2Ο ΓΕΛ ΑΧΑΡΝΩΝ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑΒ΄ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

ΑΡΧΑΙΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ, ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

Υπεύθυνες καθηγήτριες:Βενούτσου Μαριάννα

Ζαρίφη Χριστίνα

Σχολικό έτος 2011-2012

1

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β΄ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

Συμβολή τους στην τέχνη και τον πολιτισμό και αναβίωση εθίμων και τρόπου διασκέδασης των νέων

Ερευνητική ομάδα:

Βασιλάκης ΑλέξανδροςΓεωργαντάς ΒαγγέληςΚαλογερά ΒασιλικήΚικίδη ΑλεξάνδραΚυζιρίδη ΚυριακήΚούτρας ΑλέξανδροςΜορφωνιού ΚωνσταντίναΝικολόπουλος ΤάσοςΝικοπούλου ΚωνσταντίναΝτόνας ΝίκοςΟυρανή ΣοφίαΠέλεχα ΕυαγγελίαΠουλακάκης ΜιχαήλΣεϊταρίδης ΓιάννηςΣπαθής ΔημήτριοςΤερόλλι ΟρέστηςΤσουμενή ΙωάνναΧαϊντούτη Βικτώρια

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος....................................................................................................................σελ.6Εισαγωγή....................................................................................................................σελ.7Μεσοποταμία............................................................................................................σελ.10Σουμέριοι .................................................................................................................σελ.10Το τέλος των Σουμερίων...........................................................................................σελ.10Πολιτική ...................................................................................................................σελ.11Θρησκεία..................................................................................................................σελ.11Ζιγκουράτ ................................................................................................................σελ.12Ακκάδιοι...................................................................................................................σελ.12Ασσύριοι ..................................................................................................................σελ.13Βαβυλώνιοι ..............................................................................................................σελ.14 - Οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας...............................................................σελ.14 -Αμφισβητούμενη ύπαρξη................................................................................σελ.15 -Νέα Θεωρία.....................................................................................................σελ.16 -Έπος του Γκιλγκαμές.......................................................................................σελ.16Σημαντικές πόλεις της Μεσοποταμίας.....................................................................σελ.17Χαμουραμπί..............................................................................................................σελ.18Ναβουχοδονόσωρ.....................................................................................................σελ.19Η αστρονομία στη Μεσοποταμία.............................................................................σελ.20Η αστρονομία στη Βαβυλώνα..................................................................................σελ.20 -Παλιά Βαβυλωνιακή αστρονομία.....................................................................σελ.22Κοσμολογία..............................................................................................................σελ.22Σφηνοειδής γραφή....................................................................................................σελ.23Τέχνες στη Μεσοποταμία.........................................................................................σελ.24Ανάπτυξη του πολιτισμού στην αρχαία Αθήνα........................................................σελ.27Λατρευτικοί χώροι...................................................................................................σελ.27Δημοκρατικό πολίτευμα κλασικής Αθήνας..............................................................σελ.28Θέατρο-Φιλοσοφία...................................................................................................σελ.28Ιστοριογραφία...........................................................................................................σελ.29 -Θουκυδίδης......................................................................................................σελ.29 - Ξενοφών.........................................................................................................σελ.29Ρητορική...................................................................................................................σελ.30Αρχιτεκτονική...........................................................................................................σελ.30Καθημερινότητα ενός αρχαίου Αθηναίου................................................................σελ.31 -ενδυμασία.......................................................................................................σελ.32 -κόμη................................................................................................................σελ.33

-υποδήματα......................................................................................................σελ.33-συμπεριφορά...................................................................................................σελ.34-η αγορά...........................................................................................................σελ.35-το φαγητό........................................................................................................σελ.38-χαιρετισμοί.....................................................................................................σελ.39-συζητήσεις......................................................................................................σελ.39-κουρεία...........................................................................................................σελ.39-το γεύμα..........................................................................................................σελ.40-φιλοξενία........................................................................................................σελ.41-το συμπόσιο....................................................................................................σελ.43-μουσική-χορός................................................................................................σελ.44

3

Μια μέρα από τη ζωή μιας αρχαίας Αθηναίας.........................................................σελ.45-στις εκδηλώσεις..............................................................................................σελ.47-ενδυμασία........................................................................................................σελ49-καλλωπισμός...................................................................................................σελ.50-διασκεδάσεις....................................................................................................σελ50

Ήθη-έθιμα.................................................................................................................σελ.51- γάμος..............................................................................................................σελ.51-κοινωνική θέση γυναικών...............................................................................σελ.52-ταφικά έθιμα...................................................................................................σελ.52

Κοινωνική οργάνωση................................................................................................σελ.54Πολιτική οργάνωση..................................................................................................σελ.55Τρόπος διασκέδασης των νέων.................................................................................σελ.55

-Κότταβος........................................................................................................σελ.55Αρχαία Σπάρτη.........................................................................................................σελ.57Σπαρτιατική αγωγή...................................................................................................σελ.57

-κρυπτεία..........................................................................................................σελ.57Λατρεία-θεότητες......................................................................................................σελ.58Γιορτές......................................................................................................................σελ.59Θεσμός του γάμου....................................................................................................σελ.60Κοινωνική θέση γυναικών........................................................................................σελ.61Οικονομία ................................................................................................................σελ.61Το πολίτευμα............................................................................................................σελ.62Η κοινωνική δομή της Σπάρτης................................................................................σελ.63

-Σπαρτιάτες......................................................................................................σελ.63-Περίοικοι........................................................................................................σελ.64-Είλωτες...........................................................................................................σελ.64

Σπαρτιατικά έθιμα-παραδόσεις.................................................................................σελ.65Πότε και από ποιους ιδρύθηκε η Ρώμη σύμφωνα με το σχετικό μύθο;...................σελ.69Τι γνωρίζετε για το σπιτικό και την οικογένεια στην αρχαία Ρώμη.........................σελ.70Ποια συμφέροντα εξυπηρετούσε ο γάμος;...............................................................σελ.70Εκπαίδευση...............................................................................................................σελ.71Θέματα προς μελέτη.................................................................................................σελ.72

-κολοσσαίο.......................................................................................................σελ.72-θέρμη Τραϊανού..............................................................................................σελ.73-Πάνθεον..........................................................................................................σελ.74-Υδραγωγεία....................................................................................................σελ.76-θέρμες.............................................................................................................σελ.76-παλατίνος λόφος.............................................................................................σελ.77-ρωμαϊκή αγορά...............................................................................................σελ.79-ρωμαϊκή γλώσσα............................................................................................σελ.80-θρησκεία.........................................................................................................σελ.80-μουσική...........................................................................................................σελ.81-λογοτεχνία......................................................................................................σελ.81-ψυχαγωγία......................................................................................................σελ.82-τεχνολογικά επιτεύγματα................................................................................σελ.83-ρωμαϊκή μηχανική..........................................................................................σελ.84-αρχιτεκτονική.................................................................................................σελ.84-υαλοτεχνία......................................................................................................σελ.85-αποχετευτικό σύστημα...................................................................................σελ.85

Οικονομική-πολιτική-κοινωνική οργάνωση............................................................σελ..86

4

Η εξέλιξη των τάφων στην αρχαία Ρώμη.................................................................σελ.88Ταφικά έθιμα στη Ρώμη............................................................................................σελ.89Γαμήλια έθιμα στην αρχαία Ρώμη............................................................................σελ.90Πότε χρονολογείται ο αρχαίος πολιτισμός της Κίνας;.............................................σελ.94Με τι είναι συνδεδεμένος ο κινέζικος δράκος;.........................................................σελ.95Με τι είναι συνδεδεμένος ο κινέζικος δράκος στον πολιτισμό της Κίνας...............σελ.96Τι γνωρίζετε για φιλοσοφία και διδασκαλία του Κομφούκιου;................................σελ.97Σινικό τείχος.............................................................................................................σελ.98Πήλινος στρατός.....................................................................................................σελ.100Το μεγάλο κανάλι...................................................................................................σελ.101Η απαγορευμένη πόλη............................................................................................σελ.102Βασιλικοί τάφοι......................................................................................................σελ.103Το θερινό παλάτι.....................................................................................................σελ.103Να αναφέρετε μια πρόσφατη αρχαιολογική ανακάλυψη σε ταφική κατασκευή στην Κίνα.........................................................................................................................σελ.104Γαμήλια έθιμα αρχαίας Κίνας.................................................................................σελ.104Ταφικά έθιμα αρχαίας Κίνας..................................................................................σελ.105Έθιμα γεννήσεως κοριτσιών...................................................................................σελ.106Απλώς βάναυσα έθιμα Κίνας..................................................................................σελ.106Πολιτική εξουσία –Διοίκηση..................................................................................σελ.107Πότε χρονολογείται ο ινδικός πολιτισμός;.............................................................σελ.109Πότε κατέρρευσε ο ινδικός πολιτισμός και ποιοι ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν σε αυτήν την κατάρρευση;......................................................................................σελ.109Τι ρόλο έπαιξε η μουσική στη ζωή των αρχαίων Ινδών;........................................σελ.111Έχει αποκρυπτογραφηθεί η γραφή των αρχαίων Ινδών; Εμπόδια.........................σελ.113Ποια εποχή ήρθαν οι Ινδοί σε επαφή με το ελληνικό στοιχείο;.............................σελ.114Ταφικά έθιμα αρχαίας Ινδίας..................................................................................σελ.115Γαμήλια έθιμα αρχαίας Ινδίας................................................................................σελ.115Οικονομία-Κοινωνία...............................................................................................σελ.116Που αναπτύχθηκε ο πολιτισμός των Μάγια και πότε χρονολογείται;....................σελ.119Ποιοι παράγοντες έπαιξαν ρόλο στην παρακμή των Μάγια;.................................σελ.119Ποιο μυστικό κρύβει ο πολιτισμός των Μάγια και ποια η φημολογία για το ημερολόγιό τους;....................................................................................................σελ.121Θέματα προς μελέτη

-Πλαστική......................................................................................................σελ.122-Θρησκεία......................................................................................................σελ.122Μουσική.........................................................................................................σελ.122Μαθηματικά-Αστρονομία..............................................................................σελ.123Αρχιτεκτονική................................................................................................σελ.123Τέχνη..............................................................................................................σελ.124

«Λακάμχα» ή « Μεγάλο νερό»...............................................................................σελ.124Ατλαντίδα

- ποιες πληροφορίες παρέχει ο Πλάτων στους διαλόγυους «Τίμαιος» και «Κριτίας» για την Ατλαντίδα;........................................................................σελ.125-σε ποιες περιοχές εικάζεται ότι αναπτύχθηκε ο πολιτισμός των Ατλάντων- θεωρίες για τα αίτια κατάρρευσής του..........................................................σελ.126

Παράρτημα-ερωτηματολόγιο............................................................................................σελ.129-ραβδογράμματα............................................................................................σελ.131-βιβλιογραφία-δικτυογραφία.........................................................................σελ.142

5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το θέμα της παρούσας εργασίας στα πλαίσια του μαθήματος Project (Β΄

τετράμηνο-2012) είναι οι αρχαίοι Πολιτισμοί, τα ήθη, έθιμα και οι παραδόσεις τους,

οι πηγές και οι επιδράσεις τους και τέλος κατά πόσο έχει παρατηρηθεί αναβίωση

κάποιων εθίμων ίδιων ή παραλλαγμένων στο παρόν. Τα κεφάλαια της εργασίας

κατανέμονται ως εξής:

Στο 1ο κεφάλαιο ερευνάται ο πολιτισμός της Αθήνας, ο οποίος «άνθισε» τον 5ο

αιώνα π.Χ. καθώς, επίσης, και ο πολιτισμός της Σπάρτης κατά την εποχή της

κλασικής αρχαιότητας.

Το 2ο κεφάλαιο αποσκοπεί στην μελέτη του Ρωμαϊκού πολιτισμού, του οποίου

τα θεμέλια δημιουργήθηκαν από το Ρωμύλο και το Ρώμο το 755 π.Χ.

Το 3ο κεφάλαιο πραγματεύεται τον πολιτισμό της Μεσοποταμίας, ο οποίος

βρήκε ανάπτυξη στις όχθες των ποταμών Τίγρη-Ευφράτη το 4000 π.Χ.

Θέμα του 4ου κεφαλαίου είναι η μελέτη του Κινέζικου πολιτισμού που

αναπτύχτηκε από τον 16ο-11ο αιώνα π.Χ. καθώς επίσης και του Ινδικού, ο οποίος

αναπτύχτηκε από το 2000 π.Χ.

Ο πολιτισμός των Μάγια που εξελίχθηκε πριν από το 2000 π.Χ. στην κεντρική

κυρίως Αμερική και ο πολιτισμός της Ατλαντίδος κοντά στις Ηράκλειες Στήλες

αναφέρεται στο 5ο κεφάλαιο της εργασίας.

Τέλος, ακολουθεί το παράρτημα, όπου υπάρχει σχετικό ερωτηματολόγιο για

τους αρχαίους πολιτισμούς, το οποίο συμπλήρωσαν μαθητές της Α΄ και Β΄τάξης του

σχολείου μας, ακολουθούν τα γραφήματα έρευνας, καθώς και η χρησιμοποιηθείσα

βιβλιογραφία και δικτυογραφία.

6

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι αρχαίοι πολιτισμοί, οι οποίοι αποτελούν αντικείμενο μελέτη της εργασίας

και παρουσιάζονται εδώ αναλυτικά στα επιμέρους κεφάλαια, όπως αναφέρθηκε και

στον πρόλογο, είναι η αρχαία Ελλάδα και Σπάρτη της κλασσικής εποχής, η αρχαία

Ρώμη, οι χώρες της Μεσοποταμίας, η Κίνα-Ινδία και ο πολιτισμός των Μάγια της

Αμερικάνικης ηπείρου, όπως και η χαμένη Ατλαντίδα.

Αρχικά, όσον αφορά στην αρχαία Ελλάδα πρέπει να ειπωθεί πως γνώρισε

μεγάλη ακμή μέσα από την δημοκρατία και την οικονομία της, κυρίως κατά την

εποχή του Περικλή, τον 5ο αιώνα π.Χ. Τον επονομαζόμενο, λοιπόν, «χρυσό αιώνα

του Περικλή» χτίστηκαν λαμπρά οικοδομήματα, όπως ο Παρθενώνας και ο ναός του

Ποσειδώνα στο Σούνιο. Επιπλέον, αναπτύχθηκε το θέατρο και η φιλοσοφία. Ακόμα,

στο αφιερωμένο στην αρχαία Ελλάδα κεφάλαιο γίνεται αναφορά και στην

καθημερινή ζωή των ανθρώπων αλλά και στα ήθη και έθιμα, όπως αυτό του γάμου.

Αλλά και στην ολιγαρχική Σπάρτη γίνεται ιδιαίτερη αναφορά και, μεταξύ άλλων,

στην περίφημη σπαρτιατική αγωγή των αγοριών και στο θεσμό της κρυπτείας.

Η πόλη της Ρώμης σύμφωνα με τους μύθους ιδρύθηκε από τον Ρωμύλο και

το Ρέμο το 753 π.Χ. Οι βασικές δομικές μονάδες της Ρωμαϊκής κοινωνίας ήταν το

σπιτικό και η οικογένεια (familia). Ο πατέρας (pater) ήταν η κεφαλή του σπιτιού

(pater familias) και μπορούσε να επιβάλει γάμο ή διαζύγιο για οικονομικά

συμφέροντα. Ο γάμος θεωρούνταν οικονομική και πολιτική συμμαχία σε ό,τι

αφορούσε τις ανώτερες τάξεις. Τα σπουδαιότερα οικοδομήματα της Ρώμης ακόμη και

σήμερα είναι το Κολοσσαίο (Coloceum), η αγορά (forum) και οι θέρμες του

Τραϊανού, το Πόντ ντι Γκρουτ, το υδραγωγείο, τα γυμναστήρια και ο παλατίνος

λόφος. Χαρακτηριστική είναι, επίσης, η ρωμαϊκή αρχιτεκτονική και το οργανωμένο

αποχετευτικό σύστημα, ενώ στον τομέα της ψυχαγωγίας οι νέοι ασχολούνται κυρίως

με την πυγμαχία.

Σημαντικός, όμως, είναι και ο πολιτισμός των χωρών της Μεσοποταμίας, μία

περιοχή που αρχικώς ονομάστηκε έτσι από τους αρχαίους Έλληνες. Πρόκειται για μία

εύφορη γεωγραφικά περιοχή, χάρη στους δύο ποταμούς που τη διαρρέουν τον Τίγρη

(στα ανατολικά) και τον Ευφράτη (στα δυτικά). Το μεγαλύτερο και σπουδαιότερο, σε

ό,τι αφορά την ιστορία και τον πολιτισμό, τμήμα της χώρας αυτής βρίσκεται στο

σημερινό Ιράκ. Η Μεσοποταμία συμπεριλαμβάνει λαούς με αξιόλογους πολιτισμούς

7

και ιστορία, όπως είναι οι Σουμέριοι, οι Ακκάδιοι, οι Ασσύριοι και οι Βαβυλώνιοι.

Στην περιοχή της Ασίας ξεχωρίζει ο πολιτισμός της Κίνας και της Ινδίας με τα

πολύ σημαντικά αρχιτεκτονικά και πολιτιστικά επιτεύγματα, την οικονομική τους

οργάνωση, την ιστορία και τις παραδόσεις τους. Χαρακτηριστική είναι η φιλοσοφία

του Κομφούκιου, ο ρόλος της μουσικής, το σύμβολο του δράκου και η συμβολική

θέση του δρόμου στην Κίνα.

