Zweisprachige Ausgabe (gr./dt.)9 Vorwort und Danksagung Im akademischen Jahr 2003-04 lasen,...

InhaltsverzeichnisΠεριεχόμενα

Οι συνεργάτες / Personenverzeichnis

Zweisprachige Ausgabe (gr./dt.)

Aris Alexandrou, Manolis Anagnostakis,Titos Patrikios

Ungewisse Fahrtagoni grammi

Griechenland nach dem Krieg: Dichter, Gedichte, historische Hintergründe

aus dem Griechischen übersetzt vonLore Frey, Sunhilt Rieckhoff , Heidi Lauer,

Th eodora Dimitroulia-Kohlhaas

herausgegeben von


Άρης Αλεξάνδρου, Μανώλης Αναγνωστάκης, Τίτος Πατρίκιος

Άγονη γραμμή

Ποιητές, ποιήματα και ιστορίατης μεταπολεμικής Ελλάδας

Μετάφραση και επιμέλειαLore Frey, Sunhilt Rieckhoff , Heidi Lauer,


Επιστημονική εκδότρια

Θεοδώρα Δημητρούλια-Kohlhaas

WinklerUnterstreichen


Περιεχόμενα

Πρόλογος και ευχαριστίες .......................................................................................................... 8

Εισαγωγή ...................................................................................................................................... 10

Άρης Αλεξάνδρου ........................................................................................................................ 15Βιογραφία ..................................................................................................................................... 16

Ποιήματα ...................................................................................................................................... 18

Μανόλης Αναγνωστάκης ........................................................................................................... 41Βιογραφία ..................................................................................................................................... 42

Ποιήματα ...................................................................................................................................... 44

Τίτος Πατρίκιος ........................................................................................................................... 69Βιογραφία ..................................................................................................................................... 70

Ποιήματα ...................................................................................................................................... 72

Ιστορικό Επίμετρο ....................................................................................................................... 94Βιβλιογραφία ................................................................................................................................ 125

Οι συνεργάτες ............................................................................................................................. 127







Inhaltsverzeichnis

Vorwort und Danksagung ........................................................................................................... 9

Zur Einführung ........................................................................................................................... 11

Aris Alexandrou ...................................................................................................................... Biographie .................................................................................................................................... 17

Gedichte ........................................................................................................................................ 19

Manolis Anagnostakis ........................................................................................................... 41Biographie ..................................................................................................................................... 43

Gedichte ........................................................................................................................................ 45

Titos Patrikios .......................................................................................................................... 69Biographie .................................................................................................................................... 71

Gedichte ........................................................................................................................................ 73

Historisches Nachwort ........................................................................................................ 95Literaturverzeichnis .................................................................................................................... 125

Personenverzeichnis .................................................................................................................... 127







8

Πρόλογος και ευχαριστίεςΤην ακαδημαική χρονιά 2003-04 διαβάσαμε, αναλύσαμε και σχολιάσαμε με τους φοιτη τές της Νέ-ας Ελλη νικής Φιλολογίας - Τμήματος της Κλασσικής Φιλολογίας του Πανε πιστημίου του Μαρ-βούργου - έργα των ποιητών της λεγόμενης μεταπολεμικής γενιάς. Για να γίνει το έργο τους κα-λύτερα κατανοητό ασχο ληθήκαμε εντατικά με τη σύγχρονη ελληνική ιστορία και αναγνώσα με σχετικά λογοτεχνικά κείμενα.Ευχαριστώ όλους τους σπουδαστές που έκλεισαν στην καρδιά τους αυτήν την ποίηση.

Κατά τα τέλη του 2005 ωρίμαζε η σκέψη της δημοσίευσης αυτών των ποιημάτων και μάλι-στα σε δίγλωσση έκδοση. Η ιδέα βρήκε αμέσως ανταπόκριση. Για μια λογοτε χνική μετάφραση, και ειδικά για μια δημοσίευση, επιστρατεύτηκαν οι πιο προχωρημένοι φοιτητές – γνώστες και ταυτό χρονα εραστές της ελ ληνικής γλώσσας και ποίησης. Σχη ματίστηκε έτσι μία ομάδα από τις Dr. Sunhilt Rieckhoff , Dr. Lore Frey, Heidi Lauer, Ευ στρατία Κουκουράκη, Ζωή Καραπιπέρη με εμένα επικεφαλής. Καθεμιά ανέλαβε ένα μέ ρος της δουλειάς.

Η επεξεργασία και απόδοση της μετάφρασης, το επίμονο «χτένισμα» και η τελική σύνταξη όλων των μεταφρασμένων κειμένων, λυρικών, ιστορικών καθώς και των παρα τηρήσεων, σημειώ-σεων και σχο λίων πραγματοποιήθηκαν από τις Dr. Rieckhoff , Dr. Frey, H. Lauer σε στενή και ε ντατική συνεργασία μαζί μου.

Τους οφείλω γι’ αυτό ένα μεγάλο ευχαριστώ: χωρίς την ακούραστη δουλειά τους, τις γλωσ σικές και λογοτεχνικές γνώσεις τους, όπως και το λυρικό τους αισθητήριο δε θα είχε πραγ-ματο ποιηθεί η κοινή επιθυμία μας.Ευχαριστούμε τις Ζ. Καραπιπέρη και Ε. Κουκουράκη για τις πολύτιμες παρεμβάσεις τους.Ευχαριστούμε τον Günter Kohlhaas για την πολλαπλή και πολύπλευρη βοήθειά του.Ευχαριστούμε τον Dr. Arbogast Schmitt, καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστή μιο του Μαρβούργου για την εμπιστοσύνη και την υποστήριξή του. Ευχαριστούμε τους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους: «Ύψιλον», «Νεφέλη», και «Κέδρος» που μας παραχώρησαν ανεπιφύλακτα τα δικαιώματα δημοσίευσης των ποιη μάτων του Αλεξάν δρου, Αναγνωστά κη και Πατρίκιου αντίστοιχα. Ευχαριστούμε το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού, τον Ελληνο-Γερμανικό Σύλ λογο του Gie-ßen και το Kultusministerium του Κρατιδίου της Έσσης, που με την οικο νομική υποστήριξη του σχεδίου μας συνέβαλαν στην εκτύπωσή του.1

Δρ Θεοδώρα Δημητρούλια-Kohlhaas, Μαρβούργο Kαλοκαίρι 2009

Σημειώσεις

1 Για το περιεχόμενο της εισαγωγής, του ιστορικού επίμετρου καθώς και για την επιλογή των ποιημάτων φέρω προσωπικά την ευθύνη.

9

Vorwort und Danksagung Im akademischen Jahr 2003-04 lasen, interpretierten, übersetzten und kommentierten wir mit Studierenden des Seminars für neugriechische Literatur – Abteilung der Klassischen Philologie der Philipps-Universität Marburg – Werke der Dichter der sogenannten „Nachkriegsgeneration“. Um sie besser zu verstehen, beschäft igten wir uns intensiv auch mit der Geschichte des moder-nen Griechenland, wobei wir auch Prosatexte zum Verständnis heranzogen.Ich danke allen Seminarteilnehmern, die diese Dichtung ins Herz geschlossen haben!

Gegen Ende 2005 entstand die Idee, einen Teil des Werkes dieser Dichter zweisprachig zu ver-öff entlichen. Der Gedanke fand sofort Anklang. Für eine literarische Übersetzung und ggf. eine Veröff entlichung engagierten sich die fortgeschrittenen Teilnehmer, Kenner und Liebhaber der griechischen Sprache und Lyrik. Es bildete sich unter meiner Anleitung eine Gruppe mit Dr. Sun-hilt Rieckhoff , Dr. Lore Frey, Heidi Lauer, Efstratia Koukouraki und Zoi Karapiperi, von denen jede einen Teil der Aufgabe übernahm.

Die Bearbeitung der Übersetzungen und die Endredaktion aller Texte, der lyrischen und der historischen wie auch der Anmerkungen, leisteten Dr. Rieckhoff , Dr. Frey und H. Lauer in enger und intensiver Zusammenarbeit mit mir.

