D. A. G,SPECIMEN ACADEMICUM,

de

PHILOSOPHIÄ MORALI,SACRO DOCTORI NECESSARIA.

Qnod

Ccmjent. AmßliJJl Ord. PbilofophkoIn lilußri ad Sa lam Athenceo,

Moderante

Mag. joh. petrosleincour,Mor. et Polit, Prof. Reg. et Ord.

Publice ventilωιdum fiftit,Alumnus Regius,

PETRUS VÅHLSTEDT,Vermelanäus.

In Aud. Carölino Majori d. i6 MartiiAnni MDCCLXXVI,Horb ante mtridiem folitis.

UPSALI JE,Apud Joh. Edman Reg. Acad. Typogr.

IN

SACRAM REGIAM MAIESTATEM

MAGNM FIDE1 FJRO,REVERENDISSIMQ DOMINO,

D»o DANIELIHERVEGHR,S. S. Theol, DOCTORI celeberrimo,

Diceceseos Carolstadiensis EP1SCOPOeminentissimq y

Max. Venerandi Consistorii PRiESIDIGRAVISSIMO,

GyMNASII ScHOLARÜMqUE EPHORO ADCURAT1SSIMO»

MJECENATl SUMMO

SACRUM.

VireMaxime Reverendo £Γ Pr#clari(fimo

D:NO MAG. Ε L A VOSEIDELIO.

Aniiuarura» quae Deo in Kihla, Tveta & Svanfkogcoliiguntur,

Pastorf ac Pr^eposito digniffimojPatFQüo longe faventiifimo, omnique fin cer iE pietatis cultu

ad cineres profequendo»

TJt pietatis maxim#, qua Patronum adeo benignum demea felicitate confiliis acfumtibus plane paternis am-

plificanda immortaliter meritum, eß, perpetuo vene*ror, tantillum publice exfiet indicium > pageUas hafce,fola argumenti dignitate commendabiles, übt r Pir Max.Reverende, dieare aufus [um. Neque enim mihi dubium ejjepotefly qvin mumifculum, levijfimum licet, Jerena fronte fisexcepturus y cum in domo lua honefliffima ultra bienniumcommoratus y luculentiffinia Tu# benignitatis in dies

AMICO INTEGERRIMO!

Candida ifin & minime fiucata amicitia, qua per quadruennium, léf quod excuvrit, dum Camenas fimul jrequen-tavimus Upfalienfes, Noflros arcliffiino conjitnxit antmos vin¬dilo , qme ·, indies cvefcendo, jummum rariifimx virtutisditdum occupavit apicem, efpicit, ai, Specimen Te edkturum ejfie refcivi Atademicum, mihi temperare non potue·r/«r , £«/#, ^7/tf772 feliciffimo verum Tuarum cnrfu perce-pi, gratulabundce mentis Ixtitiam omnibus tefiatam facerem.Si non aliunde,

§· t

Fuerunt olim, ;i& noftro etiam tempore funt not*nulli, qui ufum Philofophine in Theologia ne-gant, atque adeo prseceptorum moralium, quae

extra revelationem T ut dicitur, feu patefa&as fa-cras Htteras, addifcuntur, neceffitatem in Sacerdo-tio feu officio iacro rite ©beundo admittere nolunt*Sed hi plerumque, nec philofophiag, nec rerum fa¬crarum, genuinam habent notionem. Si enim phi·lofophiae nomen, per fe admodum venerabile, nu-dis inditum fueric tricis & fobtilitatibus inanibus, quaementem obfcurant & impediunt, quominus ad resutiies & a&iones fufcipiendas rite attendat ac pro-pendeat; tantum abeft, ut haec Morofophia, veraelicet fapientias adpellationem mentita, facrarum lit-terarum interpredbus commendari debeat, ut inipfis quoque negotiis domefticis Si politicis nullumadferat fru£fcum, (ed damna pariat maxima. Si ve-ro , quemadmodum fas eil, per philofophiam intel·ligimus adcuratam atque diftin&am rerum Sc offici·orum cognitionem, communi hominum experientiacomparatam: per Theologiam vero, non veritatumfacrarum divinum adflatum, fine alterius rei inter»ventu; nec ipfum faluti aeternae inferviturae cogni·tionis fenfum, ubi rerum mundanarum contempla-

A tio

\r>f cSIJj

tio non requiritur; fed fcientiam de Deo & Vera ac·perenni felicitate, per Ejus gratiam obtinenda , exlibris fan&ioribus·, reQ:e intelleEtis & explicatis,hauftam, aliter omnino eft judicandum.

