Τεύχος 4 • Ιούλιος - Αύγουστος 2009 • www.safemagazine.gr

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΠΟΣΙΩΠΗΜΕΝΑ ΝΕΑ ΥΓΕΙΑΣ • Διανέμεται ΔωρεάνFR

EE

PR

ES

SSAFE

Oι απανταχού ρύποι ίσως ευθύνονται και για την παγκόσμια επιδημία παχυσαρκίας.

Ποιους

κίνδυνους

κρύβει το

σαπούνι σας;

6 διατροφικά λάθη που κάνουν οι γονείς!

Πόσο “ειλικρινές” είναι τοαντηλιακό σας;

Τεχνητές επιδημίες και γρίπη των χοίρων

Καρκίνος του προστάτηΜειώστε τον κίνδυνο με το ηλιακό φως

Φτιάξτε τα δικά σας φυσικά “φάρμακα”

SAFE �

Safe areaΠεριοδικό για τα αποσιωπημένα νέα υγείας

Εκδότης - Ιδιοκτήτης:Etra PublishingΕυεργετών 7, Π. Φάληρο, 1756�Τηλ/Fax: 210 981175�www.etra.gre-mail: etra@hol.gr

Υπεύθυνος έκδοσης:Γεράσιμος Κατραμάδος

Υπεύθυνη ύλης - επιμέλεια:Βάλλυ Καλοζούμη

Μετάφραση:Μαρία Νικηφόρου

Δημοσιογραφοι:Νίκη ΤσέκουΙωάννα Χερμάρη

Υπεύθυνη διαφήμισης:Ιωάννα Χερμάρη

ΔημιουργικόEtra Graphic Design

Image banksshutterstockistock

ΣυνεργάστηκανΠέτρος ΑργυρίουΑλέξανδρος ΤηλικίδηςΝίκη ΤσέκουΓιώργος ΦαρφαράςΟμάδα tvxs.gr

webΤο περιοδικό SAFE μπορείτε να το αποκτήσετε σε μορφή pdf εντελώς δωρεάν από το site:www.safemagazine.gre-mail: safemagazine@yahoo.com

ΣυνδρομήΕσωτερικού 20€

Οι απόψεις των αρθρογράφων δεν αποτελούν κατ’ανάγκη και θέσεις του ιδιοκτήτη, εκδότη και υπεύθυνου έκδοσης του περιοδικού. Οι πληροφορίες που παρέχονται δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη γνωμάτευση ιατρού ή άλλου ειδικού της υγείας.

SAFE Τεύχος 4Ιούλιος - Αύγουστος 2009

12 14 20

36

24

32

6 διατροφικά λάθη που κάνουν οι γονείς!

Ασθένεια: Η διαμαρτυρία του σώματος για την κακοποίηση που έχει υποστεί.

Τα χημικά μας παχαίνουν;

Ποιους κινδύ-νους κρύβει το σαπούνι σας;Το πρόβλημα με το Triclosan

Τεχνητές επιδημίες και

γρίπη των χοίρων

Πόσο ειλικρινές είναι το αντηλιακό σας;34

Μειώστε τον κίνδυνο με το ηλιακό φως

Καρκίνος του προστάτη

� SAFE

Safeness

SAFE Editorial

Σε καιρούς γενικευμένης παραπλάνησης, το να λες την αλήθεια γίνεται επαναστατική πράξη. Tζορτζ Όργουελ

Μία μεγάλη παρτίδα εμβολίων της εποχιακής γρίπης, προγραμμα-τισμένη να μεταφερθεί σε 18 Ευ-

ρωπαϊκές χώρες, είχε μολυνθεί με τον φο-νικό ζωντανό ιό των πτηνών. Αν η μόλυνση δεν είχε ανακαλυφθεί έγκαιρα, τα εμβόλια θα είχαν αρχίσει μία πανδημία γρίπης των πτηνών, σκοτώνοντας εκατοντάδες χιλιά-δες ανθρώπων. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ερευνά τώρα την Αυστριακή ερευνητική μονά-δα της φαρμακευτικής εταιρείας Baxter International, όπου συνέβη η μόλυνση. Η Baxter επιβεβαίωσε ότι η παρτίδα περιείχε ζωντανό ιό Η5Ν1, που προκαλεί γρίπη των πτηνών. Ένας ερευνητής της Τσεχικής Δημοκρατίας ανακάλυψε την φονική μόλυνση όταν τα πειραματόζωα του εργαστηρίου που είχε εμβολιάσει με εμβόλιο του ιού της γρίπης Η�Ν2 πέθαναν ξαφνικά. Ο ιός Η5Ν1 γίνεται

φονικός σε ενέσιμη μορφή μόνο αν αναμι-χθεί με Η�Ν2, μία διαδικασία γνωστή ως «γονιδιακή αναδιάταξη» (reassortment). Η ερευνητική ομάδα του Π.Ο.Υ. υποστηρί-ζει ότι δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία που να υπονοούν ότι η Baxter είχε εσκεμ-μένα αναμίξει τους δύο ιούς, αλλά «αυτό που μένει αναπάντητο είναι οι συνθήκες που περιβάλλουν το περιστατικό στις εγκαταστάσεις της Baxter», είπε ένα στέλε-χος του Π.Ο.Υ.Παρά τις απειλητικές προειδοποιήσεις από ανωτέρους υπαλλήλους υγείας, δεν σημει-ώθηκε καμία πανδημία γρίπης των πτη-νών, καθώς δεν συνέβη μόλυνση από άν-θρωπο σε άνθρωπο. Μέχρι τώρα, κάποιες εκατοντάδες ανθρώπων πέθαναν μετά από μόλυνση από τον ιό από πουλερικά, αν και οι κυβερνήσεις έχουν προειδοποιή-σει ότι εκατομμύρια θα είχαν πεθάνει αν οι άνθρωποι μπορούσαν να μολύνουν ο ένας

τον άλλο.Η Baxter εργάζεται τώρα σε ένα νέο τύπο του ιού της γρίπης των πτηνών που ονο-μάζεται Celvapan, ο οποίος βασίζεται σε τεχνολογία κυτταροκαλλιέργειας. Η τε-χνολογία αυτή, η οποία αναπτύσσεται στις εγκαταστάσεις της Baxter στην Τσεχία, παρακάμπτει την συνηθισμένη διαδικασία επώασης του ιού σε αβγά κότας. Αντί για αυτό, η Baxter χρησιμοποιεί τον «γηγενή» ιό στον oποίο δεν χρειάζεται να γίνουν με-τατροπές. Το προηγούμενο έτος, όταν το εμβόλιο πέ-ρασε τις δύο πρώτες φάσεις των δοκιμών ασφαλείας, η Baxter ανακοίνωσε ότι το «Celvapan συνδυάζει καινοτόμο επιστήμη και νέα τεχνολογία παραγωγής με σκοπό την προστασία ανθρώπων από μία πανδη-μία λοίμωξης από ιό της γρίπης Η5Ν1».(Πηγή: Toronto Sun, February 27, 2009; N Engl J Med, 2008; 358: 2573-84).

Εμβόλια: Μολυσμένα από τον ιό της γρίπης των πτηνών

6 SAFE

Στα ψιλά γράμματα...

Γύρω στο �% των παιδιών και των εφήβων πάσχει από μία τροφική αλλεργία και αυτό είναι ένα πρόβλημα που αυξήθηκε κατά 20% κατά τη διάρκεια της τελευταία

δεκαετίας. Στις ΗΠΑ, γύρω στα � εκατομμύρια παιδιά έχουν τώρα τροφική αλλεργία ή δυσανε-ξία, συγκριτικά με τα 2,� εκατομμύρια το 1997, σύμφωνα με μία νέα αναφορά από το Centers for Disease Control and Prevention (CDC) στην Ατλάντα.Επιπρόσθετα, γύρω στο 90% αυτών των αλλεργιών ενεργοποιείται από μία από τις οκτώ τροφές: γάλα, αβγά, φιστίκια, καρύδια, ψάρι, οστρακοειδή, σόγια και σιτάρι.Τα παιδιά που πάσχουν από μία τροφική αλλεργία έχουν διπλάσιες πιθανότητες να υποφέρουν από άσθμα. Οι τελευταίες μετρήσεις δείχνουν ότι το 29% των παιδιών με τροφικές αλλεργίες έχουν επίσης άσθμα, σε σύγκριση με 12% των παιδιών με άσθμα που δεν έχουν αλλεργίες. Τα παιδιά που έχουν άσθμα και αλλεργίες σε τροφές είναι πιο πιθανό να υποστούν αναφυλακτική αντίδραση, που κάποιες φορές μπορεί να εί-ναι μοιραία.Επιπλέον, τα παιδιά που είναι αλλεργικά σε τροφές είναι επίσης πιο πιθανό να έχουν και άλλους τύπους αλλεργιών, όπως έκζεμα και αναπνευστικά προβλήματα. Πηγή: JAMA, 2008q 300: 2358.

[Αλλεργίες]Όλο και περισσότερα παιδιά πάσχουν τώρα από τροφικές αλλεργίες

SAFE 7

Στα ψιλά γράμματα...

[Εγκεφαλικό]Υπερβολικά πολύς ή υπερβο-λικά λίγος ύπνος αυξάνουν τον κίνδυνο

Οι γυναίκες που κοιμούνται υπερ-βολικά πολύ -ή πολύ λίγο – έχουν

περισσότερες πιθανότητες να πάθουν εγκεφαλικό επεισόδιο. Η ιδανική δι-άρκεια είναι επτά ώρες ύπνου κάθε νύχτα, ανακάλυψαν ερευνητές.Ο μεγαλύτερος κίνδυνος ήταν μεταξύ γυναικών που κοιμόνταν πάρα πολύ. Εκείνες που κοιμόνταν για εννέα ή περισσότερες ώρες κάθε νύχτα εί-χαν 70% μεγαλύτερη πιθανότητα να υποστούν εγκεφαλικό. Ο κίνδυνος αυξανόταν επίσης μεταξύ γυναικών που κοιμόνταν για λιγότερο από επτά ώρες κάθε νύχτα, αν και ο κίνδυνος εί-ναι πάλι πολύ μικρότερος από εκείνον που αφορά ύπνο για περισσότερες από επτά ώρες καθημερινά. Εκείνες που κοιμούνται για έξι ώρες ή λιγότερο αυξάνουν τον κίνδυνο κατά 1�%, ενώ εκείνες που κοιμούνται μό-λις μία ώρα περισσότερο από επτά ώρες έχουν 2�% μεγαλύτερη πιθανό-τητα να υποστούν εγκεφαλικό. Πηγή: Stroke, 17 July 2008.

[Διατροφή]Οι χορτοφάγοι και όσοι δεν τρώνε κρέας υποφέρουν από λιγότερους καρκίνους

Οι χορτοφάγοι υποφέρουν από πολύ λιγότερους καρκίνους από

τους κρεατοφάγους, αποκάλυψε μία νέα έρευνα. Άτομα που τρώνε κυρίως ψάρι είναι επίσης πιθανότερο να μην προσβληθούν από καρκίνο. Αποτελεί έκπληξη, ωστόσο, ότι ο μό-νος καρκίνος που ήταν πολύ πιο συ-χνός μεταξύ των χορτοφάγων ήταν το ορθοκολικό καρκίνωμα, μία ασθένεια που συνήθως σχετίζεται με την κατα-νάλωση κόκκινου κρέατος. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης μελέτησαν την υγεία 52,700 ατόμων, που είχαν χωριστεί σε κατηγορίες ανάλογα με το διατροφικό τους τύπο – συγκεκριμένα χωρίστη-

καν σε κρεατοφάγους, σε όσους τρώνε κυρίως ψάρι, σε vegetarian (χορτοφά-γοι) και vegans (χορτοφάγοι που δεν καταναλώνουν ούτε ζωικά παράγωγα, π.χ., γαλακτοκομικά). Οι περισσότεροι συμμετέχοντες, ανεξάρτητα από τη διατροφική τους ομάδα, έτρωγαν τις 5 μερίδες φρούτων και λαχανικών την ημέρα και όσοι έτρωγαν κρέας έτρω-γαν μόνο περιορισμένες ποσότητες από αυτά. Εντούτοις, οι ερευνητές βρήκαν ότι τα περιστατικά καρκίνου μεταξύ των χορτοφάγων και όσων έτρωγαν ψά-ρια ήταν σημαντικά λιγότερα συγκρι-νόμενα με αυτά των κρεατοφάγων. Ωστόσο, οι ερευνητές δεν είχαν απά-ντηση για τα υψηλά ποσοστά ορθο-κολικών καρκινωμάτων μεταξύ των χορτοφάγων. Πηγή: Am J Clin Nutr, 2009.

[Καρκίνος του προστάτη]Το μπρόκολο αποδεικνύεται ότι δρα προληπτικά

Άντρες που τρώνε περισσότερο από μία μερίδα την εβδομάδα

μπρόκολο έχουν πολύ χαμηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του προστάτη. Βασισμένοι σε μία μελέτη ερευνη-τών στη Μ. Βρετανία και την Ιτα-λία, είναι πλέον πιθανό ότι η ουσία sulphoraphan που έχει βρεθεί στο

μπρόκολο μπορεί να παρέμβει στα κύτταρα που προκαλούν καρκίνο του προστάτη.Πηγή: PloS One, 2 July 2008; 3: e2568.

[Πόνοι στη μέση]Η τεχνική Alexander είναι απο-τελεσματική

Η τεχνική Alexander, που βελτιώ-νει τη στάση του σώματος και

επιτυγχάνει πολλά άλλα οφέλη, δικαι-ώθηκε επιτέλους από επιστημονική έρευνα, ενώ βρισκόταν για χρόνια υπό σκεπτικισμό από την επιστημονι-κή κοινότητα. Είναι μία από τις καλύτερες τεχνικές για τη διαχείριση χρόνιων και επανεμ-φανιζόμενων πόνων στη μέση, όπως ανακάλυψαν επιστήμονες, και επίσης είναι πιο αποτελεσματική από το μα-σάζ και την άσκηση.Η θεραπεία ελέγχθηκε σε 579 ασθε-νείς, που έλαβαν είτε την κανονική ιατρική φροντίδα, είτε μασάζ, ή 2� συνεδρίες Alexander. Οι μισοί από τους συμμετέχοντες σε κάθε ομάδα υποβλήθηκαν επίσης σε σωματική άσκηση. Ερευνητές, από πανεπιστήμια στο Southampton και το Bristol, καθώς και η Society of Teachers of the Alexander Technique στο Λονδίνο, ανακάλυψαν ότι 2� ατομικές συνεδρίες Alexander ήταν πιο αποτελεσματικές στην επί-τευξη μακροχρόνιων οφελών (λιγό-τερες επώδυνες μέρες και καλύτερη ποιότητα ζωής) και ότι έξι συνεδρίες που ακολουθούνται από άσκηση ήταν σχεδόν το ίδιο αποτελεσματικές. Πηγή: BMJ, 2008; 337: a884.

8 SAFE

Στα ψιλά γράμματα...

[Αρρυθμία]Φάρμακο για την καρδιά σκοτώνει τον ασθενή

Ένα σχετικά νέο φάρμακο που παρασκευάστηκε για να καταπολεμά τους ακανόνιστους καρδιακούς παλμούς (αρρυθμία) παρουσιάζει

πρόβλημα, αφού ανακαλύφθηκε ότι σκοτώνει τον ασθενή. Το Dronedarone, που κυκλοφορεί στην αγορά ως Multaq, αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής, και θεωρείται υπεύθυνο για 10 θανάτους σε σύνολο �10 ασθενών στους οποίους χορηγήθηκε. Το φάρμακο, που κατασκευάστηκε από την Sanofi – Aventis, είναι στα τελικά δοκιμαστικά στάδια πριν πάρει την άδεια να κυκλοφορήσει στην αγορά. Στους ασθενείς που συμμετείχαν στις κλινικές δοκιμές δόθηκαν �00mg dronedarone δύο φορές την ημέρα. Για μία περίοδο δύο μηνών , 25 ασθενείς πέθαναν, και 10 από αυτούς τους θανάτους αποδείχτηκε ότι οφείλονταν αποκλειστικά στην επιδείνωση της κατάστασης της καρδιάς μετά την χορήγηση του φαρμάκου. Πηγή: N Engl J Med, 2008; 358: 2678-87.

SAFE 9

Στα ψιλά γράμματα...

[Χρόνιες ασθένειες]Πρώτα, ελέγξτε το συγκολλη-τικό υλικό οδοντοστοιχίας

Τα γνωστά συγκολλητικά υλικά οδοντοστοιχίας περιέχουν υψηλά

επίπεδα ψευδαργύρου – και αυτό το μέταλλο θα μπορούσε να είναι αιτία πολλών χρόνιων προβλημάτων υγεί-ας, ειδικά αν τα υλικά αυτά έχουν χρη-σιμοποιηθεί σε μεγάλες ποσότητες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Για παράδειγμα, δύο γνωστές μάρ-κες, η Fixodent και η PoliGrip, περι-έχουν ψευδάργυρο σε συγκεντρώ-σεις που κυμαίνονται από 17.000 έως ��,000meg/g. Αυτό σημαίνει ότι η χρήση δύο σωληναρίων τη βδο-μάδα θα μπορούσε να οδηγήσει σε ακανόνιστους καρδιακούς παλμούς (αρρυθμίες), αναιμία, εξασθένηση του ανοσοποιητικού και νευρολογικά προβλήματα.Πηγή: Neurology, 2008; 71: 6�9-��.

[Ιατρικά λάθη]Ένας στους δέκα βλάπτεται στο νοσοκομείο

Ένα στα δέκα άτομα που εισάγεται σε νοσοκομείο της Μ. Βρετανίας

θα τραυματιστεί ή θα βλαφτεί εξαιτί-ας ιατρικού λάθους από το προσωπι-κό – και �0.000 πεθαίνουν κάθε χρόνο ως συνέπεια τέτοιων λαθών. Τα συνηθισμένα λάθη περιλαμβάνουν λάθος χειρουργική επέμβαση, λανθα-σμένη συνταγογράφηση, ξεχασμένα χειρουργικά εργαλεία στο σώμα του ασθενούς μετά την επέμβαση και αποτυχία στο να τοποθετούν μπά-ρες για να αποφύγουν το πέσιμο των ασθενών από τα κρεβάτια τους.

Επιπρόσθετα, γύρω στους 25.000 ει-σαχθέντες σε νοσοκομείο πεθαίνουν εξαιτίας θρομβώσεων μετά από εγχεί-ρηση, που θα μπορούσε να αποφευ-χθεί με συνταγογράφηση αντιθρομ-βωτικών, λέει ο Dr Richard Taylor, μέλος της ιατρικής κοινότητας του House of Commons. Πηγή: Daily Telegraph.

[Καρκίνος]Η εξέταση PSA δεν μειώνει τα επί-πεδα θνησιμότητας από καρκίνο του προστάτη

Το κοινό τεστ PSA για τον καρκί-νο του προστάτη δεν μειώνει τα

νούμερα των αντρών που πεθαίνουν από την ασθένεια, ανακάλυψε μία νέα έρευνα.Ακόμη και άντρες που υποβάλλονταν σε εξέταση PSA κάθε χρόνο είχαν τις ίδιες πιθανότητες να πεθάνουν από καρκίνο του προστάτη με εκείνους που δεν εξετάζονταν συστηματικά.Σε αυτή τη μελέτη 6�00 αντρών, οι ερευνητές από το Siteman Cancer Center στην ιατρική σχολή της Washington ανακάλυψαν ότι το ετή-σιο τεστ για έξι χρόνια ανακάλυψε μεν περισσότερους καρκίνους αλλά δεν οδήγησε σε λιγότερους θανάτους, σε σχέση με εκείνους που αποβάλλονταν σε έλεγχο μόνο μετά από συμβουλή του ιατρού τους. Πηγή: Ν Engl J Med, 2009; March 18.

[Αυτοΐαση]Ο εγκέφαλος διορθώνεται μό-νος του μετά από εγκεφαλικό

Ο εγκέφαλός μας μπορεί να αυτό-διορθωθεί μετά από ένα εγκεφα-

λικό επεισόδιο δημιουργώντας νέα δίκτυα αρτηριών για να επαναφέρει το αίμα στον κατεστραμμένο ιστό, που συχνά έχει έλλειψη οξυγόνου. Ο εγκέφαλος μπορεί επίσης να διαστέλ-λει τα αγγεία σε καίρια σημεία για να διατηρεί μία σταθερή μεταφορά νέων κυττάρων αίματος στην περιοχή. Όπως αναφέρει ο επικεφαλής ερευ-νητήςDavid Kleinfeld, από το πανεπι-

στήμιο της California στο San Diego: “Τα αγγεία στην επιφάνεια του εγκε-φάλου έχουν μια πολύπλοκη αρχιτε-κτονική. Μία συνέπεια αυτού είναι ότι λειτουργεί ως δίκτυο που αναδιανέμει την ροή του αίματος ανάλογα με τις ανάγκες.”Πηγή: J Cereb Blood Flow Metab, 28 January 2009.

[Ύπνος]Γιατί χρειάζεστε επτά ώρες ύπνου κάθε νύχτα

Η σημασία του να κοιμάται κάποιος για επτά ώρες το βράδυ έχει πλέ-

ον επισημανθεί από μία νέα έρευνα που υποστηρίζει ότι άτομα που κοι-μούνται λιγότερο είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν διαβήτη τύπου 2. Εκείνοι που κοιμούνται κανονικά για έξι ώρες ή λιγότερο σε καθημερινή βάση για περισσότερο από έξι χρόνια, έχουν σχεδόν πέντε φορές περισσό-τερες πιθανότητες να αναπτύξουν διαβήτη τύπου 2, σε σχέση με όσους κοιμούνται για επτά ώρες ή περισσό-τερο. Οι ερευνητές στο πανεπιστήμιο του Buffalo στη Νέα Υόρκη έκαναν την ανακάλυψη όταν εκτίμησαν τις πα-ραμέτρους ύπνου και σακχάρου του αίματος σε 1�55 εθελοντές. Από αυ-τούς, 91 είχαν αφύσικα επίπεδα – και ήταν εκείνοι που κοιμούνταν κανονι-κά για λιγότερο από επτά ώρες κάθε νύχτα. Πηγή: Proceeding of the American Heart Association 49th annual conference on Cardiovascular Disease, Epidemiology and Prevention, 11-14 March 2009, Palm Harbor, FL.

10 SAFE

Στα ψιλά γράμματα...

[Καλλυντικά]Τα καλλυντικά μπορούν να προκαλέσουν έκζεμα και ίσως, επίσης, να είστε αλλεργικοί σε αυτά

Τα γνωστά σαμπουάν, κοντίσιονερς και σαπούνια είναι μία σημαντική

αιτία εκζέματος και, ακόμη χειρότερα, γύρω στο 2% του συνολικού πληθυ-σμού ίσως είναι αλλεργικό σε αυτά. Ένοχο φαίνεται να είναι το αρωματικό συστατικό linalool, που χρησιμοποι-είται στα περισσότερα καλλυντικά, υγρά καθαριστικά σώματος και καθα-ριστικά οικιακής χρήσης. Ίσως είναι υπεύθυνο για πολλές περιπτώσεις εκζέματος, και ίσως επίσης επηρεάζει τη συνολική υγεία εκείνων που είναι αλλεργικοί στα χημικά. Ερευνητές στη Sahlgrenska Academy στο πανεπιστήμιο του Gothenburg στη Σουηδία, ανακάλυψαν ότι 5-7% από τους �000 εθελοντές ήταν αλ-λεργικοί στην ουσία linalool από τη στιγμή που απελευθερώνεται από τη συσκευασία του και οξειδώνεται με τον αέρα. Η ερευνήτρια δερματο-λόγος Johanna Brared Christensson υποστηρίζει ότι είναι λογικό να θεω-ρείται αληθές ότι τουλάχιστον 2% των ανθρώπων θα μπορούσε να είναι αλ-λεργικό στο linalool. Η ίδια μελέτη βρήκε επίσης ότι το linalool είναι σοβαρή αιτία εκζέματος, η τρίτη πιο κοινή αιτία μετά το νικέλιο και το κοβάλτιο που βρίσκονται σε πολλά αξεσουάρ.Πηγή: Contact Dermatitis, 2009; 60: 32-40.

[Εγκεφαλικό]Η κατάθλιψη είναι παράγοντας κινδύνου

Οι ηλικιωμένοι που πάσχουν από κατάθλιψη είναι πιο πιθανό να

υποστούν εγκεφαλικό. Όταν ερευνη-τές παρακολούθησαν την υγεία 2965 ατόμων, ηλικίας 70 ετών κατά μέσο όρο, στην αρχή μιας επταετούς έρευ-νας, ανακάλυψαν ότι εκείνοι που έπα-σχαν από κατάθλιψη είχαν διπλάσιες πιθανότητες να υποστούν εγκεφαλικό για πρώτη φορά. Πηγή: Arch Gen Psychiatry, 2008; 65: 596-602.

[Άσκηση]Πόσο πρέπει να περπατάτε για να είστε σε φόρμα και υγιείς;

Ενώ γνωρίζουμε ότι το περπάτημα είναι μία εξαιρετική άσκηση για

τη βελτίωση της υγείας και τη φυσική κατάσταση του οργανισμού, οι περισ-σότεροι από εμάς δεν είναι σίγουροι για το πόση διάρκεια απαιτείται και τι ένταση πρέπει να έχει. Τώρα όμως ξέρουμε.

Ερευνητές υπολόγισαν το χρόνο και την ένταση του περπατήματος που θα κάνει τη θετική διαφορά. Υποστηρί-ζουν ότι χρειάζεται να περπατάμε για �0 λεπτά, πέντε μέρες την εβδομάδα, και ότι χρειαζόμαστε ένα ρυθμό πε-ρίπου 100 βημάτων το λεπτό, ή �000 βήματα σε �0 λεπτά. Ερευνητές από το πανεπιστήμιο του San Diego αναφέρουν ότι όσοι ξεκι-νούν θα πρέπει να περπατούν όχι πε-ρισσότερο από δέκα λεπτά τη μέρα, επιτυγχάνοντας 1000 βήματα κάθε φορά, πριν περπατήσουν για μεγα-λύτερες περιόδους. Τα βήματα ανα-φέρονται σε περπάτημα σε επίπεδο έδαφος και υπάρχει επίσης μία μικρή διαφοροποίηση μεταξύ ανδρών και γυναικών, με τους άντρες να χρειά-ζονται περπάτημα μεταξύ 92 και 102 βημάτων το λεπτό, ενώ οι γυναίκες θα ήταν καλό να περπατούν με ρυθμό μεταξύ 91 και 115 βημάτων.Πηγή: Αm J Prev Med, 2009.

