Πέντε μύθοι για το ιδιωτικό πανεπιστήμιο

Σταύρος Κωνσταντακόπουλος

Το σενάριο είναι πλέον γνωστό. Στην αρχή μειώνουν την ήδη αναιμική χρηματοδότηση του δημόσιου

τομέα. Μετά καταγγέλλουν τις ελλείψεις και τη δυσλειτουργία του. Και ύστερα τίθενται επικεφαλής της

επιτροπής υποδοχής του ιδιωτικού τομέα. Μόνον που δεν αρκούνται στο καλοσώρισμά του αλλά εκφωνούν

λόγους εκθειαστικούς για το πόσο ανάγκη τελικά τον είχαμε και από πόσα δεινά θα μας σώσει. Με τον

τρόπο αυτό ενεργεί από την εποχή της Θάτσερ ο νεοφιλελευθερισμός σε παγκόσμια κλίμακα. Το σενάριο

αφορά πολλές υπηρεσίες του δημόσιου τομέα: την ενέργεια, τις τηλεπικοινωνίες, τις μεταφορές, την υγεία

και εσχάτως την παιδεία. Εδώ, έχω την πρόθεση να ασχοληθώ με τον εκθειαστικό λόγο που εκβάλλεται για

τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και τους μύθους που αυτός εμπεριέχει.

Μύθος πρώτος: τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι καλά.

Λάθος. Μόνον κάποια «ιδιωτικά» πανεπιστήμια της Αμερικής –αρκετά λιγότερο από το δέκα τοις

εκατό- είναι «καλά». Τα υπόλοιπα στην Αμερική και εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια

της Ευρώπης είναι μέτρια ή και κάτω του μετρίου.

Στην κορυφή των καλών πανεπιστημίων της Αμερικής βρίσκονται κάποια που ιδρύθηκαν πολύ παλιά

(Χάρβαρντ [1636], Γέηλ [1701], Πρίνστον [1746]). Τα πανεπιστήμια αυτά πράγματι τα ίδρυσαν ιδιώτες αλλά

σε μια εποχή που το αμερικανικό κράτος δεν μπορούσε να το κάνει, γιατί το κράτος αυτό με την έννοια της

ισχυρής συγκεντρωτικής δομής, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, δεν υφίστατο. Η απουσία ισχυρών εχθρικών

γειτονικών κρατών, η εκτόνωση των κοινωνικών εντάσεων μέσα από τη φυγή προς τη δύση, το εμπόριο σε

μια πλούσια χώρα που αποτελούσε από μόνο του ισχυρό παράγοντα κοινωνικής συνοχής κ.ά. δεν απαιτούσαν

την ύπαρξη ενός ισχυρού κεντρικού κράτους. Έπρεπε οι άνθρωποι, αφού το κράτος δεν μπορούσε να το

κάνει, να φτιάξουν θεσμούς για να μορφώσουν τα παιδιά τους ή, αλλιώτικα εκφρασμένο, έπρεπε η άρχουσα

τάξη της εποχής να αναπαράγει την ιδεολογία της. Ιδιώτες, λοιπόν, έφτιαξαν αρχικά τα πρώτα καλά

πανεπιστήμια της Αμερικής, μόνον που τα πανεπιστήμια αυτά στη συνέχεια ισχυροποιήθηκαν και

παραμένουν ισχυρά κυρίως μέσα από το δημόσιο χρήμα. Τα κρατικά κονδύλια για την έρευνα, σε τομείς όπως

η υγεία ή ο στρατός, που διοχετεύονται κυρίως σε αυτά τα πανεπιστήμια είναι δημόσιο χρήμα. Οι υποτροφίες

που καταβάλλουν οι ομόσπονδες πολιτείες στους φοιτητές τους είναι δημόσιο χρήμα. Οι φοροαπαλλαγές τις

οποίες αποκομίζουν οι μεγάλοι δωρητές των πανεπιστημίων αυτών είναι δημόσιο χρήμα. Τελευταίο αλλά όχι

για το λόγο αυτό λιγότερο σημαντικό, δημόσιο χρήμα είναι και οι φόροι που τα πανεπιστήμια αυτά δεν

καταβάλλουν, εφόσον το σύνολο των εσόδων τους είναι αφορολόγητο.

Τα καλά αμερικάνικα πανεπιστήμια αποτελούν σίγουρα τους θεσμούς οι οποίοι συντελούν στην

αναπαραγωγή των ελίτ της κοινωνίας αυτής, εκείνο το οποίο δεν είναι σίγουρο είναι αν οι θεσμοί αυτοί είναι

ιδιωτικού χαρακτήρα όπως κηρύσσουν οι θιασώτες της αγοράς.

