Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Σχολή ΕπιστημώνΥγείας, Τμήμα Φαρμακευτικής, Τομέας Φαρμακογνωσίας –Φαρμακολογίας, Εργαστήριο Φαρμακογνωσίας, Θεσσαλονίκη, 54124e-mail: dlazari@pharm.auth.gr

Διαμάντω ΛάζαρηΕπίκουρη Καθηγήτρια

Salvia (φασκόμηλο) και Sideritis(τσάι του βουνού) : φυσικές πηγέςπιθανών φαρμάκων για τη θεραπεία

της νόσου του Alzheimer

9ο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο Νόσου Alzheimer &Συγγενών Διαταραχών &

1ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων14-17 Μαΐου 2015, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Η νόσος του Alzheimer (AD) είναι μιανευροεκφυλιστική νόσος που προσβάλλει κυρίωςτους ηλικιωμένους άνω των 65 ετών(αντιπροσωπεύουν περίπου το 70% τωνπεριπτώεων άνοιας) και επηρεάζει σήμεραπερίπου 24 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τονκόσμο.

Η τρέχουσα θεραπεία του AD είναισυμπτωματική και κατά κύριο λόγο, αλλά όχιαποκλειστικά επικεντρώνεται στην αναστολήτης χολινεστεράσης (ChEs).

δονεπεζίλη

Φάρμακα κατά της άνοιας

γκαλανταμίνηριβαστιγμίνη

Αναστρέψιμοι αναστολείς της ακετυλοχολινεστεράσης

Μεμαντίνη:μη ανταγωνιστικός ανταγωνιστής

υποδοχέος-NMDA μέτριας συγγένειαςΡυθμίζει τη δράση των παθολογικώς αυξημένωντονικών επιπέδων γλουταμινικού που μπορούν

να οδηγήσουν σε νευρωνική δυσλειτουργία

Φαρμακευτικά φυτά έχουν αξιολογηθεί για την θεραπείατου AD, ιδιαίτερα εκείνα που ανήκουν στην οικογένειαLamiaceae (Χειλανθή).

Προϊόντα μεταβολισμού των φυτών, με πολύπλοκηχημική σύνθεση, χαρακτηριστική οσμή και γεύση,

ελαιώδους σύστασης

ΣυστατικάΑιθερίων ελαίων

Αποτελούνται από πτητικάαρωματικά συστατικά πουμπορούν να φτάσουν και ναξεπεράσουν τα 150, και ανήκουνσε διαφορετικές χημικές ομάδες(όπως τερπένια, αλκοόλες,φαινόλες, εστέρες, αλδεΰδες,κετόνες και γενικά ενώσειςμικρού μοριακού βάρους).

Αιθέρια έλαια

Βρίσκονται σε: άνθη, φύλλα, καρπούς,φλοιούς, παρασκευάζονται καιαποθηκεύονται σε ειδικές ανατομικέςκατασκευές όπως:

ελαιοφόρες κοιλότητες,

αδενώδεις τρίχες

Βιολογικές δράσεις: αντιμικροβιακή, αντιφλεγμονώδη,αναστολείς ενζύμων, εντομοκτόνο, αντιϊική -αντιερπητική. επουλωτικές ιδιότητες

Χρήσεις: βιομηχανία φαρμάκων, καλλυντικών, τροφίμων,στη σαπωνοποιία, στην κηροπλαστική κλπ.

Αιθέρια έλαια

Φαινολικές ενώσεις

Πιθανά οφέλη στην υγεία των πολυφαινολών (poly)phenols.(www.liebertpub.com/ars.)

ΦΑΙΝΟΛΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ

H Salvia είναι γένος Αγγειόσπερμων Δικότυλων φυτών πουανήκει στην τάξη Λαμιώδη, της οικογένειας των Λαμιίδων ήΧειλανθών (Lamiaceae ή Labiatae).

Το όνομα του γένους Salvia προέρχεται από το λατινικό ρήμαsalvare (=σώζω ζωές). Ονομάζεται επίσης ελελίφασκος ήαλισφακιά.

