Politistiko2013

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ:

Η ΜΟΥΣΙΚΟΧΟΡΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Β ΤΑΞΗ – ΓΕΛ ΓΑΣΤΟΥΝΗΣ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ:2012-13

Υπεύθυνες καθηγήτριες :

Διαμαντοπούλου Ελένη-Αποστολοπούλου Πολυξένη

Συμμετέχοντες μαθητές :

Αβραμίδης Απ., Βαρδουνιώτης Κ., Βαρούχα Ευφρ., Βασιλείου Ν.,

Γαλάνη Αθ., Γιατρά Χαρ., Δέρβος Φ., Ελευθερίου Κ.,

Θεοδωροπούλου Αθαν. ,Ιμέρι Κλ., Ιωαννίδη Δημ., Ιωαννίδη Ευγ.,

Κάγια Αλμπ., Καραβίδας Αντ., Κασιδιάρης Μιχ., Κατελούζος

Γεωργ., Κεαλόγλου Ανδρ., Κεφαλούρου Ελ., Κεχαγιά Ε., Κόλλια Α.,

Κοτροκόη Α., Κοτσέτας Γερ., Κουτσούμπα Γ., Λέτσιος Βασ.,

Μανουράς Δ., Μήτρου Ν., Μητσοπούλου Β., Μουτάφη Μ-Ζ.,

Μπεκίρι Δ., Νεραντζάκη Χρ. ,Ξένος Δ. , Πατρινού Ελ., Πυλαρινού

Αικ., Ρέτση Χ., Σαμίου Φ., Σταμούλη Αργ., Συλαιδής Επ., Τσάμη

Γ., Φλίγκου Αικ., Χατζηγιάννης Θ.

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1.Σκοποί του προγράμματος σ.3

2.Γενικά για τους χορούς σ.3

3.Η Θεσσαλία στο πέρασμα των αιώνων σ.5

4.Γενικά για τους χορούς της Θεσσαλίας σ.6

5. Οι κυριότεροι θεσσαλικοί χοροί σ.7

6.Τραγούδια και χοροί της επαρχίας Ελασσόνας σ.17

7. Παραδοσιακά τραγούδια της Θεσσαλίας σ.22

8. Τα μουσικά όργανα σ.34

9.Η ενδυμασία σ.34

10. Η φορεσιά του Αλμυρού σ.35

11.Παραδοσιακή στολή καραγκούνας σ.36

12.Νυφική φορεσιά Επισκοπής σ.39

13.Γιορτινή φορεσιά από Τρίκερι Μαγνησίας σ.40

14. Κοσμήματα σ.41

15.Επίμετρο σ. 45

16. Βιβλιογραφία σ. 49

2

ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

Να γνωρίσουμε τους παραδοσιακούς χορούς της Θεσσαλίας και να προσεγγίσουμε το λαϊκό

πολιτισμό και την παράδοση αυτής της περιοχής ,μέσα από τη μουσική ,τα τραγούδια , τις

φορεσιές ,τα κοσμήματά τους.

Επιδιώκεται επίσης η γνωριμία με τις εθνολογικές ομάδες της Θεσσαλίας( Καραγκούνηδες,

Σαρακατσάνοι, Βλάχοι, Χασιώτες, Αργιθεάτες, Ολυμπίσιοι πρόσφυγες), αφού μαθαίνοντας

ένα βλάχικο ή αργιθεάτικο χορό ή τραγούδι ανοίγουμε ένα παράθυρο για να γνωρίσουμε τη

βλάχικη ή την αργιθεάτικη κοινωνία.

Παράλληλα με την εκμάθηση των δημοτικών τραγουδιών της περιοχής θα προσεγγίσουμε

την παραδοσιακή ομιλία και προφορά(ντοπιολαλιά)

Μέσα από τους παραδοσιακούς χορούς θα έρθουμε σε επαφή με πλήθος άλλων

δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την τοπική κοινωνία, οικογενειακών, κοινωνικών( γάμοι,

βαπτίσεις),οικονομικών (εμποροπανηγύρεις), θρησκευτικών (εορτές αγίων, πανηγύρια) κλπ

Αποτελούν λοιπόν οι παραδοσιακοί χοροί στοιχείο συλλογικότητας που ενισχύει την

κοινωνικοποίηση και προάγει τη συνοχή και ενότητα της κοινωνίας. Περισσότερο από ποτέ

άλλοτε προβάλλει επιτακτικό το αίτημα να στραφούμε ,σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, σε

δράσεις που αναδεικνύουν τη λαϊκή μας κληρονομιά και το πολιτιστικό υπόβαθρο του τόπου

μας και στοχεύουν στη μεταλαμπάδευση ηθών και παραδόσεων στις επόμενες γενιές. Αυτά

θα είναι τα όπλα αντίστασή μας στη λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης και στην πολιτισμική

άλωση που επιχειρείται σε μια κοινωνία κατά βάση υλιστική και τεχνοκρατική.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΧΟΡΟΥΣ

Από τα αρχαία χρόνια θεωρούσαν το χορό το κυριότερο μέσο διαπαιδαγώγησης των νέων και την ιδανική ολοκλήρωση σώματος και πνεύματος ώστε να επιτύχουν ψυχοσωματική ισορροπία.

Ο Πλάτων διακρίνει δύο κατηγορίες όρχησης στα χρόνια του: την «πυρρίχην», στην οποία κατέτασσε χορούς με πολεμικό χαρακτήρα και την «εμμέλειαν», όπου συγκαταλέγονταν οι χοροί με κοινωνικό και θρησκευτικό περιεχόμενο. Απορρίπτει την «βακχείαν» γιατί περιείχε άσεμνες κινήσεις.

3

Με το πέρασμα των αιώνων ο χορός μεταβάλλεται σε ψυχαγωγικό είδος και εκτελείται συνήθως από δούλους. Ο Κικέρων θα πει «Κανένας δεν χορεύει, παρά μόνον αν είναι μεθυσμένος ή έχει χάσει τα μυαλά του», μαρτυρία που δείχνει ότι ο χορός πολεμήθηκε από εξέχοντες πολίτες και συγγραφείς ως εκδήλωση διαφθοράς και ανηθικότητας.

Και ενώ οι πατέρες της Εκκλησίας συμμερίζονταν τις παραπάνω απόψεις, οι Βυζαντινοί όχι μόνο χόρευαν και τραγουδούσαν ευχαρίστως, αλλά και υιοθέτησαν χορούς με λιτανευτικό χαρακτήρα (π.χ. το χορό του Ησαΐα).

Αφού ο χορός δοκιμάστηκε κάτω από το φανατικό ασκητισμό της Εκκλησίας, μετά το Μεσαίωνα το ενδιαφέρον των ισχυρών Βασιλιάδων της Ευρώπης συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας σειράς αυλικών χορών, που εξελίσσονται στο σύγχρονο μπαλέτο (κλασικός χορός) αρκετοί απ’ αυτούς, ενώ παράλληλα ευδοκιμούν και οι χοροί των κατώτερων – λαϊκών στρωμάτων.

Αναμφίβολα, ο χορός είναι μία μορφή δημιουργικής έκφρασης, με ανεκτίμητη παιδευτική και μορφωτική λειτουργία, μέσα από ένα οργανωμένο παιχνίδι ρυθμού – κίνησης – νοήματος.

Μια πρώτη διάκριση των χορών ,όπως συνάγεται από τα παραπάνω, αφορά τους αστικούς και λαϊκούς –παραδοσιακούς χορούς. Οι πρώτοι αποτελούν εξέλιξη των αυλικών χορών ,ενώ οι δεύτεροι σχετίζονται με τις χορευτικές εκφράσεις των κλειστών αγροτικών κοινοτήτων ή των παρυφών των αστικών κέντρων, αποτελώντας ένα σημαντικό μέσο διασκέδασης αλλά και αναπόσπαστο μέρος της επίσημης και καθημερινής κοινωνικής ζωής

Ο χορός στην Ελλάδα είναι εξάλλου δεμένος με την εθνική ιστορία και την πολιτισμική

παράδοση. Σε χαλεπούς καιρούς όπως πχ στα χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν από τα κύρια

μέσα ενδυνάμωσης της κοινωνικής και πατριωτικής ενότητας και καλλιέργειας της εθνικής

συνείδησης. Στη χορευτική πράξη όλοι συμμετέχουν, γεγονός που ισχυροποιεί το συναίσθημα

του εμείς. Έτσι ο χορός ανάγεται σε σύμβολο κοινωνικής και πολιτισμικής ένταξης που

διαπαιδαγωγεί και κοινωνικοποιεί την προσωπικότητα στο πλαίσιο της συμβιωτικής ομάδας.

Η συνύφανση του χορού με τα τοπικά έθιμα σε συνδυασμό με την ιδιομορφία της

ελληνικής γης- με τα πολλά νησιά και τις αποκλεισμένες από βουνά και θάλασσα περιοχές,

έχουν διαμορφώσει μια χορευτική ποικιλομορφία ώστε κάθε γεωγραφική περιοχή να

παρουσιάζει μια ιδιαίτερη χορευτική ταυτότητα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στους νεοελληνικούς

χορούς βρίσκουμε ρυθμούς που μας συνδέουν μέσω του Βυζαντίου με την αρχαία Ελλάδα Οι

ρυθμοί 7/8(ο αρχαίος επίτριτος),6/4(δάκτυλος ιαμβικός),5/8(παίων),8/8(αρχαίος δόχμιος),και

9/8 (δόχμιος με σπονδίο ) ,που ο ελληνικός λαός τους χορεύει με τόση φυσικότητα, έρχονται

από τα βάθη των αιώνων.

Σε μια γενική παρατήρηση μπορούμε να διακρίνουμε δύο χορευτικά υποσυστήματα: το

Ηπειρωτικό και το νησιωτικό ενώ κι αυτά με τη σειρά τους μπορούν να υποδιαιρεθούν σε

επιμέρους ενότητες, όπως Μωριάς, Ρούμελη, Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη, Νησιά

Αιγαίου, Επτάνησα, Πόντος Μ.Ασία, Καππαδοκία, Κύπρος, Κρήτη.

Διαιρούνται επίσης σε δύο κατηγορίες :σε συρτούς και πηδηχτούς. Υπάρχουν και μεικτοί

χοροί, πχ συρτός καλαματιανός ή συρτός τσάμικος ,αλλά σπανίζουν. Η ονομασία του χορού

4

εξαρτάται συνήθως από τον τόπο καταγωγής (ζαγορίσιος) ή έχει ονομασίες

προσώπων(Μενούσης, Μανέτας) ή ακόμα ονομασίες εποχικές ( Αη-Βασιλιάτικος,

Πασχαλινός) ή τέλος ονομασίες επαγγελμάτων και συντεχνιών (χασάπικος, μηχανικός, ή των

σφουγγαράδων).

Ο συρτός και ο καλαματιανός είναι χοροί πανελλήνιοι αλλά υπάρχουν και παραλλαγές

ανάλογα με τον τόπο όπου χορεύονται. Έτσι οι χοροί της ηπειρωτικής Ελλάδας είναι πιο

βαρείς και λεβέντικοι ,ενώ οι νησιώτικοι πιο ανάλαφροι και χαριτωμένοι.

Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ

Η Θεσσαλία ήταν η κοιτίδα του ανθρώπινου γένους κατά τη θρησκεία των αρχαίων

Ελλήνων. Στο Πήλιο ζούσαν οι Κένταυροι και ο σοφός δάσκαλος Χείρωνας. Πρώτοι κάτοικοί

της ήταν οι Πελασγοί και οι Μινύες, που υποτάχτηκαν στους Θεσσαλούς που κατέβηκαν από

την Ήπειρο. Στους Περσικούς πολέμους "μήδισαν" και αργότερα υποτάχτηκαν στους

Μακεδόνες (4ος αι. π.Χ.) και στους Ρωμαίους (2ος αι.). Στο Βυζάντιο αποτελούσε τμήμα του

θέματος της Ελλάδας. Τον καιρό της φραγκοκρατίας ήταν επαρχία του Δεσποτάτου της

Ηπείρου.

Το 1393 κατακτήθηκε από τους Τούρκους. Προσαρτήθηκε στην Ελλάδα το 1881.

Το 1942 οι Ιταλοί επιχείρησαν να ιδρύσουν ρουμανοβλαχικό βασίλειο στη

Θεσσαλία. Η προσπάθειά τους όμως απέτυχε τελείως, γιατί κανείς δεν υποστήριξε

μια τέτοια ανίερη ενέργεια.

Η Θεσσαλία είναι το γεωγραφικό διαμέρισμα της ηπειρωτικής Ελλάδας,

μεταξύ Μακεδονίας, Στερεάς Ελλάδας, Ηπείρου και Αιγαίου πελάγους. Βρίσκεται στην

Κεντρική Ελλάδα και έχει έκταση 13.904 τ.χλμ.Η Θεσσαλία περικλείεται, από κάθε πλευρά

της, από ψηλά, δασοσκέπαστα και απόκρημνα βουνά, όπως ο Όλυμπος, το ψηλότερο

ελληνικό βουνό. Είναι το "βουνό των βουνών", η κατοικία των δώδεκα θεών της μυθολογίας.

Ήταν το καταφύγιο των κλεφτών και των αρματολών στα μαύρα χρόνια της

τουρκοκρατίας και η δημοτική μας ποίηση το ύμνησε με τα ωραιότερα δημοτικά τραγούδια.

Απέναντί του υψώνεται η Όσσα ή Κίσαβος , έτσι τοποθετημένο που νομίζει κανείς πως τα δύο

βουνά είναι έτοιμα για συμπλοκή ("ο Όλυμπος και ο Κίσαβος, τα δυο βουνά μαλώνουν", όπως

λέει και το δημοτικό τραγούδι). Νοτιότερα βρίσκεται το μαγευτικό Πήλιο κατάφυτο από

οπωροφόρα και άλλα δέντρα.

5

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΧΟΡΟΥΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Η Θεσσαλία αποτελεί τον κορμό της ηπειρωτικής Ελλάδας. Παρά την ετερογένεια των

κατοίκων της- ορεινοί, πεδινοί, καραγκούνηδες, θαλασσινοί Πηλίου και Τρίκερι-και τις

εξωγενείς επιδράσεις, η Θεσσαλία τους ενσωμάτωσε σε ένα ενιαίο τρόπο έκφρασης με

ελάχιστες αποκλίσεις.

Και ενώ τα πηλιορείτικα τραγούδια έχουν επιρροές από νησιώτικους ρυθμούς, η τεχνική τους

δεν έχει αλλάξει όσον αφορά τη χρήση των μουσικών οργάνων που παραπέμπει σε στεριανή

μουσική παράδοση πχ ο πηλιορείτικος μπάλος παρουσιάζει ένα κράμα αιγαιοπελαγίτικου

μπάλου και συγκαθιστού θεσσαλικού χορού.

Οι θεσσαλικοί χοροί είναι αργοί και χαρακτηρίζονται από μια ιδιάζουσα βαρύτητα. Με βάση

την πληθυσμιακή της ετερογένεια, η περιοχή έχει να επιδείξει πλούσιο ρεπερτόριο, από τους

κλειστούς χορούς της Αργιθέας και των Αγράφων έως τη μεγάλη ποικιλία των καραγκούνικων

γυναικείων χορών ,τους συρτούς ,τους τσάμικους, το αρβανιτοβλάχικο, το ρογκοτσάρι, το

μπεράτι, το καραμπατάκι, της Γαλανής το φόρεμα κ.λπ. Στο ευρύ αυτό φάσμα εντάσσονται

και η χορευτική παράδοση των Σαρακατσάνων αλλά και των προσφύγων της Α. Ρωμυλίας και

της Καππαδοκίας.

Παρότι οι κάτοικοί της παρουσιάζουν ετερογένεια ως προς την προέλευση, (Βλαχόφωνοι,

Χασιώτες, Σαρακατσάνοι, Καραγκούνηδες, Μικρασιάτες και Θρακιώτες πρόσφυγες),

εντούτοις κατόρθωσαν να διατηρήσουν μια κοινή διάλεκτο και παράδοση. Ο Σαρακατσάνοι

λοιπόν, χορεύουν κυρίως χορούς στα τρία, τσάμικους, καλαματιανούς και χορούς του γάμου.

Τα τραγούδια τους έχουν να κάνουν με την ποιμενική τους ζωή και με τα κατορθώματα των

κλεφτών με τους οποίους ερχόταν σε επαφή κάθε θερινή περίοδο όταν μετακινούνταν με τα

κοπάδια τους στα χωριά των Αγράφων.

Σημαίνουσα αξία έχουν και οι τοπικοί χοροί της Αργιθέας, της νότιας ορεινής θεσσαλικής

περιοχής. Εδώ οι χοροί είναι «κλειστοί», ένα είδος αργού τσάμικου με βαριές κινήσεις όπου

έχουμε σαφή επηρεασμό από Ηπειρωτικές επιδράσεις.

Οι πηλιορείτικοι χοροί είναι ολοφάνερα επηρεασμένοι από τους ρυθμούς του Αιγαίου ενώ η

περιοχή που συνορεύει με την Μακεδονία διαμορφώνει κοινούς μ’ αυτήν ρυθμικούς,

μουσικούς και χορευτικούς τύπους. Η θέση των χορευτών είναι κι εδώ αυστηρά

καθορισμένοι από κοινωνικούς τύπους, ενώ πολλοί χοροί χορεύονται χωρίς οργανική

συνοδεία.

6

Είχαν ξεχωριστά γλέντια οι άνδρες και οι ξεχωριστά οι γυναίκες και μόνο το μεγάλο πανηγύρι

του κάθε χωριού ήταν ανάμεικτο. Οι γυναίκες χόρευαν και τραγουδούσαν σε γιορτές όπως

π.χ. οι «λαζαρίνες», «της σταυροπροσκύνησης»,τα Χριστούγεννα, της Παναγίας, σε

αρραβώνες, γάμους, βαφτίσια και σε κάθε ευκαιρία όπως ας πούμε όταν πήγαιναν τις

βελέντζες για πλύσιμο η στον τρύγο η στον θερισμό η όταν μάζευαν τη σοδιά και άπειρες

άλλες εκδηλώσεις της ζωής. Οι γυναίκες σχεδόν ποτέ δεν είχαν όργανα στα γλέντια τους γι

αυτό και τα πιο πολλά διασωθέντα είναι τα γυναικεία τραγούδια.

Οι άνδρες πάλι δεν χρειαζόταν ειδικό λόγο για γλέντι. Το έστηναν ακόμη και δίχως λόγο στο

καφενείο η και σε σπίτια μαζί με όργανα όταν υπήρχε η δυνατότητα

Οι κυριότεροι θεσσαλικοί χοροί

ΤΑΣΙΑ Είναι συγκαθιστός χορός. Χορεύεται ελεύθερα αντικριστά σε ζευγάρια ή και ελεύθερα

στο χώρο. Τον συναντάμε να χορεύεται και σε κύκλο. Είναι μεικτός χορός. Συγκαθιστοί χοροί

έχουν οι βλάχοι σε δυτ. Μακεδονία αλλά και στην Ήπειρο και στην Θράκη αλλά διαφέρουν.

Ο ρυθμός του είναι δίσημος.

ΤΣΑΜΙΚΟΣ

Πανελλήνιος

χορός αλλά

κάθε

περιοχή τον

χορεύει με

διαφορετικό

τρόπο.

Βέβαια πολύ

σωστά

σημειώνουν

κάποιοι πως

αφού τον

χορό αυτόν

δεν τον

συναντάμε

στην

νησιωτική

7

Ελλάδα κακώς τον χαρακτηρίζουμε «πανελλήνιο». Στην επαρχία Ελασσόνας, τόσο οι άνδρες

όσο και οι γυναίκες χόρευαν τσάμικο με έναν δικό τους μοναδικό βηματισμό. Άλλα βήματα

έχει στα χωριά του κάμπου και αλλά στα παρολύμπια χωριά. Ο χορός Τσάμικος χορεύεται σε

διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις, γάμους, βαφτίσια, πανηγύρια. Πολύ γνωστό τσάμικο της

περιοχής είναι το τραγούδι « ο Νικοτσάρας» που ηχογραφήθηκε πολύ παλιά με ερμηνευτή

τον Γιώργο Λίτσιο και στο βιολί ο αξέχαστος Παναγιώτης Λίτσιος.

«ΝΙΚΟΤΣΑΡΑΣ»

Τι έχουν της Ζύχνας τα βουνά, καημένε Νικοτσάρα μου,

Γιε μ’και στέκουν μαραμένα, Νικοτσάρα καπετάνιε.

ούτε χαλάζι τα βαρούν, καημένε Νικοτσάρα μου,

ούτε βροχές τα παίρνουν, Νικοτσάρα καπετάνιε.

Ο Νικοτσάρας πολεμάει, καημένε Νικοτσάρα μου,

Γιε μ’ με χίλια βιλαέτια, Νικοτσάρα καπετάνιε.

Ο ρυθμός του είναι τρίσημος αλλά τον συναντάμε και σε 6/8.

ΣΤΡΩΤΟΣ ΣΤΑ ΔΥΟ Ο γνωστός σε όλους χορός «πωγωνήσιος» κακώς βέβαια τον λέμε έτσι

γιατί η ονομασία αυτή αντιπροσωπεύει μόνο τους ηπειρώτικους στρωτούς στα δυο χορούς

που χορεύονταν στα χωριά του Πωγωνίου.

Ο ρυθμός του είναι τετράσημος.

ΣΥΡΤΟΣ Ο πασίγνωστος και πανάρχαιος χορός που εσφαλμένα έχουμε καθιερώσει να λέμε

«καλαματιανό», χορεύεται σε όλη τη Θεσσαλία και στην Ελασσόνα.

Ο ρυθμός του είναι επτάσημος.

ΣΥΡΤΟ ΣΤΑ ΤΡΙΑ Ο πιο γνωστός και δημοφιλής χορός που χορεύεται σε όλη την Ελλάδα

χορεύεται και στην περιοχή αλλά με τοπικά τραγούδια.

Ο ρυθμός του είναι τρίσημος αλλά μπορεί να τον συναντήσουμε και σε τετράσημο.

