ΞΔΟΗΔΣΝΚΔΛΑ

ΞΟΝΙΝΓΗΘΑ

Σαηξεηηζκόο ηνπ Ξξνέδξνπ ηεο Θνηλόηεηαο Θαξίηζαο 7

Σαηξεηηζκόο ηεο Ξξνέδξνπ ηνπ Ππιιόγνπ γνλέσλ θαη θεδεκόλσλ 8

Ξξόινγνο ηνπ Γηεπζπληή ηνπ Γεκνηηθνύ Πρνιείνπ 9-10

Νκάδεο εξγαζίαο 11-12

Δπραξηζηίεο ζηνπο θαηνίθνπο 13

ΚΔΟΝΠ Α'

Πθνπόο ηεο εξγαζίαο ησλ καζεηώλ 17

Ιίγα ιόγηα γηα ηελ Ηζηνξία ηεο Θαξίηζαο 18-19

Ρν γισζζηθό ηδίσκα ησλ Βιάρσλ 22-30

ΚΔΟΝΠ Β'

Ρα δεκνηηθά ηξαγνύδηα ζηελ επηζηήκε

ηεο Ιανγξαθίαο 33-41

Ιατθέο παξαδόζεηο 41-44

ΚΔΟΝΠ Γ'

Ρα δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηεο Θαξίηζαο 47-93

ΚΔΟΝΠ Γ'

Φιαο ζηε δσή ηεο Θαξίηζαο ρζεο θαη ζήκεξα 95

Σαηξεηηζκόο ηνπ Ξξνέδξνπ ηεο Θνηλόηεηαο Θαξίηζαο

Αηζζάλνκαη ηδηαίηεξε ραξά, ζπγθίλεζε θαη ππεξεθάλεηα γηα ηε ζπνπδαία πξνζπάζεηα

ησλ δαζθάισλ θαη ησλ καζεηώλ ηνπ Πρνιείνπ καο λα ζπιιέμνπλ, λα θαηαγξάςνπλ θαη

λα παξαδώζνπλ ζηηο κειινύκελεο γεληέο ηα ζηνηρεία ηεο παξάδνζεο ηνπ ρσξηνύ καο,

κε βαζηθό άμνλα ηα αζάλαηα δεκνηηθά καο ηξαγνύδηα πνπ δηεθηξαγσδνύλ ηηο ραξέο θαη

ηηο ιύπεο ηνπ ιανύ καο ζηε δηαδξνκή ηνπ αλά ηνπο αηώλεο.

Κε ηελ πξσηνβνπιία απηή ζπκβάιινπλ απνθαζηζηηθά ζηε δηαηήξεζε ησλ πνιηηηζκηθώλ

αγαζώλ θαη ζηελ αλαβάζκηζε εθείλσλ ησλ ζηνηρείσλ πνπ απνηεινύλ ην ζπλδεηηθό ηζηό

ηνπ Διιεληθνύ Έζλνπο.

Απνδεηθλύεηαη αθόκε κηα θνξά όηη ην Πρνιείν θαη νη δάζθαινη ηνπ είλαη θαη πξέπεη λα

είλαη πξσηνπόξνη ζε ζέκαηα πνιηηηζκνύ, αθνύ κε ηέηνηεο ελέξγεηεο κεηαδίδνληαη ζηνπο

καζεηέο βαζηθά ζηνηρεία ηνπ ιατθνύ πνιηηηζκνύ καο.

Δπραξηζηώ όινπο όζνπο ζπκκεηείραλ ζηελ πξνζπάζεηα απηή θαη δειώλσ όηη πάληνηε

ζα είκαζηε, εγώ θαη ην Θνηλνηηθό Ππκβνύιην, ζπκπαξαζηάηεο ζε παξόκνηεο ελέξγεηεο.

Ηδηαίηεξα επραξηζηώ ηνλ θαζεγεηή κνπ θ. Γ. Οάπηε, θηιόινγν - ζπγγξαθέα, ηόζν γηα

ηελ εηζαγσγή ηνπ ζρεηηθά κε ηελ Ηζηνξία ηνπ ρσξηνύ καο θαη ηελ θαηαγσγή ησλ

Βιάρσλ όζν θαη γηα ηελ επηκέιεηα ηεο έθδνζεο απηνύ ηνπ πνλήκαηνο κε ηε ζπιινγή

ησλ δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ από ηα παηδηά καο.

Ν Ξξόεδξνο ηεο Θνηλόηεηαο Γαιακήηξαο Βαζίιεηνο

Σαηξεηηζκόο ηεο Ξξνέδξνπ ηνπ Ππιιόγνπ Γνλέωλ θαη Θεδεκόλωλ

Νη λένη καο αζθαιώο πξέπεη λα βιέπνπλ κπξνζηά θαη λα θαηαθηνύλ ηηο λέεο γλώζεηο

ζηελ άθξσο ηερλνθξαηνύκελε επνρή καο. κσο, ρσξίο ηνλ πινύην ηεο πνιηηηζηηθήο

καο

θιεξνλνκηάο θαη δίρσο ηελ επαθή κε ηα ζηνηρεία εθείλα πνπ θαζνξίδνπλ ηελ ηαπηόηεηα

ελόο ιανύ ε κόξθσζε θαη ε γλώζε ζα ήηαλ κόλν σθειηκηζηηθή θαη πλεπκαηηθά

κνλνδηάζηαηε θαη

άγνλε.

Κε ηελ πξνζπάζεηα ησλ παηδηώλ καο λα ζπγθεληξώζνπλ θαη λα θαηαγξάςνπλ ηα

δεκνηηθά καο ηξαγνύδηα απνδεηθλύεηαη γηα κηα αθόκε θνξά ε δύλακε ηνπ Πρνιείνπ σο

δσληαλνύ

νξγαληζκνύ πνπ ελώλεη ην παιηό κε ην λέν αμηνπνηώληαο ην παξειζόλ γηα λα

εκπινπηίζεη ην κέιινλ κε ό,ηη λνεκαηίδεη ηε δσή καο.

Γηαηί, κπνξεί ν ηερλνινγηθόο πνιηηηζκόο λα έρεη εηζβάιεη ζεακαηηθά θαη λα έρεη

θπξηαξρήζεη ζηε δσή καο, όκσο έλαο θνξεζκόο πιηθώλ αγαζώλ πνπ θόξησζε ην

ζύγρξνλν άλζξσπν κε πιήζνο από αγρσηηθά πξνβιήκαηα αλαδεηεί - θαη ζίγνπξα ζα

βξεη - δηέμνδν ζηελ επηζηξνθή ζηηο ξίδεο ηνπ ιανύ καο, ζε κηα επνρή πνπ δελ ήηαλ όια

θαληαρηεξά, ήηαλ όκσο γλήζηα,

αγλά, αιεζηλά θαη ζίγνπξα πην νπζηαζηηθά γηα όινπο καο.

Καθάξη λα δνύκε θαη άιιεο ηέηνηεο πξσηνβνπιίεο από ηνπο δαζθάινπο θαη ηα παηδηά

καο. Δκείο ζα είκαζηε πάληα ζην πιεπξό ηνπο.

Ζ Ξξόεδξνο ηνπ Ππιιόγνπ Γνλέωλ θαη Θεδεκόλωλ

ηνπ Γεκ. Πρνιείνπ Θαξίηζαο Φόιηνπ Παββνύια

Ξξόινγνο ηνπ Γηεπζπληή ηνπ Γεκνηηθνύ Πρνιείνπ Θαξίηζαο

Ζ πνιύρξνλε ππεξεζία κνπ ζην Γεκνηηθό Πρνιείν Θαξίηζαο θαη ε ζηελή επαθή κε ηνπο

θαηνίθνπο ηνπ ρσξηνύ ζηάζεθαλ αθνξκή ηνπ πξνβιεκαηηζκνύ κνπ πάλσ ζηα ήζε θαη

έζηκα ηεο Θαξίηζαο πνπ ν ζύγρξνλνο ηξόπνο δσήο απεηιεί λα εμαθαλίζεη.

Κέζσ ησλ πξνγξακκάησλ ηεο Ξεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο καο δόζεθε ε δπλαηόηεηα

λα αζρνιεζνύκε κε θάπνηα ζέκαηα πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο θαη εζηηάζακε ην

ελδηαθέξνλ, καζεηέο θαη δάζθαινη, ζ' έλα ζεκαληηθό ηνκέα ηεο παξάδνζήο καο, ην

δεκνηηθό ηξαγνύδη. Ήηαλ κηα επθαηξία νη καζεηέο λα έξζνπλ ζ' επαθή κε ηνπο

γεξνληόηεξνπο, λα ηνπο

αθνύζνπλ λα αθεγνύληαη, λα ηξαγνπδνύλ, λα λνζηαιγνύλ, λα νλεηξνπνινύλ...

Ρν απνηέιεζκα ήηαλ θάηη παξαπάλσ από θαιό. Νη καζεηέο ζπλδέζεθαλ κε ηελ

παξάδνζε, αζρνιήζεθαλ κε θέθη κε θάηη πνπ μεθεύγεη από ηα παξαδνζηαθά

πξνγξάκκαηα ησλ Πρνιείσλ θαη γλώξηζαλ έηζη ην δεκνηηθό καο ηξαγνύδη.

Ζ ζπλεηζθνξά ησλ γεξνληόηεξσλ ζηελ όιε πξνζπάζεηα ήηαλ αμηέπαηλε. Βνήζεζαλ

ππαγνξεύνληαο ζηνπο καζεηέο ηξαγνύδηα αιιά θαη ηξαγνπδώληαο απηά ζηε ζπληξνθηά

πνπ δεκηνπξγήζεθε από άληξεο θαη γπλαίθεο. Ρνπο επραξηζηώ όινπο θαζώο θαη όινπο

ηνπο ζπλαδέιθνπο πνπ βνήζεζαλ ζηελ νινθιήξσζε ηνπ πξνγξάκκαηνο.

Ηδηαίηεξα ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ Ξξόεδξν ηεο Θνηλόηεηαο Θαξίηζαο θ.

Γαιακήηξα Βαζίιεην γηα ηελ εζηθή θαη νηθνλνκηθή ζπκπαξάζηαζε.

Ξεξηβαιινληηθήο Δθπ/ζεο θ. Θαξαΐζθν Ληθόιαν θαη γηα ηε δηθή ηνπ ζπκπαξάζηαζε.

Ρέινο, αμίδνπλ ζεξκά ζπγραξεηήξηα ζηνπο καζεηέο, πνπ αζρνιήζεθαλ κε δήιν κε ην

ζέκα ζπζηάδνληαο πνιιέο ώξεο από ηνλ ειεύζεξό ηνπο ρξόλν γηα λα θαηαγξάςνπλ ηα

δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηεο Θαξίηζαο θαη λα γλσξίζνπλ κηα από ηηο πην εκπλεπζκέλεο

πηπρέο θαη εθθξάζεηο ηνπ ιατθνύ πνιηηηζκνύ καο.

Ν Γηεπζπληήο Κπόιεο Γεκήηξηνο

ΝΚΑΓΔΠ ΔΟΓΑΠΗΑΠ

Α' ΝΚΑΓΑ

πεύζπλνο δάζθαινο

Κπόιεο Γεκήηξηνο

ΚΑΘΖΡΔΠ ΠΡ' ΡΑΜΖΠ

Ξαπαζηεξγίνπ Αζ.

Ξάηζηα Αξεηή

Αγγέιε Βάζσ

Θπξηέγνπ Βέηα

Γαιακήηξα Άλλα

Οέληδηνο Θεόδσξ.

Πηάζεο Πηέξγηνο

Θσηνύιε Πηέιια

Θαξαληθόια Θαηεξ.

Θαξαγηάλλε Πηέια

πεύζπλνο δάζθαινο

Γαδέηεο Γηάλλεο

ΚΑΘΖΡΔΠ ΠΡ' ΡΑΜΖΠ

Ξαλσιή Καξία

Κνάθα Γεσξγία

Θαιακπνύθαο Πηαύξ.

Θαξαλάζηνο Γηνλ.

Γθίλαο Λίθνο

Πακαξά Θαηεξίλα

Ααθαληδή Φσηεηλή

Γθίλαο Αληώλεο

Θαιακπνύθαο Γηώξγ.

Ρόθαο Θώζηαο

Β' ΝΚΑΓΑ

πεύζπλνο δάζθαινο

Γεκεηξηάδεο Γηάλλεο

ΚΑΘΖΡΔΠ Δ1 ΡΑΜΖΠ

Κπέεο Θώζηαο

Μεξνκεξίηεο Αληώλεο

Θενδώξνπ Σξίζηνο

Ρόθαο Γεώξγηνο

Ρνπάιεο Βαζίιεο

Θαξαλάζηνο Αζαλάζηνο

Ρζηιηκίγθαο Γηάλλεο

Δπαγγέινπ Θαηεξίλα

Κπνύζηα Δηξήλε

Ρδηθαθόιηα Θαηεξίλα

Οέληδηνπ Θαηεξίλα

Πακαξά Καξία

Γθίλα Δπαγγειία

Ρδηθαθόιηα Πηέια

Θαξαλάζηνπ Βνύια

πεύζπλε δαζθάια

Καπξνκάηε Γήκεηξα

ΚΑΘΖΡΔΠ Δ2 ΡΑΜΖΠ

Αδακνύιεο Αζηέξηνο

Γθίλαο Θώζηαο

Ξηηζηάβαο Γεώξγηνο

Ξαλσιήο Γεώξγηνο

Ξαπαλαζηάζεο Αζηέξηνο

Ξαπατσάλλνπ Σξίζηνο

Ξαπαζηεξγίνπ Θώζηαο

Ρζηιηκίγθαο Θεόδσξνο

Κνάθα Θαηαιίλ

Ξαπαλαζηάζεο Γεκ.

Εέξβα ιγα

Πθέληνπ Καξία

Γαιακήηξα Διέλε

Φόιηνπ Ξαξαζθεπή

Πακζνύξε Καξία

Θόζζπθα Πηακαηία

ΔΣΑΟΗΠΡΗΔΠ ΠΡΝΠ ΘΑΡΝΗΘΝΠ

Δπραξηζηνύκε ζεξκά ηνπο παξαθάησ θαηνίθνπο ηνπ ρσξηνύ:

1. Θαξαλάζηνπ Ρξηαληαθπιιηά 64 εηώλ

2. Θσζηαβέιε Γηάλλε 74

3. Ξαπαζηεξγίνπ Θαηεξίλα 64

4. Θενδώξνπ Διηζζάβεη 82

5. Θαληδά Θενδώξα 70

6. Ξαηξή Γηάλλε 66

7. Θαξαλάζην Θσλ/λν 74

8. Ρόθα Πνθία 65

9. Ρνπάιε Πηεξγηαλή 72

10. Θνύξηε Δπαγγειία 57

11. Θαξαγηάλλε Θενδώξα 56

12. Καλώζε Αζπαζία 83

13. Κπαληά Αξεηή 78

14. Γαιακήηξα Θ. Πηέξγην 69

15. Γαιακήηξα Α. Θαηεξίλα 64

16. Γαιακήηξα Θ. Θαηηλνύια 65

17. Ξαπαλαζηάζε Θ. Γεκήηξε 70

18. Γαιακήηξα Α. Καξία 62

19. Θαξαγθηόδε Αζηέξην 75

20. Ξαπαζηεξγίνπ Καξία 60

21. Δπαγγέινπ Λίθν 67

22. Πακαξά Γεκήηξην 67

23. Θπξηέγνπ Καξία 75

24. Θαξαγηάλλε Φαλή 65

25. Ρόθα Θαηεξίλα 78

26. Ξάηζηα Αξεηή 78

Ν ΠΘΝΞΝΠ ΡΖΠ ΠΙΙΝΓΖΠ ΡΝ ΙΑΝΓΟΑΦΗΘΝ ΙΗΘΝ

&

Ν ΡΟΝΞΝΠ ΔΟΓΑΠΗΑΠ ΡΥΛ ΚΑΘΖΡΥΛ

Ρν ζρνιείν, δσληαλό θύηηαξν ηεο θνηλσλίαο, δελ έρεη κνλαδηθό ζθνπό ηε κεηάδνζε

γλώζεσλ. Νθείιεη λα ζπκκεηέρεη ζηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή δσή ηνπ ηόπνπ. Ζ

αγσλία θη ν πόλνο καο γη απηά πνπ θάζε κέξα ράλνληαη απ' ηελ παξάδνζε καο ώζεζε

λ' αζρνιεζνύκε κε ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα, πνπ είλαη ε θαηαγξαθή ησλ δεκνηηθώλ

ηξαγνπδηώλ ηεο Θαξίηζαο.

Πθνπόο ηεο εξγαζίαο απηήο ήηαλ ε αλεύξεζε, θαηαγξαθή θαη δηάζσζε ησλ δεκνηηθώλ

ηξαγνπδηώλ ηνπ ρσξηνύ, ζην νπνίν εξγαδόκαζηε.

Θέινπκε λα πηζηεύνπκε όηη ζπκβάιακε, έζησ θαη ειάρηζηα, ζηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνύ

απηνύ.

Νη καζεηέο ηεο Δ' θαη ΠΡ' ηάμεο ρσξίζηεθαλ ζε ηέζζεξηο νκάδεο. Ξξώηε ελέξγεηά ηνπο

ήηαλ ε ζπγθέληξσζε θαη θαηαγξαθή ησλ ηξαγνπδηώλ. Αθνινύζεζε γισζζηθή θαη

κεηξηθή επεμεξγαζία ηνπο θαη θαηόπηλ έγηλε ε ηαμηλόκεζε θαη ν ζρνιηαζκόο από ηνπο

καζεηέο κε ηελ θαζνδήγεζε ησλ δαζθάισλ. Ξαξάιιεια, νη καζεηέο αλαδήηεζαλ θαη

βξήθαλ ζε γλσζηέο ζπιινγέο παξαιιαγέο ησλ ηξαγνπδηώλ.

Δπόκελν βήκα ήηαλ ε ζπλάληεζε κε ηνπο γέξνληεο θαη ηηο γεξόληηζζεο ηνπ ρσξηνύ.

Ππγθξνηήζεθε νκάδα ε νπνία ηξαγνύδεζε ηα ηξαγνύδηα θαη έγηλε ερνγξάθεζε θαη

βηληενγξάθεζή ηνπο, θαζώο θαη θσηνγξάθηζε ηεο ρνξσδίαο ησλ γεξόλησλ.

Νη δξαζηεξηόηεηεο απηέο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζην ρώξν ηνπ Πρνιείνπ θαη ζηελ

ηνπνζεζία "Άγηνο Βαζίιεηνο".

ΙΗΓΑ ΙΝΓΗΑ ΓΗΑ ΡΖΛ ΗΠΡΝΟΗΑ ΡΖΠ ΘΑΟΗΡΠΑΠ

Σν γεσγξαθηθό ζηίγκα

Πηα Λνηηνδπηηθά ηεο Θαηεξίλεο, απισκέλε ζηηο ππώξεηεο ηνπ κπζηθνύ Νιύκπνπ, πιάη ζηελ αξραία ηεξή πόιε ησλ Καθεδόλσλ Γίνλ, βξίζθεηαη ε Θαξίηζα Ξηεξίαο.

Οη θάηνηθνη θαη ε πξνέιεπζή ηνπο

Νη θάηνηθνη ηεο είλαη βιαρόθσλνη Έιιελεο κε παλάξραηεο θαηαβνιέο. Ξαιαηόηεξα ε Θνηλόηεηα ήηαλ ζθαξθαισκέλε ζηελ πεξηνρή ηεο Φηέξεο, πάλσ ζηα Ξηέξηα όξε, θαη ε

θύξηα αζρνιία ηνπο ήηαλ ε θηελνηξνθία θαη ε πινηνκία, θαη ιηγόηεξν ε γεσξγία. Γεηηόλεπε κε ην άιιν νλνκαζηό Βιαρνρώξη ηεο παξνιύκπηαο πεξηνρήο, ην Ιηβάδη Νιύκπνπ, πξηλ θη απηό κεηνηθίζεη ζηε

ζεκεξηλή ηνπ ζέζε. Γίγισζζνη Έιιελεο νη Θξαηζηώηεο - όπσο όια ηα βιαρόθσλα ρσξηά - κάιινλ έιθνπλ

ηελ θαηαγσγή ηνπο από ηελ πεξηνρή ηεο Κειηάο Κεηζόβνπ ή ηνπ επξύηεξνπ ρώξνπ ηεο Θαηάξαο, απ' όπνπ πεξί ηνλ 5ν κ.Σ. αηώλα, κεηαθηλνύκελνη κε ηα θνπάδηα ζηα ρεηκαδηά

ηεο Καθεδνλίαο, γλώξηζαλ θαη ηε Φηέξε, ηελ αγάπεζαλ, ζηέξγησζαλ εθεί, θαη δελ μαλαγύξηζαλ ζηελ Ήπεηξν.

