Αντιρατσιστικά τραγούδια

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

του εκπαιδευτικού μουσικής (ΠΕ 16.01) του γυμνασίου Λιθακιάς Ζακύνθου

Μπουκουβάλα Διονύσιου (Α.Μ. 226155)

Τάξη Α (3 τμήματα)

Σχολικό έτος 2012-13

1

Εισαγωγή Στο πρόγραμμα που εκπονήσαμε φέτος με τα παιδιά, πήραμε σαν αφετηρία τραγούδια (ελληνικά και ξένα) για να συζητήσουμε για διάφορες έννοιες που άπτονταν του θέματος του ρατσισμού. Πιο αναλυτικά, σε κάθε τραγούδι διαβάζαμε πρώτα τους στίχους, πρωτότυπους και σε μετάφραση, και σχολιάζαμε το πνεύμα τους (σε αρκετές περιπτώσεις το νόημα δεν ήταν αυτονόητο, όπως θα φανεί και στη συνέχεια του κειμένου). Στο τέλος της χρονιάς μάθαμε να τραγουδάμε κάποια εξ αυτών, με κριτήριο την τεχνική ευκολία της συμμετοχής των παιδιών σε αυτά αλλά και τη δυνατότητα της ανάπτυξης της προσωπικής τους έκφρασης, όπως θα περιγραφεί και στη συνέχεια. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι η ανάπτυξη της κάθε θεματικής όπως γίνεται στο παρόν κείμενο δεν έγινε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο στην τάξη. Αντ’ αυτού επιστρατεύθηκε μια διαδικασία μαιευτικής μεθόδου και διαλογικής συζήτησης, ενώ μετά τις πρώτες παραδόσεις τα παιδιά προτρέφθηκαν να φέρνουν τα ίδια πάσης φύσεως υλικό στην τάξη, το οποίο θα έδινε ερέθισμα και έναυσμα για συζήτηση. Με άλλα λόγια, τα τραγούδια λειτουργούσαν σαν αφορμές για συζήτηση επί συγκεκρικέμων κάθε φορά προβληματικών. Η συμμετοχή των παιδιών έγινε επίσης και με άλλους τρόπους (σύνθεση ποιημάτων και απολογισμός μαθήματος σε μορφή «έκθεσης», όπως θα περιγραφεί και παρακάτω). Μπορεί κάθε φορά να υπήρχε μια πιλοτική έννοια σαν άξονας του κάθε μαθήματος (καινούργια ή σε συνέχεια από την προηγούμενη συνάντηση), μπορούσε ωστόσο πάντα να παραμεριστεί και πλήρως αν προέκυπταν αυθόρμητα ερωτήματα από τα παιδιά επί άλλων θεμάτων, όπως για παράδειγμα η πραγμάτευση του θέματος της ομοφυλοφιλίας, στο σχολιασμό για το (κατά τα άλλα άσχετο με το θέμα αυτό) τραγούδι Do they know it’s Christmas (βλ. παρακάτω). Επισημαίνουμε ότι η συζήτηση δεν πήρε ποτέ συγκεκριμένη «πολιτική» τροπή. Ο σκοπός αυτής της επιλογής είναι ότι δεν μας ενδιαφέρει το εκάστοτε προσωπείο που παίρνει κάθε φορά η μισαλλοδοξία, αλλά η ίδια αυτή η έννοια και αίσθηση της μισαλλοδοξίας. Και φυσικά δεν πρέπει να χτυπάει κανείς τα προσωπεία ή τα συμπτώματα αλλά τις γενεσιουργές αιτίες. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην ψυχολογική πραγμάτευση του φαινομένου του ρατσισμού. Επίσης, βασικό εργαλείο στην ανάπτυξη του προγράμματος στην τάξη ήταν η διαθεματικότητα. Και τα δύο παραπάνω θέματα καθίστανται σαφή στην παρούσα παρουσίαση.

