Μονομερείς◦ Με τη δήλωση

βουλήσεως ενός προσώπου

◦ Π.χ. διαθήκη◦ Με τη δήλωση

βουλήσεως περισσοτέρων που ενεργούν με το ίδιο συμφέρον.

Διμερείς / πολυμερείς (συμβάσεις)◦ Σύμπτωση

βουλήσεως δύο ή περισσοτέρων προσώπων με διαφορετικά συμφέροντα.

◦ Π.χ. αγοραπωλησία

Οι δικαιοπραξίες (διάκριση σύγχρονου δικαίου)

Οι Ρωμαίοι δεν έχουν γενική τεχνική ορολογία για τις «δικαιοπραξίες».

Όροι όπως, negotium, actus, pactum, conventio, contractus: δεν είναι γενικοί, αλλά αναφέρονται σε ειδικές κατηγορίες ενοχικών συμβάσεων.

Ρωμαϊκή ορολογία

Αιτιώδεις◦ Causa (iusta –

legitima): o σκοπός στον οποίο αποβλέπει η δικαιοπραξία

◦ Το κύρος τους εξαρτάται από την ύπαρξη και το κύρος της υποκειμένης αιτίας.

Αφηρημένες – αναιτιώδεις◦ Το κύρος τους δεν

εξαρτάται από την αιτία.

◦ In iure cessio, mancipatio

Διακρίσεις δικαιοπραξιών

Mortis causa (αιτία θανάτου)◦ H επέλευση των

αποτελεσμάτων συνδέεται προς το θάνατο προσώπου.

◦ Μονομερής: διαθήκη◦ Διμερείς: δωρεά

αιτία θανάτου (donatio mortis causa)

Inter vivos (εν ζωή)

Eπαχθείς:◦ προϋποθέτουν

παροχές και από τα δύο μέρη.

Υποσχετικές

Τυπικές

Χαριστικές

Δικαιοπραξίες διάθεσης

Άτυπες

Πανηγυρικές (τελετουργικές) πράξεις◦ Με τη σύμπραξη της

πολιτείας Άρχοντα που δικαιοδοτεί

(Ιn iure cessio) Λαϊκών Συνελεύσεων

(comitia curiata, π.χ. εισποίηση, δημόσια διαθήκη)

Ιδιωτών (μάρτυρες, δικαιοπραξίες Per aes et libram,

Πανηγυρικούς λόγους◦ Stipulatio (επερώτηση)

◦ Άτυπες δικαιοπραξίες: αγοραπωλησία, μίσθωση, εντολή, εταιρία

◦ Ο έγγραφος τύπος αρχικά χρησιμοποιείται ελάχιστα.

Τύπος δικαιοπραξιώνΜεγάλη σημασία του τύπου στο αρχαϊκό Ρ.Δ.

Εικονική δίκη διεκδίκησης (Legis actio sacramento in rem)

Για τη μεταβίβαση κυριότητας Τα δύο μέρη, ενώπιον του Πραίτορα ή

Διοικητή της Επαρχίας. Ο δικαιοδόχος ακουμπά π.χ. το δούλο

και λέγει τους πανηγυρικούς λόγους «Hunc ego hominem ex iure Quiritium meum esse aio».

Ο δικαιοπάροχος είτε συμφωνεί ρητά, είτε δεν αντιλέγει.

Ο Πραίτορας επιδικάζει το μεταβιβαζόμενο πράγμα στο δικαιοδόχο.

In iure cessio

Πανάρχαια δικαιοπραξία, «με χαλκό και ζυγό».

Μόνο για «res mancipi» Και για την μεταβίβαση της

εξουσίας επί ελευθέρων, π.χ. Manus επί της συζύγου.

Τα μέρη πρέπει να είναι έφηβοι, Ρωμαίοι πολίτες, ή Λατίνοι, ή peregrini με ius commercii.

Ενώπιον 5 μαρτύρων, εφήβων Ρ.Π.