Από ηε Φηέξε, αξγόηεξα, θαηέβεθα ζηελ πεξηνρή ηνπ Γίνπ Ξηεξίαο, θαη πξόζθαηα

απνζρίζηεθαλ θαη απνηέιεζαλ μερσξηζηή δπλακηθή Θνηλόηεηα, δηαηεξώληαο πνιιά από ηα αξραία ήζε, έζηκα, ηξαγνύδηα θαη παξαδόζεηο.

κσο ε θαξδηά ρηππά αθόκε δπλαηά γηα ηε Φηέξε. Ρνπιάρηζηνλ γηα ηνπο

γεξνληόηεξνπο...

Σν γισζζηθό ηδίσκα ησλ Βιάρσλ

Πηελ Θαξίηζα κηιηέηαη ην ιαηηλνγελέο γισζζηθό ηδίσκα ηεο βιάρηθεο γιώζζαο. Απηό ζπκβαίλεη θαη ζε άιια νξεηλά ρσξηά ηνπ Νιύκπνπ, ηνπ Βεξκίνπ, ηεο Γπηηθήο

Καθεδνλίαο, ηεο Ξίλδνπ θαη αιινύ θαη έδσζε αθνξκή ζε πνιινύο γισζζνιόγνπο θαη εζλνιόγνπο λα εξεπλήζνπλ ην ζέκα θαη λα ηνπνζεηεζνύλ

κε δηάθνξεο απόςεηο.

Ζ βιάρηθε γιώζζα ρξεζηκνπνηείηαη ζε πεξηβάιινλ ζηελά νηθνγελεηαθό, θηιηθό, επαγγεικαηηθό, σο πξνθνξηθή κόλν γιώζζα παξάιιεια κε ηελ ειιεληθή. Πηνπο

γισζζνινγηθνύο θύθινπο αλαθέξεηαη σο αξσκνπληθή, παξάγσγν ηνπ Αξσκνύλνο (Armanu = Α πξνζζεηηθό + Romanus), κε ην νπνίν απηναπνθαινύληαη νη Βιάρνη.

Νη Θξαηζηώηεο, όπσο θαη νη θάηνηθνη ησλ άιισλ βιαρνρσξηώλ ηεο Ζπείξνπ, Θεζζαιίαο, Καθεδνλίαο θαη ηεο δηαζπνξάο, θύξην γισζζηθό όξγαλν έρνπλ πάληνηε ηελ ειιεληθή. Αθξηβώο απηή είλαη θαη ε αηηία ηεο αηξνθηθήο ππόζηαζεο ηεο αξσκνπληθήο θαη ηεο κε

εμέιημεο ζε γιώζζα αλεμάξηεηε.

Ζ γέλεζε ηεο αξσκνπληθήο ρξνλνινγείηαη από ηελ εκθάληζε ησλ Οσκαίσλ ζηελ ειιεληθή ρεξζόλεζν. Θνηηίδα ηεο είλαη ε παλάξραηα νδηθή αξηεξία πνπ ζπλέδεε ηε

Γύζε κε ηελ Αλαηνιή, ε κεηέπεηηα γλσζηή Δγλαηία νδόο.

Οη πξώηνη ρξήζηεο

Απ' ηνπο Έιιελεο πξώηνη ρξήζηεο ηεο ιαηηληθήο ινγίδνληαη νη εθπξόζσπνη ησλ

ειιεληθώλ πόιεσλ, πνπ ήηαλ ππνρξεσκέλνη λα επηθνηλσλνύλ κε ηε Οώκε ζηελ επίζεκε γιώζζα ηεο, πιελ εμαηξέζεσλ. Έπεηηα καζαίλνπλ ηε ιαηηληθή γιώζζα νη

Έιιελεο πνπ ππεξεηνύλ ζην ξσκατθό ζηξαηό επί καθξό ρξνληθό δηάζηεκα, θπξίσο ε Ξέκπηε Ιεγεώλα πνπ επηζηξαηεύηεθε από ηνλ Ρξαταλό ην 105 - 107 κ.Σ. ζηηο επηρεηξήζεηο ηνπ ζηε Γαθία (Ονπκαλία). ινη απηνί νη ζηξαηηώηεο, επηζηξέθνληαο ζηε

γελέηεηξά ηνπο, αλαιακβάλνπλ ηε θξνύξεζε επηθαίξσλ νδηθώλ θόκβσλ θαη θπξίσο νξεηλώλ δηαβάζεσλ, όπσο είλαη ην πέξαζκα ηνπ Επγνύ. Γηα

ηηο λέεο πνιύηηκεο ππεξεζίεο ην ξσκατθό θξάηνο ηνπο απνλέκεη δειεαζηηθά πξνλόκηα. Ζ νξνθπιαθία, ζεζκόο παλάξραηνο, επηηξέπεη θαη ηελ άζθεζε ηνπ θηελνηξνθηθνύ

έξγνπ. Ξάλησο ζ' απηό απνδίδεη ηελ παξνπζία ησλ Βιάρσλ ζηελ Διιάδα ν αθαδεκατθόο Αλη. Γ. Θεξακόπνπινο, ν νπνίνο εμεγεί ηελ πξόζθηεζε ηεο ιαηηληθήο θαη

από ηνπο θηελνηξόθνπο κε ηηο επνρηαθέο κεηαθηλήζεηο ζηα ρεηκαδηά θαη ζηα ζεξηλά βνζθνηόπηα ησλ βνπλώλ Ξίλδνπ, Νιύκπνπ, Βεξκίνπ θ.ιπ. Ζ γλώζε ηεο ιαηηληθήο ήηαλ ρξήζηκε θαη ζηνπο εκπόξνπο, μελνδόρνπο, ηαρπδξνκηθνύο, ηερλίηεο, ζε θάζε είδνπο

επαγγεικαηίεο, επηζηήκνλεο θηι., πνπ επηζπκνύζαλ λα θηλνύληαη ειεύζεξα θαη επηθεξδώο ζηνλ ηεξάζηην ρώξν ηεο ξσκατθήο απηνθξαηνξίαο. Δζηίεο ιαηηλνθσλίαο

Διιήλσλ γίλνληαη θαη νη απνηθίεο, ηηο νπνίεο ηδξύνπλ νη Οσκαίνη ζε θάζε ισξίδα λένπ ξσκατθνύ εδάθνπο ηεο Αλαηνιήο. Ζ ζπξξίθλσζε ηεο αξσκνπληθήο επέξρεηαη βαζκηαία

κε ηελ αδηάιεηπηε απνδεκία, εθνύζηα ή αθνύζηα, ησλ θαηνίθσλ ησλ Βιαρνρσξηώλ πξνο ηα αζηηθά θέληξα ηνπ εζσηεξηθνύ θαη ηνπ εμσηεξηθνύ, όπνπ νινέλα θαη ζπαληόηεξα

γίλεηαη ρξήζε ηεο. Φπζηθά κε ηνλ θαηξό ιεζκνλείηαη ή ειάρηζηα ζηνηρεία δηαζώδνληαη.

ρέζε ηνπ ηδηώκαηνο κε ηε Ρνπκάληθε γιώζζα

Αηζζεηέο είλαη νη δηαθνξέο κεηαμύ Θνπηζνβιαρηθήο θαη ξνπκαληθήο ζε όια ηα επίπεδα: ιεμηιόγην, ζύληαμε, θσλεηηθή κνξθνινγία θαη ζύληαμε. Υζηόζν, ιόγνη πνιηηηθήο

ζθνπηκόηεηαο θαηίζρπζαλ ζην ραξαθηεξηζκό ηεο αξσκνπληθήο σο δηαιέθηνπ ηεο ξνπκαληθήο θαη ησλ Βιάρσλ ησλ ειιεληθώλ ρσξηώλ σο Ονπκάλσλ θαη Γαθώλ

εθξσκατζκέλσλ, πνπ θαηήιζαλ από ην Γνύλαβε ζηελ Ξίλδν. Ήδε ε επηζηεκνληθή έξεπλα έρεη αλαηξέζεη ηελ ππόζεζε απηή, όπσο θαη θάζε παξόκνηα ζεσξία Ονπκάλσλ θαη ξνπκαληδόλησλ, ππνζηεξίδνληαο όηη νη Βιάρνη είλαη

ειιεληθόηαηεο θαηαγσγήο, όπσο καξηπξείηαη από ηελ αζξόα ζπκκεηνρή ηνπο νε όινπο ηνπ εζληθνύο αγώλεο ηεο ρώξαο καο θαη ηηο κεγάιεο επεξγεζίεο ζηελ Αζήλα.

Δηπκνινγία Κνπηζνβιάρηθεο γιώζζαο

Από ην 10ν αηώλα κ.Σ., όπσο καο πιεξνθνξνύλ ε Άλλα Θνκλελή θαη άιινη βπδαληηλνί ρξνληθνγξάθνη, ε πεξηνρή ηεο Β.Γ. Θεζζαιίαο νλνκαδόηαλ κεγάιε Βιαρηά θαη είρε πξσηεύνπζα ηελ Ρξίθθε, πνπ νη βιαρόθσλνη ηελ απνθάιεζαλ Ρξηθόινπ (ζήκεξα

Ρξίθαια). Από ηηο λόηηεο δηαθιαδώζεηο ηεο Ξίλδνπ σο ηνλ Θνξηλζηαθό θόιπν θαη ηελ Αηησιναθαξλαλία εθηεηλόηαλ ε κηθξή Βιαρηά. ηαλ νη Ρνύξθνη θαηέθηεζαλ ηηο πεξηνρέο

απηέο, κεηέθξαζαλ αληίζηνηρα ζηε γιώζζα ηνπο: Κπνπγηνύθ Βαιαρί = Κεγάιε Βιαρία θαη Θηνπηζνύθ Βαιαρί = Κηθξή Βιαρία. Νη θάηνηθνη ηεο Θηνπηζνύθ Βαιαρί νλνκάζηεθαλ

Θνπηζόβιαρνη, όξνο πνπ κεηά ην 1913 ηζρύεη γεληθά γηα όινπο ηνπο νξζίβηνπο απηόρζνλεο Βιάρνπο ηεο Διιάδαο θαη δηαηεξήζεθε παξάιιεια κε ην Βιάρνο.

Ίζσο πεηζηηθόηεξε εηπκνινγία ηεο ιέμεο βιάρνο είλαη απηή πνπ γηα πξώηε θνξά ππνζηεξίδνπκε εδώ. Ξηζαλόηαηα ε ιέμε παξάγεηαη από ην αξραίν ειιεληθό ξήκα βιεράνκαη ■ ώκαη = βειάδσ θαη βιάρνο είλαη απηόο πνπ έρεη ζηελ θαηνρή ηνπ (β'

ζπλζεηηθό ην ξήκα έρσ) ηα δώα πνπ βιερώληαη = βειάδνπλ, δειαδή ηα αξληά θαη ηα πξόβαηα. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθή ε θξάζε ζην έξγν Γάθληο θαη Σιόε ηνπ Φ. Ιόγγνπ,

όπνπ ην εξσηεπκέλν δεπγάξη ησλ πξσηαγσληζηώλ ηνπ έξγνπ επηζπκεί λα απνρσξήζεη από ηνλ ηξύγν, όπνπ έρεη πξνζθιεζεί, γηαηί ηνπο πεηξάδνπλ νη άιινη ιόγσ γεο

πξνθιεηηθήο ηνπο νκνξθηάο. Ζ βνζθνπνύια, ινηπόλ, Σιόε παξαθαιεί ηνλ αξξαβσληαζηηθό ηεο λα θύγνπλ όζν ην δπλαηόλ γξεγνξόηεξα "καθξηά από ην

αγξηεκέλν πιήζνο", λα απνιαύζνπλ ηε θινγέξα θαη λα αθνύζνπλ "ηώλ άκλώλ βιερσκέλσλ". Ζ απόπεηξα απηή ηεο εηπκνινγίαο ίζσο εμεγεί θαη ην γεγνλόο όηη ε ιέμε

βιάρνο είλαη κελ ειιεληθή αιιά απνδίδεηαη από ηνλ πεξίγπξν ζηνπο θηελνηξόθνπο, ελώ νη ίδηνη δελ ηελ ρξεζηκνπνηνύλ αιιά πηνζέηεζαλ απνθιεηζηηθά γηα ηνλ απηνπξνζδηνξηζκό ηνπο ηε ιέμε Αξκάλη, ιόγσ ηεο επλντθήο αληηκεηώπηζήο ηνπο από

ηνπο Οσκαίνπο κε ηνπο νπνίνπο δηαηήξεζαλ επί πνιιά έηε θηιηθόηαηεο ζρέζεηο. Απηό δελ κεηώλεη θαζόινπ ηελ Διιεληθόηεηά ηνπο. Δμάιινπ θαη όινη νη απηνθξάηνξεο ηνπ

Βπδαληίνπ ππνγξάθνπλ κέρξη ην 1453 απηνθξάηνξεο ησλ Οσκαίσλ. Γηα παξάδεηγκα αλαθέξνπκε ην έγγξαθν ηνπ Αλδξόληθνπ Γ' Θνκλελνύ ην 1336 κε ηελ ππνγξαθή

"Απηνθξάησξ ησλ Οσκαίσλ" κε ην νπνίν εληέιιεηαη ζηνπο κνλαρνύο ηεο Κνλήο Νιπκπηώηηζζαο Διαζζόλνο λα πξνζηαηέςνπλ ην Ιηβάδη Νιύκπνπ, γηαηί είλαη έλα από

ηα ζεκαληηθόηεξα πλεπκαηηθά θαη εκπνξηθά θέληξα ησλ Βαιθαλίσλ. Θαη ε παιηά ζέζε ηεο Θαξίηζαο, ζηε Φηέξε ησλ Ξηεξίσλ, ήηαλ ηειείσο όκνξε θαη γεηηνληθή κε ην Ξαιηνρώξη ηνπ Ιηβαδίνπ, όπσο θαίλεηαη αθόκε θαη ζήκεξα από ηα θνηλά βνζθνηόπηα

θαη δάζε πνπ θαηέρνπλ νη δπν Θνηλόηεηεο ζηε Φηέξε, πάλσ ζηα Ξηέξηα. Θαη ελώ νη κε βιαρόθσλνη απνθαινύλ ηνπο βιαρόθσλνπο Βιάρνπο ή Θνπηζόβιαρνπο, νη ίδηνη

απηναπνθαινύληαη Armani (Αξσκάλνη). "Λόη ρίκνπ αξκάλη" ιέλε, δειαδή 'θκείο είκαζηε αξσκάλνη". Ζ ιέμε Armanu είλαη ζύλζεηε από ην α πνπ παίξλνπλ ζηελ βιάρηθε

γιώζζα όζεο ιέμεηο αξρίδνπλ από r( = ξ ειι.) θαη ηε ιαηηληθή ιέμε Romanus (Α + romanus Ar(o)manus=Armanu) θαη ζεκαίλεη Οσκαίνο (Οσκηόο) ή θαιύηεξα Οσκαίνο

πνιίηεο. Γηαηεξνύλ δειαδή νη βιαρόθσλνη επί δπν ρηιηεηίεο ηελ πξνζσλπκία Οσκηνί, πνπ κέρξη πξηλ δηαθόζηα ρξόληα δηαηεξνύζαλ όινη νη Έιιελεο. Ζ νλνκαζία είλαη θιεξνλνκηά από ηε καθξόρξνλε ξσκατθή θπξηαξρία, από ηόηε πνπ ν Θαξαθάιιαο ην

222 κ.Σ. παξαρώξεζε ην δηθαίσκα ηνπ Οσκαίνπ πνιίηε ζε όινπο ηνπο ππεθόνπο ηνπ ξσκατθνύ Θξάηνπο. Ζ ιέμε Έιιελ είρε πάξεη ηόηε, ζηα ρξόληα ησλ δησγκώλ ησλ

Σξηζηηαλώλ, ηε ζεκαζία ηνπ εηδσινιάηξε θαη ρξεηάζηεθε λα πεξάζνπλ πνιιά ρξόληα (κέρξη ην λενειιεληθό δηαθσηηζκό) γηα λα απνθαηαζηαζεί ε αξρηθή ηνπ ζεκαζία. Ν

ειιεληζκόο όιν απηό ην δηάζηεκα νλνκαδόηαλ θαη Οσκηνζύλε. Ξξέπεη αθόκα λα ζεκεηώζνπκε όηη ε πξνζσλπκία Armanu δελ έρεη θακηά ζρέζε κε ην Ονπκάλνο. Νη όξνη

Ονπκάλνο θαη Ονπκαλία είλαη λεόθνπνη, από ηα κέζα ηνπ πεξαζκέλνπ αηώλα, ηόηε πνπ δεκηνπξγήζεθε ην Ονπκαληθό θξάηνο. Άιιν Αξκάλνπ = Οσκηόο θαη άιιν Ονπκάλνπ = Ονπκάλνο.

Η ειιεληθή ζπλείδεζε ησλ Βιάρσλ θαη ε Ρνπκαληθή πξνπαγάλδα

Αιιά πώο αλέθπςε ην πξόβιεκα ηεο θαηαγσγήο ηνπ βιάρηθνπ πιεζπζκνύ ηεο Διιάδαο; Δζλνινγηθό πξόβιεκα, πνηέ δελ είρε πξνθύςεη κέρξη ηα κηζά ηνπ πεξαζκέλνπ αηώλα.

Νη βιαρόθσλνη όπσο είδακε θαη πην πάλσ, αλαπηύρζεθαλ ζηνπο θόιπνπο ηνπ ειιεληζκνύ, αηζζάλνληαλ αλαπόζπαζην κέινο ηνπ θαη είραλ ειιεληθή ζπλείδεζε θαη ζηνπο Βπδαληηλνύο θαη ζηνπο λεόηεξνπο ρξόλνπο. Πηα ηέιε όκσο ηνπ πεξαζκέλνπ

αηώλα, πνπ ε δηάιπζε ηεο Νζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο ήηαλ αλαπόθεπθηε, ν βόξεηνο ειιεληζκόο θηλδύλεπζε από ηηο νξγαλσκέλεο αλζειιεληθέο θηλήζεηο ηνπ παλζιαβηζκνύ,

ηνπ βνπιγαξηζκνύ θαη ηνπ ξνπκαληζκνύ. Πθνπόο απηήο ηεο πξνπαγάλδαο ήηαλ ε απόζπαζε ηεο Καθεδνλίαο από ηνλ Διιεληθό θνξκό. Ρν λενζύζηαην ηόηε Ονπκαληθό

Θξάηνο δηεθδηθνύζε ηνπο Βιάρνπο ηεο Διιάδαο επεηδή, όπσο ηζρπξίδνληαλ ηόηε, ήηαλ Ονπκάλνη πνπ θαηέβεθαλ πξνο λόην από ηε Ονπκαλία θαη κηιάλε ηε ξνπκαληθή γιώζζα.