Τέλος οι Μάγια ήταν ένας αρχαίος πολιτισμός που αναπτύχθηκε πριν από το

2000π.Χ έως το 900μ.Χ Αναπτύχθηκε στην κεντρική Αμερική μέσω της γεωργίας και

του κυνηγιού. Οι Μάγια ίδρυσαν σπουδαίες πόλεις και είχαν το δικό τους ξεχωριστό

ημερολόγιο. Η Θρησκεία τους αποτελείται από ένα πάνθεο φυσικών θεών όπως π.χ ο

θεός του Ηλίου. Η τέχνη τους βασιζόταν στην αγγειοπλαστική και στην δημιουργία

κοσμημάτων από γυαλισμένες πέτρες και κοχύλια. Η εξαφάνιση τους ήταν

απρόσμενη και ξαφνική και μπορεί να οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων.

Όσον αφορά στον πολιτισμό ης Ατλαντίδας ο ίδιος ο Πλάτωνας αναφέρει πως ήταν

ένας πλούσιος και ανεπτυγμένος λαός, όμως η επιθετική επέκταση τους οδήγησε στην

θεϊκή τιμωρία. Σήμερα οι γνώμες διχάζονται. Άλλοι πιστεύουν ότι όντως υπήρχε η

Ατλαντίδα και άλλοι.

8

Επιμέλεια:

Πέλεχα ΕυαγγελίαΚικίδη ΑλεξάνδραΝικολόπουλος ΤάσοςΠαπαδοπούλου Όλγα

9

ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ

Εικόνα 1 «Περιοχές ανάπτυξης της Μεσοποταμίας|»

Μεσοποταμία ονομάστηκε για πρώτη

φορά από τους αρχαίους Έλληνες η χώρα την

οποία διαρρέουν δύο ποταμοί ο Τίγρης και ο

Ευφράτης.Με το όνομα αυτό οριοθετείται μια

μεγάλη περιοχή,που περιλαμβάνει τις κοιλάδες

των δύο ποταμών και παραποτάμων τους.Το

μεγαλύτερο και σπουδαιότερο,σε ό,τι αφορά την

ιστορία,τμήμα της χώρας αυτής βρίσκεται στο

σημερινό Ιράκ. Το αρχαιότερο όνομα της περιοχής αυτής στην ασσυριακή γλώσσα

λέγεται Assur.

ΣΟΥΜΕΡΙΟΙ

Εικόνα 2: «Περιοχή ανάπτυξης των Σουμερίων»

Οι Σουμέριοι ήταν αρχαίος ιστορικός λαός , οι

οποίοι ήκμασαν περίπου μεταξύ του 3000 -1500 π..Χ.

Θεωρούνται οι πρώτοι κάτοικοι του Σουμέρ(ή Σουμερίας),

μιας περιοχής στην νότια Μεσοποταμία που εκτείνεται

μεταξύ του Τίγρη,του Ευφράτη και του Περσικού

κόλπου.Οι Σουμέριοι αργότερα απορροφήθηκαν από τον

βαβυλωνιακό πολιτισμό που αναπτύχθηκε και αυτός στην νοτια Μεσοποταμία.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΣΟΥΜΕΡΙΩΝ

Ο άρχοντας Ισμπί-Ερρά, Ενσί της Ισίν, της πιο δυνατής πόλης κατά το

διάστημα 2.000-1.900 π.Χ., κατέλαβε την Ουρ και αργότερα την ιερή πόλη Νιπούρ,

10

επιχειρώντας να εξαπλώσει μια ισχυρή δυναστεία πάνω σε όλη τη Σουμερία. Κατόπιν

κατελήφθη από τον Γκουνγκούνουμ ενσί της Λάρσα.

Γύρω στο 1750 π.Χ., ο Χαμμουραμπί νίκησε τον Ριμ-Σιν και ίδρυσε μια

αυτοκρατορία, η οποία περιελάμβανε, εκτός από τη Σουμερία, το Ελάμ, το Μάρι και

την Εσνούνα. Έτσι, η αυτοκρατορία του Χαμμουραμπί απλωνόταν από τον Περσικό

Κόλπο έως Βόρεια από τη Νινευή και από τα όρη του Ελάμ μέχρι τα υψώματα της

Συρίας. Οι Σουμέριοι ως λαός, εκσημιτισμένοι πια, έπαψαν να υπάρχουν. Ωστόσο,

στη σφαίρα της τέχνης και τού πνεύματος ο πολιτισμός τους είχε επιδράσει βαθύτατα

στη σκέψη των υπόλοιπων Μεσοποτάμιων λαών (Ακκαδίων, Βαβυλωνίων,

Χαλδαίων, Ιρανών). Η κοινωνική οργάνωση, η μυθολογία και η θρησκεία των

Σουμερίων υιοθετήθηκαν από όλους τους λαούς που τους διαδέχθηκαν, οι οποίοι

διατήρησαν πάντοτε ζωντανό το αίσθημα της συνέχειας και της ενότητας με τον λαό

αυτόν. Το Ζιγκουράτ τού Ουρ-Ναμμού εξακολούθησε επί αιώνες να ορθώνεται στον

ουρανό, αποτελώντας για όλους τους μεταγενέστερους μονάρχες της Μεσοποταμίας

διαρκή υπόμνηση ότι τους συνέδεε ένας κοινός, ενιαίος πολιτισμός.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Σημαντική πολιτική οντότητα στους Σουμέριους ήταν οι πόλεις κράτη,τα

οποια είχαν εσωτερική ανεξαρτησία.Κάθε πόλη κράτος διακυβερνόταν από έναν

βασιλιά ο οποιος ηταν κληρονομικός και εκπρόσωπος του θεού.Οι Σουμέριοι είχαν

λύσει σημαντικές διαφορές μεταξύ τους,ώστε να υπάρχει πολιτική ομαλότητα σε

σχέση με άλλους λαούς της εποχής.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Σχεδόν κάθε πόλη-κράτος είχε τον δικό της προστάτη-θεό.Οι πολιτικοί

άρχοντες ήταν εκπρόσωποι του και έπαιρναν αποφάσεις για την επίλυση

διάφορων.Ακολουθεί κατάλογος με τις πόλεις και τους θεούς προστάτες:

-ο Ανού προστάτευε την πόλη Ουρούκ.

11

-ο Νινουρτά τη Νιπούρ.

-ο Ένκι την Εριντού.

-ο Νάνα λατρευόταν στην Ούρ και Χαράν. (www.wikipedia.org)

ΖΙΓΚΟΥΡΑΤ

Εικόνα 3 « Ζιγκουράτ»

Τα ζιγκουράτ είναι θρησκευτικά κτίρια της Μεσοποταμίας σε βαθμίδες,

αποτελούμενα από πολλαπλές πεζούλες με ναό στην κορυφή. Ο όρος προέρχεται από

την ακκαδική (βαβυλωνιο-ασσυριακά) λέξη ziqqurratu(m) παράφραση του ρήματος

zaqaru, "ανύψωση", "κατασκευή καθ’ ύψος". Αποτελεί από τα πιο εντυπωσιακά

μνημεία του πολιτισμού της Μεσοποταμίας, των οποίων η μνήμη διήρκεσε πολύ

περισσότερο από τον ίδιο τον πολιτισμό, μάλλον εξ αιτίας της ιστορίας της Παλαιάς

Διαθήκης για τον Πύργο της Βαβέλ, (εμπνευσμένος από το Ziggurat της Βαβυλώνας).

Παρ’ ότι θυμίζουν τις αιγυπτιακές και προ-κολομβιανές πυραμίδες, τα ziggurats

διακρίνονται από την δικιά τους ιδιαίτερη αρχιτεκτονική μορφή.

(www.wikipedia.org)

ΑΚΚΑΔΙΟΙ

Εικόνα 4 : « Ο Ναράμ Σιν μπροστά από τους εχθρούς του»

Οι Ακκάδιοι ήταν αρχαίος Βιβλικός λαός.

Ήταν βόρειοι γείτονες των Σουμερίων στην

Μεσοποταμία κατά την 3η χιλιετία Πχ. Ο Σαργών

ιδρυτής της Ακκαδικής δυναστείας, αφού

υποτάσσει το βασιλέα της Ουρούκ, επεκτείνει την

κυριαρχία του σε ολόκληρη την Κάτω

Μεσοποταμία μέχρι το Ντιλμούν. Ο ρόλος του

θεωρείται καθοριστικός λόγω της διοικητικής

12

οργάνωσης που επέβαλε. Έθεσε επικεφαλής των πόλεων διοικητές που ορίζονταν από

το κέντρο. Αντικατέστησε τη γλώσσα των Σουμερίων με μία σημιτική (ακκαδική),

από το όνομα της νέας πρωτεύουσας Ακκάδ, με σφηνοειδή γραφή. Ο εγγονός του

Ναράμ-Σιν εδραιώνει την ισχύ της αυτοκρατορίας και την αυξάνει σε μέγεθος.

Ονομάζεται "βασιλέας των τεσσάρων περιοχών του κόσμου" γιατί η αυτοκρατορία

του εκτείνεται από τη Μεσόγειο και την Παλαιστίνη μέχρι τον Περσικό Κόλπο και το

σημερινό Ιράν.

Επί της βασιλείας του Ναράμ-Σιν υπάρχει και μία ιδεολογική αλλαγή, η

θεοποίηση του εν ζωή βασιλιά. Στη διάρκεια βασιλείας των διαδόχων του ο

Ακκαδικός πολιτισμός αποσταθεροποιείται λόγω συνεχών εξεγέρσεων των

σουμεριακών πόλεων και πιέσεων που ασκούν νομαδικοί λαοί, από τα δυτικά οι

Αμορραίοι και από τα βόρεια οι Γκούτιοι.

Θεωρείται από σύγχρονους γλωσσολόγους ότι από τη γλώσσα αυτού του

αρχαίου λαού, την «Ακκαδική», προήλθε η Βαβυλωνιακή, καθώς και η Ασσυριακή

γλώσσα. Ως γεωγραφικός τόπος η Ακκαδ αναφέρεται μόνο στην Παλαιά Διαθήκη και

σφηνοειδείς επιγραφές αρχαίων μνημείων. (www.wikipedia.org/Ακκάδιοι)

ΑΣΣΥΡΙΟΙ

Εικόνα 5: «Η Ασσυρία»

Η Ασσυρία ηταν αρχαία χώρα Βασίλειο

της Μεσοποταμίας στην κοιλάδα του Τίγρη που

έλαβε την ονομασία της από την αρχική πόλη-

κράτος Ασσούρ, που έφερε το όνομα του

ομώνυμου θεού. Το Ασσυριακό κράτος

απετέλεσε επανειλημμένα αυτοκρατορία της

οποίας η μεγαλύτερη ακμή της προσδιορίζεται μεταξύ του 9ου και 7ου αιώνα π.Χ. Το

Ασσυριακό κράτος καταλύθηκε οριστικά το 612 π.Χ..

Η περιοχή αυτή, όπου σήμερα βρίσκεται το ΒΑ Ιράκ, είναι μεγάλη χαμηλή πεδιάδα

με μικρούς λόφους και διαρρέεται από τον ποταμό Τίγρη και τους παραποτάμους του.

Τα άφθονα νερά και το καλό κλίμα έκαναν και στην αρχαιότητα τον τόπο αυτόν από

τις πιο γόνιμες χώρες της Ασίας.

13

Οι Ασσύριοι πίστευαν σε πολλούς θεούς μα δύο ήταν οι σπουδαιότεροι: ο

Ασσούρ και η Ιστάρ ή Αστάρτη θεά του έρωτα και της γονιμότητας.

ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΙ

Στα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ. εμφανίστηκε στη Μεσοποταμία και μάλιστα

στην περιοχή Σεναάρ ένας λαός σημιτικής καταγωγής, οι Βαβυλώνιοι.

Στη Μεσοποταμία κατοικούσαν εκείνη την εποχή οι Σουμέριοι και οι

Ακκάδιοι που βρίσκονταν σε μια ιδιαίτερα υψηλή βαθμίδα πολιτισμού.

Στα 2.060 π.Χ. ένας από τους φύλαρχους των Βαβυλωνίων, που τότε ακόμα

ονομάζονταν Αμορίτες, κατόρθωσε να ιδρύσει ένα μικρό κρατίδιο και να θέσει τα

θεμέλια μιας νέας πόλης της Μπαμπ - Ιλού (Βαβυλώνα), ιδρύοντας την πρώτη

βαβυλωνιακή δυναστεία.

Η νέα πόλη, που στολίστηκε με ναούς, ανάκτορα και άλλα κτίρια και

περιτειχίστηκε μ' ένα χαμηλό τείχος, γρήγορα έγινε ένα σημαντικό κέντρο που

συγκέντρωσε κατοίκους από όλα τα σημεία της χώρας, που την είχε μεγαλώσει με τις

κατακτήσεις του ο Σουμουαμπού ο πρώτος βασιλιάς της. Το έργο του Σουμουαμπού

το συνέχισε ο διάδοχός του ο Σουμουλαϊλού και το συμπλήρωσε ο Χαμουραμπί, που

κατάλυσε οριστικά το Σουμεροακκαδικό κράτος και ανακηρύχθηκε βασιλιάς των

τεσσάρων μερών του κόσμου: του Ακκάδ, του Ελάμ, της Ασσυρίας και της

Βαβυλωνίας.

Στην πολύχρονη βασιλεία του ένδοξου Χαμουραμπί οργανώθηκε η διοίκηση

του κράτους πάνω σε νέες βάσεις και καθιερώθηκαν νέοι νόμοι, που λαξεύτηκαν

πάνω σε μια μεγάλη στήλη από διορίτη που βρέθηκε στα 1904 από το Μόργκαν και

είναι γνωστή με το όνομα "Κώδικας του Χαμουραμπί.

ΚΡΕΜΑΣΤΟΙ ΚΗΠΟΙ ΒΑΒΥΛΩΝΑΣ

Εικόνα 6: «Αναπαράσταση των κρεμαστών κήπων της

Βαβυλώνας»

14

Οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας πιθανολογείται ότι αποτελούσαν

μέρος των εξωτερικών τειχών της Βαβυλώνας. Εικάζεται ότι το βοτανολογικό αυτό

θαύμα, που υπερβαίνει τον φυσικό νόμο, ανάγεται στον έρωτα ενός βασιλιά για μια

γυναίκα. Κατά τον Βηρωσσό, έναν Βαβυλώνιο ελληνιστή ιερέα, που έγραψε την

ιστορία της Βαβυλώνας στα ελληνικά, οι Κήποι χτίστηκαν περίπου το 600 π.Χ. και

εμπνευστής τους ήταν ο Ναβουχοδονόσορ Β΄ (περίοδος βασιλείας: 605-562 π.Χ.), ο

ισχυρότερος μονάρχης της νεοβαβυλωνιάκης αυτοκρατορίας. Οι Κήποι ήταν δώρο

προς τη γυναίκα του Αμυίτις, θυγατέρα του βασιλιά των Μηδων, η οποία

νοσταλγούσε τους δασωμένους λόφους της πατρίδας της, και ήθελε να διατρέφεται με

φυτά που υπήρχαν στη χώρα της αλλά όχι στη Βαβυλώνα. Για το λόγο αυτό στους

κρεμαστούς κήπους υπήρχε και βοτανικός κήπος όπου καλλιεργούνταν εκείνα τα

φυτά. Μια άλλη θεωρία λέει ότι οι κήποι χτίστηκαν από τη βασίλισσα των Ασσυρίων

Σεμίραμι, γύρω στο 810 π.Χ.

Οι κρεμαστοί κήποι θεωρούνται ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου

κόσμου αν και πολλές αμφιβολίες έχουν εκφραστεί για την φυσική ύπαρξή τους. Το

γεγονός ότι αναφέρονται εκτενέστατα από δύο αρχαίους Έλληνες ιστορικούς τον

Στράβωνα και τον Διόδωρο τον Σικελιώτη δεν ενισχύει κατά πολύ τα ιστορικά

γεγονότα.

ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΗ ΥΠΑΡΞΗ

Οι Κήποι, ωστόσο, είναι το μόνο από τα θαύματα που δεν έχει αφήσει ίχνη.

Παρά τις μεγάλης κλίμακας ανασκαφές που έχουν γίνει στη Βαβυλώνα, δεν βρέθηκε

κάποια κατασκευή που να ταιριάζει στις περιγραφές των συγγραφέων της

ελληνιστικής περιόδου. Αρκετές πιθανές θέσεις έχουν προταθεί, όπως ένα μεγάλο

θολωτό κτίσμα που ανακάλυψε στις αρχές του 20ού αιώνα ο Γερμανός αρχαιολόγος

Ρόμπερτ Κολντεβάι, αλλά καμία δεν έχει κερδίσει ως τώρα την καθολική αποδοχή

των επιστημόνων. Η υπόθεση ύπαρξης των Κήπων εξασθενεί και από το ότι δεν τους

αναφέρει κανένα από τα χιλιάδες δείγματα σφηνοειδούς γραφής που βρέθηκαν στη

Βαβυλώνα, συγκαταλεγομένου κι ενός καταλόγου με τα μνημεία της πόλης. Εξίσου

σιωπηλός είναι και ο Ηρόδοτος, που προφανώς τον 5ο αιώνα π.Χ. ταξίδεψε στη

Βαβυλώνα.

