Post on 14-Jul-2020
1
Επιστημονικό Συνέδριο
Το Κριτικό Έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου
ΠΡΑΚΤΙΚΑ
2
3
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
4
copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117
ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος
ISBN978-618-5396-00-8
5
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε
απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου
τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι
τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
στις17-18Φεβρουαρίου2017
στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
υπότηναιγίδατου
ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων
καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΑΘΗΝΑ2018
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
153
laquoΗσυμβολήτουστιςαξιολογήσειςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουυπήρξεση-μαντικήκαθώςέκρινεμενηφαλιότηταταέργατωνσυγγραφέωνndashποιητώνκαιπεζογράφωνraquoεπισημαίνειγιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοοΑλέξανδροςΑργυρίουτο2000προσθέτονταςότιlaquoοιαισθητικέςκαιιδεολογικέςπροτιμήσειςτουδεντονεμπόδισανναδειθετικάτιςαντικείμενεςλογοτεχνικέςπαραγωγέςήαντιλέγο-νταςναεπισημάνειταόποιαθετικάστοιχείατουςraquo1
Στηνπαρούσαεισήγησηθαεπιχειρήσωναπαρακολουθήσωτηνκριτικήαπο-τίμησητουΚώσταΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοΣυγκεκριμέναθαεπι-κεντρωθώ στην παρουσίαση και στον σχολιασμό μιας μικρής σειράς κειμένωντουΠαναγιωτόπουλουπουκαλύπτουν ένασχετικά ευρύχρονικόάνυσμααπότο1928ωςτο1958μειδιαίτερηπάντωςέμφασηστοεκτενέςμελέτημάτουlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης (1896-1928)raquoπουπρωτοδημοσιεύεταιτο1946στοπεριοδικόΓράμματα2
ΕπιπρόσθεταθασυζητηθούνδύοακόμηκείμενατουΠαναγιωτόπουλουαφι-ερωμέναστονΚαρυωτάκηκαιδημοσιευμέναστοπεριοδικόΝέαΕστίατο1928και το 1950 αντιστοίχως (το ποίημα laquoΚαρυωτάκηςraquo3 που οΠαναγιωτόπουλοςσυνθέτειαμέσωςμετάτοάκουσματηςείδησηςτηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιέναέντοναβιωματικόάρθροτουμετίτλοlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquo4)καθώς
1ΑλέξανδροςΑργυρίουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1918-1940)τΒ ΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ9162 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΚΓΚαρυωτάκηςraquo Γράμματα τ Θ΄ (Ιανουάριος-Ιούνιος 1946)σ1-1282-93154-167[=ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτουιδίουΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΑετόςΑθήνα1949σ105-159]3ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ16(40)(15Αυγούστου1928)σ7314ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoΝέαΕστίατχ558(1Οκτωβρίου1950)σ1277-1280
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑΘΟΣ
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
2
3
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
4
copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117
ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος
ISBN978-618-5396-00-8
5
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε
απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου
τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι
τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
στις17-18Φεβρουαρίου2017
στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
υπότηναιγίδατου
ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων
καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΑΘΗΝΑ2018
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
153
laquoΗσυμβολήτουστιςαξιολογήσειςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουυπήρξεση-μαντικήκαθώςέκρινεμενηφαλιότηταταέργατωνσυγγραφέωνndashποιητώνκαιπεζογράφωνraquoεπισημαίνειγιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοοΑλέξανδροςΑργυρίουτο2000προσθέτονταςότιlaquoοιαισθητικέςκαιιδεολογικέςπροτιμήσειςτουδεντονεμπόδισανναδειθετικάτιςαντικείμενεςλογοτεχνικέςπαραγωγέςήαντιλέγο-νταςναεπισημάνειταόποιαθετικάστοιχείατουςraquo1
Στηνπαρούσαεισήγησηθαεπιχειρήσωναπαρακολουθήσωτηνκριτικήαπο-τίμησητουΚώσταΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοΣυγκεκριμέναθαεπι-κεντρωθώ στην παρουσίαση και στον σχολιασμό μιας μικρής σειράς κειμένωντουΠαναγιωτόπουλουπουκαλύπτουν ένασχετικά ευρύχρονικόάνυσμααπότο1928ωςτο1958μειδιαίτερηπάντωςέμφασηστοεκτενέςμελέτημάτουlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης (1896-1928)raquoπουπρωτοδημοσιεύεταιτο1946στοπεριοδικόΓράμματα2
ΕπιπρόσθεταθασυζητηθούνδύοακόμηκείμενατουΠαναγιωτόπουλουαφι-ερωμέναστονΚαρυωτάκηκαιδημοσιευμέναστοπεριοδικόΝέαΕστίατο1928και το 1950 αντιστοίχως (το ποίημα laquoΚαρυωτάκηςraquo3 που οΠαναγιωτόπουλοςσυνθέτειαμέσωςμετάτοάκουσματηςείδησηςτηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιέναέντοναβιωματικόάρθροτουμετίτλοlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquo4)καθώς
1ΑλέξανδροςΑργυρίουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1918-1940)τΒ ΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ9162 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΚΓΚαρυωτάκηςraquo Γράμματα τ Θ΄ (Ιανουάριος-Ιούνιος 1946)σ1-1282-93154-167[=ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτουιδίουΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΑετόςΑθήνα1949σ105-159]3ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ16(40)(15Αυγούστου1928)σ7314ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoΝέαΕστίατχ558(1Οκτωβρίου1950)σ1277-1280
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑΘΟΣ
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
3
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
4
copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117
ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος
ISBN978-618-5396-00-8
5
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε
απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου
τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι
τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
στις17-18Φεβρουαρίου2017
στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
υπότηναιγίδατου
ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων
καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΑΘΗΝΑ2018
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
153
laquoΗσυμβολήτουστιςαξιολογήσειςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουυπήρξεση-μαντικήκαθώςέκρινεμενηφαλιότηταταέργατωνσυγγραφέωνndashποιητώνκαιπεζογράφωνraquoεπισημαίνειγιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοοΑλέξανδροςΑργυρίουτο2000προσθέτονταςότιlaquoοιαισθητικέςκαιιδεολογικέςπροτιμήσειςτουδεντονεμπόδισανναδειθετικάτιςαντικείμενεςλογοτεχνικέςπαραγωγέςήαντιλέγο-νταςναεπισημάνειταόποιαθετικάστοιχείατουςraquo1
Στηνπαρούσαεισήγησηθαεπιχειρήσωναπαρακολουθήσωτηνκριτικήαπο-τίμησητουΚώσταΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοΣυγκεκριμέναθαεπι-κεντρωθώ στην παρουσίαση και στον σχολιασμό μιας μικρής σειράς κειμένωντουΠαναγιωτόπουλουπουκαλύπτουν ένασχετικά ευρύχρονικόάνυσμααπότο1928ωςτο1958μειδιαίτερηπάντωςέμφασηστοεκτενέςμελέτημάτουlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης (1896-1928)raquoπουπρωτοδημοσιεύεταιτο1946στοπεριοδικόΓράμματα2
ΕπιπρόσθεταθασυζητηθούνδύοακόμηκείμενατουΠαναγιωτόπουλουαφι-ερωμέναστονΚαρυωτάκηκαιδημοσιευμέναστοπεριοδικόΝέαΕστίατο1928και το 1950 αντιστοίχως (το ποίημα laquoΚαρυωτάκηςraquo3 που οΠαναγιωτόπουλοςσυνθέτειαμέσωςμετάτοάκουσματηςείδησηςτηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιέναέντοναβιωματικόάρθροτουμετίτλοlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquo4)καθώς
1ΑλέξανδροςΑργυρίουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1918-1940)τΒ ΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ9162 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΚΓΚαρυωτάκηςraquo Γράμματα τ Θ΄ (Ιανουάριος-Ιούνιος 1946)σ1-1282-93154-167[=ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτουιδίουΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΑετόςΑθήνα1949σ105-159]3ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ16(40)(15Αυγούστου1928)σ7314ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoΝέαΕστίατχ558(1Οκτωβρίου1950)σ1277-1280
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑΘΟΣ
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
4
copy 2018 Εκδόσεις τηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου ΝικολάουΜίληση315351Παλλήνη Τηλ2106666117
ΕπιμέλειατηςέκδοσηςΘεοδόσηςΠυλαρινόςΣύνταξηπινάκωνΆγγελοςΜητρέληςΣχέδιοεξωφύλλουΒελισσάριοςΤσακούμηςΣτοιχειοθεσίαndashΕκτύπωσηndashΒιβλιοδεσίαΓΚωστόπουλος
ISBN978-618-5396-00-8
5
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε
απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου
τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι
τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
στις17-18Φεβρουαρίου2017
στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
υπότηναιγίδατου
ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων
καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΑΘΗΝΑ2018
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
153
laquoΗσυμβολήτουστιςαξιολογήσειςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουυπήρξεση-μαντικήκαθώςέκρινεμενηφαλιότηταταέργατωνσυγγραφέωνndashποιητώνκαιπεζογράφωνraquoεπισημαίνειγιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοοΑλέξανδροςΑργυρίουτο2000προσθέτονταςότιlaquoοιαισθητικέςκαιιδεολογικέςπροτιμήσειςτουδεντονεμπόδισανναδειθετικάτιςαντικείμενεςλογοτεχνικέςπαραγωγέςήαντιλέγο-νταςναεπισημάνειταόποιαθετικάστοιχείατουςraquo1
Στηνπαρούσαεισήγησηθαεπιχειρήσωναπαρακολουθήσωτηνκριτικήαπο-τίμησητουΚώσταΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοΣυγκεκριμέναθαεπι-κεντρωθώ στην παρουσίαση και στον σχολιασμό μιας μικρής σειράς κειμένωντουΠαναγιωτόπουλουπουκαλύπτουν ένασχετικά ευρύχρονικόάνυσμααπότο1928ωςτο1958μειδιαίτερηπάντωςέμφασηστοεκτενέςμελέτημάτουlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης (1896-1928)raquoπουπρωτοδημοσιεύεταιτο1946στοπεριοδικόΓράμματα2
ΕπιπρόσθεταθασυζητηθούνδύοακόμηκείμενατουΠαναγιωτόπουλουαφι-ερωμέναστονΚαρυωτάκηκαιδημοσιευμέναστοπεριοδικόΝέαΕστίατο1928και το 1950 αντιστοίχως (το ποίημα laquoΚαρυωτάκηςraquo3 που οΠαναγιωτόπουλοςσυνθέτειαμέσωςμετάτοάκουσματηςείδησηςτηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιέναέντοναβιωματικόάρθροτουμετίτλοlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquo4)καθώς
1ΑλέξανδροςΑργυρίουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1918-1940)τΒ ΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ9162 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΚΓΚαρυωτάκηςraquo Γράμματα τ Θ΄ (Ιανουάριος-Ιούνιος 1946)σ1-1282-93154-167[=ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτουιδίουΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΑετόςΑθήνα1949σ105-159]3ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ16(40)(15Αυγούστου1928)σ7314ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoΝέαΕστίατχ558(1Οκτωβρίου1950)σ1277-1280
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑΘΟΣ
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
5
ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
ΕπιστημονικόΣυνέδριοπουσυνδιοργανώθηκε
απότηΣχολήΙΜΠαναγιωτόπουλου
τοΊδρυμαΚωστήΠαλαμάκαι
τουςΦίλουςτουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
στις17-18Φεβρουαρίου2017
στηνΚεντρικήΑίθουσατουΦιλολογικούΣυλλόγουlaquoΠαρνασσόςraquo
υπότηναιγίδατου
ΥπουργείουΠαιδείαςΈρευναςκαιΘρησκευμάτων
καιτουΥπουργείουΠολιτισμούκαιΑθλητισμού
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑndashΕΙΣΑΓΩΓΗΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΑΘΗΝΑ2018
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
153
laquoΗσυμβολήτουστιςαξιολογήσειςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουυπήρξεση-μαντικήκαθώςέκρινεμενηφαλιότηταταέργατωνσυγγραφέωνndashποιητώνκαιπεζογράφωνraquoεπισημαίνειγιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοοΑλέξανδροςΑργυρίουτο2000προσθέτονταςότιlaquoοιαισθητικέςκαιιδεολογικέςπροτιμήσειςτουδεντονεμπόδισανναδειθετικάτιςαντικείμενεςλογοτεχνικέςπαραγωγέςήαντιλέγο-νταςναεπισημάνειταόποιαθετικάστοιχείατουςraquo1
Στηνπαρούσαεισήγησηθαεπιχειρήσωναπαρακολουθήσωτηνκριτικήαπο-τίμησητουΚώσταΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοΣυγκεκριμέναθαεπι-κεντρωθώ στην παρουσίαση και στον σχολιασμό μιας μικρής σειράς κειμένωντουΠαναγιωτόπουλουπουκαλύπτουν ένασχετικά ευρύχρονικόάνυσμααπότο1928ωςτο1958μειδιαίτερηπάντωςέμφασηστοεκτενέςμελέτημάτουlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης (1896-1928)raquoπουπρωτοδημοσιεύεταιτο1946στοπεριοδικόΓράμματα2
ΕπιπρόσθεταθασυζητηθούνδύοακόμηκείμενατουΠαναγιωτόπουλουαφι-ερωμέναστονΚαρυωτάκηκαιδημοσιευμέναστοπεριοδικόΝέαΕστίατο1928και το 1950 αντιστοίχως (το ποίημα laquoΚαρυωτάκηςraquo3 που οΠαναγιωτόπουλοςσυνθέτειαμέσωςμετάτοάκουσματηςείδησηςτηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιέναέντοναβιωματικόάρθροτουμετίτλοlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquo4)καθώς
1ΑλέξανδροςΑργυρίουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1918-1940)τΒ ΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ9162 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΚΓΚαρυωτάκηςraquo Γράμματα τ Θ΄ (Ιανουάριος-Ιούνιος 1946)σ1-1282-93154-167[=ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτουιδίουΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΑετόςΑθήνα1949σ105-159]3ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ16(40)(15Αυγούστου1928)σ7314ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoΝέαΕστίατχ558(1Οκτωβρίου1950)σ1277-1280
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑΘΟΣ
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
6
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
153
laquoΗσυμβολήτουστιςαξιολογήσειςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουυπήρξεση-μαντικήκαθώςέκρινεμενηφαλιότηταταέργατωνσυγγραφέωνndashποιητώνκαιπεζογράφωνraquoεπισημαίνειγιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοοΑλέξανδροςΑργυρίουτο2000προσθέτονταςότιlaquoοιαισθητικέςκαιιδεολογικέςπροτιμήσειςτουδεντονεμπόδισανναδειθετικάτιςαντικείμενεςλογοτεχνικέςπαραγωγέςήαντιλέγο-νταςναεπισημάνειταόποιαθετικάστοιχείατουςraquo1
Στηνπαρούσαεισήγησηθαεπιχειρήσωναπαρακολουθήσωτηνκριτικήαπο-τίμησητουΚώσταΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοΣυγκεκριμέναθαεπι-κεντρωθώ στην παρουσίαση και στον σχολιασμό μιας μικρής σειράς κειμένωντουΠαναγιωτόπουλουπουκαλύπτουν ένασχετικά ευρύχρονικόάνυσμααπότο1928ωςτο1958μειδιαίτερηπάντωςέμφασηστοεκτενέςμελέτημάτουlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης (1896-1928)raquoπουπρωτοδημοσιεύεταιτο1946στοπεριοδικόΓράμματα2
ΕπιπρόσθεταθασυζητηθούνδύοακόμηκείμενατουΠαναγιωτόπουλουαφι-ερωμέναστονΚαρυωτάκηκαιδημοσιευμέναστοπεριοδικόΝέαΕστίατο1928και το 1950 αντιστοίχως (το ποίημα laquoΚαρυωτάκηςraquo3 που οΠαναγιωτόπουλοςσυνθέτειαμέσωςμετάτοάκουσματηςείδησηςτηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιέναέντοναβιωματικόάρθροτουμετίτλοlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquo4)καθώς
1ΑλέξανδροςΑργυρίουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1918-1940)τΒ ΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ9162 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΚΓΚαρυωτάκηςraquo Γράμματα τ Θ΄ (Ιανουάριος-Ιούνιος 1946)σ1-1282-93154-167[=ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτουιδίουΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΑετόςΑθήνα1949σ105-159]3ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ16(40)(15Αυγούστου1928)σ7314ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoΝέαΕστίατχ558(1Οκτωβρίου1950)σ1277-1280
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑΘΟΣ
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
7
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΑΙΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣΚΑΣΙΝΗΣ
ΜΕΛΗ
ΓΕΡΑΣΙΜΟΣΖΩΡΑΣ
ΛΗΔΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗ
ΘΕΟΔΟΣΗΣΠΥΛΑΡΙΝΟΣ
ΠΟΛΥΑΝΘΗΤΣΙΓΚΟΥ
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
153
laquoΗσυμβολήτουστιςαξιολογήσειςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουυπήρξεση-μαντικήκαθώςέκρινεμενηφαλιότηταταέργατωνσυγγραφέωνndashποιητώνκαιπεζογράφωνraquoεπισημαίνειγιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοοΑλέξανδροςΑργυρίουτο2000προσθέτονταςότιlaquoοιαισθητικέςκαιιδεολογικέςπροτιμήσειςτουδεντονεμπόδισανναδειθετικάτιςαντικείμενεςλογοτεχνικέςπαραγωγέςήαντιλέγο-νταςναεπισημάνειταόποιαθετικάστοιχείατουςraquo1
Στηνπαρούσαεισήγησηθαεπιχειρήσωναπαρακολουθήσωτηνκριτικήαπο-τίμησητουΚώσταΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοΣυγκεκριμέναθαεπι-κεντρωθώ στην παρουσίαση και στον σχολιασμό μιας μικρής σειράς κειμένωντουΠαναγιωτόπουλουπουκαλύπτουν ένασχετικά ευρύχρονικόάνυσμααπότο1928ωςτο1958μειδιαίτερηπάντωςέμφασηστοεκτενέςμελέτημάτουlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης (1896-1928)raquoπουπρωτοδημοσιεύεταιτο1946στοπεριοδικόΓράμματα2
ΕπιπρόσθεταθασυζητηθούνδύοακόμηκείμενατουΠαναγιωτόπουλουαφι-ερωμέναστονΚαρυωτάκηκαιδημοσιευμέναστοπεριοδικόΝέαΕστίατο1928και το 1950 αντιστοίχως (το ποίημα laquoΚαρυωτάκηςraquo3 που οΠαναγιωτόπουλοςσυνθέτειαμέσωςμετάτοάκουσματηςείδησηςτηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιέναέντοναβιωματικόάρθροτουμετίτλοlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquo4)καθώς
1ΑλέξανδροςΑργυρίουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1918-1940)τΒ ΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ9162 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΚΓΚαρυωτάκηςraquo Γράμματα τ Θ΄ (Ιανουάριος-Ιούνιος 1946)σ1-1282-93154-167[=ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτουιδίουΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΑετόςΑθήνα1949σ105-159]3ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ16(40)(15Αυγούστου1928)σ7314ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoΝέαΕστίατχ558(1Οκτωβρίου1950)σ1277-1280
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑΘΟΣ
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
153
laquoΗσυμβολήτουστιςαξιολογήσειςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουυπήρξεση-μαντικήκαθώςέκρινεμενηφαλιότηταταέργατωνσυγγραφέωνndashποιητώνκαιπεζογράφωνraquoεπισημαίνειγιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοοΑλέξανδροςΑργυρίουτο2000προσθέτονταςότιlaquoοιαισθητικέςκαιιδεολογικέςπροτιμήσειςτουδεντονεμπόδισανναδειθετικάτιςαντικείμενεςλογοτεχνικέςπαραγωγέςήαντιλέγο-νταςναεπισημάνειταόποιαθετικάστοιχείατουςraquo1
Στηνπαρούσαεισήγησηθαεπιχειρήσωναπαρακολουθήσωτηνκριτικήαπο-τίμησητουΚώσταΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοΣυγκεκριμέναθαεπι-κεντρωθώ στην παρουσίαση και στον σχολιασμό μιας μικρής σειράς κειμένωντουΠαναγιωτόπουλουπουκαλύπτουν ένασχετικά ευρύχρονικόάνυσμααπότο1928ωςτο1958μειδιαίτερηπάντωςέμφασηστοεκτενέςμελέτημάτουlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης (1896-1928)raquoπουπρωτοδημοσιεύεταιτο1946στοπεριοδικόΓράμματα2
ΕπιπρόσθεταθασυζητηθούνδύοακόμηκείμενατουΠαναγιωτόπουλουαφι-ερωμέναστονΚαρυωτάκηκαιδημοσιευμέναστοπεριοδικόΝέαΕστίατο1928και το 1950 αντιστοίχως (το ποίημα laquoΚαρυωτάκηςraquo3 που οΠαναγιωτόπουλοςσυνθέτειαμέσωςμετάτοάκουσματηςείδησηςτηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιέναέντοναβιωματικόάρθροτουμετίτλοlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquo4)καθώς
1ΑλέξανδροςΑργυρίουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1918-1940)τΒ ΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ9162 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΚΓΚαρυωτάκηςraquo Γράμματα τ Θ΄ (Ιανουάριος-Ιούνιος 1946)σ1-1282-93154-167[=ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτουιδίουΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΑετόςΑθήνα1949σ105-159]3ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ16(40)(15Αυγούστου1928)σ7314ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoΝέαΕστίατχ558(1Οκτωβρίου1950)σ1277-1280
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑΘΟΣ
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
9
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήraquo
ΚήρυξηέναρξηςεργασιώνΆλκηςΙΠαναγιωτόπουλος
ΓενικόςδιευθυντήςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλου
Α΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΠΔΜαστροδημήτρης
ΘεοδόσηςΠυλαρινόςlaquoΕισαγωγήστοκριτικόέργο
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΠολυάνθηΤσίγκουlaquoΟιπαιδαγωγικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουΘεωρίακαιπράξηraquo
ΕρατοσθένηςΚαψωμένοςlaquoΟΚαβάφης
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΟΠαλαμάςτουΠαναγιωτόπουλουraquo
Β΄ΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΘανάσηςΝάκας
ΧαράλαμποςΚαράογλουlaquoΤιίσωςείναικριτική
γιατονΙΜΠαναγιωτόπουλο(Προβληματισμοίτηςεποχής)raquo
ΓιάννηςΞούριαςlaquoΈναςπαλαιόςελληνικόςκόσμος
απότηνσκοπιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΜαρίαΔημάκη-ΖώραlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςκαιηδιδακτορική
διατριβήτουγιατονΑδαμάντιοΚοραήraquo
ΑφροδίτηΑθανασοπούλουlaquoΟικριτικέςαπόψεις
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουγιατοέργοτουΣολωμού
τουΚάλβουκαιάλλωνποιητώντου19ουαιώναraquo
ΒάσωΟικονομοπούλουlaquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςωςεπιμελητής
καιωςανθολόγοςτηςlsquoΒασικήςΒιβλιοθήκηςrsquoraquo
ΛάμπροςΒαρελάςlaquoΟισυνεργασίεςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου
στονημερήσιοτύποraquo
11
17
21
35
53
65
79
95
103
111
127
139
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
153
laquoΗσυμβολήτουστιςαξιολογήσειςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουυπήρξεση-μαντικήκαθώςέκρινεμενηφαλιότηταταέργατωνσυγγραφέωνndashποιητώνκαιπεζογράφωνraquoεπισημαίνειγιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοοΑλέξανδροςΑργυρίουτο2000προσθέτονταςότιlaquoοιαισθητικέςκαιιδεολογικέςπροτιμήσειςτουδεντονεμπόδισανναδειθετικάτιςαντικείμενεςλογοτεχνικέςπαραγωγέςήαντιλέγο-νταςναεπισημάνειταόποιαθετικάστοιχείατουςraquo1
Στηνπαρούσαεισήγησηθαεπιχειρήσωναπαρακολουθήσωτηνκριτικήαπο-τίμησητουΚώσταΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοΣυγκεκριμέναθαεπι-κεντρωθώ στην παρουσίαση και στον σχολιασμό μιας μικρής σειράς κειμένωντουΠαναγιωτόπουλουπουκαλύπτουν ένασχετικά ευρύχρονικόάνυσμααπότο1928ωςτο1958μειδιαίτερηπάντωςέμφασηστοεκτενέςμελέτημάτουlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης (1896-1928)raquoπουπρωτοδημοσιεύεταιτο1946στοπεριοδικόΓράμματα2
ΕπιπρόσθεταθασυζητηθούνδύοακόμηκείμενατουΠαναγιωτόπουλουαφι-ερωμέναστονΚαρυωτάκηκαιδημοσιευμέναστοπεριοδικόΝέαΕστίατο1928και το 1950 αντιστοίχως (το ποίημα laquoΚαρυωτάκηςraquo3 που οΠαναγιωτόπουλοςσυνθέτειαμέσωςμετάτοάκουσματηςείδησηςτηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιέναέντοναβιωματικόάρθροτουμετίτλοlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquo4)καθώς
1ΑλέξανδροςΑργυρίουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1918-1940)τΒ ΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ9162 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΚΓΚαρυωτάκηςraquo Γράμματα τ Θ΄ (Ιανουάριος-Ιούνιος 1946)σ1-1282-93154-167[=ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτουιδίουΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΑετόςΑθήνα1949σ105-159]3ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ16(40)(15Αυγούστου1928)σ7314ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoΝέαΕστίατχ558(1Οκτωβρίου1950)σ1277-1280
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑΘΟΣ
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
10
ΓΣΥΝΕΔΡΙΑ
ΠρόεδροςΧαράλαμποςΚαράογλου
ΘανάσηςΑγάθοςlaquoΟΚώσταςΚαρυωτάκηςαπότηνοπτικήγωνία
τουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquo
ΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoΙσορροπώνταςμεταξύκριτικήςκαιιστορίας
τηςλογοτεχνίαςΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
γιατηνπεζογραφίατουμεσοπολέμουraquo
ΓεράσιμοςΓΖώραςlaquoΑτενίζονταςτηνΕυρώπηκαιτουςλογοτέχνεςτης
(μέσααπότηνκριτικήματιάτουΙΜΠαναγιωτόπουλου)raquo
ΤζίναΚαλογήρουlaquolsquoΠόσεςνύχτεςπερπάτησεμέσαμουοάνεμος
οθυμωμένοςτηςΆρληςrsquoΟΙΜΠαναγιωτόπουλος
καιηκριτικήθέασητηςτέχνηςraquo
ΘανάσηςΝάκαςlaquoΗδοκιμιογραφίατουΙΜΠαναγιωτόπουλου
(ειδολογικάχαρακτηριστικάρητορικήσχηματικόςλόγος)raquo
ΑννίταΠΠαναρέτουlaquoΕργογραφικάndashβιβλιογραφικά
ΙΜΠαναγιωτόπουλουΤριάνταπέντεχρόνιαμετάraquo
ΚωνσταντίνοςΚασίνηςlaquoΣυμπεράσματαraquo
ΠΙΝΑΚΕΣ
Ι Πίνακαςελληνικώνκυρίωνονομάτων
ΙΙ Πίνακαςξένωνκυρίωνονομάτων
III Πίνακαςόρωνκαιπραγμάτων
ΙV Πίνακαςτίτλωνβιβλίωνπεριοδικώνεφημερίδωνέργωντέχνης
153
169
177
187
199
225
231
241
245
247
251
ΠΕΡΙΕχΟΜΕΝΑ
153
laquoΗσυμβολήτουστιςαξιολογήσειςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουυπήρξεση-μαντικήκαθώςέκρινεμενηφαλιότηταταέργατωνσυγγραφέωνndashποιητώνκαιπεζογράφωνraquoεπισημαίνειγιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοοΑλέξανδροςΑργυρίουτο2000προσθέτονταςότιlaquoοιαισθητικέςκαιιδεολογικέςπροτιμήσειςτουδεντονεμπόδισανναδειθετικάτιςαντικείμενεςλογοτεχνικέςπαραγωγέςήαντιλέγο-νταςναεπισημάνειταόποιαθετικάστοιχείατουςraquo1
Στηνπαρούσαεισήγησηθαεπιχειρήσωναπαρακολουθήσωτηνκριτικήαπο-τίμησητουΚώσταΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοΣυγκεκριμέναθαεπι-κεντρωθώ στην παρουσίαση και στον σχολιασμό μιας μικρής σειράς κειμένωντουΠαναγιωτόπουλουπουκαλύπτουν ένασχετικά ευρύχρονικόάνυσμααπότο1928ωςτο1958μειδιαίτερηπάντωςέμφασηστοεκτενέςμελέτημάτουlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης (1896-1928)raquoπουπρωτοδημοσιεύεταιτο1946στοπεριοδικόΓράμματα2
ΕπιπρόσθεταθασυζητηθούνδύοακόμηκείμενατουΠαναγιωτόπουλουαφι-ερωμέναστονΚαρυωτάκηκαιδημοσιευμέναστοπεριοδικόΝέαΕστίατο1928και το 1950 αντιστοίχως (το ποίημα laquoΚαρυωτάκηςraquo3 που οΠαναγιωτόπουλοςσυνθέτειαμέσωςμετάτοάκουσματηςείδησηςτηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιέναέντοναβιωματικόάρθροτουμετίτλοlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquo4)καθώς
1ΑλέξανδροςΑργυρίουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1918-1940)τΒ ΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ9162 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΚΓΚαρυωτάκηςraquo Γράμματα τ Θ΄ (Ιανουάριος-Ιούνιος 1946)σ1-1282-93154-167[=ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτουιδίουΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΑετόςΑθήνα1949σ105-159]3ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ16(40)(15Αυγούστου1928)σ7314ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoΝέαΕστίατχ558(1Οκτωβρίου1950)σ1277-1280
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑΘΟΣ
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
153
laquoΗσυμβολήτουστιςαξιολογήσειςτηςλογοτεχνίαςτουΜεσοπολέμουυπήρξεση-μαντικήκαθώςέκρινεμενηφαλιότηταταέργατωνσυγγραφέωνndashποιητώνκαιπεζογράφωνraquoεπισημαίνειγιατονΙΜΠαναγιωτόπουλοοΑλέξανδροςΑργυρίουτο2000προσθέτονταςότιlaquoοιαισθητικέςκαιιδεολογικέςπροτιμήσειςτουδεντονεμπόδισανναδειθετικάτιςαντικείμενεςλογοτεχνικέςπαραγωγέςήαντιλέγο-νταςναεπισημάνειταόποιαθετικάστοιχείατουςraquo1
Στηνπαρούσαεισήγησηθαεπιχειρήσωναπαρακολουθήσωτηνκριτικήαπο-τίμησητουΚώσταΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοΣυγκεκριμέναθαεπι-κεντρωθώ στην παρουσίαση και στον σχολιασμό μιας μικρής σειράς κειμένωντουΠαναγιωτόπουλουπουκαλύπτουν ένασχετικά ευρύχρονικόάνυσμααπότο1928ωςτο1958μειδιαίτερηπάντωςέμφασηστοεκτενέςμελέτημάτουlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης (1896-1928)raquoπουπρωτοδημοσιεύεταιτο1946στοπεριοδικόΓράμματα2
ΕπιπρόσθεταθασυζητηθούνδύοακόμηκείμενατουΠαναγιωτόπουλουαφι-ερωμέναστονΚαρυωτάκηκαιδημοσιευμέναστοπεριοδικόΝέαΕστίατο1928και το 1950 αντιστοίχως (το ποίημα laquoΚαρυωτάκηςraquo3 που οΠαναγιωτόπουλοςσυνθέτειαμέσωςμετάτοάκουσματηςείδησηςτηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιέναέντοναβιωματικόάρθροτουμετίτλοlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquo4)καθώς
1ΑλέξανδροςΑργυρίουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1918-1940)τΒ ΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ9162 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΚΓΚαρυωτάκηςraquo Γράμματα τ Θ΄ (Ιανουάριος-Ιούνιος 1946)σ1-1282-93154-167[=ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτουιδίουΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄ΟλυρικόςλόγοςΑετόςΑθήνα1949σ105-159]3ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ16(40)(15Αυγούστου1928)σ7314ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoΝέαΕστίατχ558(1Οκτωβρίου1950)σ1277-1280
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑΘΟΣ
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
154
και έναάρθρο του δημοσιευμένοστην εφημερίδαΕλευθερία το 1958 (με τίτλοlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquo5)
ΗπρώτηαυθόρμητηαντίδρασητουΠαναγιωτόπουλουστοάκουσματηςεί-δησηςτηςαυτοκτονίαςείναιναγράψειέναποίημαμετρειςπεντάστιχεςστροφέςτοοποίοέστειλετοεπόμενοπρωινόστονΓρηγόριοΞενόπουλογιατοπεριοδικόΝέαΕστία
ΈφυγεςΜένειηπόρταανοιχτήΚατάντικρυσταερέβητηςαβύσσουΠίκρακαικούρασηόλησουηζωήΗποίησηΑσχολίαπεριττήΚάθεπροσπάθειατρέκλισμαμεθύσου
ΌλαχαμέναΑργόςαπαυδημόςμαστιγώνειτονουβαθιάπληγώνειτηνάθλιασάρκαΔίβουλοςεχθρόςndashγελοίαφρεναπάτηοστοχασμόςξεσκίζεικαιχτυπάεικαιφαρμακώνει
ΚrsquoύστεραΤίποτεΆσκοπηφυγήάδειααπόνόημακιrsquoάγονηαφροσύνηΔίψαθανάτουμαςκαταπονείΗγηπεζήφροντίδαΚrsquoοιουρανοίndashndashχλεύηπουτηνοργήμαςπαροξύνει6
Μετάαπόαυτότοlaquoκαρυωτακικόraquoαπόαρκετέςαπόψειςποίημαμεκυρίαρχαταστοιχείατηςφυγήςκαιτηςπαραίτησηςαληθινόφόροτιμήςσεένανποιητήτηςγενιάςτουμετηνποιητικήτουοποίουδείχνειναεναρμονίζεταισεκάποιονβαθ-μόοΠαναγιωτόπουλοςστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουΛυρικάσχέδια(1933)7
5ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoεφημΕλευθερία16Μαρτίου1958σ186ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΚαρυωτάκηςraquoόπσ731ΤηνίδιαεποχήπάλιστηΝέαΕστίαοΚλέωνΠαράσχοςανοίγει τοεκτενέςμελέτημάτουγιατονΚαρυωτάκημετηφράσηlaquoΟποιητήςγιατονοποίομπορούσεναυπερηφανεύεταιόσογιrsquoάλλονκανένανηγενεάμαςδενυπάρχειπιαraquo[ΚλέωνΠαράσχοςlaquoΚώσταςΚαρυωτάκηςraquoΝέαΕστίατχ17(41)(1Σεπτεμβρίου1928)σ778-783καιτχ18(42)(15Σεπτεμβρίου1928)σ835-838(=ΈλληνεςλυρικοίαπότονΣολωμόέωςσήμερακαιτρίαδοκίμιαΤιείναιηποίησηndashΗσίοδοςndashΣαπφώΣΣπυρόπουλοςΑθήνα1953σ231-238)]7ΠρβτιςσχετικέςπαρατηρήσειςτουΤάκηΚαρβέληοοποίοςθεωρείτηνεπίδρασητουΚαρυ-ωτάκηωςκομβικόσημείογιατημετάλλαξητηςποιητικήςτουΠαναγιωτόπουλουαπότηνπρώτηστηδεύτερηποιητικήσυλλογήτουlaquoΑρχικάκαλλιέργησεμιαποίησηελασσόνωντόνωνμετάσειςκαθαρώςαισθητιστικέςυπότηνεπήρειακυρίωςτηςποίησηςτουRodenbach(ΤοβιβλίοτηςΜιρά-ντας1924)ΣτησυνέχειασεπλήρηεναρμόνισητώραμετηνποίησητουΚαρυωτάκηκατορθώνεινrsquoαπαλλάξειτονστίχοτουαπότιςωραιοπαθείςδιαθέσειςτηςνεότητάςτουκαινακαλλιεργήσειένανποιητικόλόγοπερισσότεροδραστικόκαικαθημερινό(Λυρικάσχέδια1933)raquoΒλΤάκηςΚαρβέληςlaquoΟιποιητικέςαναζητήσειςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
155
θαήτανλογικόναπεριμένεικανείςναακολουθήσειγρήγοραμιαεκτενήςκριτικήμελέτητουσχετικάμετονΚαρυωτάκηΩστόσοκατάτηδιάρκειατηςκρίσιμηςγιατηνπρόσληψητουΚαρυωτάκηδεκαετίαςτου1930ότανοΚαρυωτάκηςαμ-φισβητείταιαπόμιαμερίδατηςγενιάςτου19308καιόπωςεύστοχαεπισημαίνειοMarioVittilaquoστηνποίησηταπράγματαήρθανέτσιώστετοδόγματωννιάτωνπουδιαλαλούσεοΜεταξάςναεφάπτεταιμετηναντίδρασηστονκαρυωτακισμόraquo9οκριτικόςΠαναγιωτόπουλοςδείχνειναξεχνάήνααδιαφορείγιατοναυτόχειραποιητή10ΜοναδικήεξαίρεσηοιλιγοστέςγραμμέςπουτουαφιερώνειστοβιβλίοτουΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςτο1938laquoΟΚΚαρυωτάκης(εγεννήθηενΤριπόλειτω1896καιηυτοκτόνησενενΠρεβέζητω1928εσπούδασετανομικάεντωΠανεπιστημίωΑθηνώνκαιυπηρέτησενωςδιοικητικόςυπάλλη-λοςκαιωςυπάλληλοςτουΥπουργείουΠρονοίαςεπεσκέφθηπολλάςξέναςχώ-ραςεξέδωκετω1919τηνσυλλογήνldquoΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτωνrdquoτω1921ταldquoΝηπενθήrdquoκαιτω1927ταπολύκροταldquoΕλεγείακαισάτιρεςrdquoμετρίωςμενεκτιμηθένταεφrsquoόσονέζημετrsquoεμφανούςδrsquoυπερβολήςπροβληθένταωςπρό-τυπαπροςμίμησινμετάτονθάνατόντου)οκατrsquoεξοχήναυτόχειρποιητήςεντηιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςόστιςσχεδόνεδημιούργησεσχολήνευθύςαπότηςεπομένηςτουθανάτουτουθέλγειιδίαδιάτηςπαραδόξουανμηπάντο-τεγνησίαςπρωτοτυπίαςτουτουδιαβρωτικούσαρκασμούτουκαιτηςνοσηράςτουαπαισιοδοξίαςεκφαζομένηςδιάπεισιθανάτουδιαθέσεωςκαιεπωδύνουτρυ-φερότητοςΗεπίδρασιςτουΚαρυωτάκηεπίτωννεωτέρωντουποιητώνυπήρξετεραστία αλλrsquo ή ανωφελής ή επιβλαβής εις τας πλείστας των περιπτώσεωνraquo11ΗΧριστίναΝτουνιάσυνδέειαυτήτησιωπήτουΙΜΠμετηθετικήτουδιάθεσηαπέναντιστηνέατάξηπραγμάτωνπουεκφράζεταιαπότοκαθεστώςΜεταξάκαιτηναρθρογραφίατουστοπροπαγανδιστικόέντυποΤοΝέονΚράτος12Πιθανόν
(επιμέλεια-εισαγωγή)ΟστοχασμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ77-9077-788ΗαρχήγίνεταιμετοπολύκροτοάρθροτουΑντρέαΚαραντώνηlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquoΤαΝέαΓράμματατχ9(Σεπτέμβριος1935)σ478-486Τηνάποψηότιηγενιάτου1930είναιεχθρικήαπέναντιστονΚαρυωτάκηελέγχουνηΤίναΛεντάρη[laquoΣημειώσειςγιατηνκριτικήτουΚαρυωτάκηΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoΟΠολίτηςΔεκαπενθήμεροςτχ34(4Απριλίου1997)σ33-40]καιοΝάσοςΒαγενάς(laquoΟΚαρυωτάκηςκαιηγενιάτουrsquo30raquoστοβιβλίοτουΗπαραμόρφωσητουΚαρυωτάκηΜικρήΆρκτοςΑθήνα22015σ45-50)9MarioVittiΗγενιάτουτριάνταΙδεολογίακαιμορφήΕρμήςΑθήνα1995(11977)σ18710ΤηνίδιαπερίοδοσημειώνειηΧριστίναΝτουνιάυπάρχειμιαγενικότερηστάσηαμηχανίαςτωνπερισσότερωνσυνοδοιπόρωντουΚαρυωτάκη(ΚλέωνΠαράσχοςΤέλλοςΆγρας)Οιμόνοιπουτονυπερασπίζονταιαπέναντιστιςκατηγορίεςεκπροσώπωντηςγενιάςτου1930(Καραντώ-νηςΕλύτης)είναιοΓιάννηςΧονδρογιάννηςθαυμαστήςτηςΠολυδούρηκαιοΜήτσοςΠαπα-νικολάουΒλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα2000σ229-23611ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣτοιχείαιστορίαςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςΓραφείονΠνευμα-τικώνΥπηρεσιώνΑθήνα1938σ116-11712ΒλΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ230ΓιατοΝέονΚράτοςβλΓιώργοςΑνδρειωμένοςΗπνευματικήζωήυπόεπιτήρησηΤοπαράδειγματουπε-
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
156
επίσηςκατάτηδεκαετία1930-1940ηαπώλειατουΚαρυωτάκηναείναιακόμηεξαιρετικάνωπήκαιοΠαναγιωτόπουλοςναθεωρείότιδενείναιεύκολοναπροβείσενηφάλιααποτίμησητουέργουτου13
ΟιεπόμενεςσκόρπιεςαναφορέςτουΠαναγιωτόπουλουστονΚαρυωτάκηστιςαρχέςτηςδεκαετίαςτου1940μαρτυρούνσχετικήαποστασιοποίησηκαιαπόρρι-ψηΟΚαρυωτάκηςθεωρείταιαπότονκριτικότο1939ωςlaquoκαθαρολόγοςμεταμορ-φωμένοςσεσυντηρητικόδημοτικιστήraquo14χαρακτηρίζεταιτο1941ωςlaquoυπόδειγμαπροςαποφυγήνraquo15καιτο1942αναφέρεταιωςπαράδειγμα-σύμβολομιαςμερίδαςτωνμεταπολεμικώννιάτωνπουωθήθηκεστηναυτοχειρίαlaquoκαιμεπρόσωπαχλω-μάκαιμέληκουρασμένααπότrsquoαδιάκοποσκαμπανέβασμαγερασμέναπριναπότηνώρατουςήξέπεφτανστονάχαρορόλοτουκοσμοδιορθωτήήέπαιρνανστατρεμάμεναχέριατουςτοπιστόλιτουΚαρυωτάκηκιαυτοκτονούσανraquo16Σεανά-λογους μάλλοναρνητικούς τόνους κινείται το πορτραίτο τουΚαρυωτάκηωςθαμώνα τουlaquoΜαύρουγάτουraquoστομυθιστόρημα τουΠαναγιωτόπουλουΑστρο-φεγγιά(1945)17ΕντοπίζεταιεπίσηςέναςαξιοπρόσεκτοςπαραλληλισμόςτουΚα-ρυωτάκηκαιτουΚαβάφηστημονογραφίαπουαφιερώνειοΠαναγιωτόπουλοςστονΑλεξανδρινότο1945όπουυποστηρίζεταιηάποψηότιηαπαισιοδοξίατουΚαβάφηκαιηοδυνηρήδιαμαρτυρίατουΚαρυωτάκηεκφράζουντηνεποχήτους18