Ihnen gilt daher mein besonderer Dank: Ohne ihre unermüdliche Arbeit, ihre Sprach- und Literaturkenntnisse sowie ihr lyrisches Gespür hätten wir unseren gemeinsamen Wunsch nicht verwirklichen können. Wir danken Z. Karapiperi und E. Koukouraki für wichtige Anregungen.Wir danken Günter Kohlhaas für seine umfangreiche und vielfältige Hilfe.Wir danken Dr. Arbogast Schmitt, Professor für Altgriechisch an der Marburger Universität, für sein Vertrauen und seine Unterstützung.

Wir danken den griechischen Verlagen „Ypsilon“, „Nepheli“ und „Kedros“, die uns die Rechte einer Veröff entlichung der Gedichte von Alexandrou, Anagnostakis und Patrikios vorbe-haltlos eingeräumt haben. Wir danken dem Verleger, Herrn Dr. Winkler, für die freundliche Zusammenarbeit.

Weiterhin danken wir dem Griechischen Kulturministerium, der Deutsch-Griechischen Gesellschaft Gießen und dem Hessischen Kultusministerium für die fi nanzielle Unterstützung des Projekts und seiner Drucklegung.1

Dr. Th eodora Dimitroulia - Kohlhaas, Marburg Sommer 2009

Anmerkungen:

1 Für den Inhalt der Einführung, des historischen Nachwortes sowie für die Auswahl der Gedichte trage ich die Verantwortung.

10

Εισαγωγή

Καταλήξαμε μια μέρα - μετά από πολλές και δύσκολες αναγνώσεις,μα και κατανυκτικές,να δημοσιεύσουμε μερικά ποιήματα που θεωρήσαμε μεγάλης αισθητικής αξίας και που γράφτη-καν σε δύσκολους καιρούς΄ για την ακρίβεια σε δύσκολα χρόνια: χρόνια διάβρωσης σε υγρές πολιτικές φυλακές, χρόνια εξορίας και απομόνωσης σε ελληνικά νησιά, χρόνια αναμονής εκτέλεσης της θανατικής ποινής,για την αντίσταση στο φασισμό και τον πόλεμο,για την πεισματική επιμονή στην πραγμάτωση μιας κοινωνίας της δικαιοσύνης και της ισότη-τας,

για όλου του κόσμου το ψωμί, το φως και το τραγούδι.

Νέοι, αριστεροί, κομμουνιστές οι ποιητές που διαβάζαμε, αφιέρωσαν πολλά χρόνια από τη ζωή τους, αδιαφορώντας για τις συνέπειες - λες αυτονόητα,στον αγώνα κατά της κατοχής και του ναζισμού.Έμειναν ανυπότακτοι, όταν η μεταπολεμική Ελλάδα του αβυσσαλέου αντικομμουνισμού τούς πλήρωνε με το αντίτιμο της εξορίας και της θανατικής καταδίκης, στέλνοντάς τους σε κάποιο έρημο νησί, με

καράβι κατασκευής Γλασκώβης 1909,καράβι της άγονης, θανατικής γραμμής, ειρωνική επιβράβευση της αντίστασής τους.Αμετανόητοι οραματιστές, δεν δίστασαν να σαρκάζονται, να ασκούν κριτική και αυτοκριτική – όχι κομπορρήμονες – όταν η γραμμή του κόμματός τους αποδείχτηκε ‘άγονη’, γραμμή αυτο-κτονίας, σε μια εποχή που περίσσευαν «οι στρατιώτες» και λιγόστευαν οι «τρελλοί»,

όρθιοι και μόνοι μες στη φοβερή ερημία του πλήθους.Mικροί Προμηθείς;

Επαίτες μιας άλλης ζωής της Στιγμής λιποτάχτες ...τίποτα λιγότερο, τίποτα περισσότερο.Τη μέρα τους κατέτρωγε ο βασανιστής, η δίψα, η πείνα, το μελτέμι΄τη νύχτα ξαναπλάθονταν από τη γονιμότητα της έμπνευσης, μετουσιώνοντας την πίκρα και την αποκάρδιωση σε Ποίηση, μεταλλάσσοντας την ασχήμια σε ομορφιά, σε απόφαση ζωής.Με το λυρισμό τους γονιμοποίησαν την «άγονη γραμμή».Γραμμή του καραβιού ... που έφτανε μόνο για να φέρει και νέους δέσμιους,Γραμμή του κόμματος ... που απόβηκε την κρίσιμη στιγμή μοιραία,Γραμμή συνέπειας ... στην πολιτική και καλλιτεχνική στάση,Γραμμή του τετραδίου ... που έλειπε για να γραφτούν τα ποιήματα.

(δυο ανθισμένες γαλάζιες σταγόνες τα μάτια σου) ...ή

...Θα σε βρω.Όπου πατάς

πέφτουν πράσινα φύλλα...

12

Και οι ατομικές, προσωπικές εξομολογήσεις, ενώθηκαν στην ποίησή τους με την συλλογική εμπειρία

ταξιδεύουμε όλοι μαζί,με την αλληλεγγύη στον εμφύλιο της Ισπανίας΄ η ανθρωπότητα ολόκληρη κλεισμένη στο αμ πά-ρι ενός πλοίου της άγονης γραμμής κι ο έναστρος ουρανός που το κοίταγμά του ενώνει όλους όσους αγωνίζονται, αντιστέκονται και κρατούν

πάντ΄ ανοιχτά πάντ΄ άγρυπνα τα μάτια της ψυχής τους.

Σας τους παραδίδουμε.

Μαρβούργο 2009

Εισαγωγή

11

Zur Einführung

Eines Tages beschlossen wir – nach vielfältiger, schwieriger, aber auch bewegender Lektüre,einige von den Gedichten herauszugeben, die in schweren Jahren geschrieben wurden und unserer Meinung nach von hohem ästhetischen Wert sind. Jahre der Zermürbung in feuchten politischen Gefängnissen, Jahre der Verbannung auf ungastlichen Inseln, Jahre des Wartens auf den Vollzug der Todesstrafe,für den Widerstand gegen den Faschismus und den Krieg,für die trotzige Beharrlichkeit, eine Gesellschaft in Gerechtigkeit und Gleichheit zu verwirklichen,

für das Brot, das Licht und das Lied der ganzen Welt.

Junge Menschen, Linke, Kommunisten waren die Dichter, die wir lasen, sie widmeten viele Jahre ihres Lebens, ungeachtet der Kosten, wie selbstverständlich dem Kampf gegen Faschismus und Nazismus.Blieben ungebrochen, als das Nachkriegsgriechenland in seinem abgrundtiefen Kommunisten-hass es ihnen mit Verbannung und Verurteilung zum Tode vergalt und sie auf eine verlassene In-sel schickte mit einem

Schiff Baujahr Glasgow 1909Schiff der ungewissen Todesroute – ironische Belohnung für ihren Widerstand.Unverbesserliche Visionäre, scheuten sie nicht vor Sarkasmus, Kritik und Selbstkritik zurück, ohne sich zu überheben, als die Linie ihrer Partei sich als „fruchtlos“ erwies, als selbstmörderisch, in einer Zeit, als es „Soldaten“ im Überfl uss gab und „Verrückte“ immer we-niger:

Aufrecht und allein inmitten der schrecklichen Öde der Masse.Wie Prometheus?

Bettler eines anderen Lebens des Augenblicks Deserteure ...Nicht weniger, nicht mehr.Tagsüber zerfraß sie die Folter, der Durst, der Hunger, der Wind,des Nachts wurden sie neu erschaff en aus der fruchtbaren Kraft ihrer Inspiration,indem sie Bitternis und Verzweifl ung in Dichtung,Hässlichkeit in Schönheit verwandelten und sich für das Leben entschieden.Auf diese Weise haben sie die „fruchtlose Linie“ fruchtbar gemacht: mit ihrer Lyrik.Linie des Schiff es ... das nur kam, um neue Gefangene zu bringen, Linie der Partei ... die sich im kritischen Moment als fatal erwies,Linie der Entschlossenheit ... in der politischen und künstlerischen Haltung,Linie im Heft ... das fehlte, um die Gedichte zu schreiben,

Zwei hellblaue erblühte Tropfen deine Augen ...οder auch

Ich werde dich fi nden.Wo immer du gehst

Fallen grüne Blätter ...