Και 1 ζυγοστάτης (libripens) που κρατά τη ζυγαριά.

Mancipatio

Παρουσία των μαρτύρων και του ζυγοστάτη,

Ο δικαιοδόχος κρατά με το ένα χέρι κομμάτι χαλκού (aes), αργότερα χάλκινο νόμισμα

Με το άλλο χέρι πιάνει (manum capere) το αντικείμενο (π.χ. δούλο) και προφέρει τα πανηγυρικά λόγια: «Hunc ego hominem ex iure Quiritium meum esse aio isque mihi emptus esto hoc aere aeneaque libra».

Χτυπά με το χαλκό τη ζυγαριά και τον παραδίδει στο δικαιοπάροχο «αντί για τίμημα» (pretii loco).

To πράγμα πρέπει να βρίσκεται εκεί αν είναι κινητό, για ακίνητο φέρνουν χώμα ή πέτρα (αγρός), ή κεραμίδι (οίκημα).

Τυπικό Εικονικής Πώλησης

Σύμβαση με πανηγυρικούς λόγους (ρήμα spondeo) O μελλοντικός δανειστής (stipulator) ρωτά το μελλοντικό

οφειλέτη: «dari spondes?» Ο μελλοντικός οφειλέτης απαντά :«spondeo!» (μόνο Ρωμαίοι

πολίτες χρησιμοποιούν το ρήμα αυτό, κατά το ius civile). «Ομολογείς;», «-Ομολογώ!» (ius gentium). Πρέπει να χρησιμοποιηθεί το ίδιο ακριβώς ρήμα για να είναι

ισχυρή η συμφωνία (μόνο επί Λέοντα α’, 472 μ.Χ., γίνεται δεκτή η χρήση άλλων ρημάτων).

Συντάσσεται συχνά έγγραφο (cautio), που έχει αποδεικτική σημασία.

Στην εξελληνισμένη Ανατολή όπου χρησιμοποιείται ο έγγραφος τύπος: σε όλα τα συμβόλαια μπαίνει το «και επερωτηθείς ωμολόγησα», για να φαίνεται ότι τηρήθηκε και το ρωμαϊκό δίκαιο.

Stipulatio

Αρχικά δεν είναι γνωστό το έγγραφο στη Ρώμη ως συστατικός ή αποδεικτικός τύπος.

Εισάγεται τον 3ο αι. π.Χ., υπό ελληνική νομική επιρροή.

Δικαιοπραξίες: σε tabulae ceratae, δίπτυχες, τρίπτυχες, πολύπτυχες

Δυό φορές: εξωτερικά και εσωτερικά.

Έγγραφος τύπος

Tabulae ceratae

Πάπυροι – περγαμηνές Σύμβαση παρακαταθήκης χρημάτων

Περγαμηνή

Το έγγραφο ως συστατικός τύπος, απαραίτητος για το κύρος της δικαιοπραξίας:μόνο την κλασική περίοδο και περιορισμένα. Kυρίως αποδεικτική χρήση, για την κατάρτιση προφορικής δικαιοπραξίας.

Συμβάσεις litteris. Βιβλίο εσόδων –εξόδων (codex accepti et expensi). Στην Ελληνική ανατολή: το έγγραφο χρησιμοποιείται ευρύτατα

ως συστατικός τύπος για όλες τις σημαντικές δικαιοπραξίες. Τestatio (μαρτυρία): έγγραφο σε τρίτο πρόσωπο

(«αντικειμενικά»), σε πινακίδες που σφραγίζονται εξωτερικά στις ταινίες από τα μέρη και 7 μάρτυρες.

Χειρόγραφο (chirographum): σε πρώτο πρόσωπο («υποκειμενικά»), με ιδιόχειρη υπογραφή αν το συνέταξε ο ίδιος, ή επικυρώνει το περιεχόμενό του. Όχι μάρτυρες.