Μύθος δεύτερος. Ο ανταγωνισμός των ιδιωτικών πανεπιστημίων θα ωφελήσει τα δημόσια.

Το δημόσιο αγαθό της εκπαίδευσης δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο ανταγωνισμού. Ποτέ στην

ιστορία, εκτός από τους νεοφιλελεύθερους καιρούς μας, η εκπαίδευση δεν θεωρήθηκε εμπόρευμα ώστε να

υπάρχει ανταγωνισμός γύρω από αυτό. Οι άνθρωποι, των μεγάλων φιλελεύθερων στοχαστών

συμπεριλαμβανομένων, μιλούσαν για διάλογο, συνεργασία, κριτική αποδοχή ή απόρριψη κ.ά., ποτέ όμως για

ανταγωνισμό. Η εκπαίδευση δεν είναι…..φασολάκια. Εξάλλου, όλοι μας μπορούμε να διαπιστώσουμε πόσο

προήγαγε το δημόσιο αγαθό της ενημέρωσης ο ανταγωνισμός των ιδιωτικών καναλιών.

Μύθος τρίτος. Ας μην ασχολούμαστε με τα ιδιωτικά πανεπιστήμια και ας επικεντρωθούμε στην

αναβάθμιση των δημοσίων.

Η παραπάνω άποψη θέλει να παραβλέπει ότι αν ιδρυθούν ιδιωτικά πανεπιστήμια οι ιδιοκτήτες τους

θα προσφύγουν στα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαιτώντας να μην χρηματοδοτούνται τα δημόσια ή να

λαμβάνουν και αυτοί το ίδιο ποσό χρημάτων από το κράτος. Και επειδή τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

εμφορούνται στην παρούσα συγκυρία από νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις είναι σίγουρο ότι θα τους δικαιώσουν

για να μη νοθεύεται ο «ελεύθερος ανταγωνισμός». Η περίπτωση της Ολυμπιακής είναι άκρως διαφωτιστική.

Στη Χιλή, στη χώρα όπου στην περίοδο Πινοσέτ εφαρμόσθηκαν όσο πουθενά αλλού οι

νεοφιλελεύθερες επιταγές, υπάρχει συνταγματικός νόμος του 1990 ο οποίος επιτάσσει ότι το κράτος για

κάθε «πέσο» που δίνει στο δημόσιο πανεπιστήμιο, είναι υποχρεωμένο να χρηματοδοτεί και με ένα «πέσο» το

ιδιωτικό. Το νεοφιλελεύθερο σκεπτικό πίσω από μια τέτοια πρακτική είναι βεβαίως η απαρέγκλιτη τήρηση

των κανόνων του «ελεύθερου ανταγωνισμού».

Τα δημόσια πανεπιστήμια βρίσκονται στα πρόθυρα οικονομικής κατάρρευσης. Αν στερηθούν και

άλλους πόρους, και το άκρως πιθανό σενάριο της προσφυγής των ιδιοκτητών ιδιωτικών πανεπιστημίων

αναμφίβολα θα οδηγήσει σε ένα τέτοιο αποτέλεσμα, θα είναι υποχρεωμένα ή να κλείσουν ή να επιβάλλουν

δίδακτρα. Την άνοιξη που μας πέρασε σε πέντε ομόσπονδα κρατίδια της Γερμανίας, τα δημόσια πανεπιστήμια

επέβαλαν δίδακτρα που κυμαίνονται από 500 έως και 1500 ευρώ το εξάμηνο. Όλα αυτά σε μια χώρα όπου

το 30% των φοιτητών ζει με λιγότερα από 600 ευρώ τον μήνα. Το να αναρωτηθούμε πως θα σπουδάζει

πλέον αυτό το 30% -ένα ποσοστό που σχεδόν σίγουρα στην Ελλάδα είναι μεγαλύτερο-, είναι ένα ερώτημα

που μια αριστερά αντάξια του ονόματος της είναι υποχρεωμένη να θέσει.

Μύθος τέταρτος. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα λύσουν το πρόβλημα της φοιτητικής

μετανάστευσης.

Η πράγματι μεγάλη φοιτητική μετανάστευση της Ελλάδας είναι δύο ειδών. Το πρώτο είδος, το

μειοψηφικό, το αποτελούν τα παιδιά των ελίτ, τα οποία σπουδάζουν στα φημισμένα ιδρύματα του εξωτερικού.