Nos vero PhiSofophiam, in primis moralem,facri ordinis Candidatis, ut par eft, commendatu-ri neceflitatem ejus in munere docendi, ad ccetumfacrum pertinente, haud exiguam» brevi commen-tatioae illuftrandant fufcepirnus..

§. ILPhilofophiam moralem ubi Do&ori coetus fa¬

cri commendamus, non adeo late hane fcientiamfumimus, υ t omnem, de moribus, feu a&ionibus·liberis rite formandis ac dirigendis, doctrinam, un-decunque deriyandam, fuo comple&atur ambicu*.Nec enim ulii, qui genuin-am officii facri nctioiiemfibi formare didicit, dubium efte. poterit,an tantumde officiis, fanse rationis viribus praeftandis, differ-rere coram populo > fuas fidei commifiö, ille debe-at·, qui; hoe fufeepit munus, ut, effata Dei faluta·ria pure & peripicue proponendo, ad pietatem ve-ram & feliciratem iEternam fuos perducat atque ex-hortetur auditores*, Theoiogia certe moralis, quaeDei voluntacem perfe&ius explieac, atque ex bene*-ficiis Dei fingulari patefaftione cognitis, incitamen-ta amoris atque obedientiae haurit, fingulis verse re·ligionis cultoribus adeo eft necefiaria , ut qui par«tem hane fanioris äöQrrinae neglexerit, nomine, quoda Chrifto habet, fit indignus, ac ad homines, quiiSant niembta civitatis Deidocendos ac dirigendos

mir

«^S3 / 3 V.

minus idoneus. De hac igitur doftrina morali nul·la nobis jam eil qua&ilio, cum ejus in facro ma·nere neceilitas omnibus, divinam facrarum littera-rum magni facientibus aufloritatem, & de perfe-ftione atque majeilate religionis, divinitus datae, reftefentientibus, maniiefla (it atque a nemine. neganda.An vero praecepta morum, quas excommuni hominumexperientia, & natura rerum, atque adeo ex ipfisaCl io η um liberarum fructibus fumuntur, & philo-fophiam moralem conftituunt, a do&ore ccetus fa-cri cognofci debeant,ac in facros uius converti, amb·igunc nonnulli, quorum fententise refellendas no-ilra,quantum fieri poteil, aecommodanda eil opera.

III.·Neceflaria Doftori facro philofophia morura

exquiiita , fen ad formani artis revocata, dicitur,non eo quidem fenfu , quaii fanfctiora illa alloquiaDei non fufficerent ad hnem a Deo conilitutum,fed ab humana fapientia opem fibi poiceret. Multienim non iine iruflu oracula Dei norunt & aliosdocuerunt, quibus fcripta & fyilemata philofopho·rum pervolvere, atque diftinfliorem praeceptorummoralium cognitionem adquirere non licuit; un-de neceifitas major & ilriftior, quae exigentice , (itvenia verbo, dici fölet, quoniam rebus aut aftio-nibus tribuitur, quae ad finem quemlibet propofi-tum ita requiruntur, ut fine illis obtineri nequa-quam poffit, heic locum non inveniat. Sed aliatarnen adefl neceffitatis fpecies, quam expedienticedicunt, licet valde barbare, quia rebus tribuitur,mon