13

Und die persönlichen Bekenntnisse verbanden sich in ihrer Dichtung mit der kollektiven Erfah-rung und mit ihrer Solidarität im spanischen Bürgerkrieg.

Wir reisen alle zusammen…Die gesamte Menschheit, eingesperrt im Bauch eines Schiff es der unprofi tablen Linie! Der An-blick des gestirnten Himmels verbindet alle, die kämpfen, sich aufl ehnen und aushalten

Immer weit off en immer wachsam die Augen ihrer Seele.

Ihre Gedichte überreichen wir Ihnen.

Marburg 2009

Zur Einführung

16

Βιογραφία

Άρης Αλεξάνδρου (1922-1978)

Ο Α.Α. του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Αριστοτέλης Βασιλειάδης, γεννήθηκε το 1922 στο Λένινγκραντ από μητέρα Ρωσίδα και πατέρα Έλληνα και πέθανε στο Παρίσι το 1978.

Ο ίδιος έλεγε για τον εαυτό του: «ανήκω στο ανύπαρκτο κόμμα των ποιητών», για να κά-νει σαφή την πνευματική ελευθερία και την αντικομφορμιστική συμπεριφορά του, παρόλο που η πολιτική και κοινωνική του στράτευση ήταν σταθερή και έντονη.Το 1928 έρχεται στην Ελλάδα, όπου αργότερα θα αρχίσει στην Αθήνα οικονομικές σπουδές.

Το πραγματικό του ενδιαφέρον ωστόσο είναι η λογοτεχνία. Μεταφράζει στα ελληνικά Ντοστογιέφσκι, Γκόρκι, Έρενμπουργκ, Μαγιακόφσκι, Αχμάτοβα, όπως επίσης και Αμερικανούς και Γάλλους συγγραφείς και ποιητές.

Το 1942 οργανώνεται στην ΕΠΟΝ, την οργάνωση νεολαίας του ΕΑΜ και στο ΚΚΕ, έχει όμως προβλήματα με την ιεραρχική δομή του Κόμματος και το εγκαταλείπει σχετικά νωρίς.

Παρ’ όλ’ αυτά αγωνίζεται σε όλη την ζωή του και με όλες τις δυνάμεις του κατά του φα σι-σμού και του αντιδραστικού μεταπολεμικού κράτους. Γι’ αυτό θα συλληφθεί από τους Βρετα νούς με το τέλος του πολέμου (Οκτώβριος 1944) και θα σταλεί στο στρατόπεδο Ελ Τάμπα στη Μέση Ανατολή, όπου παραμένει φυλακισμένος μέχρι το 1945.

Παρ΄όλο που δεν παίρνει κατ΄αρχήν μέρος στο «δεύτερο αντάρτικο» (1946-1949), συλλαμβάνεται, κα ταδικάζεται και στέλνεται εξορία γιατί δεν αρνείται τις πολιτικές του ιδέες και πεποιθήσιες.

Από το 1948 μέχρι το 1951 είναι εξόριστος κατά σειρά στο Μούδρο της Λήμνου, αργό τε-ρα στη Μακρόνησο και μετά στον Άγιο Ευστράτιο.

Το 1952 καταδικάζεται από στρατιωτικό δικαστήριο σε 10 χρόνια φυλάκιση, θα αφεθεί όμως ελεύθερος το 1958.

Μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα το 1967 αποφασίζει να εγκαταλείψει την Ελλάδα για να αποφύγει μια νέα σύλληψη.

Ο Α.Α. εκτός από ποιήματα έγραψε ένα και μοναδικό μυθιστόρημα μεγάλης λογοτεχνικής αξίας (Το κιβώτιο), που μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Το θέμα του είναι ο εμφύλιος πόλε-μος. Εκεί γράφει για τα μοιραία σφάλματα του ΚΚΕ, για τις ελπίδες, τις απογοητεύσεις, τις εσω-τερικές συγκρούσεις και την αποκάρδιωση των αγωνιστών του.

Στην εξορία και την φυλακή γράφει πολλά ποιήματα. Ο Μαγιακόφσκι και η Άννα Αχ μά-τοβα αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για το ποιητικό έργο του.

17

Biographie

Aris Alexandrou (1922-1978)

A.Α., sein richtiger Name ist Aristotelis Vasiliadis, wird 1922 in Leningrad als Sohn eines griechi-schen Vaters und einer russischen Mutter geboren und stirbt 1978 in Paris.

Er selbst sagt von sich „ich gehöre zu der nicht-existierenden Partei der Dichter“, um seine unkonventionelle und freie geistige Haltung zu verdeutlichen; dennoch engagiert er sich in star-kem Maße sozial und politisch.

1928 kommt er nach Griechenland, wo er später an der Wirtschaft suniversität in Athen studiert. Sein wahres Interesse aber gilt der Literatur. Er übersetzt Dostojewski, Gorki, Ehren-burg, Majakowski, Achmatowa sowie viele Amerikaner und Franzosen ins Griechische.

1942 tritt er in die EPON, die Jugendorganisation der EAM,1 und in die KP ein, hat aber Probleme mit der hierarchischen Struktur der Partei und verlässt sie relativ bald. Trotzdem kämpft er sein Leben lang mit voller Kraft gegen den Faschismus und den reaktionären griechi-schen Nachkriegsstaat. Deswegen wird er von den Briten festgenommen und in das Militärlager El Tampa in Nahost geschickt, wo er bis 1945 bleibt.

Obwohl er an der 2. Phase des Partisanenkampfes (1946-1949) zuerst nicht teilnimmt, wird er verhaft et, verurteilt und verbannt, weil er seine politischen Ideen und Überzeugungen nicht verleugnen will.

1948 wird er deportiert nach Moudros auf Limnos, später nach Makronisos und Agios Eustratios (auch Ai- Stratis),2 wo er bis 1952 bleibt.

1952 wird er von einem Militärgericht zu zehn Jahren Haft verurteilt, wird aber schon 1958 entlassen.

Nach dem Militärputsch 1967 entschließt er sich, Griechenland zu verlassen, um einer er-neuten Verhaft ung zu entgehen.

Alexandrou hat auch einen Roman von großer literarischer Qualität geschrieben („To Ki-wotio“), der in mehrere Sprachen übersetzt wurde. Sein Th ema ist der Bürgerkrieg. Er schreibt über die fatalen Fehler der KP, über die Hoff nungen, die Enttäuschungen, die inneren Konfl ikte und die Resignation ihrer Kämpfer.

Im Exil und im Gefängnis entstehen viele Gedichte. Majakowski und Anna Achmatowa haben ihn stark beeinfl usst.

Anmerkungen:

1 EAM: die größte Widerstandsorganisation in Griechenland 2 Ägäische Inseln, die als Verbannungsorte für politische Gefangene genutzt wurden.