Βέβαηα δελ ήζειε ε Ονπκαλία λα επεθηαζεί εδαθηθά κέρξη ηελ Διιάδα, αθνύ... κεζνιαβνύζε αλάκεζά ηνπο άιιν θξάηνο- όκσο ζα ρξεζηκνπνηνύζε ηπρόλ αλαγλώξηζε

κεηνλόηεηαο Ονπκάλσλ (!) ζηελ Διιάδα σο ηζρπξό δηαπξαγκαηεπηηθό όπιν ζηε δηαλνκή ηεο ιείαο, ε ίδηα ζα δηεθδηθνύζε θάζνδν ζηα βόξεηα ηεο Βνπιγαξίαο θαη ε

Βνπιγαξία ή ε Γηνπγθνζιαβία θάζνδν ζηε Καθεδνλία ηνπ... Αηγαίνπ. Απηή ε ζεσξία βξήθε αλέηνηκνπο ηνπο Έιιελεο ηζηνξηθνύο θαη ε δηπισκαηία καο δηέπξαμε ην ζθάικα

λα επηηξέςεη ηελ ίδξπζε ξνπκαληθώλ ζρνιείσλ ζην ειιεληθό έδαθνο. κσο ηα ζρνιεία απηά γλώξηζαλ νηθηξή απνηπρία, γηαηί έλαο ειάρηζηνο αξηζκόο καζεηώλ

παξαθνινύζεζε καζήκαηα. Γηα παξάδεηγκα ζηνλ Θνθθηλνπιό καραίξσζαλ νη βιαρόθσλνη θάηνηθνη ην δάζθαιν θαη ηνλ ππνρξέσζαλ λα θύγεη, ελώ ζην Ιηβάδη, ηνπξθνθξαηνύκελν ηόηε όπσο όιε ε Διιάδα από ηε Κεινύλα Διαζζόλαο κέρξη ηνλ

Έβξν, έγηλε παιιατθό ζπιιαιεηήξην ελαληίνλ ηεο ξνπκαληθήο πξνπαγάλδαο, ν δάζθαινο έκεηλε ρσξίο δσκάηην θαη απνρώξεζε άπξαθηνο. Κεηά ηνπο Βαιθαληθνύο

πνιέκνπο ε ξνπκαληθή πξνπαγάλδα αηόληζε αιιά ηα ξνπκαληθά ζρνιεία ζπλέρηζαλ λα ιεηηνπξγνύλ. Ρν 1941 - 43 ζα επαλεκθαληζηεί, ππό ηελ πξνζηαζία ησλ Ηηαιώλ

θαηαθηεηώλ, ε ξνπκαληθή πξνπαγάλδα κε θέληξν ηα Γξεβελά θαη κε επηθεθαιήο ηνλ ιεγεσλάξην Αιθηβηάδε Γηακαληή από ηελ Πακαξίλα. κσο, θαη πάιη ειάρηζηνπο ζα

παξαπιαλήζεη...

Οη ζύγρξνλεο απόςεηο

ιεο απηέο νη θηλήζεηο αλάγθαζαλ ηνπο ηζηνξηθνύο καο λα εξεπλήζνπλ κεζνδηθόηεξα θαη δηεμνδηθόηεξα ην ζέκα. Ζ καθξνρξόληα έξεπλά ηνπο θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα όηη

νη Βιάρνη (Αξκάλη) είλαη ειιεληθά θύια από ηελ Ήπεηξν, ηε Θεζζαιία θαη ηε Καθεδνλία γεγελείο θαη απηόρζνλεο (ίζσο θύιια Ξειαζγώλ) πνπ εθιαηηλίζηεθαλ,

δειαδή έκαζαλ έλα γισζζηθό ηδίσκα ηεο ιαηηληθήο γιώζζαο ζηα ρξόληα ηεο Οσκατθήο θαηνρήο, πνπ ην κηινύζαλ κόλν θαη δελ ην έγξαςαλ πνηέ. Απηό ζεκαίλεη όηη ήηαλ δεύηεξε γιώζζα ηνπο πνπ δελ ηε δηδάρηεθαλ ζπζηεκαηηθά από θαλέλαλ. Ρελ έκαζαλ

κόλν από ηε ζπλαλαζηξνθή ηνπο κε ηνπο Οσκαίνπο, όπσο ζηηο κέξεο καο άκνηξνη θαη αγξάκκαηνη κεηαλάζηεο έκαζαλ αγγιηθά ή γεξκαληθά ζηηο ρώξεο πνπ θαηέθπγαλ γηα

εξγαζία, αιιά δελ μέξνπλ λα γξάθνπλ νύηε κηα ιέμε από ηε λέα ηνπο γιώζζα. Δθηόο από ηηο ηζηνξηθέο θαη νη ιανγξαθηθέο, γισζζνινγηθέο θαη αλζξσπνινγηθέο έξεπλεο

απόδεημαλ ηελ ειιεληθόηεηα ησλ Βιάρσλ. Ρα ήζε θαη ηα έζηκά ηνπο, νη παξαδόζεηο θαη ηα ηξαγνύδηα ηνπο, έρνπλ αξραηνειιεληθέο, βπδαληηλέο θαη λενειιεληθέο θαηαβνιέο. Ζ

γιώζζα ηνπο έρεη πάξα πνιύ κεγάιε ζρέζε κε ηελ Διιεληθή θαη ζηε θσλεηηθή (πξνθνξά) θαη ζηε κνξθνινγία θαη ζην ιεμηιόγην, παξόιν πνπ πξνέξρεηαη από ηε δεκώδε βαιθαληθή ιαηηληθή. Ζ αλζξσπνινγηθή ηνπο ζύζηαζε είλαη ειιεληθή ζύκθσλα

κε ηηο έξεπλεο ηνπ Άξε Ξνπιηαλνύ θαη κάιηζηα γλεζηόηαηε, γηαηί έπαζαλ ηηο ιηγόηεξεο αιινηώζεηο από επηκεημίεο θαζώο είραλ κόλν ελδνγακηθέο ζρέζεηο. Δμάιινπ νη

ζπγθξηηηθέο γισζζνινγηθέο έξεπλεο απέδεημαλ όηη ε βιάρηθε γιώζζα είλαη πξεζβύηεξε θαηά αηώλεο από ηε Ονπκαληθή θαη όηη ππάξρνπλ ζαθείο δηαθνξέο κεηαμύ ησλ δύν

γισζζώλ θαη ζηε θσλνινγία θαη ζηελ κνξθνινγία θαη ζην ιεμηιόγην. πάξρεη βέβαηα νκνηόηεηα ζηηο δπν αδειθέο γιώζζεο, ηδίσο ζηελ πεξηνρή ηεο Γαθίαο ηεο Ονπκαλίαο,

θαζώο πξνέξρνληαη από ηε δεκώδε ιαηηληθή γιώζζα. κσο ε δηαθνξά ειηθίαο γισζζηθνύ θαη εζλνινγηθνύ ππνζηξώκαηνο θαζώο θαη ησλ ζπλζεθώλ δσήο θαη πεξηπεηεηώλ ησλ θνξέσλ ηεο ζπληέιεζαλ ζηελ πιήξε αλεμαξηεζία ηεο. Ζ κεγάιε

απόδεημε όηη νη Βιάρνη ηεο Διιάδνο είλαη γεγελείο θαη απηόρζνλεο πξνέξρεηαη από ηε γισζζνινγία, αθνύ έρνπλ εληνπηζηεί ιέμεηο ζην ηδίσκα ησλ βιάρσλ (ότ = πξόβαηα,

ηύλε= εζύ, λότ = εκείο, ηέηα = ζεία θ.ιπ.) πνπ απαληώληαη κόλν ζηνλ κεξν θαη δελ ππάξρνπλ νύηε ζηνπο θιαζηθνύο Έιιελεο ζπγγξαθείο! Αλ νη βιάρνη ήηαλ Ονπκάλνη από

πνύ έκαζαλ θαη δηαηεξνύλ αθόκε ζην ιεμηιόγην απηέο ηηο ιέμεηο πνπ νύηε ε θιαζηθή Διιάδα νύηε ε Ιαηηληθή αζθαιώο ηηο γλσξίδεη; Θη αλ δελ είραλ θαζαξόηαηε Διιεληθή

ζπλείδεζε πώο εμεγείηαη λα είλαη βιαρόθσλνη Έιιελεο όινη ζρεδόλ νη εγέηεο ηνπ εζληθναπειεπζεξσηηθνύ αγώλα ηνπ 1821 κε ην Οήγα Φεξξαίν, ηνλ Θνινθνηξώλε, ηνλ

Νδπζζέα Αλδξνύηζν, ηνπο Ιαδαίνπο, ην Γεσξγάθε Νιύκπην, ην Φαξκάθε, ην Βιαράβα, ηνλ Θαηζαληώλε, ηνλ Θαπνδίζηξηα, θαη ηόζνπο άιινπο επώλπκνπο θαη αλώλπκνπο

αγσληζηέο ζε όια ηα εζληθά πξνζθιεηήξηα; Θη αλ ήηαλ Ονπκάλνη ν Εάπαο, ν Πίλαο, ν Αβέξσθ, γηαηί δελ ζηόιηζαλ κε ηα θηήξηα ην Βνπθνπξέζηη αιιά ιάκπξπλαλ κε ηηο

δσξεέο ηνπο ηελ Αζήλα; Θαηξόο είλαη όινη λα αλαγλσξίζνπλ απηή ηε κεγάιε ηζηνξηθή αιήζεηα.

Βηβιηνγξαθία

Αβέξσθ Δπάγγεινο: Ζ πνιηηηθή πιεπξά ηνπ Θνπηζνβιάρηθνπ δεηήκαηνο. Αζήλα 1948 Αδάκνο Γηάλλεο: Θνθθηλνπιόο, Θαηεξίλε 1993 Βαθαιόπνπινο Απόζηνινο: Ηζηνξία ηεο Καθεδνλίαο, Νεν/λίθε 1069

Έμαξρνο Γηώξγνο: Νη Βιάρνη, Αζήλα 1995 Θαηζάλεο Λίθνο: Διιεληθέο επηδξάζεηο ζηα Θνπηζνβιάρηθα, Νεζ/λίθε 1977

Θαηζνπγηάλλεο Ρειέκαρνο: Ξεξί ησλ βιάρσλ ησλ Διιεληθώλ ρσξώλ, Νεζ/λίθε 1966 Θεξακόπνπινο Αληώληνο: Ρη είλαη νη Θνπηζόβιαρνη, Αζήλα 1939 Θνύκαο Θσλ/λνο: Ηζηνξία ησλ αλζξσπίλσλ πξάμεσλ, Βηέλλε 1932

Ιαδάξνπ Αρηιιέαο: Ζ Αξσκνπληθή θαη νη κεηά ηεο Διιεληθήο ζρέζεηο απηήο, Αζήλα 1976

Κέξηδνο Θ.: Ζ βιαρνπξηά Ληθνιατδεο Θ.: Δηπκνινγηθό Ιεμηθό ηεο Θνπηζνβιαρηθήο Γιώζζαο, Αζήλα, 1909

Ληίλαο Θσλ/λνο: Ρν Θνπηζνβιαρηθό Ηδίσκα ηεο Πακαξίλαο, Θεζ/λίθε 1986 Ληόληνο Γηάλλεο: Αξκάλακα, Βειεζηίλν 1992

Ξνπιηαλόο Αξεο: Ξεξί ηεο θαηαγσγήο ησλ Βιάρσλ, Αζήλα 1963 Ξνπξλάξαο Πηέξγηνο: Ζ Βιαρνκειηά ηεο Ξίλδνπ, Θεζ/λίθε 1917 Οάπηεο Γηώξγνο: Κέγα Ιεμηθό Οεκάησλ, Νεζ/λίθε 1973

Οάπηεο Γηώξγνο: Νιπκπνο θαη Ξηέξηα ζηε δσή ησλ Καθεδόλσλ, Θαηεξίλε 1993 Οάπηεο Γηώξγνο: Ρα δεκνηηθά ηξαγνύδηα Ιηβαδίνπ Νιύκπνπ, Θεζ/λίθε 1973

Οάπηεο Γηώξγνο - I. Αδάκνο: Ρν Ιηβάδη Νιύκπνπ ζην ΚαθεδνληθόΑγώλα Παξάληεο Θεόδσξνο: Νη Βιαρόθσλνη ηνπ Διιεληθνύ ρώξνπ, Θεζ/λίθε 1983

Ππειησηνπνύινπ Α.: Νη Βιαρόθσλνη Έιιελεο θαη ε Ονπκαληθή πξνπαγάλδα, Αζήλα 1905

Σξπζνρόνπ Κηραήι: Βιάρνη θαη Θνπηζόβιαρνη, Αζήλα 1909

ΚΔΟΝΠ Β'

ΡΑ ΓΖΚΝΡΗΘΑ ΡΟΑΓΝΓΗΑ ΠΡΖΛ ΔΞΗΠΡΖΚΖ ΡΖΠ ΙΑΝΓΟΑΦΗΑΠ

Ηζηνξία ηωλ δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ

Η γέλεζή ηνπο

Π' όιεο ηηο ινγνηερλίεο ηνπ θόζκνπ, όζν παξάμελν θη αλ θαίλεηαη ζήκεξα, πξνεγήζεθε ε πνίεζε θαη ύζηεξα αθνινύζεζε ν πεδόο ιόγνο· θη απηό γηαηί ε πνίεζε είλαη πξντόλ θαληαζίαο, ελώ ν πεδόο ιόγνο απαηηεί σξηκόηεηα ζηε ζθέςε θαη αθξίβεηα ζηελ

έθθξαζε. Ρν δεκνηηθό ηξαγνύδη είλαη είδνο ηνπ πνηεηηθνύ ιόγνπ. Νη αξρέο ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ ράλνληαη ζηα βάζε ησλ αηώλσλ, ηελ ηζηνξία ηεο εμέιημήο ηνπ όκσο

κπνξνύκε λα ηελ παξαθνινπζήζνπκε από ην 10ν κ.Σ. αηώλα θαη πέξα. Ζ ιατθή πνίεζε εθθξάδεη ηε ιατθή ςπρή θαη απνηειεί ηελ έθθξαζε ηνπ ζπλαηζζεκαηηθνύ ηνπ θόζκνπ.

Θύξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ είλαη ν ιόγνο θαη ε κνπζηθή πνπ είλαη αλαπόζπαζην ζηνηρείν ηνπ. Ρηο πεξηζζόηεξεο θνξέο ζπλνδεύεηαη θαη κε ρνξό. Πε πξώηε θάζε, όπσο

απνδεηθλύεηαη από ηε κειέηε ηεο εμέιημεο θαη ηνπ ξόινπ ηνπ ζηνπο πξσηόγνλνπο ιανύο, είρε ηειεηνπξγηθό θαη καγηθό ραξαθηήξα θαη ζπλνδεπόηαλ από καγηθέο πξάμεηο.

Ο ιαόο δεκηνπξγόο

Ρν δεκνηηθό ηξαγνύδη είλαη απξόζσπν, δελ έρεη ζπγθεθξηκέλν δεκηνπξγό. Γεκηνπξγόο ηνπ είλαη ην αλώλπκν πιήζνο. Έλαο θσηηζκέλνο ζπρλά άλζξσπνο, ζπγθινληζκέλνο από θάπνην ζπληαξαθηηθό γεγνλόο πνπ είρε βαζύ αληίθηππν ζε όιε ηε ιατθή κάδα,

εθθξαζηήο απηήο ηεο πιαηηάο ζπγθίλεζεο ζπλζέηεη θάπνην ηξαγνύδη θη απηό από ζηόκα ζε ζηόκα, θαζώο ζπλνδεύεηαη κε κνπζηθή, δηαδίδεηαη ζε όια ηα ιατθά ζηξώκαηα, παζαίλεη δηάθνξεο αιιαγέο θαη θηάλεη ζηγά ζηγά ζηελ νξηζηηθή ηνπ κνξθή. Έηζη γίλεηαη

δεκηνπξγόο ηνπ όινο ν ιαόο γηα λα επηβεβαησζεί ε ξήζε ηνπ κεγάινπ ιανγξάθνπ, παηέξα ηεο ιανγξαθίαο Λίθνπ Ξνιίηε: "ν ιαόο απεξγάδεηαη ηελ νξηζηηθή κνξθή ησλ

δεκνηηθώλ αζκάησλ".

Σόπνο θαη ρξόλνο δεκηνπξγίαο ηνπο

Ρα δεκνηηθά ηξαγνύδηα δηαζώζεθαλ κε ηελ πξνθνξηθή παξάδνζε. Απηό δελ ήηαλ δύζθνιν, αθνύ είλαη γλσζηή ε δύλακε απνκλεκόλεπζεο ηνπ ιανύ καο. Νιόθιεξα

νκεξηθά έπε γηα αηώλεο νιόθιεξνπο δηαδίδνληαλ, θύξηα, κε ηελ πξνθνξηθή παξάδνζε. Αξγόηεξα, δηάθνξνη ζπιινγείο δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ ζπγθηλεκέλνη από ηελ

ζηηρνπξγηθή ηθαλόηεηα ηνπ ιανύ καο θαη ηελ εθθξαζηηθή ηνπ δύλακε, από ηε ιηηόηεηα, ηε δξακαηηθόηεηά ηνπο, ηελ αληηθεηκεληθόηεηά ηνπο, κα πξνπαληόο από ηελ

ζαγελεπηηθή θαη κειαγρνιηθή πνιιέο θνξέο κνπζηθή ηνπο, θαηέγξαςαλ ηα δεκνηηθά καο ηξαγνύδηα θαη ηα θαηέηαμαλ ζε νκάδεο. Δπεηδή ηα ιατθά ηξαγνύδηα κε ηελ

αθαηαλίθεηε αίγιε πνπ αζθνύζαλ είραλ γίλεη παλειιήληα, είλαη δύζθνιν λα πξνζδηνξηζηεί ν ηόπνο θαη ν ρξόλνο ηεο δεκηνπξγίαο ηνπο. Θαζώο, πάιη, δηαδίδνληαλ πξνθνξηθά ζε όιε ηελ Διιάδα, έγηλαλ πνιιέο πξνζζαθαηξέζεηο θαη έηζη πξνήιζαλ νη

παξαιιαγέο, δηαθνξεηηθέο δειαδή κνξθέο ελόο θαη ηνπ απηνύ ηξαγνπδηνύ.

πιινγείο δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ

Ξξώηνο εθδόηεο δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ ηεο παηξίδαο καο είλαη ν Γάιινο Φσξηέι

(1824), πνπ ζηεξίρζεθε ζε κηα αλέθδνηε ζπιινγή ηνπ Αδακάληηνπ Θνξαή. Ζ ζεκαζία ηεο έθδνζεο απηήο ήηαλ ηζηνξηθή, θαζώο γηλόηαλ ζηα πιαίζηα ηεο Διιεληθήο

Δπαλάζηαζεο, θαη δπλάκσλε αθόκα πεξηζζόηεξν ην θηιειιεληζκό ηεο Δπξώπεο, ηνλ ηόζν απαξαίηεην γηα ηελ επόδσζε ηνπ ζθνπνύ ηεο κεγάιεο εζλεγεξζίαο. Ρελ θαιύηεξε

θαη επηζηεκνληθόηεξε έθδνζε ησλ δεκνηηθώλ καο ηξαγνπδηώλ έθαλε ν Λίθνο Ξνιίηεο (1914), πνπ θάιπςε κε ην έξγν ηνπ θαη όια ηα πξντόληα ηεο ιατθήο ζπκνζνθίαο

(παξνηκίεο, κύζνπο, παξαδόζεηο θ.ι.π.). Θη άιινη πνιινί θαηά θαηξνύο αζρνιήζεθαλ κε ζπιινγέο θαη εθδόζεηο δεκνηηθώλ καο ηξαγνπδηώλ, Έιιελεο θαη μέλνη, όπσο ν Ρνκαδέν,

νη Γεξκαλνί Ξάζζνβ θαη Βάγθλεξ, ν Γηάλλεο Απνζηνιάθεο, ν Πηίιπσλαο Θπξηαθίδεο, ν Απόζηνινο Κειαρξηλόο, ν 'Αγηο Θέξνο, ν Γεκήηξηνο Ξεηξόπνπινο, ην Ιανγξαθηθό

Αξρείν ηεο Αθαδεκίαο Αζελώλ θαη άιινη πνιινί κε ζπιινγέο δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ ηνπ ηόπνπ ηνπο. Ρειεπηαία ζαπκάζηα δνπιεηά είλαη ε έθδνζε Γεκνηηθώλ Ρξαγνπδηώλ ηεο Θεζζαιίαο από ηνλ θ. Λεκά, ζηελ νπνία έρνπλ

απνδειηησζεί θαη ηα δεκνηηθά ηξαγνύδηα ηεο παξνιύκπηαο πεξηνρήο από ην πόλεκα ηνπ Γ. Οάπηε "Ρα Γεκνηηθά Ρξαγνύδηα Ιηβαδίνπ Νιύκπνπ". Πεκαληηθή γηα ηελ επξύηεξε

πεξηνρή καο είλαη ε έθδνζε κε ηα Γεκνηηθά Ρξαγνύδηα ηνπ Νιύκπνπ ηόζν από ηνλ Νηθνλνκίδε (1881) όζν θαη από ηνλ δεκνζηνγξάθν Γηάλλε Αδάκν ζηελ Διαζζόλα

(1971). Γηα ηελ Ξηεξία ζπνπδαία ζπιινγή δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ είλαη ε εξγαζία ηνπ Ξαπα - Γηώξγε Ρζηξώλε πνπ πεξηιακβάλεηαη ζην βηβιίν "Ηζηνξία ηεο Κειηάο Ξηεξίαο".