Scripta manent

Έγγραφα tabelliones (δημοσίων γραφέων, που εδρεύουν στην αγορά σε stationes): από την εποχή των Σευήρων, είναι ιδιωτικά, αλλά με μεγαλύτερη αποδεικτική δύναμη.

Ο Ιουστιανός ορίζει την κρατική άδεια ως προϋπόθεση για την άσκηση του λειτουργήματος των δημοσίων γραφέων.

Έγγραφα με δήλωση ενώπιον δημόσιας αρχής (apud acta), με σύνταξη πρωτοκόλλου.

Συμβολαιογράφοι (tabularii). Tη βυζαντινή περίοδο συγχέονται με τους γραφείς (tabelliones). Aσκούν το λειτούργημα με κρατική άδεια.

Έγγραφα ενώπιον αρχής

Ακόμα και αν τηρήθηκε ο τύπος του νόμου η δικαιοπραξία μπορεί να πάσχει,

◦ Αν δεν υπήρχε η βούληση να καταρτιστεί η

δικαιοπραξία, ακούσια ή εκούσια.

◦ Αν παρεμβλήθηκε ελάττωμα

Ελαττώματα δικαιοπρακτικής βούλησης

Πλάνη (error), εκείνου που προβαίνει στη δήλωση.

Άγνοια πραγματικής κατάστασης ή κανόνα δικαίου ή εσφαλμένη γνώση τους.

Αρχαϊκό Ρ.Δ.: ή πλάνη, λόγω τυπικότητας, δεν ασκεί επιρροή

Κλασικό Ρ.Δ.: ασκεί επιρροή, για τις solo consensu συμβάσεις

Ακούσια έλλειψη δικαιοπρακτικής βούλησης

Ποια πλάνη; ΟΥΣΙΩΔΗΣ ΠΛΑΝΗ ΠΕΡΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ Πλάνη περί το δίκαιο

= ασύγγνωστη, πλην ειδικών περιπτώσεων.

Η πλάνη σχετικά με τα παραγωγικά αίτια της βουλήσεως δεν θεωρείται ουσιώδης.

Μετακλασικό δ.: ο πλανηθείς δεν έχει βούληση.

Ουσιώδης πλάνη:◦ Για το είδος της

δικαιοπραξίας◦ Για το αντικείμενο της

δικαιοπραξίας◦ Περί το ποσό: ισχύει για

το μικρότερο ποσό που είχαν θελήσει τα μέρη.

◦ Περί την ταυτότητα του προσώπου: αν προκύπτει από τη δικαιοπραξία

◦ Περί τις ιδιότητες (ασαφές)

Εκούσια έλλειψη δικαιοπρακτικής βούλης

Το αρχαϊκό & κλασικό ρ.δ. δεν αναγνωρίζει την εικονικότητα

Η εικονικότητα αναγνωρίζεται τη μετακλασική περίοδο

Αστεϊσμός ◦ Ή σε θεατρική παράσταση◦ Ή χάριν διδασκαλίας

Εικονικότητα◦ Η δικαιοπραξία γίνεται

νομότυπα◦ Τα μέρη κρύβουν έναντι

των τρίτων την αληθινή βούλησή τους

◦ Έχουν συμφωνήσει η δικαιοπραξία να μην παράγει αποτελέσματα

Ο εικονικός γάμος δεν έχει καμία ισχύ

Αγοραπωλησία χωρίς τίμημα, και

Μίσθωση χωρίς μίσθωμα, είναι άκυρες.

Φόβος (metus)◦ Αρχικά η δικαιοπραξία που καταρτίστηκε υπό την επίδραση φόβου ή

απειλής είναι ισχυρή.◦ Formula Octaviana: παροχή από πραίτορα προστασίας σε αφαίρεση

περιουσίας με την απειλή βίας. ◦ Αδριανός: αγωγή περί φόβου, ποινική.◦ Αν εγερθεί σε ένα έτος, εκείνος που απείλησε καταδικάζει στο

4πλάσιο της αξίας όσων είχε αποκτήσει χάρη στην απειλή. Μετά, απλή αξία.