A a ab-

gfe γ Α- C ^

abfclute quidem neceflariis, Ted quae ad finem ta·-men facilius affequendum viam quafi pandunt expe-diciorem. Haec prreceptis morum philofophicis feuadcuratioribus competit, ubi de finibus DoSfcori fa-cro praeftitatis quaeftio eft; utpoce qui (ine ejus-modi cognitione difficilius obtinentur, per hanc ve-ro lufficienter adquifitam & prudenter adhibicamlonge certius atque commodius noftris ofFeruntardefideriis. Si vero philofophiarn moralem pauilolatius interpretari labet, ut omnem de moribus in·ftitutionem, ab experienti& etiam & vulgari obfer*vatione in vita hominum communi petitam, figni-ficet, major fane gradus neceffitans eidem tribuemdus, cum fine notionibus, quae ad quarncunque:moralem cognitionem pertinent, fan&iör iila do-fftrina, vocabulis rebusque moralibus impleta , per*-cipi & explicari, non poilit.

% IV.Cum igitur facrorum ccetuum antiftites ac mo«

döratores Theologiam dogmaticam, ut dicitur, pa¬rker ac moralem, publice privatimque, fuis audito-ribus inculcare debeant, atque hxc ex facris litteris>tanquam optimo & unico patefa&arum veritatum»principio fit haurienda; fcriptis divinis rite interpre·tandis praecipuam impendant curam necefle eft. Co·*dex autem divinus , licet inftin&ui fan&iffimi Nu*minis peculiari debeat originem, humano tarnen fti·Ιό , feu vocabulis & verbis inter homines ufitatis,,eft confignatus, quorum fignificatio , tum folitaria ,tum connexa , non ; utique ex nova. & proxima. pa· ■

tQs

9 ) $ ( ®tefa£lione, Ted ex ufu loquentium & fcribentiumcommuni, erit addifcenda. Eorum enim meritoexplofa eil fententia, qui aliam in fermone vulga-ri & feriptis humanis, aliam vero in icripto divi-niore vocibus tribuendam cenfent notionerti; atqueadeo perfpicuitatem ejus in difcrimen vocant ma»nifeilum.

Deus enim fapientiflimus, voluntatem fuam i-pfamque felicitatis viam hominibus patefaciens, ho-minum uti voluit opera, lingvamque adhibuit illis,quorum fidei pretiofus ille veritatis falutaris thes-aurus committebatur, familiari vita* communitatenotiflimam , ex qua deinde in vemaculas omniumfere gentium linguas Über hic fan£tiffimus eft träns·latus. Hase igitur philologiae hcrx regula conflanseft 8c neceflaria, quod in explicatione verborumfacrorum ufitato vocis cujusque fignificatui omnino·fit inhaerendum, nifi fenfus inde abfurdus feu ora«tionis contextui & fcopo au&oris contrarius fiat.

In illis igitur locis exponendis, ubi vel arga-mentum tra&atur morale, vel certe fimilkudo quae·dam ex rebus aut negotiis pra&icis defumta depre·henditur, nihil fåne proficiec Do£lor , ni il harumrerum fueric peritus, neque adcuratam fa tis expli-cacionem praeftabit, nifi praecepta fcientiss pra&icaeexplanatius tradita diligenti meditatione perceperit,arque inter fe , pro re nata , diftinguere & conne·£lere didicerit. Multae enim funt voces, qus in;fermone communi, pariter atque in libris erudito.rum promifcue fumuntur, quae tamen curatius exa·

A 3 mU

) ° \ ^S3

mlnatae, Sr cum aliis diverfa ratione connexse, fen*fum fundunt longe diverfum. Has niii refle dis*tinguimus & ex orationis contextu apud au£toresobvio illuftramus, multse pailim oriuntur contenrio-nes otiofae, nec unquam , niii debita vocabulorumexplicatione, finienda?» Non defunt in pbiiofophiamoraii vocabula, quas diverfas quidem habencurfignificationis, cum tarnen idem plane ftgnificenr.Hsec (i cura diftingvendi, molefte atque inepte fe·dula, animos nimium diftraxerit, monftrofum nonraro ac inane conftruitur fyftema, judicio non mi¬nus, quam memoria, futurum oneri. Ut enim,qui bene diftingvit, bene docet; ita nimius & in·confultus diftingvendi pruritus docendos coniundit,ipfamque difciplinam perdifficilem reddit atque ine-ptam. His vero cautionibus ii deftitutus fnerit fa-cri ccetus moderator, multam fane in iludio exe-getico, ut dicitur, aliisque fuis negotiis remoramienriet, moraiemque philofophiam non impune neg-le&am fatebitur, ubi ad meliorem tandem fru-gem pervenerit.

