Γλωσσική διδασκαλία &

ΤΠΕ

Αλέξανδρος ΝικολαΐδηςΕπιμορφωτής ΤΠΕ

Το ζήτημα της αξιοποίησης των ΤΠΕ στη γλωσσική διδασκαλία εντάσσεται στον ευρύτερο προβληματισμό για την ανανέωση του μαθήματος.

Ιστορικό διάγραμμαΓλωσσοδιδακτικής

• Παραδοσιακή προσέγγιση (- 1960)

• Δομιστική προσέγγιση (1960-1970)

• Κινήματα προοδευτικής γλωσσοδιδακτικής. Ολιστικά μοντέλα (1970-1980).

• Πρόσφατες γλωσσοδιδακτικές αναζητήσεις (1980-2000)

Παραδοσιακή προσέγγιση

• Βασική μονάδα λόγου η λέξη• Ρυθμιστικός χαρακτήρας της

διδασκαλίας• Έμφαση στην εκμάθηση των

γραμματικοσυντακτικών δομών και της μεταγλώσσας

• Έμφαση στο γραπτό λόγο• Δασκαλοκεντρική διδασκαλία• Ο μαθητής παθητικός αποδέκτης της

όλης διαδικασίας

Δομιστική προσέγγιση

• Υποκείμενη θεωρία μάθησης: Συμπεριφορισμός

• Η γλώσσα ως σύστημα • Μελέτη της γλώσσας στο επίπεδο της

πρότασης• Μηχανιστικού τύπου ασκήσεις -

Έμφαση στην ανατροφοδότηση• Έμφαση στις δομές της γλώσσας και

στην απόκτηση της ορολογίας (μεταγλώσσα) που τις περιγράφουν

• Έμφαση στην επίσημη μορφή της γλώσσας

Δομιστική προσέγγιση

• Γλώσσα απομονωμένη από το κειμενικό/κοινωνικό/πολιτισμικό συγκείμενο

• Κατάκτηση της ανάγνωσης και κατανόηση γραπτού λόγου μέσα από το «σπάσιμο του κώδικα» (φωνηματική προσέγγιση)

• Γραφή: «η θεωρία των τριών σταδίων» (προετοιμασία – γράψιμο –επανεξέταση)

• Διόρθωση: βελτίωση επιφανειακών χαρακτηριστικών (γλωσσικών δομών, ορθογραφίας, στίξης)

Ο Δομισμός σύμφωνα με το μοντέλο του ρόμβου

Γνώσεις για τον κόσμο

Ελάχιστη και ευκαιριακή εστίαση

ΓραμματισμόςΑναγνωριστικός

Μηχανιστικού τύπου δεξιότητες

Διδακτικές πρακτικέςΟρατές

(συμπεριφοριστικές) μορφές : εξάσκηση

Γνώσεις για τη γλώσσα

Έμφαση στη μεταγλώσσαΗ γλώσσα ως απομονωμένη δομήΓνώσεις στο επίπεδο της λέξης/πρότασης

Ταυτότητα μαθητή: Ο μαθητής ως παθητικός δέκτης της μάθησης

Δομισμός & ΤΠΕ Ο υπολογιστής ως δάσκαλος

• Εκπαιδευτικά λογισμικά: κλειστού τύπου• Διδασκαλίας (Tutorial)• Εξάσκησης (Drill and Practice)

• Αν και επιστημονικά ξεπερασμένα, εντούτοις είναι δημοφιλή και διαδεδομένα

• Παρέχουν την ύλη σε μικρές ενότητες (:αθροιστική λογική)

• Ενισχύουν την επιτυχία με έπαινο• Σε περίπτωση αποτυχίας παρέχουν την

κατάλληλη ανατροφοδότηση • Οι ρόλοι του δασκάλου και των μαθητών

καθορίζονται από τις δυνατότητες του λογισμικού

• Δύο παραδείγματα: «Λογομάθεια», «Ο Ξεφτέρης και η Γραμματική»

Οι πρώτες απόπειρες ένταξης του υπολογιστή στο γλωσσικό μάθημα

Συμπεριφορισμός

Δομισμός

Συστήματαπρακτικής και

εξάσκησηςΟ υπολογιστής ως

δάσκαλος

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

Γνωστικές θεωρίες Κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες Η σημασία της κοινωνικής αλληλεπίδρασης

για τη δόμηση της γνώσης Vygotsky: Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης Wenger: Κοινότητες Πρακτικής και Μάθησης. Συνεργατικές διαδικασίες μάθησης. Εκπαιδευτικά περιβάλλοντα ΤΠΕ που