18

Άρης Αλεξάνδρου

ΠΡΟΧΤΕΣ 1

– Ποιoς θα βρεθεί λοιπόν να κλάψει;– Ποιoς θ’ απλώσει τα χέριαζητώντας ένα τόσο δα μικρό αστέριόσο χαμογελάει το χείλι σου αντικρύζοντας μια χαραμάδα στο συγνεφιασμένο πρωινό;Όπου κι αν ψάξεις στη μελλοντική σου μνήμηδεν είναι στήριγμα ν’ ακουμπήσεις το βλέμμα.Θυμάσαι;Σαν και τότε που καθόμασταν στο πρόδωμα της θλίψης– ένα μακρινό άρωμα θάλασσας και τα λόγια να ψιθυρίζουν τη σκιά του δειλινού.Πόσα καΐκια φύγανε φορτωμένα σταφύλια και φως.Πόσα καΐκια φύγανεκαι μας αφήσαν ν’ αγναντεύουμε στο μουράγιο.Τώρα θα κάτσουμε και πάλι στο καφενεδάκι του λιμανιούίσως κιόλας να παίξουμε ένα τάβλι με τον κουτσό μαγαζάτορακαι τα πούλια θα χτυπάν σαν τους χτύπους της καρδιάς μας.Το βράδι, δίπλα στη λάμπα που ρίχνει την πίκρα της σ’ ένα βιβλίο με ιστορίες χαμένων ταξιδιών,όταν ο δρόμος θα σέρνεται έρημος κάτω από απ’ τα κλειστά παράθυρα– αλήθεια τι πολλά ενοικιαστήρια στη γειτονιά μας –τότε μια τελευταία αχτίδαμια μοναδική σκουριασμένη πεντάρα στην άσφαλτοτο ταξίδι στον εαυτό σου.

19

Aris Alexandrou

VORGESTERN 1

– Wer wird sich nun fi nden zu weinen?– Wer wird die Arme ausstreckennach einem doch so kleinen Sternwie der Anfl ug deines Lächelns wenn du das Aufreißen des Himmels an einem wolkenverhangenen Morgen erblickst?Wo auch immer du suchst in deiner künft igen Erinnerungist kein Halt an dem du deinen Blick ruhen lassen kannst.Weißt du noch?So wie damals als wir saßen im Vorhof des Leids– ein entfernter Duft des Meeres und die Worte fl üsterten den Schatten des Abends.Wie viele Boote fuhren ab beladen mit Trauben und Licht.Wie viele Boote fuhren abund ließen uns ihnen nachschauend auf der Mole zurück.Jetzt setzen wir uns wieder ins kleine Hafencafévielleicht sogar spielen wir eine Runde Tavli mit dem hinkenden Wirtund die Steine werden schlagen wie die Schläge unseres Herzens.Am Abend, neben der Lampe die ihren Gram wirft auf ein Buch mit Geschichten verlorener Reisen,wenn der Weg sich einsam unter den verschlossenen Fenstern hinzieht– wirklich, wie oft Zu vermieten in unserer Nachbarschaft –dannein letzter Strahleine einzige verrostete Münze auf dem Asphaltdie Reise zu dir selbst.

42

Βιογραφία

Μανώλης Αναγνωστάκης (1925-2005)

Ο Μ.Α. ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας και γιατρός, γεννήθηκε το 1925 στη Θεσσαλονίκη και πέ-θανε το 2005 στην Αθήνα.

Πολύ νέος ακόμη οργανώνει από τις γραμμές της ΕΠΟΝ, της οργάνωσης νεολαίας του ΕΑΜ και του ΚΚΕ την αντίσταση κατά της γερμανικής κατοχής. Λόγω αυτής της δραστηριότητάς του φυλακίζεται για πρώτη φορά το 1943.Παράλληλα κατορθώνει να εκδώσει το φοιτητικό λογοτεχνικό περιοδικό «Ξεκίνημα» και το 1945 να κυκλοφορήσει την πρώτη ποιητική συλλογή του «Εποχές 1».

Στη διάρκεια του Εμφυλίου – την περίοδο αυτή είναι φοιτητής στην Ιατρική σχολή – και συγκεκριμένα το 1948 συλλαμβάνεται ως κομμουνιστής και καταδικάζεται σε θάνατο.Τον ίδιο χρόνο κυκλοφορεί η δεύτερη ποιητική συλλογή του «Εποχές 2».

Μέχρι την γενική αμνηστία του 1951 παραμένει στη φυλακή. Παρά την καταδίκη για εκτέ-λεση, ο Μ.Α. αρνείται να υπογράψει δήλωση μετανοίας, πράγμα που θα του έσωζε τη ζωή. Κι αυτό, μολονότι έχει διαγραφεί εν τω μεταξύ από το ΚΚΕ, λόγω της κριτικής στάσης του απέναντί του.

Στη διάρκεια της φυλάκισής του επεξεργάζεται τα ποιήματά του. Μετά την αποφυλάκισή του και συγκεκριμένα από το 1955 συνεχίζει στη Βιέννη τις σπουδές του και στη συνέχεια δουλεύει ως γιατρός. Παράλληλα εκδίδει λογοτεχνικές δουλειές, ποιήματα και δοκίμια.

Στη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-1974) γράφει τις «Μπαλάντες», που με-λοποιούνται από τον Μίκη Θεοδωράκη.Το 1979 εκδίδονται για πρώτη φορά τα ποιήματά του χωρίς δική του χρηματοδότηση.Στα πιο γνωστά έργα του ανήκουν οι Εποχές (1945, 1948, 1951), Συνέχεια (1954, 1955, 1962) και ο Στόχος (1971), που μεταφράστηκαν στα αγγλικά και στα γαλλικά.

Ο Μ.Α. πεπεισμένος αριστερός και αντιδογματικός κομμουνιστής, άφησε στις νεότερες γενιές μία ποίηση, που διακρίνεται από λιτότητα και πυκνότητα.

43

Biographie

Manolis Anagnostakis (1925-2005)

M.A., Dichter, Literaturkritiker und Arzt, wird 1925 in Th essaloniki geboren und stirbt 2005 in Athen.

Schon als Jugendlicher organisiert er in der EPON, der Jugendorganisation der EAM und KP, den Widerstand gegen die deutsche Besatzung. Wegen dieser Aktivitäten kommt er 1943 zum ersten Mal ins Gefängnis. Gleichzeitig schafft er es, die studentische Literaturzeitschrift „Xekini-ma“ herauszugeben und 1945 seine erste Gedichtsammlung „Epoches“ zu publizieren.

Während des Bürgerkrieges wird er 1948 - er ist zu diesem Zeitpunkt Student der Medizin - als junger Kommunist verhaft et und zum Tode verurteilt. 1948 wird auch seine zweite Gedicht-sammlung „Epoches 2“ veröff entlicht.

Er bleibt bis zur Generalamnestie von 1951 im Gefängnis. Trotz der ständig drohenden Exekution weigert M. A. sich, eine sogenannte Reueerklärung zu unterzeichnen, die sein Leben gerettet hätte. Und das, obwohl er wegen der kritischen Haltung gegenüber seiner Partei, der KP Griechenlands, bereits von dieser ausgeschlossen worden war. Während der Zeit im Gefängnis arbeitet er weiter an seinen Gedichten.

1955 setzt er in Wien sein Medizinstudium fort, arbeitet dann als Arzt und gibt weitere li-terarische Arbeiten, Gedichte und Essays heraus.

Während der Militärdiktatur schreibt er seine „Balladen“, die teilweise von Th eodorakis vertont werden.1979 werden seine Gedichte zum ersten Mal ohne eigene fi nanzielle Beteiligung herausgegeben.

Zu seinen bekanntesten Werken gehören Epoches (1945, 1948, 1951), Synecheia (1954, 1955, 1962) und O Stochos (1971), die auch ins Englische und Französische übersetzt wurden.

M.A., ein überzeugter Linker und antidogmatischer Kommunist, hat der jüngeren Gene-ration eine Dichtung hinterlassen, die sich durch Knappheit und Prägnanz auszeichnet.

44

Μανόλης Αναγνωστάκης

13.12.43 1

Θυμάσαι που σού ’λεγα: όταν σφυρίζουν τα πλοία μην είσαι στο λιμάνι.Μα η μέρα που έφευγε ήτανε δικιά μας και δε θα θέλαμε ποτέ να την αφήσουμεΈνα μαντήλι πικρό θα χαιρετά την ανία του γυρι- σμούΚι έβρεχε αλήθεια πολύ κι ήτανε έρημοι οι δρόμοιΜε μιαν λεπτήν ακαθόριστη χινοπωριάτικη γεύσηΚλεισμένα παράθυρα κι οι άνθρωποι τόσο λησμο- νημένοι-Γιατί μας άφησαν όλοι; Γιατί μας άφησαν όλοι; Κι έσφιγγα τα χέρια σουΔεν είχε τίποτα τ’ αλλόκοτο η κραυγή μου.