Ut vero lucuientius pateat ufus fcientias mora¬lis exegeticus, pauca quaedam ex facro codice lo-ca in medium adferre lubet, quae non niii difficul-ter explicari inque fuos ufus converti poflunt, niiifolidiori jurisprudentiae naturalis peritia facroruminterpres verborum fuerit imbutus. Multa in eonarrantur fafta, quorum honeftas aut turpitudo neullo quidem verbo determinatus fed induftrise le-

£to*

β: ). 7 ( «fftaris aut interpretis expendenda relinquitur, cu·jus rei in focietatibus ineundis, in juribus jurandis,in honoribus & divitiis quserendis, in ufuris capi-endis, in quajflionibus ad matrimonium pertinenti-bu^, in confangvinitaris gradibus dijudicandis, inconfcientias cafibus explicandis, inque Hiiloria Lo·thi 3 Judae 3 aliorumque exempla non pauca in veni·untur. His vero extricandis nihil utique eft aptius,quam fludium philofophiiE pra£fcicas felicicer excul-tum, quod viam morum conditionis inveniendae at*que aeftimandas monftrat certiffimam , fimulque ar¬gumentum , adverfus leörionem librorum facrorumex talibus locis, tanquam morum fan&itati apud ru-diores nocituris, adferri folitum enervat.·

Legum Mofaicarum praftantiem nemo intelli-git, neque rationes earundem in multis adfequicur,nifi qui in prudentia Iegislatoria, inque juribus na¬tura cognofcendis haud mediocriter eft verfatus..Jos Regium, quod a Samuele , coram multitudineliraelitarum , regem iibi expetentium, jufTu Dei re>citatum fuic, non exiguam fanioris politices cogni-tionem ab interprete requirit, ne vel ad .tyranni*dem, vel anarchiam ducere videatur. ProverbiaSalomonis copiofam nobis (i flun t praceptorum mo¬ral ium coile&ionem , quam ubi fatis attente legi-·mus, atque rifo intelligimus, Platonis, Ariftotelisaliorumque Philofophorum libris, in primis ii pnn-cipia & majorem adplicationem excipiamus, in mul¬tis, facile carere poilemus.. Sed Salomonem nemo1intelligit,, nifl qui. fapientiifimi huj.us regis pietatem

ac.

β ) 8 ( β«c diligentiam in fapientia quaerenda fiierrt imrta-tus, atque adeo mentem habuerit a meditationibus,ad morum emendationem direftis non alienam. Ju¬ra & praecepta a veteribus tradira fapientiflime ex-pofuit atque a corruptelis repurgavit Servacor no-fter optimus, in iermone, quem habuit in montead difcipulos, admirando & faluberrimo. Sed uthaec quoque lex divinitus lata & reftaurata refåepercipiatur, non parum facit adeuratior notionum,quae ibi adfunt, moralium explicatio, quam juris-prudentia nobis fubminiitrat univerfalis. De falu-tari Prophetarum & Apoftolorum doftrina pra&icarite intelligenda & prudenter ad certos in vita com'muni cafus adplicanda idem valet judicium.

