Ηκρίση στις σχέσεις Ιράν και Σαουδικής Αραβίας και ο συνεπαγόμενος αντίκτυπος σε

πετρέλαιο

ΡάπτηΜαριτίνα

Η όξυνση των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Ιράν και Σαουδικής Αραβίας

μετά την εκτέλεση του σηίτη κληρικού Αλ Νίμρ τον Ιανουάριο του 2016 απέδειξε πώς

μία θρησκευτική διαμάχη μεταξύ δύο παραδοσιακά περιφερειακών δυνάμεων της

Μέσης Ανατολής, ήταν ικανή να προκαλέσει μία νέα πετρελαϊκή κρίση αντιστρόφως

ανάλογη εκείνης του 1973. Η μεταφορά της κλιμακούμενης έντασης μεταξύ των δύο

αντίπαλων πετρελαιοπαραγωγών χωρών εντός των κόλπων του ΟΠΕΚ, οδήγησε σε

ασυμφωνία για επιβολή «πλαφόν» στην παραγωγή πετρελαίου, με αποτέλεσμα η τιμή

του πετρελαίου να φθάσει στα ιστορικά χαμηλά της τάξεως των 34 δολαρίων το βαρέλι

τον Ιανουάριο. Αυτό είχε ως επακόλουθο πολλές εταιρείες «fracking»1 παγκοσμίως να

σημειώσουν πολλές απώλειες με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο επενδυτικός κίνδυνος, και

μία νέα παγκόσμια οικονομική ύφεση να βρίσκεται «προ των πυλών». Ο κίνδυνος

φαίνεται πλέον να έχει αποσοβηθεί, αλλά οι σχέσεις των κρατών-μελών του ΟΠΕΚ

εξακολουθούν να χαρακτηρίζονται από οικονομικό ανταγωνισμό και καχυποψία.

Η εκτέλεση του σιίτη κληρικού Al Nimr στις αρχές του 2016 προκάλεσε

θρησκευτικές αντιδράσεις στις περισσότερες χώρες του μουσουλμανικού κόσμου.

Κυρίως όμως έφερε στο προσκήνιο την προαιώνια έχθρα της Σαουδικής Αραβίας με

το Ιράν, οι διπλωματικές σχέσεις με το οποίο βρίσκονται σε χαμηλό δεκαετιών και

προκαλούν ανησυχίες για περαιτέρω κλιμάκωση, γεγονός που θα οδηγούσε σε

αλυσιδωτές αντιδράσεις σε όλη τη Μέση Ανατολή. Συγκεκριμένα, ο 56χρονος σεΐχης

al Nimr ήταν από τους πλέον φανατικούς υπέρμαχους των δικαιωμάτων των 2

εκατομμυρίων καταπιεσμένων σιιτών που ζουν στη Σαουδική Αραβία, όπου η

πλειοψηφία είναι σουνίτες. Το γεγονός της δολοφονίας του, και με τον τρόπο που

1 Υδραυλική ρωγμάτωση: Το «fracking» αποτελεί μέθοδο εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου από μεγάλα βάθη, που φτάνουν μέχρι και τα 3 χμ, με τη διοχέτευση μεγάλων ποσοτήτων νερού σε υψηλή πίεση, πρώτα καθέτως και μετά οριζοντίως σε αποστάσεις χιλιομέτρων.

διαπράχθηκε, είχε ως επακόλουθο τον κλυδωνισμό στις σχέσεις των δύο χωρών, οι

οποίες παραδοσιακά, κατόπιν της ιρανικής θρησκευτικής επανάστασης του 1979 δεν

φημίζονται για την καλή «γειτονία» και συνεργασία σε διεθνές οικονομικό και

πολιτικό επίπεδο.

Η βασικότερη εστία τριβής μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν είναι

βεβαίως το θρησκευτικό ζήτημα, δηλαδή το σχίσμα μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών, η

οποία κρατάει για περισσότερα από 1.000 χρόνια και βρίσκεται στην καρδιά της

ισλαμικής θρησκείας.2 Οι σχέσεις μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν

επιδεινώθηκαν κατά το γενικότερο, μετά από την ιρανική επανάσταση του 1979, που

έφερε στην εξουσία σιίτες κληρικούς στην Τεχεράνη, ενώ η Σαουδική Αραβία

ακολουθεί τη σκληροπυρηνική διδασκαλία των Ουαχαμπιτών του σουνιτικού Ισλάμ

και θεωρεί τους σιίτες αιρετικούς. Επί παραδείγματι, η πολιτική διένεξη εκφράστηκε