ΣΒΑΡΝΙΑΡΑ

Είναι μια μορφή συρτού στα δύο με έντονο «σουστάρισμα». Χορεύεται από άνδρες και

γυναίκες, ελεύθερα και με κατεύθυνση προς τη φορά του κύκλου. Η ονομασία του χορού

προέρχεται από τα βήματά του που είναι βαριά, σβαρνιστά. Συνήθως χορεύεται χωρίς λαβή

με τους άνδρες να έχουν τα χέρια είτε στην έκταση είτε το ένα χέρι ελεύθερο και το άλλο

πίσω στη μέση, ενώ οι γυναίκες έχουν τα χέρια στη μεσολαβή.

8

Σ’ ορισμένες όμως περιοχές, χορεύουν πιασμένοι από τις παλάμες και με λυγισμένους τους

αγκώνες.

Τα βήματα του χορού είναι τα

εξής:

1: Το δεξί πατάει με όλο το πέλμα

μεταξύ κέντρου και φοράς του

κύκλιου, και σταυρωτά πάνω από το αριστερό ενώ ταυτόχρονα γίνεται ένα ανεβοκατέβασμα

του κορμού, «σουστάρισμα».

2: Το αριστερό πατάει με τα δάχτυλα δίπλα στη φτέρνα του δεξιού.

3: Το δεξί εκτελεί μικρό βήμα και πατάει διαγώνια δεξιά

4: Το αριστερό πατάει με όλο το πέλμα στη φορά ου κύκλου, σταυρωτά πάνω από το δεξί, ενώ

ταυτόχρονα γίνεται σουστάρισμα.

5: Το δεξί πατάει με τα δάχτυλα δίπλα στη φτέρνα του αριστερού.

6: Το αριστερό κάνει μικρό βήμα προς τη φορά του κύκλου.

-------------------------

ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΣ (Γιούργια στα παλιούρια)

Ανδρικός και γυναικείος χορός που χορεύεται στην περιοχή του Τυρνάβου με λαβή από τις

παλάμες και τους αγκώνες λυγισμένους. Σχηματίζεται κύκλος ανοιχτός με μέτωπο λοξώς

δεξιά. Η φτέρνα του δεξιού ποδιού είναι μέσα στην καμάρα του αριστερού. Αποτελείται από

πέντε χορευτικά μοτίβα καθένα από τα οποία έχει δικό της αριθμό βημάτων. Όλα τα βήματα

εκτελούνται ισόχρονα.

ΜΟΤΙΒΟ 1ο

1: Το δεξί πόδι βήμα δεξιά

2: Το αριστερό πόδι βήμα

αριστερά

3: Το δεξί, δεξιά με τα δάχτυλα

προς το κέντρο

4: Το αριστερό πόδι μισό βήμα

δεξιά με την φτέρνα του σε επαφή με την καμάρα του δεξιού. Τα δάκτυλά του είναι στραμμένα

αριστερά με ελαφριά στήριξη στο έδαφος. Μέτωπο αριστερά.

5: Το αριστερό πόδι βήμα αριστερά.

6: Το δεξιό πόδι βήμα αριστερά.

7:Το αριστερό αριστερά με τα δάκτυλα προς το κέντρο.

9

8: Το δεξί πόδι μισό βήμα αριστερά με την φτέρνα του σε επαφή με την καμάρα του

αριστερού. Τα δάκτυλά του είναι στραμμένα δεξιά με ελαφριά στήριξη στο έδαφος. Μέτωπο

δεξιά.

Τα βήματα αυτά επαναλαμβάνονται ώστε να γίνουν δεκαέξι.

ΜΟΤΙΒΟ 2ο

Αποτελείται από 4 βήματα. Τα δύο πρώτα είναι όμοια με το 3,4 του α΄ μοτίβου. Τα δύο

δεύτερα είναι όμοια με το 7,8 του α΄ μοτίβου.

ΜΟΤΙΒΟ 3ο

Αποτελείται από τα 4 πρώτα βήματα του πρώτου μοτίβου.

ΜΟΤΙΒΟ 4ο

Αποτελείται από 4 βήματα. Τα δύο πρώτα είναι όμοια με το 7,8 του α΄ μοτίβου. Τα δύο

δεύτερα είναι όμοια με το 3,4 του α΄ μοτίβου.

ΜΟΤΙΒΟ 5ο

Αποτελείται από τα (4) βήματα 5-8 του πρώτου μοτίβου.

-------------------------

ΠΕΡΑ ΣΤΟΝ ΠΕΡΑ ΜΑΧΑΛΑ

Χορός που χορεύεται στην περιοχή της Καρδίτσας. Χαρακτηρίζεται όπως και οι

περισσότεροι Θεσσαλικοί χοροί, από αργές και μεγαλοπρεπείς κινήσεις. Κατ εξοχήν

γυναικείος χορός· χορεύεται από τη νύφη σαν αποχαιρετιστήριος, έξω από το σπίτι της πριν

από τα στέφανα. Θεωρείται από τους πιο παλιούς χορούς και χορεύεται και σήμερα σε κάθε

γάμο, κυρίως στα χωριά, με οκτώ βήματα.

1: Το δεξί προς τη φορά με σουστάρισμα.

10

2: Το αριστερό σταυρωτά πάνω από το δεξί προς τη φορά με σουστάρισμα.

3: Το δεξί πατάει δεξιά στη διάσταση με σουστάρισμα. Ο κορμός στρέφει προς το κέντρο

του κύκλου

4: Το αριστερό στα δάκτυλα, μπροστά και πάνω από το δεξί, ενώ το δεξί εκτελεί ταυτόχρονα

μία ανάπαλση.

5: Το αριστερό με σουστάρισμα αριστερά, σε διάσταση με τα δάκτυλα προς το κέντρο. Ο

κορμός στρέφει προς το κέντρο του κύκλου

6: Το δεξί στα δάκτυλα μπροστά και πάνω από το αριστερό.

7: Το δεξί πατάει στα δάκτυλα δεξιά, σε διάσταση.(Τα δάκτυλα του αριστ. προς το κέντρο,

του δεξιού προς τη φορά).

8: Όπως το 6

-------------------------

ΚΛΕΙΣΤΟΣ ΑΡΓΙΘΕΑΣ

Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες στην περιοχή της Αργιθέας των Αγράφων, με τους

άνδρες στην αρχή του κύκλου και ακολουθούν οι γυναίκες στο τέλος του κύκλου.Την

ονομασία του ο χορός την πήρε μάλλον γιατί οι χορευτές κλείνουν στο δεύτερο μέρος του

χορού προς τα μέσα του κύκλου. Είναι χορός πασχαλιάτικος και χορεύεται την Κυριακή του

Πάσχα το απόγευμα στην πλατεία του χωριού, όπου γίνεται μεγάλο γλέντι και σέρνουν

πρώτα το χορό οι γεροντότεροι. Α΄ Μέρος

1: Το αριστερό περνά πάνω από

το δεξί προς τη φορά.

2: Το δεξί πατάει προς τη φορά.

3: Το αριστερό περνά πάνω από το

δεξί προς τη φορά.

4: Το δεξί πόδι πατάει δεξιά στη

διάσταση.

5: Το αριστερό σε άρση πάνω από

το δεξί, λυγισμένο.

6: Το αριστερό πατάει προς τα πίσω ενώ το δεξί σηκώνεται λίγο από το έδαφος.

11

7: Το δεξί πατάει στη θέση του

8: Το αριστερό σε άρση πάνω από το δεξί, ή προς το κέντρο και αριστερά ακουμπώντας με

τα δάχτυλα στο έδαφος.

Αφού χορευτεί αρκετές φορές το πρώτο μέρος, η μουσική

αλλάζει και χορεύεται το δεύτερο μέρος, με λαβή από τις

παλάμες και τους αγκώνες λυγισμένους.

1: Το αριστερό πόδι πατάει προς το κέντρο του κύκλου προς τα

δεξιά.

2: Έρχεται το δεξί σε άρση μπροστά από το αριστερό.

3: Το δεξί πατάει προς τα πίσω.

4: Το αριστερό πόδι έρχεται και πατάει πίσω από το δεξί, ενώ το δεξί σηκώνεται λίγο από το

έδαφος.

5:Το δεξί πόδι πατάει στη θέση του.

-------------------------

ΜΠΕΡΑΤΙ

Ανδρικός και γυναικείος χορός που συναντάται και στην Ήπειρο. Είναι χορός

«συγκαθιστός», και χορευόταν συνήθως στους γάμους, όταν οι συγγενείς συνόδευαν τη

νύφη και το γαμπρό στην εκκλησία. Γι αυτό και δεν έχει καθορισμένο σχήμα και διακρίνεται

για την ελευθερία και την μεγάλη ποικιλία των βημάτων του. Τα βήματα του χορού είναι έξι

και χορεύονται τρία δεξιά και τρία αριστερά ή και τα έξι προς τα εμπρός. Εντούτοις ο

χορευτής είχε το περιθώριο να αυτοσχεδιάσει με καθίσματα, στροφές, χτυπήματα κλπ.

-------------------------

ΚΑΡΑΓΚΟΥΝΑ

Ένας από τους κυριότερους χορούς της Θεσσαλίας, που χορεύεται όμως και σε άλλες

περιοχές. Το τραγούδι της καραγκούνας είναι μια αναφορά κι ένας θαυμασμός στην

αρχοντική καραγκούνικη γυναικεία φορεσιά, η οποία μαζί μ αυτή της σαρακατσάνας,

12

αποτέλεσαν θέματα μελέτης και έρευνας. Χορευτές και χορεύτριες σχηματίζουν κύκλο

ανοιχτό με μέτωπο προς το κέντρο.

Η λαβή είναι του Καλαματιανού.

Ο χορός αποτελείται από τρία

χορευτικά μοτίβα, καθένα από τα

οποία έχει διαφορετικό αριθμό

βημάτων που εκτελούνται σε

ισόχρονο κανονικό ρυθμό.

1Ο ΜΟΤΙΒΟ

1: Το δεξί πόδι δεξιά

2: Το αριστερό πόδι δεξιά

3: Το δεξιό πόδι δεξιά με τα

δάκτυλα προς το κέντρο

4: Το αριστερό σε προεκβολή,

ελαφρά στα δάκτυλα

5: Το αριστερό πόδι ενώνεται

πίσω σε προσοχή με το

δεξιό. Μέτωπο προς το κέντρο.

6: Το δεξί σε προεκβολή πίσω,

ελαφρά στα δάκτυλα.

7: Το δεξί σε προεκβολή

εμπρός ελαφρά στα δάκτυλα.

8: Όπως το 6

2Ο ΜΟΤΙΒΟ

1: Το δεξί βήμα δεξιά, λίγο πίσω και με τα δάκτυλα προς το κέντρο

2: Το αριστερό μισό βήμα δεξιά, με τη φτέρνα μπροστά από τα δάχτυλα του δεξιού και τα

δάχτυλα προς το κέντρο.

Τα βήματα αυτά, που είναι τα ίδια με του «Ρόβα», επαναλαμβάνονται συνολικά τέσσερις

φορές.

3Ο ΜΟΤΙΒΟ

1: Το δεξί σε προεκβολή εμπρός ελαφρά στα δάκτυλα.

2: Αναπήδηση στο αριστερό και άρση του δεξιού, μπροστά, λυγισμένου.