ΤαπράγματαωστόσοαλλάζουνμετοεκτενέςκείμενοπουαφιερώνειοΙΜΠαναγιωτόπουλος στον Κώστα Καρυωτάκη στο περιοδικό Γράμματα το 1946ΗμελέτηεπιγράφεταιlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoκαι αποτελείταιαπό11ενότητεςπουφέρουντουςτίτλουςlaquoΕισαγωγήraquolaquoΤοση-μειωματάριομιαςγνωριμίαςraquolaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquolaquoΟατομικόςχώροςraquolaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδοσηraquolaquoΟανθρώπινοςόχιοατομικόςχώροςraquolaquoΟ
ριοδικούΤοΝέονΚράτος(Αναλυτικάευρετήριακατάτεύχοςθέματακαισυγγραφείς)ΊδρυμαΚώστακαιΕλένηςΟυράνηΑθήνα201013ΥπογραμμίζειηΑννίταΠαναρέτουlaquoΠαρrsquoόλοπουοΠαναγιωτόπουλοςήτανανοιχτόςνουςδενμπορούσεναπροσαρμοστείαπόλυτασεμιαπρωτόγνωρηκατάστασηπαράμόνούστερααπόέναδιάστημαεξοικείωσηςΓιrsquoαυτόκαιόποτεαναφέρεταισεπαλιότερεςλογοτεχνικέςπερι-όδουςβλέπεικαθαρότερααπrsquoόσοότανασχολείταιμετησύγχρονηπνευματικήπραγματικότη-ταΠιθανότατοείναιότιανπερνούσεικανόςχρόνοςθααντιμετώπιζεαπόκάποιααπόστασητουςσύγχρονούςτουδιαφορετικάraquo(ΑννίταΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώ-ρησητουέργουτουΕπικαιρότηταΑθήνα1990σ197)14ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤαπενήνταχρόνιατουΔημοτικισμούraquoΤοΝέονΚράτοςτχ28(30Δεκεμβρίου1939)σ274-28027915ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗσύγχρονηλυρικήποίησηraquoστοΤαπρόσωπακαιτακείμεναΑ΄ΔρόμοιπαράλληλοιΟιΕκδόσειςτωνΦίλωνΑθήνα1979σ2316 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗ νεοελληνική κριτικήraquo Πειραϊκά Γράμματα τχ 5 (Νοέμβριος1942)σ211-21617ΒλτασχετικάσχόλιατηςΑγγέλαςΚαστρινάκηΟιπεριπέτειεςτηςνεότηταςΗαντίθεσητωνγενεώνστηνεοελληνικήπεζογραφίαΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1995σ30918 ΙΜΠαναγιωτόπουλοςΤαπρόσωπακαιτακείμεναΔ΄ΚΠΚαβάφηςΑετόςΑθήνα1946σ13ΕπιδράσειςτουΚαβάφηστοΕλεγείακαισάτιρεςείχεεπισημάνεινωρίτερακαιοΤέλλοςΆγρας(ΤαΚριτικάΒ φιλολογικήεπιμέλειαΚώσταςΣτεργιόπουλοςΕρμήςΑθήνα1981σ193)
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
157
ΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquolaquoΗπρώτησυλλογήraquolaquoΤαlsquolsquoΝηπενθήrsquorsquoraquolaquoΟακέριος και ο γνήσιοςΚαρυωτάκηςraquo laquoΣυμπληρώματαraquoΤομελέτημαπερι-λαμβάνεταιαργότεραστονπέμπτοτόμοτηςσειράςΤαπρόσωπακαιτακείμενακαιοΠαναγιωτόπουλοςτοαφήνειστηναρχικήτουμορφήπροσθέτονταςμόνουποσημειώσεις19 Αυτή η αφιερωμένη στονΚαρυωτάκη συνοπτική μονογραφίαεγγράφεται στην ευρύτερη χορεία των κριτικών μονογραφιών τουΠαναγιωτό-πουλου (ΠαλαμάςΚαβάφηςΜαλακάσηςΠορφύραςΆγραςΓρυπάρης)όπουοκριτικόςσύμφωναμετονΑλέξηΖήραlaquoαρχίζειυπογραμμίζονταςτηνπροσωπι-κήτουεκτίμησηγιατονάνθρωπογιαναπεράσειέπειταστησυνδιαλλαγήτουμετακείμεναέργαλογοτεχνικάήστοχασμούχωρίςόμωςναεγκαταλείψειποτέτηνπεριοχήεκείνηπουσυνιστάτηνψυχικήπροσέγγισητουκριτικούστοέργοτουπουσημειωτέοντοβλέπειωςσύνολοατεμάχιστοraquo20
ΗlaquoΕισαγωγήraquoτουΠαναγιωτόπουλουέχειωςαφετηρίαένακομβικόχρονικόσημείο το καλοκαίρι του 1928περίοδοκατά τηνοποίααυτοκτονεί οΚαρυω-τάκηςενώοίδιοςοΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταισταΚαλάβρυτααναζητώνταςτηγαλήνηκοντάστηφύσηύστερααπόμιασκληρήχρονιάγεμάτηlaquoαρρώστιακούρασηκαιανυπόφερτηψυχικήκατάθλιψηraquo21ΜεένανσαφώςβιωματικότόνοοΠαναγιωτόπουλοςαναθυμάταιτηστιγμήπουπληροφορείταιαπότηνεφημερί-δατηθλιβερήείδησητηςαυτοκτονίαςτουποιητήκαιαναλογίζεταιτησυμβολικήσημασίατηςγιατηγενιάτουκαιτοκατάπόσοναποτελείπράξηηρωικήμεσυλ-λογικήδιάστασηήπράξηλιποταξίαςμεατομικόχαρακτήραlaquoΜαηαυτοκτονίατουΚαρυωτάκηείτανγιαμέναέναπεριστατικόβαρυσήμαντοσαναμουέδειχνεπωςέναςποιητήςτηςγενιάςμουμπορείοκαλύτεροςέφτυνετηναηδίατουκατα-πρόσωποτουπερίγυρουγιατίδεντουστάθηκεάλλοβολετόνrsquoανθέξειστηνενα-ντίωσηκαιτοπεριγέλασματηςκαθημερινήςχαμοζωής22ΕίτανμιαπράξηηρωικήήμιαομολογίαλιποτάχτηπουανοίγειδιέξοδομετοπιστόλιανάμεσαστηστενήζώνητουατομικούτουαπελπισμούΕίτανκοιταγμένηαπόάλλοορόσημομιαχειρονομίασυμβολικήήένακινημένοαπότημοίρακαιτηνανάγκηστεφάνω-
19ΣυμφωνώμετηνυπόθεσητουΑλέξηΖήραότιηδιάρθρωσητηςμελέτηςτουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηόπωςκαιαυτήςγιατονΤέλλοΆγραστονίδιοτόμο(laquoΗζωήκαιητέχνητουΤέλλουΆγραraquoΤαπρόσωπακαιτακείμεναΕ΄Ολυρικόςλόγος1949σ61-102)δείχνειότιταδύομε-λετήματαίσωςπροορίζοντανγιααυτόνομαβιβλία[ΑλέξηςΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-ει-σαγωγή)Οστοχασμόςκαι ο λόγος του ΙΜΠαναγιωτόπουλου 4ηΕπιστημονικήΣυνάντησηΠρακτικάΕκδόσειςτηςΣχολήςΙΜΠαναγιωτόπουλουΑθήνα2003σ185-190187]ΕιδικάτημελέτητουΙΜΠγιατονΚαρυωτάκηοΕΝΜόσχοςτηθεωρείlaquoεξαιρετικάκατατοπιστικήανα-λυτικήκαιδιεισδυτικήraquo[ΕΝΜόσχοςlaquoΔιάγραμμακριτικήςπορείαςraquoστοΕΚριαράς(επιμ)ΑφιέρωμαστονΙΜΠαναγιωτόπουλοΜαλλιάρης-ΠαιδείαΘεσσαλονίκηχχσ203-207207]20ΖήραςlaquoΗάρνησητηςφιλολογικήςστρατηγικήςΟΙΜΠαναγιωτόπουλοςγιατηνκριτικήraquoόπσ18821ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoστοντόμοτου ιδίουΤαπρόσωπακαι τακείμεναΕ΄Ολυρικός λόγοςΑετόςΑθήνα1949 σ 105Όλεςοιπαραπομπέςγίνονταισεαυτήντηνέκδοση22ΧαμοζωήείναιοτίτλοςενόςμυθιστορήματοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλου(1946)
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
158
μαπολυπρόσωπηςκαικαθολικότερηςαγωνίαςΕπιτέλουςείτανηγενιάμουπουαυτοκτονούσεγιατίτηςέλειπεηπίστηκαιηδύναμηήοΚαρυωτάκηςκαιμόνοαυτόςπουτίναζεστονάνεμοτοκατάστιχότουγιατίείχεπαραφουσκώσειτώραστερνάτοχρεωστικότουυπόλοιποraquo23
ΗδεύτερηενότηταφέρειτοντίτλοlaquoΤοσημειωματάριομιαςγνωριμίαςraquoκαιαποτελείμιααναδρομήτουΠαναγιωτόπουλουσταδιάφοραστάδιατηςσχέσηςτουndashγνωριμίαςκαιόχιφιλίαςόπωςυπογραμμίζειο ίδιοςndashμετονΚαρυωτάκημεσημείοεκκίνησηςτησυνεργασίατουποιητήμετοπεριοδικόΜούσα24όπουδίνειδιάφοραποιήματάτουκατάτηνπερίοδο1920-1923laquoΕσπέραraquolaquoΑφιέρω-μαraquolaquoΧαράraquolaquoΦύγεηκαρδιάμουνοσταλγείhellipraquolaquoSpleenraquolaquoΔέντραμουδέντραξέφυλλαhellipraquolaquoΤοθάνατόμαςχρειάζεταιhellipraquolaquoΒράδυraquoΟκλειστόςχαρακτήραςτουΚαρυωτάκηηδημοσιοϋπαλληλικήιδιότητάτουκαιηπενταετήςδιαφοράηλικίαςανάμεσαστουςδύοάντρεςδημιουργούνστονΠαναγιωτόπουλοτηνεντύπωσηότιπρόκειται για laquoέναναδιαπέραστο γραφειοκράτηraquoπουlaquoοι στίχοι τουδεν είναιπαράκαρπόςανίαςέναχρήσιμοόσοκαιναπειςμεταχείρισματουχαμένουκαι-ρούraquo25Ωστόσοηεντύπωσηαυτήαλλάζειτο1927ότανοιδύοάντρεςβρίσκονταιπιοκοντάκαθώςοΚαρυωτάκηςζητάαπότονΠαναγιωτόπουλοναμεσολαβήσειστοντότεεκδότητουΜιχΣΖηκάκηγιανααναλάβειτηνέκδοσητηςσυλλογήςτουΕλεγείακαισάτιρεςΗπρώτηεπαφήτουΙΜΠμεταποιήματατηςσυλλογήςτού δίνει μιαν αίσθηση ποίησης ατόφιας απελπισμένης και οριστικής με μιανοσμήθανάτουlaquoΜουεμπιστεύθηκε ταχειρόγραφακαιθυμούμαιπωςξενύχτη-σαμεθυσμένοςαπόμιαποίησηπουτηνένιωθαοριστικήαπόμιαναλλόκοτησεπολλάκαιδιαβρωτικήκαιαπελπισμένηποίησηπουγέμισετηνκάμαρήμουφορμόληndashναικάτιτέτιοοσφραινόμουνολόγυράμουσαναβρισκόμουνσrsquoένανεκροτομείοανάμεσασεάταφαπτώματαraquo26ΗαρνητικήαπάντησητουεκδότηΖηκάκηείναι έναακόμηχτύπημαγια τονΚαρυωτάκηοοποίοςσυνοδεύει τονΠαναγιωτόπουλοσεέναταβερνάκιτηςοδούΠροαστίουκαιτουεκμυστηρεύεταιότιτοΕλεγείακαισάτιρεςθαείναιτοτελευταίοτουέργογιατίάλλοκαλύτεροδενθαμπορούσεναγράψεικαιότισεπερίπτωσηπουδεντολογάριαζανοιάλλοιδεντουμένεικαμίαπεποίθησηότιδενσπαταλήθηκεολόκληρηηζωήτουΟΠα-ναγιωτόπουλοςδενμπορείτότενασυναισθανθείτοτραγικόπρομήνυμαθανάτουπουσημαίνουναυτάταλόγιακαιπροσπαθείνατονενθαρρύνειΗπροσπάθειάτουόμωςπηγαίνειχαμένηκαθώςοΚαρυωτάκηςβρίσκεταιπλέονσεέναπεδίοπροθανάτιαςαγωνίαςμετοβλέμμαστραμμένοστοχάοςlaquoΟΚαρυωτάκηςκα-θότανασάλευτοςΈπινετοκρασίτουκαιχαμογελούσεμετραβηγμέναταχείλησrsquoένανπικρόμορφασμόσανατονκάτεχεθανάσιμηαγωνίασαναμηνέβρισκε
23ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10624 Για τοπεριοδικόΜούσα βλ τη διεξοδική μονογραφία τουΧΛΚαράογλουΤοπεριοδικόlaquoΜούσαraquo1920-1923ΝεφέληΑθήνα199125ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ10826Στοίδιοσ109
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
159
πουθενάαποκούμπι έναςστρατοκόποςμέσαστονκατάγυμνοκάμποπου τονμαστιγώνειαλύπηταηβροχήΟΚαρυωτάκηςδενέβλεπεπαράμιασειράαμετα-κίνηταμηδενικάεκείπουεγώπροσπαθούσατότενα ιδώπολλάπράγματαΤοχάοςΟθάνατοςΣφίξαμεταχέριασαδυοαδέρφιακαιχωρίσαμεraquo27ΠέρααπότοαδρόπεισιθάνατοπορτραίτοτουΚαρυωτάκηδιακρίνεταιέντονηεδώηαίσθησηότιοΠαναγιωτόπουλοςεπιθυμείνατονίσειτογεγονόςότιανήκειστηνίδιαγενιάμετοννεκρόποιητήκαισυμμερίζεταιτηνπικρίακαιτονβασανισμότουανκαιοίδιοςαντιδράδιαφορετικά(laquoΤαλόγιατουξανάπεφτανέναέναστησιωπήμουκαικάποιεςμνήμεςσπασμωδικέςαπόστίχουςτουκrsquoείτανστιγμέςπουέβρισκαπωςόλοτοδίκιοείτανμαζίτουΑισιόδοξοςδενήμουνκrsquoεγώοίδιοςπαράαπόανάγκηκιαντίδρασηraquo28)ΌτανύστερααπόλίγοκαιρόοΠαναγιωτόπουλοςλαμβάνειτοβιβλίοΕλεγείακαισάτιρεςτυπωμένοκαιβλέπειταλιγοστάκριτικάσημειώματαπουγράφονταισυμπεραίνειότιοΚαρυωτάκηςθαανέμενεμιαθερμότερηυποδοχή
ΤοτρίτοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΤριάνταδύοχρόνιαζωήςraquoκαιξεκινάμεπα-ράθεσηβιογραφικώνστοιχείωντουΚαρυωτάκηπαρμένωναπότηνέκδοσητωνΑπάντωντουποιητήπουκυκλοφορείτο1938σεεπιμέλειατουΧαριλάουΣακελ-λαριάδη29τονοποίονοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείτοναυθεντικότεροβιογράφοτουποιητήτόσολόγωτηςστενήςφιλίαςτουμαζίτουόσοκαιλόγωτηςεπαφήςτουμετηνοικογένειαΚαρυωτάκηΟΙΜΠβρίσκεισκόπιμονασταθείσεlaquoμερικάφανερώματατηςανθρώπινηςιδιοτυπίαςraquo30τουποιητήτονίζονταςότιηζωήτουδεν αποτελούσεπροϋπόθεση laquoπαιδεμούraquo καθώςπροερχόταναπό ένα σχετικάευκατάστατοοικογενειακόπεριβάλλονκαιποτέδεντονβασάνισεηφτώχειαοισυχνέςμετακινήσειςκατάτηνπαιδικήηλικίαλόγωτωνμεταθέσεωντουπατέρατου δενήταναπαραιτήτωςπηγήμελαγχολίας δεναντιμετώπισε βαριάοικογε-νειακάπένθηκαιηυγείατουήτανσεκαλήκατάστασηπαράλληλαυπενθυμίζειτησυμμετοχήτουστηφοιτητικήφάλαγγατο1916μαζίμετονΣακελλαριάδηοοποίοςτηχαρακτηρίζειlaquoμιατρέλατηςνιότηςraquo31ΟΠαναγιωτόπουλοςτεκμηριώ-νειτηνάποψήτουότιστηνπερίπτωσητουΚαρυωτάκηημελαγχολίασυνυπάρχειμετοndashενίοτεμακάβριοndashχιούμορτονσαρκασμόκαιτοφαρσικόστοιχείομνημο-νεύειτηνεξώδικηπρόσκλησηπουοποιητήςστέλνειστοπεριοδικόΟΝουμάςτο1919επειδήδενείχαναναγγείλειτηνέκδοσητηςπρώτηςποιητικήςσυλλογήςτουΟπόνοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)καιτηνοποίααργότεραότανοισχέσειςτουμετουςΤαγκόπουλουςέχουνπλέοναποκατασταθείτηνπαρουσι-άζειωςφάρσατιςταχυδρομικέςεπιταγέςπουστέλνειστοπεριοδικόΗΜούσατηφάρσαπουσκαρώνεισεβάροςτουΠαύλουΝιρβάνατηναγγελίαπουβάζειγια
27Στοίδιοσ11028Στοίδιοσ11029ΧαρίλαοςΣακελλαριάδηςlaquoΚΓΚαρυωτάκηςraquoστοΚΓΚαρυωτάκηςΆπανταΈμμετρακαιπεζάΑθήνα1938σIX-LXIV30ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)όπσ11431Στοίδιοσ114
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
160
αναζήτησησυζύγουτοσατιρικόπεριοδικόΗΓάμπακαιτηνάπαιχτηεπιθεώρη-σηΠελ-ΜελΣτοίδιοκεφάλαιογίνεταιαναφοράστιςσχέσειςτουΚαρυωτάκημετογυναικείοφύλοοκριτικόςυποστηρίζειότιεκτόςαπόένανάτυχοπαιδιάτικοέρωταπουτονγεμίζειθλίψηοΚαρυωτάκηςδενγνωρίζειάλλομεγάλοερωτικόπάθος και ακόμη και η πολυσυζητημένη σχέση με τηΜαρίαΠολυδούρη δενείναι παράμια laquoερωτικήφιλίαraquo και ίσως laquoένας κρυφός θαυμασμόςπρος τοκορίτσιεκείνοπουταχόρτασεόλασεμιαστιγμήτηχαράτηςζωήςτομεθύσιτουτραγουδιούκαι τονθάνατοraquo32Τοκεφάλαιοκλείνειμε τηδιαπίστωσηότιοΚαρυωτάκηςlaquoστάθηκεαπαισιόδοξοςαπόψυχόρμητοέναςμαρτυρικόςανικα-νοποίητοςτύποςπουηζωήτονέμαθεναμηνπιστεύεισετίποτεναμηνελπίζεισετίποτεraquo33καιμεένανπαραλληλισμόμετονρομαντικόποιητήΔημήτριοΠα-παρρηγόπουλοlaquoΈναπνεύμαφθοράςπλανιέταιαπάνουαπότοτραγούδικαιτωνδυοέναπνεύμααπόγνωσηςraquo34
ΤοτέταρτοκεφάλαιοεπιγράφεταιlaquoΟατομικόςχώροςraquoκαιεπιχειρείναστοι-χειοθετήσειτηνάποψηότιτοδράματουΚαρυωτάκηήτανπρωτίστωςδράματηςατομικήςύπαρξηςπροτούεκλάβεικαθολικέςδιαστάσεις35ΟΠαναγιωτόπουλοςχαρακτηρίζειτονΚαρυωτάκηεγωιστήκαιεγωκεντρικόχιμαιροκυνηγόπουαγνοείτονσυμβιβασμόκαιτηνυποχώρησητύποβαθιάαντιηρωικόκαιεραστήτουαπό-λυτουάνθρωπομεάρρωστηψυχήστοιχείοπουσυνδέειμετονεγωισμότουενώδενπαραλείπεινασχολιάσειτηλακωνικότητακαιτηνενδοστρέφειάτουκαινααναφερθείστοπρότυποτηςιδανικήςγυναίκαςπουκατάτονπροοιμιαστήτωνΑπάντωντουΧΣακελλαριάδηαναζητείμάταιαοποιητήςlaquoτηγυναίκαπουθατουδινότανολάκερημιαψυχήαδερφικήένακορμίισοσταθμισμένοστοψήλοςτουφυσικούτουιμέρουraquo36παρομοιάζονταςτηνκατάστασητουΚαρυωτάκημετομαρτύριοτουΑγίουΣεβαστιανούκαικαταλήγονταςστοσυμπέρασμαότιlaquoηψυχήτουολάκερηδενείτανπαράένακομμάτικαταπληγιασμένησάρκαraquo37
ΣτοπέμπτοκεφάλαιοπουέχειτοντίτλοlaquoΤοποθέτησημέσαστηνπαράδο-σηraquoοΙΜΠπρώταεπιχειρείμιανιστορικήαναδρομήστηνεοελληνικήποιητικήπαράδοσητου19ουαιώναεπικρίνειτιςαπόπειρεςμίμησηςτωνπιοlaquoαρρωστη-μένωνraquoμορφώντουρομαντισμούκαιτουπιοπεισιθάνατουμετασυμβολισμούκαταδικάζει τονφαναριωτισμόωςπαρακμιακή έκφρασημιαςολέθριαςαντί-θεσηςlaquoανάμεσασε ένανλαόπουκέρδισεμεμόχθοκαι μrsquoαίμα τη λευτεριάκαι σε μια προγονόπληκτη και μιμητόβια λογιότηταraquo38 και χαρακτηρίζει laquoαυ-τοκτόνουςraquo ποιητές όπως ο Καρασούτσας ο Βασιλειάδης ο Παράσχος και
32Στοίδιοσ11533Στοίδιοσ11634Στοίδιοσ11635Στοίδιοσ11736Στοίδιοσ11837Στοίδιοσ11838Στοίδιοσ122
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
161
ο ΔημήτριοςΠαπαρρηγόπουλος ο laquoαγαπημένος τουΚαρυωτάκηraquo39 αναγνω-ρίζει ότι ο ρομαντισμός είναι μεν laquoθητεία στοναπελπισμόraquo αλλά και μια κί-νησηπουαγκαλιάζειόλεςτιςτέχνεςκαισπάειτααυστηράκαλούπιατουνεο-κλασικισμούπαραμένονταςωστόσοστονελληνικόχώροlaquoμιατελειωτικήκαιαμετακίνητηάρνησηraquo40ΚατόπινοκριτικόςπροχωρείσεαπευθείαςσύγκρισηΠαπαρρηγόπουλουκαιΚαρυωτάκηπουαποβαίνειπροςόφελοςτουνεότερουποιητήαφούτοεσωτερικότουδράμαφανερώνεταιγνησιότεροκαιημαστοριάτουκρίνεταιγονιμότερηενώοπαλαιότεροςποιητήςδείχνειlaquoναμαςτοφωνάζειπωςκάτιεπίχτητοσέρνεταιμέσατουraquo41επιπλέονοΠαπαρρηγόπουλοςκατάτην κρίση τουΠαναγιωτόπουλου δείχνει να βασανίζεται από την laquoαρρώστιατουαιώναraquoκαιναανήκεισεμιαμόδαενώοΚαρυωτάκηςδενανήκειπουθενάlaquoείναιμοναχικόςόχιαπόαριστοκρατικήακαταδεξιάμήτεαπόμίμησηείναιορι-στικάκαισυνειδητάκιασάλευταμοναχικόςraquo42
ΣτοέκτοεξαιρετικάσύντομοκεφάλαιομετονεύγλωττοτίτλοlaquoΟανθρώ-πινος όχι ο ατομικός χώροςraquo ο Παναγιωτόπουλος επιχειρεί μιαν επιλεκτικήαναδρομή στην αποτύπωση της απαισιοδοξίας στην αρχαιοελληνική ποίηση(ΌμηροςΜίμνερμος Πίνδαρος) αναφέρεται στη μετατροπή του απελπισμούσε κατάνυξη στον χώρο του χριστιανικού παραδείσου και επανέρχεται στηντοποθέτησητουΚαρυωτάκηστονπλατύτεροχώροτουκαθολικούανθρώπουυπογραμμίζονταςότιοαυτόχειραςποιητήςανήκειενμέρειμόνονστουςδαι-μονικούςπεριπετειώδειςανθρώπουςπουδιασχίζουντιςεποχέςσανκουρσάροιδιότιστερείταιτουμεγαλείουτηςδύναμηςκαιτουπλούτουπουτουςχαρακτη-ρίζειlaquoΟΚαρυωτάκηςδενανήκειπαράαπόμιαναπόψημονάχασεδαύτουςΓιατίοΚαρυωτάκηςδενέχειμεγαλείοΗάρνησήτουδενείναιδύναμηΕίναιπάθοςΗγύμνιατουείναιφτώχιαδενείναιπλούτοςraquo43
ΤοέβδομοκεφάλαιοτιτλοφορείταιlaquoΟΚαρυωτάκηςάνθρωποςτουκαιρούτουraquoκαιυποστηρίζειεμφατικάότιοποιητήςδενμπορείνααποκοπείαπότηνπεριρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής τουΜεσοπολέμου η τέχνη της οποίαςχαρακτηρίζεταιαπότονΠαναγιωτόπουλοlaquoέκφρασηαγωνίας[hellip]δίψαειλικρί-νειας εσωτερικήςσυμφωνίας με τοβαθύτερο γίγνεσθαιraquo44Κατά τονκριτικόλοιπόνοΚαρυωτάκηςείναιlaquoέναφαινόμενοολότελαφυσικόέναπεριστατικόαναπότρεπτοraquo45αυτήςτηςεποχήςικανόςνασυλλάβειlaquoτηναθυμίατουαιώνα
39Στοίδιοσ12340Στοίδιοσ12541Στοίδιοσ12542Στοίδιοσ125ΓιατιςεκλεκτικέςσυγγένειεςΠαπαρρηγόπουλουndashΚαρυωτάκηβλΚώ-σταςΣτεργιόπουλοςΟιεπιδράσειςστοέργοτουΚαρυωτάκηΕκδόσειςΣοκόληΑθήνα22005(11972)σ121-12943ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ12944Στοίδιοσ13145Στοίδιοσ131
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
162
καιτοαίτηματηςαλλαγήςraquo46έναςμοναχικόςάνθρωποςπουητραγωδίατηςεπο-χήςτονσυναδελφώνειμεέναπλήθοςάλλωνανθρώπων
ΤοόγδοοκεφάλαιοτηςμελέτηςμετοντίτλοlaquoΗπρώτησυλλογήraquoεπιχειρείμιασύντομησυνοπτικήαποτίμησητηςπρώτηςσυλλογήςτουΚαρυωτάκηΟπό-νοςτουανθρώπουκαιτωνπραμάτων(1919)επισημαίνονταςτηνπαρουσίατουθανάτουκαιτηςαμετάκλητηςαυτοκαταδίκηςήδηαπότοντίτλοτουπρώτουποιή-ματοςτηςσυλλογής(laquoΘάνατοςraquo)καιαπότηφράσηπουυπάρχεικάτωαπόαυτόντοντίτλο(laquoΕίναιάνθρωποιπουτηνκακιάώρατηνέχουνμέσατουςraquo)ΚατάτηνάποψητουΙΜΠταποιήματααποκαλύπτουνμιαπροδιάθεσημιαπρώτηστά-σητουποιητήαπέναντιστοφαινόμενοτηςζωήςαλλάαφήνουνέναχαμόγελοέναπαράθυροκαθώςοποιητήςπιστεύειακόμαστονέρωταδενέχειδιαρρήξειεντελώςτουςδεσμούςτουμε τηγηlaquoείναι έναςάνθρωποςπονεμένοςπουπο-θείτηζωήraquo47καιlaquoκατέχειτηδιάθεσητηςπροσφοράςraquo48Ωςαιχμήγιατηστάσητης γενιάς του 1930απέναντι στονποιητή θα μπορούσε νομίζω να διαβαστείηφράσηlaquoΌσοιπιστεύουνπωςάνθρωποισαντονΚαρυωτάκηδενεκφράζουντηνουσίατηςεποχήςδεσημαίνειπωςδενιώθουντονΚαρυωτάκηδενέχουννιώσειτηνεποχήraquo49