[Υγεία της καρδιάς]Το Ηλεκτροκαρδιογράφημα δεν προβλέπει την καρδιακή προσβολή

Το ηλεκτροκαρδιογράφημα είναι ουσιαστικά άχρηστο στο να προ-

βλέπει μία μελλοντική καρδιακή προ-σβολή, ακόμη και μεταξύ ασθενών που παραπονούνται για στηθάγχη και πόνους στο στήθος. Για το λόγο αυτό, αντί να βασίζονται σε αυτά τα μηχα-νήματα, οι γιατροί θα έπρεπε να περ-νούν περισσότερο χρόνο μιλώντας με τον ασθενή και κάνοντας σωματική εξέταση, υποστηρίζουν ερευνητές από το πανεπιστημιακό νοσοκομείο Newham στο Λονδίνο. Οι ερευνητές παρακολούθησαν την πρόοδο 8176 ασθενών με υποψία στηθάγχης, όπου όλοι είχαν υποβλη-θεί σε ηλεκτροκαρδιογράφημα πριν και μετά από άσκηση σε διάδρομο, και ανακάλυψαν ότι τα μηχανήματα δεν μπορούσαν να εντοπίσουν μελ-λοντική καρδιακή προσβολή ή καρδι-ακή ασθένεια. Πηγή: BMJ, 2008; 337.

12 SAFE

Voice / Γράφει ο Αλέξανδρος Τηλικίδης, φυσίατρος- βελονιστής - βοτανοθεραπευτής

Ο σύγχρονος τρόπος Ιατρικής σκέψης, αλλά και η γενικότερη απομάκρυνση του ανθρώπου

απ’ την φύση, έχει δώσει στην έννοια της αρρώστιας ένα στρεβλό περιεχό-μενο.Σήμερα θεωρούμε ότι η αρρώστια εί-ναι ένα φαινόμενο που πρέπει οπωσ-δήποτε να παταχθεί, κατά πως λένε οι περισσότερες ιατρικές διαγνώσεις «αγνώστου αιτιολογίας». Ένας εχθρός που απειλεί την ζωή μας, μια αναίτια επίθεση για την οποία αρνούμαστε να κατανοήσουμε την φύση της. Προ-τιμούμε να την αντιμετωπίζουμε με φάρμακα και χειρουργικές επεμβά-σεις.Η στρεβλή εικόνα που έχουμε για την έννοια της αρρώστιας, μας οδηγεί σε θανάσιμα σφάλματα στην προσπά-θεια αντιμετώπισής της.Πρέπει να κατανοήσουμε ότι η αρρώ-στια δεν είναι εχθρός αλλά φίλος. Ας εξετάσουμε λοιπόν αυτήν την βασική διαφορά ως προς την έννοια της αρ-ρώστιας.Πώς βιώνουμε την αρρώστια; Οι πε-ρισσότεροι άνθρωποι βιώνουν την αρρώστια ως μια ενόχληση του σώ-ματος ή/και της ψυχής, του Yin και του Yang της ύπαρξής μας. Αυτή η ενόχληση άλλοτε είναι πόνος, άλλοτε μούδιασμα, βάρος, πυρετός, κλπ. Τι εί-ναι αυτό που γεννά αυτή την ενόχλη-ση; Τι είναι αυτό που κάνει το σώμα μας ν’ αντιδρά μ’ αυτά τα συμπτώμα-τα;Κατ’ αρχάς οφείλουμε να κατανοήσου-με ότι όλα αυτά, ο πόνος, ο πυρετός ,

κλπ είναι γεννήματα του κορμιού μας. Ανήκουν στην φυσιολογική του συ-μπεριφορά. Δεν είναι ξένα, τα γεννά το σώμα μας. Δεν είναι όμως ο πόνος ( τον αναφέρω ως κυρίαρχο όλων των ενοχλητικών συμπτωμάτων) η φυσι-κή κατάσταση του σώματός μας.Το σώμα μας στην φυσική του κατά-σταση είναι υγιές και εύρωστο, πράγ-μα το οποίο επιτρέπει να γεννηθεί και ο πόθος για την αναπαραγωγή. Εφ’ όσον στα εύρωστα και υγιή σώματα γεννιέται το πιο δυνατό σεξουαλικό πάθος, ενώ στα άρρωστα σώματα αυτό υποτονεί, τότε μόνο τα υγιή και εύρωστα σώματα μπορούν να αναπα-ραχθούν και άρα απ’ την φυσική επι-λογή επιβάλλεται η υγεία ως φυσική κατάσταση του σώματός μας.Το υγιές σώμα όμως μέσα του κρύβει και τον πόνο, ο οποίος είναι φρουρός της υγείας και όταν κακοποιούμε το σώμα μας με διατροφή, με τεμπελιά, με ανίερες πράξεις, τότε το σώμα μας προβάλλει τον πόνο για να μας ενημε-ρώσει για τα λάθη που διαπράξαμε.Αυτός είναι όλος ο μηχανισμός της νόσου και τίποτα περισσότερο. Κακο-ποιούμε με επαίσχυντη συμπεριφορά το σώμα μας και αυτό υπομονετικά και διακριτικά μας ενημερώνει, ότι κάτι δεν πάει καλά. Η φωνή της δια-μαρτυρίας είναι ο πόνος, ο πυρετός και όλα τα άλλα. Αυτή είναι η έννοια της αρρώστιας: ένας φίλος, μια εσω-τερική διεργασία του σώματός μας που έχει ως στόχο την επιβίωση. Δι-αμέσου αυτής οφείλουμε να συνει-δητοποιήσουμε τα λάθη μας (π.χ. το

κάπνισμα, τον θυμό, την πλεονεξία, την κακή διατροφή, τον εγωισμό, την αλαζονεία, κλπ) και να τ’ αποφύγουμε. Η αρρώστια μετατρέπεται από φίλος σε εχθρός και μπορεί να σκοτώσει τον άνθρωπο, όταν αυτός αδυνατεί να δει τα λάθη του. Να τα δει, να τα αποδε-χτεί και μετανοώντας να επιδιώξει ν’ αλλάξει. Αν μετανοήσει κανείς μπορεί πραγ-ματικά να σωθεί, αν αλλάξει τρόπο και στάση ζωής, το σώμα μπορεί να επα-νέλθει στην υγεία και στην ευρωστία. Άρα δεν υπάρχουν ανίατες αρρώστι-ες, αλλά ανίατοι άρρωστοι.Θα απενοχοποιούσαμε ακόμα περισ-σότερο το νόημα της αρρώστιας αν σχολιάζαμε και την σχέση που της αποδίδουμε με τον θάνατο.Θεωρούμε λοιπόν ότι η φυσική συνέ-πεια της αρρώστιας είναι ο θάνατος. Για να οδηγηθούμε όμως σ’ αυτό το λανθασμένο συμπέρασμα, παρατη-ρούμε μόνο εκείνους που μένουν αμετανόητοι, επιμένουν στα λάθη τους, στον σφαλερό τρόπο ζωής τους, αμετακίνητοι. Τελικά βέβαια πεθαί-νουν εξ’ αιτίας λέμε της αρρώστιας, αλλά στην πραγματικότητα εξ’ αιτίας της εμμονής στα πάθη τους.Ο θάνατος σ’ αυτόν τον δυαδικό κό-σμο που ζούμε είναι η τελική κατά-ληξη του φαινομένου της ζωής. Είναι αναπόφευκτος και δεδομένος και ίσως η πύλη μιας άλλης ζωής, σε κα-μιά περίπτωση όμως δεν είναι η υπο-χρεωτική κατάληξη της αρρώστιας. Αν κάποιος καταλήξει να φύγει απ’ αυτή την ζωή άρρωστος είναι γιατί

ΑσθένειαΗ διαμαρτυρία του σώματος για την κακοποίηση που έχει υποστεί.

SAFE 1�

Voice

δεν δέχτηκε ν’ αλλάξει. Άρα λοιπόν η πρώτη κίνηση του σοφού ανθρώπου, αυτού που έχει μεγαλύτερες πιθανότητες στην επιβί-ωση είναι όταν πονά ν’ αναρωτιέται το λάθος που διέπραξε και του γεννά τον πόνο.Όταν έχει εντοπίσει το λάθος και εκδηλώνει την επιθυμία να μην το διαπράξει πάλι οι αυτοθεραπευτικές δυνάμεις του σώματος μπαίνουν σε λειτουργία και επέρχεται η ίαση.Αντίθετα όταν ο πάσχοντας αρνείται να δει το λάθος του και συνεχίζει να διαπράττει τα ίδια σφάλματα, οι αυτοθεραπευτικές δυνάμεις του σώ-ματος ατονούν και επέρχεται επιδεί-νωση και ενδεχομένως θάνατος.Η άρνηση των ανθρώπων να δουν τα σφάλματά τους, να αναλάβουν την ευθύνη απέναντι στο σώμα τους είναι ένα φαινόμενο διαχρονικό, που αφορά τον άνθρωπο όλων των εποχών και όλων των τόπων. Μπορεί να θεωρηθεί ως μία έκφραση των πα-θών του ανθρώπου, πάθη που είναι οι θνησιγενείς δυνάμεις που ενυπάρ-χουν απ’ την γέννησή μας, έμφυτες μέσα μας. Εφ’ όσον γεννιόμαστε πρέπει να πεθάνουμε και άρα θάνα-τος ενυπάρχει ως έμφυτο δεδομένο, μέσα μας. Το έμφυτο αυτό δεδομένο του θανάτου εκφράζεται μέσα από αυτοκαταστροφικές δυνάμεις και ενέργειες, όπως είναι τα ανθρώπινα πάθη.Όταν ο άνθρωπος επιτρέψει να κυ-ριαρχήσουν αυτά στην ζωή του, τότε θέτει σε λειτουργία τις θνησιγενείς δυνάμεις και ενέργειες του σώματος. Παρ’ όλα αυτά, επειδή οι δυνάμεις της ζωής σε ένα ζωντανό ανθρώπινο σώμα, κατ’ ανάγκη επικρατούν, το σώμα μας αντιδρά με την αρρώστια, στις θνησιγενείς δυνάμεις των παθών.Όποιος αντιληφθεί την βασική αυτή αλήθεια για την φύση του ανθρώπι-νου σώματος, τότε αντιμετωπίζει την αρρώστια ως φρουρό της υγείας και ενεργοποιεί τις αυτοθεραπευτικές και επιβιωτικές δυνάμεις του σώματος εις βάρος των αυτοκαταστροφικών και θνησιγενών μας παθών.

1� SAFE

Focus / Πηγή: Joanna Evans, WWDTY

Το πρόβλημα της παχυσαρκίας έχει πλέον πάρει διαστάσεις επιδημίας σε όλο τον κόσμο, με πάνω από τους μισούς ενήλικες στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ να χαρακτηρίζονται ως υπέρβαροι ή παχύσαρκοι (Curr Drug

Targerts, 2007; 8: 923-34).Αυτό ωστόσο που είναι χειρότερο, είναι το γεγονός ότι και η παιδική παχυσαρ-κία έχει επίσης αυξηθεί. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), το 2007 υπολογίζεται ότι παγκοσμίως, περίπου 22 εκατομμύρια παιδιά κάτω των τριών ετών ήταν παχύσαρκα. Αυτά τα παιδιά είναι πιο πιθανό να γίνουν υπέρβαροι και ως ενήλικες και να αναπτύξουν ένα πλήθος προβλημάτων υγείας – από καρδιοαναπνευστικά προβλήματα και διαβήτη έως και διάφορες μορφές καρκίνου (Reprod Toxicol, 2007q 23: 290-6).Το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για αυτή την επιδημία παχυσαρκίας έχει πέ-σει στη διατροφή και την έλλειψη άσκησης, αλλά επίσης και σε κάποιους γενε-τικούς παράγοντες. Ωστόσο, ένας αυξανόμενος αριθμός στοιχείων δείχνει ότι στην ουσία του προβλήματος ίσως υπάρχει επίσης κάτι πιο απειλητικό: τοξικά χημικά που υπάρχουν συνήθως στο περιβάλλον. Όπως η έκθεση σε καρκινογόνα μπορεί να πυροδοτήσει καρκίνο, επιστήμονες ανακάλυψαν ότι η έκθεση σε συγκεκριμένα χημικά που προάγουν το πάχος – ει-δικά κατά τη διάρκεια τον κρίσιμων σταδίων της ανάπτυξης – μπορεί ενδεχομέ-νως να οδηγήσει σε αύξηση βάρους και παχυσαρκία.

Παραμένοντες ρύποιΣε μία από τις τελευταίες μελέτες που εξετάζει πέρα από τις κλασικές εξηγή-σεις για τις αυξημένες τιμές παχυσαρκίας, αμερικανοί επιστήμονες ανακάλυ-

Τα χημικά μας παχαίνουν;Ανησυχητική πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι οι απανταχού ρύποι ίσως ευθύνονται επίσης και για την παγκόσμια επιδημία παχυσαρκίας.

ψαν σύνδεση μεταξύ σωματικού βά-ρους και προγεννητικής έκθεσης σε dichlorodiphenyl-dichloroethylene (DDE), το προϊόν που αντικατέστησε το πρώην ευρέως χρησιμοποιούμενο εντομοκτόνο dischlorodiphenyl-tri-chloroethane (DDT). Αν και το DDT τώρα είναι απαγορευμένο στις περισ-σότερες χώρες, τα χημικά και τα υπο-προϊόντα του παραμένουν τοξικά σε μάζες νερού και ιζήματα, και τείνουν να βιοσυσσωρεύονται (αυξάνονται σε οργανισμούς) στην τροφική αλυσίδα μέσω της θαλάσσιας ζωής και των λι-παρών ψαριών.Χρησιμοποιώντας πληροφορίες από πάνω από 250 μητέρες που ζουν κο-ντά – και τρώνε ψάρια – από τη λίμνη Michigan, μία ενδεικτική πηγή DDE, αυτή η μελέτη δύο γενεών ανακά-λυψε ότι οι κόρες που εκτέθηκαν σε αυξημένα επίπεδα χημικών όταν ήταν στη μήτρα, ήταν πιο πιθανό να γίνουν υπέρβαρες ως ενήλικες. Συγκρινόμε-νες με την ομάδα όσων είχαν τα χαμη-λότερα επίπεδα προγεννητικής έκθε-σης σε DDE, εκείνες με τα ενδιάμεσα επίπεδα ήταν περίπου 6Kg βαρύτερες, και εκείνες που είχαν υψηλότερα επί-πεδα ήταν σχεδόν 10Kg βαρύτερες. Ο δείκτης σωματικής μάζας βρέθηκε επίσης να σχετίζεται σημαντικά με την έκθεση πριν τη γέννηση σε DDE, αυ-ξανόμενος κατά 2.88 για κορίτσια με τα υψηλότερα επίπεδα έναντι εκείνων με τα χαμηλότερα επίπεδα έκθεσης πριν τη γέννηση (Occup Environ Med, 2009; 66: 1��-9).Αν και αυτά τα ευρήματα βασίζονται σε ένα σχετικά μικρό δείγμα του Αμε-ρικανικού πληθυσμού, σύμφωνα με τη Janet Osuch, μία από τις επικεφα-λής ερευνήτριες, όπως ανέφερε σε περιοδική έκδοση του πανεπιστημίου του Michigan (http://news.msu.edu/story/6081/), ισχύουν για κάθε γυναί-κα που εκτίθεται σε υψηλά επίπεδα DDE όσο ακόμα το έμβρυο μεγαλώνει στη μήτρα. Επιπλέον, αυτά τα ευρήματα προστί-θενται στην γρήγορα αναπτυσσόμενη βάση δεδομένων έρευνας που υπο-στηρίζει ότι οι παραμένοντες οργανι-

SAFE 15

Focus

κοί ρύποι (Persistent organic pollut-ants – POPs) – χημικά συστατικά που παραμένουν στο περιβάλλον και βιο-συσσωρεύονται μέσω της τροφικής αλυσίδας – ίσως παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιδημία παχυσαρκίας. Πράγματι, σε μία μελέτη που δημο-σιεύτηκε μόλις δύο μήνες πριν την νέα Αμερικάνική μελέτη, ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Antwerp στο Βέλγιο, αναγνώρισαν την έκθε-ση προγεννητικά σε polychlorinated biphenyls (PCBs) – χημικά που παλαι-ότερα χρησιμοποιούνταν ευρέως σε ηλεκτρικό και υδραυλικό εξοπλισμό – ως μία πιθανή αιτία παιδικής παχυ-σαρκίας. Τα PCBs όπως το DDE δεν χρησιμο-ποιούνται κατά γενικό κανόνα πλέον, αλλά μεγάλες ποσότητες υπάρχουν ακόμη στο περιβάλλον, και η συ-γκέντρωσή τους αυξάνεται κα-θώς λειτουργούν μέσω της τροφικής αλυσίδας. Η βελ-γική μελέτη ανακάλυψε ότι παιδιά σε ηλικίες 1-� ετών ήταν πιο πιθανό να είναι παχύσαρκα αν είχαν εκτεθεί σε PCBs όταν βρίσκονταν ακό-μη στη μήτρα της μη-τέρας τους. Υπάρχει μία σχέση που συνδέεται με τη δόση: όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα, τόσο μεγα-λύτερος είναι ο δείκτης σωματι-κής μάζας. Επιπλέον, ανακάλυψαν ότι τα επίπεδα του DDE συνδέονταν επί-σης με το δείκτη σωματικής μάζας, υποστηρίζοντας έτσι τα αποτελέσμα-τα της αμερικανικής μελέτης (Environ Health Perspect, 2009; 117: 122-6).To Hexachlorobenzene (HCB) ένα μυκητοκτόνο που χρησιμοποιούταν μέχρι τη δεκαετία του ’70, είναι άλλος ένας ρύπος που πρόσφατα συνδέθη-κε με την παχυσαρκία. Αν και απαγο-ρεύτηκε διεθνώς εξαιτίας της τοξικό-τητάς του, έρευνα από την Ισπανία δείχνει ότι αυτό το παραμένον χημικό έχει ακόμη μακρόχρονες επιπτώσεις στους ανθρώπους. Σε μελέτη, ερευνητές από το Κέντρο

Έρευνας Περι-βαλλοντικής Επιδημι-

ολογίας στη Barcelona, μέτρησαν τα επίπεδα του HCB στους ομφάλιους λώρους �82 παιδιών που γεννήθηκαν στο Ισπανικό νησί Menorca και κα-τέγραψαν το ύψος και το πάχος στη γέννηση, και ύστερα στην ηλικία των έξι ετών. Βρήκαν ότι εκείνα τα παιδιά που είχαν υψηλότερα επίπεδα του HCB στο αίμα τους πριν τη γέννηση, είχαν διπλάσιες ή τριπλάσιες πιθανό-τητες να γίνου υπέρβαρα ή παχύσαρ-κα από την ηλικία των έξι (Acta Paedi-atr, 2008; 97: 1465-9).Αν και τέτοια ευρήματα δεν αποτε-λούν απόδειξη σχέσης αιτίας – απο-τελέσματος, αν τα δει κανείς σε συν-

δυασμό με τις άλλες μελέτες, απο-δεικνύουν ότι η έκθεση του εμβρύου πριν τη γέννηση, σε παραμένοντες ρύπους (POPs), να επηρεάσει την με-τέπειτα ανάπτυξη παχυσαρκίας.

Κίνδυνοι στο σπίτιΕκτός των POPs, ένα πλήθος από χημικά που βρίσκονται συνήθως σε καθημερινά καταναλωτικά προϊόντα έχουν επίσης συνδεθεί με την παχυ-σαρκία. Ένα από αυτά - το bisphenol A (BPA) – είναι τόσο διαδεδομένο που αμερικανικές μελέτες βρήκαν τον τοξικό αυτό ρύπο σε ανιχνεύσιμα επίπεδα σε ποσοστό πάνω από 90% του γενικού πληθυσμού (JAMA, 2008; 300: 1303-10). Χρησιμοποιούμενο στην παραγωγή πολυανθρακικών πλαστικών, και σε εποξειδικές ρητί-νες που χρησιμοποιούνται σε δοχεία τροφίμων, το BPA πρόσφατα κατηγο-ρήθηκε για ένα πλήθος προβλημά-των υγείας, που συμπεριλαμβάνουν διαβήτη, προβλήματα κατά τη γέννα και καρκίνο. Τώρα, ενοχοποιείται επί-σης και για την παχυσαρκία (Environ Health Perspect, 2008; 116: 1642-7).Σύμφωνα με τον Frederick vom Saal,

Eπιστήμονες

ανακάλυψαν ότι η έκθεση

σε συγκεκριμένα χημικά που

προάγουν το πάχος – ειδικά κατά

τη διάρκεια τον κρίσιμων σταδίων

της ανάπτυξης – μπορεί ενδεχο-

μένως να οδηγήσει σε αύξηση

βάρους και παχυσαρκία!

16 SAFE

Focus

καθηγητή στο τμήμα βιολογικών επιστημών του πανεπιστημίου του Missouri, Columbia, “η προγεννητική έκθεση σε BPA – ακόμη και σε εξαι-ρετικά χαμηλές δόσεις – αυξάνει την διαφοροποίηση των λιποκυττάρων καθώς επίσης και την μεταφορά γλυ-κόζης, δύο παραγόντων που μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη παχυ-σαρκίας.”Πράγματι, ο Frederick vom Saal και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν ότι μια χαμηλής δόσης και σύντομης διάρ-κειας έκθεση σε BPA ποντικών που κυοφορούσαν – μία έκθεση που είχε ως αποτέλεσμα πολύ χαμηλότερα επίπεδα BPA στο αίμα σε σχέση με αυτά που καταγράφονται συνήθως σε έγκυες και τα έμβρυά τους – οδήγησε σε μία γρηγορότερη μεταγεννητικής αύξηση βάρους τόσο σε αρσενικά όσο και σε θηλυκά νεογνά (Environ Health Perspect, 2004; 112: Α344). Όμοια, Γιαπωνέζοι ερευνητές ανακά-λυψαν ότι προγεννετικές και μετα-γεννετικές εκθέσεις ποντικών σε BPA οδήγησαν σε ανάπτυξη παχυσαρκίας

και υπερλιπιδαιμία, μία κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αύξηση των επιπέδων των λιπιδίων στο κυκλοφο-ρούν αίμα (J Atheroscler Thromb, 2007; 14: 245-52).Αν και τα ευρήματα στα πειραματό-ζωα δεν έχουν απαραίτητα εφαρμογή και στον άνθρωπο, μία μελέτη που εξέταζε τα επίπεδα BPA στο αίμα νέων γυναικών, ανακάλυψε ότι πράγματι οι συγκεντρώσεις BPA ήταν σημαντικά υψηλότερες σε γυναίκες που ήταν πα-χύσαρκες, συγκρινόμενες με εκείνες που δεν ήταν. Τα επίπεδα BPA συνδέ-ονταν επίσης με το δείκτη σωματικής μάζας (Endocr J, 2004; 51: 165-9).Όμως το BPA δεν είναι το μόνο σύνη-θες χημικό που χρειάζεται προσοχή. Τα Phthalates (φθαλικές ενώσεις) εί-ναι επίσης διάχυτα στο περιβάλλον και τον άνθρωπο, και ίσως έχουν επί-δραση και στην παχυσαρκία, σύμφω-να με έρευνα.