Οριοθέτηση του θέματος Βασικός άξονας στις συζητήσεις μας στάθηκε η έννοια της «διαφορετικότητας», κάτι που ενώ στην πραγματικότητα μας πλουτίζει, όταν κανείς τη μισεί φτωχαίνει. Μια βιωματική εξήγηση που δόθηκε στα παιδιά είναι ότι αν θα θέλαμε να λεγόμαστε «100% Έλληνες», δεν θα έπρεπε να τρώμε πίτσα και ζυμαρικά (γιατί είναι Ιταλικά),

2

ούτε να ακούμε μουσική ποπ (γιατί είναι Αγγλική), ούτε να φοράμε μπλου-τζην (γιατί είναι Αμερικάνικά) κλπ. Οι ρατσιστές μισούν κάθε τι το διαφορετικό. Βλέπουν δηλαδή τη διαφορετικότητα όχι σαν πηγή που πλουτίζει τη ζωή μας, αλλά σαν πηγή μίσους. Και αυτό το μίσος στρέφεται προς κάθε μορφή διαφορετικότητας, είτε αυτή αφορά:

τη φυλή (λευκός / μαύρος κλπ), το έθνος (Έλληνας / Αλβανός), το φύλο (άνδρας / γυναίκα), τη σεξουαλική προτίμηση (ετεροφυλόφιλος/ομοφυλόφιλος), το θρήσκευμα (χριστιανός / μουσουλμάνος κλπ), την κοινωνική θέση, την οικονομική κατάσταση, την ιδεολογία (π.χ. κομουνιστής), τη, γενικότερα, την απλή διαφωνία με κάθε τι που ο ρατσιστής πιστεύει

(πάντα παράλογα και χωρίς περιθώρια διαλόγου – εξ ου και το προαναφερθέν μίσος).

Όπως λέει και ο Κρισναμούρτι, «όταν αποκαλείς τον εαυτό σου Ινδό ή μουσουλμάνο ή χριστιανό ή Ευρωπαίο, ή ο,τιδήποτε άλλο, είσαι βίαιος [...] γιατί ξεχωρίζεις τον εαυτό σου από την υπόλοιπη ανθρωπότητα». Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι οι παραπάνω έννοιες τείνουν στην παγίωση, ακόμα κι όταν κατά τα άλλα θα μπορούσαν να αλλάξουν. Η οικονομική κατάσταση π.χ. ενός ανθρώπου μπορεί να βελτιωθεί και να πάψει να είναι «φτωχός». Ο καπιταλισμός ωστόσο (η άλλη όψη του νομίσματος του φασισμού) φροντίζει ώστε η οικονομική ψαλίδα να γίνεται όλο και μεγαλύτερη, με αποτέλεσμα οι φτωχοί να γίνονται όλο και φτωχότεροι ενώ οι πλούσιοι όλο και πλουσιότεροι (κατά τα λαϊκή ρήση «τα λεφτά πάνε στα λεφτά»), με μια παγίωση της αδικίας έναντι των φτωχών και την ολοένα και πιο απροκάλυπτη καταπίεσή τους από τους «κατέχοντες» (που κινούν προς τούτου, παρασκηνιακά, τα πολιτικά νήματα). Στην πορεία των συναντήσεων με τα παιδιά, οι παραπάνω θεματικοί άξονες της διαφορετικότητας αναπτύχθηκαν παίρνοντας κάθε φορά σαν αφορμή κάποιο τραγούδι που μιλούσε γι’ αυτούς. Παράλληλα, εξηγήθηκε στα παιδιά ότι ο ρατσισμός αποτελεί μια μορφή αποκλίνουσας συμπεριφοράς: Στο ρατσισμό στρέφονται κυρίως περιθωριακά άτομα, που νιώθουν απομονωμένα και απορριφθέντα από την κοινωνία, και που αναζητούν στο ρατσισμό την αίσθηση ότι ανήκουν σε μια ομάδα, πους τους δίνει την ψευδαίσθηση της αξίας και του νοήματος. Υπό αυτό το πρίσμα, η ένταξη ενός ατόμου σε μια ρατσιστική ομάδα προσομοιάζει σε φαινόμενα όπως: - ο χουλιγκανισμός, - η χρήση ναρκωτικών, - οι συμμορίες, κ.α.