Θεωρήθηκε ιερό βότανο από τους Έλληνες που το αφιέρωσανστο Δία και από τους Ρωμαίους που το πήγαν στη Βρετανία.

Για το κοινό αυτό βότανο οι Άραβες λένε "πώς μπορεί ναπεθάνει ένας άνθρωπος που έχει στο κήπο του φασκόμηλο;".

Το φασκόμηλο ήταν γνωστό και στην αρχαιότητα. Οι πρόγονοίμας το χρησιμοποιούσαν σαν πολυφάρμακο και το αναφέρουν οΔιοσκορίδης, ο Αέτιος, ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός, οι οποίοι τοεκθείαζαν ιδιαιτέρως.

Οι Λατίνοι το θεωρούσαν ιερό φυτό και το χρησιμοποιούσαν σετελετές. Ήταν το φυτό της αθανασίας.

SALV

IA

Η χρήση του Φασκόμηλου ήταν ήδη γνωστή στους Ιάπωνες,αλλά και στους ιθαγενείς Ινδιάνους της Αμερικής.

Για τη δράση του Φασκόμηλου, συναντάμε επίσης αναφορέςαπό τα τέλη του 16ου αιώνα. Από τότε ο βοτανολόγος JohnGerard υποστήριζε ότι το Φασκόμηλο είναι καλό για το κεφάλικαι ότι επιταχύνει τη λειτουργία του νευρικού συστήματος καιτης μνήμης.

Πρόσφατα, πειράματα επιβεβαίωσαν την ιδιότητα τουΦασκόμηλου να ενισχύει τη μνήμη. Πιστεύεται ότι αυξάνει ταεπίπεδα του νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη, που βοηθάει στημετάδοση των εγκεφαλικών μηνυμάτων. Τα επίπεδα τηςακετυλοχολίνης παρουσιάζουν μείωση και στους ασθενείς τηςνόσου του Αλτσχάιμερ, και πιθανόν το φασκόμηλο να βοηθάστην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της ασθένειας(Akhondzadeh et al., 2003, Perry et al., 1999).

SALV

IA

Κατά το μεσαίωνα, χρησιμοποιούταν πλατιά για προβλήματαυγείας και ο Καρλομάγνος είχε διατάξει να φυτεύεται σελαχανόκηπους και στους κήπους στα μοναστήρια. Σε επιδημίες,ειδικά αυτές της χολέρας, πίστευαν ότι όποιος έχει στο σπίτιτου φυτεμένη φασκομηλιά δε φοβάται το θάνατο (Ζαννέτου-Παντελή 2000).

Οι Κινέζοι το ονομάζουν ελληνικό βραστάρι και το θεωρούνκαλύτερο από το τσάι. Εκτιμούσαν τόσο πολύ τη φασκομηλιάσαν βότανο, ούτως ώστε στην ακμή του εμπορίου του κινέζικουτσαγιού με την Δύση, αντάλλασσαν 2 δέσμες κινέζικο τσάι μεμια δέσμη φασκόμηλο.

Οι Γάλλοι το ονομάζουν ελληνικό τσάι και το χρησιμοποιούνόπως και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι όχι μόνο για φαρμακευτικούςαλλά και για μαγειρικούς σκοπούς.

Οι Άραβες θεωρούσαν ότι μπορούσε να θεραπεύσει τα πάντα.

SALV

IA

Φασκόμηλο (Salvia officinalis) – Lamiaceaeφασκόμηλο, φασκομηλιά, χαμοσφακιά, μηλοφασκιά, λουσφάκι, φάσκος,αγριοσφακιά, μοσχακίδη, αλιφασκιά

Παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικής προέλευσης γιαα) τη συμπτωματική θεραπεία της ήπιας δυσπεψίας, όπωςκαούρα και φούσκωμα,β) την ανακούφιση της υπερβολικής εφίδρωσης,γ) τη συμπτωματική θεραπεία των φλεγμονών στο στόμα ήτο λαιμό,δ) την ανακούφιση των φλεγμονών του δέρματος τωνανήλικων.

α-θουγιόνη β-θουγιόνη

Αιθέριο έλαιο (έως to 3%) (α-thujone 10-60%, β-thujone 4-36%, camphor 5-20%, p-cymene, 1,8-cineole, borneol, etc.)