Χρησιμοποιούμενα ως πλαστικοποι-ητές (για να κάνουν το πλαστικό πιο εύκαμπτο), διαλύτες, λιπαντικά και ως σταθεροποιητές στη βιομηχανία δι-

αφόρων καταναλωτικών προϊόντων, τα phthalates πρόσφατα συνδέθηκαν με την αύξηση του βάρους κατά μή-κους της μέσης και του δείκτη μάζας σώματος σε άντρες, γυναίκες και έφη-βους. Σε μία μελέτη που περιλάμβανε περισσότερους από �000 συμμετέχο-ντες, ηλικίας από 6 έως 80 ετών, από τo US National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES), ερευ-νητές μέτρησαν έξι φθαλικές ενώ-σεις στα ούρα και βρήκαν άτομα με υψηλότερα επίπεδα έτειναν να έχουν περισσότερο πάχος στην περιοχή της κοιλιάς και υψηλότερους δείκτες μάζας σώματος, ακόμα και μετά από έλεγχο με δίαιτα, άσκηση και άλλα εν-δεχόμενα μέσα.Οι πιο σύμφωνες αποδείξεις βρέθηκαν σε άντρες από 20 έως 59 ετών, αλλά θετικοί συσχετισμοί παρατηρήθηκαν επίσης σε γυναίκες και κορίτσια στην εφηβεία. Είναι ανησυχητικό ότι και οι έξι φθαλικές ενώσεις εντοπίστηκαν σε τουλάχιστον 80% των συμμετεχόντων (Environ Health, 2008; 7: 27).Όμοια, άλλη μία μελέτη ανακάλυψε

• Diethylstilboestrol (DES). Αυτό το συνθετικό οιστρογόνο – που συντα-γογραφούσαν ευρέως από τη δεκαε-τία του ’�0 έως και τη δεκαετία του ’70 σε εγκυμοσύνες με κίνδυνο αποβολής – αποδείχθηκε σε διάφορες έρευνες ότι προκαλεί παχυσαρκία σε ποντί-κια, αν και τα αποτελέσματα ίσως δεν έχουν εφαρμογή και στον άνθρωπο. Τα ποντίκια που εκτέθηκαν σε DES στη μήτρα ή σύντομα μετά τη γέννησή τους ήταν μικρότερα κατά τη γέννηση σε σύγκριση με τα φυσιολογικά ποντί-κια της ομάδας ελέγχου, όμως έγιναν σημαντικά μεγαλύτερα από τη στιγμή που έφτασαν στην εφηβεία. Η κατανά-λωση φαγητού και τα επίπεδα άσκησης ήταν όμοια στην ομάδα που εκτέθηκε σε DES και στην ομάδα ελέγχου, αλλά τα ποντίκια που είχαν εκτεθεί σε DES απέκτησαν περισσότερο σωματικό λί-πος και, σε κάποιες περιπτώσεις, είχαν μεγαλύτερη δυσκολία στο να επεξερ-

γάζονται τη γλυκόζη (Reprod Toxicol, 2007; 23: 290-6).• Tributylin (TBT). Βρίσκεται στα πλα-στικά PVC και στις αντικαθαλατικές μπογιές για πλοία, σκάφη κλπ, το ΤΒΤ είναι μία οργανοκασσιτερική που ίσως είναι σημαντική αιτία παχυσαρκίας , σύμφωνα με έρευνα που διεξάχθηκε από τον Bruce Blumberg, καθηγητή στο τμήμα εξελικτικής και κυτταρικής βιολογίας στο πανεπιστήμιο της Cali-fornia. Εργαστηριακά tests καθαρού TBT έδειξαν ότι στα ζώα τελικά οδη-γούσε σε μόνιμες φυσιολογικές αλλα-γές που προδιέθεταν στην αύξηση βά-ρους. “Δεν λάμβαναν επιπλέον tributi-lin μετά από την έκθεσή τους σε αυτό πριν την γέννηση”, εξηγεί ο Blumberg, “είχαν μία φυσιολογική διατροφή, κα-νονική άσκηση, και παρόλα αυτά ήταν σημαντικά παχύτερα” (Environ health Perspect, 2007; 115: A242). Αν και η έρευνα στον άνθρωπο έχει ακόμα ελ-

λείψεις, κάποιες μελέτες υποστηρίζουν ότι μια σημαντική μερίδα του γενικού πληθυσμού ίσως έχει εκτεθεί στη ‘δρά-ση υπέρ της παχυσαρκίας’ του ΤΒΤ (En-docrinology, 2006; 147: S50-5).• Polybrominated diphenyl ethers (PBDEs) (πολυβρωμιούχοι διαφινυλαι-θέρες). Mία πρόσφατη μελέτη σε πο-ντίκια (οπότε τα ευρήματα ίσως να μην έχουν εφαρμογή με μεγάλη ακρίβεια στου ανθρώπους) βρήκε ότι η καθημε-ρινή έκθεση σε αυτά τα κοινά χημικά (πολύ ανθεκτικοί και βιοσυσσωρευ-τικοί επιβραδυντές ανάφλεξης που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή ηλεκτρονικών υπολογιστών, τηλεορά-σεων και άλλων ηλεκτρονικών συσκευ-ών ενώ βρίσκονται και σε χαλιά κλπ και διαταράσουν τις ορμόνες), οδηγεί στην ανάπτυξη διαφόρων χαρακτηριστικών μορφών μεταβολικής παχυσαρκίας (Obesity, 2007; 15: 2942-50).

Άλλα ένοχα χημικά συστατικά

SAFE 17

Focus

ότι οι άντρες που είχαν τις υψηλότε-ρες συγκεντρώσεις φθαλικών ενώ-σεων στα ούρα τους είχαν επίσης σημαντικά μεγαλύτερη περιφέρεια μέσης σε σχέση με εκείνους που είχαν χαμηλά επίπεδα αυτών των χημικών. Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα ευρή-ματα δείχνουν ότι η έκθεση σε φθαλι-κές ενώσεις δείχνει να συντελεί στην αύξηση της παχυσαρκίας στο γενικό πληθυσμό και σε ένα πλήθος κλινικών διαταραχών που σχετίζονται με το βάρος (Environ Health Perspect, 2007; 115: 876-82).

Η σύνδεση με το κάπνισμαΊσως το πιο πειστικό στοιχείο μιας σύνδεσης μεταξύ χημικών και παχυ-σαρκίας έρχεται από έρευνα για το κά-πνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμο-σύνης. Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά των οποίων η μητέρες κάπνιζαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν διπλάσιες πιθανότητες να γίνουν πα-χύσαρκα σε σύγκριση με τα παιδιά των γυναικών που δεν καπνίζουν. Πράγματι, μία αναφορά που δημοσι-εύτηκε στο Maternal and Child Health Journal ανέφερε ένα σύνολο οκτώ διαφορετικών μελετών στις οποίες το κάπνισμα πριν τον τοκετό είχε σαν αποτέλεσμα σημαντικές πιθανότητες ανάπτυξης παιδικής παχυσαρκίας. (Matern Child Health J, 2007;11:461-73).Είναι πιθανό, βέβαια, να ευθύνονται και άλλοι παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως η παιδική διατροφή και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Ωστόσο, ένα πλήθος μελετών ρυθ-μίζοντας αυτούς τους παράγοντες έφτασε πάλι στα ίδια αποτελέσματα. Είναι σημαντικό ότι μία μελέτη βρήκε ότι μόνο το κάπνισμα πριν ή κατά τη διάρκεια –αλλά όχι μετά – την κύηση αύξανε τον κίνδυνο παιδικής παχυ-σαρκίας, αποδεικνύοντας ότι η έκθε-ση του εμβρύου στο κάπνισμα παίζει σημαντικό ρόλο, περισσότερο από τους άλλους παράγοντες του τρόπου ζωής στην οικογένεια (Eur J Paediat, 2002; 161: 445-8).Επιπρόσθετα, στις μελέτες σε ανθρώ-

πους, υπάρχει επίσης ένα αυξανόμενο πλήθος στοιχείων σε πειραματόζωα που δείχνουν ότι το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της κύησης μπορεί να προκαλέσει παχυσαρκία στα παιδιά. Διάφορες μελέτες (σε ποντίκια και πίθηκους) ανακάλυψαν ότι η νικοτί-νη σε έγκυες είχε σαν αποτέλεσμα τα νεογνά να έχουν μικρότερο βάρος κατά τη γέννηση, αλλά περισσότερο σωματικό λίπος. Σε άλλες μελέτες, ποντίκια που εκτέθηκαν σε χαμηλές δόσεις νικοτίνης κατά τη διάρκεια της κύησης γέννησαν μικρά που δεν είχαν χαμηλότερο βάρος κατά τη γέννηση αλλά ήταν βαρύτερα μετά από 5-10 εβδομάδες και είχαν γενικά πολύ πε-ρισσότερο λίπος (Int J Obes, 2008; 32: 210-10).Αυτά τα πειραματικά δεδομένα, μαζί με την έρευνα σε ανθρώπους, δεί-χνουν ότι η παχυσαρκία είναι άλλη μία παρενέργεια του καπνίσματος κατά τη διάρκεια της κύησης. Επι-

πλέον, προσθέτει επιπλέον βάση στο επιχείρημα ότι η ‘ρύπανση’ στη μήτρα μπορεί να έχει σημαντικές επιδράσεις στη μετέπειτα ζωή.

Ορμονικός όλεθροςΑν και απαιτείται πολύ περισσότερη έρευνα, οι μελέτες μέχρι σήμερα εμ-φανίζονται να δείχνουν ότι η έκθεση σε χημικά – ειδικά στα πρώτα στάδια της ζωής – παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη παχυσαρκίας. Όμως τι συμβαίνει και τα χημικά μας παχαί-νουν;Κανείς δεν γνωρίζει την απάντηση με βεβαιότητα, αλλά η επικρατούσα θε-ωρία είναι ότι συγκεκριμένα χημικά προκαλούν ολέθριες διαταραχές στις ορμόνες που είναι παράγοντες κλειδιά στη διατήρηση του μεταβολισμού και τον έλεγχο του σωματικού βάρους. Πράγματι, oι φθαλικές ενώσεις, το ΒPA και οι παραμένοντες οργανικοί ρύποι (POPs) – μαζί με μία μεγάλη λί-

18 SAFE

Focus

στα άλλων χημικών που επίσης συν-δέονται με την παχυσαρκία, ανήκουν σε μία τάξη συστατικών γνωστά ως ορμονικοί διαταράκτες, καθώς είναι γνωστό ότι επεμβαίνουν στις ορμόνες που ελέγχουν σημαντικές βιολογικές διαδικασίες. Στο παρελθόν, η έκθεση σε χημικά που προκαλούν ενδοκρινικές διαταραχές (EDGs) συνδέθηκε με προβλήματα του αναπαραγωγικού συστήματος και καρκίνο., αλλά τώρα η παχυσαρκία εμφανίζεται ως άλλη μία σοβαρή συ-νέπεια (Mol Nutr Food Res, 2007; 51: 912-7).Σύμφωνα με τη R. Newbold, μία βιο-λόγο του περιβαλλοντικού τοξικολο-γικού προγράμματος του US National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES), υπάρχουν ήδη συ-γκλονιστικά στοιχεία ότι η έκθεση σε

EDGs κατά τη διάρκεια κρίσιμων φά-σεων κυτταρικής δοαφοροποίησης – όπως κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του εμβρύου στη μήτρα – ίσως έχει μόνιμες ή μακροχρόνιες επιδράσεις, κάποιες από τις οποίες δεν εμφανί-ζονται ούτε εντοπίζονται παρά μόνο πολύ αργότερα. Φυσικά, η έκθεση ενηλίκων παραμένει ένα θέμα ανησυχίας, αλλά το έμβρυο είναι εξαιρετικά ευάλωτο στα EDGs καθώς οι προστατευτικοί μηχανισμοί που διαθέτουν οι ενήλικες δεν είναι πλήρως λειτουργηκοί (Reprod Toxicol, 2007; 23: 920-6).“Αυτές οι εκθέσεις (κατά τη διάρκεια της κύησης) συνήθως μεταβάλλουν τους μηχανισμούς που εμπλέκονται στην ομοιόσταση βάρους”, αναφέρει η R. Newbold. “Ακόμη προσπαθού-με να προσδιορίσουμε αν επιδρούν

απευθείας στα λιποκύτταρα και πώς διαφοροποιούνται ή πολλαπλασιάζο-νται, ή αν πρόκειται για διαταραχή της αλυσίδας ανατροφοδότησης πλη-ροφοριών” (Environ Health Perspect, 2004; 112: A344).Όσον αφορά το κάπνισμα, οι επιστή-μονες αναγνωρίζουν ότι η έκθεση της μήτρας σε νικοτίνη μπορεί να μετα-βάλλει νευρολογικά συστήματα στον εγκέφαλο που καθορίζουν την όρεξη καθώς και στο περιφερικό νοραδρε-νεργικό σύστημα, που σχετίζεται με τον μεταβολικό έλεγχο στον λιπώδη ιστό (Environ Health Perspect, 20047; 112:Α244).Υπάρχει επίσης η πιθανότητα τα άλλα χημικά στον καπνό του τσιγάρου, όπως το κάδμιο και ο μόλυβδος, να έχουν φθοροποιούς εξελικτικές δρά-σεις επίσης, που οδηγούν τελικά σε αύξηση του βάρους (J Altern Comle-ment Med, 2002; 8: 185-92; Toxicol Lett 1999; 104: 1-9).Όποιος και αν είναι ο μηχανισμός ,πά-ντως, γίνεται τελικά ξεκάθαρο ότι πλή-θος χημικών στο περιβάλλον έχουν την ικανότητα να προκαλούν παχυ-σαρκία, ακόμη και σε χαμηλά επίπε-δα. Η παρουσία αυτών των χημικών σημαίνει ότι είναι πιο σημαντικό από ποτέ μένουμε μακριά από χημικά όσο το δυνατό περισσότερο – όχι μόνο για την υγεία μας, αλλά και για την υγεία των επόμενων γενεών που έρχονται.

Καταργώντας τα χημικάΟι έγκυες ειδικά, θα πρέπει να απο-φεύγουν αυτούς τους παράγοντες:• Παραμένοντες ρύποι (POPs). Η

μεγαλύτερη έκθεση σε POPs είναι μέσω της κατανάλωσης ζωικών λι-παρών, ειδικά λιπαρών ψαριών και λιπαρού κρέατος. Μειώνοντας την ποσότητα τέτοιων λιπαρών στη διατροφή σας και επιλέγοντας βι-ολογικά προϊόντα, θα μπορείτε να κρατήσετε τα επίπεδα των POPs στο ελάχιστο.

• Bisphenol A (BPA) (Δισφαινόλη A). Βρίσκεται σε πολυανθρακικά πλαστικά, όπως οι ρητίνες στις συ-σκευασίες τροφίμων και οδοντικές

Αν και η έκθεση ενηλίκων σε χημικά που διαταράσσουν τις ορμόνες εί-ναι, πράγματι, αιτία ανησυχίας (όπως έδειξαν πρόσφατες μελέτες στις φθαλικές ενώσεις), μεγάλο μέρος της έρευνας για τη σχέση μεταξύ χημι-κών και παχυσαρκίας επικεντρώνε-ται στο έμβρυο, καθώς οι αναπτυσ-σόμενοι οργανισμοί είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στα χημικά που δρουν στις ορμόνες. Όπως εξηγεί μια πρόσφατη επιστη-μονική αναφορά από την Retha Newbold τους συνεργάτες της, “Οι παρενέργειες είναι πιο έντονες σε αναπτυσσόμενους οργανισμούς και σημειώνονται σε συγκεντρώσεις του χημικού που είναι πολύ κάτω από τα επίπεδα που θα χαρακτηρίζονταν επιβλαβή για τους ενήλικες… Οι μηχανισμοί προστασίας που είναι διαθέσιμοι στους ενήλικες, όπως π.χ. μηχανισμοί διόρθωσης του DNA, ικανό ανοσοποιητικό σύστημα, απο-τοξινωτικά ένζυμα, μεταβολισμός στο συκώτι κ.α. δεν είναι πλήρως λειτουργικά στο έμβρυο ή το νεογέν-νητο. Επιπλέον, ο αναπτυσσόμενος οργανισμός έχει έναν αυξανόμενο

μεταβολικό ρυθμό σε σχέση με εκεί-νον ενός ενήλικα, που, σε κάποιες πε-ριπτώσεις, μπορεί να έχει ως αποτέ-λεσμα αυξημένη τοξικότητα” (Reprod Toxicol, 2007; 23: 920-6). Πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι η έκθεση του εμβρύου σε χημικά που δρουν ως ορμονικοί διαταράκτες μπορεί να οδηγήσει σε παρενέργειες αργότερα στη ζωή του, όπως προ-βλήματα στον αναπαραγωγικό σύ-στημα και ακόμη και καρκίνους (Mol Nutr Food Res, 2007; 51: 912-7).Τώρα, υπάρχουν πειστικά στοιχεία που δείχνουν ότι αυτός ο τρόπος έκ-θεσης μπορεί επίσης να παίζει ρόλο στην ανάπτυξη παχυσαρκίας.Όπως υποστηρίζει η έκθεση της R. Newbold, “Από τότε που μια πρόσφα-τη μελέτη ανακάλυψε στοιχεία για το ρόλο των γονιδίων στην προέλευση της παχυσαρκίας και την αύξηση του σωματικού λίπους, είναι πιθανό ότι η αρχική έκθεση σε περιβαλλοντικά χημικά και ορμονική δραστηριότη-τα μπορεί να μεταβάλλει το γενετικό προγραμματισμό των λιποκυττάρων και της διανομής τους” (Reprod Toxi-col, 2007; 23: 290-6).

Το ευαίσθητο έμβρυο

SAFE 19

Focus

στεγανωτικές ουσίες, υπάρχουν διάφοροι τρόποι να ελαχι-στοποιήσετε την έκθεσή σας σε αυτό το βλαβερό συστατικό

• Καταναλώστε φρέσκα μη επεξεργασμένα τρόφιμα και απο-φύγετε όσο το δυνατό περισσότερο τις κονσερβοποιημένες τροφές.

• Αποφύγετε τις πολυανθρακικές πλαστικές συσκευασίες φα-γητού που σημειώνονται με τον αριθμό ‘7’ στο λογότυπο ανακύκλωσης, καθώς συνήθως περιέχουν ΒΡΑ. Γενικά, είναι τα άκαμπτα, διάφανα πλαστικά δοχεία. Τα πλαστικά με αριθ-μούς 1,2 και � είναι ασφαλέστερα, καθώς δεν περιέχουν ΒΡΑ.

• Χρησιμοποιείστε γυάλινα μπιμπερό για τα μωρά ή εκείνα τα πλαστικά που είναι κατασκευασμένα από πολυπροπυλένιο ή πολυαιθυλένιο. Αυτά τα εύκαμπτα, αδιάφανα πλαστικά δεν περιέχουν BPA.

• Διαλέξτε γυαλί αντί για πλαστικό για τα μπουκάλια νερού ή πίνετε νερό κατευθείαν από τη βρύση (με φίλτρο). Επίσης αποφύγετε τα μεταλλικά μπουκάλια που μπορεί να έχουν σχέση με το συστατικό BPA.

• Αποφύγετε τη χρήση πλαστικών δοχείων στο φούρνο μικρο-κυμάτων. Τα κεραμικά ή γυάλινα δοχεία είναι υγιεινότερες εναλλακτικές λύσεις.

• Αποφύγετε να φυλάτε τρόφιμα ή ποτά σε πλαστικά δοχεία. Τα γυάλινα ή ανοξείδωτα δοχεία είναι ασφαλέστερες επιλογές.

• Phthalates (φθαλικές ενώσεις). Οι φθαλικές ενώσεις βρί-σκονται σε οτιδήποτε, από καλλυντικά μέχρι συσκευασίες τροφίμων και παιδικά παιχνίδια. Η έκθεση σε αυτές μέσω της κατάποσης φαγητού και νερού, με απορρόφηση από το δέρ-μα ή με εισπνοή μολυσμένου αέρα. Σύμφωνα με το Pollution in People, (βλ. www.pollutionin-people.org) μπορείτε να μειώσετε την έκθεσή σας σε φθαλι-κές ενώσεις χρησιμοποιώντας:

• Οικοδομικά υλικά κατασκευής χωρίς PVC. Αποφύγετε το πλαστικό σε πόρτες και παράθυρα και προτιμήστε το ξύλο. Το ίδιο ισχύει και για τα πατώματα.

• Koυρτίνες μπάνιου χωρίς PVC. Αποφύγετε τις πλαστικές κουρτίνες μπάνιου και χρησιμοποιείστε υφασμάτινες ή από πολυεστέρα ή νάιλον.

• Συσκευασίες χωρίς PVC. Εξετάστε το σύμβολο ανακύκλω-σης στα προϊόντα που αγοράζετε συσκευασμένα σε πλαστι-κό. Όσασημιώνονται με τον αριθμό ‘�’ περιέχουν PVC.

• Παιδικά παιχνίδια χωρίς PVC. Αν και η χρήση συγκεκριμέ-νων φθαλικών ενώσεων σε παιδικά παιχνίδια έχει απαγορευ-τεί στις περισσότερες χώρες, επιλέξτε παιχνίδια από εταιρείες που έχουν σταματήσει τη χρήση των phthalates γενικά.

• Συσκευασίες φύλαξης τροφίμων χωρίς PVC. Αγοράστε σακούλες που δεν περιέχουν PVC. Για τη φύλαξη τροφίμων, χρησιμοποιείτε γυάλινα δοχεία, ή πλαστικά με αριθμό ‘�’ ή ‘7’ (για να αποφύγετε και το ΒΡΑ).

• Καλλυντικά χωρίς φθαλικές ενώσεις. Ελέγξτε τη λίστα συ-στατικών και αποφύγετε προϊόντα που περιέχουν «fragance» (άρωμα) ή phthalates. Επιλέξτε προϊόντα από εταιρείες με φυσικά συστατικά.

20 SAFE

Point / Food and water watch (www.foodandwaterwatch.org)

Ποιος θα μπορούσε να ξέρει ότι πλένοντας τα χέρια του βλά-πτει την υγεία του αλλά και το

περιβάλλον;Χάρη στη χημική βιομηχανία, το Tri-closan, μια επικίνδυνη σύνθεση με αντιβακτηριδιακή δράση, έχει μπει σε πολλά νοικοκυριά ως συστατικό σε προϊόντα φροντίδας και προσωπικής υγιεινής όπως σαπούνια, καθαριστι-κά, καλλυντικά, ρούχα… ακόμη και σε παιδικά παιχνίδια!Οι καταναλωτές μπορεί να πιστεύουν ότι χρησιμοποιώντας προϊόντα με triclosan προστατεύονται από τα βα-κτήρια, δεν ξέρουν όμως ότι η χρήση αυτού του επικίνδυνου χημικού συ-στατικού δεν κάνει τα προϊόντα αυτά πιο αποτελεσματικά από το απλό σα-πούνι και το νερό, και τελικά μπορεί να βλάπτουν παρά να ωφελούν!

Το Triclosan δεν διαλύεται εύκολα στο περιβάλλον και αναμιγνύεται με άλλες χημικές ενώσεις δημιουργώντας ακό-μη πιο τοξικά αποτελέσματα. Με αυτό τον τρόπο συντελεί στην ανάπτυξη της ανθεκτικότητας των βακτηριδίων στα αντιβιοτικά, προκαλώντας αρκε-τά προβλήματα τόσο στην υγεία μας όσο και στο περιβάλλον.

Λίγα λόγια για το TriclosanΗ εταιρεία χημικών Ciba ανακάλυψε το Triclosan στην δεκαετία του ‘60. Το 1972 η εταιρεία παρουσίασε το Triclosan στην καταναλωτική αγορά της οποίας το μεγαλύτερο μέρος που αφορούσε την υγεία ήταν αρκετά ορι-οθετημένο. Ωστόσο την τελευταία δεκαετία άρχισε να προωθείται στις εταιρείες παραγωγής προϊόντων οι-κιακής χρήσης ως προϊόν με αντιβα-

κτηριδιακή δράση. Στη συνέχεια οι εταιρείες αυτές δημιούργησαν προϊό-ντα με αντιβακτηριδιακή δράση που περιείχαν το Triclosan, τα οποία δια-φημίστηκαν στο κοινό ως πιο υγιεινά και αποτελεσματικά.Ανάλογα με την εταιρεία που πουλάει τα χημικά, την ουσία αυτή μπορεί να την συναντήσετε και με τις ονομασίες: Microban®, Igrasan® (DP�00 ή PG60), Biofresh®, Lexol-�00, Ster-zac ή Cloxi-fenolum. Μερικά σαπούνια με αντιβα-κτηριδιακή δράση περιέχουν το Tric-locarban αντί το Triclosan.

ΑναποτελεσματικόΟ ισχυρισμός ότι τα προϊόντα που πε-ριέχουν αυτό το συστατικό είναι πιο υγιεινά, είναι εντελώς παραπλανητι-κός. Ενώ εμποδίζουν την ανάπτυξη των βακτηριδίων, το ερώτημα είναι κατά πόσο είναι απαραίτητη η χρήση τους σε καθημερινή βάση. Στην πραγ-ματικότητα ή δράση του σαπουνιού που περιέχει Triclosan δεν έχει απο-δειχθεί ότι είναι πιο αποτελεσματική στην πρόληψη ασθενειών από εκείνη που έχει το συνηθισμένο σαπούνι με το νερό. Το 2005 η δημοσίευση ενός πίνακα του FDA από εξειδικευμένους κριτές του είδους, έδειξε 11 ψήφους υπέρ και έναν κατά, στο ότι τα σαπού-νια με αντιβακτηριδιακή δράση είναι το ίδιο αποτελεσματικά στις λοιμώξεις όσο και το σαπούνι με το νερό .

Με μεγάλο ρίσκοΤο Triclosan μπορεί να δυναμώσει τα βακτήρια, αυξάνοντας την αντιβακτη-ριδιακή και στη συνέχεια την αντιβι-οτική τους αντίσταση. Έτσι η χρήση του το μόνο που μπορεί να δημιουρ-γήσει είναι περισσότερες ασθένειες. Και αυτό διότι το Triclosan μπορεί να σκοτώνει τα περισσότερα βακτήρια αλλά όχι όλα. Τα μικρόβια που επιβι-ώνουν από μια επίθεση του Triclosan, αναπτύσσουν μηχανισμούς που τα κάνουν πιο δυνατά και πιο ανθεκτικά σε μια τέτοια μελλοντική αναμέτρη-ση. Έτσι είναι λογικό ότι η αυξανόμε-νη εξάπλωση στη χρήση του Triclosan έχει αυξήσει την ανθεκτικότητα των

Ποιους κινδύνους κρύβει το σαπούνι σας;Το πρόβλημα με το Triclosan

SAFE 21

Point

βακτηριδίων και όταν οι άνθρωποι μολύνονται, η θερα-πεία με αντιβιοτικά είναι πολύ δυσκολότερη.Εξαιτίας της ανησυχητικά αυξανόμενης αντιμικροβια-κής ανθεκτικότητας που παρατηρήθηκε, το 2000 η AMA (American Medical Association) ανακοίνωσε ότι «υπάρ-χουν ελάχιστες αποδείξεις για να στηρίξουν την χρήση αντιμικροβιακών στα προϊόντα» και δεδομένου ότι αυτό θα αύξανε την ανθεκτικότητα των μικροβίων, «…είναι πιο συνετό να αποφεύγουμε τη χρήση αντιμικροβιακών παραγόντων στα καταναλωτικά προϊόντα».Η ανθεκτικότητα που αποκτούν τα βακτηρίδια δεν είναι το μόνο ανησυχητικό που σχετίζεται με το Triclosan. Γενι-κά, η αύξηση στη χρήση αντιβακτηριδιακών προϊόντων συνδέεται με την αύξηση των αλλεργιών στην παιδική ηλικία. Εκτεταμένες μελέτες για το triclosan έδειξαν ότι:1. επηρέασε την αναπαραγωγή των πειραματόζωων, 2. όταν ήρθε σε επαφή με άλλες ουσίες όπως η χλωρίνη σε νερό, αντέδρασε δημιουργώντας νέες τοξικές χημικές ουσίες όπως τη διοξίνη και το γνωστό χλωροφόρμιο. Επίσης οι έρευνες έδειξαν ότι μπορεί να προκαλέσει σο-βαρούς ερεθισμούς στην ανθρώπινη επιδερμίδα, ακόμη και καρκίνο.Νέες εργαστηριακές έρευνες σε ποντίκια και βατράχους έδειξαν ότι το triclosan μπορεί να διαταράξει τον θυρεο-ειδή αδένα (ορμόνες), μεταβάλλοντας την ανάπτυξη και εξασθενώντας πολύ σημαντικές λειτουργίες ακόμη και σε κυτταρικό επίπεδο. Ακόμη, μια Βρετανική αυτή τη φορά έρευνα, μας αποκα-λύπτει ότι το triclosan έχει τόσο οιστρογονικές όσο και ανδρογονικές ιδιότητες και θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη του καρκίνου του μαστού.Επίσης προκαλεί ζημιές στο περιβάλλον! Είναι τοξικό για τα φύκια και το φυτοπλαγκτόν και άλλους θαλάσσιους οργανισμούς. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα αν αναλογιστούμε ότι πολλά προϊόντα που περιέχουν το triclosan αυτή τη στιγμή ρέουν μέσα στους σωλήνες του αποχετευτικού μας συστήματος, μολύνοντας έτσι τον υδροφόρο ορίζοντα και τα ποτάμια. Προχωρώντας… θα συναντήσουν την έξοδο των βοθρολυμάτων στη γη να επηρεάζει οργανισμούς όπως τα σκουλήκια. Οι ερευνη-τές ανησυχούν διότι αυτοί οι οργανισμοί (που λειτουρ-γούν ως βιο-συσσωρευτές) θα καταλήξουν να διοχε-τεύονται και να επηρεάζουν με την σειρά τους τόσο το υδρευτικό δίκτυο όσο και το έδαφος και υπέδαφος (στο οποίο παράγουμε την τροφή μας).Σήμερα το triclosan είναι τόσο συνηθισμένο που θα το συναντήσουμε σε παγκόσμιο επίπεδο στο αίμα, στα ούρα, ακόμη και στο μητρικό γάλα.Το πρόβλημα φαίνεται να αποτελεί μια αλυσίδα αφού πέρα από τους χρήστες της ουσίας που έτσι κι αλλιώς τα σώματα τους περιέχουν ποσότητα του triclosan, ακό-μη και εκείνοι που δεν το χρησιμοποιούν επηρεάζονται

22 SAFE

Point

θέλουν δεν θέλουν μέσω της τροφής, του νερού ακόμη και της σκόνης μέσα στο σπίτι!