3: Το δεξί έρχεται και πατά αριστερά, σταυρωτά, μπροστά από το αριστερό.

4: Το αριστερό πόδι κοντά στη φτέρνα του δεξιού, ελαφρά στα δάχτυλα.

13

5: Το αριστερό σε προεκβολή προς το κέντρο, ελαφρά στα δάχτυλα.

6: Αναπήδηση στο δεξί με άρση του αριστερού, μπροστά λυγισμένου.

7: Το αριστερό πόδι έρχεται και πατά δεξιά, σταυρωτά μπροστά από το δεξί.

8: Το δεξί κοντά στο αριστερό στην προσοχή.

Ο Αθ. Μπίκος, απ’ όπου προέρχεται η σχηματική περιγραφή13 σημειώνει ότι στο τρίτο

μοτίβο του χορογραφήματος, λόγω τεχνικής δυσχέρειας, η κίνηση του δεξιού ποδιού από το 6

στο 8 σημειώθηκε από το μπροστινό μέρος και όχι από το πίσω, που είναι η κανονική του

φορά. Γι’ αυτό και τα βήματα 7 και 8 σημειώθηκαν δεξιότερα της κανονικής τους θέσης.

-------------------------

ΚΑΓΚΕΛΙ

Χορεύεται στη Θεσσαλία και στην Ήπειρο από άνδρες και γυναίκες. Είναι ελεύθερος

πηδηχτός χορός στον οποίο οι χορευτές εκτελούν πολλές στροφές. Χορεύεται με τα βήματα

του Καλαματιανού, πάνω στα οποία γίνονται διάφορες φιγούρες. Η λαβή των χεριών είναι

στην αρχή από τις παλάμες και πιασμένοι σε κύκλο τελείως κλειστό. Στη συνέχεια οι χορευτές

γίνονται ζευγάρια και χορεύουν ελεύθερα με πολλές φιγούρες.

-------------------------

ΡΟΥΓΚΑΤΣΙΑΡΙΚΟ

Χορεύεται τη μέρα των Φώτων στην περιοχή Φαρσάλων στο Πεδινό Καρδίτσας και σε άλλες

Θεσσαλικές περιοχές, σαν τοπικό έθιμο. Ο Ρουγκατσιάρης είναι αυτός που χλευάζει τους

γύρω του. Φορά προβιές, έχει πολλά κουδούνια στο λαιμό του. Αυτοί που ντύνονται μ αυτό

τον τρόπο σχηματίζουν μια παρέα, η οποία γυρίζει από γειτονιά σε γειτονιά χορεύοντας τον

χορό με ανταπόδοση φιλέματα και κεράσματα. Τα βήματα του χορού είναι έξι και χορεύονται

όπως τα πρώτα βήματα του καλαματιανού. Ο χορός χορεύεται ελεύθερα (χωρίς λαβή) και

πηδηχτά. Ο χορευτής έχει μεγάλο περιθώριο να αυτοσχεδιάσει, με πηδήματα, στροφές κλπ.

-------------------------

ΠΗΛΙΟΡΕΙΤΙΚΟΣ

Χορός της περιοχής του Πηλίου που χορεύεται από άνδρες και γυναίκες με λαβή

καλαματιανού. Κατά τη διάρκεια του χορού οι χορευτές σχηματίζουν λαβύρινθο. Αποτελείται

14

http://paroutsas.jmc.gr/dances/scholia.htm

από 12 βήματα εκ των οποίων τα οκτώ πρώτα εκτελούνται προς τη φορά ξεκινώντας με το

δεξί. Εναλλάξ το πόδι που ακολουθεί τοποθετείται έτσι ώστε η καμάρα του να έρχεται σε

επαφή με τη φτέρνα του προπορευόμενου ποδιού. Στη συνέχεια εξελίσσεται ως εξής:

9 : Το δεξί πόδι δεξιά, αλλά με

πάτημα αντίθετο προς τη

φορά. 10:Το αριστερό ισχυρό βήμα

δεξιά και πίσω, ώστε η καμάρα του

να πλησιάσει την φτέρνα του δεξιού.

(Μέτωπο αριστερά). 11: Ελαφρά

αναπήδηση του αριστερού στα

δάχτυλά του με ταυτόχρονη άρση του δεξιού εμπρός αριστερά, λυγισμένου. 12: Το δεξί

πόδι, λυγισμένο όπως είναι, διαγράφει ημικύκλιο από αριστερά προς τα δεξιά, για την

αλλαγή του μετώπου και επανάληψη του χορού.

-------------------------

ΤΑΪ ΤΑΪ

Ο χορός αυτός, κατά τον Δημ. Λουκάτο είναι ένας «ιδιάζων» τοπικός χορός του είδους των

διπλών ή θηλυκωτών, που εκτελείται από άνδρες και γυναίκες μόνο κατά την Τρίτη του

Πάσχα. Την ημέρα εκείνη η διασκέδαση είναι πιο ελεύθερη για άνδρες και γυναίκες. Ο εν

λόγω χορός ονομάζεται «τάι τάι» πιθανώς από τις επαναλαμβανόμενες συλλαβές του

«τ’ αϊνέβενε», λέξης που υπάρχει στο δεύτερο στίχο του τραγουδιού. Χορεύεται με

γραφικότητα και μεγαλοπρέπεια, ενώ κάνει εντύπωση η εναλλαγή των ανδρικών και

γυναικείων φωνών, οι οποίες διαδέχονται ομαδικά η μια την άλλη, πριν ακόμα τελειώσουν.

Σημειώνεται ότι οι κάτοικοι του χωριού Αϊδονοχώρι, οι οποίοι χόρευαν το χορό, αρνούνταν να

τον χορέψουν σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, ακόμα και σε γιορτή, διότι τον εκτελούσαν

με λατρευτική αποκλειστικότητα μόνο τη βδομάδα του Πάσχα. Το τραγούδι είναι το εξής:

Της Αλεξάνδρας το βουνό, κανείς δεν τ’ ανεβαίνει

κι η κόρη οπού τ’ αϊνέβαινε πλέκοντας το γαϊτάνι

πλέκοντας κι αργοπλέκοντας και σιγοτραγουδώντας.

Κι ο χρυσικός αγνάντευε από το παραθύρι.

Αυτού σου στέλνω κόρη μου, ένα σκαρδί μετάξι

να φκιάσεις μπούλιες δώδεκα και πέντε φουστανέλλες

κι αν ξαπομείνει τίποτα, φκειάσ’ τηνε σιρεβέτα (σερβιέτα)

κι η σιρεβέτα να’ ν’ τρανή, να ‘χει σαράντα φούντες.

15

Ο χορός αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος γίνονται έξι βήματα και στο δεύτερο

μέρος, αφού ξαναγίνουν δύο κύκλοι, γίνονται οκτώ βήματα:

Α΄ Μέρος

1: Το αριστερό πόδι, αφού έρθει πρώτα σε άρση μπροστά από το δεξί, λυγισμένο στο

γόνατο πατάει προς τη φορά.

2: Το δεξί πόδι πατάει προς τη φορά.

3: Το αριστερό περνά πάνω από το δεξί κα πατάει προς τη φορά.

4: Το δεξί πατάει προς τη φορά.

5-6: Το αριστερό πόδι, κάνοντας μια κίνηση προς το κέντρο του κύκλου και αριστερά,

ακουμπά με την φτέρνα στο έδαφος.

Τα βήματα του πρώτου μέρους επαναλαμβάνονται άλλες τέσσερις φορές.

Β΄ Μέρος

Οι χορευτές του εξωτερικού

κύκλου, περνούν τα χέρια πάνω από

τα κεφάλια των χορευτών του

εσωτερικού κύκλου για να γίνουν

δύο κύκλοι και χορεύουν το δεύτερο

μέρος.

1α): Το δεξί έρχεται σε άρση προς τη φορά, λυγισμένο στο γόνατο, με ταυτόχρονη

αναπήδηση στο αριστερό

1β): Το δεξί πόδι πατάει προς τη φορά.

2α): Το αριστερό έρχεται σε άρση προς τη φορά, λυγισμένο στο γόνατο, με ταυτόχρονη

αναπήδηση στο δεξί.

2β): Το αριστερό πόδι πατάει προς τη φορά.

3α): Το δεξί έρχεται σε άρση προς τη φορά λυγισμένο

3β): Το δεξί πατάει προς τη φορά

4: Το αριστερό πατάει σταυρωτά

μπροστά από το δεξί, ενώ το δεξί

σηκώνεται λίγο από το έδαφος.

5: Το δεξί πόδι πατάει ξανά στο

έδαφος σχεδόν στη θέση του.

6: Το αριστερό πατάει προς τα

πίσω και αριστερά, ενώ το δεξί

στηρίζεται με τη φτέρνα στο έδαφος στη θέση του και το μέτωπο παραμένει λοξά προς τη

φορά.

16

7: Έρχεται το βάρος του σώματος πάνω στο δεξί πόδι που πατάει στη θέση του, ενώ το

αριστερό στηρίζεται με τα δάχτυλα στο έδαφος, στη θέση του.

8: Έρχεται το βάρος του σώματος πάνω στο αριστερό πόδι που πατάει στη θέση του, ενώ

το δεξί πόδι στηρίζεται με τη φτέρνα στο έδαφος στη θέση του.

Τα βήματα του Β’ μέρους επαναλαμβάνονται συνολικά 4 φορές. Στην τελευταία φορά, στο

τελευταίο βήμα, το δεξί έρχεται δίπλα στο αριστερό, στην προσοχή και οι χορευτές γίνονται

πάλι ένας κύκλος (βλ. και «Αραχωβίτικο» Πελοποννήσου.

-------------------------

ΑΡΒΑΝΙΤΟΒΛΑΧΙΚΟ

Ο Αρβανιτοβλάχικος χορεύεται συνήθως ελεύθερα από άνδρες και γυναίκες και στη συνέχεια

σχηματίζουν ζευγάρια. Η κίνηση των χεριών στους άνδρες είναι ελεύθερη, φέρνοντας πάντα

μπροστά ίδιο χέρι και πόδι, ή έχουν τα χέρια τους πιασμένα στη μεσολαβή. Όταν γίνονται

ζευγάρια, η γυναίκα βρίσκεται από την εσωτερική πλευρά του κύκλου. Οι χορευτές πιάνονται

με τα χέρια λυγισμένα στο ύψος του κεφαλιού, ενώ τα εξωτερικά τους χέρια, αριστερό για τη

γυναίκα και δεξί για τον άντρα, βρίσκονται στη μεσολαβή και ελεύθερα ψηλά αντίστοιχα. Το

χορευτικό μοτίβο του χορού αποτελείται από δύο τεσσάρια, εκ των οποίων το πρώτο αρχίζει

με το αριστερό και το δεύτερο από το δεξί.

Τα βήματα είναι τα εξής:

Α΄ ΜΟΤΙΒΟ

1: Αναπήδηση στο αριστερό ενώ το δεξί κάνει άρση, λυγισμένο

μπροστά.

2: Το δεξί πατάει μπροστά από το αριστερό που σηκώνεται λίγο

από το έδαφος.

3: Το αριστερό πατάει ξανά στη θέση του, ενώ το δεξί σηκώνεται

λίγο από το έδαφος.

