται θέmicroα διακριτικής ευχέρειας του νοmicroοθέτη ως προς το αν

θα εισάγει απλά έναν περιορισmicroό της ιδιοκτησίας ή θα

προχωρήσει σε στέρηση Κατrsquo αντίθεση προς την αναγκαστική

απαλλοτρίωση η αφαίρεση είναι προσωρινή και οι λόγοι δηmicroόσιας

ωφέλειας που δικαιολογούν την επίταξη είναι περιοριστικά

απαριθmicroηmicroένοι από το συντακτικό νοmicroοθέτη στην Σ18παρ3 Μια

ιδιάζουσα microορφή επέmicroβασης στην ιδιοκτησία αποτελεί ο αναδασmicroός που

δεν είναι ακριβώς αφαίρεση microε την έννοια της απαλλοτρίωσης ή της

επίταξης αλλά αντικατάσταση ενός ιδιοκτησιακού αντικειmicroένου microε άλλο

ίσης αξίας ∆εν τίθεται συνεπώς θέmicroα αποζηmicroίωσης του ιδιοκτήτη και ο

αναδασmicroός γίνεται αποκλειστικά για το σκοπό που ορίζει η Σ18παρ4

Και η διάταξη η σχετική microε την προσωρινή στέρηση της χρήσης

και κάρπωσης της ιδιοκτησίας λόγω εξαιρετικών περιστάσεων δυνάmicroει

του Σ18παρ5 δίνει microια ευρεία διακριτική εξουσία στο νοmicroοθέτη

για την αντιmicroετώπιση κρίσεων τηρουmicroένων των συνταγmicroατικών

εγγυήσεων και γενικών και αυτών του σ18παρ5 Το ίδιο

συmicroβαίνει και microε τη διάθεση εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων στην

Σ18παρ Στην περίπτωση αυτή τηρουmicroένης της υποχρέωσης

ολικής ή microερικής ικανοποίησης του τυχόν επανεmicroφανισθέντος

ιδιοκτήτη η διάθεση πρέπει δεσmicroευτικά να αποσκοπεί στην

προώθηση της εθνικής οικονοmicroίας και στην αποκατάσταση

ακτηmicroόνων

Περιεχόmicroενα

1) Εισαγωγή σελ1

2) Ιστορική αναδροmicroή σχετικά microε την αναγνώριση της ιδιοκτησίας σελ1-4

3) Συνταγmicroατική κατοχύρωση και έννοια της ατοmicroικής ιδιοκτησίας

στην Ελλάδα σελ5-12

4) Περιορισmicroοί του δικαιώmicroατος της ιδιοκτησίας βάσει του Σ18

Το αν είναι πράγmicroατι περιορισmicroοί ή αναγκαστικές απαλλοτριώσεις

εξαρτάται από το νοmicroοθέτη σελ12-15

Α) Σ18παρ1 και 2 περιορισmicroοί που θέτουν σελ15-20

Β) Επίταξη σελ20-24

Γ) Αναδασmicroός σελ24-28

∆) Προσωρινή στέρηση της χρήσης και της κάρπωσης της ιδιοκτησίας

18παρ5 σελ29-30

Ε) Ρύθmicroιση της διάθεσης εγκαταλελειmicromicroένων εκτάσεων σελ30-31

5) Συmicroπέρασmicroα σελ31-32

Βιβλιογραφία

1) Π ∆αγτόγλου Ατοmicroικά δικαιώmicroατα 1991

2) Α ∆ηmicroητρόπουλος Παραδόσεις Συνταγmicroατικού δικαίου ΙΙΙ

2001

3) Α Γέροντας Η συνταγmicroατική προστασία της ιδιοκτησίας και

αναγκαστική απαλλοτρίωση 2003

4) Γ Χοροmicroίδης Αναγκαστικές απαλλοτριώσεις 2000

5) Φ ∆ωρής Αναδασmicroός και εmicroπράγmicroατες σχέσεις ΝοΒ 1977 σελ

442επ

6) Κ Γεωργόπουλος Επίτοmicroο Συνταγmicroατ