...Θα φύγουμε κάποτε αθόρυβα και θα πλανηθούμεΜες στις πολύβοες πολιτείες και στις έρημες θά- λασσεςΜε μιαν επιθυμία φλογισμένη στα χείλια μαςΕίναι η αγάπη που γυρέψαμε και μας την αρνήθηκανΞεχνούσες τα δάκρυα, τη χαρά και τη μνήμη μαςΧαιρετώντας λευκά πανιά π’ ανεμίζονται.Ίσως δε μένει τίποτ’ άλλο παρά αυτό να θυμόμαστε.Μες στην ψυχή μου σκιρτά το εναγώνιο Γιατί,Ρουφώ τον αγέρα της μοναξιάς και της εγκατά- λειψηςΧτυπώ τους τοίχους της υγρής φυλακής μου και δεν προσμένω απάντησηΚανείς δε θ’ αγγίξει την έκταση της στοργής και της θλίψης μου.

Κι εσύ περιμένεις ένα γράμμα που δεν έρχεταιΜια μακρινή φωνή γυρνά στη μνήμη σου και σβήνειΚι ένας καθρέφτης μετρά σκυθρωπός τη μορφή σουΤη χαμένη μας άγνοια, τα χαμένα φτερά.

45

Manolis Anagnostakis

13.12.43 1

Weißt du noch wie ich dir sagte: wenn die Schiff e tuten sei nicht am Hafen.Aber der Tag der ging war unser und nie hätten wir ihn missen wollenEin bitteres Tuch wird den Überdruss der Rückkehr grüßenUnd es regnete wirklich sehr und leer waren die StraßenMit einem feinen unbestimmten herbstlichen GeruchDie Fenster geschlossen und die Menschen so vergessen- Warum haben sie uns alle verlassen? Warum haben sie uns alle verlassen?Und ich drückte dir die HändeNichts Auff älliges hatte mein Schrei.

...Irgendwann werden wir lautlos gehen und herumirrenIn den lärmenden Städten und auf den einsamen MeerenMit einer brennenden Sehnsucht auf unseren LippenEs ist die Liebe die wir suchten und die man uns verweigerte Du vergaßest die Tränen, die Freude und unsere ErinnerungAls du den vom Wind geblähten weißen Segeln zuwinktest.Vielleicht bleibt unserer Erinnerung nichts als das.In meiner Seele bricht auf das quälende Warum,Ich sauge die Luft der Einsamkeit und Verlassenheit einIch schlage die Wände meines feuchten Gefängnisses und erwarte keine AntwortKeiner wird das Ausmaß meiner Zärtlichkeit und Trauer erfassen.

Und du wartest auf einen Brief der nicht kommtEine ferne Stimme rührt sich in deiner Erinnerung und schwindetUnd ein Spiegel misst düster dein GesichtUnsere verlorene Unwissenheit, die verlorenen Flügel.

70

Βιογραφία

Τίτος Πατρίκιος (1928)

Ο Τ.Π. είναι ο νεότερος από τους ποιητές που παρουσιάζουμε. Γεννήθηκε το 1928 στην Αθήνα σε οικογένεια καλλιτεχνών. Πολύ νωρίς οργανώνεται στην Αντίσταση. Σπουδάζει Νομικά και Κοι-νωνιολογία και αρχίζει να γράφει κιόλας στα 15 του χρόνια αξιόλογα ποιήματα. Ηδη ο Κω στής Παλαμάς μιλάει γι’ αυτόν με μεγάλο ενθουσιασμό.

Το 1950 ο Τ. Π. υποχρεώνεται να υπηρετήσει στρατιωτική θητεία στον νέο εθνικό στρατό που οργανώνεται μετά τη γερμανική κατοχή. Λόγω της δραστήριας συμμετοχής του στην Αντί-σταση κατά του φασισμού στέλνεται ως στρατιώτης στη Μακρόνησο, όπου γνωρίζεται με τον Γιάννη Ρίτσο και αρχίζει μια πραγματική φιλία μεταξύ τους. Όπως ισχυρίζεται ο ίδιος, βλέπει στο Ρίτσο τον μέντορά του.

Λίγο αργότερα εξορίζεται στον Άγιο Ευστράτιο. Μετά την απελευθέρωσή του επιστρέφει στην Αθήνα, όπου ζει σε κατ’ οίκον περιορισμό.

Το 1959 ο Τ.Π. εγκαταλείπει την Ελλάδα. Ζει για μερικά χρόνια στο Παρίσι και αργότερα στη Ρώμη, όπου σπουδάζει και εργάζεται λογοτεχνικά.

Το 1964 επιστρέφει στην Ελλάδα. Η δικτατορία όμως τον εξαναγκάζει να εγκαταλείψει εκ νέου την πατρίδα του. Από το 1967 ως το 1975 ζει στην εθελοντική εξορία και πάλι στο Παρίσι και τη Ρώμη.

Από το 1943 δημοσιεύει ποιήματα. Η πρώτη ποιητική συλλογή του «Χωματόδρομος» εμ-φανίζεται το 1954. Από τότε ως σήμερα, όπου ζει στην Αθήνα, πολιτικά και κοινωνικά στρατευ-μένος, είναι συνέχεια λογοτεχνικά δραστήριος. Ο Πατρίκιος είναι ένας από τους ιδρυτές του ση-μαντικού λογοτεχνικού περιοδικού «Επιθεώρηση Τέχνης» και δούλεψε μεταξύ άλλων, και ως δι-ευθυντής της Καλλιτεχνικής Ολυμπιάδας του 2004. Γράφει και δημοσιεύει ακόμη ακούραστα.

71

Biographie

Titos Patrikios (1928)

T.P. ist der jüngste der hier vorgestellten Dichter dieser Generation. 1928 in Athen in einer Künst-lerfamilie geboren, wird er bereits sehr früh Mitglied des Widerstandes. Er studiert Jura und So-ziologie und schreibt schon mit 15 Jahren vielversprechende Gedichte. Von diesen spricht der be-deutendste Dichter Griechenlands dieser Zeit, Kostis Palamas, mit großer Begeisterung.

1950 muss P. seinen Wehrdienst in der neu organisierten nationalen Armee ableisten. We-gen seiner aktiven Beteiligung am Widerstand gegen den Faschismus während des Krieges wird er als Soldat nach Makronisos geschickt, wo er die Bekanntschaft von Ritsos macht, aus der bald Freundschaft wird. Nach seiner eigenen Aussage sieht er Ritsos als seinen Mentor an.

Bald darauf wird er, jetzt als Häft ling, nach Agios Eustratios (Ai Stratis) 1 deportiert. Nach seiner Entlassung geht er nach Athen, wo er unter Hausarrest leben muss.

1959 verlässt T.P. Griechenland; er lebt einige Jahre in Paris und später auch in Rom, wo er studiert und weiter literarisch arbeitet.

1964 kehrt er nach Griechenland zurück. Aber die Militärdiktatur zwingt ihn erneut, sei-ne Heimat zu verlassen. Von 1967 bis 1975 lebt Patrikios im freiwilligen Exil wieder in Paris und Rom.

Seit 1943 veröff entlicht T.P. Gedichte. Seine erste Sammlung „Chomatodromos“ erscheint 1954. Von damals bis heute, wo er in Athen lebt, politisch und sozial engagiert, ist er in großem Umfang literarisch tätig. Patrikios ist einer der Begründer und auch Mitarbeiter des bedeutenden literarischen Magazins „Epitheorisi Technis“; unter anderem hat er auch als Direktor der „Kultur-Olympiade 2004“ gearbeitet. Er schreibt und veröff entlicht immer noch unermüdlich.