Στη Γερμανία, κυρίως, στη διάρκεια του μεσοπολέμου, σε διαφοροποιημένους προορισμούς το μεταπόλεμο,

στον αγγλοσαξονικό χώρο και κυρίως στην Αμερική1 τα τελευταία χρόνια, οι «κληρονόμοι» αλλάζουν χώρες

σπουδών. Εκείνο το οποίο δεν αλλάζει είναι η συνήθεια τους να πραγματοποιούν τις μεταπτυχιακές τους

τουλάχιστον σπουδές σε φημισμένα πανεπιστήμια της αλλοδαπής. Αυτή η τάση, όσα ιδιωτικά πανεπιστήμια

και αν ιδρυθούν στην Ελλάδα, δεν πρόκειται να ανακοπεί στο άμεσο ορατό μέλλον, γιατί ποτέ ο ιδιωτικός

τομέας δεν θα πραγματοποιήσει, για ευνόητους λόγους, τις τεράστιες δαπάνες που απαιτούνται για να γίνουν

τα πανεπιστήμια που θα ιδρύσει, εφάμιλλα των φημισμένων ιδρυμάτων του εξωτερικού που ανήκουν σε

συντριπτικό ποσοστό στο δημόσιο τομέα.

Το δεύτερο είδος φοιτητικής μετανεύστης, το πλειοψηφικό, το αποτελούν κυρίως όσοι και όσες

απέτυχαν στις εισαγωγικές εξετάσεις. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια αν θεσπίσουν ακαδημαϊκά κριτήρια

εισαγωγής δεν θα μπορούν να δεχθούν αυτά τα παιδιά. Αν δεν θεσπίσουν τέτοια κριτήρια και στηριχθούν σε

αμιγώς χρηματοοικονομικούς λόγους, που είναι και η πιθανότερη εκδοχή, θα είναι ποιοτικά υποβαθμισμένα.

Θέλουμε, άραγε, ποιοτικά υποβαθμισμένα πανεπιστημιακά ιδρύματα στη χώρα μας; Θέλουμε επιχειρήσεις

που θα εμπορεύονται πτυχία;

Μύθος πέμπτος. Τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα λύσουν το πρόβλημα της ανεργίας των νέων.

Το πρόβλημα της ανεργίας των νέων στην Ελλάδα δεν είναι τόσο πρόβλημα προσφοράς όσο ζήτησης.

Με άλλα λόγια δεν είναι τα πανεπιστήμια αυτά τα οποία δεν παράγουν ανθρώπους για την αγορά εργασίας,

αλλά η ίδια η ελληνική αγορά με τη χαμηλή βιομηχανική ανάπτυξη η οποία δεν τους έχει ανάγκη. Τα

τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι οι άνεργοι πτυχιούχοι των ΑΕΙ είναι περισσότεροι από τους άνεργους

απόφοιτους λυκείου και ακόμη περισσότεροι από τους άνεργους απόφοιτους γυμνασίου.

Εξάλλου, το πανεπιστήμιο ούτε πρέπει ούτε μπορεί να παρακολουθεί τις διακυμάνσεις της αγοράς.

Αν το πανεπιστήμιο έβγαζε ειδικούς στα βίντεο και στα κασετόφωνα, οι άνθρωποι αυτοί σήμερα θα ήσαν

άνεργοι. Το δημόσιο πανεπιστήμιο όμως μόρφωσε ανθρώπους στη φυσική, στη μηχανική και στην ακουστική,

ανθρώπους ικανούς να παρακολουθήσουν τις τεχνολογικές εξελίξεις και να κατανοούν τη λειτουργία των

DVDs και των CDs.

Ο μόνος λόγος τον οποίο δεν επικαλούνται συχνά οι θιασώτες του ιδιωτικού πανεπιστήμιου είναι το

κέρδος. Και όμως είναι ο μόνος ο οποίος πράγματι ισχύει. Πρόκειται για εξαιρετικά σοβαρό λόγο: η

μακροβιότητα και η αντοχή του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής μπορεί να το αποδείξει. Μόνον που εμάς

που πιστεύουμε στην κριτική σκέψη και που επιδιώκουμε πάνω απ’ όλα την ισότητα, ο λόγος αυτός δεν μας

αφορά.

1 Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο το γεγονός ότι τόσο ο Καραμανλής όσο και ο Παπανδρέου καθώς και οι περισσότεροι από το

άμεσο περιβάλλον τους έχουν σπουδάσει στην Αμερική και μάλιστα στην περιοχή της Βοστόνης.