4: Το δεξί πατάει στη θέση του

Β΄ ΜΟΤΙΒΟ

Επαναλαμβάνουμε τις ίδιες κινήσεις, αντίστροφα.

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΟΙ ΤΗΣ ΕΠΑΡΧΙΑΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ

17

Οι θεσσαλικοί χοροί είναι «αδικημένοι» από τα χορευτικά συγκροτήματα. Σπάνια

βλέπουμε ομάδες να παρουσιάζουν χορούς από τη Θεσσαλία (εκτός κάποιων

εξαιρέσεων) και τα λίγα που έχουμε δει είναι τα πιο γνωστά.

Ίσως από αγνοία άλλων, ίσως επειδή η περιοχή έχει αργούς, ως επί το πλείστον,

χορούς και δεν προσφέρουν θέαμα, ίσως επειδή το τραγούδι είναι απαραίτητο για να

παρουσιαστούν. .

Όπως όλοι οι θεσσαλικοί χοροί έτσι και της επαρχίας Ελασσόνας είναι, οι ορεινοί,

σταθεροί, δυναμικοί, επιβλητικοί ενώ οι πεδινοί είναι ήρεμοι, στρωτοί, αργοί,

επηρεασμένοι από βλάχους, Σαρακατσάνους, Ήπειρο, Ρούμελη και δυτική

Μακεδονία, ενώ το Πήλιο από την νησιώτικη παράδοση λόγω σποραδων.

Υπάρχουν δε ολόκληρα χωριά και περιοχές που κατοικούνται από προσφυγές από

μικρά Ασία, πόντο, ανατολική Θράκη και κρατούν την δική τους παράδοση.

Οι κυριότεροι είναι οι παρακάτω:

ΧΑΡΑΛΑΜΠΗΣ Από τον Δρυμό Ελασσόνας. Μεικτός κυκλικός χορός με λαβή από τους

αγκώνες αγκαζέ. Έχει εναλλαγές σε αργό και πιο γρήγορο ρυθμό. Συνοδεύεται από το

ομώνυμο τραγούδι :

Ένα πουλί λε Χαράλαμπη

ένα πουλί θαλασσινό.

Καημένη Χαραλάμπη κι άλλο πουλί ιβουνίσιου.

Τα δυο πουλιά λε Χαράλαμπη,

τα δυο πουλιά μαλώνανε.

Καημένη Χαραλάμπη, τα δυο πουλιά μαλώνουν.

Γυρίζει του λε Χαράλαμπη,

γυρίζει του θαλασσινό.

Καημένη Χαραλάμπη κι λέει στου ιβουνίσιου.

Μη μη μαλω-λε Χαραλάμπη,

μη μη μαλώνεις σταυραϊτέ.

Καημένη Χαραλάμπη, κι μη μη κακοπαίρνεις.

Εγώ καιρό λε Χαράλαμπη,

εγώ καιρό δεν καθουμη.

Καημένη Χαραλάμπη, στον τόπο σου να ζήσου.

Οσού να βγα-λε Χαράλαμπη,

οσού να βγάλου τα πουλιά.

Καημένη Χαραλάμπη, κι οσού να τα κλουσίσου.

(ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ-ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΚΚΙΝΟΣ)

18

Σε επτάσημο μουσικό μέτρο.

ΚΥΡΑ ΒΙΡΓΙΩΤΙΣΣΑ Από τον Δρυμό. Γυναικείος κυκλικός χορός Σε τετράσημο μουσικό

μέτρο, με το ομώνυμο ιστορικό τραγούδι :

Τα σπίτια που χα στου ιβουνι

μωρ κυρά Γιώργη-στη ρινιωτισσα-κυρά βιργιώτισσα.

Πα-να-σας δεν τα πηρη μωρ αρβανίτου κόρη.

Μουχτάρ πασάς τα πατηση

μωρ κυρά Γιώργη-στη ρινωτισσα-κυρά βιργιωτισσα

Μουχτάρ-πασάς τη πήρη μωρ αρβανίτου κόρη.

Πήρη κορίτσια πήρ πιδια

μωρ κυρά Γιώργη-στη ρινωτισσα-κυρά βιργιωτισσα

Κι ένα παλικαράκι μωρ αρβανίτου κόρη.


ΠΕΡΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ. Από τα Γιαννωτά Ελασσόνας. μεικτός χορός και τραγούδι:

Πέρα στην ανατολή μωρέ λεβέντη μου,

κι ως την ανδριανουπολη -γεια ς ματακια μ έμορφα.

Κει πουλούν γλυκό κρασί μωρέ λεβέντη μου,

όλο Τούρκοι το πιναν-γεια ς ματάκια μ έμορφα.

όλο Τούρκοι το πιναν μωρέ λεβέντη μου,

το πιναν του πλέρωναν -γεια ς ματάκια μ έμορφα

Κι ένας παλιοκόνιαρος μωρέ λεβέντη μου

το πινε δεν πλερώνει-γεια ς ματάκια μ έμορφα.

(ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ- ΑΦΟΙ ΝΤΕΛΗ).

Σε τετράσημο και δίσημο εναλλάξ μουσικό μέτρο.

ΤΑ ΜΑΡΟΥΛΙΑ Από τον Δρυμό. Μιμικός χορός και τραγούδι:

Μαρούλια είχα στον κήπο μου

ντραγάτη θα σε βάλω

κι αν λείψει κανά μαρόφυλο

στην κρίση θα σε βάλω

κι εγώ κριτής κι εσύ κριτής

που κριν’ς τον κόσμουν όλον

19

Ο ρυθμός του είναι τετράσημος.

ΤΡΕΙΣ ΚΑΛΟΙ ΜΟΥ ΛΕΒΕΝΤΑΔΕΣ Χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σε κύκλο στην

Κρανιά Ελασσόνας σε τετράσημο ρυθμό.

Τρεις καλοί-μιλά ρωμιά μου

τρεις καλοί μου λεβενταδες (δις)

περπατούν στους μαχαλάδες

τη Ρηνιώ-μιλά ρωμιά μου

τη Ρηνιώ μας τη ζητουνε(δις)

κι η Ρηνιώ μας τους πικάζει.


ΑΓΓΕΛΙΝΑ Ένας από τους πιο δημοφιλής χορούς που τον συναντάμε σε πολλά χωριά της

Ελασσόνας και χορεύεται κυρίως του Λαζάρου από τις Λαζαρίνες αλλά και σε άλλες

εκδηλώσεις της ζωής. Κυκλικός χορός σε επτάσημο μουσικό μέτρο αλλά με τα

χαρακτηριστικά βήματα της περιοχής.

Εμείς τον καταγράψαμε στο Μικρό Ελευθεροχώρι Ελασσόνας.

Όλες οι νύφες στο χορό, Αγγελίνα μου,

χορεύουν στα σαιάρια, Αγγελίνα μου,

μωρέ μαυρομάτα μου.

Και η Αγγελίνα ορφανή,

χορεύει στο γιλέκι, Αγγελίνα μου,


Κι ο βασιλιάς αγνάντευε, Αγγελίνα μου

απ τον γυαλένιο πύργο, Αγγελίνα μου


Να’μαν πουλί, να’ μαν πουλί, να πέταγα,

μπροστά στην Αγγελίνα, Αγγελίνα μου,


Να πιάσω χε-λελε χέρια παχουλά,

γιομάτα μπιλιτζίκια, Αγγελίνα μου,


Να τα’ βαζα-λε να τα’βαζα προσκέφαλα,

τρεις μέρες και τρεις νύχτες, Αγγελίνα μου,


20

(ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ-ΤΑΣΟΣ ΓΕΩΡΓΟΥΛΑΣ)

ΤΗΣ ΓΑΛΑΝΗΣ ΤΟ ΦΟΡΕΜΑ Ένας χορός που τον συναντάμε και σε άλλες περιοχές της

Θεσσαλίας. Στο Μικρό Ελευθεροχώρι Ελασσόνας πού τον καταγράψαμε χορεύεται στα τρία

κυρίως στους γάμους για τις νύφες.

Της γαλανής το φο-το φόρεμα

της ρού-μωρέ, της ρούσας το φουστάνι

χίλιοι ραφτά- ρούσσα γαλανή

χιλιοι ραφτάδες το ‘ραβαν(δις)

και χί-μωρέ και χίλια μαθητούδια.

Κι ένα μικρό ρούσα γαλανή

κι ένα μικρό ραφτό-ι-πουλο(δις)

ραφτεί μωρέ ραφτεί και τραγουδάει.

Φουστάνι μου ρούσα γαλανή

φουστάνι μου περή-περήφανο(δις)

και χρυ-μωρέ και χρυσοκεντημένο.

Πότε θα χω ρούσα γαλανή

πότε θα χω στα γόνατα(δις)

να χα μωρέ να ΄χα και την κυρά μου.

Να μας κερνά- ρούσα γαλανή

να μας κερνάει γλυκό κρασί(δις)

ρακί μωρέ ρακί να παραγγέλνει.


ΗΡΘΕ Η ΧΕΛΙΔΟΝΑ Χορός που χορεύται στο Μικρό Ελευθεροχώρι Ελασσόνας σε ρυθμό

τρίσημο. Είναι τσάμικος αργός, βαρύς χορός που χορεύεται την Άνοιξη και του Λαζάρου.

Ήρθε η χελιδόνα,

έφερε χαμπέρι.

Πήραν τον καλό μου,

και τον αδελφό μας.

Πάνε να τον κρεμάσουν,

στο καρφί της πόρτας,

και τα παραθύρια.


Αλλοι χοροί της επαρχίας Ελασσόνας είναι το «ροσάλιο», χορός που χορεύονταν από

21

κουκουλοφορους στη περίοδο της τουρκοκρατίας και τα «κουβάρια», σατυρικός και

περιπαιχτικός χορός.

Οι περισσότεροι χοροί χορεύονταν από γυναίκες χωρίς την συνοδεία μουσικών οργάνων, γι

αυτό και έχουν διασωθεί περισσότερα τραγούδια τραγουδισμένα από γυναίκες παρά

μελωδίες που χορεύονταν από άντρες

Επίσης στην περιοχή κατά τόπους χορεύονται αλλά και τραγουδιένται ανάλογα με την γιορτή

και πολλοί ακόμη χοροί και τραγούδια όπως π.χ. τα «Πασχαλόγιορτα», τραγούδια που

λέγονται μονό το Πάσχα η τα «αποκριάτικα» άσοχα τραγούδια που έχουν καταγραφεί στον

Δρυμό από τη Δόμνα Σαμίου και περιέχονται στον δίσκο της «Ιερά-ανίερα».

Υπάρχουν δε και πολλοί χοροί που δεν έχουν καταγραφεί αλλά γίνεται προσπάθεια,από

φορείς και μελετητές, να καταγραφούν.