15

ΝΕΑ ΘΕΩΡΙΑ

Αντίγραφο αναγλύφου από τη βασιλεία του Σενναχειρείμ, που απεικονίζει

βασιλικούς κήπους που πιστεύται ότι είναι παρόμοιοι με τους κρεμαστούς κήπους της

Βαβυλώνας.

Μια πιο πρόσφατη θεωρία προτείνει ότι οι κήποι κατασκευάστηκαν όντως

κάτω από τις διαταγές του Σενναχειρείμ, ο οποίος ανέβηκε στο θρόνο της Ασσυρίας

το 705 π.Χ., βασιλεύοντας μέχρι το 681 π.Χ. Κατά την εκπόνηση νέων μελετών

σχετικά με τον τόπο της Νινευί (Βρίσκεται στην ανατολική όχθη του Τίγρη στην

αρχαία Ασσυρία), οι κήποι του είχαν τοποθετηθεί κοντά στην είσοδο του παλατιού

του, στην όχθη του ποταμού Τίγρη. Είναι πιθανό ότι στους επόμενους αιώνες, οι δύο

τοποθεσίες μπερδεύτηκαν από τους ιστορικούς, και οι Κρεμαστοί Κήποι αποδόθηκαν

στη Βαβυλώνα.

ΕΠΟΣ ΤΟΥ ΓΚΙΓΚΛΑΜΕΣ

Εικόνα 7: «Πινακίδα με το έπος του Γκιλγκαμές στην ακκαδική γλώσσα»

To Έπος του Γκιλγκαμές είναι ένα επικό ποίημα από την

περιοχή της Βαβυλωνίας κι αποτελεί το αρχαιότερο

γνωστό λογοτεχνικό έργο, και που ανάγεται σήμερα στην

Ασσυρο-Βαβυλωνιακή φιλολογία. Πρόκειται για τη

συλλογή θρύλων και ποιημάτων των Σουμερίων για τον

Γκιλγκαμές, μυθικό ή/και ιστορικό πρόσωπο Βασιλέα

ήρωα της Ουρούκ που θεωρείται ότι έζησε την 3η χιλιετία

π.Χ. Το Έπος του Γκιλγκαμές, αποτελεί μια ποιητική παράδοση, στην αρχή

προφορική, που μετά από κάποιους αιώνες απετέλεσε τον πυρήνα ενός ποιητικού

κύκλου σε σουμερική γλώσσα. Οι μεταγενέστεροι ποιητές του Ακκάδ εμπνεύστηκαν

ένα έπος όπου στη πληρέστερη μορφή του, (όπως έχει διασωθεί), περιείχε δώδεκα

άσματα.

Το έπος αυτό περιλαμβάνει και τον περίφημο μύθο του Κατακλυσμού των

Σουμερίων, με ήρωα τον Ουτναπιστίμ. Η βασική ιστορία περιστρέφεται γύρω από τη

σχέση φιλίας που αναπτύσσεται ανάμεσα στο βασιλιά Γκιλγκαμές και τον Ενκίντου,

16

έναν ημιάγριο άνθρωπο που γίνεται φίλος του βασιλιά και μαζί αναλαμβάνουν

ριψοκίνδυνες αποστολές, ενώ δίνει μεγάλη σημασία και στο συναίσθημα απώλειας

που διακατέχει τον Γκιλγκαμές μετά το θάνατο του Ενκίντου.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑΣ

ΟΥΡ

Η αρχαία πόλη Ουρ βρισκόταν στη νότια Μεσοποταμία, κοντά στις εκβολές

του Ευφράτη και του Τίγρη στον Περσικό κόλπο, κοντά στην πόλη Ερίντου.

Η Ουρ θεωρείται από πολλούς να είναι η πόλη του Ουρ Κασντίμ που

αναφέρεται στο βιβλίο της Γένεσης σαν πατρίδα του Αβραάμ. Κεντρική θεότητα τής

πόλης ήταν ο θεός της Σελήνης Σιν Νανάρ.

Η πόλη τοποθετείται 18 χιλιόμετρα από την παραδοσιακή τοποθεσία τού

κήπου της Εδέμ. Το 2000 π.Χ. ήταν πιθανότατα κοντά στη θάλασσα, καθώς η

ακτογραμμή τού περσικού κόλπου περνούσε δίπλα της.

Για την αποκάλυψη της πόλης οι ανασκαφές άρχισαν από τη Μεγάλη

Βρετανία το 1854 υπό την ηγεσία τού J.E. Taylor, που βρήκε την κορυφή ενός

Ζιγκουράτ. Συνέχισε η μικτή εξερευνητική αποστολή τού Πανεπιστημιακού

Μουσείου της Πενσιλβάνια και τού Βρετανικού Μουσείου με αρχηγό τον Dr Γούλεϊ

το 1929 στη βάση των λόφων τής Ουρ και κράτησε 12 χρόνια.

ΝΙΝΕΥΗ

Η Νινευή ή Νινευί ήταν αρχαία πόλη, που έγινε πρωτεύουσα της Ασσυρίας,

επί βασιλείας του Σενναχειρείμ. Η θέση της προσδιορίζεται κοντά στη σημερινή

Μοσούλη, στον Τίγρη ποταμό, στο σημερινό βόρειο Ιράκ. Η πόλη αυτή

καταστράφηκε μετά την πτώση της στους Βαβυλωνίους.

Τα ερείπια της Νινευή, όπου έγιναν ανασκαφές το 1845, μας απέδωσαν τα

λείψανα πολλών κτιρίων και πολλών γλυπτικών έργων. Η βιβλιοθήκη του τελευταίου

βασιλιά των Ασσυρίων Ασουρμπανιμπάλ (στην ελληνική αποδόθηκε με το όνομα

Σαρδανάπαλος) (7ος αιώνας π.Χ.) βρέθηκε εκεί και στην πόλη βρήκαν πλούσια

17

διακόσμηση από ανάγλυφα με σκηνές θρησκευτικές, κυνηγετικές και στρατιωτικές.

Στα ελληνιστικά χρόνια ιδρύθηκε στην πόλη βιβλιοθήκη και οι Ασσύριοι

μορφώθηκαν από το ελληνικό πνεύμα.

ΧΑΜΟΥΡΑΜΠΙ

Εικόνα 8: «Χαμουραμπί»

Ο Χαμουραμπί ή Χαμμουραμπί (1792-

1750 π.Χ.) ήταν βασιλιάς της Βαβυλώνας. Ήταν ο

μεγάλος γιος του Σιν Μουβαλίτ, τον οποίο και

διαδέχθηκε. Ήταν μεγάλος μεταρρυθμιστής,

νομοθέτης και κατακτητής. Κατά την βασιλεία του,

η Βαβυλώνα ήταν το κύριο θρησκευτικό κέντρο

της Μεσοποταμίας. Το όνομά του αναφέρεται και

ως Χαμουραπί. Με την άνοδό του στο θρόνο, ο Χαμουραμπί ήλεγχε μόνο ένα μικρό

τμήμα της Βαβυλώνας, τη Σιπάρ και την περιοχή γύρω της. Ανάλωσε τα περισσότερα

από τα 29 πρώτα έτη της βασιλείας του για να επιβάλει εσωτερική σταθερότητα και

ευημερία. Το 1787 π.Χ. εισέβαλε στο Νότο, και κατέλαβε την Ισίν, αν και απέτυχε να

πάρει την Ουρούκ. Διαμόρφωσε ένα συνασπισμό με τη Λάρσα και τη Μάρι περίπου

από το 1779 - 1764 π.Χ., στον αμοιβαίο πόλεμο ενάντια στην Ασσυρία, το Ελάμ και

τους ορεινούς λαούς.

Ο Χαμουραμπί πήρε τον τίτλο "βασιλιάς Σουμέρ και Ακκάδ, βασιλιάς τών

τεσσάρων τετάρτων του κόσμου". Η αυτοκρατορία του Χαμμουραμπί απλωνόταν

από τον Περσικό Κόλπο έως Βόρεια από τη Νινευή και από τα όρη του Ελάμ μέχρι

τα υψώματα της Συρίας. Στη διάρκεια της βασιλείας του, συντάχθηκε ο πρώτος

νομοθετικός κώδικας της ιστορίας, που έμεινε γνωστός σαν Κώδικας του

Χαμουραμπί.

18

ΝΑΒΟΥΧΟΔΟΝΟΣΩΡ Β’

Εικόνα 9: «Ο Ναβουχοδονόσωρ Β΄σε νόμισμα»

Ο Ναβουχοδονόσωρ B’, ο επονομαζόμενος και

Μέγας (7ος αι. π.Χ.), ήταν Βαβυλώνιος βασιλιάς (605-

562), γιος και διάδοχος του Ναβοπολάσαρ (625-605

π.Χ.), ιδρυτής της νεοβαβυλωνιακής αυτοκρατορίας. Συνεχίζοντας την πολιτική του

πατέρα του, με ικανότητες στη διεθνή διπλωματία, διατήρησε φιλικές σχέσεις με τους

Μήδους στην Ανατολή και επεκτείνοντας το κράτος του προς τη Δύση και

συγκεκριμένα στη Συρία και στην Παλαιστίνη. Τα χρόνια της βασιλείας του

αποτελούν ίσως τη λαμπρότερη περίοδο σε όλη την ιστορία της βαβυλωνιακής

αυτοκρατορίας.

Κύρια δραστηριότητα του Ναβουχοδονόσορα εκτός από τις στρατιωτικές

επιχειρήσεις, ήταν η ανοικοδόμηση της Βαβυλώνας και η ολοκλήρωση και επέκταση

των οχυρωματικών έργων που είχε αρχίσει ο πατέρας του. Το Ακκαδικό όνομα

Nabû-kudurri-uṣur σημαίνει «Θεέ Ναμπού, προστάτεψε τον πρωτότοκό μου». Ο

Ναμπού ήταν η βαβυλωνιακή θεότητα της σοφίας και πρωτότοκος γιος του

Μαρντούκ. Σε μια επιγραφή ο Ναβουχοδονόσωρ αναφέρεται στον εαυτό του με τον

τίτλο «αγαπημένο» και «ευνοούμενο» του Ναμπού.

19

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ

Η αστρονομία είναι από τις αρχαιότερες φυσικές επιστήμες, χρονολογούμενη

στην αρχαιότητα, με ρίζες σε θρησκεία, μυθολογία και αστρολογία της προϊστορίας.

Η αρχική αστρονομία περιελάμβανε παρατήρηση των μοτίβων και των κινήσεων

ουράνιων σωμάτων που μπορούσαν να δουν και συγκεκριμένα του ηλίου, της

σελήνης και αστεριών και πλανητών που είχαν τη δυνατότητα να δουν με γυμνό μάτι.

  

   Εικόνα 10: «Το ηλιακό σύστημα σύμφωνα με τους κατοίκους της Μεσοποταμίας»

   Η μελέτη της αλλαγής θέσεων του ηλίου στον ορίζοντα ή η αλλαγή της

εμφάνισης των αστεριών κατά τη διάρκεια του έτους μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν

για τη δημιουργία αγροτικού ή τελετουργικού ημερολογίου. Σε ορισμένους

πολιτισμούς μάλιστα τα αστρονομικά δεδομένα χρησίμευαν για αστρονομικές

προβλέψεις. (www.49lyk-athin.sch.gr)

H ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΑΒΥΛΩΝΙΟΥΣ

   Η βαβυλωνιακή αστρονομία αναφέρεται σε αστρονομικές μεθόδους και

θεωρίες που αναπτύχθηκαν στη Μεσοποταμία (σημερινό Ιράκ) και ιδιαίτερα στη

Βαβυλώνα, κληρονομώντας όμως και προηγούμενες πεποιθήσεις των Σουμερίων. Η

Βαβυλωνιακή αστρονομία ήταν η βάση για πάρα πολλές αστρονομικές παραδόσεις

20

που αναπτύχθηκαν αργότερα από τους Έλληνες, τους Πέρσες, τους Σύριους, τους

Βυζαντινούς, τους Άραβες και τους δυτικοευρωπαίους.

 

 Εικόνα 11: Περιοχή ανάπτυξης της Βαβυλώνας»

   Σύμφωνα με τον Aasger Aaboe οι ρίζες της δυτικής αστρονομίας βρίσκονται

στη Μεσοποταμία και όλες οι δυτικές προσπάθειες για αυτή την επιστήμη είναι

άμεσοι πρόγονοι της δουλειάς των Βαβυλωνίων. Οι γνώσεις μας για τους Σουμέριους

είναι έμμεσες μέσω των πρώτων «Βαβυλωνιακών Αστρικών Καταλόγων» από το

1200 π.Χ.. το γεγονός ότι πολλά ονόματα του καταλόγου είναι στα Σουμερικά

δηλώνει μια συνέχεια μέχρι την αρχή της εποχής του χαλκού.

   Η ιστορία της αστρονομίας στη Μεσοποταμία και τον κόσμο γενικότερα

ξεκινά με τους Σουμέριους που ανέπτυξαν το πρώτο σύστημα γραφής (τη γνωστή

σφηνοειδή), γύρω στα 3500-3200 π.Χ.. Ανέπτυξαν ένα είδος αστρονομίας που είχε

σημαντική επιρροή στο περίπλοκο βαβυλωνιακό σύστημα αστρονομίας.

   Κατά τον 8ο και 7ο αιώνα π.Χ. οι Βαβυλώνιοι αστρονόμοι ανέπτυξαν μια νέα

εμπειρική προσέγγιση της αστρονομίας. Ξεκινούν να μελετούν την φιλοσοφία σε

σχέση με την ιδανική φύση του σύμπαντος και ξεκίνησαν να έχουν συνοχή τα

προγνωστικά τους πλανητικά συστήματα. Αυτό ήταν μια σημαντική προσφορά στην

αστρονομία και τη φιλοσοφία της επιστήμης και μερικοί λόγιοι χαρακτηρίζουν τη

προσέγγιση αυτή ως την πρώτη επιστημονική επανάσταση των Βαβυλωνίων. Η νέα

προσέγγιση στην αστρονομία υιοθετήθηκε και εξελίχθηκε περαιτέρω από τους

Έλληνες. Ελληνικές πηγές της κλασσικής εποχής καθώς και λατινικές χρησιμοποιούν

21

συχνά τον όρο «Χαλδαίοι» για τους αστρονόμους της Μεσοποταμίας, οι οποίοι στην

ουσία ήταν ιερείς που ειδικεύονταν στ ην αστρολογία και άλλες μορφές θεοποίησης.

Μόνο κομμάτια της βαβυλωνιακής αστρονομίας έχουν αποσωθεί σε πήλινες

επιγραφές και επομένως η βαβυλωνιακή πλανητική θεωρία είναι αποσπασματική.

 

 ΠΑΛΑΙΑ ΒΑΒΥΛΩΝΙΑΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

   Από την 1η βαβυλωνιακή δυναστεία (1830π.Χ.) μέχρι την πριν από την

Νεοβαβυλωνιακή Αυτοκρατορία (625π.Χ.)

   Οι βαβυλώνιοι ήταν οι πρώτοι που αναγνώρισαν ότι τα αστρικά φαινόμενα

είναι περιοδικά και με μαθηματικούς υπολογισμούς μπορούμε να τα προβλέψουμε.   

  Πλάκες που χρονολογούνται σε αυτή την περίοδο καταγράφουν τη χρήση

μαθηματικών όσον αφορά τη διαφοροποίηση στη διάρκεια του φωτός του ηλίου  για

μια ηλιακή μέρα. Αιώνες παρατηρήσεων ουρανίων φαινομένων καταγράφονται σε

μια σειρά από πλάκες με σφηνοειδή γραφή, γνωστές και ως Enuma Anu Enlil. Το

αρχαιότερο σημαντικό αστρονομικό κείμενο που κατέχουμε είναι η πλάκα 63 του

Enuma Anu Enlil ή πλάκα της Αφροδίτης της Ammisaduqa, που καταγράφει την

πρώτη και τελευταία εμφάνιση της Αφροδίτης σε περίοδο 21 μηνών(η πρώτη

απόδειξη ότι τα αστρικά φαινόμενα είναι περιοδικά). (www.49lyk-athin.sch.gr)

         

 ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ

   Στη βαβυλωνιακή κοσμολογία η γη και ο ουρανός απεικονίζονται ως μια

ομαλή ενότητα χώρου από σφαιρικά σχήματα και υπάρχουν αναφορές στην

«περιφέρεια της γης και του ουρανού». Η άποψη τους για τον κόσμο δεν ήταν

γεωκεντρική. Η ιδέα του γεωκεντρισμού δεν υπήρχε στην Βαβυλωνία, αλλά

διατυπώθηκε και επικράτησε αργότερα από τον Αριστοτέλη στο έργο του  «Εν

ουρανώ». Οι Βαβυλώνιοι και οι Σουμέριοι πίστευαν σε μία πληθώρα γεών και

ουρανών, ιδέα που πηγάζει από την αντίληψη των Σουμερίων ότι υπήρχαν 7 ουρανοί

και 7 γέες.

        

22

ΣΦΗΝΟΕΙΔΗΣ ΓΡΑΦΗ

Είναι η ιδιόμορφη ανατολική γραφή, της οποίας τα γράμματα αποτελούνται

από διάφορες σφηνοειδείς γραμμές [δηλαδή γράμματα όμοια με σφήνες ή ήλους

(καρφιά) και γωνίες.