◦ Αctiones arbitrariae: αν εκείνος που έχει απειλήσει, προσκαλούμενος από το δικαστή, επιστρέψει ό,τι απέκτησε, αποφεύγει την καταδίκη.

◦ Η απειλή πρέπει να προξενεί φόβο σε συνετό άνθρωπο.◦ Ένσταση του φόβου: αν του ζητηθεί να εκτελέσει ό,τι

υποσχέθηκε υπό φόβο◦ Αποκατάσταση στο ακέραιο: αν έχει ήδη εκτελέσει.

Ελαττώματα δικαιοπρακτικής βούλησης

Χρήση δόλου κατά την κατάρτιση της δικαιοπραξίας.

Πραίτορας Aquilius Gallus (66 π.Χ.): εισάγει την αγωγή περί δόλου.

Εισάγεται αν δεν υπάρχει ειδικότερη αγωγή.

Αποκατάσταση απλής ζημίας. Πρέπει να ασκηθεί εντός έτους. Ατιμωτική αγωγή & actio arbitraria. Ένσταση του δόλου (exceptio doli).

Δόλος (dolus malus)

Η δικαιοπραξία που δεν παράγει τα έννομα αποτελέσματα στα οποία απέβλεπαν εκείνοι που την πραγματοποίησαν = άκυρη (negotium nullum)

Αν δεν συντρέχουν οι όροι σύμφωνα με τους οποίους καταρτίζεται κατά το Ius civile.

Μία έγκυρη δικαιοπραξία κατά το ius civile, μπορεί να μην παράγει αποτελέσματα κατά το ius praetorium, ανάλογα με την παρέμβαση του Πραίτορα, ο οποίος «διορθώνει» τα αποτελέσματά της ανάλογα με τα ένδικα μέσα που χορηγεί.

Ακυρότητα -ακυρωσία

Απόλυτη ακυρότητα◦ Ισχύει erga omnes◦ Καθένας έχει έννομο συμφέρον να την επικαλεστεί.

Σχετική ακυρότητα◦ Μόνο ορισμένα πρόσωπα μπορούν να την

επικαλεστούν. Ακυρωσία:

◦ Η δικαιοπραξία είναι ισχυρή, μπορεί να προσβληθεί από κάποιον που έχει έννομο συμφέρον και να ανατραπεί.

◦ Οι περιπτώσεις που παρεμβαίνει ο Πραίτορας για να διορθώσει τη δικαιοπραξία θεωρούνται ακυρωσίες.

Η άκυρη δικαιοπραξία δεν μπορεί να γίνει έγκυρη κατ’αρχάς. Ενίοτε με επικύρωσή της, ή κατά μετατροπή σε άλλη έγκυρη.

Όταν αντιβαίνει διάταξη νόμου, αν ο νόμος προβλέπει ρητά την ακυρότητα (lex perfecta).

Aν είναι αντίθετη προς τα χρηστά ήθη (contra bonos mores)◦ Ως προς το αντικείμενο◦ Ως προς την αιτία (causa) της δικαιοπραξίας◦ Ο Πραίτορας αρνείται τη χορήγηση ένδικης προστασίας.

Αν δεν τηρήθηκε ο συστατικός τύπος του νόμου. Αν είναι αδύνατη (π.χ. πράγμα εκτός συναλλαγής) Αν ο δικαιοπρακτών δεν έχει ικανότητα ή βούληση.