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Αμπέλι μου

Αμπέλι μου μωρέ ναμπέλι μου

αμπέλι μου μωρέ πλατύφυλλο

και κοντοκλαδεμένο να σε όριζα

και κοντοκλαδεμένο μα την Παναγιά

Θα σε πουλή μωρέ θα σε πουλή

θα σε πουλήσω μωρ αμπέλι μου

και θα σε παζαρέψω να σε όριζα

και θα σε παζαρέψω μα την Παναγιά

Για βάλε νιούς μωρέ για βάλε νιούς

για βάλε νιούς μωρέ και σκάψε με

γέρους και κλάδεψε με να σε όριζα

γέρους και κλάδεψε μα την Παναγιά

Στο δόλιο το μωρέ στο δόλιο το

στο δόλιο το μωρέ δευτέρισμα

κορίτσια κι νυφάδες να σε όριζα

κορίτσια κι νυφάδες μα την Παναγιά

22

Βασιλικός

Αιντέ βασιλικό ορέ βασιλικός μου μύρισε

αιντέ βασιλικός μου μύρισε

ορέ για δέστε ποιος διαβαίνει

για δέστε ποιος διαβαίνει.

Αιντέ η αγάπη μου, ορέ η αγάπη μου επέρασε

αιντέ η αγάπη μου επέρασε

ορέ στην εκκλησιά πηγαίνει

στην εκκλησιά πηγαίνει.

Αιντέ αυτού που πας ορέ αυτού που πας αγάπη μου

αιντέ αυτού που πας αγάπη μου

ορέ προσκύνα και για μένα

προσκύνα και για μένα.

Αιντέ να σχωρεθούν ορέ να σχωρεθούν τα κρίματα

αιντέ να σχωρεθούν τα κρίματα

ορέ που `χω μετανιωμένα

που `χω μετανιωμένα.

Μαρουσιάννα

Πέντε μήνες έξι αδράχτια

πέντε μήνες έξι αδράχτια

πότε τα ’γνεσες Μαρουσιάννα

άιντε πότε τα μωρ’ τα ’γνεσες

Κι άλλους πέντε δυο κουβάρια

κι άλλους πέντε δυο κουβάρια

πότε τα ’μασες Μαρουσιάννα

άιντε πότε τα μωρ’ τα ’μασες

Κι άλλους τόσους γκιζιρούσα

κι άλλους τόσους γκιζιρούσα

23

στα ψηλά ι βουνά Μαρουσιάννα

άιντε στα ψηλά ψηλά ι βουνά

Την αγάπη μου να εύρω

την αγάπη μου να εύρω

που να την ευρώ Μαρουσιάννα

άιντε που να την να την ευρώ

Σε χρυσό μπαχτσέ τη βρίσκω

σε χρυσό μπαχτσέ τη βρίσκω

στα τριαντάφυλλα Μαρουσιάννα

άιντε στα τριαντά τριαν

Κάτου στα πέντε μάρμαρα

Κάτου μωρέ κατου στα πέντι μάρμαρα

κατου στα πέντι μάρμαρα

στα έξι μαρμαρίτσια

Νέ κει μωρέ Νέ κει πανούκλα δε λαλεί

Νέ κει πανούκλα δε λαλεί

Κι ο χάρος δεν μπιρδεύει

Νέ κει μωρέ Νέ κει που παει συ και κατσεί

Νέ κει που παει συ και κατσεί

Συ μια ‘ ραβούνιασμένει

Σήκου μωρέ σηκού παφτού ρε νιαρέ

σηκού παφτού ρε νιαρέ

ερχούντει συμπηθέροι

Κι σαν μωρέ κι σαν ηρθούν καλώς να ρθούν

κι σαν ηρθούν καλώς να ρθούν

κι κάλως να κουπιάσουν

Δως τους μωρέ δωστούς

Να φαν δωστούς να πιούν

δωστούς να φαν δωστούς να πιούν

πεστούς να τραγουδίσουν

24

Μια κόρη Τρικεριώτισσα

Μια κόρη Τρικεριώτισσα, μια Τρικεριωτοπούλα

έχει ασημένιον αργαλειό και φιλντισένιο χτένι.

Μασούριζε καλάμιζε και λιανοτραγουδούσε

κι ο άντρας της ερχόντανε σε μαύρο καβαλάρης.

Ώρα καλή σου λυγερή.

Καλώς το παλληκάρι.

Κόρη μ’ αν είσαι ανύπαντρη, γυναίκα να σε πάρω.

Εγώ `χω άντρα στη ξενιτιά τώρα δώδεκα χρόνια.

Ακόμα δυο τον καρτερώ, τρία τον περιμένω

κι από τα τρία κι ύστερα καλόγρια θα πα’ γίνω,

καλόγρια στην ερημιά ν’αγιάσω τη ψυχή μου.

Κυρά μ’ ο άντρας σ’ πέθανε και είναι πεθαμένος

και τον εδάνεισα κερί κρυφά να μου το δώσεις.

Κι αν τον εδάνεισες κερί, διπλό να σου το δώσω.

Εγώ τον δάνεισα φιλί κι ήρθα να μου το δώσεις.

Σαν τον εδάνεισες φιλί σύρε να σου το δώσει.

Κόρη μ’ εγώ είμ’ ο άντρας σου, εγώ `μαι και ο καλός σου.

Κι αν είσαι είσαι εσύ ο άντρας μου και πώς να σε πιστέψω;

Πες μου σημάδια της αυλής μήπως και σε πιστέψω.

Μηλιά `ναι εκεί στην πόρτα σου και κλίμα στην αυλή σου.

Κάνει σταφύλι ραζακί και το κρασί μοσχάτο.

Αυτά ’ ν ’ σημάδια της αυλής, τα ξέρει ο κόσμος όλος.

Πες μου σημάδια του σπιτιού, μήπως και σε πιστέψω.

Χρυσή καντήλα κρέμεται στη κλίνη που κοιμάσαι,

να φέγγει να ξεντένεσαι και να γλυκοκοιμάσαι.

Αυτά ’ ναι σημάδια του σπιτιού, τα ξέρουν οι γειτόνοι.

Πες μου σημάδια του κορμιού, μήπως και σε πιστέψω.

Ελιάν έχεις στο μάγουλο κι ελιά στην αμασχάλη

κι ανάμεσα στο στήθος σου ήλιος με το φεγγάρι.

Τότες ο άντρας μου είσαι εσύ, εσύ και ο καλός μου.

Δυόσμος και βασιλικός

25

Ν’ ο δυο’ κούκλα μ’ ν’ ο δυο'

ν’ ο δυόσμος κι ο βασιλικός

και το μακεδονήσι

πάν’ τα ματάκια μ’ βρύση.

Αυτά κούκλα μ’ ν’ αυτά

ν’ αυτά μ’ αποκοιμίσανε

κι έχασα την αγάπη μου

κοντούλα και γιομάτη.

Άιντε περνώ κούκλα μ’

περνώ περνώ τα όρη σκούζοντας

και τα πουλιά ρωτώντας

τον Θεό παρακαλώντας.

Άιντε πουλιά μ’ να μην την ει'

πουλιά μ’ να μην την είδατε

την αγαπητικιά μου

το ταίρι το δικό μου.

Τίνος καλέ τίνος τίνος

ματάκια την κοιτούν

τίνος ματάκια την κοιτούν

και τα

Λελέμ του

Πού πας αφέ , πού πας αφέντη μέρμηγκα

και είσ’ αρματωμένος, και είσ’ αρματωμένος

Λέλεμ του, λέλεμ του, λέλεμ του και βόι βόι βόι

Λέλεμ του, λέλεμ του, λέλεμ του και ταμ τουμ του

Έχω `να αμπέ , έχω `να αμπέλι στο γιαλό

και πάω να το τρυγήσω, και πάω να το τρυγήσω

Λέλεμ του, λέλεμ του...

Έχω έν’ αμπέ , έχω έν’ αμπέλι στο γιαλό

πού κάνει πέντε ρώγες, που κάνει πέντε ρώγες

26

Λέλεμ του, λέλεμ του ...

Μα πρώτα πά , μα πρώτα πάω απ’ το χωριό

να πάρω ένα γαϊδούρι, να πάρω ένα γαϊδούρι


Στο δρόμο τα, στο δρόμο τα ποδάρια του

θα του τα κάνω ρόδες, θα του τα κάνω ρόδες


Να τρέχει να, να τρέχει να ζαλίζομαι

να `μαι σαν μεθυσμένος, να `μαι σαν μεθυσμένος


Να με κοιτά , να με κοιτάζουν τα πουλιά

να κόβετ’ η λαλιά τους, να κόβετ’ η λαλιά τους


Κι όποιου δεν κό , κι όποιου δεν κόβετ’ η λαλιά

να φεύγει από τ’ αμπέλι, να φεύγει από τ’ αμπέλι


Ορέ περνώ κουκλα μ’ περνώ

περνώ τα όρη ψάχνοντας

περνώ τα όρη ψάχνοντας

και τα βουνά ρωτώντας

το Θεό παρακαλώντας

27

Ορε μην εί κουκλα μ’ μην εί

μην είδες την αγάπη μου

μην είδες την αγάπη μου

την αγαπητικιά μου

τα μάτια τα δικά μου

Ορέ ν’ εψές κούκλα μ’ ν’ εψές

εψές προψές την είδαμαν

εψές προψές την είδαμαν

στον αργαλειό που υφαίνει

της κρένω δε μου κρένει

Ορέ που υφαί κούκλα μ’ που υφαί

που υφαίνει τα μεταξωτά

που υφαίνει τα μεταξωτά

μεταξωτά λαχούρια

γεια σ’ αγάπη μου καινούρια

Ορέ κρίνε μ’ κούκλα μ’ κρίνε μ’

κρίνε μ’ αγάπη μ’ κρένε με

κρίνε μ’ αγάπη μ’ κρένε με

το τι είσαι κακιωμένη

βαριά βαλαντωμένη

Κάτω στα πέντε μάρμαρα

Στίχοι: Παραδοσιακό

Μουσική: Παραδοσιακό

28

Περιοχή: Θεσσαλία

Λεβέντης είσαι μάτια μου ( Ο χορός του γαμπρού )




Ορέ λεβέ μωρέ λεβέ λεβέντης είσαι μάτια μου

ορέ λεβέντης είσαι μάτια μου

ορέ λεβέντικα χορεύεις

λεβέντικα χορεύεις

Ορέ λεβέ μωρέ λεβέ λεβέντικα πατάς στη γη

ορέ λεβέντικα πατάς στη γη

ορέ και δεν την κουρνιαχτίζεις

και δεν την κουρνιαχτίζεις

Ορέ σαν παί μωρέ σαν παί σαν παίρνεις τον ανήφορο

ορέ σαν παίρνεις τον ανήφορο

ορέ τι την κρατάς τη μέση;

τι την κρατάς τη μέση;

Ορέ μηδά μωρέ μηδά μηδά η μεσούλα σε πονεί

ορέ μηδά η μεσούλα σε πονεί

ορέ μηδά καμάρι το `χεις

μηδά καμάρι το `χεις

29

Σαν πας πουλί μ΄ στην ξενιτιά




Αι, σαν πας, πουλί μ’ πουλί μ’ στην ξενιτιά

αι, σαν πας, πουλί μ’ στην ξενιτιά κι αν πας, πουλί μ, στα ξένα.

Σύρε, γκιζέρα – γκιζέρα το ντουνιά,

σύρε, γκιζέρα – το ντουνιά και τον απάνω κόσμο.

Ορέ, κι ωσ’ ευρείς ά – μωρέ – ν – άλλη σαν κι εμέ

κι οσο ευρείς άλλη σαν κι μέ, μένα παράτησέ με.