Σφηνοειδή σύμβολα

Εικόνα 12: «Σφηνοειδής επιγραφή των Σουμερίων»

Τα γράμματα της σφηνοειδούς

γραφής ήταν σφηνόσχημα σημεία,

δηλαδή κάθετη σφήνα, οριζόντια σφήνα,

γωνία που σχηματίζεται με δύο σφήνες.

Όλα αυτά τα σφηνοειδή σημεία με

διάφορες θέσεις και συναρμολογήσεις

και συνδέσεις σχημάτιζαν διάφορα

συμπλέγματα, από τα οποία το καθένα

αποτελούσε σημείο της σφηνοειδούς

γραφής. Η βασική μορφή της γραφής αυτής ήταν συλλαβική, γιατί ελάχιστα από τα

σημεία της ήταν ιδεογράμματα, που φανέρωναν κύρια ονόματα ή γενικές

σημασιολογικές λέξεις. Περίπου 500 φθογγογράμματα συλλαβικά φανέρωναν

φθόγγους ή διφθόγγους συλλαβών. Η συλλαβή ήταν γενικά απλή, αποτελούμενη από

φωνήεν και σύμφωνο, έχουμε όμως και σύνθετες συλλαβές με ένα φωνήεν και

περισσότερα σύμφωνα.

Τα φθογγογράμματα ήταν πολύφωνα παριστάνοντας το καθένα πολλούς

φθόγγους γι' αυτό και η χρήση της σφηνοειδούς γραφής πέρασε σε διάφορες γλώσσες

και λαούς. Η πολυφωνική χρήση ιδεογραμμάτων με προεξαγγελτικά ή

προσδιοριστικά σημεία τοποθετείται χρονικά κατά την 3η π.Χ. χιλιετηρίδα στις δύο

μεγάλες ανατολικές ομογλωσσίες, τη Σημιτική (ή Ακκαδική) και τη Σουμερική.

(www.livepedia.gr)

23

Μέχρι το 1849 η ανάγνωση της σφηνοειδούς γραφής ήταν σχεδόν αδύνατη.

Το χρόνο όμως αυτό στα αρχαία ερείπια της Νινευΐδας ο Άγγλος ερευνητής λόρδος

Λάγιαρντ ανακάλυψε τρίστηλους πίνακες εξηγητικούς των ιδεογραμμάτων, που είχαν

κατασκευαστεί με διαταγή του βασιλιά Ασσουρμπανιμπάλ. Οι πίνακες αυτοί

διευκόλυναν πολύ μαζί με τα γραμματικά και λεξικογραφικά έργα του σοφού αυτού

βασιλέα ώστε να αναγνωστούν οι ασσυροβαβυλωνιακές επιγραφές

(www . wikipedia . org . com )

ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΠΟΤΑΜΙΑ

Αν και έλειπε η πέτρα απο την μεσοποταμία,οι λαοί που την κατοίκησαν

κατασκεύασαν απο πλίνθους μεγάλα οικοδομήματα,ναούς ,ανάκτορα,τείχη.Εξαίρεση

αποτελούν οι ασσυριακές κατασκευές που ήταν απο πέτρα.Φαίνεται ότι σχεδίαζαν με

ακρίβεια τα κτίρια πριν απο την εκτέλεση των εργασιών.Απο τα ασσυριακά

ανάκτορα,που διατηρήθηκαν καλύτερα,φαίνεται οτι οι επιφάνειες τους ήταν

διακοσμημένες με ζωγραφιστές και ανάγλυφες παραστάσεις που πρόβαλλαν τον

πολεμικό χαρακτήρα του λαού.Αντίθετα ,στα σουμεριακά έργα έχουν σωθεί

ολόγλυφα ή ανάγλυφα που παρουσιάζουν εικόνες της καθημερινής, ειρηνικής ζωής

του πρώτου ιστορικού λαού της Μεσοποταμίας. Ανάμεσα στα έργα της τέχνης,

ιδιαίτερη θέση κατέχουν τα δημιουργήματα της μικροτεχνίας και κυρίως της

σφραγιδογλυφίας.

Στις ανασκαφές έχει βρεθεί μεγάλος αριθμός εξαιρετικής ποιότητας

σφραγιδοκυλίνδρων,οι οποίοι επιπλέον είναι σημαντικοί διότι αποτελούν πηγή

πληροφοριών για τους λαούς της περιοχής. Σημαντική θέση στη ζωή των Σουμερίων

πρέπει να είχε και η μουσική. Σε αρκετά έργα τέχνης έχουν σωθεί παραστάσεις

μουσικών οργάνων-άρπας,σειστρών, τυμπάνων,ενώ αυθεντικές άρπες βρέθηκαν σε

βασιλικούς τάφους. (Αρχαία Ιστορία, Α΄Λυκείου, ΟΕΔΒ).

24

Εικόνα 13: «Η χρυσή κεφαλή γενειοφόρου ταύρου που βρέθηκε προσαρμοσμένη σε άρπα μεγάλης τέχνης από το

βασιλικό νεκροταφείο της Ουρ (3η χιλιετία π.Χ.)»

25

Επιμέλεια:

Βασιλάκης Αλέξανδρος

Κούτρας Αλέξανδρος

Ουρανή Σοφία

Σεϊταρίδης Γιάννης

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

26

Η Αθήνα, κατά την εποχή των κλασσικών χρόνων, που ταυτίζονται με την

επονομαζόμενη «χρυσή εποχή» ή «χρυσό αιώνα» έφτασε στο απόγειο της ανάπτυξης

και της δύναμης.

Οι παράγοντες οι οποίοι καθόρισαν την ανάπτυξη της Αρχαίας Αθήνας ήταν :

-Η ανάπτυξη των τεχνών και των γραμμάτων

-Η ύπαρξη του Δημοκρατικού πολιτεύματος

-Η μεγάλη εισροή πλούτου στην πόλη

-Η έντονη συναναστροφή και ανταλλαγή ιδεών με ξένους λαούς και

πολιτισμούς μέσω του ανεπτυγμένου Αθηναϊκού εμπορίου

-Η δημιουργία του θεάτρου και η ανάπτυξη της φιλοσοφίας, της

ιστοριογραφίας, της ρητορικής ,της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής

-Οι μεγάλες προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών της

αρχαιότητας, όπως οι δραματικοί ποιητές.

ΛΑΤΡΕΥΤΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ

Εικόνα 1 « Ακρόπολη-Παρθενώνας»

Ο σημαντικότερος λατρευτικός

χώρος ήταν η Ακρόπολη στον οποίο

λατρευόταν η θεά Αθηνά. Πολύ

σημαντικός λατρευτικός χώρος ήταν το

Σούνιο, αφιερωμένος στον θεό

Ποσειδώνα. Στην Ελευσίνα λατρευόταν η θεά Δήμητρα. Στην ανατολική Αττική

υπήρχαν άλλοι τρεις σημαντικοί λατρευτικοί χώροι.

Εικόνα 2: « ο ναός του Αμφιάραου»

Η Βραυρώνα στην περιοχή του αρχαίου

Αθηναϊκού δήμου της Αραφήνος , που ήταν

λατρευτικός χώρος της Άρτεμης, ο Ραμνούντας ,

στην περιοχή του αρχαίου Αθηναϊκού δήμου του

27

Μαραθώνα, όπου λατρευόταν η θεά Νέμεση και το Αμφιαράειο στα σύνορα με την

Βοιωτία, σημαντικό μαντείο αφιερωμένο τον μυθικό ήρωα Αμφιάραο.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Εικόνα 3: «Περικλής»

Οι κυριότερες πηγές για το αθηναϊκό πολίτευμα

των κλασικών χρόνων είναι η Αθηναίων Πολιτεία

του Αριστοτέλη, ο Επιτάφιος λόγος του Περικλή,

όπως παραδίδεται από το Θουκυδίδη, αρκετοί

λόγοι των αττικών ρητόρων και οι επιγραφές της

συγκεκριμένης περιόδου. Οι μεταρρυθμίσεις του

Εφιάλτη (462/1 π.Χ.) και του Περικλή (451/0

π.Χ.) συμπλήρωσαν το έργο του Κλεισθένη για τον εκδημοκρατισμό του

πολιτεύματος. Αποφασιστικός παράγοντας προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν οι

πολιτικές, οι κοινωνικές κι οι οικονομικές συνθήκες, που διαμορφώθηκαν κατά τη

διάρκεια της εδραίωσης της Aθηναϊκής ηγεμονίας στο χώρο της Ανατολικής

Μεσογείου.

ΘΕΑΤΡΟ- ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο, θεσμός της αρχαιοελληνικής πόλης-κράτους,

διδασκαλία και τέλεση θεατρικών παραστάσεων, επ' ευκαιρία των εορτασμών του

Διονύσου, αναπτύχθηκε στα τέλη της αρχαϊκής περιόδου και διαμορφώθηκε πλήρως

κατά την κλασική περίοδο -κυρίως στην Αθήνα. Φέρει έναν έντονο θρησκευτικό και

μυστηριακό χαρακτήρα κατά τη διαδικασία της γέννησής του, αλλά και έναν εξίσου

έντονο κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα κατά την περίοδο της ανάπτυξής του.

Φιλοσοφία είναι η επιστήμη που ασχολείται με ερωτήματα, προβλήματα ή απορίες

που μπορούμε να αποκαλέσουμε οριακά, θεμελιώδη, ή έσχατα, όπως αυτά της

ύπαρξης, γνώσης, αξίας, αιτίας, γλώσσας και του νου. Η λέξη φιλοσοφία

ετυμολογικώς είναι σύνθετη και προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό φιλώ (αγαπώ)

και τη λέξη σοφία, δηλαδή αγάπη για τη σοφία.

28

Μερικοί από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους είναι: Εικόνα 4: «Γοργίας ο Λεοντίνος»

Γοργίας

Σωκράτης

Πλάτωνας

Πυθαγόρας

Αριστοτέλης

Επίκουρος

Ζήνων ο Κιτιεύς

Αντισθένης

Διογένης της Σινώπης

ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

Στην Αθήνα των κλασσικών χρόνων ανάπτυξη γνώρισε και η ιστοριογραφία με

δύο κυρίως εκπροσώπους τον Θουκυδίδη, που θεωρείται ο πατέρας της

επιστημονικής ιστοριογραφίας και τον συνεχιστή του έργου του Ξενοφώντα.

Θουκυδίδης

Ο Θουκυδίδης (περίπου 460 -398 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας ιστορικός,

παγκοσμίως γνωστός για τη συγγραφή της Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Πρόκειται για ένα κλασικό ιστορικό έργο, το πρώτο στο είδος του, που αφηγείται τα

γεγονότα του πολέμου μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης (Πελοποννησιακός

Πόλεμος, 431 - 404 π.Χ.).

Ξενοφών

Ο Ξενοφών (περ. 427 π.Χ.-355 π.Χ.) Αθηναίος, ιστορικός και φιλόσοφος,

υπήρξε στρατιώτης, μισθοφόρος και μαθητής του Σωκράτους και περισσότερο

γνωστός για τα έργα του σχετικά με την ιστορία του καιρού του, τα έργα του

Σωκράτους, και τη ζωή του στην Ελλάδα. Η οικογένειά του, που ανήκε στο δήμο των

Ερχιέων, ήταν λίαν εύπορη αφού ανήκε στη τάξη των Ιππέων.

Ιστορικά και Βιογραφικά έργα

29

Κύρου Ανάβασις

Ελληνικά

Αγησίλαος

Φιλοσοφικά και διάλογοι

Απολογία Σωκράτους

Απομνημονεύματα

Οικονομικός

Συμπόσιον[1]

Ιέρων ή (Τυραννικός)

Εικόνα 5: «Ξενοφών»

ΡΗΤΟΡΙΚΗ

Με τον όρο Ρητορική, (από την ελληνική λέξη ρήτωρ), στο σύγχρονο

εννοιολογικό του πλαίσιο εννοείται εκείνος ο τομέας μελέτης και τεχνικής που

ασχολείται με τη σύνθεση του προφορικού και του γραπτού λόγου στις σύγχρονες

μορφές εκφοράς του, προκειμένου να καταστεί μέσον πειστικότητας και

αποτελεσματικότητας επί κάποιου αιτίου. Η ρητορική είναι μια πολυσύνθετη τεχνική

σπουδή. Ιστορικά η κλασική ρητορική ανάγεται στη σχολή των προσωκρατικών

φιλοσόφων και τους Σοφιστές. Στους αρχαίους και μεσαιωνικούς χρόνους η

γραμματική σχετιζόταν με την ακριβή και αποτελεσματική χρήση της γλώσσας μέσω

της μελέτης και της κριτικής συγκεκριμένων φιλολογικών μοντέλων.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. παράλληλα με το ιωνικό κιονόκρανο και το δωρικό

κιονόκρανο που χρησιμοποιήθηκαν ήδη από την αρχαϊκή εποχή, εμφανίζεται και το

κορινθιακό που τον 4ο αιώνα χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο, κυρίως στο

εσωτερικό των ναών. Είναι το πιο περίτεχνο κιονόκρανο της ελληνικής

αρχιτεκτονικής με φύλλα ακάνθου (αγκαθιού) και έλικες που βγαίνουν ανάμεσά τους

και είναι κι αυτές διακοσμημένες με φυτικά σχέδια.Αντιπροσωπευτικά δείγματα της

κλασικής αρχιτεκτονικής είναι τα μνημεία της Ακρόπολης των

30

Αθηνών. Αναπαράσταση της εντυπωσιακής εισόδου στον ιερό βράχο της

Ακρόπολης.Ανεβαίνοντας τις κλίμακες, στα δεξιά μας βλέπουμε το μικρό,

χαριτωμένο ναό της Αθηνάς Νίκης ή της Απτέρου Νίκης σε σχέδια του αρχιτέκτονα

Καλλικράτη και στο τέλος της κλίμακας βρισκόμαστε μπροστά στα

Προπύλαια,μεγαλόπρεπη είσοδο σχεδιασμένη από τον αρχιτέκτονα Μνησικλή. Είναι

συνδυασμός δωρικού ρυθμού (εξωτερική όψη) και ιωνικού ρυθμού (εσωτερικά). Η

οροφή του μνημείου στο εσωτερικό αποτελείται από μαρμάρινες τετράγωνες πλάκες

("φατνώματα") που ήταν ζωγραφισμένες με χρυσό χρώμα σε γαλάζιο φόντο, δίνοντας

μια υπέροχη εντύπωση στον εισερχόμενο θεατή.

(http://users.sch.gr/pchaloul/classic-art/classic-arhit.htm)

4) ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

Μια Ημέρα Από Τη Ζωή Ενός Αθηναίου

Στην Αθήνα η μέρα αρχίζει όπως στη φύση, με την ανατολή του ήλιου. Στον

Αθηναίο δεν άρεσε η τεμπελιά. Πλούσιος ή φτωχός, σηκωνόταν μόλις φώτιζε η μέρα.

Αλλιώς ούτε ήταν δυνατό. Η ζωή της Αθήνας ήταν έτσι ρυθμισμένη, που εκείνος που

θα επέτρεπε στον εαυτό του να τεμπελιάσει τις πρώτες ώρες της μέρας δεν θάβρισκε

κανέναν στο σπίτι.

Όταν ο Ιπποκράτης ήθελε να περάσει από τον Σωκράτη να τον πάρει για να

κάνουν μαζί μια επίσκεψη στον Πρωταγόρα, που είχε έρθει στην Αθήνα, πήγε στον

Σωκράτη πριν από την ανατολή του ήλιου, κι όπως λέει ο Πλάτωνας "έκανε μεγάλη

φασαρία χτυπώντας τη θύρα με ένα ραβδί".

Ο Σωκράτης κοιμόταν. Ο Ιπποκράτης τον σήκωσε απ' το κρεβάτι και επέμεινε

να πάνε χωρίς καθυστέρηση. Αλλά ο φιλόσοφος του απάντησε: "Όχι, είναι πολύ

νωρίς. Να πάμε όταν φέξει".

Μόλις φάνηκαν οι πρώτες ακτίνες του ήλιου κατευθύνθηκαν προς το σπίτι του

Καλλία, όπου είχε καταλύσει ο Πρωταγόρας. Όταν όμως έφτασαν εκεί, βρήκαν το

σπίτι γεμάτο καλεσμένους. Ο Πρωταγόρας έκανε περίπατο στη στοά μαζί με τον

Καλλία και τους ακολουθούσε μια ομάδα ξένων, που είχαν έρθει από άλλες πόλεις,

ακολουθώντας τα ίχνη του Πρωταγόρα. Στην άλλη άκρη της στοάς ένας άλλος

31

σοφιστής, ο Πρόδικος, ήταν ακόμα ξαπλωμένος και σκεπασμένος με την κουβέρτα

στο δωμάτιο, που είχε μετατραπεί σε κοιτώνα εξαιτίας των πολλών καλεσμένων, και

συζητούσε κι αυτός για κάτι, αλλά ο Σωκράτης δεν κατάφερε να μάθει για ποιο

πράγμα γινόταν λόγος γιατί ο Πρόδικος μιλούσε πάρα πολύ σιγανά.

Έτσι, λοιπόν, ο Αθηναίος έκανε τις επισκέψεις του την αυγή. Η πρωινή προετοιμασία

των Αθηναίων δεν ήταν και τόσο πολύπλοκη. 'Έπλεναν μονάχα το πρόσωπο και τα

χέρια, έπειτα ντύνονταν και έβγαιναν.