Περιπτώσεις ακυρότητας δικαιοπραξίας

Ρήτρα σε δικαιοπραξία = η ενέργειά της εξαρτάται από την επέλευση γεγονότος μέλλοντος και αβέβαιου

Αναβλητικές: ◦ Από την εποχή του Δωδεκάδελτου◦ Χρησιμοποιούνται σε κάθε είδους δικαιοπραξία◦ Εξαιρούνται ορισμένες «νόμιμες πράξεις», π.χ. χειραφεσία. ◦ Η δικαιοπραξία βρίσκεται σε εκκρεμότητα («ήρτηται») και

τα αποτελέσματά της δεν επέρχεται ◦ Δικαίωμα προσδοκίας υπέρ αυτού που θα ωφεληθεί από την

πλήρωση της αιρέσεως. ◦ Ιουστινιάνειο δίκαιο: όταν πληρωθεί, τα αποτελέσματά της

ανατρέχουν στο χρόνο κατάρτισής της. Οι διαλυτικές αιρέσεις δεν αναγνωρίζονται στο Ρ.Δ.

ΑΙΡΕΣΗ (CONDICIO)

Γνήσιες: η ενέργειά τους εξαρτάται από γεγονός μελλοντικό και αβέβαιο.

Καταχρηστικές : ◦ Η ενέργειά τους εξαρτάται από γεγονός τωρινό ή

περασμένο. ◦ Από γεγονός που είναι βέβαιο ότι θα επέλθει

(κρύβουν πολλές φορές προθεσμία, θεωρείται ότι δεν έχουν γραφεί).

◦ Επέρχονται από το νόμο (νομικές αιρέσεις). ◦ Είναι αδύνατες ή αθέμιτες.

Διακρίσεις αιρέσεων

Εξουσιαστικές: η πλήρωσή τους εξαρτάται από τη βούλευση του δικαιούχου

Τυχαίες: η πλήρωσή τους εξαρτάται από γεγονός ξένο προς το δικαιούχο.

Μεικτές.

Όρος – τρόπος (modus): ρήτρα σε δικαιοπραξία που επιβάλλει σε κάποιον που αποκτά από δωρεά ή διάταξη τελευταίας βούλησης την υποχρέωση να πράξει ή να παραλείψει κάτι.

Διακρίσεις αιρέσεων

Ρήτρα σε δικαιοπραξία που εξαρτά την επέλευση των αποτελεσμάτων από γεγονός μέλλον, αλλά βέβαιο.

Αναβλητική. Διαλυτική. Αληθινή προθεσμία:

◦ Δήλη μέρα (dies certus quando)◦ Άδηλη μέρα

Προθεσμία (dies)

Ημερονύχτιο: 24 ώρες, από μεσάνυχτα σε μεσάνυχτα.

Ότι συμβαίνει μετά τα μεσάνυχτα =επόμενη ημέρα.

Διαίρεση της νύχτας: 4 φυλακές (αλλαγές φρουράς, vigiliae).

Ηλιακά –υδραυλικά ρολόγια Εβδομάδα = επτά ημέρες Έτη = αρχικά 10 μηνών, 304 ημερών (έτος

Ρωμύλου) Μετά:12 μηνών, 355 ημέρες + κάθε δύο έτη ένας

παρέμβλητος μήνας Ιούλιος Καίσαρ: 45 π.Χ., Ιουλιανό ημερολόγιο,

έτος 365 ημερών + 1 ημέρα κάθε τέταρτο έτος (annus bissextus).

Υπολογισμός χρόνου

Για τις προθεσμίες: υπολογίζονται όλες οι μέρες (συνεχής χρόνος, tempus continuum).

Ius praetorium, tempus utilis, ωφέλιμος χρόνος: εξαιρούνται οι ημέρες κατά τις οποίες δεν μπορεί να γίνει ή να συνεχιστεί η ωφέλιμη ενέργεια (dies nefasti).

Για την έναρξη των προθεσμιών συνυπολογίζεται και η μέρα κατά την οποία έγινε το γεγονός.

Για τη λήξη: ◦ Απόκτηση δικαιώματος: η μέρα θεωρείται συμπληρωμένη. ◦ Απώλεια δικαιώματος: η τελευταία μέρα πρέπει να

συμπληρωθεί.

ΕΝΑΡΞΗ – ΛΗΞΗ ΠΡΟΘΕΣΜΙΩΝ