Έλλειψη κανονισμώνΟι κανονισμοί του FDA (Food and Drugs Administration) στην Αμερική, για τα προϊόντα φροντίδας που περι-έχουν triclosan, εφαρμόζονται μόνο στην περίπτωση που το προϊόν αφο-ρά θέματα υγείας. Το FDA απαιτεί την προσκόμιση απο-δείξεων (από test) που αποδεικνύουν την ασφάλεια και την αποτελεσματι-κότητα του προϊόντος. Εάν όμως το προϊόν αυτό έχει καλλυντικές ενδεί-ξεις (του στυλ: Βελτιώνει την επιδερμί-δα) θα καταχωρηθεί ως καλλυντικό! Εδώ θα πρέπει να θυμηθούμε ότι το FDA δεν επιθεωρεί ούτε προβλέπει την προσκόμιση αποδείξεων για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότη-τα των καλλυντικών.Σαφώς τόσο η EPA (Enviromental Pro-tection Agency) όσο και το FDA έχουν σημαντικό μέρος της ευθύνης για τον τρόπο που οι εταιρείες δίνουν τους σχετικούς χαρακτηρισμούς στα προϊ-όντα τους που περιέχουν το triclosan. Αλλά δυστυχώς καμία από τις παρα-πάνω υπηρεσίες δεν περιορίζουν την χρήση χημικών στα προϊόντα των κα-ταναλωτών. Πιο συγκεκριμένα, όταν ένα προϊόν περιέχει triclosan και χρησιμοποιεί-ται σε άψυχα αντικείμενα ακολουθεί τους κανονισμούς της EPA η οποία χαρακτηρίζει τα χημικά ως παρασιτο-κτόνα. Εάν τώρα μια εταιρεία λανσάρει το προϊόν της, που περιέχει triclosan, με ένδειξη π.χ. «σκοτώνει τα βακτήρια», τότε η EPA είναι υποχρεωμένη να πι-στοποιήσει κατά πόσο ισχύει αυτό που ισχυρίζεται η εταιρεία παραγω-γής αλλά και την αποτελεσματικότητα του προϊόντος. Έτσι, εάν ένα προϊόν που περιέχει tri-closan δεν εμφανίζει μια ένδειξη που αφορά προϊόντα υγείας τότε η EPA δεν είναι υποχρεωμένη να μπει στην διαδικασία επιθεώρησης του προϊό-ντος αυτού.

TriclocarbanΤο Triclocarban είναι ένα συστατικό με αντιβακτηριδιακή δράση με δομή και λειτουργία όμοια με εκείνη του tri-closan και με τις ίδιες τοξικές επιδρά-σεις. Το Triclocarban χρησιμοποιείται μόνο στα σαπούνια, ενώ το triclosan χρησιμοποιείται σε μια μεγάλη γκάμα προϊόντων. Το triclosan έχει μελετηθεί περισσότερο σε παγκόσμιο επίπεδο από το Triclocarban, επειδή μπορεί να εντοπιστεί πιο εύκολα. Ωστόσο και τα δύο χημικά μολύνουν το νερό, ταυτί-ζονται με την κακή υγεία και τις αρ-νητικές περιβαλλοντικές επιδράσεις, δεν έχουν αυξανόμενη καταναλωτική αξία και θα πρέπει να αποφεύγονται από τους καταναλωτές. Το Triclosan είναι ο πονοκέφαλος όλων των κυβερνήσεων. Στην Αμερική δεν υπάρχει ακόμη περιορισμός για την χρήση του στα καλλυντικά, κάτι που η Ιαπωνία και ο Καναδάς έχουν.Στην Ευρώπη η συγκεκριμένη χημική ουσία έχει καταχωρηθεί ως διαβρωτι-κή και επικίνδυνη για το περιβάλλον και τοξική για τους θαλάσσιους οργα-νισμούς, ενώ οι δημόσιες υπηρεσίες στην Δανία, Γερμανία και Φινλανδία κατευθύνουν τους καταναλωτές να μην χρησιμοποιούν προϊόντα με αντι-βακτηριδιακή δράση.

Τι μπορείτε να κάνετε για να αποφύγετε το Triclosan

Διαβάστε προσεκτικά τα περιεχόμενα για κάθε προϊόν που αγοράζετε όπως: σαπούνια, καθαριστικά προσώπου, προϊόντα απολέπισης & ακμής, οδο-ντόκρεμες, καλλυντικά, αποσμητικά σώματος και άλλα προϊόντα προσω-πικής φροντίδας. Επίσης, όταν ψάχνε-τε το triclosan σε πλαστικά και υφά-σματα θα το βρείτε σαν Microban ή Biofresh.Παραθέτουμε μερικά από τα προϊό-ντα που περιέχουν triclosan: 1. Neutrogena Deep Clean Body Scrub

Bar2. Lever 2000 Special Moisture Response

Bar Soap, Antibacterial3. CVS Antibacterial Hand Soap4. Dial Liquid Soap, Antibacterial Bar

Soap5. Softsoap Antibacterial Liquid Hand

Soap6. Cetaphil Gentle Antibacterial Cleans-

ing Bar7. Clearasil Daily Face Wash8. Clean & Clear Oil Free Foaming Facial

Cleanser9. Dawn Complete Antibacterial Dish

Liquid10. Ajax Antibacterial Dish Liquid11. Colgate Total Toothpaste12. Right Guard Sport Deodorant13. Old Spice Red Zone, High Endurance

and Classic Deodorants14. Vaseline Intensive Care Antibacte-

rial Hand Lotion.

Υποστηρίξτε τις εταιρείες που δεν χρησιμοποιούν triclosan

Παραθέτουμε μερικές από αυτές:CleanWell LUSH Nature’s GateVermont CountryNaked Soap Works MiEssence Purell Instant Hand Sanitizer IvoryPaul’s OrganicDr. Bronner’s Magic SoapsTom’s of MaineThe Natural Dentist Listerine Essential Care Peelu Weleda Toxic Free Basics.

Αναζήτησε προϊόντα χωρίς triclosan

Για παράδειγμα, η εταιρεία IKEA και η αλυσίδα καταστημάτων THE BODY SHOP πουλάνε μόνο «καθαρά» προϊό-ντα χωρίς triclosan. Η εταιρεία Whole foods έχει μια μεγάλη σειρά προϊ-όντων που δεν το περιέχουν, αλλά φροντίστε να κοιτάτε την ετικέτα με τα περιεχόμενα διότι η συγκεκριμένη εταιρεία δεν έχει πολιτική ευαισθητο-ποίησης στις πωλήσεις της όσον αφο-ρά το triclosan. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και οι εταιρείες: Trader Joe’s και Aveda.

2� SAFE

Point / Γράφει ο Πέτρος Αργυρίου

Η γρίπη των χοίρων είναι μια τε-ράστια ευκαιρία. Όσο περίερ-γη και αν φαντάζει μια τέτοια

διατύπωση, η αλήθεια είναι πως η γρί-πη των χοίρων δεν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία “επιδημία” αλλά απλά ένα ακόμη προϊόν μιας βιομηχανίας επι-δημιών που μεταφράζει τον φόβο σε κέρδος. Την τελευταία τουλάχιστον τριακο-νταετία, υπάρχει ένας μηχανισμός παραγωγής πανδημικών απειλών που προωθείται από την πολιτική, τα media, τις φαρμακοβιομηχανίες, από συγκεκριμένες επιστημονικές κοινό-τητες και από τον στρατό.Η συγκεκριμένη πολιτική υγείας ανή-κει σε μια γενικότερη πολιτική παρα-γωγής και διαχείρισης φόβου. Οι κα-τατρομαγμένοι πολίτες γίνονται υπο-

στηρικτές και εργαλεία της πολιτικής δημόσιας υγείας που τον δημιουργεί. Το AIDS, για παράδειγμα, ξεπήδησε σε μια εποχή όπου η Αμερική έκανε μια πουριτανική στροφή και το σεξ άρχιζε να ξαναχρωματίζεται ηθικά και θρησκευτικά και με την υποβαθ-μισμένη και εξαθλιωμένη Αφρική να υποβαθμίζεται και να εξαθλιώνεται ακόμη περισσότερο. Ακολούθησαν πανδημικές προβλέ-ψεις για τον ιό του δυτικού Νείλου, για τους ιούς Hantavirus, για τον SARS κορωνοϊό, για την γρίπη των πουλε-ρικών και εσχάτως για την γρίπη των χοίρων. Ο SARS, πέρα από τις πραγματικές του διαστάσεις, υπήρξε μια πολύ φτηνή άσκηση ετοιμότητας από την οποία οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους έβγαλαν συ-

μπεράσματα για το πώς η ανερχόμενη δύναμη του παγκοσμιοποιημένου κό-σμου που ονομάζεται Κίνα μπορούσε να ανταπεξέλθει σε μια εσωτερική απειλή και στη διεθνή απομόνωση. Ο ιός της γρίπης των πουλερικών χρησι-μοποιήθηκε εκτός των άλλων και ως άλλοθι για την ανάπτυξη των βιολο-γικών εξοπλισμών σε μια εποχή όπου η Αμερική είχε βαφτεί με το χρώματα του πολέμου. Όλες αυτές οι “πανδημίες” έχουν τόσα πολλά κοινά χαρακτηριστικά που μοι-άζει να χουν βγει από το ίδιο καλούπι. Για την ακρίβεια μάλλον έχουν βγει από το ίδιο καλούπι: α) Σε όλες τις πιθανές “πανδημίες” υπεύθυνοι ήταν οι ιοί, μια βιολογική παραλλαγή για τον πραγματικό ρόλο της οποίας δεν ξέρουμε παρά ελάχι-στα. β) Με την εξαίρεση ίσως του AIDS (και αυτό πάλι με κάθε επιφύλαξη), καμία από τις προβλέψεις πανδημίας δεν δι-καιώθηκε, ούτε κατά διάνοια. γ) Ελάχιστα κρούσματα κάποιων νόσων μεταμορφώθηκαν εν ριπή οφθαλμού από το μαγικό ραβδάκι του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σε πιθανές “πανδημίες”. δ) Τεράστια συμβόλαια με φαρμα-κευτικές υπογράφηκαν για την αγορά “αντιικών” και την ανάπτυξη εμβολί-ων. ε) Σε όλες αυτές τις επιδημίες η φύση ήταν ο εχθρός. Μακάκοι, νυχτερίδες, κουνούπια, γουρούνια θεωρήθηκαν ότι μετέφεραν στους ανθρώπους νόσους που θα μπορούσαν να εξελι-χτούν πανδημίες. Αυτός ο ακήρυχτος πόλεμος στη φύση είχε φυσικά τις συνέπειές του. Το 1999, στο “ξέσπαμα” του ιού του δυτικού Νείλου στις ΗΠΑ, θεωρήθη-κε ότι ο φορέας της νόσου είναι το κουνούπι. Μαζικοί αεροψεκασμοί με εντομοκτόνα, κυρίως Malathion γύρω αλλά και πάνω από πυκνοκατοικημέ-νες περιοχές της Νέας Υόρκης για να εξαφανιστεί τα “πανδημικά κουνού-πια” προκάλεσαν μεγάλες οικολογικές καταστροφές: Τον Σεπτέμβριο του 1999, αμέσως

Τεχνητές επιδημίες και γρίπη των χοίρων

SAFE 25

Point

μετά τους ψεκασμούς, το 95% του πληθυσμού των αστακών στην περι-οχή γύρω από το Long Island είχαν εξαφανιστεί.1 To 2001, χιλιάδες νε-κρά ψάρια ξεβράζονται καθ’ όλη την ακτογραμμή του κόλπου Flanders της κομητείας Suffolk της Νέας Υόρκης. Το εντομοκτόνο Scourge που χρησι-μοποιήθηκε για τους ψεκασμούς της Ν.Υ. περιέχει την ουσία ρισμεθρίνη, ουσία άκρως τοξική για ψάρια και οστρακόδερμα ακόμη και σε ελάχι-στες ποσότητες. Η χρήση της ουσίας αυτής απαγορεύεται κοντά σε ανοι-χτές θάλασσες.2 Όλα αυτά για μια νόσο για την οποία ο καθηγητής Mark Wilson δήλωνε ειρω-νικά πως “Είναι πιο πιθανό να με χτυπή-σει λεωφορείο παρά να κολλήσω τον ιό του Δυτικού Νείλου.”� Στην γρίπη των πουλερικών, χιλιάδες άγρια αλλά και εκτρεφόμενα πτηνά σφαγιάστηκαν. Στην γρίπη των χοίρων, στην Αίγυπτο, σε μια χώρα όπου δεν έχει αναφερ-θεί ούτε ένα κρούσμα(!), σφαγιάστη-καν 500.000 γουρούνια, σε μια απο-τρόπαια και εντελώς αδικαιολόγητη οργανωμένη επιχείρηση σπατάλης ζωής.�

Με τέτοιους παραλογισμούς στα πλαί-σια του ακήρυχτου μα πολύ πραγματι-κού πολέμου κατά της φύσης, δεν θα μου φανεί καθόλου παράξενο κάποια στιγμή να αποφασίσουμε ομόφωνα, για να διαφυλάξουμε την ασφάλεια της δικιάς μας ζωής να αποφασίσου-με να εξαφανίσουμε κάθε άλλο είδος ζωής από το πρόσωπο του πλανήτη. Μόνο έτσι θα χουμε το κεφάλι μας ήσυχο από επιδημίες.στ) Καμία, απολύτως καμία από τις πανδημίες δεν αντιμετωπίστηκε με σωφροσύνη από τις αρμόδιες αρχές. Αντίθετα, οι υπερβολές ήταν καθημε-ρινές και η δημιουργία φόβου και πα-νικού σκόπιμη. Σε εκπομπή της Oprah Winfrey, στις 18 Φεβρουαρίου 1987 δηλώθηκε πως λόγω του AIDS “ένας στους πέντε ετε-ροφυλόφιλους μπορεί να είναι νεκρός στα επόμενα τρία χρόνια”, δήλωση που όσο τρομακτική άλλο τόσο αναληθής

ήταν. Το 2008 ο ΠΟΥ ανακοίνωσε πως η απειλή παγκόσμιας ετεροφυλοφιλι-κής πανδημίας AIDS τελείωσε.5 Στο SARS, εκατομμύρια ανθρώπων κυκλοφορούσαν με μάσκες. Ο τότε υπουργός υγείας του Οντάριο Tony Clement είπε για τους πολίτες που δεν ακλουθούσαν την επιβληθείσα κα-ραντίνα πως “μπορούμε να τους αλυ-σοδέσουμε στα κρεβάτια τους αν αυτό χρειάζεται…”6

Στην γρίπη των πουλερικών, ο κατεξο-χήν αρμόδιος επιστήμονας, ο Jeffrey Taubenberger δήλωνε πως “η πιθανό-τητα πανδημίας τα επόμενα δύο με τρία χρόνια είναι 100%.”Και παρόλα αυτά είμαστε ακόμη ζω-ντανοί, τουλάχιστον οι περισσότεροι από μας και με την εξαίρεση του AIDS σχεδόν κανένας από μας δεν έχει πε-θάνει από τις “καινές επιδημίες”Ο φόβος φυλάει τα έρμα λοιπόν. Αλλά ποιος φυλάει τους φύλακες;

Τόσο στην γρίπη των πουλερικών όσο και στην γρίπη των χοίρων, ο κερδισμένος ήταν το αντιικό tamiflu και φυσικά όλοι όσοι κέρδη από αυτό. Ένας από αυτούς, όλως τυχαίως ήταν ο Donald Rumsfeld, τότε υπουργός αμύνης των ΗΠΑ, παλιά καραβάνα των φαρμακευτικών εταιριών και με-γαλόμετοχος της Gilead sciences, της εταιρίας που αρχικά κατασκεύασε το tamiflu,7 έναν αναστολέα νευροαμινι-δάσης.8 Οκ, δεν είναι κακό να βγάζει κανείς λεφτά. Το tamiflu μπορεί να είναι ένα από τα ελάχιστα σκευάσματα που δι-αθέτουμε, μάλλον δεν είναι όμως το κατάλληλο για την αντιμετώπιση επι-ζωοκοτικών γριπών και των ιών τους. Ήδη από το 2005, ο τότε γενικός γραμματέας Υγείας Michael Leav-itt δήλωνε στο Κονγκρέσο πως δεν υπήρχε καμία απολύτως βεβαιότητα πως το tamiflu (οσελταμιβίτη) θα ήταν

αποτελεσματικό κατά του H5N1, του ιού της γρίπης των πουλερικών.9 Τρία χρόνια αργότερα ένας γιατρός που χειρίστηκε �1 ασθενείς με γρίπη των πουλερικών σύμφωνα με τις οδηγίες του ΠΟΥ έκρινε πως το tamiflu είναι αναποτελεσματικό.10

Και τα πράγματα γίνονται ακόμη χει-ρότερα: ήδη από το 2005 η ερευνή-τρια Ana Moscona δήλωνε πως “όπως κάθε μολυσματικός παράγοντας, ο ιός της γρίπης, πιθανόν θα εξελιχθεί για να διαφεύγει κάθε ορισμένο φάρμακο... σήμερα βασιζόμαστε σχεδόν αποκλει-στικά στους αναστολείς νευροαμινιδά-σης (βλ. Tamiflu)... Είμαστε υποχρεωμέ-νοι να εφεύρουμε πανδημικές στρατη-γικές που δεν θα ευνοούν την ανάπτυξη ανθεκτικών στην οσελταμιβίρη (tami-flu) στελεχών ιών. Αλόγιστη χρήση προ-σωπικών αποθεμάτων οσελταμιβίρης μπορούν να ευνοήσουν την ανάπτυξη ανθεκτικών στελεχών και θα πρέπει να αποθαρρύνεται...”11

Τα μικρόβια κάτω από την πίεση συν-θηκών μεταλλάσσονται και αναπτύσ-σουν στελέχη στα οποία το φάρμακο δεν δρα πλέον. Εκατομμύρια σκευασμάτων tamiflu αγοράστηκαν από κυβερνήσεις και ιδιώτες. Ο φόβος και ο πανικός έπιασε τόπο οικονομικά. Δυστυχώς όμως η Moscona είχε απόλυτο δίκιο. Το 2009 αποκαλύφτηκε πως το tami-flu ήταν πλέον κατά 99% αναποτελε-σματικό κατά του κυρίαρχου στελέ-χους της κοινής γρίπης. Ο ιός είχε ήδη αποκτήσει αντίσταση. Ο Dr Kent Sepkowitz δήλωσε: “Είναι σοκαριστικό. Ποτέ πριν δεν χάσαμε αντιβιοτικό τόσο γρήγορα. Με άφησε άναυδο...”12

Έτσι απλά και επώδυνα μαθαίνεται η αλήθεια και όχι από μεγαλοστομίες και ανεύθυνες πολιτικές και διακηρύ-ξεις δημόσιας υγείας με την οκά. Από την στιγμή που επιλέγεις τη φύση για αντίπαλό σου, από τη στιγμή που δι-αφθείρεις την επιστήμη για να σου είναι πιο εύχρηστη, κάποια στιγμή η αλαζονεία και η υποκρισία δε θα είναι αρκετά για να καλύψει τις συνέπειες των επιλογών σου.

Αντιικά κέρδη

26 SAFE

Point

Ήδη από το 20061� όταν διερευνούσα την γρίπη των πουλερικών και όλο το πολιτικό-επιστημονικό-στρατιωτικό-εταιρικό παρασκήνιο πίσω από αυτήν, είχα δηλώσει πως ο κίνδυνος πανδη-μίας δεν προέρχεται τόσο από την τυ-χαία μετάλλαξη κάποιου τυχαίου “φυ-σικού” ιού αλλά πολύ περισσότερο από την ανθρωπογενή επέμβαση στο περιβάλλον και από συγκεκριμένες πολιτικές στη δημόσια υγεία και τη διατροφή. Έχουμε αυξήσει κατά πολύ τους μεταλλαξιογόνους παράγοντες για τα μικρόβια και έχουμε προσα-νατολίσει τον μηχανισμό επιβίωσής τους προς το τεχνητό περιβάλλον που δημιουργήσαμε. Τα απόβλητα, πυ-

ρηνικά, χημικά ακόμη και οργανικά, τα μεταλλαγμένα, το νέο ηλεκτρομα-γνητικό περιβάλλον των πόλεων, η εκτεταμένη ενδονοσοκομειακή χρή-ση αντιβιοτικών, η υπερκατανάλωση αντιβιοτικών από ιδιώτες, είναι μόνο μερικοί παράγοντες που μπορούν να εκτρέψουν την μετάλλαξη προς πα-θογόνους προς το είδος μας οδούς και να πυροδοτήσουν πραγματικές πρωτόγνωρες πανδημίες. Αν και τα μοντέλα πρόβλεψης πανδη-μιών έχουν πρόσφατα αποτύχει φα-νερώνοντας την ψευδοεπιστημονική και πρόχειρη ανάλυση πάνω στην οποία αναπτύχθηκαν, η αλήθεια είναι πως σήμερα υπάρχουν συνθήκες που ευνοούν την εκδήλωση πανδημίας και αυτές είναι η μεγάλη πληθυσμι-ακή πυκνότητα και η εύκολη μετακί-νηση ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη. Με λίγα λόγια οι μολυσματικές νόσοι μπορεί να εξαπλωθούν και γρήγορα και παντού.

Λογικό θα μου πείτε, αφού ζούμε σε κοτέτσια ή μάλλον ζούμε σαν γου-ρούνια; Υπάρχει μεγάλη αλήθεια σε αυτή τη διατύπωση. Γιατί οι συνθήκες στα εκτροφεία και την εμπορία είναι το ίδιο ευνοϊκές για την εξάπλωση επιδημίας. Στοιβαγμένοι οργανισμοί, μη ισορροπημένη διατροφή τους, γρήγορη μετακίνηση του κρέατος σε όλη τον πλανήτη. Και δυστυχώς οι φι-λικοί προς την πανδημία παράγοντες δεν τελειώνουν στον παραλληλισμό των πόλεων με τα κοτέτσια και τα χοι-ροστάσια. Η βιομηχανία κρέατος σή-μερα αποτελεί γυμναστήριο για τους μικροοργανισμούς. 90% των αντιβι-οτικών στις ΗΠΑ καταναλώνεται από τη βιομηχανία κρέατος και όχι για θεραπευτικούς λόγους αλλά για να μεγαλώνουν τα ζώα γρηγορότερο και περισσότερο. Περισσότερα αντιβιοτι-κά για περισσότερο κρέας. Ακούγεται τίμιο έτσι δεν είναι; Δυστυχώς έχει και συνέχεια. Περισσότερα αντιβιοτικά,

Ο πραγματικός εχθρός

SAFE 27

περισσότερο κρέας, περισσότερο ανθεκτικοί στα φάρμακα μικροορ-γανισμοί, περισσότεροι ασθενείς χωρίς αποτελεσματική θεραπεία, περισσότερος κίνδυνος για αθερά-πευτες πανδημίες.Και, μαντέψτε κάτι. Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα. Γιατί ο κίνδυνος έχει την κακή συνήθεια να εξαπλώνεται και να μην περιορίζε-ται στο κρέας ή στους ζωντανούς οργανισμούς. Τα ανθεκτικά μικρόβια μέσα από τα απόβλητα των εκτροφείων περνούν στο έδαφος και στο νερό, περνούν δηλαδή στα οικοσυστήματα με ανυπολόγιστες συνέπειες1�. Το 2001 ο μικροβιολόγος JA Zahn βρήκε αν-θεκτικά μικρόβια στον αέρα χοιρο-στασίων15. Το 2005 μια άλλη έρευνα έδειξε μια περισσότερο εκτεταμένη αερογενή διασπορά ανθεκτικών μικροβίων από αυτή που η έρευνα Zahn είχε εντοπίσει16. Η ίδια εικόνα ισχύει λίγο πολύ και στα πτηνοτρο-φεία: το 2001 το CMV (Food and Drug Administration’s Center for Veterinary Medicine) πρότεινε την απόσυρση της έγκρισης του αντι-βιοτικού Baytril (ενροφλοξασίνη) για χρήση του στα πτηνοτροφεία. Ο λόγος; Ο μεγάλος όγκος ερευνών για τη δυνατότητα εμφάνισης ανθε-κτικών λοιμώξεων σε καταναλωτές πουλερικών, στα οποία είχαν χορη-γηθεί αντιβιοτικά17.Δεν είναι η απληστία της φύσης που μας απειλεί πρωτίστως. Είναι η απληστία της φύσης μας.