3

Παρουσίαση προγράμματος Στη συνέχεια γίνεται αναφορά σε τραγούδια-κλειδιά που ακούσαμε και σχολιάσαμε με τα παιδιά στη διάρκεια του προγράμματος. Σε κάθε περίπτωση, γίνεται σχολιασμός των ιδεών και των νοημάτων που περιέχονται. Όπως θα φανεί αμέσως, στα τραγούδια περιλαμβάνονται και χριστουγεννιάτικα, πράγμα που μας δείχνει τον ευρύτερο χαρακτήρα που μπορούν να λάβουν.

Ο χακίμ από την Αφρική (από το δίσκο της Καίτης Γαρμπή Χριστούγεννα με τη Καίτη, 1998. Πρωτότυπος τίτλος: “Jolly Old St. Nicholas”. Παραδοσιακό. Ελληνικοί στίχοι: Βασίλης Γκίνος).

Εδώ έχουμε την περίπτωση μιας έξυπνης μετάφρασης τραγουδιού, που ενώ στους πρωτότυπους στίχους βλέπουμε ένα συνηθισμένο εορταστικό τραγούδι, στη μετάφρασή τους η φαντασία του Έλληνα στιχουργού ενσωματώνει το θέμα της κοινωνικής δικαιοσύνης. Το τραγούδι μιλάει για τον Άγιο Βασίλη που μοιράζει δώρα στα παιδιά όλου του κόσμου αλλά θλίβεται όταν αντιλαμβάνεται ότι λησμόνησε το μικρό Χακίμ από την Αφρική. Η τελευταία στροφή των ελληνικών στίχων:

Είχε τα χαράματα χέρια αδειανά θύελλα τα κλάματα σήκωσαν βουνά θεέ μου δε του έστειλες ρούχα και φαΐ του μικρούλη του Χακίμ από τη Αφρική

4

Happy Xmas (war is over) (John Lennon / Yoko Ono, 1971).

Ο John Lennon είναι ένας καλλιτέχνης που θα μας απασχολούσε επανειλημμένα στη διάρκεια του προγράμματος. Και όχι αδίκως. Ο κοινωνικός προβληματισμός σε πλήθος τραγουδιών του τον καθιστά ξεχωριστό ανάμεσα στους τραγουδοποιούς του 20ου αιώνα. Παράλληλα, η εμπορική τους απήχηση εξασφάλιζε στα μηνύματά του ένα μεγάλο ακροατήριο (κάτι που φυσικά ενοχλούσε κάποιους...) Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός από τα τραγούδια του, προέβαινε συχνά και σε διάφορες μορφές κοινωνικού ακτιβισμού (η έννοια του ακτιβισμού εξηγήθηκε εξάλλου και σχολιάστηκε με τα παιδιά στην τάξη). Το Happy Xmas [συντομογραφία του “Christmas”] (war is over) [Καλά Χριστούγεννα (ο πόλεμος τελείωσε)], αποτέλεσε προέκταση της ειρηνευτικής καμπάνιας που είχε ξεκινήσει ο Lennon με τη γυναίκα του στις 15 Δεκεμβρίου 1969 σε 12 πόλεις του κόσμου (μεταξύ των οποίων και η Αθήνα). Μεγάλα πόστερ με μαύρα γράμματα σε λευκό φόντο έγραφαν σε δημόσιους χώρους “War is over! If you want it. Happy Christmas from John & Yoko” [«Ο πόλεμος τελείωσε! Αν το θέλεις. Καλά Χριστούγεννα από το Τζον και τη Γιόκο»] (βλ. φωτογραφία πιο κάτω). Δύο χρόνια αργότερα θα γεννιόταν έναν από τα γνωστότερα (αντιπολεμικά) χριστουγεννιάτικα τραγούδια. Η έμπνευση του τραγουδιού ήταν ο πόλεμος στο Βιετνάμ. Τα λόγια του όμως έχουν γενικά αντιπολεμικό χαρακτήρα. (Εμπνευσμένο από τον πόλεμο του Βιετνάμ εξάλλου είναι και ένα τραγούδι που θα συναντήσουμε παρακάτω, το Born in the USA του Bruce Springsteen).