Γηαίξεζε ησλ δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ

Ρα δεκνηηθά καο ηξαγνύδηα έρνπλ πεξηερόκελν πνπ αγθαιηάδεη όινπο ηνπο ηνκείο ηεο δσήο ηνπ ιανύ. Πηνηρεία ηεο δσήο πνιύπιεπξα ζπγθηλεζηαθά, ε ραξά, ε ιύπε, ε μεληηηά, ν γάκνο, ν ζάλαηνο, ε θιεθηνπξηά, είλαη ε αζηείξεπηεο πεγέο ηεο έκπλεπζήο

ηνπ. Γη' απηό νη ζπιινγείο ησλ δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ, κε βάζε ην πεξηερόκελό ηνπο, ηα θαηάηαμαλ ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο. Έηζη έρνπκε ηηο εμήο θαηεγόξηεο: Αθξηηηθά,

ηζηνξηθά, θιέθηηθα, παξαινγέο, ζξεζθεπηηθά, ηεο αγάπεο, ηνπ γάκνπ, ηεο μεληηηάο, ηνπ ράξνπ, ηνπ θάησ θόζκνπ, Κνηξνιόγηα, γλσκηθά, εξγαηηθά, ζθσπηηθά, ενξηαζηηθά, πεξηγειαζηηθά, βιάρηθα θιπ.

Γιώζζα ησλ δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ

Ζ γιώζζα ησλ δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ είλαη ε ηδαληθή δεκνηηθή, ε γιώζζα ε θπζηθή, ε άδνιε, ε αγλή, πνπ εμειίζζεηαη αβίαζηα ρσξίο επεκβάζεηο θαη κνξθνινγηθνύο θαη

ζπληαθηηθνύο θαλόλεο ηνπ γξαθείνπ... Δίλαη ε γιώζζα ε λενειιεληθή, ε θαηαλνεηή απ' όινπο, πνπ ζήκεξα ραίξεηαη ηε κεγάιε λίθε, κε ηε ζπληαγκαηηθή ηεο θαηνρύξσζε, λίθε πνπ αξγά αιιά ζηαζεξά δηαγξαθόηαλ ζ' έλα εγγύο κέιινλ γηα θάζε θαιόπηζην

κειεηεηή, ζξίακβνο γηα ηελ παηδεία θαη ηελ εμύςσζε ηνπ πλεπκαηηθνύ επηπέδνπ ηνπ ιανύ καο. Γηαηί, απηό ην δξάκα πνπ δνύζε ην έζλνο καο κε ηελ επάξαηε δηγισζζία δελ

είρε πξνεγνύκελν νύηε άιινο ιαόο πνπζελά δελ ππνρξεσλόηαλ λα ζθέθηεηαη ζηε δεκνηηθή θαη λα εθθξάδεηαη ζηελ θαζαξεύνπζα. Ήηαλ ην γισζζηθό καο δήηεκα ζέκα

ζνβαξό, θπξηνιεθηηθά ηξνρνπέδε ζηε κόξθσζε θαη ζέκα κε θνηλσληθέο δηαζηάζεηο, πνπ ρώξηζε ην ιαό ζε παηξηθίνπο θαη πιεβείνπο, γηαηί έθηαλε ν ιαόο ζην ζεκείν λα

παξαδέρεηαη γηα κνξθσκέλνπο θαη λα αλαγλσξίδεη πλεπκαηηθή ππεξνρή ζε αλζξώπνπο πνπ εθθξάδνληαλ ζε γιώζζα πνπ ν πνιύο ιαόο δελ ηελ θαηαιάβαηλε. Άξα ήηαλ παξαθαηηαλόο... Έηζη έλαο πεξήθαλνο ιαόο, κε ιακπξή δηαδξνκή ζηελ ηζηνξία ησλ

ιαώλ, αηζζαλόηαλ θνκπιεμηθόο κπξνζηά ζηε κεγάιε εηηεκέλε, ηελ θαζαξεύνπζα, θαη πξόζθεξλε ηε κεηξηθή ηνπ γιώζζα ζύκα ζηελ θιίλε ηνπ εθάζηνηε Ξξνθξνύζηε.

Πήκεξα όια απηά απνηεινύλ κηα παιηά θαθή ηζηνξία.

Ιζηνξία ηεο Διιεληθήο γιώζζαο

Υο επηλίθηα γηα ην κεγάιν ζξίακβν ηεο δεκνηηθήο θαη σο δηθαίσζε ηεο ηίκηαο λίθεο ηεο

θξίλνπκε εδώ απαξαίηεην λα θάλνπκε κηα ζύληνκε αλαδξνκή, παξεκβαηηθά, ζηελ ηζηνξία ηεο Διιεληθήο γιώζζαο, γηα λα δηαπηζηώζεη θαλείο - πξνπαληόο νη κηθξνί καο καζεηέο - πόζν άδηθε θαη ύπνπηε ήηαλ ε επηκνλή ησλ αλζξώπσλ πνπ ηξνθνδνηνύζαλ

θαη ππέζαιπαλ ηε δηγισζζία θαη πόζν γλήζηα, αγλή θαη ηζηνξηθά ηεθκεξησκέλε ήηαλ ε απαίηεζε ησλ δεκνηηθηζηώλ λα θαζηεξσζεί ε δεκνηηθή γιώζζα σο επίζεκε γιώζζα ηνπ

θξάηνπο· όρη γηα λα ηθαλνπνηεζεί δειαδή κηα θνύθηα θαη δνγκαηηθή ή πνιηηηθήο ιατθίζηηθεο δηάζηαζεο επηζπκία ηνπο, αιιά γηα λα επηβιεζεί ε έλλνκε ηάμε ζην

γισζζηθό καο δήηεκα. Απηό ζε θακηά πεξίπησζε δε ζεκαίλεη όηη έπξεπε λα παξακειεζεί ή λα θαηαξγεζεί από ηα Γπκλάζηα θαη Ιύθεηα ε δηδαζθαιία ησλ Αξραίσλ

Διιεληθώλ, πνπ ηξνθνδνηεί αέλαα σο απύζκελε δεμακελή ηε λενειιεληθή καο γιώζζα. Απιά έπξεπε λα αληηκεησπηζηνύλ ηζόηηκα όιεο νη κνξθέο ηεο γιώζζαο καο: ε αξραία, ε θαζαξεύνπζα θαη ε δεκνηηθή, γηαηί ην γισζζηθό πνηάκη δελ ζηακαηά κε ηερλεηνύο

"θνπβάδεο" θαη θαλείο δε κπνξεί λα πςώζεη ηείρε αδηαπέξαζηα αλάκεζα ζηηο κνξθέο ζηηο νπνίεο θπζηνινγηθόηαηα εμειίζζεηαη ε γιώζζα καο. Ζ εκκνλή ζηελ θαζαξεύνπζα

ήηαλ "έξπσλ γισζζηθόο θαζηζκόο". 37 Ζ Διιεληθή γιώζζα αλήθεη (γηα όζνπο αθόκε πηζηεύνπλ ζηε ζεσξία ησλ Ηλδνεπξσπαίσλ) ζηε κεγάιε νηθνγέλεηα ησλ

Ηλδνεπξσπατθώλ γισζζώλ. Πε κηα επνρή γύξσ ζηα 3000 π.Σ. Νη πξόγνλνη ησλ πεξηζζνηέξσλ από ηνπο ζεκεξηλνύο ιανύο ηεο Δπξώπεο δνύζαλ καδί, ζε κηα πεξηνρή

γύξσ ζηα Θαξπάζηα ή ζηηο ζηέπεο ησλ Θηξγεζίσλ, θαη θπζηθά κηινύζαλ ηελ ίδηα γιώζζα. Γξαπηά κλεκεία απηήο ηεο κνξθήο ηεο γιώζζαο δελ έρνπκε. Νη γισζζνιόγνη όκσο πξνζπαζνύλ λα ηελ απνθαηαζηήζνπλ κε ζπλδπαζκό θαη ζύγθξηζε ησλ θνηλώλ

ζηνηρείσλ πνπ ππάξρνπλ ζηηο γιώζζεο ησλ ιαώλ πνπ μεθίλεζαλ από ηελ ίδηα θνηηίδα. Γύξσ ζηα 2000 π.Σ. - ιέλε - παξνπζηάδνληαη ηα πξώηα Ηλδνεπξσπατθά θύια ζην ρώξν

πνπ ζήκεξα νλνκάδνπκε Διιάδα. Ξξνεγήζεθαλ νη Αραηνί, αθνινύζεζαλ νη Ίσλεο θαη ζηα 1100 π.Σ. πεξίπνπ θαηέβεθαλ νη Γσξηείο. Πήκεξα απηό ην ηζηνξηθό δόγκα πξέπεη

λα αλαζεσξεζεί γηαηί ζηελ Ξηεξία ν πξντζηνξηθόο νηθηζκόο ηνπ Καθξπγηάινπ, ηνπ 5.500 π.Σ., θαη ε Διιεληθή πόιε ζην Θαξά - Θνξνύκ ηεο Θαζπίαο ζάιαζζαο ηνπ 3.200

π.Σ. δείρλνπλ πιεζπζκηαθή έθξεμε ησλ Διιήλσλ από ηα πξντζηνξηθά ρξόληα. Κήπσο θάζνδνο ησλ Ηλδνεπξσπαίσλ ζηελ Διιάδα είλαη επάλνδνο ησλ Ζξαθιεηδώλ, όπσο αλαθέξεη θαη ν Ηζνθξάηεο; Νη ιανί απηνί, ζύκθσλα κε ηελ Ηλδνεπξσπατθή ζεσξία,

κηινύζαλ γιώζζα κε ειαθξέο δηαθνξέο πνπ δελ εκπόδηδαλ ηελ ζπλελλόεζε κεηαμύ ηνπο. Έηζη έρνπκε ηελ Ησληθή - Αηηηθή, ηελ Αηνιηθή θαη ηελ Γσξηθή δηάιεθην. Ζ

ζπγθξηηηθή κειέηε απηώλ ησλ ηξηώλ δηαιέθησλ πνπ καξηπξνύληαη κε επηγξαθέο θαη θείκελα ινγνηερληθά καο επηηξέπεη λα απνθαηαζηήζνπκε ηελ γιώζζα πνπ κηινύζαλ νη

"Έιιελεο" ζε κηα επνρή πνπ δνύζαλ καδί κελ, ρσξηζηά όκσο από ηνπο άιινπο Ηλδνεπξσπατθνύο ιανύο, πξνηνύ δηαζπαζζνύλ θαη θαηέιζνπλ ζηελ Διιάδα ζηαδηαθά

σο Ηλδνεπξσπατθά ιεγόκελα θύια. Ζ γιώζζα απηή είλαη ε πξσηνειιεληθή. Γξαπηά κλεκεία απηήο δελ έρνπκε. Πηγά ζηγά όκσο θαη νη δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζηηο ειιεληθέο δηαιέθηνπο άξρηζαλ λα εθηνπίδνληαη, γηαηί κηα ζαπκάζηα ινγνηερλία, ε

Αζελατθή, κε ηα έμνρα πλεπκαηηθά δεκηνπξγήκαηα, θαηαθηά ηνλ ειιεληθό ρώξν. Έηζη όινη νη Έιιελεο αθνύλε θαη κηινύλ ζσζηά ζηα 400 π.Σ. κηα γιώζζα, ηελ θνηλή. Ζ

θνηλή είλαη ε γιώζζα ηνπ ιανύ, ζα ιέγακε. κσο, επεηδή άξρηζε λα θνξηίδεηαη κε πιεζώξα "θνύθησλ" ξεηνξηθώλ ζρεκάησλ θαη επεηδή ε ρακειή πλεπκαηηθή παξαγσγή

ησλ πξώησλ ρξηζηηαληθώλ αηώλσλ απνδόζεθε ζηελ απνκάθξπλζε από ηελ δόθηκε αηηηθή γιώζζα, παξνπζηάδεηαη κηα αληίδξαζε πξνο ηελ θνηλή θαη κηα λνζηαιγία γηα

επηζηξνθή ζηα παιηά. Ζ θίλεζε απηή είλαη γλσζηή σο αηηηθηζκόο. Ζ πξνζπάζεηα απηή ζα θαξπνθνξήζεη αιιά ζα κείλεη πξνζπάζεηα ησλ νιίγσλ, ησλ εθιεθηώλ, ησλ αλζξώπσλ ησλ γξακκάησλ. Ν ιαόο ζα κηιά ηε γιώζζα ηνπ, ηελ θνηλή, πνπ κε ηνλ

θαηξό εμαιείθεη όιν θαη πεξηζζόηεξεο δηαθνξέο. Αξγόηεξα, ιόγσ ηεο γεσγξαθηθήο

πθήο ηνπ ειιεληθνύ ρώξνπ, ζα δηαζπαζζεί ζε ηέζζεξεο δηαιέθηνπο: Ρελ πνληηαθή, ηελ θαππαδνθηθή, ηελ ηζαθσληθή θαη ηε δηάιεθην ηεο Θάησ Ηηαιίαο. Δπίζεο ζα

δηακνξθσζνύλ δηάθνξα ηδηώκαηα, ηα βόξεηα θαη ηα λόηηα.

Οη ηόλνη θαη ηα πλεύκαηα

Πηα αιεμαλδξηλά αθόκε ρξόληα γηα λα εμππεξεηεζνύλ νη μέλνη θνηηεηέο πνπ ζπνύδαδαλ

ζηα Διιεληθά παλεπηζηήκηα θαη ηηο θηινζνθηθέο ζρνιέο, επηλνήζεθαλ νη ηόλνη, γηα λα ηνλίδνπλ ζσζηά νη ζπνπδαζηέο. Έηζη ε γιώζζα θνξηώζεθε κε νμεία, βαξεία, πεξηζπσκέλε, ςηιή, δαζεία θαη κε πνιιά ζεκεία ζηίμεο, θαη πνπ θιεξνδνηήζεθαλ κέρξη

ζήκεξα ζηελ Διιεληθή παηδεία. Ζ επνρή ηνπ αηηηθηζκνύ είλαη ε επνρή πνπ ηέζεθαλ νη βάζεηο ηεο δηγισζζίαο. Απηή δηαηεξήζεθε θαη ζην Βπδάληην θαη ζηελ Ρνπξθνθξαηία. Ρν

ζέκα πήξε απξόβιεπηεο δηαζηάζεηο πξηλ θαη κεηά ηελ επαλάζηαζε ηνπ 1821. Έγηλαλ ηζηνξηθνί νη θηινινγηθνί θαπγάδεο αλάκεζα ζηνλ Θνξαή θαη ηνλ Θνξδηθά θαη άιινπο.

Δίλαη όκσο νπζηαζηηθά ηα βήκαηα πνπ γίλνληαη από ην Σξηζηόπνπιν, ην Βειαξά, ην Πνισκό θαη άιινπο. Πηαζκόο ζηελ ηζηνξία ηεο γιώζζαο ήηαλ ην θήξπγκα ηνπ Γηάλλε

Τπράξε κε ην "ηαμίδη" ηνπ ην 1888, πνπ βξίζθεη νπαδνύο πνιινύο ζην ρώξν ηεο ινγνηερλίαο. Νη λένη ινγνηέρλεο Ξαιακάο, Θαξθαβίηζαο, Μελόπνπινο, Γξππάξεο είλαη δεκνηηθηζηέο θαη πίζσ ηνπο αθνινπζεί ρνξεία κηκεηώλ ηνπο. Έηζη έγηλαλ ηα κεγάια

βήκαηα γηα ηελ εθπόξζεζε ηνπ θξνπξίνπ πνπ ρξόληα θαη κε πείζκα ππεξάζπηδαλ θελόδνμνη παηέξεο - θύιαθεο ησλ εζληθώλ καο παξαδόζεσλ. Νη αδηάιιαθηνη

ηξνθνδόηεο ηεο δηγισζζίαο όιν θαη ιηγόζηεπαλ, ώζπνπ κηα ζαξξαιέα απόθαζε ηνπ 1975 έζεζε ηειεία θαη παύια ζην ρξόλην γισζζηθό δήηεκα κε ηελ θαζηέξσζε ηεο

δεκνηηθήο σο επίζεκεο γιώζζαο ηνπ θξάηνπο.

Σν δεκνηηθό ηξαγνύδη ζήκεξα

Ρειεηώλνληαο ηελ παξέθβαζε κε ηελ ηζηνξία ηεο γιώζζαο καο θαη ην γισζζηθό δήηεκα επαλεξρόκαζηε ζηα δεκνηηθά καο ηξαγνύδηα γηα λα δηαπηζηώζνπκε όηη ζήκεξα απηά

απνηεινύλ παξαδνζηαθό ζηνηρείν κόλν, θαη παξνπζηάδνπλ επηθίλδπλα αηζζεηή θάκςε. Νη ιόγνη είλαη πνιινί θαη πνηθίινη. Άιιαμαλ νη ζπλζήθεο πνπ απνηεινύζαλ γελεζηνπξγό

αηηία γηα δεκηνπξγία δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ. Ζ μεληηηά δελ έρεη πηα ηελ πίθξα ησλ πξνεγνύκελσλ ρξόλσλ, γηαηί ν ζύγρξνλνο ηερληθόο πνιηηηζκόο εθκεδέληζε ζρεδόλ ηηο

απνζηάζεηο. Ρα θαζεκεξηλά ζρεδόλ ηξνραία αηπρήκαηα πξνζθέξνπλ ζύκαηα ζηελ άζθαιην πάκπνιινπο ζπλαλζξώπνπο καο. Ξνύ θαηξόο γηα ηόζα κνηξνιόγηα! Φαίλεηαη όκσο πσο ηε ζέζε ησλ παιηώλ δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ ηελ θαηαθηά ην ιατθό ηξαγνύδη

πνπ έρεη βέβαηα ζπγθεθξηκέλν ζηηρνπξγό θαη ζπλζέηε, ζεκαηηθά όκσο ζπλερίδεη λα εκπλέεηαη πνιιέο θνξέο απ' ηηο ίδηεο αζηείξεπηεο πεγέο, απ' όπνπ αληινύζαλ ην

πεξηερόκελν ηα δεκνηηθά καο ηξαγνύδηα. κσο απηό είλαη ε εμαίξεζε κε θύξην εθθξαζηή ην Πηέιην Θαδαληδίδε θαη κεξηθνύο άιινπο ιατθνύο ζπλζέηεο θαη

ηξαγνπδηζηέο. Ν θαλόλαο είλαη άιινο. Ρα εξσηηθά ηξαγνύδηα γηα παξάδεηγκα μέθπγαλ από θάζε επαηζζεζία θαη ξνκαληηζκό. Έγηλαλ ρπδαία θαη ζθέηα ζπλνπζηαζηηθά! Ξνην

είλαη ην πεξηερόκελν θαη πνην ην κήλπκα ηνπ ηξαγνπδηνύ ηεο ιατθήο ανηδνύ πνπ άδεη: "Θέισ λα ληώζσ ην θηιί εθεί πνπ θαίγνκαη πνιύ; Απηό ίζσο εληάζζεηαη ζηελ πνιιή ειεπζεξία θαη δεκνθξαηία πνπ απνιακβάλεη ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ν ηόπνο καο, αθνύ

πξνζθέξεη ηα θαλάιηα, ηα κηθξόθσλα θαη θάζε βήκα ςπραγσγίαο θαη πιεξνθόξεζεο ρσξίο θαλέλα κεραληζκό ειέγρνπ θαη άκπλαο ησλ αλππνςίαζησλ πνιηηώλ. Απηό δελ

είλαη ειεπζεξία. Δίλαη αζπδνζία!