Αναφέρεται πως ο ιός της γρίπης των χοίρων περιέχει γονίδια τόσο από αυτόν της γρίπης των πουλε-ρικών όσο και των ανθρώπων. Αν κάτι ισχύει έχουμε να κάνουμε με φαινόμενα μη ευστάθειας, με πι-

θανή ρήξη στην φράγμα μεταξύ των ειδών, δηλαδή με πραγματική απειλή που μάλλον εμείς οι ίδιοι δη-μιουργούμε και “εκτρέφουμε” μέρα με τη μέρα. Η σύνδεση της βιομηχανίας κρέατος με τον κίνδυνο πανδημιών είναι σα-φής. Λίγο πριν ξεσπάσει η επιδημία της “χοιρινής γρίπης” τo χωριό La Gloria αρρώστησε. Οι μισοί και πα-ραπάνω από τους �000 κατοίκους του ανέπτυξαν ελαφρά, ήπια, σοβα-ρά ή και θανατηφόρα συμπτώματα από το αναπνευστικό τους σύστη-μα. Δύο μωρά πέθαναν. Οι ειδικοί δεν μπόρεσαν να ταξινομήσουν την νόσο La Gloria στις γρίπες. Κάποι-οι θεώρησαν ότι ήταν βακτηριακή λοίμωξη. Οι άνθρωποι εκεί ζούσαν σαν τα γουρούνια, για την ακρίβεια οι άνθρωποι ζούσαν πολύ περισσό-τερο κοντά στα γουρούνια από όσο ίσως άντεχαν. 12 μόλις μίλια μακριά από το χωριό, στην τοποθεσία Perote υπάρχουν εγκαταστάσεις, της Smithfield του μεγαλύτερου παραγωγού χοιρινού κρέατος στον κόσμο. 1 εκατομμύριο γουρούνια εκτρέφονται τον χρόνο στις εγκαταστάσεις της Smithfield στο Perote. H Smithfield δεν είναι αγαπητή όχι μόνο στους ακτιβιστές για τα δικαι-ώματα των ζώων αλλά και στους οι-κολόγους. Το 2000 επιβλήθηκε στην εταιρία πρόστιμο 12,6 εκατομμυρί-ων δολαρίων από επειδή ρύπαινε περισσότερο από όσο η άδειά της επέτρεπε. Η εταιρία κατηγορείται ήδη από το 1970 για την ρίψη απορ-ριμμάτων που προέρχονταν από τη σφαγή των γουρουνιών στον ποτα-μό Pagan της Virginia.18

Η μεξικανική εφημερίδα “La Jor-dana” απέδωσε ευθύς εξαρχής τη νόσο La Gloria στα “νέφη από μύγες που προήλθαν από τα χοιροστάσια και σε λαγούμια λημμάτων όπου η εταιρία πετάει τόνους απορριμμά-των”. Μερικούς μήνες αργότερα ένας αμε-ρικανός πολίτης ζήτησε δικαστική συνδρομή για να διερευνηθούν η

Point

Γ-ρύποι και μετάλλαξη

28 SAFE

Point

σχέση της εταιρίας και των συνθηκών εκτροφής με την πανδημία. Ο άντρας αυτός ήταν ο Dominguez Trunnell και η σύζυγος του, η Judy, δασκάλα �� χρονών και έγκυος 8 μηνών όταν προσβλήθηκε, ήταν ο πρώτος αμερι-κανός που πέθανε από την γρίπη των χοίρων. Ο Trunnell σήμερα ισχυρίζεται ότι οι συνθήκες που επικρατούν στο εκτροφεία στο Perote ήταν αυτές που οδήγησαν στην μετάλλαξη του ιού και τον θάνατο της γυναίκας του. “Ο δικηγόρος του Trunnell δήλωσε χα-ρακτηριστικά για τις εγκαταστάσεις της Smithfield: Οι συνθήκες εκεί κάτω είναι μια συνταγή για καταστροφή. Αυτού του είδους ο ιός είναι πιο πιθανό να εξε-λιχτεί και να μεταλλαχτεί μέσα σε τόση βρωμιά και ακαθαρσία. Είναι κάτι πε-ρισσότερο από απλή σύμπτωση ότι τα πρώτα κρούσματα εμφανίστηκαν στο La Gloria.”19 Απλοί πολίτες και δικηγόροι αντι-λαμβάνονται μια πτυχή των πραγμά-των που ειδικοί, υπουργοί υγείας και φυσικά ο ΠΟΥ δείχνουν να αγνοούν. Για πρώτη φορά αυτού του τύπου η ανθρωπογενής παρέμβαση στο πε-ριβάλλον εμφανίζεται στην επικαι-ρότητα να έχει πιθανώς σχέση με τον κίνδυνο επιδημίας. Και αυτός είναι ένας θρίαμβος της κοινής λογικής. Αν

ο Trunnell κερδίσει, θα χει πετύχει μια ιστορική νίκη και θα έχει δημιουργή-σει ένα προηγούμενο ικανό να αλλά-ξει τις συνθήκες ακόμη και τα μοντέ-λα εκτροφής. Μια τέτοια νίκη θα έχει βέβαια τεράστιο οικονομικό κόστος στην βιομηχανία κρέατος αλλά τε-ράστιο κέρδος στην υγεία όλων μας. Οι επαναστάσεις ξεκινάν πρώτα από μικρές πρωτοβουλίες. Φυσικά οι ιοί δεν έχουν ούτε δικαιώματα, ούτε δι-κηγόρους, ούτε φίλους πολιτικούς. Για αυτό αποφεύγει τους μεγάλους βιομηχανικούς σκοπέλους και επιλέ-γει να στοχεύει τους μικροσκοπικούς ιούς ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγεί-ας (ΠΟΥ). Από πού και ως ΠΟΥ όμως; Την ίδια στιγμή που ο Trunnell κινείται δικαστικά κατά της Smithfield Foods, η Smithfield Foods πιέζει για να μην προβληθούν τμήματα του επικριτι-κού προς αυτή ντοκιμαντέρ “Γουρου-νοδουλειές”.

Μιλώντας με αμερικανούς διαπίστωσα με χαρά πως αυτήν τη φορά ο πανικός δεν έφτασε μέχρι τη ρίζα της ψυχής τους. Σε αντίθεση με προηγούμενους προκλητούς πανικούς επιδημίας, αυτή τη φορά ελάχιστοι φορούσαν μάσκες στα αεροδρόμια, λίγοι “τσίμπησαν” το δόλωμα. Ακόμη και αν δυστυχώς τα πράγματα αυτή τη φορά είναι δυνη-τικά άσχημα, εντούτοις πανικοί βοη-θούν μόνο αυτούς που κερδίζουν από αυτούς και όχι το μέσο πολίτη. Ο λόγος που οι πολίτες δεν τσίμπησαν τόσο είναι συγκεκριμένος. Όχι μόνο εξοικειωθήκαν με τις πολιτικές του φόβου, όχι μόνο άρχισαν να υποψι-άζονται τις λιγότερο προβεβλημένες πτυχές του θέματος. Αυτή τη φορά είχαν ιστορική γνώση. Το 1918 η ισπανική γρίπη προσέβαλε 500.000.000 ανθρώπους, περίπου το ένα τρίτο του τότε παγκόσμιου πλη-θυσμού. Από αυτούς, 50-100 εκατομ-

μύρια πέθαναν, δημιουργώντας μια τραυματική πανανθρώπινη μνήμη και ένα σημείο αναφοράς για την επιδη-μιολογία μετέπειτα. Κατά την τελευταία τριακονταετία, την τριακονταετία των “καινών”, των προκλητών επιδημιών έχει επιδιωχθεί συστηματικά να ταυτιστεί η αιτία της τρομακτικής πανδημίας της ισπανι-κής γρίπης του 1918 με σύγχρονες ιικές οντότητες. Η πιο πετυχημένη σύνδεση ήταν αυτή που οι Tumbey και Taubenberger επιδίωξαν το 2007, βγάζοντας από ένα και μόνο κατεψυγ-μένο παθολοανατομικό δείγμα του 1918 το συμπέρασμα πως η πανδημία της εποχής είχε ως αιτιακό της παρά-γοντα στέλεχος ιού που συγγένευε περισσότερο με στελέχη των ιών της γρίπης των πουλερικών παρά με αυτά των ιών της κοινής γρίπης. Παρότι το συμπέρασμά τους ήταν τουλάχιστον βιαστικό και παρατραβηγμένο, το ιερατείο της δημόσιας υγείας το θε-ώρησε αρκετό για να εγκαινιάσει μια ολόκληρη νέα εποχή πανικού και δει-σιδαιμονιών στη δημόσια υγεία που εξυπηρετούσε παράλληλα μια σύνθε-τη γκάμα πολιτικών, στρατιωτικών και οικονομικών συμφερόντων. Ήταν το φιλέτο, φιλέτο κοτόπουλου και μάλιστα μέσα στο “πακέτο”, το πακέτο των καινών επιδημιών. Και μπορεί να είχε ελαφρώς διαφορετική γεύση αλλά δεν ήταν η πρώτη φορά που το τρώγαμε. Το 1976, 1� καταγεγραμμένα κρού-σματα γρίπης των χοίρων σε ανθρώ-πους χαρακτηρίστηκαν ως “ξέσπασμα της γρίπης των χοίρων”. Παρότι τα κρούσματα περιορίστηκαν μόνο σε στρατιώτες του Fort Dix και μοναχά ένα ήταν θανατηφόρο, παρότι το ξέ-σπασμα ήταν εξαιρετικά βραχύβιο, περισσότερο βραχύβιο ακόμη και από την επιδημία φάντασμα του SARS με συνολική διάρκεια 20 ημερών, οι ΗΠΑ κηρύχτηκαν σε κατάσταση εκτά-κτου ανάγκης. Και ο λόγος για αυτήν την ιστορικά αποδεδειγμένα αναίτια υστερία του 1976 ήταν πρωτίστως ένας: η κακή επιστήμη, η συνειρμι-κή επιστήμη. Τότε, όπως και το 2007,

Ιστορικά προηγούμενα

SAFE 29

Point

προτάθηκε και έγινε δεκτή η ελλιπώς στοιχειοθετημένη υπόθεση πως ο ιός του 1976 συσχετιζόταν ισχυρά με τον υποτιθέμενο ιό της ισπανικής γρίπης του 1918. Πρωτοστατούντος του τότε πρόεδρου Gerald Ford, οι ΗΠΑ ξεκίνη-σαν ένα πρόγραμμα μαζικών εμβολι-ασμών που φιλοδοξούσε να καλύψει όλη τη χώρα με δραματικά αποτελέ-σματα. Το πρόγραμμα εμβολιασμών που ξεκίνησε για να αντιμετωπίσει μια “επιδημία” με ένα θάνατο, οδήγησε σε 25 θανάτους από τη παραλυτική νευρομυϊκή διαταραχή Guillain-Barre, παρενέργεια των εμβολιασμών. Μέ-χρι να διακοπεί τελικά και βεβιασμένα το πρόγραμμα των μαζικών εμβο-λιασμών μετά από 11 μήνες, το ένα τρίτο του πληθυσμού των ΗΠΑ είχαν προλάβει να εμβολιαστούν. Συνολικά 500 άτομα ανέπτυξαν Guillain-Barre. Η αναλογία κόστος-όφελους ήταν αν μη τι άλλο απλά τραγική. Και αυτός εί-ναι μόνο ο καταγεγραμμένος αριθμός κρουσμάτων. Γιατί χωρίς καμία αμφι-βολία, χιλιάδες άλλες περιπτώσεις όχι και τόσο οξέων παρενεργειών παρέ-μειναν αδιάγνωστες και δεν συνδέθη-καν με τον μαζικό εμβολιασμό. Ο πανικός είχε κερδίσει την λογική. Οι άνθρωποι είχαν χάσει. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι κάθε ζωή και πρωτίστως η ανθρώπινη πρέ-πει να αποκτήσει ξανά αξία. Αν η ζωή έχει αξία για ποιο λόγο ένα κομμάτι της, το κρέας δεν πρέπει να έχει; Η καμπάνια για όχι άλλο φτηνό κρέας έχει ξεκινήσει και είναι πολύ σημα-ντικότερη από τις λαϊκίστικες, ανεύ-θυνες, αντιεπιστημονικές και εν τέλει επικίνδυνες καμπάνιες κατά των και-νών επιδημιών του ΠΟΥ. Τα πράγμα-τα είναι πολύ κρίσιμα και οι ιοί πολύ μικροί για να τους επιρρίπτουμε όλες μας τις ευθύνες.

Αναφορές1 New York Times, 9 December 2001, “With Lobsters scarce, questions abound”, by Laurie Nadel2 New York Times, 28 October 2001, “Fish die and a pesticide is in the spot-light”, by John Rather

3 “How scared should we be?”, 5 Sep-tember 2001, by Rebecca Skloot, Johns Hopkins School of Public Health Maga-zine, 4 http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/8072953.stm5 Threat of world Aids pandemic among heterosexuals is over, report admits By Jeremy Laurance The independent Sun-day, 8 June 2008 6 BBC news, 1 June 2003, ‘Bed chains’ for Canada SARS violators 7 Rumsfeld’s growing stake in Tamiflu, Defense Secretary, ex-chairman of flu treatment rights holder, sees portfolio value growing By Nelson D. Schwartz, Fortune October 31, 20058 Η συνομωσία της γρίπης των πουλερι-κών, του Πέτρου Αργυρίου, περ. Ζενιθ, Ιανουάριος Φεβρουάριος 20069 Avian flu scare has Tamiflu maker navigating minefield by Julie Schmit, USA TODAY, December 7 2005.10 http://www.worldnetdaily.com/news/article.asp?ARTICLE_ID=4772511 Moscona, Anne. Oseltamivir Resist-ance - Disabling Our Influenza Defenses [Perspective]. New England Journal of Medicine 2005;353(25):2633-263612 h t t p : / / b l o g s . u s a t o d a y . c o m /ondeadline/2009/01/tamiflu-found-t.html13 Η συνομωσία της γρίπης των πουλε-ρικών, του Πέτρου Αργυρίου, περ. Ζενιθ, Ιανουάριος Φεβρουάριος 200614 Campagnolo ER, Johnson KR, Karpati A, Rubin CS, Kolpin DW, Meyer MT, et al. 2002. Antimicrobial residues in animal waste and water resources proximal to large-scale swine and poultry feeding operations. Sci Total Environ 299:89-95. Chee-Sanford JC, Aminov RI, Krapac IJ, Garrigues-Jeanjean N, Mackie RI. 2001. Occurrence and diversity of tetracy-cline resistance genes in lagoons and groundwater underlying two swine production facilities. Appl Environ Mi-crobiol 67:1494-150215 Zahn JA, Anhalt J, Boyd E. 2001. Evi-dence for transfer of tylosin and tylosin-resistant bacteria in air from swine production facilities using sub-thera-peutic concentrations of tylan in feed

[Abstract]. J Anim Sci 79:18916 Schwab, Kellogg, Airborne multid-rug-resistant bacteria isolated from a concentrated swine feeding operation, Environmental Health Perspectives; 2/1/200517 Linda Bren Antibiotic Resistance From Down On The Chicken Farm U.S. Food and Drug Administration FDA Consumer magazine, January-Febru-ary 200118 Four-year-old could hold key in search for source of swine flu outbreak Jo Tuckman and Robert Buth, guardian.co.uk, Monday 27 April 200919 http://www.time.com/time/health/article/0,8599,1898977,00.html.

Προτείνουμε:

Όσα αφορούν την υγεία σας και ίσως δεν ακουσετε από το

γιατρό σας!

Dr Κωνσταντίνος Μουρούτης

Όλη η αλήθεια για τα ΕΜΒΟΛΙΑ

Εκδόσεις ΕTRAτηλ. 210 981175�

www.etra.gr

2η έκδοση

συμπληρωμένη

�0 SAFE

Voice / Γράφει η Νίκη Τσέκου, δημοσιογράφος - συγγραφέας

Μια σαμπρέλα από αυτοκίνητο μας μάζευε γύρω –γύρω, σαν τα ψάρια που μαζεύονται

γύρω από το κομμάτι ψωμί που ρί-χνουμε στη θάλασσα. Κατακαλόκαιρο στη Σαντορίνη και η παραλία στο Κα-μάρι ήταν από το πρωί όλη δικιά μας! Από το προηγούμενο βραδάκι, κατε-βαίναμε οικογενειακώς στο παραθα-λάσσιο. Η μάνα μου έφτιαχνε γεμιστά που τρώγονται και κρύα, ο πατέρας μου έπαιρνε στην πλάτη τα στρωσίδια μόλις γύριζε από το ντοματάδικο ερ-γοστάσιο όπου εργαζόταν ως μηχανι-κός και εγώ κι οι αδερφές μου τρέχα-με μπροστά και συναγωνιζόμαστε τα άλλα παιδιά ποιος θα φτάσει πρώτος στην αμμουδιά.Ήταν η ώρα που οι αγρότες είχαν γυρί-σει ηλιοψημένοι από το χωράφι όπου μάζευαν όλη μέρα ντοματάκια. Μόλις παρέδιναν τα κοφίνια στον Αγροτικό

Συνεταιρισμό, γύριζαν σπίτι καβά-λα στο εξουθενωμένο γαϊδούρι που έπαιζε το ρόλο του αγροτικού φορτη-γού. Πότιζαν, τάιζαν το γαϊδούρι, και συν γυναιξί και τέκνοις κατηφόριζαν για την παραλία. Για εμάς τα παιδιά άφηναν το βαρύ καθήκον να σκάψου-με με τα χέρια γούβες στην άμμο στο μέγεθος του σώματός μας, να στρώ-σουμε ένα σεντόνι και μετά είμαστε ελεύθεροι υπηρεσίας μέχρι την ώρα του ύπνου. Όλοι μαζί, μικροί μεγάλοι, πέφταμε στη θάλασσα που ήταν ζε-στή παρ΄ όλο που ο ήλιος είχε βασιλέ-ψει. Πλυμένοι, τρώγαμε όλο το χωριό σχεδόν μαζί, ανταλλάσαμε τα γεμιστά με ντοματοκεφτέδες ή σπιτικό τυρί, λέγαμε και μαθαίναμε τα νέα της ημέ-ρας κουβεντιάζοντας όσο τρώγαμε και μετά χτύπαγε σιωπητήριο! Όλοι πέφταμε ξεθεωμένοι από την κούρα-ση στη λακκούβα που είχαμε σκάψει

και κοιμόμαστε τον ύπνο του δικαίου στη δροσιά της αμμουδιάς. Με το που χάραζε ο ήλιος, η ηλιαχτίδα μας ερχό-ταν κατακέφαλα και οι μύγες άρχιζαν να γίνονται ενοχλητικές. Σηκωνόμα-στε και όπως είμαστε με το βρακάκι, εμείς τα παιδιά, πέφταμε στη θάλασ-σα. Όποιος είχε τη σαμπρέλα ήταν και ο πρώτος! Φροντίζαμε να έχουμε κα-λές σχέσεις μαζί του, ή του δίναμε από το βραδινό φαγητό μας ένα μερίδιο, για να μας αφήσει την άλλη μέρα να πάρουμε κι εμείς τη σαμπρέλα λίγο. Σκαρφαλώναμε με κόπο πάνω στο φουσκωμένο πλαστικό που γλιστρού-σε και με χέρια και πόδια σαν κουπιά ανοιγόμαστε σαν φρεγάτες στο Αι-γαίο! Η μάνα μας φώναζε, το γνωστό: «Μην πας στα βαθιά, παιδί μου!».Τα μεγαλύτερα κορίτσια και οι γυναί-κες έκαναν μπάνιο με το κομπινεζόν, ή με το τσίτι φουστάνι που φορούσαν

Σαμπρέλα, το μπανιερό και στην αλμύρα!

SAFE �1

Voice

από το βράδυ. Οι άντρες με το σώ-βρακο που ήταν σαν σκελέα.Μόλις χορταίναμε μπάνιο και παιχνί-δι, (ποτέ δεν χορταίναμε, αλλά τέλος πάντων), βγαίναμε μετά από τις επα-νειλημμένες φωνές της μάνας μου και όλοι μαζί πηγαίναμε κάτω από τις τε-ράστιες αλμύρες που από πολλά χρό-νια ήταν φυτρωμένες εκεί στην παρα-λία, και τρώγαμε δροσερά κατσούνια που τα είχαν βάλει σε ένα καλάθι από το βράδυ στη θάλασσα και ήταν πο-τισμένα με την αλμύρα. Κατσούνια στη Σαντορίνη λένε ένα τοπικό είδος αγγουριού, που όταν ωριμάσει πολύ γίνεται πεπόνι! Αν ήταν η εποχή των σταφυλιών, τρώγαμε σταφύλια πα-γωμένα στη θάλασσα, μαζεύαμε τα συμπράγκαλά μας και πριν αρχίσει να βαράει για τα καλά ο ήλιος, οι μεγάλοι πήγαιναν στις δουλειές τους κι εμείς γυρίζαμε με τη μάνα στο σπίτι για να κάνει δουλειές η μάνα κι εμείς να συ-νεχίσουμε το παιγνίδι στο υπόστεγο του Δημοτικού Σχολείου που ήταν κλειστό.Ασφαλώς ο καθένας στην ηλικία άνω των πενήντα, θα έχει να διηγηθεί πα-ρόμοιες καλοκαιρινές αναμνήσεις από το χωριό του. Σ΄ εμάς τα μπανι-ερά ήρθαν όπως όλα τα μοντέρνα πράγματα από την Αθήνα. Ήταν ολό-σωμα μαγιό. Μερικά είχαν και φουστί-τσα γύρω –γύρω. Μαζί ήρθαν και τα όμορφα διάφανα σωσίβια που είχαν ένα αλογάκι που εξείχε από την κου-λούρα. Εμένα μου το έφερε δώρο η νονά μου από την Αθήνα, μαζί με ένα εμπριμέ κομμάτι πικεδένιο ύφασμα για να μου ράψει η μάνα μου φουστά-νι. Τα μπικίνι που τα έλεγαν οι συχω-ριανοί μου «μπικίνια», τα φορούσαν μόνο οι γερμανίδες τουρίστριες που άρχισαν να εμφανίζονται, εκεί γύρω στο 1965, σαν τα χελιδόνια μέσα στο κατακαλόκαιρο στον παράδεισό μας. Φτηνές διακοπές για τους τουρίστες, με το φρέσκο ψαράκι και το σπιτίσιο αυγουλάκι, περιέργεια στην αρχή για εμάς για το πώς ντύνονται οι άνθρω-ποι στον «πολιτισμένο» κόσμο. Είχα-με σχηματίσει την εντύπωση ότι όλοι εκεί στο εξωτερικό ντύνονταν με παρ-

δαλά ρούχα, ήταν όλοι μορφωμένοι, αφού μίλαγαν ξένες γλώσσες και ότι όλοι μύριζαν καρύδα! Γυάλιζαν τα σώ-ματά τους από το αντηλιακό καρύδας και μερικοί πάθαιναν ηλίαση από την ξάπλα όλη μέρα στον καυτό ήλιο.Όταν ήρθε η τηλεόραση, είδαμε ότι αυτοί οι «παρδαλοί» στην καθημερι-νότητα της χώρας τους ήταν ντυμέ-νοι με ταγιέρ ή κοστούμι, ότι ήλιο δεν έβλεπαν παρά μόνο σε τουριστικούς οδηγούς και ότι έτρεχαν αγχωμένοι όλη μέρα για την καριέρα τους. Τα σουηδικά σώματα, που προκαλούσαν τα καμάκια στην παραλία του χωριού μου, από τη φύση φτιαγμένα ψιλόλι-γνα, το χειμώνα τα έδερνε η μοναξιά των μεγαλουπόλεων που ζούσαν και των δυο-τριών διαζυγίων που είχε στο ενεργητικό του ο καθένας εκεί στην Ευρώπη και την Αμερική. Αυτά όλα όμως, λες και πήδησαν από την οθό-νη της τηλεόρασης και σε 20 χρόνια έγιναν και ελληνική καθημερινότητα. Το μπικίνι, το καμάκι για εφήμερες καλοκαιρινές ερωτικές «επιτυχίες», το αντηλιακό που με το κιλό βάζου-με στα κορμιά μας, μυρίζει καρύδα και μου θυμίζει το άρωμα του άγχους της καθημερινότητας που κρύβουμε κάτω από την πετσέτα θαλάσσης στις παραλίες. Τώρα που τον ήλιο τον θε-ωρούμε εχθρό και αναγκαίο κακό για όσους δεν μπορούν να κάνουν σολά-ριουμ, τον πολεμάμε με αντι-ηλιακό! Τότε, οι μαμάδες, στα μικρά παιδιά κυ-

ρίως, έβαζαν ένα σπιτικό αντιηλιακό που έφτιαχναν με τριμμένο καρότο σε λάδι ελιάς ή λεμόνι και λάδι. Μετά που ήρθε η μπύρα στο νησί, βάζανε οι κο-πέλες μπύρα στο δέρμα για να κάνουν ωραίο χρώμα. Τώρα, όσοι δεν διαθέ-τουμε σκάφος και σολάριουμ, έχουμε ενταχθεί στη μάζα που συνωστίζεται στις παραλίες, και το αντιηλιακό με υψηλό δείκτη προστασίας, είναι το μόνο που μας κάνει να αισθανόμαστε «in» και «must». Επειδή όμως τα χίλια χημικά που περι-έχουν πολλά από τα αντηλιακά έχουν επιπτώσεις για χρόνια ή μετά από χρόνια σε όσους τα χρησιμοποιούν, αλλά και στα παιδιά που θα γεννή-σουν, αφού οι ουσίες σωρεύονται και δεν φεύγουν από το σώμα, η λύση εί-ναι να διαβάζουμε την ετικέτα. Ας επι-λέγουμε τα βιολογικά αντηλιακά που υπάρχουν στην αγορά και αξίζει τον κόπο να τα ψάξουμε.Βιολογικό αντηλιακό, λοιπόν, μαζί με αληθινή αγάπη και φιλία, φρέσκα βιολογικά φρούτα εποχής και όπου βρούμε αλμύρα, ας καθίσουμε στη σκιά της μετά το μπάνιο στη θάλασ-σα. Όσοι έχουν αντικαταστήσει τη σα-μπρέλα με σκάφος, εύχομαι να βρουν χρόνο να το χαρούν μακριά από το άγχος της καριέρας. Όσοι δεν έχου-με σκάφος, προσοχή, μην πάμε στα βαθιά και γενικώς, προσοχή σε κάθε είδους τσούχτρες!