Κι οσο ευρείς άλλη σαν κι μέ, μένα παράτησέ με

μένα παράτησε με, μένα παράτησέ με.

Τρικαλινή μου πέρδικα




Άιντε ορέ τρικαλινή μου, τρικαλινή μου πέρδικα

ορέ τρικαλινή μου πέρδικα και λαρσινή τρυγόνα

Άιντε ορέ σ’ όλο τον κόσμο, σ’ όλο τον κόσμο ήμερη

ορέ σ’ όλο τον κόσμο ήμερη σε μένα αγριεμένη

Άιντε ορέ ν’ άσε την αγριά ν’ άσε την αγριάδα σου

ορέ ν’ άσε την αγριάδα σου κι έλα στην αγκαλιά μου

30

Τι να τον κάνω τον ντουνιά ( Θα φύγω μάνα και μην κλαις )




Άιντε τι να τον κά τι να τον κάνω τον ντουνιά

άιντε τον έρημο τον κόσμο, καημένη Αναστασιά

άιντε τον έρημο τον κόσμο, σας αφήνω γεια.

Άιντε θα φύγω μά θα φύγω μάνα και μην κλαις

άιντε θα πάω μακριά στα ξένα, καημένη Αναστασιά

άιντε θα πάω μακριά στα ξένα, μανούλα μου γλυκιά.

Άιντε θα κάνεις χρό θα κάνεις χρόνια να με δεις

άιντε μήνους να μ’ ανταμώσεις, καημένη Αναστασιά

άιντε μήνους να μ’ ανταμώσεις, μανούλα μ’ έχε γεια.

Τα κουβάρια




Οι κακές ’μ οι συνιφάδες

31

Μωρ’ αδιλφουνούλις μου

Που μη λένει δε δουλεύω

Πέντι μηνις εξι αδράχτια


Πότι τα’ γνισα η Πλατώνα

Έκανα μπαμπάμ’ κουβάρια


Σαν της γάτα του κιφάλι

Κι του πήραν τα πουντίκια


Κι του τρύπουσαν στου νβάρι

Έλα μαυρι νοικουκύρη


Για να βρούμι του κουβάρι

Να συ φτιάξου μαύρη κάπα


Κι ένα μαύρου ταλαγάνι

Πέρα στον πέρα μαχαλά ( Ο χορός της νύφης )




Ορέ ν’ άιντε πέρα στον πέρα πέρα στον πέρα μαχαλά

32

ορέ στον πέρα και στον δώθε

άιντε περπατείς ανάρια ανάρια

στον πέρα και στον δώθε


περπατείς ανάρια ανάρια

σαν την πάπια στα λειβάδια

άιντε περπατείς σιγά σιγά

σαν τ’ αηδόνια στα βουνά

Ορέ ν’ άιντε ν’ εκεί παντρέ ν’ εκεί παντρεύουν μια μικρή

ορέ μικρή και μαυρομάτα


μικρή και μαυρομάτα






Ορέ ν’ άιντε τρελαίνεις ό τρελαίνεις όλον το ντουνιά

ορέ κι όλα τα παληκάρια


κι όλα τα παληκάρια






33

Ορέ ν’ άιντε βάζει νουνό βάζει νουνό το βασιλιά

ορέ και μπράτιμους αγίους


και μπράτιμους αγίους






ΤΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ

Συνήθως οι χοροί συνοδευόταν από τραγούδι δίχως μάλιστα τη συνοδεία μουσικών οργάνων.

Τα τραγούδια αυτά αναφέρονται σε κλεφταρματολούς , γεγονότα της τότε εποχής, τον τρόπο

ζωής , την εργασία κ.τ.λ.

Τα μουσικά όργανα που υπήρχαν στην Θεσσαλία -όταν αυτά υπήρχαν- ήταν το βιολί και από

τις αρχές του αιώνα το κλαρίνο , το λαούτο, το σαντούρι και το ντέφι με τα ζήλια δηλ. ο

νταιρές. Βέβαια κατά τόπους υπήρχαν και αλλά όργανα που τα συναντάμε και σε άλλες

περιοχές όπως τα χάλκινα που είχε το Λιβάδι (βλάχοι) και η Τσαριτσάνη, ζουρνάδες,

νταούλια, γκάιντες, κτλ. Εννοείται ότι προϋπήρχε όλων η φλογέρα.

Η ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ

Τα ρούχα τώρα, οι φορεσιές, διέφεραν και από τόπο σε τόπο και από βουνό σε κάμπο και

από πλούσιο σε φτωχό όπως παντού άλλωστε.

Εξαιρώ γενικώς το Πήλιο γιατί σε όλα και μουσική και χορούς και ρούχα διαφέρει από την

υπόλοιπη Θεσσαλία.

Χαρακτηριστική είναι η φορεσιά που όλοι ξέρουμε η καραγκούνα που όμως αντιπροσωπεύει

μονό την εκεί περιοχή δηλ. τα πεδινά των Τρικάλων και της Καρδίτσας οπού υπάρχουν και

ζουν καραγκούνηδες. Κάθε τόπος λοιπόν έχει την δική του φορεσιά ίσως και κάθε χωριό.

Στην Ελασσόνα έχουμε φορεσιές από το δρυμό που είναι το πιο κοντινό μέρος που

διασωθήκαν ρούχα, την Κρανιά που έχουν το μπουρμπούλι, μια ιδιαιτερότητα στο μαντήλι, η

ποταμιά(περιοχή κατά μήκος του Ελασσονίτη ποταμού) έχει διαφορετική ενδυμασία, η

34

Βερδικούσια και τα βλαχοχώρια. Το Λιβάδι με την ξεχωριστή κυρατζήδικη στολή για τους

άνδρες και το καιρουκι, ειδικό δέσιμο του μαντηλιού με μεγάλες καρφίτσες για τις γυναίκες και

ο Κοκκινοπηλός που εκεί οι φορεσιές μοιάζουν με των υπολοίπων βλάχων με τα κουκάκια

κτλ.

Η φορεσιά του Αλμυρού

Τη φορεσιά τη βάζανε για

πρώτη φορά τα κορίτσια

στα 14-15 τους χρόνια,

όταν ώριμες πια για γάμο

έκαναν την πρώτη

επίσημη εμφάνισή τους

«αντεροφορεμένες

μαντηλούσες», στους

δημόσιους χορούς που

γίνονταν κάθε Κυριακή ή

γιορτή μπροστά στις

εκκλησιές ή στις πλατείες

των χωριών. Στην προίκα

τους παίρνανε 30

περίπου φορεσιές ,όλες

ίδιες, εκτός από δύο,μια

πιο καλή, τη νυφική και

μια πιο απλή, για τα

γηρατειά τους.

Η αλμυριώτικη φορεσιά,

τα αντεριά, παίρνει την

ονομασία της από τα δύο

εξωτερικά ρούχα που την

χαρακτηρίζουν, το αντερί

μανικίσιο και το αντερί

σωκαρδίσιο. Η

καθημερινή διαφέρει από

τη γιορτινή φορεσιά μόνο στα υλικά της κατασκευής, στα πλουσιότερα κεντήματα και τα

χρυσά ή ασημένια κοσμήματα.

Αλλά και μεταξύ των χωριών του Αλμυρού, που κάποια από αυτά κατοικούνται από

Κουτσόβλαχους και πρόσφυγες, δεν παρατηρούνται διαφοροποιήσεις στις φορεσιές. Οι

35

κάτοικοί τους διακρίνονταν από τον τουρβά, το ταγάρι, αφού κάθε χωριό είχε δικό του,

διαφορετικό από τα άλλα, σχέδιο- μοτίβο.

Τα αντεριά τα αποτελούν

1. το καθημερινό πουκάμισο ή τα 2 γιορτινά.

2. το αντερί μανικίσιο (εσωτερικό με ρίγες)

3. το αντερί σωκαρδίσιο (εξωτερικό επίσης με ρίγες, χωρίς μανίκια)

4. η καθημερινή χειμωνιάτικη τζάκα (κουμπώνει στη μέση με κόπιτσα)

5. η ποδιά

6. η ζώνη, πάνω από την ποδιά και κάτω από το αντερί

7. οι κάλτσες

8. τα παπούτσια(δετά, μαύρο λουστρίνι)

Στο κεφάλι δένανε το τσεμπέρι και το μαντίλι και στολίζανε την κόσια με την κοσίδα ή

διάφορες χρωματιστές κορδέλες. Τα κοσμήματα ήταν τα θηλυκωτάρια, η καρφίτσα, το

κοπιτσάρι, οι τοκάδες(γάντζοι που στερέωναν τα μανίκια διπλωμένα), τα σκουλαρίκια.

Παραδοσιακή

στολή

καραγκούνας

Οι Καραγκούνηδες

είναι φυλή που

κατάγεται από την

Αρβανιτιά, γι’ αυτό

τα ήθη και τα έθιμα

36

τους δεν έχουν ομοιότητα με τα ελληνικά. Από την αρχή της Τουρκοκρατίας κατέβηκαν από τα

αρβανίτικα χωριά και γίνονταν κολίγοι σε τσιφλίκια. Τέλη του 19ου θέλησαν να γίνουν

ιδιοκτήτες γης και σιγά σιγά δημιουργήθηκαν τα καραγκούνικα χωριά, όπως αυτά στην

Καρδίτσα, που δέχτηκαν κατόπιν Αγραφιώτες, κουτσόβλαχους αλλά και πρόσφυγες της

Μ.Ασίας. Υπάρχουν βουνίσιοι καραγκούνηδες αλλά κι πεδινοί που δεν συνάπτουν σχέσεις

μεταξύ τους.

Τη γυναικεία φορεσιά αποτελούν:

1. Η φανέλα: λεπτή μάλλινη φανέλα που άλλοτε φορούσαν κατάσαρκα.

2. Το πουκάμισο: που φοριέται πάνω από τη φανέλα και φτάνει ως τους

αστραγάλους. Τα μανίκια τα ράβουν και τα κεντούν για να συναλλάζουν

ανάλογα με τις περιστάσεις. Το πουκάμισο το κεντούν στο γύρο του λαιμού,

στην τραχηλιά, στον ποδόγυρο, στα μανίκια.

3. Η τραχηλιά: καθιερώθηκε περίπου πριν από 70 χρόνια για περισσότερο

στολισμό. Την ξεχωριστή τραχηλιά τη φορούν πάνω από το πουκάμισο και

καλύπτουν όλο το στήθος ως τη μέση.

4. Ο κοντοσαγιάς : Το χωρίς μανίκια φόρεμα που μπαίνει πάνω από το

πουκάμισο και κάτω από τον καλό σαγιά. Είναι ραμμένος με άσπρο

βαμβακερό ύφασμα.

5. Το γιλέκι :το φορούν πάνω από τον σαγιά για να σφίγγουν και να

συγκρατούν το στήθος. Κοντό πάνω από τη μέση με μεγάλο άνοιγμα στην

τραχηλιά και στα μανίκια.

6. Οι ποδιές : παλιά συνήθιζαν να φορούν δύο τη μια πάνω από την άλλη.

Τις επίσημες αργίες οι νύφες και οι νιόπαντρες φορούσαν και μια τρίτη,

χρυσοκέντητη.