Ενδυμασία

Συνήθως πιστεύουν ότι οι Έλληνες ντύνονταν στα λευκά, αλλά αυτή η γνώμη

είναι λαθεμένη. Το πλήθος στην Αθήνα παρουσίαζε μια εικόνα πολύ γραφική, που

δεν έμοιαζε καθόλου με μια μονότονη πομπή λευκών μορφών. Η ενδυμασία ήταν

κατασκευασμένη από υφάσματα με ζωηρά χρώματα, κάποτε μάλιστα από πολλά

χρώματα (ειδικότερα η ενδυμασία των νέων) : πορφυρό, κόκκινο, πράσινο και

γαλάζιο.

Στους άντρες δεν άρεσε το κίτρινο χρώμα, το θεωρούσαν καλό μόνο για τις

γυναίκες. Τα λευκά ενδύματα στολίζονταν με μια λωρίδα χρωματιστή. Το κύριο

αντικείμενο της αντρικής ενδυμασίας ήταν ο χιτώνας, που τον φορούσαν κατάσαρκα.

Ο χιτώνας δεν ήταν τίποτα άλλο από ένα κομμάτι πανί, με τρύπες για τα χέρια, που το

έπιαναν στον έναν ώμο με πόρπη. Το μήκος του χιτώνα ποίκιλλε ανάλογα με την

εποχή. Στην αρχή ήταν πολύ μακρύς, μα αργότερα άρχισαν να τον σφίγγουν στη μέση

με ένα κορδόνι και έτσι έφτανε ως τα γόνατα. Κάποτε στο χιτώνα έβαζαν και μανίκια.

Οι χιτώνες, που προορίζονταν για τους υπηρέτες, τους βιοτέχνες, τους στρατιώτες και

τους δούλους είχαν μια τρύπα, μονάχα για το αριστερό χέρι, ο δεξιός ώμος έμενε

ακάλυπτος. Πάνω από το χιτώνα οι Αθηναίοι φορούσαν ένα είδος μανδύα ή πελερίνα

που το έλεγαν ιμάτιο. Τη μια άκρη του ιματίου την έσφιγγαν στο στήθος κάτω από

την αριστερή μασχάλη, ενώ το υπόλοιπο το έριχναν στην πλάτη, πάνω από τον

αριστερό ώμο, περνώντας το κάτω ή πάνω από το δεξί χέρι και ξαναπερνώντας το

πάνω από τον αριστερό ώμο έτσι που η άλλη άκρη να κρέμεται στην πλάτη.

Ένα ιμάτιο για να θεωρείται σεμνό έπρεπε να καλύπτει τα γόνατα, αλλά να μη

φτάνει ως τους αστράγαλους. Υπήρχε και ένας κοντός μανδύας, πιασμένος με μια

πόρπη κάτω απ' το λαιμό και αφημένος να πέφτει ελεύθερα πάνω απ' τους ώμους και

τις πλάτες. Αυτή η πελερίνα ονομαζόταν χλαμύδα και τη φορούσαν στον πόλεμο, στο

κυνήγι και στα ταξίδια. Στην Αθήνα η χλαμύδα ήταν το συνηθισμένο ένδυμα της

32

νεολαίας.

Το κεφάλι έμενε ακάλυπτο. Οι Έλληνες φορούσαν κάλυμμα μόνο όταν

έβγαιναν έξω απ' την πόλη για να προστατεύουν το κεφάλι τους από τη ζέστη και τη

Βροχή. Στους δρόμους της Αθήνας μπορούσε να συναντήσει κανείς με κάλυμμα μόνο

ταξιδιώτες ή ανάπηρους. Κανένας δεν μπορούσε να φαντασθεί τον Πλάτωνα ή τον

Δημοσθένη να διασχίζει την Αγορά με κάλυμμα στο κεφάλι. Υπήρχαν ορισμένα είδη

καλύμματος λευκά ή καφέ. ο πίλος ήταν ένα είδος καλύμματος από πίλημα με πολύ

μικρούς γύρους ή και χωρίς γύρους και ο πέτασος ένα αληθινό καπέλο από πίλημα,

ίσιο στην κορυφή, με μια κορδελίτσα. Η κορδελίτσα είχε σκοπό να σφίγγει καλά τον

πέτασο κάτω από το σαγόνι ή να τον κρατάει όταν τον έβγαζαν και τον έριχναν πίσω

στις πλάτες. Η κυνή ήταν ένα κάλυμμα χωρίς γύρους, δηλαδή ένας απλός στρογγυλός

σκούφος, από δέρμα σκυλιού.

Κόμη

Οι Έλληνες είχαν πυκνά μαλλιά. Δεν έκοβαν τα μαλλιά τους πολύ κοντά. τα

έκοβαν έτσι που να καλύπτουν το κεφάλι, αλλά να μη φτάνουν ως τους ώμους.

Μερικοί κομψευόμενοι νεανίες, σαν τον Αλκιβιάδη π.χ., είχανε μακριούς Βοστρύχους

χτενισμένους με φροντίδα. Οι αθλητές, αντίθετα, έκοβαν τα μαλλιά τους πολύ κοντά.

Εκτός απ' τους κομψευόμενους νέους, Βοστρύχους άφηναν και οι φιλόσοφοι, αυτό

ήταν άλλωστε το διακριτικό τους γνώρισμα.

Υποδήματα

Στα πόδια οι Έλληνες φορούσαν σανδάλια, που τα 'δεναν με δερμάτινους

ιμάντες, αλλά υπήρχαν κι άλλοι τύποι υποδημάτων, όπως μπότες, άρβυλα και

σκαρπίνια. Τα υποδήματα τα κατασκεύαζαν από δέρμα λευκό, μαύρο ή ερυθρό και

συχνά ήταν πολύ κομψά, κυρίως αυτά που φορούσε ο Αθηναίος όταν πήγαινε

επίσκεψη ή ήταν καλεσμένος σε τραπέζι. Ακριβώς η υπόδηση ήταν το αντικείμενο

όπου εκδηλωνόταν η φαντασία των κομψών Αθηναίων. Μας είναι γνωστοί μερικοί

τύποι υποδημάτων που συνδέονται με το όνομα ορισμένων προσώπων. ΟΙ Αθηναίοι

είχαν να λένε για τα "υποδήματα του Αλκιβιάδη", και για τα "άρβυλα του

Ιπποκράτη". Γενικά τα υποδήματα γίνονταν από δέρμα, αλλά κάποτε τα έφτιαχναν κι

από πίλημα, όπως τα καλύμματα της κεφαλής. Μερικοί κομψευόμενοι στόλιζαν τα

υποδήματά τους με χρυσό και ασήμι. Τα μαύρα υποδήματα τα στίλβωναν με

σφουγγάρι.

Σχετικά με το στίλβωμα των υποδημάτων έφτασε ως εμάς το εξής

33

διασκεδαστικό ανέκδοτο: ένας Αθηναίος συναντήθηκε στο δρόμο με έναν γνωστό του

και παρατήρησε ότι τα υποδήματά του ήταν θαυμάσια στιλβωμένα. Απ' αυτό έβγαλε

το συμπέρασμα ότι ο φίλος του περνάει οικονομικές δυσκολίες και ήταν

υποχρεωμένος να λουστρίζει μόνος του τα υποδήματά του, γιατί ένας δούλος δεν θα

του τα λούστριζε ποτέ τόσο καλά.

Στο σπίτι οι Αθηναίοι πάντα γυρνούσαν ξυπόλητοι. Οι δρόμοι όμως είχαν

τέτοιες βρωμιές, που ήταν απόλυτη ανάγκη να προφυλάγει κανένας τα πόδια του.

Άλλωστε αυτό ήταν και ζήτημα διάθεσης και συνήθειας. Οι ψημένοι άνθρωποι της

παλιάς σχολής, όπως ο Σωκράτης ή ο Φωκίωνας, γυρνούσαν ξυπόλητοι και στους

δρόμους. Ο Σωκράτης δεν φορούσε υποδήματα ούτε το χειμώνα. Η περιβολή των

Αθηναίων συμπληρωνόταν με ένα δαχτυλίδι κι ένα ραβδί. Τα δαχτυλίδια με γλυφές

χρησιμοποιούνταν και σαν κόσμημα και σαν σφραγίδα. Μερικοί φορούσαν μάλιστα

πολλά δαχτυλίδια. Το ραβδί ήταν ένα εξάρτημα απόλυτα υποχρεωτικό, η τελευταία

λέξη της κομψότητας, για να εκφραστούμε έτσι, που ολοκλήρωνε την εμφάνιση του

Αθηναίου. Ούτε περνούσε από το μυαλό ενός σεβαστού πολίτη να βγει στο δρόμο

χωρίς ραβδί. Έτσι ο Αθηναίος ήταν έτοιμος να βγει. Δεν του έμενε παρά το

πρόγευμα. Το φαγητό τού έτρωγε πολύ λίγο χρόνο. Μερικά κομματάκια ψωμί

βουτηγμένα σε κρασί, αυτό ήταν όλο κι όλο το πρωινό του φαγητό. Οποιαδήποτε κι

αν ήταν τα ελαττώματά του, η λαιμαργία δεν περιλαμβανόταν σ' αυτά. Ύστερα απ'

αυτό το πρόγευμα, ο Αθηναίος έβγαινε στην πόλη. Τον ακολουθούσαν δύο δούλοι:

αυτοί θα μετέφεραν τα ψώνια ή θα πήγαιναν κάποια είδηση στο σπίτι ή σε κάποιον

φίλο. Αν δεν ήταν πολύ πλούσιος, τον ακολουθούσε ένας δούλος. Κι αν δεν είχε τη

δυνατότητα να διατηρεί έστω κι έναν δούλο, θα συμφωνούσε έναν αχθοφόρο στην

αγορά, όπου πρώτα - πρώτα θα κατευθυνθεί.

Συμπεριφορά

Οι Αθηναίοι ήταν πολύ απαιτητικοί στα ζητήματα της καλής συμπεριφοράς.

Δεν τους άρεσαν οι νευρικοί ή οι βιαστικοί και δεν υπέφεραν την υπεροψία. Την

έπαρση, το αλαζονικό περπάτημα, οι Αθηναίοι τα κατέκριναν. μα δεν επαινούσαν και

το βιαστικό περπάτημα. Δεν θεωρούνταν αξιοπρεπές για έναν άντρα να ρίχνει το

βλέμμα του παντού, όπως δεν θεωρούνταν ωραίο να βαδίζει κανείς με τα μάτια

χαμηλωμένα στη γη και με ύφος λυπημένο. Συνεπώς, είναι άπρεπο να βαδίζεις

γρήγορα και να μιλάς δυνατά. Κατά τον Αριστοτέλη, ένας που σέβεται τον εαυτό του

κινείται ήσυχα, μιλάει σιγανά κι ήρεμα. Ο Θεόφραστος χαρακτηρίζει έτσι τον

34

ανάγωγο.

Η Αγορά

Ο Αθηναίος θα περάσει από τις κιονοστοιχίες που στολίζονται με τα

αγάλματα των επιφανών ανδρών της πόλης και θα φτάσει μπροστά στην αγορά

τροφίμων. Στις ελληνικές πόλεις η αγορά δεν ήταν ένας τόπος αποκλειστικά για τους

εμπόρους. Στην αγορά της Αθήνας Βρίσκονταν τα κύρια δημόσια καταστήματα: η

Βουλή, τα δικαστήρια, οι ναοί, το αρχείο, καθώς και δενδροστοιχίες από πλατάνια και

λεύκες. Οι αγρότες της Αττικής πάνε στην αγορά πριν ξημερώσει σαλαγώντας γίδια

και κατσίκια, ή κουβαλώντας σ' ένα ξύλο στηριγμένο στον ώμο λαγούς και τσίχλες με

τις φτερούγες γυρισμένες προς το ράμφος.

Οι ιδιοκτήτες των αγροκτημάτων που ήταν γύρω από την πόλη, έστελναν τα

προϊόντα τους για ανταλλαγή. Από τον Πειραιά και το Φάληρο έφταναν ψαράδες. στα

καλάθια τους έφερναν τόνο, από τον Εύξεινο Πόντο χέλια, που τα αγαπούσαν πάρα

πολύ οι Αθηναίοι, και μπαρμπούνια από το Αρχιπέλαγος. Από τα μικρομάγαζα και τα

μαγειρεία των πραματευτάδων σκορπάει στον καθαρό πρωινό αέρα το άρωμα των

ώριμων φρούτων, η οσμή του θυμιάματος, η μυρωδιά από τα δέρματα, το τουρσί, την

ώριμη μελιτζάνα, το πηγμένο αίμα, το κρασί, την πρασινάδα, κι απ' τις αρμάθες των

ζεστών κουλουριών, που τραβούν τη ματιά των πεινασμένων αγοραστών. Ο θόρυβος

σε ξεκουφαίνει. το πλήθος κινείται προς όλες τις κατευθύνσεις. Ο Αριστοφάνης μάς

παρουσιάζει μέσα σ' αυτό το πλήθος έναν αλλαντοπώλη που πουλάει ζεστά

λουκάνικα με την τάβλα κρεμασμένη από το λαιμό και μερικούς "επόπτες" της

αγοράς, τους ονομαζόμενους αγορανόμους, που παρακολουθούν αν τηρούν οι

έμποροι τις διατάξεις του νόμου. Αυτοί φροντίζουν τα ψωμιά να είναι όσο χρειάζεται

μακριά και να μην καταβρέχουν οι έμποροι τα ψάρια με νερό. Οι φτωχές γυναίκες

ήρθαν με φύλλα για πίτες ή με στεφάνια από λουλούδια.

Στο μέρος πάλι που πουλούν τα οπωρικά και τα λαχανικά μπορεί να δει κανείς

τη μάνα του Ευριπίδη, που, όπως μας διαβεβαιώνει ο Αριστοφάνης, ήταν μια απλή

λαχανοπώλισσα. Πουλούσε σουσάμι, κρεμμύδια, όσπρια και σύκα. Η αγορά είναι

τακτοποιημένη με ένα ορισμένο σχέδιο. Για κάθε λογής προϊόντα είχαν καθορίσει

ειδικούς χώρους. Ο αγοραστής ξέρει πού ακριβώς θα βρει ψωμί και ψάρια, τυρί σε

πλεχτά καλαθάκια, λαχανικά και λάδι, ξέρει πού θα βρει να συμφωνήσει μια

χορεύτρια ή μάγειρα για ένα συμπόσιο. Αν θέλει να συναντηθεί με τους φίλους του

στην αγορά, θα τους πει με βεβαιότητα: "στο ιχθυοπωλείο" "στο τυροπωλείο" "στα

35

σύκα". Οι πωλητές κι οι πραματευτάδες άπλωναν το εμπόρευμά τους στο ύπαιθρο ή

σε μερικές παράγκες από κλαδιά ή καλάμια πλεχτά, που το απόγευμα τις χαλούσαν.

Γύρω από την αγορά ήταν πολλά καταστήματα που κατείχαν ειδικά κουρείς,

αρωματοπώλες, σαγματοποιοί και οινοπώλες. Πολύ κοντά σ' αυτά βρίσκονταν κάθε

λογής εργαστήρια.

Οι αργυραμοιβοί, που τους ονόμαζαν τραπεζίτες, στέκονταν στην αγορά

μπροστά σε ένα ειδικό τραπέζι. Προς την πλευρά του Κολωνού συγκεντρώνονταν

άνθρωποι ελεύθεροι που ασκούσαν διάφορα επαγγέλματα και ήθελαν να

συμφωνήσουν για μερικές ώρες δουλειά, το περισσότερο για μια μέρα ή ως τη δύση

του ήλιου. Αργότερα (αρχίζοντας από τον 5ο αιώνα) στις ελληνικές πόλεις

οικοδομήθηκαν ειδικά κτίρια για αγορές. Τον καιρό του Περικλή υπήρχε στην Αθήνα

μια αίθουσα για αλεύρι στον Πειραιά, ένα κτίριο όπου είχαν εκτεθειμένα δείγματα

εμπορευμάτων. Η γυναίκα, αν ήταν πλούσια ή και απλώς εύπορη, δεν πήγαινε ποτέ

στην αγορά ούτε έστελνε τις υπηρέτριές της. Όλα τα ψώνια τής τα έκανε ο άντρας.

Συχνά μπορούσε να δει κανείς έναν στρατιώτη, πάνοπλο, να αγοράζει σαρδέλες ή

σύκα. Δεν συναντήθηκε η Λυσιστράτη με μερικούς αξιωματικούς του ιππικού, που

είχαν γεμίσει τις περικεφαλαίες τους με βραστά λαχανικά; Όπως είπαμε, στη ζωηρή

αγορά της Αθήνας μπορούσαν να συναντηθούν κάθε λογής άνθρωποι, πλούσιοι και

φτωχοί. Να ένας ανάπηρος, πελάτης του ρήτορα Λυσία που ζει με τη σύνταξη που

του πληρώνει το κράτος. Γύρω του έχουν μαζευτεί μερικοί πλούσιοι νέοι. Τα

καυστικά, τα δηκτικά του αστεία τούς διασκεδάζουν.