�2 SAFE

Point / Γράφει ο Γιώργος Φαρφαράς, http://farfaras.blogspot.com

Στις 29 Μαρτίου 2006, στο Ανώ-τατο Δικαστήριο της πολιτείας της Καλιφόρνιας, κατατέθηκε

μια μήνυση που έκανε τον γύρο του κόσμου. Δύο πολύ μεγάλες δικηγορι-κές εταιρείες στρέφονται ενάντια σε 7 παραγωγούς αντηλιακών προϊόντων και σε 5 εμπορικά σήματα με την κατη-γορία της συστηματικής εξαπάτησης του καταναλωτικού κοινού με ψεύτι-κες διαφημιστικές και παραπλανητικές αξιώσεις για την δυνατότητα των προ-ϊόντων τους να προστατεύσουν από τον ήλιο και να μειώσουν τον κίνδυνο καρκίνου του δέρματος και άλλων ασθενειών του δέρματος.Οι κατηγορούμενες εταιρείες και εμπο-ρικά σήματα ήταν οι Schering-Plough

(Coppertone), Sun Pharmaceuticals and Playtex Products (Banana Boat), Tanning Research Laboratories (Hawaiian Tropic), Neutrogena Corp and Johnson & Johnson (Neutrogena), και Chattem Inc.(Bullfrog). Το κατηγο-ρητήριο 122 σελίδων περιέγραφε πως οι συγκεκριμένοι παραγωγοί αντηλια-κών έκαναν σκόπιμα ψευδείς και παρα-πλανητικές αξιώσεις στις ετικέτες των προϊόντων τους, στις διαφημίσεις τους και στις ιστοσελίδες τους στο διαδί-κτυο ζητώντας αποζημίωση και θερα-πεία για τους πελάτες τους καθώς και ένα δημόσιο πρόγραμμα εκπαίδευσης των καταναλωτών για την προστασία από τον ήλιο που να πληρωθεί από την βιομηχανία αντηλιακών.

Μετά από αυτήν εξέλιξη στις ΗΠΑ, η ΕΕ έσπευσε να προστατεύσει την δικιά της βιομηχανία αντηλιακών. Στις � Μα-ΐου 2006 η ΕΕ εξέδωσε δελτίο τύπου: «Ύστερα από τη δημόσια διαβούλευση που άρχισε σήμερα, η Επιτροπή θα εκ-δώσει μια σύσταση η οποία θα εξασφα-λίζει ότι η βιομηχανία, από το 2007, θα εφαρμόζει μια τυποποιημένη, απλή και κατανοητή επισήμανση των αντηλια-κών προϊόντων». Ανάμεσα σε άλλα η ΕΕ τονίζει ότι παρά τους συχνούς ισχυ-ρισμούς όπως π.χ. «sunblocker» και «ολική προστασία», κανένα αντηλι-ακό προϊόν δεν μπορεί να παράσχει πλήρη προστασία από την ακτινο-βολία UV ενώ τα αντηλιακά προϊό-ντα δεν πρέπει να δίνουν την παρα-

Πόσο ειλικρινές είναι το αντηλιακό σας;

SAFE ��

Point

πλανητική εντύπωση ότι παρέχουν επαρκή προστασία για μωρά και μικρά παιδιά. Με βάση το κατηγορητήριο, οι προσ-διορισμοί για τον δείκτη προστασίας (SPF) αφορούν μόνο την ακτινοβολία UVB αλλά οι κατασκευαστές τους το χρησιμοποιούν για να υπονοήσουν ένα παρόμοιο επίπεδο και για την ακτινοβολία UVA, το οποίο δεν ισχύει στην πραγματικότητα. Ενώ “το ηλι-ακό έγκαυμα” προκαλείται κυρίως από UVB ακτινοβολία, η ακτινοβο-λία UVA είναι υπεύθυνη για την γή-ρανση του δέρματος, προσβάλει το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστη-μα και είναι σημαντικός συνεισφέ-ρων παράγοντας του καρκίνου του δέρματος. Επίσης, ο προσδιορισμός «αδιάβροχο» είναι παραπλανητικός καθώς όλα τα αντηλιακά χάνουν την αποτελεσματικότητά τους όταν βυθί-ζονται στο νερό και δεν υπάρχει κα-νένα πρότυπο μέτρησης της αποτελε-σματικότητας κατά της ακτινοβολίας UVA. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είχαν εξαπατηθεί. Καθώς τα αντηλιακά σταματούσαν την UVB ακτινοβολία που είναι υπεύθυνη για το κοκκίνισμα του δέρματος (ερύθυ-μα), οι άνθρωποι μπορούσαν να μεί-νουν περισσότερη ώρα κάτω από τον ήλιο χωρίς άμεσες ενοχλήσεις πιστεύ-οντας ότι το προϊόν που χρησιμοποι-ούν τους προστατεύει. Η δήλωση της Διεθνούς Επιτροπής Έρευνας για τον Καρκίνο του Παγκόσμιου Οργανι-σμού Υγείας επιβεβαιώνει: «αρκετές σχετικές επιδημιολογικές μελέτες έχουν παρουσιάσει σημαντικά υψη-λότερους κινδύνους για το μελάνω-μα (καρκίνους του δέρματος) στους χρήστες αντηλιακών απ’ ό,τι στους μη χρήστες. Τα προστατευτικά απο-τελέσματα των αντηλιακών μπορούν να ξεπεραστούν από την υπερβολι-κή έκθεση βασισμένη στην ψεύτικη υπόθεση ότι τα αντηλιακά καταργούν εντελώς τα δυσμενή αποτελέσματα της ηλιακής ακτινοβολίας».Στις 2 Ιουλίου 2009 δόθηκε στην δημοσιότητα μια νέα έρευνα για τα αντηλιακά προϊόντα στην αγορά των

ΗΠΑ: • Μόνο 5% από τα 1,571 προϊόντα

της έρευνας ακολουθούσαν τα κριτήρια της έρευνας για ασφά-λεια και αποτελεσματικότητα, πα-ρέχοντας προστασία για UVA ακτι-νοβολία, ήταν σταθερά κάτω από το ηλιακό φως και περιείχαν λίγες ή καθόλου ουσίες με ενδείξεις ή υποψίες για προβλήματα υγείας. Η έρευνα βασίστηκε σε εκατοντάδες επιστημονικές μελέτες, πρότυπα της βιομηχανίας καλλυντικών για τον έλεγχο της αντηλιακής αποτε-λεσματικότητας , κυβερνητικές και ακαδημαϊκές βάσεις

• Ποσοστό 5% των προϊόντων με τουλάχιστον δείκτη προστασίας SPF �0 παρέχουν προστασία μόνο για την UVB ακτινοβολία και δεν περιέχουν φίλτρα ή συνδυασμούς ουσιών που να παρέχουν προστα-σία για την πιο επικίνδυνη UVA ακτινοβολία.

• Πάρα πολλά προϊόντα (41%) πε-ριέχουν ουσίες που μπορεί να μην είναι σταθερές από μόνες τους ή σε συνδυασμούς. Τα αντηλιακά «καταστρέφονται» από τον ήλιο μέσα σε λίγα λεπτά ή ώρες, επιτρέ-ποντας την ακτινοβολία να περάσει στο δέρμα.

• Η παραπλάνηση συνεχίζεται. Εκ-φράσεις όπως «προστασία για όλη την ημέρα», «μπλοκάρει όλες τις επικίνδυνες ακτίνες» δεν ανταπο-κρίνονται στην πραγματικότητα αλλά βρέθηκαν στις συσκευασίες.

• Πάρα πολλά αντηλιακά χρησι-μοποιούν νανοσωματίδια. Αν και μελέτες δείχνουν ότι το οξείδιο του ψευδαργύρου (zinc oxide) και το διοξείδιο του τιτανίου (titanium dioxide) δεν διαπερνούν το δέρμα υπάρχουν έντονοι προβληματισμοί για την χρήση τους. Οι επιστήμονες ανησυχούν τόσο για τις περιπτώσεις τραυματισμένου ή προβληματικού δέρματος (ιδίως μετά από έκθεση στον ήλιο) όσο και για το περιβάλ-λον και άλλους οργανισμούς όπως βακτήρια. Αντηλιακά σε σκόνη ή σπρέι με νάνο-υλικά θεωρούνται

πιο επικίνδυνα λόγω μεγαλύτερης απορρόφησης τους από τους πνεύ-μονες.

• Οι κίνδυνοι για την υγεία παραμέ-νουν. Αρκετά από τα συστατικά των αντηλιακών κυκλοφορούν στο αίμα και μερικά σχετίζονται με αλλεργι-κές αντιδράσεις ή ακόμα και με ορ-μονικές διαταραχές.

• Νέα προϊόντα με πολύ μεγάλο δεί-κτη προστασίας SPF (50-100+) σε προκαλούν να καθίσεις περισσότε-ρο στον ήλιο. Δυστυχώς παρέχουν προστασία με πολύ μικρή διαφορά (1-2%) από ένα αντηλιακό με SPF �0 ενώ επιβαρύνουν τον οργανισμό με διπλάσια ή τριπλάσια φίλτρα, αρκε-τά από τα οποία απορροφούνται στο σώμα. Αντηλιακό με δείκτη 15 απορροφά το 9�% της UVB ακτινο-βολίας ενώ με δείκτη �0 απορροφά το 97%.

Έχουμε ανάγκη τον ήλιο. 15 λεπτά είναι αρκετά για να ενεργο-ποιήσουν την σύνθεση της βιταμίνης D στο σώμα μας και να μας βοηθή-σουν στην πρόληψη ασθενειών όπως οστεοπόρωση, διαβήτη, αρθρίτιδα, κατάθλιψη, παχυσαρκία, ακόμα και παθήσεις του ανοσοποιητικού συ-στήματος. Νωρίς το πρωί και αργά το απόγευμα για «ηλιοθεραπεία» και μπάνιο, ομπρέλα, καπέλο, γυαλιά και λοιπά προστατευτικά.Με το αντηλιακό σας, για να έχετε το αποτέλεσμα που υποδηλώνει ο δεί-κτης προστασίας του προϊόντος, πρέ-πει να χρησιμοποιείτε την ποσότητα που χρησιμοποιούν κατά την εργα-στηριακή δοκιμασία του (2mg/cm2), περίπου 6 με 7 κουταλιές του γλυκού ή 35-40 γραμμάρια για ολόκληρο το σώμα. Εφαρμόστε τουλάχιστον �0 λε-πτά πριν την έκθεση στον ήλιο και σε συχνά χρονικά διαστήματα (τουλάχι-στον ανά 2 ώρες).Προτιμείστε αντηλιακά προϊόντα με φυσικά φίλτρα (zinc oxide, titanium dioxide) και ρωτείστε αν περιέχουν νάνο-σωματίδια. Αν δεν γνωρίζουν στο κατάστημα, γράψτε στον κατα-σκευαστή, είναι υποχρεωμένος να σας απαντήσει.

�� SAFE

Point / Dr Mercola

Οι άντρες με καρκίνο του προ-στάτη έχουν επτά φορές λι-γότερες πιθανότητες να πε-

θάνουν αν έχουν υψηλά επίπεδα της λεγόμενης «βιταμίνης της λιακάδας», της βιταμίνης D, σύμφωνα με μία νέα μελέτη. Η έρευνα μελέτησε 160 ασθενείς που έπασχαν από καρκίνο του προστάτη οι οποίοι κατατάσσονταν σε ομάδες ανάλογα με το αν είχαν χαμηλά, μέ-τρια ή υψηλά επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα. Τα χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D βρέθηκε ότι επηρεάζουν σημαντικά τις πιθανότητες επιβίωσης.Οι συγγραφής της μελέτης εικάζουν ότι αφού η βιταμίνη D έχει παρόμοια δομή με τα ανδρογόνα, ίσως ενισχύ-ει τα θεραπευτικά αποτελέσματα των χαμηλότερων ανδρογόνων και βελ-τιώνει τις πιθανότητες επιβίωσης σε άντρες με καρκίνο του προστάτη.

Πηγή: British Journal of Cancer 2009; 100: 450-454

Σχόλια του Dr MercolaΓια όλους τους άντρες αναγνώστες, αν θέλετε να αποφύγετε τον καρκίνο του προστάτη και να προστατέψετε την υγεία σας αν πάσχετε ήδη από αυτό, η έκθεση στο ηλιακό φως είναι απαραί-τητη για να βελτιώσετε τα επίπεδα της βιταμίνης D στον οργανισμό σας.Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο πιο κοινός τύπος καρκίνου εκτός από τον καρκίνο του δέρματος στους Αμερι-κανούς άντρες και η American Cancer Society (Αμερικανική Εταιρεία για τον Καρκίνο) εκτιμά ότι ένας στους έξι άντρες θα αποκτήσει την ασθένεια κατά τη διάρκεια της ζωής του. Συ-νολικά, η ASC υπολόγισε ότι υπήρξαν πάνω από 186.000 νέες περιπτώσεις καρκίνου του προστάτη στις ΗΠΑ το

2008.Οι συμβατικές θεραπείες για τον καρ-κίνο του προστάτη περιλαμβάνουν εγχείρηση αφαίρεσης του αδένα ή ακτινοθεραπείες. Ωστόσο, πιο πρό-σφατη μελέτη άρχισε να αμφισβητεί αυτές τις επεμβατικές θεραπείες, κα-θώς ίσως να μην είναι απαραίτητες για τους περισσότερους άντρες στο αρχικό στάδιο της ασθένειας.Ο καρκίνος του προστάτη συνήθως εξελίσσεται αργά. Το 5ετές ποσοστό επιβίωσης για όλα τα στάδια του καρ-κίνου του προστάτη συνδυαστικά είναι 99%, το 10ετές ποσοστό επιβίω-σης είναι 91% και το 15ετές ποσοστό επιβίωσης είναι 76%.Έτσι πρόκειται για μία ασθένεια που μπορεί να διαχειριστεί… αν κάνετε τις απαιτούμενες τροποποιήσεις στον τρόπο ζωής σας.

Γιατί το φως του ήλιου είναι ένα από τα πιο σημαντικά ερ-γαλεία στη μάχη με τον καρ-κίνοΑυτή η πολύ πρόσφατη μελέτη ανα-κάλυψε ότι οι άντρες με καρκίνο του προστάτη έχουν επτά φορές λιγότε-ρες πιθανότητες να πεθάνουν από αυτή την ασθένεια αν έχουν υψηλά επίπεδα βιταμίνης D στον οργανισμό τους. Επίσης μία προηγούμενη μελέ-τη ανακάλυψε ότι οι άντρες με υψηλά επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα τους εί-χαν τις μισές πιθανότητες να αναπτύ-ξουν επιθετικές μορφές του καρκίνου του προστάτη συγκριτικά με άντρες που είχαν χαμηλότερες ποσότητες βι-ταμίνης D.Άλλη μια μελέτη ανακάλυψε ότι διορ-θώνοντας τις ελλείψεις σε βιταμίνη D μέσω της κατάλληλης έκθεσης στη λιακάδα θα μπορούσε να προλάβει 600.000 περιπτώσεις ορθοκολικών και καρκίνων του στήθους κάθε χρό-νο, παγκοσμίως. Αυτό είναι σημαντικό καθώς ο καρκίνος του προστάτη είναι το αρσενικό αντίστοιχο του καρκίνου του στήθους. Αναρίθμητες άλλες μελέτες επίσης επιβεβαιώνουν τη σχέση μεταξύ έλ-

Μειώστε τον κίνδυνο με το ηλιακό φως

[Καρκίνος του προστάτη]

SAFE �5

Point

λειψης βιταμίνης D και πολλαπλών τύπων καρκίνου. Η «βιταμίνη της λια-κάδας» έχει προστατευτική δράση με πολλούς τρόπους, όπως:• Αυξάνει την αυτοκαταστροφή των

μεταλλαγμένων κυττάρων (τα οποία αν αφεθούν να αναπαραχθούν, μπο-ρούν να οδηγήσουν σε καρκίνο)

• Μειώνει τη διάδοση και την αναπα-ραγωγή των καρκινικών κυττάρων

• Αναγκάζει τα κύτταρα να διαφορο-ποιηθούν (τα καρκινικά κύτταρα συχνά δεν παρουσιάζουν διαφορο-ποίηση)

• Μειώνει την ανάπτυξη νέων αιμο-φόρων αγγείων από προϋπάρχοντα, που είναι ένα βήμα στη μετάβαση αδρανών όγκων να μεταβληθούν σε καρκινικούς.

Πόση βιταμίνη D χρειάζεστε;Ο γιατρός σας μπορεί να μετρήσει το τον ορό 25-υδροξυ-βιταμίνη D (25(OH)D) για να προσδιορίσει την κα-τάσταση της βιταμίνης D στον οργα-νισμό σας. Τα επίπεδα της βιταμίνης D θα πρέπει να είναι πάνω από �2ng/ml και οποιαδήποτε τιμή κάτω από

20ng/ml θεωρείται μία σοβαρή κατά-σταση έλλειψης, που αυξάνει τον κίν-δυνο για καρκίνους του προστάτη και του στήθους καθώς και αυτοάνοσες ασθένειες όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας και η ρευματοειδής αρθρίτι-δα. Είναι σημαντικό να κάνετε αυτό τον έλεγχο σε έγκυρα διαπιστευμένα εργαστήρια.Στην Αμερική, τα επίπεδα της 25-υδρο-ξυ-βιταμίνης D γενικά κυμαίνονται από 15 έως 18ng.ml, έτσι η έλλειψη της βιταμίνης D επηρεάζει μία μεγάλη μερίδα του Αμερικανικού πληθυσμού. Οι Αφρο-Αμερικάνοι είναι ακόμη πιο επιρρεπείς στην έλλειψη βιταμίνης D, καθώς παράγουν λιγότερη βιταμίνη D� από ότι οι λευκοί για να αντιμετω-πίσουν τα συνήθη επίπεδα έκθεσης στον ήλιο, έτσι έχουν χαμηλότερες συγκεντρώσεις βιταμίνης D στον ορ-γανισμό τους. Αυτή η έλλειψη ίσως βοηθά στην εξή-γηση του γιατί οι Αφρο-Αμερικάνοι έχουν επίσης τα υψηλότερα ποσοστά καρκίνου του προστάτη στον κόσμο, σύμφωνα με το Κέντρο Πρόληψης Καρκίνου του Χάρβαρντ.

Η άριστη τιμή είναι �5-52ng/ml (115-128nmol/l), αλλά προηγούμενη μελέ-τη έχει προτείνει ότι η διατήρηση μίας ελάχιστα μεγαλύτερης τιμής 55ng/ml είναι ιδανική για την πρόληψη του καρκίνου.Για εκείνους που έχουν ήδη καρκίνο, στο μεταξύ, η βιταμίνη D μπορεί να βοηθήσει στη θεραπεία της ασθένει-ας και θα πρέπει να την διατηρείτε σε επίπεδα της τάξης των 65-90ng/ml για αυτό το σκοπό.Η έκθεση στον ήλιο είναι ο εύκολος και καλύτερος τρόπος να πάρετε τη βιταμίνη D που χρειάζεστε. Αλλά αν ανακαλύψετε ότι δεν περνάτε αρκε-τό χρόνο έξω από το σπίτι, στον ήλιο, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα συ-μπλήρωμα βιταμίνης D σαν τελευταία επιλογή για να αποκαταστήσετε τα απαιτούμενα επίπεδα.Το μειονέκτημα του συμπληρώματος βιταμίνης D είναι ότι θα χρειαστεί να κάνετε εξετάσεις αίματος για να ελέγ-ξετε αν όντως τα επίπεδα της βιταμί-νης D στον οργανισμό σας είναι στα σωστά επίπεδα.

Η βελτίωση των επιπέδων σας σε βιταμίνη D είναι ένα σημαντικό

μέρος της πρόληψης για τον καρκίνο του προστάτη, αλλά δεν είναι η μόνη μέθοδος. Μία άλλη ιδιαίτερη μέθοδος είναι η αύξηση της πρόληψής σας σε βιταμίνη K2 που μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο κατά �5%.Μπορείτε επίσης να ακολουθήσετε αυτές τις βοηθητικές συμβουλές για πρόληψη από τον Dr Larry Clapp, συγγραφέα του ‘Prostate Health in 90 days without drugs or surgery’ (‘Υγεία του προστάτη σε 90 ημέρες χωρίς φάρ-μακα και χειρουργείο’)• Βεβαιωθείτε ότι τα επίπεδα ινσου-λίνης στον οργανισμό σας είναι κάτω από �, γιατί υψηλά επίπεδα ινσουλί-νης οδηγούν και προάγουν ανάπτυξη καρκίνου• Καθαρίστε παλαιές συσσωρεύσεις τοξινών στο ιστό σας, το έντερο και

το κόλον με ένα καλό πρόγραμμα αποτοξίνωσης• Καθαρίστε το στόμα σας από κρυμ-μένες μολύνσεις από τις ριζικές κοιλό-τητες των δοντιών, οδοντικά αμαλγά-ματα, σαπίσματα και μολύνσεις των ούλων. Μετά, αποβάλλετε τον υδράρ-γυρο από το σώμα σας, με διατροφή• Αποφύγετε όσες περισσότερες τοξί-νες μπορείτε καθώς ο προστάτης έχει σχεδιαστεί από τη φύση να φιλτράρει τις τοξίνες από το σπέρμα• Υιοθετήστε μια υγιεινή διατροφή βασισμένη στο διατροφικό σας τύπο Ελαττώστε:• Υψηλά γλυκαιμικούς υδατάνθρα-κες όπως ζάχαρη, ζυμαρικά, πατάτες, ψωμί• Όλα τα παστεριωμένα γαλακτοκο-μικά• Κρέας από ζώα που δεν είναι βιολο-γικής κτηνοτροφίας

• Τα περισσότερα ψάρια, λόγω μό-λυνσης από τα ψηλά επίπεδα υδραρ-γύρου και διοξινώνΕπίσης, αν δεν είστε ευαίσθητος ή αλλεργικός σε αυτά, περιλάβετε τρο-φές με λυκοπένιο στη διατροφή σας, όπως: ντομάτες, raspberries, καρπού-ζι, σταυρανθή λαχανικά (π.χ. μπρό-κολο) για να βοηθήσετε στον έλεγχο των υπερβολικών οιστρογόνων, τον πραγματικό εχθρό του προστάτη • Αυξήστε τα επίπεδα των ωμέγα-� λιπαρών οξέων στον οργανισμό σας με κάποιο συμπλήρωμα διατροφής • Βεβαιωθείτε ότι προσλαμβάνετε αρκετή βιταμίνη D από την έκθεση όλου του σώματός σας στον ήλιο. • Αποφύγετε τις βιοψίες, οι οποίες καταστρέφουν μόνιμα τον προστάτη και μπορεί να εξαπλώσουν ή να προ-καλέσουν καρκίνο. Προτιμήστε ένα τεστ PSD.

Περισσότερες φυσικές συμβουλές για την πρόληψη του καρκίνου του προστάτη

�6 SAFE

Point / Dr Mercola

Mια ματιά σε έξι συνηθισμένα λάθη που κάνουν οι γονείς όταν ταΐζουν τα παιδιά τους:

1.Διώχνουν τα παιδιά από την κου-ζίναΕίναι κατανοητό ότι οι γονείς δεν θέλουν τα παιδιά να είναι κοντά σε καυτές κουζίνες, βραστό νερό και κο-φτερά μαχαίρια. Αλλά μελέτες προτεί-

νουν ότι το να συμπεριλαμβάνουμε τα παιδιά στην προετοιμασία του γεύμα-τος είναι ένα σημαντικό πρώτο βήμα για να τα κάνουμε να δοκιμάζουν νέα φαγητά.2.Τα πιέζουν να δοκιμάσουν λίγοΤο να απαιτούμε από ένα παιδί να φάει τουλάχιστον μια μπουκιά από όλα είναι πιθανό να γυρίσει εναντίον μας. Μελέτες δείχνουν ότι τα παιδιά

αντιδρούν αρνητικά όταν οι γονείς τα πιέζουν να φάνε, ακόμα και όταν η πί-εση προσφέρει ανταμοιβή.3.Κρατάνε τις λιχουδιές κρυμμένεςΟι γονείς ανησυχούν ότι τα παιδιά θα πέσουν με τα μούτρα στις λιχουδιές, έτσι συχνά τις κρύβουν ή τις βάζουν σε ένα ψηλό ράφι. Αλλά μεγάλος όγκος ερευνών δείχνει ότι αν οι γο-νείς περιορίσουν μία τροφή, τα παιδιά απλώς θέλουν περισσότερη.4.Κάνουν δίαιτα μπροστά στα παι-διά τουςΤα παιδιά συντονίζονται με τις δια-τροφικές προτιμήσεις των γονιών τους και πολύ πιο εύκολα δοκιμάζουν φαγητά αν δουν την μητέρα ή τον πα-τέρα τους να τα τρώει. Οι γονείς που προσπαθούν να χάσουν βάρος πρέπει να γνωρίζουν πόσο οι διαιτητικές τους συνήθειες μπορούν να επηρεάσουν τις αντιλήψεις ενός παιδιού σχετικά με το φαγητό και την υγιεινή διατροφή.5.Σερβίρουν βαρετά λαχανικάΟι γονείς που μετρούν τις θερμίδες συχνά σερβίρουν σκέτα λαχανικά στον ατμό, έτσι δεν προκαλεί έκπλη-ξη το ότι τα παιδιά είναι απρόθυμα να τα φάνε. Οι διατροφολόγοι λένε ότι οι γονείς δεν πρέπει να φοβούνται να γαρνίρουν τα λαχανικά.6.Εγκαταλείπουν την μάχη πολύ γρήγοραΟι διατροφικές συνήθειες συχνά αλ-λάζουν. Οι γονείς πρέπει να επιμένουν να προετοιμάζουν μια ποικιλία υγιει-νών και θρεπτικών τροφών και να τις βάζουν στο τραπέζι, ακόμα και αν ένα παιδί αρνείται να δοκιμάσει. Στα μι-κρά παιδιά, μπορεί να χρειαστούν 10 ή και περισσότερες προσπάθειες για αρκετούς μήνες για να γνωρίσουν ένα νέο φαγητό. (Πηγή: New York Times)

Σχόλια του Δρ. Mercola: Έχοντας κατά νου ότι οι συνήθειες ενός παιδιού σχετικά με το φαγητό και την διατροφή σε πολύ μεγάλο βαθμό διαμορφώνονται από ίδιες συμπε-ριφορές των γονιών τους, ο τρόπος που προσεγγίζετε την τροφή, τις ώρες γεύματος και την προετοιμασία του

διατροφικά λάθη που κάνουν οι γονείς!6

SAFE �7

Point

φαγητού είναι ζωτικής σημασίας για την μελλοντική υγεία του παιδιού σας. Περίπου δύο χρόνια πριν, ένα γκάλ-λοπ του America On The Move Founda-tion ανακάλυψε ότι 71% των παιδιών παίρνουν πληροφορίες σχετικά με το πώς να είναι υγιή από τις μητέρες τους, και ��% παίρνουν αυτές τις πλη-ροφορίες από τους πατέρες τους. Το άρθρο των New York Times επισημαί-νει ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας θα προτιμούν ή θα απορρίπτουν τα ίδια φρούτα και λαχανικά που αρέ-σουν ή δεν αρέσουν στους γονείς τους. Και τα κορίτσια έχουν περισσό-τερες πιθανότητες να γίνουν δύσκολα στο φαγητό αν στις μητέρες τους δεν αρέσουν τα λαχανικά. Οι γονείς έχουν βρεθεί επίσης να είναι η ισχυρότερη επιρροή σχετικά με το πόσα αεριού-χα αναψυκτικά πίνουν τα παιδιά. Άρα το να είστε εσείς υγιείς και να υιοθε-τήσετε υγιεινές συνήθειες σχετικά με το φαγητό είναι δύο από τα καλύτερα πράγματα που μπορείτε να κάνετε για τα παιδιά σας.