Πολυφαινόλες από την Salvia officinalis

Φασκόμηλο (Salvia officinalis) – Lamiaceae

καρνοσικό οξύ

SALVIA OFFICINALISAkhondzadeh S, Noroozian M, Mohammadi M, Ohadinia S, Jamshidi AH, Khani M.Salvia officinalis extract in the treatment of patients with mild to moderateAlzheimer's disease: a double blind, randomized and placebo-controlled trial. J ClinPharm Ther. 2003 Feb;28(1):53-9.

Αξιολόγηση αποτελεσματικότητας και ασφάλειας του εκχυλίσματοςSalvia officinalis, χρησιμοποιώντας μια σταθερή δόση (60 σταγόνες /ημέρα), σε ασθενείς με ήπια έως μέτρια νόσο του Alzheimer [65 και 80χρόνων (n = 42, 18 γυναίκες)], σε μια περίοδο 4 μηνών

Σε 4 μήνες, το εκχύλισμα S. officinalis έχει σημαντικά καλύτερααποτελέσματα στις γνωστικές λειτουργίες από το εικονικό φάρμακο (ADAS-Cog: F = 4.77, df = 1, p = 0.03) (CDR-SB: F = 10,84, df = 1, p <0.003). Δενυπήρχαν σημαντικές διαφορές στις δύο ομάδες στις παρατηρούμενεςπαρενέργειες εκτός της διέγερσης που φάνηκε να είναι συχνότερη στηνομάδα του εικονικού φαρμάκου (Ρ = 0,09).

Το εκχύλισμα της S. officinalis είναι αποτελεσματικό στη διαχείριση της ήπιας έωςμέτριας ασθένειας Alzheimer. Επιπλέον, μπορεί επίσης να μειώσει τη διέγερση των

ασθενών, αλλά αυτό πρέπει να επιβεβαιωθεί.

SALVIA LAVANDULAEFOLIAPerry NS, Bollen C, Perry EK, Ballard C. Salvia for dementia therapy:review of pharmacological activity and pilot tolerability clinical trial.Pharmacol Biochem Behav. 2003 Jun;75(3):651-9. Review.

Salvia lavandulaefolia Vahl. (Ισπανικό φασκόμηλο)

Εκχυλίσματα και συστατικά κατέδειξαν αντιχολινεστερασική,αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδη, οιστρογόνο και κατασταλτική δράση επίτου ΚΝΣ. Το αιθέριο έλαιο αναστέλλει το ένζυμο της ακετυλοχολινεστεράσης(AChE) από ανθρώπινο ιστό εγκεφάλου και ερυθροκύτταρα βοοειδών

In vivo αναστολή της AChE του εγκεφάλου (ραβδωτού σώματος και τουιπποκάμπου επί του φλοιού) μετά από του στόματος χορήγηση του αιθέριουελαίου σε αρουραίους.Σε υγιείς εθελοντές το αιθέριο έλαιο παρήγαγε σημαντικές επιδράσεις στηγνωστική λειτουργία.Από του στόματος χορήγηση του αιθέριου ελαίου σε ασθενείς με AD,(θεραπεία 6 εβδομάδων), οδήγησε σε μείωση των νευροψυχιατρικώνσυμπτωμάτων και σε βελτίωση της προσοχής.

65 μελέτες

SALVIA OFFICINALIS

Επιδράσεις του εκχυλίσματος φασκόμηλου στημνήμη και πνευματική απόδοση των ασθενών

με ήπια νόσο του Alzheimer

1 μελέτη (Η.Π.Α.) (2005-2014) NCT00110552

Σκοπός: καθορισμός αποτελεσματικότητας του φασκόμηλου στηβελτίωση της διανοητικής λειτουργίας των ατόμων με ήπια νόσοτου Alzheimer.

Υπόθεση: Η χορήγηση του φασκόμηλου θα βελτιώσει τη γνωστικήλειτουργία σε ασθενείς με ήπια νόσο του Alzheimer.