ενισχύουν τη συνεργασία και την αλληλεπίδραση

Κινήματα προοδευτικής γλωσσοδιδακτικής (1970-

1980) Βασική μονάδα λόγου το κείμενο Από τις προτασιακές στις υπερπροτασιακές δομές Έννοια της επικοινωνιακής ικανότητας (Hymes) Έννοια της γλωσσικής ποικιλότητας

(κοινωνιογλωσσολογία) Έννοια του συγκείμενου ή περικείμενου (context)

(Halliday) Κινήματα

Η γλώσσα ως ενιαίο όλον (whole language) Το γράψιμο ως διαδικασία (process writing)

Στην Ελλάδα: επικοινωνιακή αντίληψη, καλλιέργεια γλωσσικής ποικιλότητας

Η θεωρία των κειμενικών γενών - ειδών

Η γλώσσα ως ενιαίο όλον (whole language)

Η γλώσσα εκλαμβάνεται και διδάσκεται ως ένα αρραγές σύνολο.

Η γλώσσα αξιοποιείται για την εξυπηρέτηση κοινωνικολειτουργικών αναγκών

Έμφαση στην παραγωγή και κατανόηση αυθεντικών κειμένων.

Το γράψιμο ως διαδικασία (process writing)

Έμφαση στη διαδικασία παραγωγής του γραπτού λόγου και όχι στο τελικό προϊόν.

Έρευνα για τις ιδιαιτερότητες και δυσκολίες κατά τη διαδικασία της γραφής.

Το γράψιμο μια συνεχής, μη γραμμική και παλίνδρομη διαδικασία.

Αλληλοεγκιβωτισμός σταδίων παραγωγής λόγου

Παροχή συστηματικής βοήθειας στους μαθητές για την ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων.

Η Επικοινωνιακή προσέγγιση σύμφωνα με το μοντέλο του ρόμβου

Γνώσεις για τον κόσμοΕπικοινωνιακή προσέγγιση: έμφαση

σε γνώσεις που αντλούν από τον κόσμο και τον περίγυρο των

παιδιών.

ΓραμματισμόςΛειτουργική κατάκτηση της γλώσσας σε χρήση,

επίπεδο ύφους, αυθεντικά κείμενα.

Διδακτικές πρακτικέςΑόρατες μορφές διδακτικής πρακτικής: μαθητοκεντρικές

Γνώσεις για τη γλώσσα

Ελάχιστη έμφαση

Ταυτότητα μαθητήΟ μαθητής ως ενεργός

συμμετέχων στη δόμηση της γνώσης, σύγχρονες θεωρίες

μάθησης (π.χ. Vygotsky, Piaget).

Το γράψιμο ως διαδικασία σύμφωνα με το μοντέλο του ρόμβου

Γνώσεις για τον κόσμοΕλάχιστη έμφαση, ευκαιριακή

προσέγγιση όσων γνώσεων για τον κόσμο σχετίζονται με το προς

παραγωγή κείμενο.

ΓραμματισμόςΕξάσκηση σε παραγωγή και συνεχή αναθεώρηση

κειμένων.

Διδακτικές πρακτικέςΟρατές και αόρατες μορφές

διδακτικής πρακτικής, γνωσιακές θεωρίες μάθησης.

Γνώσεις για τη γλώσσα

Ελάχιστη έμφαση

Ταυτότητα μαθητήΟ μαθητής ως γράφον

υποκείμενο που βελτιώνεται.

Ο δάσκαλος ως υποστηρικτής

Κινήματα προοδευτικής γλωσσοδιδακτικής & ΤΠΕ

Ο Η/Υ ως περιβάλλον εργασίας

• Ανοιχτά περιβάλλοντα– Προγράμματα Επεξεργασίας Κειμένου– Προγράμματα υποστήριξης της

διαδικασίας παραγωγής γραπτού λόγου– Προγράμματα προσομοίωσης– Σώματα κειμένων και Ηλεκτρονικά λεξικά

• Διευκολύνουν την αναζήτηση και τον πειραματισμό κατά το γράψιμο, τη συνεργατική μάθηση και τη δημιουργία αυθεντικών περιστάσεων επικοινωνίας