Anmerkungen:

1 Eine der ägäischen Inseln – Verbannungsort, südlich von Limnos

72

ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΕΣ 1

Απ’ του σχολειού μας τ’ άχαρα θρανίαόνειρα πλέκαμε για τη ζωήκι ως χτες ακόμα με μανίανα βγούνε λέγαμε μπορεί.

Νέοι κινήσαμε του κόσμου Δον Κιχώτεςγια την κατάχτησή του τη σκληρήμ’ άγγιχτη η πανοπλία πρόσμενε το πότεςώσπου βαρέθηκε τη δόξα μας να καρτερεί.

Σα σκούριασε στη γωνιά της αφημένημάχη δεν ήξερε ακόμα τι θα πειόμως καλύτερα να ’βγαινε νικημένηπαρά που τη σκέπασε απόλεμη ντροπή.

Τώρα που όλα έχουνε πια χαλάσεικαι μάδησαν τα λίγα μας φτεράσε τούτη που μας δόθηκε την πλάσητα δόντια σφίγγοντας για πρώτη μας φορά

θα ψάξουμε όλοι να βρούμε μια θεσούλαίσως και παραγιοί σε κάποιο καπηλειόείτε να κουβαλάμε βαλίτσες και μπαούλαάσχετο αν χρόνια πηγαίναμε σχολειό.

Σιγά-σιγά καθένας μας θα συνηθίσεικι ο χρόνος την κάθε μια πληγήήρεμα κι ανεπαίσθητα θα κλείσειαν γρήγορα δε μας ρουφήξει η γη.

Τίτος Πατρίκιος

73

DON QUICHOTEN 1 (A. Prosa-Übersetzung)

Auf unseren freudlosen Schulbänkenspannen wir Träume vom Lebenund noch bis gestern meinten wir leidenschaft lichdass sie sich erfüllen könnten.

Als neue Don Quichoten brachen wir auf, die Welt mit Härte zu erobern;unberührt aber erwartete die Rüstung das „Wann“bis sie es leid war auf unseren Ruhm zu warten.

Wie sie nun Rost ansetzte verlassen in ihrer Eckewusste sie noch nicht was „Kampf “ bedeutetaber besser besiegt vom Feld zu gehenals von unkriegerischer Schande bedeckt zu sein.

Jetzt wo alles doch in Trümmern liegt und unsere kümmer-lichen Flügel Federn lassen mussten in dieser unsgegebenen Schöpfungda werden wir alle zum ersten Mal mit zusammengebissenen Zähnen ein Plätzchen zu fi nden suchenvielleicht als Laufj unge 2 in irgendeiner Spelunke oder indem wir Koff erund Truhen schleppen unabhängig davon obwir Jahre zur Schule gingen.

Ganz allmählich wird sich ein jeder von uns daran gewöhnenund die Zeit wird still und unmerklich jede einzelne Wundeschließen - falls uns nicht die Erde schnell verschluckt.

Titos Patrikios

94

Ιστορικό Επίμετρο

Γιατί αυτή η έκδοση;Οι Έλληνες ποιητές, που γράφουν στη διάρκεια, και κυρίως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εί-ναι γενικά άγνωστοι στο γερμανικό κοινό. Η αιτία γι’αυτό βρίσκεται πιθανότατα στην άγνοια από ένα μεγάλο μέρος αυτού του κοινού της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Δυο παράγοντες λοιπόν μας οδήγησαν στην επιλογή που τελικά κάναμε. Ο ένας είναι να παρου-σιάσουμε στους γερμανούς αναγνώστες μια άγνωστη σ’αυτούς ταλαντούχα, ελληνική ποιητική γενιά, ο άλλος είναι να κάνουμε γνωστή την πρόσφατη ιστορία μιας ευρωπαϊκής χώρας, που εί-ναι φημισμένη μεν για το κλασικό παρελθόν της, άγνωστη δε σχεδόν για το πρόσφατο.

Ένας λεπτομερής επίλογος με την παρουσίαση των ιστορικών γεγονότων (από την μεταξική δι-κτατορία το 1936 μέχρι το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου το 1949) θα διευκολύνει τον αναγνώστη να κατανοήσει τα ποιητικά κείμενα.

Αυτή η γενιά των ποιητών χαρακτηρίστηκε ως ‘γενιά της ήττας’. Επίσης ως ‘γενιά της πολιτικής και ποιητικής ηθικής’.1Τι σημαίνουν όμως αυτοί οι χαρακτηρισμοί;

Σχεδόν όλοι οι εκπρόσωποί της, τουλάχιστον αυτοί που φιλοξενούμε στην έκδοσή μας, είναι νέοι γύρω στα 20 όταν ξεσπά ο πόλεμος με την ιταλική, φασιστική επέμβαση στην Ελλάδα τον Οκτώ-βριο του 1940 και συνεχίζεται με τη γερμανική, ναζιστική κατοχή από το 1941 ως το 1944. Συμμε-τέχουν δραστήρια και με κίνδυνο της ζωής τους στην Αντίσταση. Διώκονται γι’αυτό και στη διά ρ-κεια της κατοχής, και κατά τον Εμφύλιο, και μετά απ’ αυτόν. Το όραμά τους για μια κοινωνία της ισότητας και της κοινωνικής απελευθέρωσης δεν πραγματοποιείται.

Η συνέπεια στην πολιτική και κοινωνική στράτευση παρά τις διώξεις συνιστά το ήθος. Η διάψε υση των ελπίδων και οραμάτων τους, η προσωπική δίωξη μάλιστα εξ αιτίας τους, συνιστά την ήττα.Αυτό το «παράδοξο» χαρακτηρίζει όλη την μεταπολεμική εξέλιξη της Ελλάδας.

Τα ίδια ιστορικά γεγονότα εμπνέουν πολλούς φτασμένους ήδη καλλιτέχνες, ποιητές, πεζογρά-φους, ζωγράφους, γλύπτες. Οι περισσότεροι μοιράζονται την ίδια τύχη: στρατεύονται για τα ορά-ματά τους και διώκονται γι’ αυτό: Γιάννης Ρίτσος, Στρατής Τσίρκας, Αντρέας Φραγκιάς, Τάσος Λειβαδίτης, Μιχάλης Κατσαρός, Κλείτος Κύρου κ.ά. Εμπνέονται από το πάθος και τα πάθη του ελ ληνικού λαού αυτής της περιόδου, γράφουν τα έργα που θα τους οδηγήσουν στην παγκόσμια αναγνώριση: Γ. Σεφέρης, Οδ. Ελύτης, Αγγ. Σικελιανός, Ν. Εγγονόπουλος. Θα διανθίσουμε το ιστορικό μας κείμενο με αποσπάσματα έργων τους.

Οι πιο κάτω ιστορικοί σταθμοί θα βοηθήσουν τον αναγνώστη στην καλύτερη κατανόηση:1936-1940 : Μεταξική δικτατορία που επιβάλλεται από το ‘Παλάτι’2 και το στρατό με κοινά προς τα φασιστικά καθεστώτα της εποχής χαρακτηριστικά, όσον αφορά στην ιδεολογία και τις μορφές άσκησης της εξουσίας.1940-1944 : Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος με την ιδιαίτερη εξέλιξή του στην Ελλάδα, λόγω της επί-θεσης κατ’ αρχήν της φασιστικής Ιταλίας τον Οκτώβριο του ’40 και της κατοπινής εισβολής τον Απρίλιο του 1941 της ναζιστικής Γερμανίας.

96

1941-1944: Οργάνωση της Αντίστασης τον Σεπτέμβριο ήδη του 1941 και απελευθέρωση με γά-λων περιοχών της χώρας ως το 1944, χρονιά που αποχωρούν τα γερμανικά στρατεύματα από την Ελλάδα.1944-1949: Εμφύλιος, μετακατοχικός πόλεμος, που εξελίσσεται στο πιο τραγικό γεγονός της 10ετίας με ολέθριες συνέπειες για τον τόπο και τους αγωνιστές της Αντίστασης.