5

Σε συνεντευξή του για το τραγούδι, ο Lennon κάνει λόγο για το θέμα της συλλογικής ευθύνης: «Είμαστε εξίσου υπεύθυνοι με τον άνθρωπο που πιέζει το κουμπί», λέει. Προσθέτει επίσης ότι όσο πιστεύουμε πως δεν έχουμε έλεγχο της κατάστασης, τόσο η κατάσταση δεν μπορεί να αλλάξει. Το θέμα της συλλογικής ευθύνης συζητήθηκε εκτενέστερα με τα παιδιά με αφορμή και το δύο επόμενα τραγούδια (βλ. παρακάτω).

6

Κοινός επίσης τόπος σε αυτό και στο επόμενο τραγούδι είναι το σκληρό «βίντεο κλιπ». Κρίθηκε ωστόσο σκόπιμο να το δουν τα παιδιά, για να καταλάβουν ότι ο εθνικιστικός «παράδεισος» είναι στην πραγματικότητα κόλαση. Η έννοια του πολέμου είναι εξάλλου συνυφασμένη με τη μισαλλοδοξία (θρησκευτική, εθνική κλπ). Οι εθνικιστές μάλιστα θεωρούν τον πόλεμο ύψιστη αρετή. Βίντεο όπως τα συγκεκριμένα βοηθούν τα παιδιά να καταλάβουν τις συνέπειες τέτοιων «αρετών». Παράλληλα συζητήσαμε ποιοι έχουν συμφέρον από τέτοιες καταστάσεις, και ότι τα προσχήματα που κάθε φορά επιστρατεύονται για να γίνει ένας πόλεμος είναι άσχετα με τις πραγματικές (οικονομικές) αιτίες (κατεξοχήν αντικείμενο του μαθήματος της ιστορίας). Διευκρινίστηκε βέβαια ότι εδώ δεν μιλάμε για την άμυνα ενός έθνους απέναντι σε μια ξένη επίθεση (που είναι ζωτικής σημασίας και δείχνει γνήσιο πατριωτισμό), αλλά για πολέμους επιβολής (εθνικιστικών, καπιταλιστικών κ.α. «συνταγών»).

Do they know it’s Christmas? (Band Aid, 1984) Ακόμα ένα σημαντικό χριστουγεννιάτικο τραγούδι κοινωνικού προβληματισμού, που γράφτηκε με σκοπό την ανέγερση φιλανθρωπικής βοήθειας για το λιμό της Αιθιοπίας του 1983-85. Πρωτοποριακή για την εποχή του ήταν η ιδέα να τραγουδήσουν μαζί διάφοροι μουσικοί αστέρες της εποχής (από τη Βρετανία, στη συγκεκριμένη περίπτωση), με στόχο βέβαια να τραβήξουν την προσοχή του κοινού ούτως ώστε να συγκεντρωθούν περισσότερα χρήματα για την ανθρωπιστική βοήθεια.

Το τραγούδι θέτει (όπως το προηγούμενο του Lennon) το ζήτημα της συλλογικής ευθύνης, σε στίχους όπως “Well tonight thank God it's them instead of you” [«απόψε ευχαρίστησε το Θεό που είναι αυτοί και όχι εσύ»], που δείχνει ότι θα μπορούσε ο καθένας από εμάς να βρίσκεται στη θέση τους. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η ευαισθητοποίηση του κόσμου.

7

Σημαντικός μοχλός ευαισθητοποίησης στάθηκε επίσης το σκληρό βίντεο κλιπ του τραγουδιού, με εικόνες από την Αιθιοπία (για την εκπαιδευτική αξία αυτού, βλ. τα σχόλια στο προηγούμενο τραγούδι). Με αφορμή τη συμμετοχή του Boy George στο τραγούδι αυτό, συζητήσαμε και το θέμα της ομοφυλοφιλίας: το πώς δεν επιλέγει κανείς τις σεξουαλικές του προτιμήσεις αλλά γεννιέται με αυτές και το πώς αυτές δεν είναι μια «αρρώστια» που πρέπει (ή μπορεί) να «θεραπευθεί», αλλά γενετική «επιλογή» (ή απόκλιση από το «συνηθισμένο»). Τονίστηκε επίσης στα παιδιά ότι δεν υπάρχει η έννοια του «απόλυτου» αρσενικού ή θυλυκού, καθότι σχετικές ποιότητες συνυπάρχουν και στα δύο φύλα (βλ. και παρακάτω τη σχετική πραγμάτευση στο τραγούδι Woman is the nigger of the world).