με εκατέρωθεν κατηγορίες το Φεβρουάριο 2016, από τους μεν σηίτες της ανατολικής

επαρχίας της Σαουδικής Αραβίας να υποστηρίζουν ότι γίνονται θύματα διακρίσεων

(καταπάτηση εργασιακών δικαιωμάτων, του δικαιώματος στην εκπαίδευση και στην

ελεύθερη προσέλευση για προσευχή), και τη Σαουδική Αραβία να συλλαμβάνει 30

μέλη της σηιτικής μουσουλμανικής κοινότητας με την κατηγορία για ιρανική

κατασκοπεία στο έδαφός της.3 Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελεί και η εκ

διαμέτρου αντίθετη πολιτική που ακολουθείται από τις δύο χώρες στο συριακό

ζήτημα, αλλά και στο Μπαχρέιν και στην Υεμένη.

Όπως συμβαίνει σε κάθε σύγκρουση της ιστορίας, η θρησκεία δεν είναι παρά

η αφορμή αντιπαράθεσης μεταξύ δύο χωρών και όχι η κυρίως αιτία. Οι λόγοι της

αντιπαράθεσης δεν είναι μόνο ζήτημα θρησκευτικής ιδεολογίας, αλλά και πολιτικής

επιρροής στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής με τις δύο χώρες να

επιδιώκουν μερίδιο. Προβαίνοντας σε μία πιο διεισδυτική ματιά, η θρησκευτική

διαμάχη μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν έχει εκτός από πολιτικά, κυρίως και

οικονομικά ερείσματα ιδιαίτερα στις περιοχές που διαμένει το σηιτικό στοιχείο στη

Σαουδική Αραβία και οι αραβόφωνοι πληθυσμοί στο Ιράν (Εικόνα 1&2). Σε αυτές τις

περιοχές εντοπίζονται τα μεγαλύτερα κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου

2 John Harvey, "How Do Sunni and Shia Islam Differ?", The New York Times, 3/1/2016, http://www.nytimes.com/2016/01/04/world/middleeast/q-and-a-how-do-sunni-and-shia-islam-differ.html?_r=0, ημ. ανάκτησης 6/2/2016 3 "Saudi Arabia puts Shia on trial for spying for Iran", BBC World News, 22/2/2016, http://www.bbc.com/news/world-middle-east-35630193, ημ. ανάκτησης 26/2/2016

πέριξ του Κόλπου του Περσικού (Εικόνες 3&4), δηλαδή στα γεωγραφικά σύνορα

μεταξύ τους, γεγονός που αναδεικνύει τα αλληλεπικαλυπτόμενα συμφέροντα στην

περιοχή.

Εικόνα 1 Εικόνα 2

Εικόνα 3 Εικόνα 4

Όπως παρατηρούμε, ο Περσικός Κόλπος και για τις δύο γείτονες χώρες τις

έχει προικίσει με τα μεγαλύτερα και προσοδοφόρα ενεργειακά κοιτάσματα, χάρις των

οποίων αναδεικνύονται στους μεγαλύτερους εξαγωγείς μπρεντ στη Δύση, κατόπιν και

της πρόσφατης άρσης του δυτικού εμπάργκο σε Ιράν, αλλά παράλληλα τις έχει

οδηγήσει σε έναν νέο οικονομικό ανταγωνισμό πετρελαϊκής παραγωγής εντός ΟΠΕΚ,

γεγονός που οδήγησε λόγω υπερπροσφοράς σε κατακόρυφη πτώση της τιμής του

πετρελαίου στα 30 δολάρια το βαρέλι τον Ιανουάριο και αρχές Φεβρουαρίου.

Ο συνεπαγόμενος οικονομικός αντίκτυπος στην πετρελαϊκή αγορά από την

αραβο-ιρανική κρίση

Πηγή: The Telegraph4

Η αραβο-ιρανική κλιμάκωση κατόπιν της δολοφονίας του σηίτη κληρικού Al

Nimr οδήγησε σε κατακόρυφη πτώση της τιμής του αργού στα 30-34 δολάρια το

βαρέλι, ιστορικό χαμηλό από το 2004,5 με τις δύο πετρελαιοπαραγωγές χώρες να

αδυνατούν εντός ΟΠΕΚ να επιβάλουν πλαφόν στην παραγωγή βαρελιών ημερησίως.

Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό και με άλλους παράγοντες όπως η στροφή της

διεθνούς αγοράς σε πιο οικολογικές μορφές ενέργειας και η απομάκρυνση από τα

ορυκτά καύσιμα (Συμφωνία Παρισιού), οδήγησαν σε ήδη καταγεγραμμένες απώλειες

4Mehreen Khan, "New round of Opec wars sees oil price crash towards $34", The Telegraph, 6/1/2016, http://www.telegraph.co.uk/finance/oilprices/12084237/saudi-arabia-iran-tensions-brent-crude-oil-hits-11-year-low.html, ημ. ανάκτησης 17/2/2016 5Ibid

δυτικών εταιρειών τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο από τις επενδύσεις στην παραγωγή

πετρελαίου, που μέχρι πρότινος θεωρείτο επικερδής δραστηριότητα

Η εξέλιξη αυτή, σήμανε τον «κώδωνα του κινδύνου» για μία ενδεχόμενη

οικονομική κρίση που θα λάμβανε παγκόσμιες διαστάσεις προκαλώντας το

φαινόμενο του «domino effect», καθώς οι οικονομίες χωρών όπως η Βενεζουέλα, η

Αλγερία, η Νιγηρία και η Ρωσία, αλλά ακόμη και σε σημαντικό βαθμό οι ΗΠΑ

(παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου), βασίζονται εν πολλοίς στο πετρέλαιο. Ως εκ

τούτου, η σημαντική πτώση της τιμής του Brent έχει οδηγήσει σε σημαντικές

απώλειες τόσο κρατικών εσόδων όσο και εσόδων των επενδυτών, με τα πιο

απαισιόδοξα σενάρια να κάνουν λόγο για μία επερχόμενη νέα οικονομική ύφεση που

θα οδηγήσει σε κοινωνικές αναταραχές ακόμη και σε πτώχευση κρατών.6 Επίσης

δεδομένης της οικονομικής στασιμότητας που παρατηρείται και στη Νο1 εισαγωγέα

πετρελαίου Κίνα, αυτό θα σημάνει τις μελλοντικά ολοένα μειωμένες ανάγκες της για

καύσιμα.7 Παράλληλα, τόσο η μεγάλη πετρελαιοπαραγωγός χώρα Σαουδική Αραβία

που είναι βασικός εμπορικός εταίρος της δυτικής βιομηχανίας, όσο και το Ιράν που

εισέρχεται πλέον στην πετρελαϊκή αγορά της Δύσης, βρίσκονται και οι δύο υπό

οικονομική πίεση, καθώς οι επενδύσεις στη βαριά τους βιομηχανία αναβάλλονται.

Μολονότι υπάρχει το αντεπιχείρημα ότι οι χαμηλές τιμές πετρελαίου μπορούν

να ανακινήσουν την οικονομία, και ίσως και σε αυτό προσβλέπουν και οι χώρες του

ΟΠΕΚ που δεν φαίνεται να ανακόπτουν την υπερπροσφορά πετρελαίου ημερησίως- η

κάθε μία για ίδιον όφελος-, αυτό δε μοιάζει να επαληθεύεται εάν οι τιμές του αργού

εξακολουθούν και παραμείνουν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα επί μακρόν.8 Πράγματι,

η μέχρι πρότινος αδυναμία των χωρών εντός ΟΠΕΚ (λόγω πρωτίστως ασυμφωνίας

Ιράν Σαουδικής Αραβίας), αλλά και του ΟΠΕΚ με τα μη μέλη (Ρωσία, Η.Π.Α) να

καταλήξουν έως σήμερα σε μία κατ’ ουσία συναίνεση για μείωση της παραγωγής που

θα αυξήσει και πάλι την τιμή του αργού, μοιάζει να οδηγεί σε ανεξέλεγκτες

οικονομικές ατραπούς που θα αποσταθεροποιήσουν ακόμη περαιτέρω το διεθνές

πολιτικό σύστημα. 6"Low oil prices could trigger global crisis", Deutsche Welle Business, 1/2016, http://www.dw.com/en/low-oil-prices-could-trigger-global-crisis/av-19002591, ημ. ανάκτησης 10/2/20167Matt Egan, "Oil crashes to $30 a barrel", CNN Money, 12/1/2016, http :// money . cnn . com /2016/01/12/ investing / oil - prices - below -30/ , ημ. ανάκτησης 17/2/20168"Low oil prices could trigger global crisis", Deutsche Welle Business, 1/2016, http://www.dw.com/en/low-oil-prices-could-trigger-global-crisis/av-19002591, ημ. ανάκτησης 10/2/2016