7. Το ζουνάρι: ένα υφαντικό μάλλινο πράσινο ζωνάρι. Η ζώνη αυτή έκλεινε

μπροστά με μια καρφίτσα. Αργότερα αντικαταστάθηκε από

ασημοκαπνισμένη ζώνη που φτιάχνεται με μικρά ορθογώνια ελάσματα

ενωμένα με μικρούς κρίκους.

8. Τα μανικούλια ή χούφτες.

9. Το γκιουρντί :παίρνει τη θέση του σαγιά το χειμώνα. Πάνω απ’ αυτό

φορούν τη φλοκάτα, στο πολύ κρύο. Το γκιουρντί είναι ραμμένο με μαύρο

χοντρό μάλλινο σκουτί. Έχει πυκνό κέντημα με πολύχρωμα μεταξωτά ζέχια

ολόγυρα στο άνοιγμα της τραχηλιάς, στο κορμή και στον ποδόγυρο.

10. Το σιγκούνι: το φορούν στην περιοχή Σοφάδων – Παλαμά. Αποτελείται

από μανίκια ( ως τον αγγόνα) και τη φούστα.

11. Η φλοκάτα : χοντρή μαύρη χωρίς μανίκια, ανοιχτό μπροστά φτάνει ως τα

γόνατα περίπου.

37

12. Πατσαούρα : δώρο του γαμπρού, ύφασμα στολισμένο με χάντρες στο σχήμα

του σταυρού. Σήμερα οι νύφες βάζουν τις πατσαούρες, κι αυτές δώρο του

γαμπρού που είναι μεταξωτά μαντίλια που κρεμά η νύφη στη ζώνη της, δεξιά

και αριστερά από την ποδιά της.

13. Τα κορδέλια : είδος παντόφλας με χαμηλό χοντρό τακούνι, είχαν μπροστά

δέσιμο (σαν τα αντρικά ) με πολύχρωμες κορδέλες.

14. Το καμάρι : ένα λεπτό μαντίλι κόκκινο, σαν τουλπάνικο, με μικρά φλουριά.

Το δώριζε ο γαμπρός όταν πήγαινε στο σπίτι της νύφης με όλους τους

συγγενείς για να την οδηγήσει στην εκκλησία.

15. Η σκούφια : είχε σχήμα γλάστρας ανάποδα τοποθετημένης στο κεφάλι.

Ήταν φτιαγμένη με προζύμι που το καλούπωναν πάνω στο κεφάλι. Στο

επάνω μέρος στρώνανε ένα κόκκινο ύφασμα και ολόγυρα τύλιγαν τον

τσαλμά.

16.Το μανάκι : μια λουρίδα ύφασμα που γάντζωνε δεξιά με

κόπτσες στη σκούφια, περνώντας σφικτά κάτω από το σαγόνι.

17.Ο τσαλμάς; μια μακριά λουρίδα από άσπρο ύφασμα αργαλειού που την τύλιγαν

ολόγυρα στη σκούφια μέχρι να την καλύψουν ολόκληρη.

Αργότερα αντικαταστάθηκαν από τον κόθρο, ένα μάλλινο μπουμπάρι ,πλεγμένο

κοτσίδα με τραγίσια μαλλιά ,και το μαντήλι με τα παρδαλούδια(ο σημερινός κεφαλόδεσμος).

38

Νυφική φορεσιά Επισκοπής

Γιορτινή και νυφική φορεσιά με έντονους

χρωματιστούς, πολύπλοκη σύνθεση, πλούσια

κεντήματα και πολύμορφα και πολύτιμα υλικά,

όπου επιβιώνουν διαχρονικά στοιχεία.

Φοριέται με παραλλαγές στα χωριά του

κάμπου της Θεσσαλίας. Αποτελείται από το

λινό πουκάμισο του αργαλειού με τα μακριά

κρόσσια, τον άσπρο πολύπτυχο βαμβακερό

σαγιά, που είναι ο ανοιχτός κατακόρυφα

βαμβακερός επενδυτής, στολισμένο στα

μπροστινά και στον ποδόγυρο, το ολοκέντητο

γιλέκο και τη χρυσοκέντητη ποδιά. Το κεφάλι

καλύπτει το μαύρο μεταξωτό με τα

παρδαλούδια, τα κεντήματα δηλαδή.

Εντυπωσιακά είναι τα μαλαμοκαπνισμένα

κοσμήματα που στολίζουν το κεφάλι, το λαιμό,

το στήθος και την ποδιά.

39

http://www.konaki.gr/images/costumes/karagkouna_big.jpg

Γιορτινή φορεσιά από Τρίκερι Μαγνησίας

Η ομορφιά της γιορτινής φορεσιάς της Τρικεριώτισσας βρίσκεται στο βαρύτιμο κέντημα

του πουκαμίσου, στο χρυσό ποδόγυρο της φούστας, στη χρυσοκέντητη βελούδινη ζώνη

με τα μαλακωκαπνισμένα κλειδωτήρια, αλλά και στον όγκο της. Κατάσαρκα φοριέται

πουκάμισο από υφαντό πανί. Από πάνω δύο ή τρείς μάλλινες ή φουντώματα, μάλλινα

φουρό με πιέτες στο ίδιο σχέδιο με την εξωτερική φούστα ή φουστάνα. Κατόπιν

φοριέται η ασπρούδα, κάτασπρο φαρδύ πουκάμισο ημίλινο με κέντημα κοφτό στις

άκρες των φαρδιών μανικιών. Από πάνω φοριέται το πάνινο μισοφόρι με μπούστο και

πάνω απ’ αυτό το καλόπ’κάμ’σο βαρύτιμο μεταξωτό συνήθως βυσσινί και πλούσια

χρυσοκεντημένο στον ποδόγυρο και στα μανίκια. Τέλος το πολύπτυχο αμάνικο

φουστάνι στολισμένο στον ποδόγυρο από βαρύτιμο ύφασμα. Το κίτρινο αραχνοϋφαντό

μαντήλι με σταμπωτά ανθόκλαρα με πούλιες και χρυσά κρόσσια καλύπτει λαιμό και

ώμους. Το στήθος στολίζει χρυσή καρφίτσα.

40

http://www.konaki.gr/images/costumes/trikeri_big.jpg

ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ

Ήταν δώρο του γαμπρού. Σήμερα βάζουν στο στήθος την μικρή ριχτή καδένα , την μεγάλη

ριχτή καδένα και την αράδα του στήθους. Τα χέρια τα στολίζουν με μπελετζίκια (βραχιόλια). Η

αράδα του στήθους σχηματίζεται από 2 αλυσίδες με γάντζους που κορυφώνονται στο γιλέκι

δεξιά και αριστερά , κάτω από το στήθος.

Με τα κιουτσέκια έκλειναν το πουκάμισο στο λαιμό και το γιλέκι κάτω από το στήθος.

Η κεφαλόκομπτσα είναι το κόσμημα που βάζουν στο πίσω μέρος του κεφαλιού όλες οι

γυναίκες όταν δέσουν το κεφαλόδεμα για να το στερεώσουν. Δύο κόπιτσες ενωμένες με 2

αλυσίδες σχηματίζουν το κόσμημα.

Η αράδα με τα φλουριά ή η άλυσος με τα φλουριά στολίζει το μέτωπο.

Ο ένας γάντζος της καρφώνει δεξιά στην κοσάνα χαμηλά και ο άλλος ψηλότερα αριστερά.

Τα σκλαρμάτια είναι τα μαλαμοκαπνισμένα σκουλαρίκια που κρεμούν από τα τρυπημένα

αυτιά τους.

41

Σήμερα γάμος γίνεται... Τα δωρίσματα του γαμπρού: ο καθρέφτης.

Στολίζεται η λυγερή απ΄ το πρωί ως το βράδυ

Και περιμένει τον αητό για να ΄ρθει να την πάρει

Βάνει τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι φρύδια

Τον πρώτο τον αυγερινό βάνει καγγελοφρύδια..

42

http://2.bp.blogspot.com/-r9MZMewX5FQ/T1oiT8zqH7I/AAAAAAAAEmU/ZT7klrMWjgA/s1600/%CE%B3%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CF%82-5.jpg

Κερασοβίτικο Αργιθέας

Παραμονές του γάμου στέλνει ο γαμπρός στη νύφη τα δώρα του. Κυριάρχο δώρισμα ο

καθρέφτης που η νύφη θα βάνει στο δωμάτιο του στολίσματος και μπροστά του θα την

στολίσουν και τελευταία φορά θα καθρεφτιστεί πριν φύγει από το σπίτι της. Στα Τρίκαλα, ο

καθρέφτης αποτελεί δώρισμα της πεθεράς στη μέλλουσα νύφη της. Το καθρέφτη τον πάνε οι

βλάμηδες του γαμπρού στο σπίτι της κοπέλας για να μην την δει ο γαμπρός κατά το έθιμο κι

εκεί στήνεται γλέντι με πολλά..παρατράγουδα.

Σήμερα γάμος γίνεται... Τα δωρίσματα του γαμπρού: τα κοσμήματα της νύφης

(Θεσσαλία)

Άνοιξα χρυσή βαλίτσα

Κι έβγαλα χρυσά στολίδια

Της νυφούλας τα στολίδια

Απ΄ την Πόλη είναι φερμένα

43

http://4.bp.blogspot.com/-QKKkiw7UEW4/T1oz0oWPtnI/AAAAAAAAEmg/_2LvkJP6fM4/s1600/%CE%B3%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CF%82-6.jpg

Και στη Σύρα διαβασμένα

Κερασοβίτικο Αργιθέας

Κουμπέδες, βαχιόλια, γιορντάνια, μπαλτσούδες, σκουλάρια κι ότι βάνει ο νους του ανθρώπου

από στολίσματα θα στείλει ο γαμπρός στην Καραγκούνα νύφη για να στολισθεί και όμορφη

να πάει να τον έβρει στην εκκλησία. Φυσικά η νύφη από σεβασμό δεν θα μπει με αυτά να

προσκυνήσει την Παναγία παρά ως δήλωση ταπεινότητας θα τα αφήσει στο Νάρθηκα και θα

εισέλθει στην Εκκλησία φορώντας μοναδικό της κόσμημα τον βαπτιστικό της σταυρό.

*

Το πάνω πάνω κόσμημα με τις γαλάζιες και κόκκινες πέτρες λέγεται "στόλος" και φοριέται στο

κεφάλι για να στολίσει το μέτωπο της νύφης.

Το κόσμημα κάτω από το στόλο, αυτό με τα φλουριά λέγεται "κουμπές" και φοριέται μπροστά

στο στήθος ή για να στολίσει την μπερέτα στο κεφάλι.

Το κόσμημα κάτω από το βραχιόλι είναι η "κεφαλόκομψα" και στολίζει περιμετρικά την

"μπερέτα" (κεφαλοδέσιμο που κάμουν με μαντήλι).

44

ΕΠΙΜΕΤΡO

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

45

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ

Εγκυκλοπαίδεια PAPYROS LARROUS BRITANIKA

Αγγ. Χατζημιχάλη, Η ελληνική λαϊκή φορεσιά, Β τόμος, Μουσείο

Μπενάκη. Εκδοτικός οίκος Μέλισσα .

Υλικό από Διαδίκτυο

48

Politistiko2013

Documents

Transcript of Politistiko2013