We are the world (USA for Africa, 1985). Ένα τραγούδι που πήρε την «έμπνευσή» του από το προηγούμενο, μόνο που εδώ έχουμε κυρίως καλλιτέχνες από τις Ηνωμένες Πολιτείες (όπως φανερώνει και ο τίτλος του σχήματος). Η συγκέντρωση μεγάλων ονομάτων ήταν εδώ ακόμα πιο εντυπωσιακή, και το τραγούδι είναι γνωστό μέχρι τις μέρες μας (από εμπορικής απόψεως, και τα δύο τραγούδια ήταν εξαιρετικά επιτυχημένα).

Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι το βίντεο κλιπ του τραγουδιού δεν δείχνει πλέον σκληρές εικόνες από την Αφρική, αλλά μόνο τους αστέρες που τραγουδάνε, σε ένα κλίμα διάχυτης αγάπης. Εκτός του γεγονότος ότι το βίντεο θέλει με τον τρόπο αυτό να εμφυσήσει αγάπη στους θεατές ώστε να προσφέρουν σε αυτούς που έχουν ανάγκη, δεν είναι πλέον απαραίτητο να προβληθούν σκληρές εικόνες, αφού το Do they know it’s Christmas? το είχε ήδη κάνει, καθιστώντας σαφές το σκοπό τέτοιων

8

τραγουδιών. Στην περίπτωση δηλαδή του We are the world, θα λέγαμε ότι αυτό έχει γίνει ήδη «παράδοση». Το τραγούδι θέτει ξανά το ζήτημα της συλλογικής ευθύνης (εύλογο για τραγούδια τέτοιου προσανατολισμού), σε στίχους όπως “We can't go on pretending day by day / that someone, somewhere will soon make a change” [«δεν μπορούμε να προσποιούμαστε κάθε μέρα / ότι κάποιος, κάπου θα κάνει σύντομα τη διαφορά»], εννοώντας ότι δεν μπορούμε να εναποθέτουμε αιωνίως την ποθητή αλλαγή στα χέρια «σωτήρων» αλλά αυτή μπορεί να έρθει μόνο μέσα από τη δική μας συμμετοχή και το δικό μας αγώνα (οσοδήποτε μικρό).

Imagine (John Lennon, 1971).

Ασφαλώς το δημοφιλέστερο τραγούδι κοινωνικού προβληματισμού. Ο Lennon σχολιάζει ότι το τραγούδι καταφέρεται εναντίον της «θρησκείας, του εθνικισμού, του συντηρητισμού, του καπιταλισμού... αλλά επειδή το «χάπι είναι χρυσωμένο», γίνεται αποδεκτό». Αναφορικά με τη θρησκεία, πρέπει να πούμε ότι δεν είναι κάτι κακό αυτή καθαυτή. Απεναντίας ο χριστιανισμός στην πυρηνική του διδασκαλία (τα Ευαγγέλια) παρέχει έναν ιδανικό ηθικό κώδικα. Ωστόσο, η ιδέα π.χ. της «μετά θάνατον δικαίωσης», παρούσα σε όλες τις θρησκείες, αποτρέπει από τον αγώνα σε αυτή τη ζωή, με τη λογική ότι δεν πειράζει αν υποφέρουμε τώρα, γιατί θα ανταμειφθούμε στο μέλλον (αντίστοιχη είναι και η ιδέα της «θείας δίκης» – αν κάνεις μια αδικία θα σε «τιμωρήσει ο θεός» ή «απ’ το θεό θα το βρεις» κλπ). Γνωρίζουμε ωστόσο ότι η κοινωνική αδικία, ο ρατσισμός, κλπ, είναι προβλήματα που πλήττουν τη ζωή μας τώρα και συνεπώς χρειάζεται άμεση αντίδρασή αν θέλουμε να εξαλειφθούν.