Μνπζηθή ησλ δεκνηηθώλ ηξαγνπδηώλ

Κηα δηαθνξεηηθή ζεώξεζε ησλ αζάλαησλ δεκνηηθώλ καο ηξαγνπδηώλ κε νπηηθή γσλία ηε κνπζηθή ηνπο, είλαη έλαο θαηλνύξγηνο θόζκνο, κε πνιιά ελδηαθέξνληα, πνπ απαηηεί

όκσο εηδηθέο γλώζεηο, πνπ δελ ηηο δηαζέηνπλ ζπρλά νη ζπιιέθηεο. Γηα ηνλ πξνζδηνξηζκό, γεληθά, ηνπ ξόινπ ηεο κνπζηθήο θάλνπκε κηα αλαθνξά ζηελ ηζηνξηθή ηεο αλέιημε. Ζ

κνπζηθή σο αξκνλία ήρσλ ππήξρε πάληα ζηε θύζε. Ν άλζξσπνο απιώο ηελ αλαθάιπςε θαη επηλόεζε ύζηεξα ηξόπνπο θαη όξγαλα γηα λα κηκεζεί ηε θύζε θαη λα

αλαπαξάγεη ηελ αξκνλία ησλ ήρσλ ηεο. Όζηεξα άξρηζε λα εθθξάδεη ηα πνηθίια ζπλαηζζήκαηα ηνπ κε ηε γιώζζα, ην Ιόγν, θαη ηε κνπζηθή. (Θαη ε γιώζζα έηζη

δεκηνπξγήζεθε, από ηηο θξαπγέο δειαδή ησλ αλζξώπσλ θαη από ηελ απνκίκεζε ησλ ήρσλ πνπ άθνπγε ν ηξνθνζπιιέθηεο αξράλζξσπνο). Ξξνζηέζεθε αξγόηεξα ζηε

κνπζηθή θαη ν ρνξόο γηα λα γίλεη ην ξπζκηθό πάληξεκα ηνπ ήρνπ κε ηελ θίλεζε. Έηζη θη ν ρνξόο έγηλε εθδήισζε ζπγθεθξηκέλεο ςπρηθήο θαηάζηαζεο, έγηλε ζπλαηζζεκαηηθή έθθξαζε. Ζ κνπζηθή άζθεζε βαζηά επίδξαζε ζηε δσή ηεο θπιήο καο. Ν Νξθέαο θαη ν

ιπκπνο (όλνκα κνπζηθνύ) είλαη νη πξώηνη δηδάμαληεο, θαη ην αξραηόηεξν κνπζηθό όξγαλν είλαη ε Όδξαπιηο ζην αξραίν Γίν, δίπια ζηελ Θαξίηζα. Νη ανηδνί ζηα ζπκπόζηα,

ν Ρέξπαλδξνο, νη Νκεξηθέο ζεηξήλεο θ.ιπ., είλαη εθθξάζεηο ηεο αθαηαλίθεηεο αίγιεο πνπ αζθεί ε κνπζηθή θαη ησλ πνηθίισλ ζπγθηλεζηαθώλ θαηαζηάζεσλ πνπ μεζεθώλεη.

Ρόζν πνιύ κάιηζηα επηδξνύζε ε κνπζηθή ζηε δσή ησλ αλζξώπσλ ησλ θιαζηθώλ ρξόλσλ πνπ δίθαηα δηαηππώζεθε ε ηζηνξηθή ξήζε ηνπ ζείνπ Ξιάησλα: "ε κνπζηθή

ελέρεη γηα ηνλ άλζξσπν ιεηηνπξγηθόηεηα ειάζζνλνο ζαλάηνπ". Έλα κηθξό ζάλαην δειαδή αηζζάλεηαη ν ππνςηαζκέλνο πεξί ηα κνπζηθά άλζξσπνο, θαζώο αλαξηγίδεη ζην άθνπζκα ησλ ξπζκηθώλ ήρσλ. Απηήλ ηελ αθαηακάρεηε δύλακε άζθεζε θαη ζηα

κεηαγελέζηεξα θαη ζηα Βπδαληηλά ρξόληα κε ηελ πεξίθεκε Βπδαληηλή εθθιεζηαζηηθή κνπζηθή πνπ πνιιά κελύκαηα θιεξνδόηεζε ζηελ ηνπξθηθή κνπζηθή, κα πξνπαληόο ζηε

δεκνηηθή καο κνπζηθή έθθξαζε. Πήκεξα γίλνληαη πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα ηελ θαηαγξαθή ηεο γλήζηαο δεκνηηθήο ιατθήο κνπζηθήο θαη πνιιέο ζπδεηήζεηο έρνπλ γίλεη

γηα ηελ πξαγκαηηθή πθή ηνπο. Πηελ Ξνιηηηζηηθή Ξξσηεύνπζα ηεο Δπξώπεο, ηεο Θεζζαινλίθε καο, ν θ. Σάιαξεο είρε αλαπαξαζηήζεη θαη θαηαζθεπάζεη πάλσ από 800

κνπζηθά όξγαλα όισλ ησλ επνρώλ ηεο δηαδξνκήο ηνπ ιανύ καο. Γεγνλόο είλαη όηη ηα ηειεπηαία ρξόληα ε κνπζηθή καο αξθεηά ππνηηκήζεθε κε ηελ επηθίλδπλε εηζβνιή μέλσλ ζεηξκώλ θαη θξνύησλ, θαη είλαη θαηξόο ην ζέκα λα αληηκεησπηζζεί κε ηελ ζνβαξόηεηα

πνπ ηεο πξνζδίδεη ν ξόινο θαη ε ζεκαζία ηεο. Γη' απηό ε πξσηνβνπιία ησλ δαζθάισλ θαη καζεηώλ ηεο Θαξίηζαο ελέρεη δηαζηάζεηο εζληθήο πξνζθνξάο θαη παξακειεκέλνπ

ρξένπο.

Λατθέο Παξαδόζεηο

Θξίλνπκε ζθόπηκν λα παξαζέζνπκε νξηζκέλεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηηο ιατθέο παξαδόζεηο, γηαηί γίλεηαη κεξηθέο θνξέο λύμε ζηελ ζπιινγή ησλ ηξαγνπδηώλ από ηνπο

καζεηέο. Ζ ιέμε παξάδνζε γλσξίδεη ζηηο κέξεο καο κηα μέρσξε ηδηαηηεξόηεηα κε κηα εληππσζηαθή ζηξνθή ησλ λέσλ ζε αμίεο ηνπ παξειζόληνο θαη ζηελ νξζνδνμία, σο

αληίδξαζε ζηνλ άθξσο αιινηξησηηθό θαη μελόθεξην ηξόπν δσήο πνπ εηζήιαζε ηειεπηαία ζηνλ ηόπν καο. Πηε γεληθή ηεο ζεκαζία παξάδνζε ζεκαίλεη θαζεηί πνπ

παξαδίδεηαη από γεληά ζε γεληά, "από πάππνπ πξνο πάππνλ". Ρελ παξάδνζε ηελ απνηεινύλ ήζε, έζηκα, ζξεζθεπηηθέο αληηιήςεηο, κύζνη, παξακύζηα, ζξύινη θιπ. Πηελ

επηζηήκε ηηο ιανγξαθία καο ε ιέμε παξάδνζε είλαη έλα ηδηαίηεξν είδνο κλεκείσλ ιόγνπ. Δίλαη νη κπζηθέο ιατθέο δηεγήζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε θάπνην ζπγθεθξηκέλν ηόπν, κε νξηζκέλα θπζηθά θαηλόκελα θαη πνιιέο θνξέο κε νξηζκέλα ηζηνξηθά πξόζσπα θαη

γεγνλόηα. Ν ρξόλνο ζηνλ νπνίν αλαθέξνληαη άιινηε είλαη ην αόξηζην παξειζόλ θαη άιινηε ζπγθεθξηκέλε επνρή. Νη ιατθέο παξαδόζεηο είλαη πξντόληα ηεο κπζνπιαζηηθήο

θαληαζίαο ησλ αλζξώπσλ, πνπ ελεξγνπνηνύλ ην γύξσ θόζκν θαη πξνζσπνπνηνύλ πνιιέο θνξέο ην θπζηθό πεξηβάιινλ. Πήκεξα, κε ηελ ηεξάζηηα αλάπηπμε ηνπ ηερληθνύ

πνιηηηζκνύ, ζήκεξα πνπ επηδηώθεηαη ινγηθή θαη επηζηεκνληθή εμήγεζε ηνπ θόζκνπ θαη ησλ θπζηθώλ θαηλνκέλσλ, ε κπζνπιαζηηθή απηή ηάζε ηνπ αλζξώπνπ ππνρώξεζε

αηζζεηά θαη ηείλεη λα εμαθαληζηεί ηειείσο. Ξνιιέο όκσο από ηηο παιηέο ή λεώηεξεο παξαδόζεηο είλαη βαζηά ξηδσκέλεο ζηε ιατθή ςπρή ησλ απιντθώλ αλζξώπσλ θαη

εμαθνινπζνύλ λα δηαηεξνύληαη, παξά ην δηαδύγην πνπ έρεη πάξεη ν κύζνο από ην ιόγν θαη ηε ινγηθή.

Γηαίξεζε ησλ παξαδόζεσλ

πάξρεη πνηθηιία ζεκάησλ ζρεηηθώλ κε ηηο παξαδόζεηο θαη νη επηζηήκνλεο ιανγξάθνη πξνηείλνπλ δηάθνξεο δηαηξέζεηο. Ξαξαζέηνπκε ηε δηαίξεζε ηνπ Λ. Ξνιίηε, γηα λα ζηαζεί πηζαλόλ αθεηεξία, βνήζεηα θαη επηζηεκνληθή ζηήξημε ζε επίδνμν ζπιιέθηε ησλ

παξαδόζεσλ ηεο πεξηνρήο καο. Νη παξαδόζεηο, ινηπόλ, αλαθέξνληαη ζε παιηέο ηζηνξίεο: ζηελ πόιε θαη ηελ Αγηα - Πνθηά, ζε ρώξεο θαη ζε ηόπνπο, ζε βαζηιηάδεο θαη βαζίιηζζεο,

ζ' αληξεησκέλνπο θαη ζε γίγαληεο, ζε αξραία θηίξηα θαη κάξκαξα, ζε αξραίνπο ζενύο θαη ήξσεο, ζην Σξηζηό θαη ηα πάζε ηνπ, ζηνπο Αγίνπο, ζηηο εθθιεζίεο, ζηνλ νπξαλό,

ζηα άζηξα, ζηε γε, ζηνλ θαηξό, ζηα θπηά, ζηα δώα, ζηα ζεξία, ζηνπο δξάθνληεο, ζηνπο όθεηο, ζηνπο αξάπεδεο, ζηε ζάιαζζα, ζηνπο θαιηθαληδάξνπο, ζηνπο

αλαζθειάδεο, ζηηο λεξάηδεο, ζηηο ιάκληεο, ζηηο ζηξίγγιεο, ζηνπο κάγνπο θαη ηηο κάγηζζεο, ζην δηάβνιν, ζηα θαληάζκαηα, ζηηο αξάρλεο, ζηηο αζζέλεηεο, ζηηο κνίξεο, ζηελ ηύρε, ζηνπο βξηθόιαθεο, ζην ράξν θ.ι.π.

Αλαγθαηόηεηα δηαηεξήζεσο ησλ παξαδόζεσλ

Ζ δηαηήξεζε ησλ παξαδόζεσλ είλαη γηα θάζε ιαό ππέξηαην ρξένο. Ξνιιέο θνξέο όκσο ην ζέκα δελ ηνπνζεηείηαη ζηηο πξαγκαηηθέο ηνπ δηαζηάζεηο, γηαηί ν άθακπηνο θαη ηπθιόο

ηξόπνο πξνζθνιιήζεσο ζηελ παξάδνζε κπνξεί λα απνηειέζεη ηελ ηξνρνπέδε ζηελ πξόνδν θαη ηελ επηηπρία. Γη' απηό ν ηδαληθόο δξόκνο είλαη ν ζπλδπαζκόο θαη ζπγθεξαζκόο ηεο δεκηνπξγηθήο παξάδνζεο κε ηελ πξαγκαηηθή πξόνδν. Θξαηνύκε

δειαδή από ηελ παξάδνζε ό,ηη είλαη γόληκν θαη ζεηηθό, πνπ δελ αληηζηξαηεύεηαη ηελ εμέιημε θη νύηε θαηαδηθάδεη ζε ζηαζηκόηεηα θαη απνκνλσηηζκό άηνκα θαη ιαό. Ενύκε

ζήκεξα ηε ξαγδαία ηερλνινγηθή πξόνδν ζε έλα κεγάιν νηθνπκεληθό ρσξηό θαη ζηελ ππνρξεσηηθή ζπλύπαξμή καο κε άιινπο ιανύο δίλνπκε θαη παίξλνπκε. Δδώ αθξηβώο

έγθεηηαη ην πξόβιεκα. Πηελ επηινγή καο δειαδή γηα ην ηη ζα θξαηήζνπκε απζεληηθό δηθό καο, ηη ζα ζπζηάζνπκε θαη ηη ζα πάξνπκε από ηνπο άιινπο ιανύο. Λαη, ν

Διιεληζκόο έρεη ηξνθνδνηήζεη ην νηθνπκεληθό ρσξηό, ηδίσο ηηο ρώξεο ηνπ ιεγόκελνπ πςεινύ πνιηηηζκνύ ηεο Δπξώπεο κε πιείζηα όζα πνιηηηζκηθά αγαζά, θη αο θάλνπλ κεξηθνί Δπξσπαίνη πσο δελ ην έρνπλ πνιπθαηαιάβεη. Πηα πιαίζηα ηεο ακθίδξνκεο

ζρέζεο δελ νθείινπλ λα καο επηζηξέςνπλ ηίπνηε από ηα ηερλνινγηθά ηνπο επηηεύγκαηα; Δμάιινπ απηνί αζθνύλ εκπνξία θαη θαζεηί δηθό ηνπο ην αθξηβνπιεξώλνπκε, ελώ εκείο

ηνπο πξνζθέξακε ηα πάληα αληδηνηειώο σο θηιάλζξσπν γέλνο θαηά ηνλ κεγάιν Αζελαίν ξήηνξα θαη πνιηηηθό Ηζνθξάηε.

Βηβιηνγξαθία:

Αλαγλσζηόπνπινο Ξ., Ζ αξραία Νιπκπηθή Ξηεξία, Νεζ/λίθε 1971 Θπξηαθίδεο Πη., Ρν Γεκνηηθό Ρξαγνύδη, Αζήλα 1978 Ινπθάηνο Γ., Δηζαγσγή ζηελ Διιεληθή Ιανγξαθία, Αζήλα 1978

Κέγαο Γ., Εεηήκαηα Διιεληθήο Ιανγξαθίαο, Αζήλα 1975 Κνξθσηηθόο θαη Ξνιηηηζηηθόο Πύιινγνο Θ. Κειηάο Ξηεξίαο "Νη Ιαδαίνη", Θαηεξίλε 1989

Ξεηξόπνπινο Γ., Καζήκαηα Ιανγξαθίαο, Νεζ/λίθε 1964 Ξνιίηεο Λ., Γεκνηηθά ηξαγνύδηα

Οάπηεο Γ., Γεκνηηθά ηξαγνύδηα Ιηβαδίνπ Νιύκπνπ Νεζ/λίθε 1973 Ραξζνύιε Γεσξγία, Κσξαΐηηθα ηξαγνύδηα

ΚΔΟΝΠ Γ'

ΡΑ ΓΖΚΝΡΗΘΑ ΡΟΑΓΝΓΗΑ ΡΖΠ ΘΑΟΗΡΠΑΠ

Θιέθηηθα

ΑΛΔΒΖΘΑ ΠΡΝΛ ΝΙΚΞΝ

Αλέβεθα ζηνλ ιπκπν θη αγλάληεπα ηξηγύξσ

ηξηγύξσ γύξσ ζάιαζζα ζηε κέζε πεδηάδα

θη από κεξηά θιεθηόπνπια κε ην ζπαζί ζην ρέξη.

Λα θάλσ πίζσ ζθηάδνκαη, λα θάλσ κπξνο θνβνύκαη

θαη πίζσ καύξνο γύξηζα ςειά ζηα θνξθνβνύληα.

Βξίζθσ κλεκόξηα θιέθηηθα, παιηά, ρνξηαξηαζκέλα

κε πήξε ην παξάπνλν θη αξρίληζα λα θιαίσ.

Γελ ήκαλ ληνο θακηά θνξά, δελ ήκαλ παιηθάξη

πνπ πεξπαηνύζα ζηα βνπλά, ζηνλ θάκπν ηξηγπξλνύζα;

Θαη ηώξα ν δόιηνο γέξαζα, κ' αζπξίζαλ ηα καιιηά κνπ,

ηα πνδαξάθηα κε πνλνύλ, ηα γόλαηα κε ζθάδνπλ.

ΓΔΛ ΡΝ ΘΑΟΟΝΠΑ ΔΙΚΞΔ

Γελ ην ζαξξνύζα 'Διπκπε ην Κάε λα ζθνηηδηάζεηο

ην Κάε λα ξίμεηο ηε βξνρή, ην ζεξηζηή ραιάδη,

λα βξέμεη ηνπ Γηώξγνπ ηα άξκαηα, ηνπ Γηώξγνπ ηα ηζαπξάδηα.

Πε πέηξα πέηξα πεξπαηεί, ζε πέηξα, ζε ιηζάξη

λα βξεη κηα πέηξα ζηαπξσηή λα ζηαπξσζεί λα θάηζεη,

ώζπνπ λα βγάιεη ηε βιντά, κεηά λα μαβιντάζεη.

ΡΝ ΓΔΥΟΓΗΝ ΕΑΣΔΗΙΑ (1833)

Γελ ζνπ ζαξξνύζα 'Διπκπε ηόζν λα ζθνηηδηάζεηο

ηνπ Κάε λα ξίμεηο ηε βξνρή, ηνπ ζεξηζηή ηνπ ρηόλη,

λα βξέμ' ν Γηώξγνο ηα άξκαηα ηα θισξνθαπληζκέλα.

Κε δπν θνπκπνύξηα θαη ραξκπή, ζπαζί καιακαηέλην

Σαηδή Σνπζείλ ηνπο πιάθσζε κε δύλακε κεγάιε.

Ξάεζαλ θαη ηνλ θαξηέξεζαλ κεο ζηελ Θαξπά 'πν πάλσ

θάλνπλ ηακπνύξηα δπλαηά όζν θη αλ εκπνξνύζαλ.

Ν ΓΔΟΝΓΖΚΝΠ

Αληώλε κνπ ηη ζθέθηεζαη θαη βάλεηο κε ην λνπ ζνπ;

Λ' εςέο κνύ 'ξζαλ δπό γξάκκαηα από ην γεξν-Γήκν

θη έθαηζα θαη ηα δηάβαζα λύρηα κε ην θεγγάξη.

Από 'μσ γξάθ' η' απόγξακκα θαη κέζα ιέεη ην γξάκκα

"κνπ πήξαλ ηε γπλαίθα κνπ καδί κε ην παηδάθη".

ΞΝ 'ΠΝΛ ΞΔΟΗΠΡΔΟΝΙΑ ΚΝ

Ξνύ 'ζνπλ πεξηζηεξνύια κνπ ηόζν θαηξό ρακέλε;

Πηα πιάηα ήκνπλ θη έβνζθα θαη ζηα βνπλά ιαινύζα

θαη ηώξα ην θζηλόπσξν, ζηκά ζηνλ Ατ Γεκήηξε,

πήγα λα κάζσ θάζηαλα κε ηα άιια ηα θνξίηζηα

θη ν Ιάπαο[1] καο αγλάληεπε από ςειή ξαρνύια.