1935-1940 Μεταξική δικτατορία

Τον Νοέμβριο του 1935, μετά από μακρόχρονη παραμονή στη Μ. Βρετανία, επιστρέφει ο βα σι-λιάς Γεώργιος ο Β΄και με αυτόν η μοναρχία στην Ελλάδα. Λίγους μήνες αργότερα τον Μάρτιο του 1936 πεθαίνει ο Ελ. Βενιζέλος, έλληνας πρωθυπουργός για σειρά ετών και από τις πιο σημα-ντικές και αντιφατικές προσωπικότητες της νεότερης ελληνικής ιστορίας, γνωστός για τις δημο-κρατικές και αντιμοναρχικές πεποιθήσεις του.

Ευθύς μετά τον θάνατο του Βενιζέλου το ‘Παλάτι’ καταλύει τα νόμιμα κόμματα, ακυρώνει τις εκλογές που είχαν προηγηθεί και διορίζει πρωθυπουργό τον Ι. Μεταξά, στρατιωτικό, ο οποίος επιβάλλει δικτατορία. Παλάτι και Μεταξάς καταργούν το Σύνταγμα και τον κοινοβουλευτισμό και οδηγούν την Ελλάδα στη χορεία των ολοκληρωτικών καθεστώτων της εποχής. Τα επιχειρή-ματα του Παλατιού είναι ο ‘κομμουνιστικός κίνδυνος’ και οι ‘αναρχικές διαστάσεις που παίρνει το εργατικό κίνημα’, καθώς επίσης και η ‘ανικανότητα των πολιτικών κομμάτων να κυβερνήσουν την χώρα’.3

Η «δικτατορία της 4ης Αυγούστου» εκπονείται από έναν φανατικά αγγλόφιλο βασιλιά και εκτελείται από έναν φιλογερμανό στρατιωτικό-πολιτικό. Οι Άγγλοι υποστηρίζουν αυτό το φιλο-φασιστικό καθεστώς και μάλιστα στις παραμονές του Πολέμου, για τον λόγο οτι ο Ι. Μεταξάς εί-ναι πιστό υποχείριο του φιλοβρετανικού Παλατιού. Ο Μεταξάς οργανώνει την αστυνομία, τον στρατό και τη διοικητική, κρατική μηχανή κατά τα φασιστικά πρότυπα. Επιβάλλει λογοκρισία στον Τύπο, δημιουργεί στρατόπεδα συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων, καταργεί πολιτικές ελευθερίες, καταδιώκει συστηματικά όλους τους διαφωνούντες, οδηγεί στις φυλακές και εκτοπί-ζει εκατοντάδες μέλη και στελέχη του ΚΚΕ, οργανώνει έναν τεράστιο μη χανισμό προπαγάνδας σύμφωνα με ολοκληρωτικά πρότυπα - οργανώσεις νεολαίας, ραδιόφω νο, τύπος, δημόσιοι γιορ-τασμοί. Η κατάσχεση και στη συνέχεια το δημόσιο κάψιμο προοδευτι κών βιβλίων είναι από τις πρώτες πράξεις του καθεστώτος. Πρώτα τα μαρξιστικά βιβλία και στη συνέχεια τα έργα των Χ. Χάινε, Μπ. Σω, Ζ. Φρόιντ, Μ. Γκόρκι, Φ. Ντοστογιέφσκι, Λ. Τολ στόι, Β. Γκαίτε, Δαρβίνου, αλλά και αγαπημένων Ελλήνων συγγραφέων, όπως του Αλ. Παπα διαμάντη και του Ανδ. Καρκαβίτσα κ. ά., καίγονται σε δημόσιες τελετές.

Ο Ι. Μεταξάς ταυτόχρονα δεν αγνοεί, οτι οι φιλογερμανικές δυνάμεις στην Ελλάδα τόσο στο επίπεδο του Παλατιού όσο και κυρίως στο επίπεδο του λαού είναι ελάχιστες. ΄Ετσι η εγγύη-ση βοήθειας εκ μέρους της Αγγλίας και της Γαλλίας σε περίπτωση επίθεσης των Ιταλών εναντίον της Ελλάδας, τον Απρίλιο του ’39, τον οδηγεί αρχικά σε στάση ουδετερότητας απέναντι στις δυ-νάμεις του Άξονα και στους συσχετισμούς που διαμορφώνονται στα Βαλκάνια, και στη συνέχεια στο ιστορικό ‘όχι’ της 28ης Οκτωβρίου 1940 στο τελεσίγραφο του Μουσολίνι που απαιτούσε την χωρίς όρους παράδοση της Ελλάδας στις δυνάμεις του Άξονα.

Ιστορικό Επίμετρο

95

Historisches Nachwort

Warum diese Veröff entlichung?Die griechischen Dichter, die während des Zweiten Weltkrieges, vorwiegend aber danach schrei-ben, scheinen in der deutschen Öff entlichkeit weitgehend unbekannt zu sein. Der Grund ist vor allem eine fast völlige Unkenntnis der zeitgenössischen griechischen Geschichte.

Zwei Aspekte veranlassten uns also zu der vorliegenden Auswahl. Wir wollten eine begabte Dich-ter generation vorstellen sowie mit dem dazu gehörigen Ausschnitt aus der Geschichte eines euro-pä ischen Landes bekannt machen, das zwar berühmt ist für seine klassische Vergangenheit, des-sen jüngere Entwicklung aber wenig geläufi g oder gar unbekannt ist.

Ein ausführliches Nachwort mit der Darstellung der historischen Hintergründe (von der Metaxas-Dik ta tur 1936 bis zum Ende des Bürgerkrieges 1949) wird dem Leser das Verständnis der dich te-rischen Texte erleichtern.

Diese Generation wurde „Generation der Niederlage“, aber auch die der lyrischen und politi-schen Ethik genannt.1 Was bedeuten diese beiden Begriff e?

Alle Vertreter dieser Generation, zumindest die in dieser Ausgabe aufgenommenen, sind damals junge Männer im Alter um die zwanzig, die sich aktiv und unter Einsatz ihres Lebens am Wider-stand beteiligen, als im Oktober 1940 mit der italienischen faschistischen Invasion auch in Grie-chen land der Krieg ausbricht und mit der Besetzung durch NAZI-Deutschland von 1941 bis 1944 andauert. Deshalb werden sie sowohl während der Besatzung als auch im darauf folgenden Bür-gerkrieg und danach verfolgt. Ihre Vision einer Gesellschaft der Gleichheit und der sozialen Be-freiung verwirklicht sich nicht.

Ihr konsequentes politisches und gesellschaft liches Engagement, den Verfolgungen zum Trotz, ist ihr besonderes Ethos. Dass ihre Hoff nungen sich als trügerisch erweisen, dass sie ihret-wegen verfolgt werden, bedeutet ihre Niederlage. Dieses Paradoxon ist charakteristisch für die ge-samte Nachkriegsgeschichte Griechenlands.

Dieselben geschichtlichen Ereignisse regen viele schon bekannte Künstler, Dichter, Schrift -steller, Maler und Bildhauer an. Die meisten teilen ein gemeinsames Schicksal: sie engagieren sich für ihre Visionen und werden dafür verfolgt: Jannis Ritsos, Stratis Tsirkas, Andreas Fran-gias, Tassos Livaditis, Michalis Katsaros, Klitos Kyrou u.a. Sie werden inspiriert von der Leiden-schaft und dem Leiden des griechischen Volkes. Sie schreiben die Werke, die ihnen internatio-nale An er ken nung einbringen werden: Giorgos Seferis, Odysseas Elytis, Angelos Sikelianos, Ni-kos En go no poulos.Literarische Beispiele folgen im weiteren Verlauf des Textes.

Folgende historische Stationen sind für den Leser hilfreich zu wissen:

1936-1940: Die vom „Palast“ 2 und dem Militär eingesetzte Metaxas-Diktatur, die gemeinsame Züge mit den faschistischen Regimen der Epoche aufweist im Hinblick auf die Ideologie und die Formen der Machtausübung.