• Διδασκαλία του γραπτού λόγου μέσω των λογισμικών γενικού τύπου

• Οι μαθητές αναλαμβάνουν ρόλους• Ανάθεση εργασιών τύπου project

Νέες θεωρητικές αναζητήσεις: ο υπολογιστής ως περιβάλλον εργασίας

Επικοινωνιακήπροσέγγιση

Γνωστική ψυχολογία

Κοινωνικοπολιτισμικέςπροσεγγίσεις

Διεπιστημονικοί κλάδοι μελέτης

της γλώσσας

Ο υπολογιστής ως ανοικτό, διερευνητικόπεριβάλλον εργασίας

Πρόσφατες επιστημονικές αναζητήσεις (1980-2000)

• Διδασκαλία με βάση τα κειμενικά είδη

• Γραμματική των κειμενικών ειδών• Αναγνώριση της σημασίας που

έχει η κειμενική ποικιλότητα στη διδασκαλία

• Παιδαγωγική του γραμματισμού και πολυγραμματισμοί

• Κριτική γλωσσολογία

Πολυγραμματισμοί

• Ο Η/Υ δεν αντιμετωπίζεται μόνο ως μέσο που μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη υλοποίηση των σύγχρονων γλωσσοδιδακτικών αντιλήψεων αλλά και ως μέσο που μεταβάλλει το τοπίο της επικοινωνίας δημιουργώντας νέα κειμενικά και επικοινωνιακά δεδομένα (νέα επικοινωνιακή τάξη πραγμάτων /new communicative order)

• Ανάγκη καλλιέργειας ψηφιακού ή νέου γραμματισμού

• Ενσωμάτωση στα γλωσσικά προγράμματα σπουδών των νέων επικοινωνιακών δεδομένων

• Ανάγκη καλλιέργειας κριτικού γραμματισμού

Η νέα κειμενική πραγματικότητα

• Από το κείμενο στο υπερκείμενο (πολυτροπικότητα, ξεφύλλισμα /browsing)

• Δικτυογλώσσα: νέα γλώσσα των Η/Υ• Ρευστότητα του κειμένου: αλλαγές

στη διαδικασία σύνθεσης, παραγωγής και δημοσίευσης κειμένου

• Πολυτροπικά κείμενα

Οι πολυγραμματισμοί σύμφωνα με το μοντέλο του ρόμβου

Γνώσεις για τον κόσμοΔίνεται έμφαση στο γεγονός ότι οι αξίες που προβάλλονται δεν είναι

ουδέτερες.

ΓραμματισμόςΔίνεται βαρύτητα όχι

μόνο στο νέο γραμματισμό, αλλά και

στον κριτικό γραμματισμό

Διδακτικές πρακτικέςΚοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες

μάθησης.

Γνώσεις για τη γλώσσα

Δε δίνεται έμφαση στη γνώση του

γλωσσικού συστήματος

καθεαυτού αλλά στη στενή σύνδεσή του με τις γνώσεις

για τον κόσμο Ταυτότητα μαθητή

Ο μαθητής διαμορφωτές της

μαθησιακής διαδικασίας.

Πρόσφατες θεωρητικές αναζητήσεις: ο υπολογιστής ως μέσο πρακτικής

γραμματισμού

Παιδαγωγική του γραμματισμού

Κριτική Γλωσσολογία

Θεωρία των πολυγραμματισμών

Ο υπολογιστής ως μέσο πρακτικής γραμματισμού

Τ.Π.Ε. και γλωσσική διδασκαλία

τρόπο αξιοποίησης των ΤΠΕ σε μία δεδομένη διδασκαλία

τρόπο προσαρμογής της διδασκαλίας, ώστε ν’ ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις

της νέας επικοινωνιακής πραγματικότητας

Προβληματισμός

όχι μόνο για το

ν

αλλά και για τον

Επομένως:

Δυνατότητες αξιοποίησης των ΤΠΕ στο γλωσσικό μάθημα

• Αναζήτηση, επεξεργασία, αξιολόγηση πληροφορίας

• Δυναμική επέμβαση στο κείμενο: χρωματισμός, μετατόπιση, αντικατάσταση λέξεων – φράσεων, σχολιασμός

• Αξιοποίηση των ηλεκτρονικών λεξικών και των σωμάτων κειμένων

• Εργαλεία συγγραφής, ατομικής και ομαδικής• Εργαλεία διόρθωσης• Δημιουργία ηλεκτρονικών κειμένων:

υπερκειμένων, πολυμεσικών και πολυτροπικών

Εργαλεία

• Επεξεργαστής κειμένου• Λογιστικό φύλλο• Λογισμικό παρουσίασης• Διαδίκτυο• Ιστοσελίδες blogs, wikis,

googledocs• Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο• Εργαλεία σχεδίασης και