Οι περισσότεροι γονείς προσπαθούν να ταΐζουν τα παιδιά τους σχετικά υγι-εινά, αλλά πολλοί παράγοντες μπαί-νουν στην μέση. Πρώτα απ’ όλα, υπάρ-χει τόση παραπληροφόρηση εκεί έξω σε σχέση με το τι είναι υγιεινό και τι δεν είναι, ώστε οι ενήλικοι είναι συχνά μπερδεμένοι για το τι να φάνε οι ίδιοι, πόσο μάλλον για το τι να ταΐσουν τα παιδιά τους. Υπάρχουν επίσης τόσες διαφημήσεις για διάφορα σνακς με στόχο τα παιδιά, ώστε στις μέρες μας τα παιδιά να νομίζουν ότι αυτά που αξίζει να τρώνε πρέπει να έχουν έντο-νο μπλε χρώμα, να είναι ζαχαρωμένα, αλμυρά ή ξυνά, και να γίνεται η γλώσ-σα τους πορτοκαλί όταν τα τρώνε. Βο-ηθάει αν η «τροφή» έχει και το σχήμα κάποιου ήρωα κινουμένων σχεδίων ή περιπετειών. Σαν να μην έφταναν αυτά, πολλοί γονείς είναι πραγματικά

πολυάσχολοι, δουλεύοντας πολλές ώρες και επιπλέον παλεύοντας να τα βγάλουν πέρα με τα παιδιά. Η σκέψη να ετοιμάσουν ένα υγιεινό γεύμα στο τέλος μιας κουραστικής μέρας είναι αποθαρρυντική για πολλούς, έτσι τα fast food και τα προψημένα επεξερ-γασμένα φαγητά έχουν γίνει συνήθεια σε πολλά νοικοκυριά. Πριν προχωρή-σω στο πώς αντιμετωπίζονται μερι-κά από αυτά τα προβλήματα, πρώτα θέλω να αναφέρω κάποιες συνηθι-σμένες συμπεριφορές που έχω δει σε γονείς – πράγματα που ίσως νομίζετε ότι κάνετε σωστά, αλλά τα οποία στην πραγματικότητα μπορούν να ετοιμά-σουν τα παιδιά σας για μια ολόκληρη ζωή πάλης με το φαγητό.

Έτσι, δεν κάνετε χάρη στο παιδί σας αν: Περιορίζετε τα υγιεινά λίπη. Οι λέ-ξεις «0% λιπαρά» ή «χαμηλά λιπαρά» δεν ταιριάζουν στο διαιτολόγιο ενός παιδιού (ούτε στο δικό σας). Τα υγιει-νά λιπαρά όπως εκείνα από ζωϊκές πη-γές, το ελαιόλαδο, το έλαιο καρύδας, οι ωμοί ξηροί καρποί και σπόροι, το αβοκάντο και άλλα είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη του παιδιού σας. Ένας εξαιρετικός τρόπος να βάλετε υγιεινά λιπαρά στην διατροφή του παιδιού σας είναι να προσθέσετε λίγο

βούτυρο (βιολογικής κτηνοτροφίας και καλύτερα ωμό), ωμό τυρί, ή ελαι-όλαδο σε λαχανικά στον ατμό. Όλοι χρειαζόμαστε λίγος λίπος στην δια-τροφή μας, το ερώτημα είναι πόσο. Αν είστε διατροφικός τύπος πρωτεΐνης πιθανόν να χρειάζεστε δύο ή ακόμα και τρεις φορές περισσότερο λίπος από έναν διατροφικό τύπο υδαταν-θράκων. Χρησιμοποιείτε το φαγητό ως επι-βράβευση. Αυτό κάνει το παιδί σας να νομίζει ότι το να τρώει ανθυγιεινά φαγητά είναι απαραίτητο για την συ-ναισθηματική του ολοκλήρωση. Είναι καλύτερα να το σταματήσετε αυτό όσο το δυνατό πιο νωρίς ή να μην το ξεκινήσετε καθόλου. Πιέζετε το παιδί σας να αδειάσει το πιάτο του. Με την προϋπόθεση ότι προσφέρετε ποικιλία υγιεινών τρο-φών σε κάθε γεύμα, δεν είναι ανάγκη να αναγκάζετε το παιδί σας να φάει και την τελευταία μπουκιά. Τα περισ-σότερα παιδιά θα σταματήσουν να τρώνε φυσικά όταν χορτάσουν, και αυτή είναι η αίσθηση την οποία θέλε-τε να μάθουν να σέβονται σε όλη τους την ζωή. Αν αρχίσετε να τους λέτε να φάνε παραπάνω τώρα, υπάρχει μεγά-λη πιθανότητα να τρώνε παραπάνω και αργότερα. (Για να αποφεύγετε την σπατάλη φαγητού, σερβίρετε στο παι-δί σας μικρές μερίδες ή φυλάξτε ό,τι δεν έφαγε για αργότερα).Τα αφήνετε να τρώνε σνακς αντί το γεύμα της οικογένειας. Πάντα σο-κάρομαι με το πόσο άσχημα είναι τα «παιδικά γεύματα» από άποψη υγείας. Αν το παιδί σας τρώει μόνο «παιδικά γεύματα» όπως πίτσα, τηγανιτές πα-τάτες και μακαρόνια με τυρί, μην υπο-κύψετε. Τα παιδιά μπορούν να τρώνε τα ίδια πράγματα με τους μεγάλους (κομμένα ή λιωμένα αν είναι απαραί-τητο) και θα είναι πολύ πιο υγιή. Δίνετε στα μωρά τηγανιτές πατάτες και αναψυκτικά. Μία μελέτη ανακά-λυψε ότι σε μωρά επτά μηνών ή με-γαλύτερα έδιναν αναψυκτικά με το μπιμπερόν, και ότι οι τηγανιτές πατά-τες ήταν το πιο δημοφιλές «λαχανικό» που έτρωγαν παιδιά ηλικίας 19 ως 2�

Δεν κάνετε χάρη στα παιδιά σας αν...

�8 SAFE

Point

μηνών. Σας παρακαλώ να μην πέσετε στην παγίδα ότι «στερείτε» το παιδί σας όταν δεν του δίνετε αναψυκτικά και τηγανιτές πατάτες. Στην πραγμα-τικότητα του κάνετε τεράστια χάρη.Λέτε ότι δεν σας αρέσουν τα λαχα-νικά. Τα παιδιά σας θα το ακούσουν και θα αποφασίσουν ότι ούτε σε αυτά αρέσουν τα λαχανικά. Αυτά είναι απλώς ενδεικτικά τoυ τι να ΜΗΝ κάνετε με τα παιδιά σας, αλλά αφού προτιμώ να εστιάσω στην θε-τική πλευρά, ορίστε αρκετά καλά πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να βελτιώσετε την υγεία των παιδιών σας.

Mερικοί απλοί τρόποι για να ενθαρρύ-νετε το παιδί σας να υιοθετήσει υγιει-νές συνήθειες για μια ολόκληρη ζωή: 1.Κάνετε την άσκηση μέρος του κα-θημερινού οικογενειακού σας προ-γράμματος. Κάνετε γρήγορους περι-πάτους όλοι μαζί, παίξτε στην αυλή ή στο πάρκο, γραφτείτε σε μαθήματα πολεμικών τεχνών και απλά βρείτε χρόνο κάθε μέρα για να κινείστε!

2.Ξεφορτωθείτε τα ανθυγιεινά σνακ. Αν βρίσκονται ακόμα στο ντου-λάπι σας, θα μπείτε στον πειρασμό να τα φάτε και το ίδιο θα κάνουν τα παιδιά σας. Άρα συγκεντρώστε όλα τα αναψυκτικά, ζαχαρωτά, μπισκότα και τσιπς και δώστε τα σε ένα γείτονα που δεν συμπαθείτε!

3.Προγραμματίστε σταθερές ώρες οικογενειακών γευμάτων. Μελέτες δείχνουν ότι οι οικογένειες που τρώνε μαζί κάνουν γενικά καλύτερη διατρο-φή, και τα παιδιά που τρώνε μαζί με τις οικογένειές τους έχουν λιγότερες πιθανότητες να καπνίσουν, να πίνουν, να πάρουν ναρκωτικά, να πάθουν κα-τάθλιψη, να αναπτύξουν διατροφικές διαταραχές και να σκεφτούν την αυτο-κτονία, και έχουν περισσότερες πιθα-

νότητες να τα πάνε καλά στο σχολείο, να ξεκινήσουν το σεξ σε μεγαλύτερη ηλικία και να τρώνε τα λαχανικά τους, άρα τα ωφέλη είναι ανεκτίμητα.

4.Μαγειρέψτε για την οικογένειά σας. Είναι αδύνατο να είστε σε φόρμα αν η διατροφή σας αποτελείται κυρί-ως από φαστ φουντ ή επεξεργασμένες τροφές, έτσι κάποιος μέσα στο σπίτι σας θα χρειάζεται να αφιερώνει χρό-νο για να προετοιμάζει υγιεινά, φρέ-σκα φαγητά για την οικογένειά σας. Και ενώ ασχολείστε με αυτό, αφήστε τα παιδιά σας να βοηθήσουν, καθώς αυτό τα κάνει πιο δεκτικά στο να φάνε τα υγιεινά φαγητά που μαγειρεύετε.

5.Σβήστε την τηλεόραση, τον υπο-λογιστή και τα βιντεοπαιχνίδια. Όχι μόνο το να βλέπετε τηλεόραση σχετί-ζεται με την παχυσαρκία, αλλά και το να περιορίσετε αυτά τα πράγματα θα δώσει χρόνο στην οικογένειά σας για πιο ενεργητικές δραστηριότητες.

6.Επιβραβεύστε τα παιδιά σας με

τρυφερά λόγια, όχι με φαγητό. Σε πολλούς από εσάς οι γονείς σας έδιναν ζαχαρωτά ή γλυκά ως επιβραβεύσεις, και ίσως να μπείτε στον πειρασμό να ακολουθήσετε εκείνη την παράδοση. Πάντως, το μόνο που θα καταφέρετε θα είναι να σπρώξετε τα παιδιά σας σε έναν μακρύ δρόμο εθισμού στην ζάχαρη.

7.Ξεπεράστε τους συναισθηματι-κούς σας εθισμούς στην ζάχαρη και στα ανθυγιεινά σνακ. Η Τεχνική Συ-ναισθηματικής Ελευθερίας (EFT) είναι ένα απλό εργαλείο για να σας βοηθή-σει να υπερνικήσετε την λαχτάρα για συγκεκριμένες τροφές και τους εθι-σμούς, και μπορείτε να την διδάξετε και στα παιδιά σας.

8.Λάβετε υπόψη σας τον διατροφι-κό τύπο των παιδιών σας. Ο διατρο-φικός τύπος είναι ένα ουσιώδες εργα-λείο για να μάθετε ποιες τροφές είναι καλύτερες για την δική σας μοναδική βιοχημεία, και έχει αποτελέσματα και για παιδιά όλων των ηλικιών.

Υγιεινή διατροφή: Δίνοντας το σωστό ξεκίνημα στα παιδιά

�0 SAFE

Make your own remedies / από τον James Wong

Κρέμα Καρότου-Aλόης

Φτιάξτε τα δικά σας φυσικά “φάρμακα”

Το gel από τα σαρκώδη φύλλα του φυτού aloe vera είναι εξαιρετικό όταν εφαρμόζεται τοπικά για να καταπραΰνει και να επιταχύνει τη θεραπεία ηλιακών εγκαυμάτων. Αυτή η ήπια κρέμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε παιδιά.

Εγκαύματα απο τον ήλιο

Χρήση: Απλώστε ένα πλούσιο στρώμα κρέ-μας σε έγκαυμα ή ξηρές περιοχές, 2-� φορές την ημέρα.

Συντήρηση: Φυλάξτε την κρέμα στο ψυγείο έως και δύο μήνες.

Τι θα χρειαστείτε:2 καρότα1 αγγούρι ½ φλιτζάνι σησαμέλαιο1 κουταλάκι κερί μέλισσας2 κουταλάκια emulsifying wax (γαλακτοματο-ποιητής)½ φλιτζάνι gel αλόης (aloe vera)1 κουταλάκι βιταμίνης C σε σκόνη.

Τρόπος παρασκευής:1. Τρίψτε τα καρότα και το αγγούρι και το-ποθετήστε τα σε μία κατσαρόλα μαζί με το σησαμέλαιο. Ζεστάνετε ελαφριά το μίγμα για 20-�0 λεπτά. Σουρώστε και μετά ξαναβάλτε το υγρό στην κατσαρόλα.

2. Προσθέστε το κερί μέλισσας και το emulsifying wax στην κατσαρόλα και ανακα-τέψτε μέχρι να λιώσουν τα υλικά. Χτυπήστε το μίγμα με το gel αλόης και τη σκόνη βιταμίνης C. Συνεχίστε το ανακάτεμα μέχρι το μίγμα να γίνει κρεμώδες και απαλό.

�. Τοποθετήστε το μίγμα σε ένα βάζο με μεγά-λο στόμιο και αφήστε το να κρυώσει. Η κρέμα θα γίνει παχύρευστη όσο κρυώνει.

Η συνταγή εiναι του James Wong.Τα υλικά μπορείτε να τα βρείτε και στο site: www.baldwins.co.uk (και e-shop).

Link

�2 SAFE

Products Details

BioΛΕΩΝ: Τηλ.:210 2321395

Συμπλήρωμα διατροφής για αυξημένα επίπεδα σακχάρου

και χοληστερίνηςDiabecinn Cholesterol

Φυσικό, θρεπτικό συμπλήρωμα διατροφής, το οποίο βασίζεται στη δράση του ζυμωμέ-νου κόκκινου ρυζιού και του αποστάγματος κανέλας που αποδεδειγμένα έχουν θετική επίδραση στα επίπεδα της Συνολικής Χολη-στερόλης, στην LDL-Χοληστερόλη, στο επί-πεδο των τριγλυκεριδίων (λιπίδια) καθώς και στο επίπεδο σακχάρου στο αίμα.Περιέχει 9 διαφορετικά είδη μονακολινών, φυτοστερόλες, ισοφλαβόνες, μη κεκορεσμέ-να λιπαρά οξέα , καθώς και πρόσθετες αντιο-ξειδωτικές ουσίες.Αποτελεσματική δράση από τις πρώτες �0-�0 ημέρες!Διατίθεται σε φαρμακεία και καταστήματα προϊόντων υγείας.

ΑΓΓΕΛΙΚΑ ΕΛΟΒΑΡΗ &ΣΙΑ ΟΕ: Τηλ.:2310 856233

Dormatone από την Nature’s Answer

Ήπιο ηρεμιστικό, υπνωτικό, χαλαρω-τικό. Η Βαλεριάνα παραδοσιακά έχει χρη-σιμοποιηθεί ως αγχολυτικό, ήπιο ηρε-μιστικό, υπνωτικό και σπασμολυτικό. Ο Λυκίσκος, που δίνει το χαρακτηρι-στικό άρωμα στην μπύρα, παραδο-σιακά χρησιμοποιείται ως υπνωτικό, ήπιο ηρεμιστικό, σπασμολυτικό και πικρό τονωτικό. Η Σκουτελάρια πα-ραδοσιακά έχει χρησιμοποιηθεί ως τονωτικό του νευρικού συστήματος, σπασμολυτικό και ήπιο ηρεμιστικό. Η Πασιφλώρα έχει χρησιμοποιηθεί ως αγχολυτικό, σπασμολυτικό, ήπιο ηρε-μιστικό και υπνωτικό.

GREENWAVE: Τηλ.:210 4823213

Ξυπνήστε το μεταβολισμό σας με το απόσταγμα Πράσινο Τσάι

της BalanceΤο απόσταγμα πράσινο τσάϊ υποστηρίζει την προσπάθειά σας να χάσετε κιλά καθώς καίει τα λίπη και αυξάνει επι 10% τις καύσεις του μεταβολισμού. Συγχρόνως αποτελεί ασπίδα προστασίας στον σακχαρώδη δια-βήτη και ενισχύει το κυκλοφορικό σύστημα. Μπορείτε να το βρείτε σε επιλεγμένα φαρ-μακεία και καταστήματα βιολογικών προϊό-ντων. ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΙΣ ΑΠΟΜΙΜΗΣΕΙΣ!

BALANCE: Τηλ.:210 2627024

Η φυσική προστασία του δέρματος ενάντια στις βλαβερές συνέπειες του όζοντος. Βιολογικά προϊόντα αντιηλιακής προστασίας χωρίς χημικά - συνθετικά φίλτρα.HIGH PROTECTION SUN CREAM SPF �0: Κα-τάλληλο για πολύ ευαίσθητα δέρματα, για στήθος και ευαίσθητες περιοχές.MEDIUM PROTECTION SUN CREAM SPF 20: Κατάλληλο για κανονικά και ανθεκτικά στον ήλιο δέρματα.LOW PROTECTION SUN CREAM SPF 10: Κα-τάλληλη για κανονικά, μαυρισμένα ή σκούρα

δέρματα.HIGH PROTECTION BABY SUN CREAM SPF 50+: Aδιάβροχη κρέμα, ειδικά φτιαγμένη για παιδικό δέρμα, ιδανική για την πρόληψη εγκαυμάτων.ACCELERATING TANNING OIL: Για διαρκές και παρατεταμένο μαύρισμα. Πολύ ενυδατικό.AFTER SUN EMULSION: Για ένα απαλό, ενυδα-τωμένο δέρμα και παρατεταμένο μαύρισμα.Θα τα βρείτε σε καταστήματα βιολογικών προϊόντων και επιλεγμένα φαρμακεία.

BEMA σειρά αντιηλιακών natur&sun

100% καθαρός χυμός απο φρέσκα φυτά απο ελεγχόμε-νη βιολογική καλλιέργεια.Η φυσική αντιφλεγμονώδες και αντιμικροβιακή δράση της Αλόης Βέρα σε συνδυασμό με τα θρεπτικά της συστατικά,

προάγει την ανάπτυξη των κυττάρων, και συνεπώς την επούλωση.

ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ HERBAL PRODUCTS: Τηλ.: 2310 222156

Βιολογικός χυμός Αλόη Βέρα της MEDICURA

SAFE ��

Products Details

Ενισχύει το ανοσοποιητικό!BIOBRAN

Το Biobran και η μάχη για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού.Το επίπεδο της ανοσίας μας, εξαρτάται σημαντικά από τα θρεπτικά συστατικά της καθημερινής μας διατροφής, όσο και από το περιβάλλον που ζούμε και κινούμα-στε. Στις μέρες μας η εκτός ορίων αύξηση όλων των τύπων των καρκίνων, απαιτεί πλέον ήπια και αποτελεσματικά προϊόντα υποστήριξης, ικανά να βοηθούν τις κύριες θεραπείες πρόληψης, καθυστέρησης και ανακοπής ανάπτυξης τέτοιων σοβαρών ασθενειών.Σε αυτό το χώρο κινείται και το Biobran MGN-�. Ένα Ιαπωνικό απλό διατροφικό προϊόν από πίτουρο ρυζιού επεξεργα-σμένο με ένζυμα από μανιτάρι Shiitake. Βασισμένο στην παραδοσιακή διατρο-φή, αναπτύχθηκε πριν από 20 χρόνια και παραδόθηκε στους επιστήμονες που το μελέτησαν και μας βεβαιώνουν για την αποτελεσματικότητά του στη βοήθεια του σώματος να αναπλάθει ένα δυνατό ανοσο-ποιητικό σύστημα.Η ικανότητά του να ενεργοποιεί με ευκο-λία μια σημαντική για τη φυσική άμυνα του οργανισμού ομάδα κυττάρων (nk-κύτ-ταρα), το έχει κατατάξει παγκοσμίως, στα σημαντικότερα διατροφικά ήπιας μορφής ανοσο-υποκινητικά προϊόντα που κυκλο-φορούν. Είναι ένας σημαντικός σύμμαχος στα χέρια των γιατρών που αναζητούν ένα βοηθό ικανό να κρατήσει τη φυσική άμυνα των ασθενών τους δυνατή και ακέραια.Κυκλοφορεί σε τρεις μορφές. Για καθημερι-νή χρήση το Biobran 50 Plus (90 δισκία των 50mgr), το Biobran 250 (50 ή 150 ταμπλέ-τες των 250mgr) για υποτροπές ιώσεων ή μετεγχειρητική βοήθεια και η κορυφαία μορφή του Biobran 1000 (σε σκόνη �0 ή 105 φάκελοι των 1000mgr) για δυσκολό-τερες καταστάσεις (χημειοθεραπείες, λοι-μώξεις κλπ).

AZAKIDIS: Τηλ.: 210 3617967

NASODRENΛύση απο τη Φύση

για τη Ρινοκολπίτιδα(Ιγμορίτιδα)

Η φαρμακευτική έρευνα εξελίσσεται διαρ-κώς και ήδη τον τελευταίο καιρό έχει κυ-κλοφορήσει στην Ευρώπη ένα σκεύασμα που περιέχει φυτικό εκχύλισμα κυκλάμινου. Το υδατικό διάλυμα των βολβών κυκλά-μινου σε μορφή spray (χωρίς προωθητικά αέρια) περιέχει σαπωνίνες (κυκλαμίνη) και φλαβονοειδή, ουσίες γνωστές ήδη από την αρχαιότητα για τα θεραπευτικά τους απο-τελέσματα (Θεόφραστος, �72-287 π.Χ.). Οι σαπωνίνες παρουσιάζουν συνδυαστική δράση στο ρινικό βλεννογόνο, προκαλώ-ντας σε μερικά λεπτά, ένα αντανακλαστικό-απάντηση, αύξησης των ρινικών εκκρίσεων, διάρκειας μερικών ωρών, με ταυτόχρονη ελάττωση του οιδήματος, που οδηγούν σε άμεση υποχώρηση των συμπτωμάτων. Το Nasodren® δρα αποτελεσματικά και άμεσα στην περιοχή της ρινός και των πα-ραρρινίων κόλπων, διευκολύνοντας τους φυσιολογικούς μηχανισμούς παροχέτευ-σης και καθαρισμού, με άμεσο επακόλου-θο την ελεύθερη ρινική αναπνοή. Καθαρί-ζει και απομακρύνει τις φλεγμονώδεις και πυώδεις εκκρίσεις, τα σωματίδια των ιών, και βοηθά στη φυσιολογική αποκατάστα-ση του επιθηλίου του βλεννογόνου. Αρκεί ένας ψεκασμός την ημέρα και ενδείκνυται για ενήλικες και παιδιά πάνω από 5 ετών. Από την πρώτη κιόλας εφαρμογή το οί-δημα υποχωρεί, σε 5-10’ επανέρχεται η όσφρηση και σε 2-� ώρες αλλάζει η υφή των εκκρίσεων (πιο διαφανής) ενώ ελευθε-ρώνεται η ρινική αναπνοή. Μετά από 7-10 ημέρες έχουμε πλήρη και ολοκληρωμένη θεραπεία. Λόγω της τοπικής του δράσης και επειδή δεν εισέρχεται στη συστηματι-κή κυκλοφορία, μπορεί να συνδυαστεί με οποιαδήποτε άλλη θεραπεία ή φαρμακευ-τική αγωγή.