Ενισχύει την μνήμη και τη νοητική λειτουργία σε υγιείς, νεαρούς ενήλικες.

Sponsor: Oregon Health and Science UniversityΣυνεργάτες: National Center for Complementary and Integrative Health (NCCIH)Πληροφορίες: Barry S. Oken, Oregon Health and Science University

Γένος: Άρρεν, θήλυΗλικία : 50 -90 ετών

Μη αποδοχή υγιών εθελοντών

Συμμετέχοντες

Κριτήρια συμμετοχής:

Διάγνωση: ήπια νόσος ΑλτσχάιμερΆτομο (φίλος, παιδί, σύζυγος, ή συγγενής) πρόθυμο να συνοδεύσειτους συμμετέχοντες σε όλες τις επισκέψεις μελέτης,παρακολούθηση των συμμετεχόντων (λήψη των χαπιών, αλλαγέςσυμπεριφοράς κατά τη διάρκεια της μελέτης)

Κριτήρια αποκλεισμού:

Σημαντικές ασθένειες, εκτός της νόσου του Αλτσχάιμερ

SALVIA OFFICINALIS

διάρκεια: 6 εβδομάδες

4 επισκέψεις μελέτης, με μεσοδιάστημα περίπου 10 ημερών

Οι συμμετέχοντες μοιράστηκαν τυχαία και λάμβαναν είτε φασκόμηλο σεχάπια ή καμία θεραπεία κατά τη διάρκεια κάθε περιόδου 10 ημερών.

Κατά τη διάρκεια της μελέτης, κάθε συμμετέχων υποβλήθηκε σε δύοπεριόδους θεραπείας με φασκόμηλο και σε δύο περιόδους χωρίς αγωγή.

Σε κάθε επίσκεψη της μελέτης, οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν σεγνωστικές δοκιμές, συμπεριλαμβανομένων των δοκιμών για τονπροσδιορισμό προσοχής, της μνήμης και της γνωστικής λειτουργίας.

Οι συμμετέχοντες σε κάθε επίσκεψη υποβάλλονταν σε έναηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG) και ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ)

SALVIA OFFICINALIS

Τσάι του Βουνού (Sideritis spp.) - Lamiaceae

αντιοξειδωτικές ιδιότητες (αφεψήματα, εκχυλίσματα)

αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες (εκχυλίσματα)

αναλγητική δράση

κατασταλτική δράση στο Κ.Ν.Σ.

αντι-υπεργλυκαιμική δράση

αντιμικροβιακή δράση

φυτοθεραπευτικό σκεύασμα “Melofer” παρασκευάζεταιαπό εκχύλισμα του φυτού Sideritis scardica, περιέχει200 ppm σίδηρο – πρόληψη αναιμίας

Todorova M, Trendafilova A. Sideritis scardica Griseb., an endemic species of Balkan peninsula:Traditional uses, cultivation, chemical composition, biological activity. J. Ethnopharmacol. 2014;152:256-265

Sideritis sipylea BOISS,

Sideritis syriaca L. ssp. syriaca,

Sideritis raeseri ssp. raeseri (BOISS. & HELDR.),

Sideritis raeseri ssp. attica (HELDR.),

Sideritis clandestina ssp. clandestina,

Sideritis clandestina ssp. peloponnesiaca (BOISS. & HELDR.),

Sideritis euboea HELDR.,

Sideritis scardica GRISEB.,

Sideritis perfoliata ssp. perfoliata,

Sideritis perfoliata ssp. athoa (Papanic. & Kokkini).

Τσάι του Βουνού (Sideritis spp.) - Lamiaceae

Τσάι του Βουνού (Sideritis spp.) - Lamiaceae

O

O

OH

OH

CH3O

1

O

O

OH

OH

CH3O

CH3O

2

O

O

OCH3

OH

HO

CH3O

3

O

O

OCH3

OH

HO

CH3O OCH3

4

COOHHO

5OHHO H

6

OHHO H OHHOH

OHHO

O

OHHO

O

H

7 8 109

Sideritis perfoliata L. subsp. perfoliata

• τα εκχυλίσματα του Sideritis perfoliataL. subsp. perfoliata παρουσίασαναυξημένη αντιερπητική δραστικότητα in vitro• DM εκχύλισμα: χαμηλή κυτταροτοξικότητα καιέντονη αντιερπητική και ιοκτόνος δράση• είδη του γένους Sideritis χρησιμοποιούνταιαπό αρχαιοτάτων χρόνων στη λαϊκήθεραπευτική (και στη θεραπεία ιώσεων)