9

Κατά τα άλλα, η ίδια η ύπαρξη θρησκειών οδηγεί σε έναν συνειδητό ή ασυνείδητο ρατσισμό. Η υποτίμηση της θρησκείας του άλλου είναι αυτονόητη αν σκεφτεί κανείς το εξής: Όταν επιλέγεις μια θρησκεία το κάνεις γιατί «πιστεύεις» ότι είναι η καλύτερη, διαφορετικά θα είχες προσχωρήσει σε κάποια άλλη. Συνεπώς, θεωρείς ότι όλες οι άλλες είναι λιγότερο καλές, δηλαδή κατώτερες. Φυσικά υπάρχουν διαβαθμίσεις στη θρησκευτική μισαλλοδοξία, και οι χριστιανοί δεν είναι πάντα στους πλέον ανεκτικούς (εντελώς κόντρα βέβαια στην ίδια τη διδασκαλία του Χριστού, που δίδασκε πρωτίστως την ανεκτικότητα). Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι η θρησκεία πηγαίνει συχνά χέρι-χέρι με τον εθνικισμό. Ας θυμηθούμε και το σύνθημα της ελληνικής χούντας: «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια», τα πρώτα δύο υπό το φίλτρο του εθνικιστικού ιδεώδους, το τελευταίο υπό το φίλτρο της ιδιωτείας (“idiocy” – κατακριτέα στην Αρχαία Ελλάδα).

Give peace a chance (John Lennon, 1969) Ένα ακόμα τραγούδι του Lennon (το πρώτο του έξω από τους Beatles) όπου μας προτρέπει να «δώσουμε μια ευκαιρία στην ειρήνη» («έτσι για αλλαγή!» όπως σχολιάσει σε συνέντευξή του για το τραγούδι). Το τραγούδι γράφτηκε στη διάρκεια της δεύτερης διαμαρτυρίας υπέρ της ειρήνης του Lennon με τη γυναίκα του με τίτλο “Bed peace”, όπου έμεναν ξαπλωμένοι μαζί, δημόσια, στο κρεβάτι ενός ξενοδοχείου. Ο τίτλος του τραγουδιού μάλιστα αρχικά ήταν απάντηση σε συνέντευξη που έδωσε ο Lennon στα πλαίσια αυτής της διαμαρτυρίας. Το τραγούδι είναι επιτηδευμένα απλό, ώστε να μπορεί να συμμετέχει οποιοσδήποτε, όπως στην πρώτη του εκτέλεση στο εν λόγω ξενοδοχείο.

Τα κουπλέ του τραγουδιού είναι σε «μιλητή» (χιπ-χοπ) μορφή. Αυτό μας έδωσε τη δυνατότητα για προσωπική έκφραση, μέσα από τη συγγραφή αυτοσχέδιων στίχων από τα παιδιά. Στη συνέχεια παρατίθενται ορισμένοι από αυτούς.

10

11

Blowing in the wind (Bod Dylan, 1962/3)

Ένα από τα διασημότερα και πιο πολυδιασκευασμένα αντιπολεμικά τραγούδια, και ένα από αυτά στα οποία σταθήκαμε κατεξοχήν στο νόημα των στίχων, αφού τους μεταφράσαμε, καθώς και τραγουδήσαμε, χάρη στην απλή μελωδική του γραμμή. Μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

12

Πόσες φορές πρέπει να πυροβολήσουν τα κανόνια προτού απαγορευτούν για πάντα; Πόσοι θάνατοι χρειάζονται για να καταλάβουμε ότι έχουν πεθάνει πολλοί άνθρωποι;

Το τραγούδι θίγει επίσης άλλα θέματα. Π.χ.

Πόσα χρόνια πρέπει να υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι προτού τους επιτραπεί να είναι ελεύθεροι; Πόσες φορές ένας άνθρωπος θα στρέψει το κεφάλι του προσποιούμενος ότι απλά δεν είδε;

Το τελευταίο δίστιχο θίγει ξανά το θέμα της συλλογικής ευθύνης, στο οποίο έχουμε ήδη αναφερθεί αρκετές φορές πιο πάνω.