ΤοένατοκεφάλαιοέχειτίτλοlaquoΤαldquoΝηπενθήrdquoraquoκαιείναιαφιερωμένοστηδεύ-τερηποιητικήσυλλογήτουΚαρυωτάκημετονίδιοτίτλοέναντίτλοπουοΙΜΠδενβρίσκειαπαισιόδοξοήτουλάχιστοναπεγνωσμένουπότηνέννοιαότικατάτηγνώμητουοποιητήςδείχνειναπιστεύειακόμηστηδύναμητηςποίησηςκαιστηλυσίπονημαγείατουΛόγουπουαποτελούνφάρμακαγιατρικάlaquoνηπενθήraquoσαναυτάπουμνημονεύειοΚαβάφηςστοποίημάτουlaquoΜελαγχολίατουΙάσωνοςΚλε-άνδρουποιητούενΚομμαγηνή595μΧraquoΟκριτικόςεπιχειρείεδώμιαδιαβάθ-μισηστιςτρειςποιητικέςσυλλογέςτουΚαρυωτάκηαπότηνεανικήμελαγχολίατηςπρώτηςστησυγκρατημένηκαιόχιφιλοσοφικάοργανωμένηαπαισιοδοξίατηςδεύτερηςκαικατόπινστηναπόγνωσητησυνείδησητουτίποτετηςτρίτηςσυλλο-γήςΟΠαναγιωτόπουλοςπροβαίνεισεέναπιοδιεξοδικόκοίταγματωνποιημάτωνκαιτωντριώνενοτήτωντηςσυλλογής(laquoΠληγωμένοιθεοίraquolaquoΗσκιάτωνωρώνraquolaquoΝοσταλγικάraquo)στέκεταιστηνομορφιάτηςφύσηςόπωςαποτυπώνεταιστοποίη-μαlaquoΓυρισμόςraquoστονκατευνασμόπουεπιφέρειομετασχηματισμόςτουπόνουσεποίησηστηνlaquoΠολύμνιαraquoστηγεμάτητρυφερότηταματιάτουστουςαγνοημένουςποιητές στην laquoΜπαλλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνωνraquo στο στοιχείοτηςαδιαφορίαςπουκάνειαισθητήτηνπαρουσίατουστοπολύσύντομοποίημαlaquoΔένδροraquoστηνερωτικήεπιθυμίαπουεπανεμφανίζεταιστοποίημαlaquoΧαράraquoστοπέρασματουχρόνουκαιστηνέλευσητουθανάτουστοποίημαlaquoΣτροφές2raquoστησταδιακήκυριαρχίατηςμοναξιάςκαιστοκλίματηςνοσταλγίαςπουδιαποτίζειτα
46Στοίδιοσ13247Στοίδιοσ13548Στοίδιοσ13549Στοίδιοσ131
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
163
ποιήματαlaquoΔρόμοςraquoκαιlaquoΗψυχήμουraquoΚλείνειτοσχετικόκεφάλαιομετηνκαίριαεπισήμανσηότιηφράσηlaquoΓιαθάνατονυστάζωraquoμεταφρασμένηαπότονΦλαμαν-δόποιητήGeorgesRodenbachείναιηγέφυραανάμεσαστοδεύτεροκαιτοτρίτοβιβλίοτουΚαρυωτάκημιαφοβερήομολογίαμεδεδομένοότιlaquoδενείναισωστόδενείναιφυσικόνανυστάζουνγιαθάνατοτανιάταraquo50
ΤοδέκατοκεφάλαιομετίτλοlaquoΟακέριοςκαιογνήσιοςΚαρυωτάκηςraquoανοίγειμετηδιαπίστωσηότιμετηντρίτηκαιτελευταίαποιητικήσυλλογήτουτοΕλεγείακαισάτιρες οΚαρυωτάκηςκέρδισε τεράστιαφήμηστανεοελληνικάγράμματα(laquoδυσανάλογηπρος τοαληθινόποιητικό τουανάστημαraquo51 σχολιάζει με έντονηδιάθεσηαμφισβήτησηςοΠαναγιωτόπουλος)καιθαμείνειστημνήμητωνμετα-γενέστερωνως laquoέναςθαυμάσιος poetaminorraquo52Ακολουθεί διεξοδικήαναφοράσεαρκετάαπό ταποιήματα της συλλογής η οποία χαρακτηρίζεται laquoομολογίαθανάτουraquo53ΣτηνlaquoΥστεροφημίαraquoδιαφαίνεταικατάτηγνώμητουΙΜΠκάποιαυποψίαλύτρωσηςμέσααπότηνιδέατηςεπιβίωσηςτηςποίησήςτουενώτοατιτ-λοφόρητοποίημαπουξεκινάειμετουςστίχουςlaquoΤινέοιπουφτάσαμενεδώστοέρμονησίστοχείλοςτουκόσμουδώθεαπrsquoτόνειροκαικείθεαπότηγηraquoαπο-τελείένααπότακορυφαίαποιήματατουΚαρυωτάκηπουlaquoεκφράζειολάκεροτοδράμαμιαςνιότηςπουγέρασεπρόωραπουαφέθηκεστονκακόδαίμονάτηςπου αποστειρώθηκε μέσα στην ερημιά των καιρώνraquo54 και είναι κορυφαία έκ-φρασητουλυρικούνιχιλισμούΣτοποίημαlaquoΑνδρείκελαraquoδίνειιδιαίτερηέμφασηοΠαναγιωτόπουλοςθεωρείότιτοποίημαανήκειστατελειωτικάτουδημιουργούτουυποστηρίζειότιοστίχοςlaquoΆνθρωποιστωνάλλωνμόνοτηφαντασίαraquoδιαθέτειlaquoτηστερεότητατηςαπλότητας[hellip]κιόλοτοβάροςμιαςοδυνηράκερδισμένηςομολογίαςraquo55καιβρίσκειότισυνδυάζειτηναντικειμενικότητατουυποκειμένουτουκαιτησύλληψητουτραγικούπαιχνιδιούΓιατοποίημαlaquoΑποστροφήraquoση-μειώνει ότι με την ελευθεροστομίακαι τον χλευαστικό του τόνοαπέναντι στηγυναίκααγγίζειταόριατηςμεγάληςσάτιραςκαιυπογραμμίζειτησύμπτωσητηςέννοιαςτουlaquoτίποτεraquo56καιτηςέννοιαςτουτυποποιημένουστησυνείδησητουΚα-ρυωτάκηάλλωστεωςδράματατυποποίησηςαντιμετωπίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιταποιήματαlaquoΔημόσιοιυπάλληλοιraquoκαιlaquoΟΜιχαλιόςraquoΤονθάνατοκατάτονκριτικόοποιητήςτοναντιμετωπίζειωςlaquoμιαπονεμένηπροσπάθειασυμφιλίωσης
50Στοίδιοσ14451Στοίδιοσ14552Στοίδιοσ14553Στοίδιοσ14554Στοίδιοσ14655Στοίδιοσ14956ΠαρατηρείοΠΔΜαστροδημήτρηςlaquoΟΠαναγιωτόπουλοςείδετηγενιάτουναανδρώνεταιμετηναγωνίααυτούτουτίποτεκαινακαταστρέφεταιαπότημανίατηςιστορίαςraquoΒλΠΔΜα-στροδημήτρηςlaquoΘέματακαιπροβληματισμοίσταΠρόσωπακαιτακείμενατουΙΜΠαναγιωτό-πουλου(Μιασυνοπτικήεξέταση)raquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχα-σμόςκαιολόγοςτουΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ171-184182
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
164
μετηνανυπαρξίαraquo57στοποίημαlaquoΤάφοιraquoκαιτονθεματοποιείωςέμμονηιδέαστοποίημαlaquoΕπίκλησιςraquoενώηαυτοχειρίαβρίσκεταιστοεπίκεντροτωνποιημάτωνlaquoΕμβατήριοπένθιμοκαικατακόρυφοraquo(laquoθαυμάσιοκαιαληθινάφριχτόποίημαraquoτοχαρακτηρίζειοΠαναγιωτόπουλοςκαιτοσυγκαταλέγειστααριστουργήματατουΚαρυωτάκη)καιlaquoΙδανικοίαυτόχειρεςraquoΗάποψητουΠαναγιωτόπουλουγιατιςlaquoΣάτιρεςraquoτουποιητήείναιότιαποτελούντηδεύτερηόψητηςτραγωδίαςτηlaquoμεγάλητηναιώνιασάτιραπουξεπερνάειτουςκαιρούςκαιτουςτόπουςraquo58πουσεκάποιασημείατηςμπορείναπαραλληλιστείμετησάτιρατουΠαλαμάμετηδιαφοράότιοδιδακτικόςστόχοςτουΠαλαμάείναιάμεσοςενώοΚαρυωτάκηςlaquoπαίρνειτομορφασμότουπαλιάτσουμόνοκαιμόνογιαναξεχύσειευκολότερατηνανείπωτηαηδίατουκαταπρόσωποτηςζωήςκαθώςτηνέφτιασανημοίρακιοάνθρωποςraquo59ΕιδικήαναφοράκάνειοΙΜΠστοποίημαlaquoΠρέβεζαraquoτοοποίοθεωρείέναείδοςρεαλιστικούπίνακατηςελληνικήςεπαρχίαςlaquoέναποίημαπουανήκειστηντελευταίαφάσητηςπροετοιμασίαςγιατονθάνατοraquo60
ΤοενδέκατοκεφάλαιομετοντίτλοlaquoΣυμπληρώματαraquoπεριέχεικάποιεςσύν-τομεςσυμπληρωματικέςπαρατηρήσειςτουΠαναγιωτόπουλουπάνωστοσύνολοτουέργουτουΚαρυωτάκηηιδιορρυθμίατουποιητήχαρακτηρίζεταιlaquoιδιορρυθ-μίαψυχικούκλίματοςraquo61 πουδεν εκπορεύεταιαπόφιλολογικέςπροϋποθέσειςοποιητήςδενείναιλόγιοςαλλάέναςάνθρωποςπουεκφράζειτηναγωνίατουndashκαικορφολογείαπότηγλώσσαότικάθεφοράτουχρειάζεται γιαναπετύχειτον στόχο τουndash αξιοποιεί με τον αρτιότερο τρόπο laquoτηνψεύτικη και φουσκω-μένηεπισημότητατηςκαθαρεύουσαςraquo62καιτησυνδυάζειμεμιαπεζολογίαπουδενγίνεταιποτέαπωθητικήούτεμένειαδικαίωτη ενώκαιοιμεταφράσεις του(ldquoUltimardquoτουEmileDespaxlaquoΣκιέςraquoτηςComtesseMatthieudeNoailleslaquoΕπιτά-φιοςraquoτουMathurinReacutegnierlaquoΜπαλλάντατωνκυριώντουπαλιούκαιρούraquoτουFranccediloisVillon)χαρακτηρίζονταιαπόποιητικήφλόγακαιεντιμότηταόπωςκαιηπρωτότυπηποίησήτου
Το κείμενο laquoΗΠρέβεζα του Καρυωτάκηraquo δημοσιευμένο στηΝέα Εστία το195063αφορμάταιαπόμιαπροσωπικήεμπειρίατουΠαναγιωτόπουλουμιανεπί-σκεψήτουστηνΠρέβεζατοκαλοκαίριτου1950ΤηνπόληαυτήοΠαναγιωτό-πουλοςτηθεωρείδεμένημετοόνοματουΚαρυωτάκητόσολόγωτηςαυτοκτο-νίαςτουόσοκαιλόγωτουφημισμένουομώνυμουποιήματοςκαικατάκάποιοντρόπο η επίσκεψή του έχει τον χαρακτήρα μιαςαυτοψίας καθώς επιθυμεί ναδιακριβώσειανέχειδίκιοοποιητήςπουτηναπέδωσεμετόσομελαγχολικάχρώ-
57ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗτραγωδίατηςμοναξιάςΚΓΚαρυωτάκης(1896-1928)raquoόπσ15258Στοίδιοσ15359Στοίδιοσ153-15460Στοίδιοσ15561Στοίδιοσ15862Στοίδιοσ15963ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΗΠρέβεζατουΚαρυωτάκηraquoόπσ1277-1280
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
165
ματαΕπιπρόσθεταοκριτικόςεπισημαίνειτηλήθηστηνοποίακατάτηνάποψήτουέχειπεριπέσειοΚαρυωτάκηςτοαγαπημένοσύμβολοτωνευαίσθητωννέωντου 1930 κοντεύει να γίνει στις αρχές του 1950 laquoμια λησμονημένη μορφή ανόχιμιακαταραμένηπαράδοσηπουπρέπειναμηντηναγαπούνοινεότεροιανεπιθυμήσουννασταδιοδρομήσουνraquo64ΤοαξιοσημείωτοείναιότιστοκείμενοαυτόοΠαναγιωτόπουλοςεμφατικάτονίζειότιανήκειστηγενιάτουΚαρυωτάκηστηγενιάτου1920καιγίνεταικατάκάποιοντρόποαπολογητήςτηςυποστηρίζο-νταςότιlaquoείναιημόνηστοντόπομαςύστερrsquoαπότονΣολωμόκαιτουςεπιγόνουςτουπουένιωσε[hellip]τηναληθινήυφήκαιουσίατουλυρικούλόγουraquoανκαιαπότηνάλληεκφράζειτιςαμφιβολίεςτουγιατηναντοχήτηςστονχρόνοΕιδικότερααναφορικάμετονΚαρυωτάκηαναρωτιέταιανθαεπιζήσειηποίησήτουκαιεκ-φράζειτηνάποψηπωςόσοlaquoλειψήraquoκιανφαίνεταισεκάποιαφανερώματάτηςηποίησητουlaquoαυτοκτόνουτηςΠρέβεζαςraquoδενμπορείνααμφισβητηθείμιαβασικήαρετήτηςότιείναιμιαlaquoβέβαιηποίησηraquoΟΠαναγιωτόπουλοςαντιδιαστέλλειτηνευφρόσυνηεικόνατηςΠρέβεζαςτου1884στοταξιδιωτικόβιβλίοτουΔημητρίουΒικέλαΑπόΝικοπόλεωςειςΟλυμπίαν(1885)μεαυτήνπουδίνειοΚαρυωτάκηςτο1928αναγνωρίζειότιοΒικέλαςήτανlaquoέναςπατριώτηςτουπερασμένουαιώναraquoκαιέναςlaquolsquolsquoάνθρωποςτουκόσμουrsquorsquoπολυταξιδεμένοςμαόχιξεριζωμένοςπουτηλάτρευεκαιτηστερνήτουτόπουτουπέτραraquoκαιότιηΠρέβεζαήταντότεlaquoένακέντροσπουδαίοκαταντικρύστηνιόνιαθάλασσαέναπέρασμαηπρώτησκά-λαπουέπιανεοαπόδημοςraquoενώαπότηνάλληθεωρείότιοΚαρυωτάκηςέζησεlaquoμιαπολιτείασεξεπεσμόστερημένητημικρήδιεθνήκοινωνίατηςυπάλληλοςακαμάτηςτηςνομαρχίαςναγεμίζειτημέρατουμετακαθημερινάκαιτrsquoασήμα-νταraquoκαιήτανlaquoέναςάρρωστοςαπελπισμένοςαπότουςολόγυράτουανθρώπουςκrsquoαπότηζωήγενικότεραraquoγιανακαταλήξειστοσυμπέρασμαότιlaquoοΚαρυωτάκηςθασκοτωνόταν είτε στηνΠρέβεζα είτε στοΠαρίσι πέφτονταςαπό τονπύργοτουEiffelκαιβεβαιώνονταςπωςηευτυχίατουείτανlsquolsquoζήτημαύψουςrsquorsquoμετρόποναντίστροφοraquoκαιότιτοποίηματουΚαρυωτάκηείναιlaquoτοποίηματηςόποιαςκα-θημερινότηταςσrsquoόποιομέροςτουκόσμουraquoκαιότιlaquoηαυτοκτονίαστηνΠρέβεζαείναιμιασύμπτωσηraquo
ΣτονΚαρυωτάκη επανέρχεται ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος τονΜάρτιο 1958μεέναάρθροπουδημοσιεύειστην εφημερίδαΕλευθερία65Εδώχρησιμοποιεί τονόρο laquoκαρυωτακισμόςraquo66 κάνοντας λόγο για λογοτεχνική ροπή που άρχισε να