Θνξίηζηα Θαζηαληώηηθα, ειάηε παξαπάλσ

έρσ δπό ιόγηα λα ζαο πσο θαη δπό λα ζαο ξσηήζσ.

Κελ ήξζαλ Ρνύξθνη ζην ρσξηό, κελ ήξζαλ Αξβαλίηεο;

• Παξαιιαγή ηνπ ηξαγνπδηνύ απηνύ ζπλαληνύκε ζηε ζπιινγή ησλ δεκνηηθώλ

ηξαγνπδηώλ ηνπ Γ.Ν. Πνιίηε πνπ έρεη σο εμήο:

Ξνύ 'ζνπλ πεξηνηεξνύια κνπ ηόζν θαηξό πνπ ιείπεηο;

Ξήγα λα κάζσ ιάραλα κε η' άιια ηα θνξίηζηα

θη νη θιέθηεο καο αγλάληεπαλ από ςειά ιεκέξηα.

Θνξίηζηα καπξνκάηηθα θαη γάίηαλνθξπδάηα

γηα ειάηε ζην ιεκέξη καο δπν ιόγηα λα ζαο πνύκε.

Κελ είλαη Ρνύξθνη ζην ρσξηό, κελ είλαη Αξβαλίηεο;

Δκείο εβγήθακε ηαρηά κεο από ην ρσξηό καο,

δελ μέξνπκε, δελ είδακε θη αλ είλαη θη αλ δελ είλαη.

Παξάληα θιέθηεο ήηαλε ηξηγύξσ μαπισκέλνη

θη έλα κηθξό θιεθηόπνπιν ληπκέλν ζην ρξπζάθη

απίδηα καο εθίιεςε θαη θξύν λεξό απ' ηε βξύζε.

Πύξηε θνξίηζηα ζην θαιό θη αλζξώπνπ κε ην πείηε.

ΒΓΖΘΔ Ν ΖΙΗΝΠ ΘΝΘΘΗΛΝΠ

Βγήθε ν ήιηνο θόθθηλνο θαη ην θεγγάξη καύξν

θη ν ιακπεξόο απγεξηλόο πάεη λα βαζηιέςεη.

Ξεο καο θαεκέλε απγεξηλέ, πεο καο θάλα ρακπάξη.

Ρν Κάξθν ην ζθνηώζαλε η' όκνξθν παιηθάξη.

Ρν Κάξθν παλ ζηελ εθθιεζηά, ην Κάξθν παλ ζηνλ ηάθν.

Μήληα παπάδεο παλ κπξνζηά θαη δέθα δεζπνηάδεο

θη από θνληά Πνπιηώηηζζεο κε ηα ζπαζηά ζηα ρέξηα.

Κάλα θαεκέλε κάλα, όληαο κε γέλλεζεο

κ β πίθξεο κε θαξκάθηα θαη δε κε θέξαζεο.

• Πξόθεηηαη γηα ην ηξαγνύδη πνπ αλαθέξεηαη ζην ζάλαην ηνπ γλσζηνύ

Αξβαληόβιαρνπ θιεθηαξκαηνινύ καο Μάξθνπ Μπόηζαξε.

ΡΝ ΞΑΛΑΓΗΥΡΖ ΡΠΔΙΗΓΘΑ

Ξήξε ν Κάξηεο δώδεθα θη Απξίιεο δεθαπέληε

όιεο νη ζηάλεο πέξαζαλ θη όια ηα ηζειηγθάηα

ηνπ Ξαλαγηώη' ηα πξόβαηα δελ θάλεθαλ λα έξζνπλ.

Πηνλ θάκπν βόζθνπλ κνλαρά ρσξίο θαλέλ' αθέληε.

Θη ε Ξαλαγηώηα η' άθνπζε θάπνηνο θίινο λα ιέεη.

Ξαξηζηλό είλαη ην άινγν, λύρηα ην θαιηγώλεη

βαξεί ζεκέλην πέηαιν θαξθηά καιακαηέληα

θαη ε Ξαλάγσ θίλεζε ζαλ λύθε ζηνιηζκέλε.

Θαιεκεξά ζαο κπηζηηθνί. - Θαιώο ηελ ηελ θπξά καο.

Ξαηδηά κ' ηη είζηε ζηα ιηξά θαη ηη 'ζηε ιεξσκέλνη;

Δίκαζηε απ' ην θνύξεκα θη είκαζηε ιεξσκέλνη.

Ξαηδηά κ' πνύ είλ' ν αθέληεο ζαο θαη πνύ 'λ' ν Ξαλαγηώηεο;

Βιέπεηο εθείλν ην βνπλό ην θνξθαληαξηζκέλν;

Ξέξα από θείλε ηε κεξηά ηνλ έρνπλ ρηππεκέλν.

Ρξία ληνπθέθηα ηνπ 'ξημαλ ηα ηξία αξάδα αξάδα

ην 'λα ηνλ πήξε ζηελ θαξδηά θαη ην άιιν ζην θεθάιη.

ΡΟΔΗΠ ΞΔΟΓΗΘΝΙΔΠ ΘΑΘΝΛΡΑΛ

Ρξεηο πεξδηθνύιεο θάζνληαλ ζηνλ ιπκπν ζηε ξάρε,

κνηξνινγνύζαλ θη έθιαηγαλ, κνηξνινγάλ θαη ιέλε:

- Δζείο πνπιηά πεηνύκελα πνπ πάηε ζηνλ αέξα

λα πάηε θαη ζηε Ρδηώξηδαηλα, Λανύκε ηε γπλαίθα.

Λα κελ ηα πιέμεη ηα καιιηά, θνζί λα κελ ηα θηηάμεη,

λα κελ ηα βάιεη ηα θινπξηά, λα κελ ηα θακαξώλεη

Λανύκε ηνλ βαξέζαλε ζηνπ Γηάθνπ ην ληαβνύξη.

ΓΔΛ ΔΗΛΑΗ ΘΟΗΚΑ ΘΗ ΑΓΗΘΝ

Γελ είλαη θξίκα θη άδηθν, δελ είλαη θη ακαξηία

πνπ δέςαλε ηνλ Θσλζηαληή κε η' άγξην βνπβάιη

λα θνπβαιήζεη κάξκαξα, λα θνπβαιήζεη πέηξα

λα θάλνπλ ηελ Αγηά Πνθηά, ην κέγα κνλαζηήξη

κε ηεηξαθόζηα ζήκαληξα κ' εμήληα δπό θακπάλεο,

θάζε θακπάλα θαη παπάο, θάζε παπάο θαη δηάθνο.

Ξαπάο λα θξνύεη ηα ζήκαληξα θαη δηάθνο ηηο θακπάλεο.

• Σν ηζηνξηθό απηό ηξαγνύδη καο πιεξνθνξεί γηα ην ρηίζηκν ηεο Αγίαο νθηάο.

Σνλ πέκπην θαη έθην ζηίρν ζπλαληάκε ζην παζίγλσζην ηξαγνύδη ηεο Αγία

νθίαο.

Δξωηηθά

Ζ ΒΙΑΣΑ Ζ ΔΚΝΟΦΖ

Αθήλσ γεηα ζηηο έκνξθεο θαη γεηα ζηηο καπξνκάηεο

λ' εγώ πάσ ζηα Γηάλλελα, ζηνπ κπέε ην ζαξάη.

Βξίζθσ ην κπέε ινύδνληαλ ζε κηα ρξπζή ιεθάλε.

Θαιεκεξά ζνπ Κπέε κνπ. Θαιώο ηε βιάρα πνύ 'ξζε.

Λ' εγώ είκαη ε βιάρα ε έκνξθε ζηνλ θόζκν μαθνπζκέλε

πνπ 'ρσ ηα ρίιηα πξόβαηα, ηα πεληαθόζηα γίδηα

ζηό 'λα βνπλό ηα πξόβαηα, ζη' άιιν βνπλό ηα γίδηα.

Βάδνπλ λ' αξκέμλ ηα πξόβαηα, αξκέγνπλ θαη ηα γίδηα

θαη ζηνλ αθξό απ' ην γάια ηνπο πιέλνλη' νη καπξνκάηεο,

ε κηα πιέλεη ηνπο άξξσζηνπο θη ε άιι' ηνπο ιαβσκέλνπο

θη ε ηξίηε ε κηθξόηεξε ηνπο αξξαβσληαζκέλνπο.

• Σν ηξαγνύδη ηεο Βιάραο είλαη πνιύ γλσζηό θαη ηξαγνπδηέηαη ζ' όια ηα

βιαρνρώξηα ηεο πεξηνρήο καο.

ΞΝΡΔ ΘΑ 'ΟΘΔΗ Ζ ΑΛΝΗΜΖ

Ξόηε ζα 'ξζεη ε άλνημε, ην Κάε, ην θαινθαίξη

λα βγνπλ νη βιάρνη ζηα βνπλά, λα βγνπλ νη βιαρνπνύιεο;

Λα βγνπλ ηα ιάηα πξόβαηα εθεί ςειά ζηε Φηέξε,

λα βγνπλ ηα ιάηα πξόβαηα κε ηα αξγπξά θνπδνύληα,

λα βγσ θαη γσ ν καύξνο κνπ κε η' άινγν θαβάια,

λα πάξσ δίπια ηα βνπλά, δίπια ηα θνξθνβνύληα,

λα πησ λεξό απ' ηελ πεγή, λα γηάλσ ηελ πιεγή κνπ;

• Σξαγνύδη πνπ αλαθέξεηαη ζηνπο βιάρνπο θηελνηξόθνπο, νη νπνίνη ηελ

άλνημε έθεπγαλ απ' ηνπο θάκπνπο κε ηα πξόβαηά ηνπο θη αλέβαηλαλ ζηα βνπλά.

Γηαβάδνπκε απ' ην βηβιίν ηεο Γηώηαο Φσηηάδνπ - Μπαιαθνύηε "Δκείο νη

βιάρνη:

.... Οη βιάρνη όηαλ παίξλαλε ηα θνπάδηα ηνπο απ' ηα ρεηκαδηά γηα λ' αλεβνύλε

ζηα βνπλά, ζηόιηδαλ ηα άινγα θαη ηα κνπιάξηα κε βειέληδεο ζε ρξώκαηα

ηαλθώ, πνξηνθαιί, θόθθηλν κε πιαθέληεο θαη κε ρεηξνπνίεηα ζεληόληα.

Κάζνληαλ επάλσ νη θπξάδεο κε αλαδηπισκέλα ηα θνπζηάληα, κε ηηο κπιέηεο

κέρξη ηνπο ώκνπο.

Σσλ γέξσλ νη βειέληδεο ήηαλ θαξό ζε καύξν θόλην. Μπξνζηά πήγαηλαλ ν

παππνύο θαη ε γηαγηά, κεηά νη λύθεο κε ηα παηδηά....

ΡΝ ΘΝΟΗΡΠΗ ΡΝ ΘΟΗΡΠΖ

Ρν θνξίηζη ηνπ Θπξίηζε απ' ηνλ Θνιηλδξό

θαη ζηε ζθάια πνπ αλεβαίλεη κσξ' γπαιίδεηαη

ξίρλεη κήιν ξίρλεη κάιακα θη αζήκη ρακνγέιαζε.

Ξέληε παιηθάξηα ζηέιλνπλ ζηελ Ρζαξίηζαλε.

Λα καο δώζηε ην θνξίηζη ζηνλ Κερκέη αγά.

Ρν θνξίηζη δελ ην δίλσ ζηνλ Κερκέη αγά

ζα ην δώζσ ζην Γησξγάθε ηνλ πξακαηεπηή.

Ρν θνξίηζη αληηινέηαη απ' ηνλ αξγαιεηό:

Πώπα, ζώπα κσξ' καλνύια, κε αληξνπηάδεζαη

ηνλ Κερκέη αγά ζα πάξσ θαη ηνλ αγαπώ.

ΘΑΡΥ ΠΡΝΛ ΡΟΑΛΝ ΡΝΛ ΘΑΚΞΝ

Θάησ ζηνλ ηξαλό ηνλ θάκπν

θαη ζηα πξάζηλα ιηβάδηα

ζέξηδε κηα καπξνκάηα.

Θπξαηδήδεο πνπ πεξλνύζαλ

όινη ηελ θαιεκεξνύζαλ:

Καπξνκάηα δνο καο κάηηα.

Γηα ειάηε λα ζεξίζηε

θη αλ κε θηάζηε ζηα δεκάηηα

ζα ζαο δώζσ καύξα κάηηα.

Θη αλ ζαο δηάβσ ζηα δεκάηηα

ζα ζαο πάξσ ηα κνπιάξηα.

• Δληύπσζε ζην παξαπάλσ ηξαγνύδη πξνθαινύλ νη έμππλνη θαη πεξηπαηρηηθνί

δηάινγνη αλάκεζα ζηνπο θπξαηδήδεο θαη ηελ όκνξθε αγξνηνπνύια.

Χαξαθηεξηζηηθή είλαη ε έθθξαζε "καπξνκάηα δνο καο κάηηα", πνπ δείρλεη όιν

ηνλ παξαινγηζκό θαη ηελ πνηεηηθή δηάζεζε ησλ μσκάρσλ ηεο ππαίζξνπ καο.

ΚΔ ΚΑΟΑΘΖΘΑΛ ΡΑ ΘΙΑΓΗΑ

Κε καξαζήθαλ ηα θιαδηά, καξάζεθαλ ηα ρόξηα,

καξάζεθαλ ηα ρόξηα κεο ζηεο Βαγγειηώο ηελ πόξηα.

Ζ Βαγγειηώ θαζόηαλε ζηελ άθξε απ' ην πνηάκη

κε ην πνηάκη κάισλε θαη ην πεηξνβνινύζε:

Ξνηάκη γηα ιηγόζηεςε θαη ζηξίςε παξαπίζσ,

έρσ δπν ιόγηα λα ζνπ πσ θαη δπν λα ζε ξσηήζσ.

Κελ είδαηε ην Κήηζν κνπ, ην Κήηζν ηνλ ιεβέληε;

Ρν Κήηζν ζνπ ηνλ είδακε ζηε θπιαθή ζηελ πόξηα,

ζηε θπιαθή ζηελ πόξηα, παλ ηα ληάηα πνπ 'ρε πξώηα.

Σίιηα θινπξηά ζηε ηζέπε κνπ ζηηο θπιαθέο λα δώζσ

ηελ πείλα λα θξαηήζνπκε ην Κήηζν λα κνπ θέξηε.

• ηα δεκνηηθά ηξαγνύδηα δελ κηινύλ κόλν ηα πνπιηά κα θαη ηα πνηάκηα, ηα

νπνία ηξέρνπλ θαη γπξίδνπλ πνιινύο ηόπνπο. Φπζηνινγηθά, ινηπόλ, ν απιόο

άλζξσπνο ζηηο δύζθνιεο ζηηγκέο ηεο δσήο ηνπ δεηά πιεξνθνξίεο γηα

αγαπεκέλα ηνπ πξόζσπα από ζηνηρεία ηεο θύζεο πνπ ζπλνκηιεί καδί ηνπ

πεηζηηθόηαηα...

ΞΟΑΠΗΛΝ ΚΑΛΡΗΙΗ

Ξξάζηλν καληίιη, θόθθηλε πνδηά,

κνύ 'βαιεο καξάδη, ληέξηη ζηελ θαξδηά.

Ρνύην ην ρεηκώλα ζέισ λα ραξώ

θαη ην θαινθαίξη λα ζε μαλάβξσ.

Πηξώζε κε ζηε ξίδα λ' απνθνηκεζώ

ιίγν ύπλν γηα λα πάξσ θαη λα ζεθσζώ.

Κπαίλσ κεο ζη' ακπέιη ζαλ λνηθνθπξά

λα θη ν λνηθνθύξεο πνπ 'ξρεηαη θνληά.

- Έια λνηθνθύξε λα ηξπγήζνπκε

θόθθηλα ζηαθύιηα λα παηήζνπκε,

μήληα δπό βαξέιηα λα γεκίζνπκε

κέζα ζηε Φξαγθηά λα ηα πνπιήζνπκε

γξόζηα θαη θινπξηά λα θαδαληίζνπκε.

ΘΑΡΥ ΠΡΖΛ ΑΓΝΟΑ

Θάησ ζηελ αγνξά, ζηα ςειά ηα παξαζύξηα

θάζεη' ε Ραζηνύια, δπν γπαιηά θξαηεί ζηα ρέξηα.

Ρα θάιιε ηεο θνηηά, κάηηα κ' δσγξαθηζκέλα

καηάθηα ιηόζκαπξα[2] ην πνηνο λα ζαο θηιήζεη.

Ν Θώζηαο δελ είλαη δσ, πάεη ζηε Βνπιγαξία,

πάεζε λα παληξεπηεί Βνπξγάξνπ θόξ' λα πάξεη.

Βνπξγάξνπ θόξε γηα λα πάξεη, ρξόλνο λα κε ηνλ βξεη.

*ιηόζκαπξα: καύξα ζαλ ειηέο

ΒΑΚΚΔΛΝ ΣΔΗΙΗ ΦΗΙΖΠΑ

Θάησ ζηεο πόιεο ηα ηαξηζηά, ζηεο πόιεο η' αξγαζηήξηα

βακκέλν ρείιη θίιεζα θη έβαςε ην δηθό κνπ.

Κε ην καληίι' ην ζθνύγγηζα θη έβαςε ην καληίιη

ζ' ελληά πνηάκηα ην 'πιελα θαη βάςαλ ηα πνηάκηα.

Ρξαλόο παζηάο εδηάβαηλε θη έβαςε η' άινγό ηνπ

κεο ζηα ηζαΐξηα πέξαζε θαη βάςαλ ηα ηζαΐξηα

θη εθεί βνζθνύζαλ πξόβαηα θαη βάςαλ ηα καιιηά ηνπο

θαη θνπξεπηάδεο θνύξεπαλ θαη βάςαλ ηα ςαιίδηα.

• ηε ζπιινγή ηνπ Γ.Ν. Πνιίηε ζπλαληνύκε ην εμήο νιηγόζηηρν εξσηηθό

ηξαγνύδη, πνπ βξίζθεηαη ζπρλά ζε άιια κεγαιύηεξα εξσηηθά δεκνηηθά

ηξαγνύδηα θαη είλαη παξαιιαγή ηνπ ηξαγνπδηνύ:

Θόθθηλν ρείιη εθίιενα θη έβαςε ην δηθό κνπ

θαη ζην καληίιη ην 'ζεηξα θη έβαςε ην καληίιη

θαη ζην πνηάκη ην 'πιπλα θη έβαςε ην πνηάκη

θη έβαςε ε άθξε ηνπ γηαινύ θη ε κέζε ηνπ πειάγνπ.

Θαηέβε ατηόο λα πηεη λεξό θαη βάςαλ ηα θηεξά ηνπ

θη έβαςε ν ήιηνο ν κηζόο θαη ην θεγγάξη αθέξην.

ΡΝ ΘΟ ΓΗΥΟΓΖ Ζ ΑΛΗΤΗΑ

Ρνπ θπξ- Γηώξγ' ε αληςηά θαη ξήγα ζπγαηέξα

λα δεηο θακάξη από 'ζεηξε, θακάξη νπνύ ζέξλεη

απ' ηό θινπξί δε θαίλεηαη θη απ' ην καξγαξηηάξη.

Μήληα Αξβαλίηεο ηελ θξαηνύλ θαη δέθα ηελ 'μεηάδνπλ

θη έλα κηθξό θιεθηόπνπιν, κηθξόο δηαβνιεκέλνο,

από ην ρέξ' ηελ άξπαμε θη από ην ρέξη ηε ζέξλεη:

Ξεξπάηα λύθε κ' θόθθηλε θαη ξόηδν κνπ γξακκέλν,

κήπσο ηα αζήκηα ζε βαξνύλ, κήπσο ηα κπηιηηδίθηα;

Νπδέ ηα αζήκηα κε βαξνύλ, λνπδέ ηα κπηιηηδίθηα.