Born in the USA (Bruce Springsteen, 1984)

Ένα κατεξοχήν αντιπολεμικό τραγούδι, γραμμένο με αφορμή τον πόλεμο του Βιετνάμ (όπως και το Happy Xmas (war is over), που είδαμε πιο πάνω), παρότι πολλές φορές παρεξηγείται ως αμερικάνικο «πατριωτικό» τραγούδι. Μια ματιά στους στίχους ωστόσο κάνει σαφή την πραγματική του έμπνευση: So they put a rifle in my hand Έβαλαν ένα τουφέκι στο χέρι μου Sent me off to a foreign land με έστειλαν σε μια ξένη γη To go and kill the yellow man για να σκοτώσω τον κίτρινο άνδρα

13

One love (Bob Marley, 1977)

Μια ακόμα οπτική της συναδέλφωσης, από τον Bob Marley, στα χνάρια του Imagine του Lennon.

One Love! One Heart! Let's get together and feel all right. Μια αγάπη! Μια καρδιά! Ας είμαστε συναδελφωμένοι και να νιώθουμε καλά.

I believe (Blessid Union of Souls, 1996)

Ένα πιο μοντέρνας αισθητικής τραγούδι που αποτέλεσε αφορμή για συζήτηση για ένα μεγάλο κεφάλαιο, το θέμα του φυλετικού ρατσισμού. Το τραγούδι θίγει το θέμα του διαφυλετικού έρωτα, και μέσω αυτού της ισότητας λευκών και μαύρων.

14

Με αφορμή αυτό κάναμε αναφορά στον αγώνα για την αποτίναξη της σκλαβιάς (αρχής γενομένης από τον αμερικανικό εμφύλιο). Το θέμα έχει και ιδιαίτερο μουσικό ενδιαφέρον, καθότι πάμπολλα μουσικά ρεύματα ξεκίνησαν από μαύρους μουσικούς ως μουσικές διαμαρτυρίας (όπως το μπλουζ και το χιπ-χοπ) προτού «ενσωματωθούν» από το σύστημα, με την εμπορευματοποίησή τους και την «εδραίωσή» τους και σε λευκούς μουσικούς. Εν συνεχεία, μας δόθηκε ευκαιρία να ακούσουμε αποσπάσματα από την περίφημη ομιλία του Martin Luther King “I have a dream” («Έχω ένα όνειρο»).

Τέλος, αναφερθήκαμε στην έννοια της ισότητας όλων των ανθρώπων, όπως αυτή διατυπώθηκε στην «διακήρυξη δικαιωμάτων του ανθρώπου» του ΟΗΕ (που έχει υπογραφεί και από την Ελλάδα, ανάμεσα σε πολλά άλλα κράτη). Μεταξύ άλλων διαβάζουμε: ΑΡΘΡΟ 1 Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης. ΑΡΘΡΟ 2 Κάθε άνθρωπος δικαιούται να επικαλείται όλα τα δικαιώματα και όλες τις ελευθερίες που προκηρύσσει η παρούσα Διακήρυξη, χωρίς καμία απολύτως διάκριση, ειδικότερα ως προς τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα, τις θρησκείες, τις πολιτικές ή οποιεσδήποτε άλλες πεποιθήσεις, την εθνική ή κοινωνική καταγωγή, την περιουσία, τη γέννηση ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση.