επιλογή του φυτούπρος βιοκατευθυνόμενο

χρωματογραφικόδιαχωρισμό

(Απομονώθηκανφλαβονοειδή και

διτερπένια)

• in vitro προσδιορισμός αντιερπητικής δραστικότητας ενόςαριθμού εκχυλισμάτων από 6 ελληνικές δρόγες

(πρωτόκολλο δοκιμασίας ελάττωσης του αριθμού ιικών πλακών)

τα διχλωρομεθανικά (DM) εκχυλίσματα όλων των φυτών αναστέλλουντον HSV-1 κατά 95-100% (C:167μg/ml)

Τσάι του Βουνού (Sideritis spp.) - Lamiaceae

Extracts of Sideritis scardica as inhibitors of monoaminetransporters: A pharmacological mechanism for efficacy in mooddisorders and attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD)

Rainer Knörle

Μελέτη της επίδρασης διαφόρων εκχυλισμάτων Sideritis scardica στην πρόσληψησεροτονίνης, νοραδρεναλίνης και ντοπαμίνης σε συναπτοσώματα εγκεφάλουαρουραίου και σεροτονίνης σε ανθρώπινα κύτταρα JAR.

Όλα τα εκχυλίσματα ανέστειλαν την πρόσληψη των τριών μονοαμινών σεσυναπτοσώματα εγκεφάλου αρουραίου με αντίστοιχους μεταφορείς τους, Τααλκοολούχα εκχυλίσματα είναι πιο αποτελεσματικά από το υδατικά. Οι τιμές EC50 ήταν στην περιοχή από 30-40 μg / ml. Αναστολή του ανθρώπινου μεταφορέασεροτονίνης: πιο αποτελεσματικό το εκχύλισμα μεθανόλης (ΕΚ 50: 1,4 μg / ml).

Το φαρμακολογικό προφίλ εκχυλισμάτων του Sideritis scardica υποδεικνύει τηχρήση τους στην φυτοχημική θεραπεία των ψυχικών διαταραχών που συνδέονταιμε δυσλειτουργία μονοαμινεργικούς νευροδιαβίβαση, όπως η μείζων κατάθλιψη ήδιαταραχή ελλείμματος προσοχής-υπερκινητικότητας

Μελισσόχορτο(Melissa officinalis)Lamiaceae

μελισσοβότανο,μελισσάκι, μέλισσα,κιτροβάλσαμο

Αιθέριο έλαιο(κιτράλη, κιτρονελλάλη, λιναλοόλη, γερανιόλη).

Στην αρωματοποιία και στην παρασκευήηδύποτων.

Διαθέσιμες κρέμες με εκχύλισμα του φυτού για τηνθεραπεία του ιού του απλού έρπητα.

Παραδοσιακό φαρμακευτικό προϊόν φυτικήςπροέλευσης για την ανακούφιση α) ήπιωνσυμπτωμάτων ψυχικού στρες – υπναγωγό.β) συμπτωματική θεραπεία ήπιων γαστρεντερικώνδιαταραχών, περιλαμβανομένου του τυμπανισμού καιτου μετεωρισμού.

Μελισσόχορτο(Melissa officinalis)Lamiaceae

Sponsor: University of Minnesota - Clinical andTranslational Science InstituteCollaborator: National Institute on Aging (NIA)

Human Brain Antioxidants During Oxidative Stress

Ομάδες: Υγιή άτομα με εύρος ηλικιών 18-22, Υγιή ηλικιωμένα άτομα,ασθενείς με νόσο του AlzheimerΟμάδα ελέγχου: Υγιείς ηλικιωμένοι εθελοντές αντίστοιχης ηλικίας μετην ομάδα με νόσο Alzheimer

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