ΠΡΑ ΘΑΠΡΑΛΗΥΡΗΘΑ ΒΝΛΑ

Πηα Θαζηαληώηηθα βνπλά ηξαβάεη αέξαο θαη βνξηάο,

γθξεκίδνπλ ηα ηξηαληάθπιια θη εγώ δνπξιόο ηα κάδεπα.

Θη εγώ δνπξιόο ηα κάδεπα, ζηηο όκνξθεο ηα πάαηλα

γηα λα ξσηήζσ ηνλ παζά πόζν πεξλάεη ην θίιεκα.

Ρν θίιεκα είλ' έλα θινπξί θαη πνύ λα ην βξσ ην θινπξί

θαη πνύ λα ην βξσ ην θινπξί, εγώ είκαη νξθαλό παηδί.

ΠΑΟΑΛΡΑ ΞΔΛΡΔ ΙΔΚΝΛΗΔΠ

Παξάληα πέληε ιεκνληέο ζηελ άκκν θπηεκέλεο

κε ην λεξό ζηε ξίδα ηνπο θαη πάιη καξακέλεο.

Θνηκάηαη ε απγή, θνηκάη' αζηξί, θνηκάηαη ην θεγγάξη,

θνηκάηαη ην ηξηαληάθπιιν θνληά ζην καξαδάξη.

Ν ζπαξθαδάξεο θνύγθαλε θη θόξε καο ζηελάδεη.

- Ρη έρεηο θόξ' θαη θιίβεζαη θαη βαξηαλαζηελάδεηο,

κήπσο ζε ιείπνπλ ηα άζπξα ζνπ, ζε ιείπνπλ ηα θινπξηά ζνπ;

Γελ βγαίλνπλ η' άζηξα ζην ρνξό, δελ βγαίλ' ηα ρίιηα γξόζηα

κνλ' βγαίλνπλ ηα θαιά παηδηά θαη ηα θαιά θνξίηζηα.

ΑΞΝΤΔ ΓΔΛ ΘΝΗΚΖΘΖΘΑ

Απόςε δελ θνηκήζεθα θαη ζήκεξα λπζηάδσ

γηα δπν καηάθηα παξδαιά, ήηαλ θαη θεληεκέλα.

Θαη λα ηα θιέςσ κηα βξαδηά, λύρηα κε ην θεγγάξη,

λύρηα κε ηνλ απγεξηλό, όληαο βαξαίλεη ν ήιηνο.

ληαο μππλάεη ε κάλα κνπ, ηε γεηηνληά ξσηάεη:

Κελ είδαηε ηε Πηεξγηαλή ηε κηθξνρατδεκέλε;

Ν ζηαπξάίηόο ηε ζηαύξσζε ζηε κέζε απ' ην δξόκν.

Ξνύ παο Πηεξγηάλσ κνλαρηά ηώξα ην βξάδπ βξάδπ;

Ξάσ λα θέξσ θξύν λεξό από ηελ θξύα βξύζε.

ΞΑΥ ΠΡΖΛ ΘΟΑ ΒΟΠΖ

Ξάλσ[3] ζηελ θξύα βξύζε λα πησ θξύν λεξό

θη εθεί βξίζθσ ηελ θόξε πνύ 'παηξλε λεξό.

Πθύβσ λα ηε θηιήζσ θαη δελ κνπ δέρεηαη

ηεο ηάδσ θνινλάξη θη αξνύζηθα θινπξηά.

- Γελ ζέισ θνινλάξη θη αξνύζηα θινπξηά

κόλ' ζέισ αξνπκπηέδεο**, γηαλληώηηθα θινπξηά.

*πάλσ: πεγαίλσ

** ξνπκπηέο: απ' ηε γαιιηθή rubin πνπ ζεκαίλεη ξνπκπίλη.

• Οη βξύζεο ζην παξειζόλ, ζπλήζσο έμσ από ην ρσξηό θαη θαιιηηερληθά

θηηαγκέλεο, ήηαλ ν ηόπνο πνπ ζπλαληηόληαλ νη λένη θαη αληάιιαζζαλ ηηο

πξώηεο καηηέο. Σν λα θέξνπλ ή λα πηνπλ λεξό ήηαλ ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο ε

δηθαηνινγία γηα λα ζπλαληήζνπλ ηνλ αγαπεκέλν ηνπο.

ΑΡΑ ΡΑ ΚΑΡΗΑ ΡΑ ΝΚΝΟΦΑ

Απηά ηα κάηηα ηα όκνξθα, ηα θξύδηα ηα γξακκέλα,

απηά κε θάλνπλ θη αξξσζηώ, κε θάλνπλ θαη πεζαίλσ.

Θαη παίξλσ δίπια ηα βνπλά, δίπια ηα κνλνπάηηα,

βξίζθσ ιαθίλα κνλαρηά κ' έλα κηθξό ιαθάθη.

Ιαθίλα ηη "ζαη κνλαρηά δελ παο καδί κε ηα άιια;

Γώδεθα ρξόλνπο έθαλα ρσξίο θάλα ιαθάθη

θαη ηώξα ζηα γεξάκαηα απόρηεζα ιαθάθη.

ΘΑΡΥ ΠΡΑ ΓΑΠΗΑ ΞΙΑΡΑΛΗΑ

Θάησ ζηα δαζηά πιαηάληα, ζηελ θξπόβξπζε,

θάζνληαλ δπό παιηθάξηα θαη κηα ιπγεξή.

Θάζνληαλ θαη ηξσλ θαη πίλνπλ θαη ηελ 'μέηαδαλ.

Γηακαληνύια κ' ηη 'ζαη ηέηνηα, ηέηνηα κειαλή;

Κήπσο ίζθηνο ζε παηνύζε, κήπσο θάληαζκα;

Κήδε ίζθηνο κε παηνύζε, κήδε θάληαζκα,

κε παηνύζε ν Γηαλλάθεο ηα κεζάλπρηα

ΔΛΑ ΞΑΙΗΘΑΟΑΘΗ

Έλα παιηθαξάθη ξνύζν θη όκνξθν

θαβάια πεξπαηνύζε θαη κνπ ηξαγνπδεί:

Λα 'ρα πέληε έμη κνπιάξηα, λα 'κνπλ θπξαηδήο

λα 'ρα ρίιηα γίδηα, λα 'ρα πξόβαηα

λα 'ζηελα θαη κία ζηξνύγθα ζε ςειό βνπλό.

Λα 'ρα θη' έλα ακπειάθη κεο ζηε Λάνπζα

λα κνπ θάλεη άζπξα ζηαθύιηα θαη γιπθό θξαζί

λα 'ξζνπλε ηα παιηθάξηα ηα ληνπξκπέξηθα.

ΛΔΟΑΛΡΕΗΝΙΑ

Λεξαληδηνύια θνπλησκέλε,

πνύ 'λαη ηα άλζε ζνπ,

πνύ 'λαη ηα άλζε πνπ 'ρεο πξώηα,

πνύ 'λ' ηα θάιιε ζνπ;

Ρξάβεμε βνξηάο θη αέξαο

θαη ηα γθξέκηζε.

Πε παξαθαιώ βνξηά κνπ

ηξάβα ζηγαλά,

ζηγαλά θη αγάιηα αγάιηα,

θύζα ζηγαλά.

ΞΔΟΑΠΑ ΑΞΝ ΡΖ ΓΔΗΡΝΛΗΑ ΠΝ

Δςέο πξνςέο επέξαζα από ηε γεηηνληά ζνπ

θη άθνπζα γέιηα θαη ραξέο θαη λόζηηκεο θνπβέληεο

θη άθνπζα πώο ζε κάισλε ε ζθύια ε κεηξηά ζνπ.

Θη αλ ζε καιώλεη πνπ πεξλώ πεο κνπ λα κελ πεξάζσ.

Ξέξλα πέξλα ιεβέληε κνπ όπσο πεξλνύζεο πξώηα

ν δξόκνο είλαη ιεύηεξνο γηα λα πεξλνύλ δηαβάηεο,

μαλζέο θαη καπξνκάηεο.

ΒΙΔΞΔΗΠ ΔΘΔΗΛΝ ΡΝ ΒΝΛΝ

Βιέπεηο εθείλν ην βνπλό πώο είλαη αληαξηαζκέλν,

πν 'ρ' αληαξνύια ζηελ θνξθή θαη θαηαρληά ζηνπο θάκπνπο;

Δθεί 'λαη πύξγνο γπάιηλνο κε θξνπζηαιιέληα ηδάκηα,

κέζα θνηκάηαη κηα μαλζηά, κηαο ρήξαο ζπγαηέξα

θαη πώο λα ηελ μππλήζνπκε θαη πώο λα ηεο ην πνύκε;

Μύπλα θαεκέλε Αλαζηαζηά, μύπλα θαη κελ θνηκάζαη

γηαηί καο πήξε ε ραξαπγή, ην δόιην κεζεκέξη.

Ξώο λα ζθσζώ ιεβέληε κνπ από ηελ αγθαιηά ζνπ;

Κπεξδεύθαλ ηα καιιάθηα κνπ καδί κε ηα δηθά ζνπ.

Κνηξνιόγηα

ΝΡΑΛ ΑΠΞΟΗΠ' Ν ΘΝΟΑΘΑΠ

Κάλα βαζηάεη ην θεξί θαη γηνο ςπρνινγάεη:

Γηαηί πεζαίλεηο γηόθα κνπ θαη κέλα πνύ κ' αθήλεηο

ηε λύθε π' αξξαβώληαζεο θαη πνηνο ζα ηελ επάξεη;

Γελ θιαηο, κάλα κ', ηα ληάηα κνπ, δελ θιαηο ηε ιεβεληηά κνπ,

κνλ' λύθε πνπ αξξαβώληαζα θαη πνηνο ζα ηελ επάξεη;

Έρσ αδεξθό κηθξόηεξν θη απηόο ζα ηελ επάξεη.

Θη ν αδεξθόο ζαλ ην άθνπζε πήξε ραξά κεγάιε,

βάλεη ζειώλεη ην άινγν ζηε λύθε ηνπ λα πάεη.

Από καθξηά ηε ραηξεηά θη από θνληά ηεο ιέγεη:

Λύθε ν Θώζηαο πέζαλε θη εγώ ήξζα λα ζε πάξσ.

ηαλ ζηεξέςεη ε ζάιαζζα θαη γίλεη πεξηβόιη

θη όηαλ αζπξίζεη ν θόξαθαο θαη γίλεη πεξηζηέξη,

ηόηε θαη γσ ζα παληξεπηώ θη άιινλ άληξα ζα πάξσ.

ΚΔ ΓΔΙΑΠΑΛΔ ΡΑ ΞΝΙΗΑ

Κε γέιαζάλε ηα πνπιηά, κε γέιαζαλ ηα αεδόληα

κνύ 'παλ πνηέο δε ζ' αξξσζηώ, πνηέο δελ ζα πεζάλσ.

Βάλσ θθηάλσ ην ζπίηη κνπ ςειόηεξν από ηα άιια

κε δπό ηξία παηώκαηα, κε εμήληα παιαζύξηα

θαη πάλσ ζην ηειείσκα βγαίλσ ζην παιαζύξη.

Βιέπσ ην ράξν λα 'ξρεηαη ζην άινγν θαβάια.

Καύξνο ήηαλ καπξόθνξνο, καύξν θαη ην άινγό ηνπ,

καύξν θαη ην ζπαζάθη ηνπ πνπ παίξλεη ηηο ςπρνύιεο.

Άζε κε, ράξε, άζε κε πέλη' έμη ρξόληα αθόκα

έρσ γπλαίθα παξαληά θαη ρήξα δελ ηελ παίξλεη,

έρσ παηδηά παξακηθξά θη νξθάληα δελ ηα αμίδεη.

• ' έλα άιιν βιαρνρώξη, ην γλσζηό Ληβάδη Οιύκπνπ, ηξαγνπδηέηαη ην ίδην

κνηξνιόη σο εμήο:

Κε γέιαζάλε ηα πνπιηά, ηεο άλνημεο ηα αεδόληα

κνπ 'παλ πνηέο δε ζ' αξξσζηώ, πνηέο δε ζα πεζάλσ.

Θαη γσ καύξνο γειάζηεθα θαη γσ καύξνο πιαλεύθα[4].

Σηίδσ ηα ζπίηηα ηα ςειά, ςειά θη αζβεζησκέλα.

Θάλσ ζαξάληα θάκαξεο θη εμήληα ζθαινπάηηα.

Πηε ζθάια πνπ αλέβαηλα, ζηε ζθάια πνπ αλεβαίλσ

βιέπσ θνκκάηη ζύλλεθν, βιέπσ θνκκάηη αληάξα.

Απηό δελ ήηαλ ζύλλεθν νπδέ θνκκάηη αληάξα

απηόο ήηαλ ν ράξνληαο θαη ήξζε λα κε πάξεη.

Άζε κε, ράξε, άζε κε θη απ' ηα καιιηά κελ πηάλεηο

έρσ γπλαίθα παξαληά θαη δελ ηελ πξέπ' γηα ρήξα.

Ραρηά Παββάην ζα ινπζηώ, ηελ Θπξηαθή ζ' αιιάμσ

θαη ηε Γεπηέξα ην πξσί ζα έξζσ κνλαρόο κνπ.

Ρξαγνύδηα μεληηηάο

ΚΗΑ ΘΝΟΖ ΚΗΑ ΘΟΑΡΠΗΥΡΗΠΠΑ

Κηα θόξε, κηα Θξαηζηώηηζζα, κηα κηθξνπαληξεκέλε

έρεη αζεκέλην αξγαιεηό, καιακαηέλην ρηέλη

θαη ηα ζατηηα πνύ 'ξηρλε όιν καξγαξηηάξη.

Μέλνο δηαβάηεο πέξαζε θη απηή ηνλ θαιεκέξζε.

Θαιεκέξα ζνπ θόξε κνπ. - Θαιώο ηνλ μέλν πνπ 'ξζε.

Θόξε κνπ δελ παληξεύεζαη θη άιινλ άληξα λα πάξεηο;

Έρσ άληξα ζηελ μεληηηά θη αληξάδεξθν ζηα μέλα

δώδεθα ρξόληα θαξηεξώ θαη ηξεηο ηνλ πεξηκέλσ

θη αλ δελ θαλεί θη αλ δελ 'θνπζηεί θαιόγξηα ζα γίλσ.

Θα πάσ ζ' έξεκα βνπλά λα ρηίζσ κνλαζηήξη

θάζε δηαβάηεο λα πεξλά λα θάεη θαη λα πίλεη

ρσξίο ιεθηά λα δίλεη.

ΚΑΛΑ ΚΔ ΘΑΘΝΞΑΛΡΟΔΤΔΠ

Κάλα κε θαθνπάληξεςεο θαη κνπ 'δσζεο ζηνπο θάκπνπο.

Λεγώ ζηνπο θάκπνπο δελ βαζηώ, λεξό δεζηό δελ πίλσ

λεδώ ηξπγόλα δε ιαιεί θη ν θνύθνο δελ ην ιέεη.

Ρν ιέεη κηα Θαξηζηώηηζζα θαη κηα Θαξηζησηνπνύια:

Ξνηα έρεη άληξα ζηελ μεληηηά λα κελ ηνλ πεξηκέλεη

ε ζαιακπξηά θαηέβαζε, κηα ζαιακπξηά γεκάηε

θέξλεη δεληξά, θέξλεη θιαδηά, δέληξα μεξηδσκέλα

θη απάλσ ζηα θισλάξηα ηνπο δπν αδέξθη' αγθαιηαζκέλα.

Έλαο ηνλ άιιν έιεγε, έλαο ηνλ άιιν ιέεη:

Θξάηα θαιά αδεξθάθη κνπ ην πώο λα ρσξηζηνύκε

ν ρσξηζκόο είλαη θαθόο θη αληάκα δελ κπνξνύκε.

Σσξίδεη ε κάλα απ' ηα παηδηά θαη ηα παηδηά απ' ηε κάλα,

ρσξίδεη θαη αληξόγπλν πνπ 'ηαλ αγαπεκέλν

πνπ 'ραλ αγάπεο ζην ςσκί θη αγάπεο ζην ηξαπέδη.

• Η μεληηηά εδώ δελ έρεη ζρέζε κε ηε κεηαλάζηεπζε ζε μέλε ρώξα. Παιηόηεξα,

αλ θάπνηα θνπέια παληξεπόηαλ ζε άιιν ρσξηό, ζεσξνύληαλ όηη παληξεπόηαλ

ζηα μέλα. Παξαιιαγή ηνπ ηξαγνπδηνύ ζπλαληνύκε ζηε ζπιινγή ηνπ Ν.Γ.

Πνιίηε:

Κάλα κ' κε θαθνπάληξεςεο πνπ κ' έδσζεο ζηνπο θάκπνπο

θη εγώ ζηνπο θάκπνπο δελ βαζηώ, δεζηό λεξό δελ πίλσ,

ζα καξαζνύλ ηα ρείιε κνπ, ζα θηηξηλνθπιιηάζνπλ

από ην ριίν[5] ην λεξό, ηελ θάςα ηε κεγάιε.

Δδώ η' αεδόλη δε ιαιεί θη ν θνύθνο δελ ην ιέεη.

Νη θάκπνη ζξέθνπλ άινγα θαη ηα βνπλά ιεβέληεο

θαη νη ηζνύπξεο καξαδηάδνπλε, ζαλ ην θινπξί γηλώληαη.

Χιίν ή ριην = ριηαξό

Ο ζηίρνο 6 έγηλε παξνηκία.

ΝΠΑ ΒΝΛΑ ΘΑΗ ΛΑ ΓΗΑΒΥ

ζα βνπλά θαη λα δηαβώ όια ηα παξαγγέιισ:

βνπλά κ' λα κε ρηνλίζεηε, θάκπνη κε παρληαζηείηε,

όζν λα πάσ θαη λα ξζσ θαη πίζσ λα γπξίζσ.

Βξίζθσ ηα ρηόληα ζηα βνπλά, ηα θξνύζηαιια ζηνπο θάκπνπο

θαη πάιη πίζσ γύξηζα ζηνλ έξεκν ηνλ ηόπν,

θάλσ ηηο μέλεο αδεξθέο, μέλεο γπλαίθεο κάλεο.

Μέλεο, πιέληε ηα ξνύρα κνπ, μέλεο θαη ηα ζθνπηηά κνπ.

Ρα πιέλνπλ κηα, ηα πιέλνπλ δπν, ηα πιέλνπλ ηξεηο θαη πέληε

θη από ηηο πέληε θαη κεηά ηα ξίρλνπλ ζηα ζνθάθηα.

Ξάξε μέλε κ' ηα ξνύρα ζνπ θαη θέξ' ηα ζηε κακά ζνπ

θαη θέξε ηα ζηε κάλα ζνπ, θέξ' ηα ζηελ αδεξθή ζνπ.

• Μέζα από ηνπο ζηίρνπο ηνπ ηξαγνπδηνύ απηνύ θαίλεηαη ε έληνλε επηζπκία

ηνπ λένπ πνπ πξόθεηηαη λα μεληηεπηεί λα γπξίζεη ζηελ παηξίδα ηνπ. Η παξαγγειία πνπ δίλεηαη ζηνπο πξώηνπο ζηίρνπο ζηα βνπλά θαη ζηνπο θάκπνπο

είλαη ραξαθηεξηζηηθή ηζρπξνύ πόλνπ ηπ γηα ηνλ απνρσξηζκό από ηα έκςπρα θαη άςπρα όληα ηεο παηξίδαο ηνπ.

Ν ΑΟΓΑΙΔΗΝΠ

Κηα θόξε, κηα Αγξαθηώηηζζα, κηα κηθξνπαληξεκέλε, έρεη αζεκέλην αξγαιεηό θαη θηιληηζέλην ρηέλη

θαη ηε ζαΐηα πνπ 'ξηρλε αγλό καξγαξηηάξη. Από ηνλ θξόην ηνπ αξγαιεηνύ ςηιά ηξαγνύδηα ιέεη.

Ξξακαηεπηήο εδηάβαηλε ζην άινγν θαβάια ζηελ πόξηα πάεη θη έθαηζε θαη θάζεηαη θη αθνύεη.