15

16

Τ’ αστέρι του βοριά (Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις. Στίχοι: Νίκος Γκάτσος)

Ένα «δικό μας» τραγούδι, που πραγματεύεται με πολύ ποιητικό τρόπο το θέμα της μετανάστευσης. Επίσης ένα από τα τραγούδια που μάθαμε να λέμε με τα παιδιά (πιο πρόσφορο, λόγω και της ελληνικής γλώσσας). Ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:

Κι εσύ χαμένη μου Πατρίδα μακρινή θα γίνεις χάδι και πληγή σαν ξημερώσει σ’ άλλη γη

Woman is the nigger of the world (John Lennon/Yoko Ono, 1972)

17

Ένα τραγούδι που κινητοποίησε πολλή συζήτηση στο πρόγραμμά μας. Ένας φεμινιστικός «ύμνος», που μιλάει για το στιλιζαρισμένο και μειωτικό τρόπο με τον οποίο η κοινωνία αντιμετωπίζει τις γυναίκες. Οι δημιουργοί του τραγουδιού (ο Lennon με τη γυναίκα του) χρησιμοποιούν συμβολικά στον τίτλο το μειωτικό χαρακτηρισμό “nigger” («αράπης»). Με αφορμή αυτό, εξηγήθηκαν στα παιδιά οι όροι που έχουν χρησιμοποιηθεί ιστορικά για να περιγράψουν τους μαύρους. Τονίστηκε στα παιδιά ότι δεν υπάρχει «καλύτερο» φύλο, αλλά ότι είμαστε απλά διαφορετικοί. Στην πραγματικότητα, και τα δύο φύλα έχουν ταυτόχρονα «αρσενικές» και «θυλυκές» ποιότητες, κάτι που ο Carl Jung ονόμαζε “Animus” (στη γυναίκα) και “Anima” (στον άντρα) αντίστοιχα. Παράδειγμα αρσενικών ψυχολογικών ποιοτήων είναι η διεκδικητικότητα και το θάρρος της γνώμης. Θυλυκών, αντίστοιχα, η συμπόνια και η συναισθησία (η ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι αυτό που νιώθει ο άλλος σε βαθμό που να νιώθεις κι εσύ το ίδιο – στα αγγλικά “empathy”). Παράλληλα, τα δύο φύλα έχουν τις δυνατές και τις αδύνατες περιοχές τους, που οφείλονται και σε εγκεφαλικές διαφορές, όπως έχουν δείξει διάφορες έρευνες (βλ. π.χ. σχετικά Allan Pease, Why men don’t listen and women can’t read maps). Σχετική με αυτό είναι και η θεωρία των 9 ειδών νοημοσύνης του Howard Gardner.

Έτσι λοιπόν, οι άνδρες είναι κατά κανόνα καλύτεροι στη χωρική και λογικο-μαθηματική νοημοσύνη, ενώ οι γυναίκες στη διαπροσωπική, κιναισθητική και γλωσσολογική (γλωσσική) νοημοσύνη. Ή διαπροσωπική νοημοσύνη του Gardner αντιστοιχεί στην πιο δημοφιλή συναισθηματική και κοινωνική νοημοσύνη κατά Daniel Goleman.

18

Επισημάνθηκε επίσης στα παιδιά ότι το συναίσθημα είναι εδώ και αιώνες υποτιμημένο στη δυτική κουλτούρα (βλ. π.χ. σχετικά στο κλασικό η Ψυχολογία του ρομαντικού έρωτα του Robert Johnson), σε σημείο να βλέπουμε ακόμα και γυναίκες να το στερούνται, υιοθετώντας πιο «αντρικά» πρότυπα, για να είναι «ανταγωνιστικές» στη δουλειά τους. Παράλληλα, παρατηρήσαμε ότι ένας άνθρωπος με χαμηλό I.Q. αλλά υψηλό E.Q. (συναισθηματική νοημοσύνη) παραμένει ωφέλιμος για τους άλλους (αν και πιθανόν κοινωνικά αφοπλισμένος), ενώ ένας άνθρωπος με υψηλό I.Q. (που μέχρι πριν λίγες δεκαετίες θεωρείτο το μόνο είδος νοημοσύνης, και που αποτελεί μέχρι σήμερα το μόνο ενδιαφέρον του σχολείου) αλλά χαμηλό E.Q. μπορεί να είναι και εγκληματίας, άρα κοινωνικά επικίνδυνος.

Καθώς τελείωνε η χρονιά, ζητήθηκε από τα παιδιά να αποτυπώσουν τις εντυπώσεις τους σε μορφή «έκθεσης». Παραθέτουμε παρακάτω μερικά δείγματα:

19

20