ζωγραφικής

Για μια κριτική προσέγγιση του ζητήματος

• Αξιολόγηση όχι μόνο των μαθητών, αλλά της όλης διαδικασίας, ιδιαίτερα της συμβολής των ΤΠΕ

• Οι ΤΠΕ δεν είναι πανάκεια ούτε διδακτικό εφέ• Προϋποθέτουν χρόνο και μόχθο προετοιμασίας• Το ζήτημα της επιλογής των ηλεκτρονικών

κειμένων: καταλληλότητα, εγκυρότητα, αξιοπιστία

• Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τέτοιων (υβριδικών) κειμένων καθιστούν δύσκολη την ταξινόμηση και επεξεργασία τους

• Η δημιουργία, επεξεργασία, κατανόηση και αξιολόγηση τέτοιων κειμένων δεν είναι εύκολο ζήτημα, από διδακτικής πλευράς

Αποσαφήνιση όρων

Γλωσσική ικανότητα

Η εγγενής ικανότητα κάθε μέλους μιας γλωσσικής κοινότητας να κατανοεί και να παράγει άπειρο αριθμό γραμματικά ορθών προτάσεων – εκφωνημάτων.

Επικοινωνιακή ικανότητα

Η ικανότητα του ομιλητή – γράφοντος όχι μόνο να παράγει και να κατανοεί γραμματικά ορθό- αποδεκτό λόγο αλλά και να τον προσαρμόζει κατάλληλα στην εκάστοτε περίσταση επικοινωνίας

Λειτουργικός γραμματισμός

• Αναφέρεται στις δεξιότητες εκείνες που χρειάζεται να αναπτύξουν τα άτομα για να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της σημερινής αγοράς εργασίας.

• Εδώ, ο γραμματισμός είναι μετρήσιμος και ποσοτικός.

• Σκοπός της εκπαίδευσης είναι η επίτευξη των κοινωνικών στόχων και η παροχή πρόσβασης σε συγκεκριμένα είδη γραμματισμού

Κριτικός γραμματισμός

Η ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στα νέα δεδομένα που συνεπάγεται η πλατιά και βαθιά διείσδυση των νέων τεχνολογιών στην επικοινωνία και γλώσσα. Η θεώρηση του υπολογιστή όχι ως ουδέτερου τεχνολογικού εργαλείου, αλλά ως μέσου πρακτικής γραμματισμού στενά συνυφασμένου με συγκεκριμένες οικονομικές και κοινωνικές δομές

Η γλώσσα ως ενιαίο όλον (whole language)

• Κίνημα με αφετηρία τη Νέα Ζηλανδία στα τέλη της δεκαετίας του 1960.

• Θεωρητικές καταβολές: Κονστρουκτιβισμός (Piaget), μάθηση μέσω συμμετοχής (Dewey), κοινωνική μάθηση (Vygotsky)

• Η γλώσσα εκλαμβάνεται και διδάσκεται ως ένα αρραγές σύνολο.

• Η γλώσσα αξιοποιείται για την εξυπηρέτηση κοινωνικολειτουργικών αναγκών

• Έμφαση στην παραγωγή και κατανόηση αυθεντικών κειμένων.

Το γράψιμο ως διαδικασία (process writing)

• Κίνημα που αναπτύσσεται στον αγγλοσαξωνικό χώρο από τις αρχές της δεκαετίας του 1970.

• Έμφαση στη διαδικασία παραγωγής του γραπτού λόγου και όχι στο τελικό προϊόν.

• Έρευνα για τις ιδιαιτερότητες και δυσκολίες κατά τη διαδικασία της γραφής.

• Το γράψιμο ως μια συνεχής, μη γραμμική και παλίνδρομη διαδικασία.

• Αλληλοεγκιβωτισμός σταδίων παραγωγής λόγου

• Παροχή συστηματικής βοήθειας στους μαθητές για την ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων.

Διδασκαλία με βάση τα κειμενικά είδη

• Η συνειδητή κατάκτηση των κυριότερων κειμενικών ειδών συμβάλλει στην απόκτηση των σημειωτικών πόρων για την επιτυχία των μαθητών εντός και εκτός σχολείου

• Αφετηρία η συστημική λειτουργική γραμματική του Halliday

• Διδασκαλία της ιδιαίτερης γλώσσας κάθε διδακτικού αντικειμένου

• Χρήση κειμενικών προτύπων• Κατηγορήθηκε για ρυθμιστικότητα