Θαιεκεξά ζνπ θόξε κνπ. - Θαιώο ηνλ μέλν πνπ 'ξζε. Θόξε, αλ είζ' αλύπαληξε, γπλαίθα λα ζε πάξσ.

Ρη είλ' απηά πνπ ιεο μέλε κνπ. Έρσ άληξα ζηελ μεληηηά θαη δέθα ρξόληα θαξηεξώ θαη δπν ζα πεξηκέλσ

θη αλ δελ θαλεί θη αλ δελ 'θνπζηεί, θαιόγξηα ζα γίλσ.

Θόξε κνπ εγώ είκαη ν άληξαο ζνπ, εγώ θαη ν θαιόο ζνπ.

Αλ είζαη ζπ ν άληξαο κνπ, πεο κνπ ζεκάδηα ηνπ ζπηηηνύ.

Έρεηο ζην παξαζύξη ζνπ ειηά, θιεκαηαξηά ζηε βξύζε.

Απηά ηα βιέπεηο θαη ηα ιεο, πεο κνπ ζεκάδηα ηνπ θνξκηνύ.

Έρεηο ζηνλ θόξθν ζνπ ειηά, ειηά ζηελ ακαζράιε.

Δζύ είζαη ν άληξαο κνπ, εζύ είζαη ν θαιόο κνπ.

Αγθαιηαζηήθαλε θη νη δπν θαη πέζαλαλ αληάκα.

ΚΑΟΑ ΚΝ ΣΔΙΗΓΝΛΗΑ

Καύξα κνπ ρειηδόληα θαη άζπξα κνπ πνπιηά

απηνύ ςειά πνπ πάηε γηα ρακειώζεηε

λα ζηείισ έλα γξάκκα, κηα ςηιή γξαθή

λα ζηείισ ζηε καλνύια λα κε κε θαξηεξεί.

Δδώ ζηα μέλα πνπ 'ξζα, εδώ παληξεύηεθα

πήξα γπλαίθα Φξάγθηζζα, κάγηζζα πεζεξά

καγεύεη ηα θαξάβηα θαη δελ πεξπαηνύλ

κε κάγεςε θαη κέλα θαη δε κπνξώ λα ξζσ.

Θη όληαο θηλώ γηα λα 'ξζσ, ρηόληα θαη βξνρέο,

θη όληαο γπξίδσ πίζσ, ήιησζε ε ζηεξηά.

Πην 'πα θαη ζην παξάγγεηια θαη κεο ζην γξάκκα ζην 'γξαςα

λα παληξεπηείο Βαζίισ κνπ θαη κέλα κε κε θαξηεξείο.

Δκέλα κε καγέςαλε ζηελ Ξάηξα κε παληξέςαλε,

κνπ δώζαλε κηα κάγηζζα πνπ κάγεςε ηε ζάιαζζα,

πνπ κάγεςε θη εκέλαλε, πνπ κ' έρεη ε κάλα έλαλε.

ΡΑ ΜΔΛΑ ΔΗΛΑΗ ΒΑΟΔΡΑ

Ξνηα κάλα έρεη έλα γην ζηα μέλα κελ ηνλ ζηείιεη,

ηα μέλα είλαη βαξεηά, έρνπλ κεγάιε αξξώζηηα

Ήξζε αξξώζηηα αξξώζηεζε βαξηά γηα λα πεζάλεη,

γπξεύ' λεξό απ' ηνλ ηόπν ηνπ θαη κήιν απ' ηε κειηά ηνπ.

Ρξεηο αδεξθέο ζαλ η' άθνπζαλ, θη νη ηξεηο θαιέο θνπέιεο,

ε κηα ηνπ θέξλεη θξύν λεξό θη ε άιιε κήιν αθξάην

θη ε ηξίηε ε κηθξόηεξε ιαγό καγεηξεκέλν.

Πήθσ αδεξθέ λα θαο, λα πηεηο, λα θαινγεκαηίζεηο

λα πάξεηο δίπια ηα βνπλά, δίπια ηα θνξθνβνύληα.

Δγώ ζαο ιέσ δε κπνξώ θη εζείο κνπ ιέηε ζήθσ.

Γηα θέξηε κνπ ηνλ ηακπνπξά λα ηνλ πεηξνιαιήζσ

λα βάισ ηα βνπλά λα θιαηλ, έιαηα λα δαθξύδνπλ,

λα βάισ ηελ αγάπε κνπ λα ρύζεη καύξν δάθξπ.

ΖΟΘΔ ΘΑΗΟΝΠ ΛΑ ΦΓΝΚΔ

Ήξζε θαηξόο λα θύγνπκε, ήξζε θαηξόο λα πάκε.

Παξάληα[6] κέξεο παο καθξηά, ζαξάληα κεξνλύρηεο

έβαιε ε θόξε δύκσζε, κπνπγάηζα γηα λα θηηάμεη,

κε δάθξπα βάδεη ην ζεξκό, κε δάθξπα θνζθηλίδεη.

- Ρνπ θνύξλνπ ηνπ παξάγγεηια, ηνπ θνύξλνπ παξαγγέιισ:

Φνπξλί λα ςήζεηο ην ςσκί, θαιά λα ην ξνδίζεηο

θη ε Ρέξε ζα μεληηεπηεί ζα πάεη καθξηά ζηα μέλα.

Θα πέζνπλ ρηόληα θαη βξνρέο θαη θξνύζηαιια ζηνπο θάκπνπο.

Ρξαγνύδηα ηνλ γάκνπ

ΡΑ ΔΘΗΚΑ ΡΝ ΓΑΚΝ

• Σελ Πέκπηε ην βξάδπ, ηξεηο κέξεο πξηλ από ηελ Κπξηαθή ηνπ γάκνπ, ζην ζπίηη

ηνπ γακπξνύ "πηάλνπλ" πξνδύκη. Μαδεύνληαη θνξίηζηα πνιιά θαη ε πεζεξά

έρεη ηε ζθάθε ζηε κέζε ηνπ δσκαηίνπ κε ιίγν αιεύξη. Η πεζεξά βάδεη έλα

θνξίηζη λα δπκώζεη θαη όινη καδί ηξαγνπδνύλ:

ΒΑΙΔ ΚΖΙΗΡΠΑ ΕΖΚΥΠΔ

Βάιε κειίηζα δύκσζε κπνπγάηζα γηα λα θηηάμεηο.

Ρν θνύξλν επαξάγγεηια, ην θνύξλν παξαγγέιλσ.

- Φνύξλε λα ςήζεηο ην ςσκί, θαιά λα ην ξνδίζεηο.

• Μπαίλεη κπξνζηά ζην ρνξό ε πεζεξά θαη ηξαγνπδνύλ:

Πήκεξα ε κάλα ηνπ γακπξνύ έρεη ραξά κεγάιε.

Ξαληξεύεη ην παηδάθη ηεο θαη παίξλεη κηα λπθνύια,

κηθξή πεξηζηεξνύια.

• Σελ Κπξηαθή μεθηλά ν γάκνο. ην ζπίηη ηνπ γακπξνύ, ηελ ώξα πνπ μεθηλνύλ

γηα ην ζπίηη ηεο λύθεο ηξαγνπδνύλ:

ΜΔΘΗΛΖΠΔ Ν ΛΗΝΡΠΗΘΝΠ

Μεθίλεζε ν ληνύηζηθνο, ζηελ πεζεξά λα πάεη.

Θαιεκεξά ζνπ πεζεξά. - Θαιώο ηνλ, ην ιεβέληε.

Γηα βάιηε ηνπο θξαζί λα πηνπλ, λα πηνπλ ηα παιηθάξηα

θη εγώ 'καη απηόο πνπ πεξπαηώ, ηεο λύρηαο ην θεγγάξη.

ΡΝ ΜΔΘΗΛΖΚΑ ΡΝ ΠΡΑΟΑΘΖ

Θαιώο λα παο, θαιώο λα 'ξζεηο

θαιά κελ απνθνηκεζείο

θαη ράζεηο ην καληίιη ζνπ

θαη ζε καιώλεη ε κάλα ζνπ.

Έβγα κάλα, θπξά κάλα, γηα λα δεηο ην γην ζνπ.

Ξάεη κνλόο θη ήξζε δεπγάξη, δεπγαξάθη ηαηξηαζκέλν.

• ην δξόκν γηα ην ζπίηη ηεο λύθεο ιέλε ην παξαθάησ ηξαγνύδη:

ΒΓΖΘΑ ΤΖΙΑ

Βγήθα ςειά, παπαδνύια κνπ,

βγήθα ςειά ζηνλ ιπκπν θη αγλάληεπα ηξηγύξσ

παπαδνύια κνπ ςειά ζην θαξανύιη.

Βιέπσ θνκκάηη ζύλλεθν θη έλα θνκκάηη αληάξα.

Απηό δελ ήηαλ ζύλλεθν νπδέ θνκκάηη αληάξα

κα ήηαλ θόξε ηνπ παπά.

• ηελ απιή ηεο λύθεο ιέλε ην ηξαγνύδη:

ΞΔΛΡΔ ΚΖΛΔΠ ΞΔΟΞΑΡΝΠΑ

Ξέληε κήλεο πεξπαηνύζα ζε γηαιό γηαιό

γηα λα βξσ θαιή γπλαίθα γηα λα παληξεπηώ

θη άιιεο πέληε πεξπαηνύζα όμσ ζηε ζηεξηά

ηώξα βξήθα, ηώξα πήξα θαη παληξεύηεθα.

Δδώ ζε ηνύηε ηελ απιή πεξδίθα ζηέθεη θαη ιαιεί.

Ξξνο ηε δηθηά καο ηε ζεηξά λα κε θνβάζαη ιπγεξή.

ινη ηξηγύξσ είκαζηε, όινη ληνπθέθηα ξίρλνπκε.

ΑΞΝΠΞΑΠΚΑΡΗΘΑ ΡΟΑΓΝΓΗΑ ΓΑΚΝ

• ηελ Καξίηζα ηξαγνπδηέηαη θαη ηα εμήο ηξαγνύδηα γάκνπ πνπ δηαζώδνληαη

απνζπαζκαηηθά θαη θηλδπλεύνπλ λα μεραζηνύλ:

ΓΑΚΞΟΝΠ ΘΔΙΥ ΛΑ ΓΗΛΥ

Πηα αλώγηα ζηα θαηώγηα

γακπξόο ζέισ λα γίλσ

θαη ρέξηα λα θηιήζσ.

Ν γακπξόο απ' ηε ραξά ηνπ

σο ηνλ νπξαλό πεηάεη:

Θύξηε δνο κνπ κηα πεξδίθα

κηα πεξδίθα από ηα πιάηα

λα 'ρεη ηα θηεξά γξακκέλα

θαη ηα λύρηα θεληεκέλα.

*

ΖΟΘΔ ΚΗΑ ΜΔΛΗΡΠΑ

Από μέλν ηόπν θη από καθξηλό

ήξζε κηα μελίηζα από μελνρσξηό.

Δίρε καύξα κάηηα θαη ιηγλό θνξκί

θαη δελ μέξσ πώο λα ηελ ηδώ.

ηαλ ζα γπξίζεη πσο ζα ηελ ηδώ;

Κάζε ινπινπδάθηα θαη ηξηαληάθπιια.

Λα κε καο ηε καιώζεηε κσξέ ζπκπεζέξα

θαη μέξεη απ' ηε καλνύια ηεο, ην πνπιάθη κνπ.

ΚΗΑ ΞΑΟΑΠΘΔΖ, ΚΗΘΟΝΙΑ ΚΝ

Κηα Ξαξαζθεπή κηθξνύια κνπ

θη έλα Παββάην βξάδπ

κάλα κ' έδησρλε από ην αξρνληηθό κνπ

θη ν παηέξαο κνπ θη απηόο κνπ ιέεη θέγα.

Φεύγσ θιαίγνληαο θαη παξαπνλεκέλν.

Ξαίξλσ έλα ζηξαηί, ζηξαηί θαη κνλνπάηη

βξίζθσ έλα δεληξί ςειό ζαλ θππαξίζζη.

Πηέθνκαη θαη ην ξσηώ θαη ην θαινμεηάδσ.

Γεληξί κνπ, πνπ 'λαη ε ξίδα ζνπ θαη πνύ 'λαη ηα θισλάξηα

λα δέζσ ην άινγό κνπ;

• Σν ηξαγνύδη απηό είλαη από ηα πην ζπγθηλεηηθά ζηελ όιε ηειεηνπξγία ηνπ

γάκνπ. Σν ηξαγνπδνύλ όινη καδί, ελώ ηα δάθξπα από ηε λύθε ή ην γακπξό θαη

ηνπο γνλείο πνιιέο θνξέο είλαη αζπγθξάηεηα. Δίλαη ε ραξκνιύπε ησλ αηώλησλ

Διιήλσλ...

Βιάρηθα ηξαγνύδηα

ΚΔ ΞΖΟΔ Ν ΞΛΝΠ

Κη ιό ζόκλνπινπ ζ' αγθιηλάξηα

ζνύληνπ θξάληδη ληη θαζη'αληνπ

θξ'αληδα αηζηά ηζη ληόξκνπ πνύτιη

πνπτιηνπ αηζέινπ ηζη θ'αλη'α βηάξα

βηάξα-βηάξα ζ' πξνπκνπβηάξα

ληη ληηζηηάπηα πηθνπξάξιη

πηθνπξάξιη ζ' θαξβνπληάξιη

ληη ληηζηηάπη'νπ νύλ'α κζηάη'α

'ληόηιη - ληόηιη ζ'αζκπνπξ'εζθνπ

κάξιη ζ'α θνπξκπέλη.

Άηληε θηάη'α ζη θνπηδίκνπ

ζη λ' ηζηέκνπ ηνπ ιόθινπ αλόζηξνπ

ζ' λ' αληξ'έκνπ ζνπξ'άξη θνπ θξάηο.

Κεηάθξαζε:

Κε πήξε ν ύπλνο θαη ε λύζηα

θάησ από ηα θύιια ηεο θαζηαληάο

ζηα θύιια πνπ θνηκνύληαη ηα πνπιάθηα·

εθείλν ην πνπιί πνπ θειαεδά ην θαινθαίξη,

ην θαινθαίξη θαη ηελ άλνημε,

πνπ μππλάεη ηνπο θηελνηξόθνπο

θηελνηξόθνπο θαη θαξβνπληάξεδεο,

πνπ μππλάεη θαη κηα σξαία

θαη δπν δπν γιπθνκηινύλ

ην κεγάιν...

Άηληε θόξε κνπ λα θύγνπκε

λα πάκε γηα ηα κέξε καο

θαη λα γίλνπκε αδειθέο θη αδέιθηα.

ΚΗΘΟΖ ΘΝΟΖ

Φηάη'α ληθ'α λνπ ηη αξ'ηληη

'ζλνπ βα γίλη ια λόη

ηάζηη βάιηα κνύιηνπ κάξη

ζλνπ βα πνηο ζη ηξέηζη.

Ξέζθνπ ηνπ απ'α βα κη θάθνπ

ζ' ηόνπ ια βόη βα γίλνπ.

Λόη αβέκ' ζνπάθξα αξάνπ

ζλνπ βα πνηο ζη ηξεηο.

Πνπαθξα αξάνπ, ηόνπ κπνύλ'α,

ληνπάνπιη βα ηξηηζέκνπ.

Κεηάθξαζε

Κηθξό θνξίηζη, κελ μεγειηέζαη

δε ζα 'ξζεηο ζε καο

γηαηί ε θνηιάδα είλαη πνιύ κεγάιε

θαη δε ζα κπνξέζεηο λα ηελ πεξάζεηο.

Τάξη ζην γπαιό ζα γίλσ

θαη εγώ ζα 'ξζσ ζε ζαο

Δκείο έρνπκε πεζεξά ζθιεξή

θαη δε ζα θαινπεξάζεηο.

Θαθή πεζεξά θη εγώ θαιή

ζα πεξάζνπκε θαιά.

ΙΑΦ ΘΑΛΑΠΖ...

Ιάη Θαλάζε άι' Κήηζηνπ Βάξδα

ίνπ ι' νπάη Γήκινπ θαπηηάλιηνπ;

Πη ληνύζη ζη ιηάγθ'α γξ'ακ'αζηηάλινπ

θάθη' ιίξη ηζίληζη ζνύηη

ηζίληζη ζνύηη θνπ νύλα κ'αλ'α

ζ' άιηη αρ'ηληη θνπ αιάλη'α κ'αλ'α

Λνπ ιάη Γήκνπ θ' ζνύληνπ κνύιηη

θ' βηληνύη θάπξηιη ηνύηη

θάξκπηιη ζ' θνπλνύηηιη

Κεηάθξαζε:

Θαεκέλε Θαλάζε ηνπ Κήηζηνπ Βάξδα

πνύ ηνλ έρεηο ην Γήκν ηνλ θαπεηάλην;

Ξήγε λα δέζεη ηνλ γξακκαηέα

δεηά πεληαθόζηεο ιίξεο,

πεληαθόζηεο κ' έλα ρέξη

θη άιιεο ηόζεο κε ην άιιν.

Κε, θαεκέλε Γήκν, γηαηί είλαη πάξα πνιιέο

θαη πνύιεζα όια ηα γίδηα,

ηα γίδηα θαη ηα θαλνύηηα;

ΝΛΆ ΡΕΝΆ ΡΝ ΙΗΒΑΓΗ

Ηαξάκνπ νύλ'α ηδνπα ηνπ Ιηβάδη

ζ' ηξηάηζη νύλνπ ηδόλη ληη κη βηάληη

ζκπόξινπ ηδ'ζη ζ' ηξάςη θάιηα

ζηόνπ καξάηα κπξηάκνπ βάιηα

βάιηα - βάιηα ζ' ι'αθξ'ηκάκνπ

Ρζ'άη ιάη ηδόλε, ιάη καξάηε

ζηάη ιάη ηδόλε ζη ζκπνπξάκνπ

ζη λ' αληξάκνπ ζνπξάξη θνπ θξαηο.

Κεηάθξαζε

ΚΗΑ ΚΔΟΑ ΠΡΝ ΙΗΒΑΓΗ

Ήκνπλ κηα κέξα ζην Ιηβάδη

θαη πεξλά έλαο λένο θαη κε βιέπεη,

Κνπ 'πε κηα θνπβέληα θαη ηξάβεμε ην δξόκν

θη εγώ, ε δύζηπρε, θνηηνύζα ηελ θνηιάδα,

ηελ θνηιάδα θαη ζξελνύζα.

- Ρη έρεηο, θαεκέλε λέε, θαεκέλε αγαπεκέλε;

Θάηζε λέε λα κηιήζνπκε

θαη λα γίλνπκε αδειθή θη αδέιθη.

ΛΡΑΛΡΙΝ ΙΗΑ

Ληάληινπ Αία, ηζη αληάξη αηζία;

Κβηάζηα ακηά βηάξζ' αξηθία

ληη πξη αλώγη ηνπ θαηώγη.

Ληάληα κβηάνηα λνπ νπ αγθάηζ'

θ' βα θνύγθα ζβα λ' αιάζ'

ηνύηη ρώξιη ιη αι'εγθάη

αρηάξη κβηάζη'α λνπ αθιάη

Ξληη κάξηδηλ'α ληη ρνπάξ'α

Ξληη κάξηδηλ' κη ληνύζνπ

λη ανηξηγθάη νη άν' λαθνπάξ'α

Κη απιηθάη ζ' ληνπ κπάζνπ νπλ'α νπάξ'α

πξη θινπξίη ληη αξξαβώλ'α.

Κεηάθξαζε:

Κπαξκπα Ζιία, ηη θάλεηο εθεί;

Ζ λύθε καο ρύλεη ην ηζίπνπξν

απ' ην αλώγη ζην θαηώγη.

Κπάξκα, κε καιώλεηο ηε λπθνύια

γηαηί ζ' θύγεη θαη ζα καο αθήζεη.

ια ηα ρσξηά ηα γύξηζα

ηέηνηα λύθε δελ μαλά 'βξα.

Άθξε άθξε ζην ρσξηό,

άθξε άθξε πήγα,

ηε θώλαμα λα βγεη έμσ

θαη ηε θίιεζα κηα θνξά

ζηα θινπξηά ηνπ αξξαβώλα.