§♦ VI.In ipfa quoque Theologia rite explicanda &

multis, quae ad hanc pertinent, controverfiis diri·mendis, egregiam Doftori facro philofophia morumpraeftat utiiitatem. Maximus enim, in Theologicisrebus, notionum & vocabulorum moralium adeilnumerus, quae ex difeiplina ipiis proprio vel expli¬canda funt vel emendanda* Sic inaputationis, ut lo«quuntur, notio determinata atque ab ambiguitatisvitio immunis requiritur , ubi vel peccatum pri-morum hominum omnibus ejus pofteris tribui dici-tur, vel juftitia Chrifti per fidem imputari ftatuitur.Satisfa&ionis vocabulum itemque redemtionis, expractica hac philofophiae parte tutiifime explicatur.Quamquam enim ipfum redemtionis myfterium nonminus, quam cetera omnia fublimioris iapientiae ca-

$ ) 9 ( H

pita, divina patefaGione, esquc foia, nititnr atqueinnotefoit \ voces tamen, qu$ partim in facris litte*ris comparent, partim üb earundem interpretibusfur»t receptse, a communi cujusque linguae ufu fa·muntur, atque inde etjam? obfervata fernper con-nexus indole, tutifliroam capiunt demondrationem.Summarum, quibus natura optimi Numinis fplen-det, virtutum fbcilius explicatur notio, ii ex juris-prudentia atque Theologia natural i peripeGum fu-erit, quid bonitas, quid juditia, quid fapientia, quidveracitas generatim denotet, & qualis inter illos ob'tineat harmonia.

Qui enini novit, bonitatem, quas alios reipicic,in ftudio benefaciendi iitam ede, & juftkiam uni-verfe fumtam, conftantiam iignificare voluntatis fa¬ciendi quod reGum eft, feu ad finem bonum pro*pofitum collineat: nuilam omnino repugnantiam bo-nitatis ac juftitiae admittere poteft in Deo, qui, utomnes feiicitatis avidos & capaces inbnita * benevo·lentia diligit, inque illa liberrime procuranda &amplificanda , funimam illudrare cupit majedatem:Ita huic icopo omnes fuas aGiones attemperat, at¬que ideo non in pcenis tantum & prsmiis, i-ed intota etiarn omnium humanas gentis facorum didri-butione judiflimum feie prsebet, atque adeo juftitiasac bonitatis ρa rem fimnl gloriam manifeftar*

§. VM.Quod ad Theologiam moralem attinet, expli-

cata legis, prnemiorum , poenarumque, generali β.gniiicatione, pleniorem legis patefaGae expofkionera

B The*

cSH2a \ τ r\ ( tSSs

cgu> ) 11 V *

prehenfione transmi'ftit; Ted rion pari tamen rigo»re in vanicatem verboram aut veftium invehitur,atque contemtum religionis & protervam injuria-rum licentiam increpat*

Ne docendi ipartam in imperium commutareconetur, jurisprudentia facialis difcrimen inter (o-cietatem äqualem & insequalem explicat, & civita-tem facram imperii humani expertem demonftrat.Principi jufte imperanti ne refiftat, nec tamen con¬tra ipfam religionis indolem ad arbitrium ipfiuscunfta referat, ea philofophise moralis capita con-fulit, quse potefhtem principis circa facra determi-nant; unde colligit, principem, vi muneris fui, adcives facris occupatos, ab invaiione hoftium & in«juriis malorum internis tutandos & ad fecuricatempublicam, a turbis & fraudibus, fpecie ac obtentureligionis adhibitis, confervandam, eile obftri&um;ipiam vero doörinam religionis & venerationemnuminis au&oricate ejus non eiTe obnoxiam; atqueadeo multa in ccetu facro agere fumroum imperan-tem, non vi majefiatis* fed ut membrum foeieta·tis hujus, aut certe ut hominem, ordini facro &verac religioni faventem , in quem officia quaedamcollegialia, uc vocantur, bona fide funt devoluta»

De cetero, cum multa in civitate jura & of¬ficia do&oribus corrperant, atque his frui & fer-vare fine jufh cognirione non pofiint; adcuratiorprsecepronrn politicorum fcientia maximopere ipfiseft necefiaria, inprimis cum auditores ad obedien-tiam poteiiati regiae prafiandam fedulo exhortari

) «2 ( TOPdcbeant. Sed omnes ac fingulas feientise moralisin facro munere utilitates perfequi nimis longumforet. Sufficic nobis, maximam hujus do&rinsepraeftantiam atque utilitatem ex Ulis, quse bre·

vicer jam adduximus, facileconftare.

8* D. (?♦