97

1940-1944: Der Zweite Weltkrieg mit seiner besonderen Entwicklung in Griechenland, begin-nend mit dem Angriff des faschistischen Italien im Oktober 1940 und fortgesetzt mit dem Ein-marsch von Nazideutschland im April 1941.1941-1944: Organisation des Widerstandes schon im September 1941 und erfolgreiche Befreiung großer Gebiete bis 1944, dem Jahr, in dem die deutschen Truppen aus Griechenland abziehen. 1944-1949: Der Bürgerkrieg, der praktisch nach dem Ende der Besatzung beginnt. Dieser ent-wickelt sich zum tragischsten Geschehen des Jahrzehnts mit verheerenden Konsequenzen für das Land und die Menschen, die im Widerstand gekämpft haben.

1935-1940 Metaxas-Diktatur

Im November 1935 kehrt König Georg II. - nach längerem Aufenthalt in Großbritannien - und mit ihm die Monarchie nach Griechenland zurück. Wenige Monate später, im März 1936, stirbt Eleft he rios Venizelos, wiederholt Ministerpräsident für eine Reihe von Jahren und eine der be-deu tend sten und widersprüchlichsten Persönlichkeiten der neueren griechischen Geschichte, be-kannt für seine demokratischen antimonarchistischen Überzeugungen.

Unmittelbar nach dem Tod von Venizelos schafft der „Palast“ die legalen Parteien ab und erklärt die Wahlen, die vorher stattgefunden haben, für ungültig. Er bestimmt I. Metaxas, einen Mili tär, zum Ministerpräsidenten, der die Diktatur durchsetzt. König und Ministerpräsident set-zen die Verfassung außer Kraft , lösen das Parlament auf und reihen Griechenland unter die tota-litären Staaten der Epoche ein. Die Argumente des Palastes3 sind die „kommunistische Ge fahr“ und „die anarchistischen Ausmaße, die die Arbeiterbewegung annimmt“ wie auch „die Unfähig-keit der politischen Parteien, das Land zu regieren“.4

Die „Diktatur vom 4. August“ wird von einem fanatisch anglophilen König etabliert und durchgesetzt von einem germanophilen Militär-Politiker. Diese Kombination hat die volle Unter-stützung der Engländer für einen faschismusfreundlichen Staat zur Folge, und das - am Vor-abend des Krieges - nur aus dem Grund, weil Metaxas ein treuer Handlanger des Königs ist. Metaxas organisiert die Polizei, das Heer und den staatlichen Verwaltungsapparat nach faschis-tischem Muster. Er belegt die Presse mit Zensur, richtet Konzentrationslager ein, schafft bürger-liche Freiheiten ab, verfolgt systematisch alle Abweichler, lässt hunderte Mitglieder und Kader der KKE 5 verhaft en und entfaltet einen riesigen Propagandaapparat nach totalitärem Muster – Jugendorganisationen, Rundfunk, Presse, öff entliche Feiern. Die Beschlagnahme und in der Fol-ge die öff entliche Verbrennung fortschrittlicher Bücher gehört zu den ersten staatlichen Maß-nahmen: beginnend mit marxistischen Büchern; später werden die Werke von Heine, Shaw, Freud, Gorki, Dostojewskij, Tolstoi, Goethe, Darwin, aber auch von Griechen wie Papadiaman-tis, Karkavitsas und anderen in öff entlichen Zeremonien verbrannt.

Gleichzeitig erkennt Metaxas, dass die germanophilen Kräft e in Griechenland sowohl im Palast als auch beim Volk äußerst gering sind. So führt ihn die Beistandsgarantie von England und Frankreich im April 1939 bei dem Angriff der Italiener auf Griechenland zu einer anfänglich neutralen Haltung gegenüber den Achsenmächten sowie deren Interessen in den Ländern des Balkans. Als Folge kommt es zu dem historischen „OCHI“ (Nein) am 28. Oktober 1940 – heu-te Nationalfeiertag in Griechenland - als Antwort auf Mussolinis ultimative Auff orderung, Grie-chenland kampfl os zu übergeben.

Historisches Nachwort

127

Οι συνεργάτες / Personenverzeichnis

Sunhilt Rieckhoff geb. Stephani, Dr. Phil, geboren am 16.09.1926. Studium der Germanistik und der lateinische Philologie in Marburg und Göttingen (1946-1962) mit dem Berufsziel Gymnasi-allehrerin. 1952 Staatsexamen, 1953 Promotion (Germanistik) sowie Beginn der Berufstätigkeit, die mit familienbedingten Unterbrechungen bis 1993 andauerte, zuletzt an der Freien Waldorf-schule in Marburg. Verheiratung mit Dr. Peter-Jürgen Rieckhoff . Von 1958-1961 Lehrtätigkeit an der Deutschen Schule Athen (Dörpfeld Gymnasium). Ab 1956 Erlernung des Neugriechischen in Selbststudium und später kontinuierliche Beschäft igung mit griechischer Sprache und Litera-tur. Teilnahme an Seminaren der Philipps-Universität Marburg. Gelegentlich kleinere Überset-zungen für Zeitschrift en.

Lore Frey geb. Asche, Dr. Phil, geb. 19.12.1929 in Hannover. Studium an den Universitäten von Mainz und Tübingen, zunächst mit den Fächern Deutsch, Englisch und Geschichte, später Klas-sische Archäologie und Alte Geschichte. Abschluss mit der Promotion. Anschließend Assisten-tin am Archäologischen Institut Tübingen, danach Verleihung des Reisestipendiums des Deut-schen Archäologischen Instituts. Anschließend ein Jahr Reisen im Mittelmeergebiet inkl. Ägyp-ten, Vorderer Orient und Türkei. Darauf Arbeit am Deutschen Archäologischen Institut in Rom, später am Akademischen Kunstmuseum in Bonn. 1959 Heirat, drei Kinder. Lange Zeit wissen-schaft liche Reiseleiterin in Italien, Griechenland, Cypern und der Türkei. Zunehmendes Interes-se an neugriechischer Sprache und Kultur; Übersetzungen aus dem Neugriechischen.

Heidi Lauer geb. Schmikowski, geboren am 01.03.1937 in Marburg/Lahn. Studium der Germa-nistik und Romanistik an der Philipps-Universität Marburg. Nach den I und II Staatsexamen Ar-beit als Gymnasiallehrerin in Deutsch und Französisch.1965 Heirat, zwei Kinder. Seit Ende der Berufstätigkeit - Sommer 2000 - Teilnahme an Vorlesun-gen und Seminaren zur lateinischen, altgriechischen und neugriechischen Sprache und Literatur an der Philipps-Universität Marburg. Mitarbeit an dem Übersetzungsprojekt aus großem Inter-esse an der modernen griechischen Lyrik.

Th eodora Dimitroulia-Kohlhaas, Dr. Phil, wurde am 12.09.1955 in Griechenland geboren. Sie schloss ein Studium der Griechischen und Französischen Philologie, später berufsbegleitend ein weiteres der Philosophie an der Nationalen Universität in Athen ab. Dort arbeitete sie als Privat-lehrerin, Journalistin, Übersetzerin und Verlagslektorin. Ab 1990 widmete sie sich in Paris dem Aufb austudium zur Philosophie (D.E.A.) an den Universi-täten Paris-Sorbonne und Paris-Nanterre und promovierte dort 1998 in Politischer Philosophie.Heute lebt sie verheiratet in Deutschland und ist Dozentin für Neugriechische Sprache und Lite-ratur an der Philipps-Universität Marburg und an der Justus-Liebig-Universität Giessen. Sie or-ganisiert als wissenschaft liche Leiterin Bildungs- und Kulturreisen durch Griechenland und Pa-ris.

Zweisprachige Ausgabe (gr./dt.)9 Vorwort und Danksagung Im akademischen Jahr 2003-04 lasen,...

Documents

Transcript of Zweisprachige Ausgabe (gr./dt.)9 Vorwort und Danksagung Im akademischen Jahr 2003-04 lasen,...