PHARMA Q: Τηλ.: 210 9374576-8

ΝΕΟ ΠΡΟΪΟΝ

Το Υαλουρονικό οξύ είναι μια φυσική ουσία που συντίθεται από το σώμα μας και βρίσκεται κυρίως στο συνδετικό ιστό του οργανισμού μας. Αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της εξωκυττάριας ουσίας- ουσί-ας από την οποία τρέφονται τα κύτταρα- και παίζει σημαντικό ρόλο στην υγεία και την ακεραιότητα του δέρματος, και των αρθρώσεων. Έρευνες που έγιναν στο μακροβιότερο χωριό του κόσμου στην Ιαπωνία, έδειξαν ότι οι κάτοικοι του οι οποίοι δεν είχαν ρυ-τίδες και δεν παρουσίαζαν τις συνήθεις ασθένειες του γήρατος, διατηρούσαν υψηλά τα επίπεδα Υαλουρονικού οξέως στο σώμα τους. Το Hyaluronic Acid από τη Solgar περιέχει βιταμίνη C και το μοναδικό πατενταρι-σμένο προϊόν BioCell Collagen ΙΙ, το οποίο παρέχει• υδρολυμμένο κολλαγόνο τύπου II, • υαλουρονικό οξύ σε αποτελεσματική δόση και • θειϊκή χονδροϊτίνη υψηλής βιοδιαθεσι-μότητας. Τα συστατικά αυτά προάγουν την ενυδά-τωση, ελαστικότητα και απαλότητα του δέρματος, ενδυναμώνουν και προστα-τεύουν τις αρθρώσεις, καθυστερούν τα σημάδια του χρόνου, ενεργώντας κατά των λεπτών γραμμών και των ρυτίδων.Το Hyaluronic Acid της Solgar ενισχύ-οντας την ανανέωση των κυττάρων της επιδερμίδας σας και συμβάλλοντας στην αποκατάσταση και αναδόμηση της, σας βοηθά να νιώθετε και να δείχνετε πιο νέα και ζωντανή από ποτέ!

Hyaluronic Acid από τη SolgarΝεανική όψη, ελαστικότητα,

σφριγηλότητα

ISO PLUS: Τηλ.: 210 9579707

�� SAFE

Products Details

ICP - A.VOGEL: Τηλ.: 210 9408880

Spirulina Gold EubiasTMΑσπίδα προστασίας του οργανισμού

Η Astra Medical Hellas Superfoods, μία από τις μεγαλύτερες εταιρίες φυτικών συμπλη-ρωμάτων διατροφής στην Ελλάδα, παρου-σιάζει την κορυφαία σπιρουλίνα στον κό-σμο, τη χρυσή Spirulina Gold EubiasTM.Η Χρυσή Spirulina Gold EubiasTM ήρθε και αλλάζει τα δεδομένα στην εξέλιξη της φυ-σικής διατροφής. Πρόκειται για μια σπιρου-λίνα ανώτερης ποιότητας καθώς είναι η μο-ναδική 100% καθαρή, χωρίς έκδοχα, χάρη στην πατενταρισμένη μέθοδο που εφαρ-μόζει για τη δημιουργία του δισκίου χωρίς χημικά, είναι δηλαδή μόνο σπιρουλίνα. Η Χρυσή Spirulina Gold EubiasTM αποτελεί την κορυφαία ποικιλία σπιρουλίνας στον κόσμο καθώς καλλιεργείται αποκλειστικά στην Αυστραλία, κάτω από το ευεργετικό φως του δυνατού ήλιου, σε πεντακάθαρα νερά, μακριά από τη μόλυνση.Η Spirulina Gold EubiasTM αποτελεί τη «χρυ-σή» ασπίδα προστασίας του οργανισμού. Με περισσότερα από 90 ενεργά συστατικά, βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και αναζωογο-νεί ριζικά τον οργανισμό. Ταυτόχρονα, αποτελεί την πλουσιότερη πηγή πρωτεΐνης και αμινοξέων στον κόσμο καθώς περιέχει 60-70% πρωτεΐνη υψηλής ποιότητας. Έτσι, χαρίζει στον οργανισμό αστείρευτη ενέργεια και ζωντάνια κάθε μέρα, όλη μέρα.

ΑSTRA MEDICAL HELLAS SUPERFOODS : Τηλ.: 210 2527584

Η ICP διαθέτει τώρα στην Ελληνική αγορά το προϊόν Aesculaforce Tabs και Gel της ποι-οτικά κορυφαίας, ιδιαίτερα υψηλής αποτελεσματικότητας και παγκόσμιας αναγνωρισι-μότητας σειράς φυτοθεραπευτικών προϊόντων A.Vogel που παράγει ο Ελβετικός οίκος Bioforce σε περισσότερες από 50 χώρες. Το δραστικό συστατικό του Aesculaforce έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματικό στο να αποτρέπει τη δημιουργία οιδήματος. Ταυτόχρονα έχει αντιφλεγμονώδη δράση και τονώνει τις φλέβες. Σύμφωνα με σχετικές κλινικές μελέτες οι περιεχόμενες στο φυτό στυπτικές ταννίνες, φυτικές χρωστικές και σαπωνίνες συνδυάζονται για να δυναμώ-σουν και να τονώσουν τις φλέβες μειώνοντας τη διαπερατότητά τους. Λόγω αυτού του τρόπου δράσης του το Aesculaforce είναι ιδανικό κατά τη διάρκεια του καλοκαιρι-ού όπου τα προβλήματα των αγγείων επιδεινώνονται και με τη χρήση του αντιμε-τωπίζονται αποτελεσματικά συμπτώματα όπως κιρσοί, φλεβίτιδα, πρησμένα και κουρασμένα πόδια καθώς και αιμορροΐδες.

Aesculaforce Tabs και Gel

“Σώμα σφριγηλό και χωρίς κυτταρίτιδα με Bioselect”

Η Κρέμα Αδυνατίσματος με την εμπλουτισμένη σύνθεσή της με Φύκια και Guarana έχει εξαιρετική λιπολυτική δράση. H χρήση της καθημερινά προσφέρει άμεση και αισθητή μείωση της τοπικής συσσώρευσης του λίπους και εξαλείφει την όψη ‘φλοιού πορτο-καλιού’ από την επιδερμίδα. Έτσι, σας χαρίζει ένα σώμα νεανικό, σφικτό και χωρίς ίχνος κυτταρίτιδας. Τα βιολογικά προϊόντα Bioselect βασίζονται στο αγνό συστατικό Dictamelia παγκόσμιας μοναδικότητας, δηλαδή στο εκχύλισμα από το δίκταμο μαζί με extra παρθένο ελαιόλαδο βιολογικής καλλιέργειας. Το Ελαιόλαδο, πλούσιο σε αντιοξειδωτικά και βιτα-μίνες τρέφει το δέρμα και ενισχύει την ελαστικότητα της επιδερμί-δας και το Δίκταμο, ενδημικό της Κρητικής γης, δρα αντισηπτικά, αντιγηραντικά και καταπραϋντικά.

Αναζητείστε τα βιολογικά προϊόντα Bioselect σε βιολογικά καταστήματα, στα τμήματα βιολογικών προϊόντων σε super-markets σε όλη την Ελλάδα καθώς και σε επιλεγμένα φαρμακεία. Επίσης τα Bioselect θα τα βρείτε σε μεγάλα καταστήματα καλλυντικών στην Ευρώπη (Αγγλία, Σουηδία, Δανία, Ρωσία, Ουγγαρία…)

BIOSELECT: Τηλ.: 210 9935572 (Αθήνα) - 28310 20710, 28310 21280 (Ρέθυμνο)

SAFE �5

Products Details

Aπολαυστικό αδυνάτισμαSPIRU-TEIN

Το SPIRU-TEIN xρησιμοποιείται για την κάλυψη των ελλείψεων της σύγχρονης διατροφής, για να δώσει ενέργεια και να διώξει την κούραση κατά τη διάρκεια της ημέρας και βέβαια, σαν υποκατά-στατο γεύματος, για γρήγορη και σημα-ντική απώλεια βάρους. Περιέχει φυσική, μη μεταλλαγμένη, πρωτεΐνη από σόγια, μπιζέλι και ρύζι, πλήρη σειρά βιταμινών και μετάλλων, σπιρουλίνα, λιποτροπικές ουσίες κ.ά. Δεν περιέχει συντηρητικά ή άλλα χημικά πρόσθετα. Φυσικό γλυκαντικό: φρου-κτόζη. Κυκλοφορεί σε 1� απολαυστικές γεύσεις (σοκολάτα, βανίλια, φράουλα κλπ.) καθώς και στην έκδοση SIMPLY NATURAL (σοκολάτα, βανίλια) χωρίς γλυ-καντική ουσία.

NATURAL PLUS A.E: Τηλ.: 210 6132478 - 2310 430035

Βιολογικοί σπόροι Λαχανικών & Αρωματικών φυτών

(Για καλλιέργεια στο σπίτι)

Το κατάστημα βιο-λογικών προϊόντων «Θησαυρός υγείας» εισάγει από τη Γερ-μανία βιολογικούς σπόρους φυτέμα-

τος σε τουλάχιστον 50 είδη λαχανικών, φρούτων, αρωματικών αλλά και διακο-σμητικών φυτών.Επίσης διαθέτει πιστοποιημένα χώματα, λιπάσματα, φυτοπροστατευτικά, αλλά και βιβλία με συμβουλές για το ποια φυτά είναι σύμμαχοι, ποια φυτά είναι ανταγωνιστές, ποια απωθούν ασθένειες και εχθρούς, την τεχνική της συγκαλλι-έργειας, πως να παράγεται λίπασμα από τα απορρίμματα της κουζίνας και άλλα μυστικά.

ΘΥΣΑΥΡΟΣ ΥΓΕΙΑΣ: Τηλ.: 210 2221186

Τα αυθεντικά Κορεάτικα αποτοξινωτικά επιθέματα Chi και BioHeel που περιέχουν μόνο φυσικά συστατικά, εκπληρώνουν την υπόσχεσή τους και σας βοηθούν να απαλ-λαγείτε από πολλά δυσάρεστα συμπτώματα που έχουν σχέση με την υγεία σας.Με τη χρήση των επιθεμάτων Chi και BioHeel επιτυγχάνεται:-Απομάκρυνση τοξινών από τον οργανισμό, μέσω της απορρόφησής τους από το δέρ-μα-Μείωση σωματικών πόνων και πρηξιμά-των-Βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος-Καθαρισμός του αίματος-Βελτίωση της ποιότητας του ύπνου-Επανάκτηση του αισθήματος ευεξίαςΤα επιθέματα Chi και BioHeel Foot Patches διατίθενται σε επιλεγμένα Φαρμακεία και καταστήματα βιολογικών από την hellenize.

Οι ευεργετικές ιδιότητες των επιθεμάτων

Chi και BioHeel Foot Patches

HELLENIZE : Τηλ.: 210 7219320

Πείτε ΑΝΤΙΟ στις ενοχλητικές μυρμηγκιές

Γρήγορα, φυσικάκαι ανώδυνα!

Το «Αντίο Μυρμηγκιά!» αποτελεί ένα καινο-τόμο και πρωτοποριακό προϊόν σε μορφή κρέμας για την φυσική και ανώδυνη θερα-πεία όλων των τύπων μυρμηγκιάς (συμπε-ριλαμβανομένης της μυρμηγκιάς του νε-ρού). Το «Αντίο Μυρμηγκιά!» δημιουργεί ,μια αδιάβροχη προστατευτική μεμβράνη επάνω από την μυρμηγκιά προστατεύ-οντας έτσι από τις αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις, αποτρέποντας την εκ νέου μόλυνση και ενθαρρύνοντας παράλληλα την γρήγορη θεραπεία. Τα φυσικά αιθέ-ρια έλαια (αμυγδαλέλαιο, έλαιο γερανιού, έλαιο τσαγιόδενδρου, έλαιο λεμονιού και έλαιο θούγιας) με τις ενυδατικές και αντι-σηπτικές τους ιδιότητες συμβάλλουν και αυτά με τον δικό τους τρόπο στην εξάλει-ψη της μυρμηγκιάς.Διατίθεται σε φαρμακεία και καταστήματα προϊόντων υγείας.

ΑΓΓΕΛΙΚΑ ΕΛΟΒΑΡΗ &ΣΙΑ ΟΕ: Τηλ.:2310 856233

Ενισχύει το ανοσοποιητικόWAX GREEN 70

GOLD

Η WAX GREEN 70 GOLD έχει περιεκτικότητα �5 % σε πράσινη πρόπολη. Λόγω αυτης της πολυ

μεγάλης περιεκτικότητας και των μοναδικών ιδιοτήτων της πράσινης πρόπολης, η WAX GRREN 70 GOLD είναι ένα μοναδικό προϊόν που πάντα πρέπει να έχετε κοντά σας, τόσο για τοπική όσο και για συστηματική χρήση.

AM HEALTH: Τηλ.:210 5144128

ΝΕΟ ΠΡΟΪΟΝ

MASTIHA SHOP

Τρία νέα προϊόντα από τα mastiha shop της σειράς βιολογικών προϊόντων με μαστίχα.Βιολογική σάλτσα τομάτας με μαστίχαΆλειμμα λεμόνι με μαστίχαΜαρμελάδα λεμόνι με μαστίχα

MEDITERRA S.A: Τηλ.: 210 3614686

�6 SAFE

Σημεία διανομής

ΑΤΤΙΚΗ

ΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΕΤΡΟ (7) : Αγ. Δημήτριος - Δάφνη - Σύνταγμα - Πανεπιστήμιο - Πανόρμου - Κατεχάκη - Εθνική Άμυνα

Κ.Ε.Π. (ΚΕΝΤΡΑ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ ΠΟΛΙΤΩΝ) (32):ΑΓ. ΑΝΑΡΓΥΡΟΙ - Ν.Πλαστήρα 52 ΑΓ.ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ - Μεσογείων �19 ΑΙΓΑΛΕΩ - Μακρής � ΑΛΙΜΟΣ - Θο-θκυδίδου �� ΑΝΩ ΠΕΤΡΑΛΩΝΑ - Κειριάδων 70 ΒΥ-ΡΩΝΑΣ - Κολοκοτρώνη 66 ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ - Κύπρου 162 ΓΑΛΑΤΣΙ - Τραλλέων 11� ΔΑΦΝΗ - Έλλης 1� ΖΩ-ΓΡΑΦΟΥ - Μπισκίνη �9 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ - Μπουμπουλί-νας �5 ΙΛΙΟΝ - Αίαντος & Χρυσηίδος ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗ - Εθνικής Αντιστάσεως 12 ΚΕΡΑΤΣΙΝΙ - Λ.Σαλαμίνος 97 ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣ - Γ.Λαμπράκη 182 ΚΡΩΠΙΑΣ - Καρα-ϊσκάκη 2 ΜΑΡΟΥΣΙ - Βασ.Σοφίας 9 ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ - Ι.Ραλλη 7 ΜΟΣΧΑΤΟ - Λ.Κατσώνη 69 Ν.ΣΜΥΡΝΗ - Κ.Παλαιολόγου 22 Ν.ΚΟΣΜΟΣ - Κασομούλη �� ΝΙ-ΚΑΙΑ - Μαινεμενης 57 Π.ΦΑΛΗΡΟ - Αγ.Αλεξάνδρου 75Α ΠΑΛΛΗΝΗ - 17ο χλμ. Μαραθώνος ΠΑΤΗΣΙΑ - Αγίας Λαύρας 2� ΠΕΙΡΑΙΑΣ - Ακτή Ποσειδώνος 2 ΠΕ-ΡΙΣΤΕΡΙ - Εθνάρχου Μακαρίου �� Aγίας Μαρίνης 77 ΠΕΤΡΟΥΠΟΛΗ - 25ης Μαρτίου �2 ΣΕΠΟΛΙΑ - Δυρ-ραχίου �0 ΧΑΛΑΝΔΡΙ - Μεσσολογγίου 2 ΧΟΛΑΡΓΟΣ - 17ης Νοεμβρίου

ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΙΚΑ (26):ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ-Μεσογείων �5� ΑΜΦΙΑΛΗ-Γγηγο-ρίου Λαμπράκη ΒΥΡΩΝΑΣ-Νέας Ελβετίας 26 ΓΑ-ΛΑΤΣΙ-Πρωτοπαπαδάκη 70 ΓΛΥΦΑΔΑ-Βασιλέως Γεωργίου �5 ΔΑΦΝΗ-Λεωφ. Βουλιαγμένης & ΈΛλης 1 ΖΩΓΡΑΦΟΥ-Λεωφ. Παπάγου 127 Α’ ΗΛΙΟΥΠΟ-ΛΗ- Μαρίνου Αντύπα & Ναυαρίνου 1 ΗΛΙΟΝ-Αχαίας & Καλαβρύτων ΚΑΛΛΙΘΕΑ-Σκρά �5 ΚΑΜΙΝΙΑ- Θηβών �9 ΚΟΡΥΔΑΛΟΣ-Δημητρακοπούλου & Σερρών �6 ΜΑΡΟΥΣΙ-Χατζηαντωνίου 18 ΜΟΣΧΑΤΟ- Χρυσοστό-μου Σμύρνης 91 ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ-Χρυσοστόμου Σμύρνης � ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ-Μάχης Αναλάτου & Λαγουμιτζή ΝΕΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ-Λεωφ Ηρακλέιου �6� ΝΙΚΑΙΑ-Αντιγόνης 7 & Καυκάσου ΟΜΟΝΟΙΑ-Καπποδιστρίου �� ΠΑΓΚΡΑΤΙ-Κονωνος 5� Π. ΦΑΛΗΡΟ-Αχιλλέως 97 ΠΕΙΡΑΙΑΣ-Αγ. Κωνσταντίνου 1 ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ-Σαρα-νταπόρου & Αγραφιώτου ΣΥΝΤΑΓΜΑ-Ακαδημίας 21 ΧΑΪΔΑΡΙ-Δωδεκανήσου 22 ΧΑΛΑΝΔΡΙ-Παράσχου 8 & Βασιλέως Γεωργίου

ΙΑΤΡΕΙΑ - ΣΧΟΛΕΣ - ΣΥΛΛΟΓΟΙ - ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ- ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ (31):ΑΘΗΝΑ- AURA VITAE- Ιπποκράτους 2 ΙΑΝΟΣ- Σταδί-ου 2� Αιώνιος Ηνίοχος, Σόλωνος 97 ΠΥΡΙΝΟΣ ΚΟ-ΣΜΟΣ - Ιπποκράτους & Σόλωνος Σύλλογος Ομοι-οπαθητικών Ελλάδος, Αριστοτέλους �� Ιπποκράτειο Κέντρο Κλασσικής Ομοιοπαθητικής, Αριστοτέλους �� Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογής Βελονισμού, Αλκμά-νος 2 & Παπαδιαμαντοπούλου Μαργαρίτα Παπαδη-μητρίου Boulenger, Ηροδότου 19 ΑΜΠΕΛΟΚΗ-ΠΟΙ- Όλον, Κηφισίας 102 ΕΛΛΗΝΙΚΟ: Φ=1,618 - Αθ. Διάκου 26 ΚΑΛΛΙΘΕΑ- Φιλοσοφική ένωση Δράκος – Αετός, Σοφοκλέους �7 Κ. ΧΑΛΑΝΔΡΙ- Shantom, Τρι-πόλεως �5Α & Ευβοίας ΚΑΡΕΑΣ- Πολυχώρος Ομοι-οπ/κης Αθηνών, Λεωφ. Καρέα & Σουλιωτών 1 ΚΗΦΙ-ΣΙΑ- Ακαδημία Αρχαίας Ελληνικής & Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής, Σωκράτους 2� ΜΑΡΟΥΣΙ - Natural Helath Science-Χατζηιωάννου 1� & Δ. Ράλλη ΜΕΤΑ-ΜΟΡΦΩΣΗ- Νίκος Γεραμάνης, Δεληγιάννη 17 & Γ. Πα-πανδρέου ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ-Κασάνδρα Μουγιάκου, Λεωφ. Μεσογείων 259 ΠΕΙΡΑΙΑΣ- Ομακοείο Πειραιά, Καραϊ-σκου 122 ΠΕΝΤΕΛΗ- Γεώργιος Λουκάς, Παπαφλέσσα 1� Π. ΦΑΛΗΡΟ- Κέντρο Ρεφλεξολογίας & Έρευνας, Αμφιτρίτης 28 Natural Health Science, Πανδρόσου �1 Natural Health Science, Λεωφ. Αμφιθέας 78 & Αν-δρομάχης 8 ΧΑΛΑΝΔΡΙ- Αρμονική Ζωή, Γρίβα 2�.

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: KΕΝΤΡΟ- ΙΑΝΟΣ -Πλατεία Αριστοτέ-λους 7 ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ- ΙΑΝΟΣ- Μεταμορφώσεως 2� ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΟΙ-ΙΑΝΟΣ -Φιλιππουπόλεως 57 ΝΤΕΠΩ - ΙΑΝΟΣ -25ης Μαρτίου �5 MEDITERRANEAN COSMOS - ΙΑΝΟΣ- Εμπορικό κέντρο Cosmos Θεσσαλονίκη Life Therapy Academy - Αιγαίου 5� & Θερμαϊκού ΚΕΡΚΥΡΑ-Χρήστος Κόντης - Δελβινιώτη 6-8 ΛΕΣΒΟΣ- Κέντρο Υγείας- Πλωμάρι

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ (64 )ΑΤΤΙΚΗΆΛΙΜΟΣ- Τα δώρα της Φύσης, Πινδάρου 5 ΑΜΠΕΛΟ-ΚΗΠΟΙ- Προσγείων Γεύσεις, Αγαθουπόλεως 5 • Βανί-λια-Κανέλα, Λ. Ριανκούρ 71-7� ΆΝΟΙΞΗ- Λωτός, Λεωφ. Μαραθωνος �9 ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ- Ναραγιενα, Αιγαί-ου Πελάγους 85 • Green Farm, Λεωφ. Μεσογείων �65

ΑΘΗΝΑ-Lena’s - Νίκης 11, Σύνταγμα Καλυψώ, Ζω-οδόχου Πηγής 65 • Τέσσερις Εποχές, Νίκης �0 • Health Food Store, Γέλωνος 1 & Δεινοκράτους, Κολωνάκι • Ελιξίριο, Σταδίου �� & Πεζματζογλου � (στοά) • Οικο-ζήν, Εμμανουήλ Μπενάκη 26 • Οικοζήν, Στουρνάρα �6 • Οικολόγοι Ελλάδας, Πανεπιστημίου 57 • Ακρίταμα, Μιχαήλ Νομικού 9 • Εστρέλα, Δημητρίου Σούτσου 18 • Έλληνες οικολόγοι χωρίς σύνορα, Σανταρόζα � • Αλόη, Παπαδιαμαντοπούλου 52 • Green Farm, Δημο-κρίτου 1�, Κολωνάκι • Άρκευθος, Γ Σεπτεμβρίου 8�, Πλ. Βικτωρίας ΒΟΥΛΑ Βιολογικό χωριό - Αγ. Ιωάννου 28 ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ Αγνή Γη - Λεωφ. Πεντέλης 10� ΒΥΡΩ-ΝΑΣ- Γεύσεις Ζωής, Παναγή Τσαλδάρη 15 & Κύπρου ΓΑΛΑΤΣΙ- Θησαυρός Υγείας, Παπαφλέσσα 26 & Τραλ-λεών ΓΕΡΑΚΑΣ- Αιθέριο, Λ. Μαραθώνος 176 ΓΛΥΦΑ-ΔΑ- Βιοαγορά, Γούναρη 88 ΗΛΙΟΥΠΟΛΗ- Νέα Ζωή, Πρωτοπαπά �8 ΗΡΑΚΛΕΙΟ - Μορφέας- Αλεξ. Διάκου 11 (Ν. Ηράκλειο) ΚΗΦΙΣΙΑ- Ηλιοσταλα, Βασιλ. Όθω-νος �1 • Υγείας Χάριν, Γ. Δροσίνη 7 • Πράσινο Μήλο, Μακεδονίας 26 • Αμάραντο, Ελαιών 15 ΚΟΡΥΔΑΛΟΣ- Αμάραντο, Καυκάσου 6� ΚΥΨΕΛΗ- Βιολογική Κυψέλη, Aγ. Ζώνης �0 • Bιοεποχή, Κυψέλης 82 • Μελισσάνθη, Καυκάσου 1�2 • ΜΑΡΟΥΣΙ- «Nature», Διονύσου � • «Βιο -Υγεία», Πλ. Ευτέρπης � • GREEN FARM, Δ. Ράλλη 8 & Χατζηαντωνίου • Πανάγαθον, Ροδοδάφνης 52-5� ΜΕΛΙΣΙΑ - Ραγιάν- Λεωφ. Δημοκρατίας 2 • Βιοστροφή - 17ης Νοεμβρίου �1 Ν.ΙΩΝΙΑ- Βιόπολις, Λ. Ηρακλείου 295 & Αγ. Σοφίας ΠΑΓΚΡΑΤΙ- Αλώα, Αρχελάου 19 ΠΕΙ-ΡΑΙΑΣ- Green Farm, Μπουμπουλίνας �0 Π. ΦΑΛΗΡΟ- Βιόκηπος, Αχιλλέως 72 & Λεωφ. Αμφιθέας

ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ- Βοτανοπωλείο ο Νίκος, Κομνηνών �2 • Το Ελληνικόν, Βατικιώτου 28 • Το Ελληνικόν, Σοφούλη ��, Καλαμαριά • Εντροπία, Παπαμάρκου 8, Πλ. Άθωνος • Το Βάλσαμο, Χαλκέων 16 • Ζωή & Υγεία, Τσιμισκή 120 • Ζωή & Υγεία, Καρδίτσας 8 • Botanica, Αλ. Σβώλου �6 • Βιβλιοπωλείο Ψάρας, Φιλικής Εταιρείας �9 • TRE MARIE- Π.Π. Γερμανού 1� DROPS-Π. Ιωακείμ 10 ΤΟ ΚΡΙΤΑΜΟ- Κλεισούρας 8 ΕΥΟΣΜΟΣ - ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΦΥΣΗ-Μεγ. Αλεξάνδρου �1 ΤΟΥΜΠΑ - ΒΙΟ ΘΗΣΑΥ-ΡΟΣ- Αν. Θράκης �� ΚΑΡΔΙΤΣΑ Το Βάλσαμο - Δημοτι-κή Αγορά Ι7 ΜΥΤΙΛΗΝΗ- Μυρτιά, Αγ.Θεράποντος 22 ΡΕΘΥΜΝΟ-Άρκευθος, Μ. Μουσούρου 11, Β. Πλεύρη, Ηγ. Γαβριήλ 26 • Bio-rythm, Κ. Γιαμπουδάκη �2 • ΣΥ-ΡΟΣ- Ευεξία, Σταματίου Πρωΐου 51

ΔΙΑΝΟΜΗ.Το περιοδικό SAFEμπορείτε να βρείτε σε

160 σημεία

Κατεβάστε δωρεάν

το περιοδικό σε

μορφή

.pdfSAFEFREE PRESSwww.safemagazine.gr