Ένας χωριάτης κουβαλάει στην πλάτη ένα σακί, μέσα από το οποίο

ακούονται να γρυλίζουν μερικά γουρουνάκια. τώρα παραμέρισε από το δρόμο για να

περάσει ένας στρατηγός. Δαμαστές φιδιών συναγωνίζονται με τους ιδιοκτήτες άλλων

εξημερωμένων ή άγριων ζώων. μια ομάδα εύθυμων θεατών πηγαίνουν από τους

θαυματοποιούς και τους ταχυδακτυλουργούς σ' αυτόν που καταπίνει σπαθιά και

αναμμένα ξύλα. Τα αγαλματάκια από οπτή γη (τερακότα) μας παρουσιάζουν

ορισμένους συνηθισμένους τύπους των ελληνικών δρόμων: Ένας μάγειρας δούλος με

ξυρισμένο κεφάλι κρατάει με το ένα χέρι ένα πινάκιο και με το άλλο βάζει κάτι στο

στόμα. Άλλοι μάγειροι φορτώνουν από την αγορά κουνέλια και καλάθια με

σταφύλια. Ένας χωριάτης κατέβηκε στην πόλη. Ο δρόμος είναι μακρύς, γεμάτος

σκόνη, ο ήλιος καίει αλύπητα κι ο προβλεπτικός οδοιπόρος πήρε μαζί του ένα αγγείο

με νερό. Τυλιγμένο με φροντίδα με τη χλαμύδα, ένα παιδάκι κάνει περίπατο

κρατώντας το χέρι μιας γριάς και καμπούρας παραμάνας. Ένα κοριτσάκι βαδίζει μαζί

36

με τη μητέρα του. σηκώνει το κεφάλι προς αυτήν και τη ρωτάει για όλα όσα βλέπει

γύρω του. Για να μη χαθεί κρατιέται από την άκρη του ιματίου της μητέρας του.

Πηγαίνοντας από τον ένα έμπορο στον άλλο, ο Αθηναίος διαλέγει τα τρόφιμα και τα

στέλνει στην κατοικία του με το δούλο.

Ο αέρας είναι γεμάτος από τις φωνές των πραματευτάδων που διαλαλούν τα

εμπορεύματά τους: "άιντε στο ξίδι", "αγοράστε λάδι!", "ξεχάσατε να πάρετε

κάρδαμο!", "νέε μου, ορκίζομαι στην Αφροδίτη πως η αγαπημένη σου στολισμένη με

το στεφανάκι αυτό, θα γίνει ακόμα ομορφότερη!", "κρέας ψητό, μισός οβολός το

κομμάτι!". Κάθε πράγμα και κάθε άνθρωπος έχουν τιμή. Σε μερικές συνοικίες

μπορείς να βρεις ό,τι υπάρχει για πούλημα στην Αθήνα: "Σύκα, συκοφάντες,

σταφύλια κι αχλάδια, γογγύλια, τριαντάφυλλα, εφευρέσεις, μούσμουλα και μήλα.

Κοιλιά βραστή φρέσκο τυρί και μέλι, γλυκό, μπιζέλια και ψηφοδόχες, μύρτο, υάκινθο

και μάρτυρες για δίκη". Όποιος επιθυμεί μπορεί να ντυθεί από το κεφάλι ως τα πόδια

και μάλιστα εδώ, στην αγορά. Ο έμπορος των έτοιμων ενδυμάτων πουλάει για

δώδεκα δραχμές (το πιο μικρό ασημένιο νόμισμα στην Αθήνα ήταν ο οβολός. Έξι

οβολοί έκαναν μια δραχμή. Μια μνα είχε εκατό δραχμές. Εξήντα μνες κάναν ένα

τάλαντο, που δεν ήταν πια νόμισμα αλλά μονάδα μέτρησης και υπολογισμού) το

ιμάτιο και για οκτώ δραχμές ο υποδηματοπώλης προσφέρει κάθε χρώματος σανδάλια.

Ο πιο ενδιαφέρων όμως κι ο πιο ελκυστικός τομέας της αγοράς ήταν τα

ιχθυοπωλεία. Η αδυναμία των Αθηναίων ήταν το ψάρι, όχι το κρέας. Απ' όλους τους

πραματευτάδες, οι πιο ανεξάρτητοι ήταν οι ιχθυοπώλες, για να μην πούμε οι πιο

αυθάδεις. Ένας κωμωδιογράφος τους ονομάζει "ληστές", ένας άλλος "λωποδύτες της

νύχτας"... Ζητούν για το εμπόρευμά τούς όσα θέλουν. Αν τους απαντήσεις ότι είναι

πολύ ακριβά, ακούς να σου λένε κοφτά: "Αυτή είναι η τιμή, αν δεν σου αρέσει,

δρόμο!". Δεν θα δίσταζαν να ζητήσουν ακόμα πιο μεγάλη Τιμή αν κατάφερναν να

κρατήσουν τα ψάρια φρέσκα. Αλλά οι προνοητικοί αγορανόμοι δεν τους επιτρέπουν

να τα Βρέξουν με νερό. Όταν όμως φοβάται μη του χαλάσει το ψάρι, ο ψαράς

Βιάζεται να το πουλήσει και δεν ζητάει εξαιρετικά μεγάλη Τιμή. Μια μέρα ένας

Αθηναίος ζαλίστηκε και λιποθύμησε στην αγορά. 'Ένας ιχθυοπώλης ήθελε να τον

Βοηθήσει για να συνέλθει κι έχυσε απάνω του ένα αγγείο με νερό. Πράγματι ο

διαβατής συνήλθε, αλλά όταν ο έμπορος άδειασε το αγγείο με το νερό, ράντισε όλους

τους γειτόνους κι όλους όσοι Βρέθηκαν εκεί τυχαία. Οι αγορανόμοι που ήρθαν

τρέχοντας διαπίστωσαν ότι και το δοχείο με τα ψάρια γέμισε ως τη μέση νερό και τα

ψάρια ζωντάνεψαν κι άρχισαν να κουνούν τις ουρές τους. Αυτή τη φορά η παράβαση

37

των νόμων είχε ελαφρυντικά και στους αγορανόμους δεν έμεινε τίποτε άλλο να

κάνουν, παρά μόνο να τον διατάξουν να αδειάσει αμέσως το νερό από το δοχείο,

πράγμα που έκανε. ο έμπορος είχε πετύχει άλλωστε το σκοπό του! Ο περαστικός που

είχε λιποθυμήσει τα 'χε συμφωνήσει για δύο οβολούς! Για να πουλιέται όσο το

δυνατόν πιο φρέσκο το ψάρι, ο ερχομός στην αγορά ενός κάρου φορτωμένου ψάρια

γινόταν γνωστός στους Αθηναίους με το χτύπημα μιας ειδικής καμπάνας. Διηγούνται

πως την ώρα που ένας μουσικός έπαιζε ορισμένα τραγούδια για μια ομάδα φίλων που

είχαν συγκεντρωθεί στο σπίτι του, το οποίο Βρισκόταν κοντά στην αγορά, ακούστηκε

ο ήχος της καμπάνας του ψαράδικου.

Όλοι οι φίλοι σηκώθηκαν ευθύς και τρέξαν για την αγορά, εκτός από ένα

μισόκουφο γέρο. Ο μουσικός πλησίασε τον γέροντα τότε και του είπε: "Σε ευχαριστώ.

Σε ευχαριστώ, είσαι ο μόνος άνθρωπος που τηρείς τους κανόνες της καλής

συμπεριφοράς και δεν με εγκατέλειψες στο άκουσμα της καμπάνας". "Τι είναι;" του

απάντησε ο γέρος. "Είπες ότι ακούστηκε η καμπάνα του ψαράδικου; Ευχαριστώ!

Καλή αντάμωση". Κι έφυγε βιαστικός, ακολουθώντας τα ίχνη των άλλων. Τις πρώτες

ώρες του πρωινού ο Αθηναίος λογάριαζε ότι δεν έπρεπε να λείψει από την αγορά. Αν

δεν περίμενε ξένους, περιοριζόταν να αγοράσει τα συνηθισμένα τρόφιμα που ο

δούλος τα πήγαινε στο σπίτι. Αν όμως είχε καλεσμένους τα πράγματα μπερδεύονταν.

Τα ψάρια, το κρέας, τα λαχανικά έπρεπε να διαλεχτούν με ξεχωριστή φροντίδα.

Το Φαγητό

Τώρα δεν του έμεινε πια παρά μόνο να συμφωνήσει μια χορεύτρια, αυλητές

και ένα μάγειρα, έναν απ' αυτούς τους τεχνίτες που έμαθαν στις Συρακούσες την

τέχνη της παρασκευής φαγητού. Τους μάγειρους μπορούσε να τους Βρει κανείς κάθε

μέρα σε ένα ορισμένο μέρος της αγοράς. 'Έπαιζαν ρόλο αρκετά σημαντικό στη ζωή

της πόλης, αν κρίνουμε από το πλήθος τις ειρωνείες που αφθονούν στις αρχαίες

κωμωδίες. Ο τύπος του μάγειρα είναι ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς της

ελληνικής κωμωδίας. Τον παρουσιάζουν σαν ψεύτη, κλέφτη, φαγά και φαφλατά. Ο

Ξενοφώντας ήταν αγανακτισμένος από το πλήθος των λεπτεπίλεπτων φαγητών που

μαγείρευαν στον καιρό του, ο Πλάτωνας έδιωξε, χωρίς δισταγμό, από την Πολιτεία

του όλους τους μαγείρους. Οι Σπαρτιάτες λογάριαζαν ίσως πως το λεπτό γούστο για

το φαγητό οδηγεί στην εξασθένηση του κράτους, γι' αυτό δεν έπαιρναν παρά μόνο

μάγειρους που μαγείρευαν τα πιο απλά φαγητά από κρέας, ενώ εκείνους που

δοκίμαζαν να καθιερώσουν καινούργια φαγητά τούς έδιωχναν από την πόλη. Αφού

38

τελείωνε όλες τις δουλειές, δηλαδή ανάμεσα στις 1011 το πρωί, ο Αθηναίος

κατευθυνόταν σε μια από τις στοές που ήταν γύρω από την αγορά, όπου συναντιόταν

με τους φίλους του.

Χαιρετισμοί

Όταν συναντιόντουσαν δυο γνωστοί χαιρετιόνταν με μια κίνηση του χεριού.

Δεν ταίριαζε να υποκλιθείς, να προσκυνήσεις κάποιον, γιατί οι περήφανοι πολίτες της

Αθήνας θα το θεωρούσαν αυτό υπόλειμμα του καιρού της τυραννίας. Οι Αθηναίοι

έδιναν το χέρι μονάχα όταν ορκίζονταν ή στους επίσημους αποχωρισμούς. Ο

συνηθισμένος χαιρετισμός ήταν "Χαίρε!", που συνοδευόταν ορισμένες φορές από μια

παρατήρηση για τον καιρό. Είναι γνωστοί επίσης και άλλοι τύποι χαιρετισμών:

"Υγίαινε!", "Τα ωφέλιμα εργάζου!", "Εργάζου και ευτύχει!".

Συζητήσεις

Μετά τους καθιερωμένους χαιρετισμούς, ο Αθηναίος μιλούσε με τους φίλους

και τους γνωστούς για την πολιτική, σχολίαζε τα τελευταία νέα ή μπλεκόταν σε

φιλοσοφικές συζητήσεις, αν είχε τέτοια κλίση. Συνήθως οι συναντήσεις και οι

συζητήσεις γίνονταν στα αρωματοπωλεία και στα κουρεία. Και τα υποδηματοποιεία

ήταν επίσης κατάλληλος χώρος για συναντήσεις, μια φορά μάλιστα ο Σωκράτης

μπήκε σ' έναν τεχνίτη που έφτιαχνε χάμουρα για να τελειώσει μια συζήτηση. Η

επίσκεψη στα καταστήματα είχε γίνει μια συνήθεια τόσο διαδεδομένη, που ο

Δημοσθένης σ' ένα λόγο του κατηγορεί έναν Αθηναίο για "ακοινώνητο", γιατί "δεν

μπαίνει ποτέ σε κουρεία, αρωματοπωλεία και άλλα καταστήματα". Ο προτιμούμενος

τόπος συναντήσεων ήταν, αναμφισβήτητα, τα κουρεία. Ο Αθηναίος κουρέας

μπορούσε να περηφανευτεί για την πλατιά και πολύπλευρη πείρα του. Οι άντρες,

όπως και οι γυναίκες, έβαφαν τα μαλλιά τους ή για να τα κάνουν πιο ανοιχτά ή για να

κρύψουν τη λευκότητά τους.

Κουρεία

Οι Αθηναίοι για να βοηθούν το μεγάλωμα των μαλλιών τα άλειφαν με λάδι

ανακατεμένο με αρωματικές ουσίες. Τον 6ο αιώνα οι άντρες είχαν μακριούς

βοστρύχους, αλλά μετά τη μάχη του Μαραθώνα άρχισαν να τους κόβουν πιο κοντούς.

Αργότερα, μετά τον Αλέξανδρο το Μεγάλο, ξύριζαν τα μουστάκια και τα γένια. Οι

Έλληνες δεν άφηναν ποτέ μουστάκι χωρίς γένια. Έπειτα ο κουρέας τούς περιποιόταν

39

τα χέρια κι όταν τελείωνε έδινε στον πελάτη έναν καθρέφτη για να θαυμάσει τον

εαυτό του, έτσι ακριβώς όπως κάνουν οι κουρείς στις μέρες μας. Τον καιρό που ο

κουρέας έφτιαχνε τη ν κόμη ενός πελάτη, οι άλλοι περίμεναν τη σειρά τους

φλυαρώντας για όλα. χάρη σ' αυτό τον τρόπο ζωής, οι κουρείς έγιναν εξαιρετικά

κοινωνικοί.

Ήταν κατατοπισμένοι για όλα τα νέα και τα κουτσομπολιά, που τα διέδιδαν

και τα ερμήνευαν όπως ήθελαν. Δεν είναι παράξενο που είχαν τη φήμη ότι ήταν

φλύαροι και αθυρόστομοι Ο πρώτος άνθρωπος που έφερε στην Αθήνα την είδηση της

καταστροφής στη Σικελία ήταν ένας κουρέας από τον Πειραιά. Είχε μάθει τη θλιβερή

είδηση από το δούλο ενός λιποτάκτη και χωρίς να αργήσει άφησε το κουρείο κι

έτρεξε με μια ανάσα στην Αθήνα, από φόβο μην τον προλάβει κανένας άλλος. Στην

πόλη, όπου δεν ήξεραν τίποτε, η είδηση προκάλεσε μεγάλη ανησυχία. Ο κόσμος

περικύκλωσε τον κουρέα και άρχισε να τον ξεψαχνίζει, μα αυτός δεν ήξερε ούτε το

όνομα εκείνου που του είχε ανακοινώσει το τραγικό νέο. Οι πολίτες αγανακτισμένοι

άρχισαν να φωνάζουν: "0 ψεύτης στην ανάκριση!", "στα Βασανιστήρια!". Ο

φουκαράς ο κουρέας είχε δεθεί κιόλας στον τροχό, όταν κατά καλή του τύχη έφτασαν

κάμποσοι οπλίτες που είχαν γλιτώσει από το μακελειό και επιβεβαίωσαν την τρομερή

αλήθεια.

Αναστατωμένοι οι Αθηναίοι από τη φοβερή είδηση, σκόρπισαν στα σπίτια

τους για να κλάψουν τους χαμένους τους συγγενείς και ξέχασαν τον κουρέα. Άφησαν

δεμένο τον αγγελιοφόρο των κακών ειδήσεων. Τον θυμήθηκαν αργά τη νύχτα. Αλλά

όταν ο δήμιος ήρθε να τον λύσει, η πρώτη ερώτηση που του έθεσε ο κουρέας ήταν αν

υπήρχε, Καμιά είδηση για τον Νικία, κι αν είναι γνωστό πως πέθανε. Οι κουρείς ήταν

ενήμεροι για όλα τα νέα και μιλούσαν για τα πάντα. "Πώς θέλετε να σας κουρέψω;",

ρώτησε ο κουρέας το Βασιλιά της Μακεδονίας Αρχέλαο. "χωρίς πολλές κουβέντες",

απάντησε ο Βασιλιάς.

Το Γεύμα

Στο σπίτι όλα ήταν έτοιμα και δεν περίμεναν παρά την άφιξη των

καλεσμένων. Τραπέζια, λεκάνες, μαξιλάρια, στεφάνια, τάπητες, ψωμιά, αρώματα,

γυναίκες, ζαχαρωτά, πίτες, κουλούρια, χορεύτριες. Γλυκόψωμα και του Αρμόδιου τα

τραγούδια. Στη διάρκεια του γεύματος ο οικοδεσπότης συνήθως είναι ξαπλωμένος σε

κρεβάτι, ενώ η γυναίκα του κάθεται σε σκαμνί. Τα παιδιά εμφανίζονται στα

επιδόρπια και στέκονται όρθια ή κάθονται, ανάλογα με την ηλικία τους και τις

συνήθειες της οικογένειας. Αλλά σ' ένα τραπέζι με καλεσμένους τα μέλη της

40

οικογένειας δεν παρουσιάζονται. παίρνουν μπρος μονάχα οι άντρες, γιατί η συζήτηση

θα είναι ή φιλοσοφική, επομένως ακατανόητη για τις γυναίκες και τα παιδιά, ή

καθαρά αντρική, επομένως ακατάλληλη για τα αυτιά των γυναικών. Στο "Συμπόσιο"

του Πλάτωνα, η Διοτίμα, μια ξένη από τη Μαντίνεια, έγινε δεκτή μόνο στο κατώφλι

της θύρας, απ' όπου σαν καλλιεργημένη γυναίκα που ήταν, μπορούσε να διακόπτει τις

φαντασίες του Αριστοφάνη με τις ευφραδέστατες παρεμβάσεις της κι αυτό μονάχα

γιατί στη χώρα της είχε το αξίωμα της μάντισσας. Όσο για τις συνηθισμένες

καλεσμένες στα συμπόσια που παριστάνονται συχνά στα αγγεία, η θέση κι ο ρόλος

τους είναι έξω από κάθε αμφιβολία.