64Στοίδιοσ1277Δύομόλιςχρόνιανωρίτερατο1948οαριστερόςΓιώργοςΚοτζιούλαςεκ-φράζειτηνανάγκηναμηλησμονηθείοΚαρυωτάκηςlaquoΘύματηςλειψήςάγουρηςσοφίαςτουοΚαρυωτάκηςδενμπορείωστόσοδενπρέπειναλησμονηθείraquo[ΓιώργοςΚοτζιούλαςlaquoΗκαθιέ-ρωσητουΚαρυωτάκηraquoΠοιητικήΤέχνητχ18(1Νοεμβρίου1948)σ313-318318]65ΠαναγιωτόπουλοςlaquoΕξάρσειςκαιυφέσειςraquoόπσ1866Οόροςlaquoκαρυωτακισμόςraquoπρωτοχρησιμοποιείταιτο1935απότονΑντρέαΚαραντώνηστογνωστόπολεμικόάρθροτουlaquoΗεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςraquo(ΤαΝέαΓράμματαόπσ478-486)ΓιασυζήτησητουάρθρουτουΚαραντώνηβλμεταξύάλλωνΔημήτρηςΑγγελάτοςlaquoHldquoανώνυμηrdquoτέχνητουευρετήκαιηαμηχανίατηςldquoυποδοχήςrdquoτηςόψειςτηςποιητικήςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
166
σχηματίζεταιμετάτονθάνατοτουΚαρυωτάκηκαιπουκατάτηνάποψήτουlaquoπή-γαινεναγίνειεκείγύρωστα1930στοντόπομαςότιήτανάλλοτεοlsquolsquoβερθερισμόςrsquorsquoστηνκεντρικήκαιτηδυτικήΕυρώπηraquoΕπιμένειεπίσηςστηνάποψήτουότιοΚα-ρυωτάκηςυπήρξεέναςάρρωστος(laquoΗνοσηρήτουευαισθησίακαιηχωρίςαντα-πόκρισηπροσήλωσήτουστοαπόλυτοεγέμισαντουςστίχουςτουγοερόσαρκασμόκαιανεπανόρθωτηαπαισιοδοξίαraquo)καιτονχαρακτηρίζειlaquoελάσσοναποιητήraquoπουωστόσομετουςσπασμωδικούςστίχουςτουκατόρθωσεναεκφράσειτηνεποχήτουκαινασαρκάσειlaquoμετηναποκαλυπτικήδεινότητατουεπιγραμματικούλό-γουraquoταπάντατηζωήτοπεπρωμένοτηνίδιατηνποίησηΟΠαναγιωτόπουλοςαναγνωρίζειπάντωςστονΚαρυωτάκητογεγονόςότισεμιακρίσιμηστιγμήτουεθνικούβίουείχεκάτιναπειτονίζειτοστοιχείοτηςματαιότηταςπουσημαδεύειτηνποιητικήπαραγωγήτουκαιτολμάναυποστηρίξειότιοινέοιπουγοητεύτη-καναπότονκαρυωτακισμόδενήτανοιμόνοιτηςεποχήςτουςκαιτουτόπουτουςαλλάήτανlaquoοιαληθινότεροιεκείνοιπουεσυμπύκνωνανστηνόλητουςυπόστασητηναγωνίατωνκαιρώνοιβαθύτερακαινομιμότεραδεμένοιμετηνπεριρρέουσάτουςατμόσφαιραraquoΑξίζεινασημειωθείότιστοσημείοαυτόομελετητήςκάνειμιααναδρομήστηνιστορίατηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςκάνειμιαναπόπειραναδι-καιολογήσειτηνκυριαρχίατουρομαντισμούστηνεοελληνικήλογοτεχνίααμέσωςμετάτηναπελευθέρωσηαπότουςΤούρκουςυποστηρίζονταςότιυπήρχεπρόσφο-ροέδαφοςγιατημεταφύτευσήτουσεένατόποόπουlaquoοιδιαψεύσειςήτανπολλέςκαιπολύμορφεςraquoκαιlaquoτοέθνοςφυτοζωούσεκατακουρασμένοκατασπαραγμένοκατασπιλωμένοraquoθεωρείτηντραγωδίατου1897laquoέναβροντερόράπισμαraquoπουαντίναεξουθενώσειτοελληνικόέθνοςτοοδηγείσεμιαμεγάληπερίοδοεθνικήςανάτασηςκαιαισιοδοξίαςμεαρχηγέτητονΚωστήΠαλαμάμέχριτηνπερίοδοτουΜεσοπολέμουοπότεσεμιαστιγμήlaquoκαμάτουraquoεμφανίζεταιοΚαρυωτάκηςndashκαιηγενιάτουndashγιαναεκφράσειτηναπόγνωσηlaquoΈπλασετονεαυτότουκαιτονλόγοτουμέσασrsquoεκείνητηστιγμήΕίναιπολύφυσικόπουδενμπόρεσεναπειπαράμόνοτηναπόγνωσήτουΕίναιοπιοβέβαιοςοπιοστεγανόςαπελπισμένοςτηςνεοελληνικήςλογοτεχνίαςraquo
ΤακριτικάσχόλιατουΠαναγιωτόπουλουγιατονΚαρυωτάκηχαρακτηρίζο-νταιαπόαμφιθυμίακαιαντιφάσειςδείχνονταςτησχέσηέλξης-απώθησηςπουτονσυνδέει με το έργοκαι τηνπροσωπικότητα τουποιητή67Οιπαρατηρήσειςπερίαισθητικήςκαιοιπαρατηρήσειςσχετικάμεταλογοτεχνικάρεύματακαιτην
ΚαρυωτάκηraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιο31Ιανουαρίουκαι1Φεβρουαρίου1997ΕταιρείαΣπουδώνΝεοελληνικούΠολιτισμούκαιΓενικήςΠαιδείαςΑθήναχχσ15-26ΓιαμιασυνολικήαποτίμησητουκαρυωτακισμούβλΧριστίναΝτουνιάΚΓΚαρυωτάκηςΗαντοχήμιαςαδέσποτηςτέχνηςόπσ163-236ΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΚαρυωτακισμόςΈναφαινόμενομέσακαιέξωαπότηλογοτεχνίαraquoστοΚαρυωτάκηςκαικαρυωτακισμόςΕπιστημονικόσυμπόσιοόπ σ145-16567ΠάντωςοΔημήτρηςΡαυτόπουλοςχαρακτηρίζειτοκείμενοτουΠαναγιωτόπουλουσταΠρό-σωπακαιτακείμεναlaquoθετικήπαρέμβασηraquoυπέρτουΚαρυωτάκηΔημήτρηςΡαυτόπουλοςlaquoΚρι-τικέςπιστολιέςraquoΤοΔέντροτχ175-176(Καλοκαίρι2010)σ114-121
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
167
ένταξη του Καρυωτάκη στην ιστορία της νεοελληνικής ποίησης συνυπάρχουνμετοαυτοβιογραφικόστοιχείοκαιμεμιαέντονηlaquoψυχικήσυμμετοχήraquo68καθώςοίδιοςυποστηρίζειότιlaquoοκριτικόςνουςδενείναιμόνομιαστάσηνουείναικαιμιαστάσηψυχήςκαικορμιούndashκαισυνειδητούκαιασυνείδητουndashμιαπαρουσίακαθολικήαπέναντισεμιανάλληεξίσουήλιγότεροκαθολικήπαρουσίαraquo69Τοαν-θρώπινοπορτραίτοτουποιητήέτσιόπωςτοσκιαγραφείοΠαναγιωτόπουλοςδενείναιπάνταιδιαίτερακολακευτικόενώοκριτικόςεπανέρχεταισταθεράστοθέματηςαυτοχειρίαςτουκαιδενδιστάζεινααναφερθείσυχνά-πυκνάστηναπαισιο-δοξίακαιτηlaquoνοσηρότητάraquoτουΕπαναλαμβάνειότιτοντοποθετείστουςελάσσο-νεςποιητέςκαιεκφράζειεπιφυλάξειςσχετικάμετηνεπιβίωσητουέργουτουκαιτηναποδοχήτουαπότιςνεότερεςγενιέςΑπότηνάλλητονίζειτηlaquoβεβαιότηταraquoτηςποίησηςτουΚαρυωτάκητονθεωρείγέννημακαιαναπόσπαστοκομμάτιτηςπεριόδουτουΜεσοπολέμουκαιεπιχειρείενδιαφέρουσεςδιακειμενικέςσυσχετί-σειςμετονΔημήτριοΠαπαρρηγόπουλοκαιτονΚωστήΠαλαμάΠαράλληλαδενπαύεισταμετάτο1946κείμενάτουναεπικαλείταιτογεγονόςότιοΚαρυωτάκηςσηματοδοτείτηγενιάτου1920στηνοποίαανήκεικαιοίδιοςοκριτικόςηυπε-ράσπισητουΚαρυωτάκηαπότονΠαναγιωτόπουλοστατέλητηςδεκαετίαςτου1940συμπίπτειμετηδιένεξήτουμετονΚαραντώνητηνίδιαπερίοδο(μεαφορμήτηναπονομήτουlaquoΕπάθλουΠαλαμάraquoεξημισείαςστονΓιώργοΣεφέρηκαιτονΠαναγιωτόπουλο)70καιτηνανάγκητουναδιαφοροποιηθείαπότηγενιάτου1930(φτάνειστοσημείοναυποστηρίξειότιμιαlaquoθανάσιμηαντιπάθειαraquoχωρίζειτιςδύογενιές71)ΠαράτιςόποιεςπαλινωδίεςτουστηνκριτικήαξιολόγησητουΚαρυω-τάκητοσίγουροείναιότιοΠαναγιωτόπουλοςπάντατοναντιμετωπίζειωςσυνο-δοιπόροόπωςφαίνεταιαπόεπιστολήτουστονΓΘΒαφόπουλομεημερομηνία1441947laquoldquoΚάνετονπόνοσoυάρπαrdquoέτσιδενέγραψεκαικείνοςοδύσμοιροςοΚαρυωτάκηςοσυνοδοιπόροςμαςraquo72
68ΠαρατηρείσχετικάηΠαναρέτουΙΜΠαναγιωτόπουλοςΣυνολικήθεώρησητουέργουτουόπσ197laquoΗκριτικήτουανεξάρτητααπότηνορθότηταήτηναντικειμενικότητάτηςδιέπεταιαπόμιαθέρμημιαψυχικήσυμμετοχήraquo69 ΙΜΠαναγιωτόπουλος laquoΠροοίμιοraquo στον τόμο του ιδίουΤα πρόσωπα και τα κείμενα Ε΄Ολυρικόςλόγοςόπσ970ΑναλυτικάγιατηδιαμάχηαυτήκαιτιςευρύτερεςδιαστάσειςτηςβλΑλέξανδροςΑργυρίουlaquoΗσκιαμαχίαμεταξύνεοσυμβολιστώνκαινεωτερικώνraquoστοβιβλίοτουΙστορίατηςελληνικήςλογοτεχνίαςκαιηπρόσληψήτηςσταχρόνιατουΜεσοπολέμου(1945-1949)τΔσ238-279Πά-ντωςκατάτηδεκαετίατου1930οΠαναγιωτόπουλοςβρίσκεταικοντάιδεολογικάστονΚαρα-ντώνηόχιμόνοωςπροςτηνεπιβλαβήεπίδρασητουΚαρυωτάκηστουςνέουςαλλάκαιωςπροςτοζήτηματηςδημιουργίαςlaquoτρίτουελληνικούπολιτισμούraquo(βλκαιτησχετικήεπισήμανσητηςΈλληςΦιλοκύπρουΗγενιάτουΚαρυωτάκηΦεύγονταςτημάστιγατουλόγουΝεφέληΑθήνα2009σ248-249)Γιατις ιδεολογικέςθέσεις τουΠαναγιωτόπουλουβλΠαντελήςΒουτουρήςΗσυνοχήτουτοπίουΕισαγωγήστηνποιητικήτουΑνδρέαΕμπειρίκουΕκδόσειςΚαστανιώτηΑθήνα1997σ69κε71ΙΜΠαναγιωτόπουλοςlaquoΤασυμπεράσματαraquoΝέαΕστίατ421947σ146372ΘεοδόσηςΠυλαρινόςndashΕλένηΤσιτσιμικλήlaquoΗαλληλογραφίαΙΜΠαναγιωτόπουλουκαιΓΘΒαφόπουλουraquoστοΘεοδόσηςΠυλαρινός(επιμέλεια-εισαγωγή)Οστοχασμόςκαιολόγοςτου
Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΙΜΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
168
Abstract
The article focuses on the presentation and discussion of the extensive chapterIMPanagiotopoulosdevotestoKostasKaryotakisinthefifthvolumeoftheseriesThe Persons and the Texts(1949)TherelevantchapterisentitledldquoTheTragedyofLoneli-nessKGKaryotakis(1896-1928)rdquoandconsistsof11unitsbearingthetitlesldquoIntro-ductionrdquoldquoNotebookofanacquaintancerdquoldquoThirty-twoyearsofliferdquoldquoTheindividualspacerdquoldquoPlacementintraditionrdquoldquoHumannottheindividualspacerdquoldquoKaryotakisamanofhistimerdquoldquoThefirstcollectionrdquoldquoNepentherdquoldquoTherealandthegenuineKar-yotakisrdquoldquoSupplementsrdquoThestudya thoroughandemotionallychargedreadingofKariotakisrsquolifeandworkisfirstpublishedinthemagazineGrammatain1946andPanagiotopoulosleavesitinitsoriginalformaddingonlyfootnotes
InadditionthearticleproposesadiscussionoftwomorePanagiotopoulosrsquostextscentered onKaryotakis published inNea Estia in 1928 and1950 respectively (thepoemldquoKaryotakisrdquowhichPanagiotopouloscomposedimmediatelyafterhearingthepoetrsquossuicidenewsandanintenselypersonalarticleentitledldquoKaryotakisrsquosPrevezardquo)aswellasanarticlepublishedinthenewspaperEleftheriain1958
ΙΜΠαναγιωτόπουλουόπ σ501-536530
θΑΝΑΣΗΣ ΑΓΑθΟΣ
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8
256
Το κριτικό έργο του ΙΜΠαναγιωτόπουλου αποτελεί σπάνιο δείγμα του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνε-ται εξελίσσεται και μετακενώνεται η κριτική σκέψη Και τούτο για τους εξής λόγους πρώτον επειδή αυτοδί-δακτος στην κυριολεξία θήτευσε εξ απαλών ονύχων από την ηλικία των δεκατεσσάρων μόλις ετών στον κριτικό προβληματισμό και μέσω της κριτικής μυήθηκε σταδιακά στα της τέχνης δεύτερον επειδή ασχολήθη-κε με πολλά είδη του κριτικού λόγου από έφεση προς τα γράμματα αλλά και από βιοποριστικές ανάγκες κι-νούμενος και τρίτον διότι με την πάροδο των ετών και έπειτα από πολύμοχθο φιλολογικό έργο αξιοποίησε την κριτική σκευή του μεταφέροντας παραγωγικά τους καρπούς της ακόμη και στα λογοτεχνικά δημιουργήμα-τά του Ο ΙΜΠαναγιωτόπουλος ανδρώθηκε ως κριτι-κός και μέσω αυτής της ιδιότητάς του προσέγγισε την πρωτογενή πνευματική δημιουργία
ISBN 978-618-5396-00-8