Οι γυναίκες αποζημιώνονται όμως στο γυναικωνίτη, όπου τα ζαχαρωμένα

φρούτα και τα γλυκά των ζαχαροπλαστών της Κρήτης, της Σάμου και της Αθήνας

τιμούνταν εξαιρετικά. Κάθε μαγείρισσα ετοίμαζε γλυκίσματα για τα Θεσμοφόρια και

τις άλλες γιορτές, ενώ οι αξιοσέβαστες κυράδες τα κατανάλωναν σε μεγάλες

ποσότητες με τη συντροφιά των γνωρίμων τους, που είχαν έρθει επίσκεψη στο σπίτι

τους. Για τους Έλληνες ήταν αδιανόητο να φάνε μόνοι. Ο Πλούταρχος λέει ότι το να

φάει κανείς μόνος του "δεν σημαίνει να γευματίσει, αλλά να γεμίσει το στομάχι του

σαν τα ζώα". Γι' αυτό, εκτός της πρόσκλησης καλεσμένων, υπήρχαν διάφοροι τρόποι

να φάει κανείς με συντροφιά: οργάνωναν συμπόσια στα οποία οι συνδαιτυμόνες

συνέβαλαν εξίσου ή ανάλογα με τις δυνατότητές τους. Αυτά τα συμπόσια γίνονταν σε

νοικιασμένες αίθουσες ή στο σπίτι μιας εταίρας. Κάποτε κάθε συνδαιτυμόνας έφερνε

το φαγητό του στο καλάθι. Τα προγράμματα του φαγητού δεν ήταν υπερβολικά. Σε

μια κωμωδία λέγεται ότι ένα τραπέζι στην Αθήνα είναι πολύ ωραίο στην εμφάνιση,

μα δεν χορταίνει ένα πεινασμένο στομάχι. Στους Διαλόγους του Πλάτωνα και του

Ξενοφώντα οι συνδαιτυμόνες δεν συζητούν καθόλου για τα φαγητά. Το κλασικό

ιδανικό της Αττικής απαιτούσε το φαγητό να προσφέρεται ωραία αλλά να μην είναι

πολύ. Να είναι τόσο όσο χρειάζεται για να καταπραΰνει μια κανονική πείνα, γιατί το

κύριο δεν ήταν το φαγητό αλλά η συντροφιά των συνδαιτυμόνων και οι συζητήσεις.

Φιλοξενία

Οι Έλληνες ήταν πολύ φιλόξενοι. Κάθε καλεσμένος μπορούσε να φέρει

όποιον ήθελε. Αυτή η συνήθεια γέννησε μάλιστα μια ιδιαίτερη κατηγορία ανθρώπων,

στην οποία έδωσαν το περιφρονητικό παρατσούκλι "παράσιτα". Ο Πλούταρχος

έγραψε ένα ολόκληρο κεφάλαιο αφιερωμένο στο πρόβλημα: ως ποιο Βαθμό μπορεί

να χρησιμοποιήσει κανείς αυτό το δικαίωμα χωρίς να ξεπεράσει τα όρια της καλής

41

συμπεριφοράς.

Στο "Συμπόσιο" ο Πλάτωνας διηγείται ότι ο Αριστόδημος συνάντησε τον

Σωκράτη με επίσημο ένδυμα και μαθαίνοντας ότι πηγαίνει στο τραπέζι του Αγάθωνα,

αποφάσισε να τον συνοδεύσει αν και δεν ήταν καλεσμένος. Στο δρόμο ο Σωκράτης,

απασχολημένος καθώς ήταν με ένα φιλοσοφικό πρόβλημα, Βράδυνε το βήμα του. Ο

Αριστόδημος δεν παρατήρησε ότι ο φιλόσοφος έμεινε πίσω και μπήκε μόνος στο

σπίτι του Αγάθωνα. Παρ' όλα αυτά δεν βρέθηκε σε δυσάρεστη θέση: οι θύρες ήταν

διάπλατα ανοιχτές, και ένας δούλος τον οδήγησε αμέσως στην τραπεζαρία, όπου ο

Αγάθωνας τον υποδέχτηκε με μεγάλη χαρά, λέγοντάς του ότι ήθελε να τον καλέσει

προσωπικά, μα δεν μπόρεσε να τον βρει. Μόλις οι προσκαλεσμένοι έμπαιναν στο

σπίτι, οι δούλοι τούς έβγαζαν τα υποδήματα. Θεωρούνταν αταίριαστο να κυκλοφορεί

κανείς μέσα στο σπίτι με τα πέδιλα με τα οποία βάδιζε στο δρόμο. Πριν καθίσουν οι

καλεσμένοι στο τραπέζι, τους έπλεναν και τους αρωμάτιζαν τα πόδια. Μα ούτε κι

ύστερα απ' αυτή τη διαδικασία ήταν ωραίο να ρίχνεται κανείς στο φαγητό.

Προηγούμενα οι καλεσμένοι περιφέρονταν στα δωμάτια, θαύμαζαν τα έπιπλα και τα

αντικείμενα διακόσμησης και επαινούσαν την καλαισθησία του νοικοκύρη.

Οι Έλληνες έδιναν μεγάλη σημασία στους καλούς τρόπους. Αυτό ζητούσε η

εθιμοτυπία. Η συνήθεια να τρώει κανείς ξαπλωμένος, αν και άγνωστη στην ομηρική

εποχή, ήταν παρ' όλα αυτά πολύ παλιά, όπως αποδεικνύεται από τα ζωγραφισμένα

αγγεία του 7ου αιώνα. Σε κάθε κρεβάτι κάθονταν δυο άνθρωποι. Ξαπλώνονταν

ακουμπώντας με τον αριστερό αγκώνα σε μαξιλάρι, έτσι που το στήθος τους ήταν

μισοσηκωμένο. Αφού καθόταν όλος ο κόσμος, οι υπηρέτες έχυναν νερό στους

καλεσμένους τους για να πλύνουν τα χέρια τους. έπειτα έφερναν κάτι τραπεζάκια

χαμηλά, πάνω στα οποία ήταν έγκαιρα τακτοποιημένα τα φαγητά. 'Έφερναν τόσα

τραπεζάκια όσα κρεβάτια ήταν στην αίθουσα, δηλαδή σε κάθε τραπεζάκι έτρωγαν

δύο άνθρωποι. Οι Έλληνες δεν χρησιμοποιούσαν πιρούνια και μαχαίρια. Κουτάλια

είχαν, αλλά προτιμούσαν να τα αντικαθιστούν με μια κόρα ψωμί. Το φαγητό το

έπιαναν με τα χέρια. Τις μερίδες τις σέρβιραν ψιλοκομμένες για να πιάνονται εύκολα.

Τα τραπεζομάντιλα και οι πετσέτες ήταν πράγματα άγνωστα. Οι αρχαίοι Έλληνες

σκούπιζαν τα χέρια τους με ψίχα ψωμιού ή με ειδική κόλα που τη ζύμωναν με τα

δάχτυλά τους και την έκαναν σφαιρίδια.

Το Συμπόσιο

42

Εικόνα 6: « Συμπόσιο στην αρχαία Ελλάδα»

Στην Αθήνα ένα γεύμα δεν άρχιζε ποτέ με σούπα. Αν και οι σούπες

θεωρούνταν υγιεινά και θρεπτικά φαγητά (το φαγητό που προτιμούσε ο Ηρακλής

ήταν ζωμός από μπιζέλια), ήταν ταυτόχρονα "φαγητό των φτωχών" και γι' αυτό σ' ένα

τραπέζι με καλεσμένους δεν ταίριαζε να προσφέρεις ζωμό. Στο πρώτο μέρος του

γεύματος σέρβιραν χορταστικά φαγητά, και ειδικά ψάρια και πουλερικά: τη συνταγή

για τις σάλτσες μάς τη μετέδωσε ο Αριστοφάνης: "... χύσε από πάνω σίλφιο, χύσε

ξίδι, χύσε ακόμα λάδι, τρίψε τυρί, ρίξε από πάνω λίπη και σάλτσες ζεστές". Έτρωγαν

σχετικά λίγο κρέας. Τα χορταρικά τα σέρβιραν με μια σάλτσα φτιαγμένη από λάδι,

ξίδι και μέλι. Μερικά φαγητά των Ελλήνων μάς φαίνονται το λιγότερο παράξενα.

Να ένα απόσπασμα του Αθήναιου στο οποίο περιγράφει το πρόγραμμα

φαγητού ενός γεύματος: "Εμφανίστηκαν χέλια χοντρά και σχεδόν σκεπασμένα στο

αλάτι, έπειτα ένα θαυμάσιο χέλι, από το οποίο δεν θα παραιτούνταν ούτε οι θεοί.

'Έφεραν ένα μεγάλο στομάχι ψαριού στρογγυλό σαν τον ουρανό. Όταν τελειώσαμε

με το στομάχι του ψαριού, μας φέρανε κάτι πινάκια: το ένα είχε ένα κομμάτι

σκυλόψαρο, το άλλο παχιά σουπιά, το τρίτο χταπόδι και πολύποδες ζεστούς". Σ' αυτό

το μέρος του φαγητού δεν έπιναν κρασί. Οι Αθηναίοι προτιμούσαν να πιουν κρασί

μετά το φαγητό. Άλλωστε το κρασί μπορούσε να αντικαταστήσει το φαγητό αν ήταν

ανακατεμένο με κρίθινο αλεύρι και τριφτό τυρί. Αυτό το μείγμα ονομαζόταν

κυκεώνας και ήταν το ποτό που προτιμούσαν οι Έλληνες. Οι δούλοι έφερναν ξανά

νερό, οι συνδαιτυμόνες έπλεναν τα χέρια, έπειτα οι δούλοι σήκωναν τα κόκαλα και τα

αποφάγια. Τώρα έφερναν άλλα τραπέζια φορτωμένα επιδόρπια και κρασιά. Άρχιζε το

τραγούδι με τη συνοδεία αυλού, γέμιζαν τα κύπελλα κρασί με την ευχή "υγίαινε" και

περνούσαν στο δεύτερο μέρος του γεύματος. Τα επιδόρπια ήταν νωποί και ξηροί

καρποί, αλατισμένα αμύγδαλα, τυρί, σκόρδα, κρεμμύδια, γλυκές και αλμυρές πίτες,

το καύχημα της Αττικής. Οι πίτες αυτές ήταν φτιαγμένες από μέλι, τυρί και λάδι.

Ιδιαίτερη επιτυχία είχε το φαγητό που ονομαζόταν μυτλωτός, μια πίτα με τυρί

ανακατεμένο με μέλι και σκόρδα. Αυτό το μέρος του γεύματος λεγόταν συμπόσιον.

Τώρα έπιναν κρασί, "γλυκό και αρωματικό, που είχε τη μυρουδιά των λουλουδιών.

Είναι ευχάριστο να πίνεις κρασί, το γάλα της Αφροδίτης", να συζητάς, να τραγουδάς,

να διηγείσαι λογής-λογής περιστατικά, να ακούς μουσική, να παρακολουθείς τους

χορούς.

Οι Έλληνες δεν μπορούσαν να ακούν θλιβερές συζητήσεις στο τραπέζι.

Ανάμεσα στις συνηθισμένες διασκεδάσεις των τραπεζιών ήταν και τα αινίγματα.

43

Εκείνος που δεν ήξερε να απαντήσει τιμωρούνταν να πιει ένα κύπελλο κρασί. Να

μερικά από τα αινίγματα αυτά: 1. Αν δεν μου πεις τίποτε, λες τ' όνομά μου. μα αν

προφέρεις το όνομά μου ω θαύμα! Τότε δεν θα με μαντέψεις. (Η σιωπή). 2. Είμαι το

σταχτόχρωμο παιδί ενός λαμπερού πατέρα. πουλί χωρίς φτερά υψώνομαι ως τους

ουρανούς. μόλις γεννήθηκα και σκόρπισα αμέσως στον αέρα. (0 καπνός). 3. Όταν με

κοιτάς σε κοιτώ και γω, μα δεν σε Βλέπω γιατί δεν έχω μάτια. όταν μιλάς,

κοιτάζοντάς με, ανοίγω και γω το στόμα και κινώ τα χείλη, αλλά σιωπηλά, γιατί

φωνή δεν έχω. (Ο καθρέφτης).

Μουσική-Χορός

Από τα πιο παλιά χρόνια η μουσική και ο χορός δεν έλειπαν από τα συμπόσια.

Αργότερα (5ο-4ο αιώνα) για τη διασκέδαση των καλεσμένων συμφωνούσαν

επαγγελματίες ηθοποιούς που ερμήνευαν σκηνές από τον Όμηρο αοιδούς, χορεύτριες,

αυλητές. Τραγουδούσαν κι οι καλεσμένοι όλοι μαζί ή με τη σειρά. Ο Πλούταρχος μας

λέει ότι το κλαδί της μυρτιάς περνούσε από χέρι σε χέρι. Αυτός που το έπαιρνε

έπρεπε να τραγουδήσει παίζοντας λύρα, αν, βέβαια, ήταν σε θέση. Προς το τέλος του

συμποσίου ο αριθμός των συνδαιτυμόνων που ήξεραν να τραγουδούν ήταν συνήθως

μεγαλύτερος από ό,τι στην αρχή. Επίσης δεν υπήρχε συμπόσιο χωρίς κότταβο, ένα

παιχνίδι που το έφεραν από τη Σικελία. Κάθε συνδαιτυμόνας άφηνε στο κύπελλο λίγο

κρασί, το οποίο έχυνε σε καθορισμένο μέρος. Ενώ άδειαζε το κύπελλο έλεγε από

μέσα του ή δυνατά το όνομα της γυναίκας που αγαπούσε.

Ο ήχος του χυνόμενου υγρού λεπτότερος ή χοντρότερος καθώς και η ακριβής

ή λιγότερο ακριβής επιτυχία του καθορισμένου στόχου, ήταν δείκτες αν το

αγαπώμενο πρόσωπο συμμεριζόταν τα αισθήματά του. Κάποτε το κρασί το έχυναν

στο δίσκο μιας ζυγαριάς, που έπρεπε να κατεβεί ως ένα ορισμένο σημείο ή να

γκρεμίσει ένα σωρό αντικείμενα που ήταν στημένα από κάτω σε σχήμα πυραμίδας.

Οι συνδαιτυμόνες εξέλεγαν έναν "πρόεδρο" του συμποσίου που επέβλεπε την τήρηση

της τάξης. Αυτός αποφάσιζε πόσο κρασί θα πιουν και την ποιότητά του. Οι Έλληνες

έπιναν με μέτρο. Να πιει κανείς κρασί χωρίς να το ανακατεύει με νερό, θεωρούνταν

κατά τη γνώμη τους βάρβαρη συνήθεια. Μια κωμωδία λέει: Το πρώτο κροντήρι

φέρνει υγεία, το δεύτερο ευχαρίστηση, το τρίτο ύπνο κι αφού το πιεις πρέπει να πας

στο σπίτι σου. Το τέταρτο κροντήρι φέρνει αυθάδεια, το πέμπτο ουρλιαχτά, το έκτο

φασαρία στους δρόμους, το έβδομο ένα μελανιασμένο μάτι, το όγδοο κλήση στο

δικαστήριο. Ο Αριστοφάνης το λέει συγκεκριμένα: "Δεν είναι καλά να

44

μπεκρουλιάζεις. μόλις πιεις πιο πολύ, μπαίνεις σε ξένες αυλές, ξυλοκοπάς και

κάποιον. Ύστερα σαν συνέλθεις πληρώνεις τα σπασμένα".

Ο Εύηνος ο Πάριος προσθέτει: "Για τον Βάκχο το καλύτερο μέτρο είναι η

εγκράτεια ούτε πιο πολύ ούτε πιο λίγο. Αλλιώς μας οδηγεί στη μανία ή στη θλίψη".

Παρ' όλα αυτά, οι συγγραφείς που αναφέραμε δεν τολμούν να παρουσιάσουν τους

Έλληνες εγκρατείς στο ποτό. Δεν λέει τυχαία το ελληνικό ρητό: "Όποιος πίνει νερό

δεν θα κάνει τίποτε σοφό". και για να αναγκάσουν τους πολύ διστακτικούς

καλεσμένους να κατανικήσουν το δισταγμό τους υπάρχει ένα άλλο ρητό: "Πίνε ή

φύγε". Το κρασί το ανακάτευαν σε αναλογία δύο μέρη νερό και ένα κρασί ή τρία

μέρη νερό κι ένα κρασί. Το κρασί που ήταν ανακατεμένο με τρία μέρη νερό

θεωρούνταν πολύ αδύνατο και το έλεγαν "ποτό για τα βατράχια". Παρά τα

προληπτικά μέτρα που αναφέραμε, ο Αθηναίος όταν γύριζε από ένα συμπόσιο δεν

μπορούσε να περηφανευτεί ότι είναι σε θέση να σταθεί γερά στα πόδια του κι ότι δεν

έχει ανάγκη από συνοδεία. Τους καλεσμένους που δεν είχαν υπηρέτες για να τους

κρατούν, τους οδηγούσαν συνήθως στο σπίτι τους με ένα φανάρι, γιατί το δείπνο

άρχιζε μετά τη δύση του ήλιου και τέλειωνε όταν σκοτείνιαζε για καλά. Το καλοκαίρι

το κρασί το ανακάτευαν με πάγο που έφερναν από τα βουνά και τον διατηρούσαν σε

άχυρα και κουρέλια. Γι' αυτό το θέμα υπάρχει κι ένα ανέκδοτο: ένας συγγραφέας

τραγωδίας ρώτησε την εταίρα με την οποία έτρωγε μαζί πώς τα καταφέρνει να

κρατάει τόσο κρύο το κρασί. "Το τυλίγω με τους προλόγους σου", του απάντησε η

εταίρα.

Μια Ημέρα Από Τη Ζωή Μιας Αθηναίας

Τα παιδικά χρόνια ενός κοριτσιού δεν ήταν στερημένα από χαρά. Τα πρώτα

χρόνια της ζωής η μάνα ή μια τροφός το κουνούσαν σ' ένα κρεμαστό καλάθι ή το

κρατούσαν στα χέρια και το λίκνιζαν τραγουδώντας του νανουρίσματα. Το παιδί

τρεφόταν με χυλό στον οποίο έβαζαν μέλι για να γλυκάνει και το φύλαγαν από το

κακό μάτι με πολλά φυλαχτά. Όλα θα πήγαιναν καλά αν δεν το τρόμαζαν συνεχώς με

κάθε λογής ακάθαρτα και πονηρά πνεύματα, που παραφύλαγαν γύρω από το κρεβάτι

του. Το κοριτσάκι δεν καταλάβαινε για τι λογής τέρατα γινόταν λόγος, παρ' όλα αυτά

όμως ο φόβος τρύπωνε στην ψυχή του. Όταν το κοριτσάκι άρχιζε να περπατάει, τα

σύνορα του κόσμου του πλάταιναν αισθητά. Είχε έναν κηπάκο όπου μπορούσε να

45

παίζει, είχε παιχνίδια και κατοικίδια ζώα.

Τα παιχνίδια ήταν διάφορα: κούκλες πήλινες και κέρινες, βαμμένες ωραία,

που μπορούσαν να κινούν τα χέρια και τα πόδια τους, σπιτάκια και βαρκούλες

δερμάτινες, σχεδόν ίδιες με τις αληθινές, μαϊμουδάκια από άργιλο που κρατούσαν

στα χέρια άψυχα πουλάκια. Αμαξάκια που κινούνταν με τροχούς και κουδουνίστρες

που έκαναν φοβερό θόρυβο. Η κρεμαστή κούνια σηκωνόταν τόσο ψηλά που σου

κοβόταν η αναπνοή. Στο κηπάκι υπήρχε αρκετός χώρος για να τρέχει με το στεφανάκι

του ή να παίζει τόπι με τα αδελφάκια του, τα οποία ως τα επτά χρόνια μεγάλωναν

μαζί με τα κοριτσάκια. Εκτός από τα σκυλιά και τις γάτες είχε κι ένα γερανό

εξημερωμένο. Μπορούσε να πηγαίνει στο τραπέζι των μεγάλων όταν πρόσφεραν τα

επιδόρπια και συχνά έπαιρνε το πρόγευμα στην εσωτερική αυλίτσα, μαζί με τον

πατέρα και τη μητέρα του. Μάθαινε να διαβάζει, να γράφει και να παίζει διάφορα

μουσικά όργανα. Δεν υπήρχε καμιά καθορισμένη μέθοδος αγωγής των κοριτσιών .η

μάνα τούς μετέδιδε τις γνώσεις της, αυτές βέβαια που είχε.

Ο Ευριπίδης υποστήριζε ότι η γυναίκα δεν γίνεται πιο καλή αν ξέρει πολλά.

Το κορίτσι μάθαινε να πλέκει, να υφαίνει, να κεντάει, να μαγειρεύει νόστιμα φαγητά,

να μπορεί να τα κάνει όλα με τα χέρια του. .έπειτα του έδειχναν πώς να κρατάει γερά

από τα ηνία τις δούλες και πώς διευθύνεται το νοικοκυριό. Κι η αγωγή του

σταματούσε εδώ. Να βλέπει όσο το δυνατό λιγότερα, να ακούει όσο το δυνατό

λιγότερα και να θέτει όσο το δυνατό λιγότερες ερωτήσεις. Έτσι εννοούσε ο

Ξενοφώντας την ιδανική αγωγή των κοριτσιών. Αποστολή της γυναίκας ήταν "να έχει

τη φροντίδα του σπιτιού και να ακούει τον άντρα της". Στα γραπτά των ποιητών και

των φιλοσόφων βρίσκονται πολυάριθμες επιβεβαιώσεις αυτής της αντίληψης.

Ο αθηναίος δεν κρατούσε τη γυναίκα κλειδωμένη στο σπίτι, αλλά ολόκληρο

το σύστημα της αθηναϊκής ζωής έδειχνε στη σύζυγο ότι η θέση της είναι στο σπίτι και

ότι ο χώρος όπου θα περνούσε τη ζωή της τελείωνε μπροστά στην εξώθυρα. Τα νέα

κορίτσια έβγαιναν στην πόλη συνοδευόμενα πάντοτε από τους γονείς ή από άλλα

ηλικιωμένα πρόσωπα, αλλά και τότε μόνο για να πάρουν μέρος στις μεγάλες

θρησκευτικές τελετές, σε μια κηδεία ή να μεταβούν στο ναό. Μόνο σε τέτοιες

περιπτώσεις μπορούσε να τα δει το μάτι ξένου άντρα. Σε μια κωμωδία του

Αριστοφάνη κάποια σύζυγος λέει: όταν ρώτησα τον άντρα τι αποφάσισε η εκκλησία

του δήμου (η συνέλευση του λαού) αυτός μου απάντησε: "τι σε ενδιαφέρει; κλείσε το

στόμα σου, και πρόσθεσε: σώπασα. Έτσι, λοιπόν, η γυναίκα βρισκόταν σε κατάσταση

κατωτερότητας, πράγμα που δεν σημαίνει ότι δεν τη σέβονταν και προπαντός ότι δεν

46

σεβόταν η ίδια τον εαυτό της. Ο άντρας μπορούσε να της επιτρέψει ή να της

απαγορεύσει να μιλήσει για την πολιτική στη διάρκεια του φαγητού, αλλά είναι

αναμφίβολο πως αυτή επεδίωκε να φέρει τη συζήτηση στα πολιτικά.

Στις Εκδηλώσεις

Επίσης, οι γυναίκες ήταν παρούσες στις μεγάλες πομπές, στα μυστήρια, στους

γάμους και στις κηδείες. Ένα μήνα μετά το γάμο, στις 11 του Ανθεστηρίωνα, η νεαρή

σύζυγος προετοιμάζεται για τη μεγάλη γιορτή των ανθεστηρίων, γιορτή του ερχομού

της άνοιξης, των πρώτων λουλουδιών και του καινούργιου κρασιού, που τώρα το

είχαν για πώληση και έρχονταν στην Αθήνα να το αγοράσουν ξένοι και κάτοικοι των

δήμων .τα ανθεστήρια κρατούσαν τρεις μέρες και κάθε μέρα είχε ένα ειδικό όνομα

και μια πατροπαράδοτη εθιμοτυπία. Την πρώτη μέρα, στα πιθοίγια, δηλ. Στη μέρα

"των πίθων", ξεσφράγιζαν τα τεράστια πήλινα αγγεία όπου φύλαγαν το κρασί,

δοκίμαζαν την καινούργια σοδειά και οι αγοραστές γέμιζαν τα αγγεία τους. Για τους

δούλους η μέρα αυτή είχε εντελώς ξεχωριστή σημασία, γιατί ήταν η μόνη μέρα του

χρόνου που είχαν το δικαίωμα να κάνουν και να πουν ό,τι ήθελαν.

Φυσικά, κανένας δεν μπορούσε να εγγυηθεί πως στο τέλος της γιορτής δεν θα

είχαν συνέπειες γιατί είχαν ερμηνεύσει πολύ κυριολεκτικά τα δικαιώματα τους...Σ'

όλα τα σπίτια της Αθήνας η πρώτη μέρα άρχιζε με επίσημες θυσίες προς τιμήν των

θεών, στις οποίες έπαιρνε μέρος ολόκληρη η οικογένεια και όλοι οι δούλοι του

σπιτιού. Η πιο χαρούμενη μέρα ήταν η δεύτερη, οι χοές, δηλ. Η μέρα των φιαλών και

των αγγείων.Το βράδυ, στο φως των πυρσών, μπροστά στις αιχμάλωτες του

γυναικωνίτη, ξετυλιγόταν μια ασυνήθιστη εικόνα μιας επίσημης και παράξενης

πομπής. Στους ήχους των αυλών και των τυμπάνων περνούσαν χορεύοντας και

τονίζοντας τον ιερό ύμνο των βακχίδων, νύμφες και μαινάδες ακολουθούμενες από

σατύρους και Φαύνους.

Στα κεφάλια των χορευτών, που ήταν ντυμένοι με δέρματα ζώων, αντηχούσαν

μελωδικά κουδουνάκια κρεμασμένα από άνθινα στεφάνια. Στο κέντρο της συνοδείας

φαινόταν ένα άρμα στολισμένο ωραία, στο μέσο του οποίου καθόταν η σύζυγος του

άρχοντα-βασιλιά, παριστάνοντας τη γυναίκα του Διόνυσου. Την πήγαιναν στο ναό

για να παντρευτεί με το θεό.Μετά τη συμβολική τελετή του γάμου με τον Διόνυσο, η

σύζυγος του άρχοντα-βασιλιά έμενε όλη τη νύχτα στο ιερό, ενώ η συνοδεία πήγαινε

στο θέατρο, όπου είχαν φέρει έγκαιρα πλήθος τραπέζια. Εδώ γινόταν το γεύμα των

χοών, που περιέγραψε ο Αριστοφάνης στους "Αχαρνείς". Καθένας ερχόταν

47

φέρνοντας φαγητό από το σπίτι του. Έτρωγαν κάτι μακρουλά ψωμάκια, αλειμμένα με

μια καυτερή σάλτσα που προκαλούσε δίψα. Αφού όλος ο κόσμος καθόταν στα

τραπέζια άρχιζε μια παράξενη άμιλλα. Οι συνδαιτυμόνες σήκωναν τα κύπελλα (χοές)

γεμάτα κρασί και στο σύνθημα μιας σάλπιγγας έπιναν χωρίς ανάσα! Οποίος τέλειωνε

πρώτος ανακηρυσσόταν νικητής και έπαιρνε για έπαθλο ένα ασκί γεμάτο καινούργιο

κρασί.Από το θέατρο το πλήθος γύριζε τραγουδώντας με τη συνοδεία τυμπάνων κι

όλη τη νύχτα στους θορυβώδεις δρόμους της πόλης κυκλοφορούσαν εύθυμες ομάδες

κρατώντας πυρσούς. Έπειτα απ' αυτή τη νύχτα ακολουθούσαν οι χύτροι, πένθιμη

μέρα που περιέφεραν χύτρες με διάφορους σπόρους.

Αυτή ήταν η τελευταία μέρα των ανθεστηρίων , τη μέρα αυτή κάθε αθηναίος

έβραζε στην ιερή πυρά συμβολικά φυτά για την τροφή των σκιών, που γύριζαν στη

γη. Στον περίβολο του Ληναίου υψώνονταν δεκατέσσερις βωμοί, όπου πρόσφεραν

θυσίες 14 γυναίκες, διαλεγμένες από τις καλύτερες οικογένειες της πόλης, οι ίδιες που

την παραμονή συνόδευσαν στο ναό τη σύζυγο του άρχοντα-βασιλιά, οι αρχαιολογικές

ανασκαφές έφεραν στο φως πολυάριθμες χοές. Τα διακοσμητικά τους σχέδια

παριστάνουν διάφορες σκηνές των ανθεστηρίων, ανάμεσα στους εορταστές

διακρίνονται πάντα μορφές παιδιών. Τα ανθεστήρια θεωρούνταν και γιορτή των

παιδιών, συγκινητική και ποιητική συνάρτηση ιδεών , που συνδέουν τα παιδιά με τη

χαρά της αναγέννησης της φύσης, ύστερα από το ψύχος του χειμώνα: τα παιδιά και

τα πρώτα μπουμπούκια των λουλουδιών γιόρταζαν μαζί. Οι μικροί αθηναίοι,

φορτωμένοι άνθη, κατέθεταν στεφάνια στο βωμό του Ευρυσάκη, γιου του Αίαντα, σε

ανάμνηση της παραμονής του στην Αθήνα.

Έκαναν περίπατο στους δρόμους μαζί με τους γονείς τους πάνω σε άρματα

στολισμένα με πρασινάδα και λουλούδια και έπαιρναν μέρος στο τραπέζι που γινόταν

το βράδυ των "χοών", ακόμη και η ηλικία των παιδιών υπολογιζόταν με βάση τον

αριθμό των χοών στις οποίες είχαν πάρει μέρος.Αλλά να που έσβηναν οι τελευταίοι

αντίλαλοι των ανθεστηρίων. Οι τοίχοι του γυναικωνίτη έκλειναν ξανά γύρω από τη

νεαρή γυναίκα, ορίζοντας ολόκληρο τον κόσμο της. Σ' αυτό τον κόσμο υπήρχαν

παιδιά, η εργασία στο νοικοκυριό, λίγη μουσική, καθώς και οι δούλες, οι οποίες από

την άποψη της διανοητικής ανάπτυξης δεν διέφεραν πάρα πολύ απ' αυτή. Μα θα ήταν

εξαιρετικά ευχάριστο να πλατύνει τα σύνορα αυτού του κλειστού κύκλου, και γι' αυτό

η νεαρή κυρά κοίταζε συνεχώς το δρόμο, από το παράθυρο, προσπαθώντας

ταυτόχρονα να μείνει αθέατη.

Ενδυμασία

48

Η γυναικεία ενδυμασία εκείνης της εποχής δεν έθετε ζητήματα κοπτικής αλλά

απαιτούσε μεγάλη ευχέρεια στην τέχνη του στολισμού. Τα γυναικεία ενδύματα, όπως

και τα αντρικά, χωρίζονταν σε δυο μεγάλες κατηγορίες: στην ελαφρή εσωτερική

ενδυμασία και σ' ένα φόρεμα πιο χοντρό, τον πέπλο, που φοριόταν από πάνω. Ο

χιτώνας των γυναικών ήταν συνήθως πιο μακρύς από τον αντρικό, ήταν απλό, μακρύ

πουκάμισο, που έπεφτε ελεύθερα κατά μήκος του σώματος και πιανόταν μόνο με ένα

κορδόνι. Οι παντρεμένες γυναίκες έδεναν το κορδόνι κόμπο, κάτω από το στήθος

τους, ενώ τα νεαρά κορίτσια στο θώρακα ή στους γοφούς. Κάποτε ο χιτώνας είχε

σχιστά μανίκια. Οι άκρες του πιάνονταν με μια πόρπη από το δεξιό ώμο ή τις έδεναν

φιόγκο πάνω στο στήθος. Στις παρυφές ο χιτώνας ήταν στολισμένος με μια ταινία

άλλου χρώματος, συνήθως χρώματος κρόκου. Στο σπίτι οι γυναίκες φορούσαν μόνο

χιτώνα αλλά όταν έβγαιναν στο δρόμο φορούσαν από πάνω έναν πέπλο, δηλαδή ένα

κομμάτι ύφασμα πλατύ περίπου 1,5 μέτρο και μακρύ 3-4 μέτρα, με το οποίο οι

ελληνίδες καλύπτονταν επιδέξια, αφήνοντάς το να πέφτει σε πτυχές.

Κάποτε, όταν δεν φορούσαν βέλο, άφηναν ελεύθερη μιαν άκρη του πέπλου

και κάλυπταν μ' αυτήν το κεφάλι. Την ενδυμασία των γυναικών την έφτιαχναν από

μάλλινο ύφασμα, πανί και λινάρι και ένα ύφασμα από άγνωστο υλικό, πολύ λεπτό και

διάφανο, όπως η μουσελίνα. Τα χρώματα που προτιμούσαν ήταν: κίτρινο, κόκκινο,

ερυθρό, πράσινο ανοιχτό, πράσινο λαδί, γκριζογάλανο, καφετί ανοιχτό και λευκό.

Τους άρεσαν υφάσματα με σχέδια, ταινίες με ζωηρά χρώματα και κεντήματα.

Μπορούμε να σχηματίσουμε μια ιδέα για τα κεντητά πέπλα αν κοιτάξουμε τα σχέδια

των αγγείων ή αν διαβάσουμε στον Αισχύλο την περιγραφή της ενδυμασίας του

Ορέστη.

Στο δρόμο οι γυναίκες σπάνια φορούσαν στο κεφάλι τους καλύμματα, αλλά

όταν έβγαιναν έξω από την πόλη κάλυπταν το κεφάλι τους με κάτι στρογγυλά

καλύμματα με μυτερή κορυφή. Στα πόδια φορούσαν σανδάλια, υποδήματα λευκά ή

κίτρινα και ένα είδος ψηλά άρβυλα. Όταν έβγαιναν στο δρόμο έπαιρναν μια ομπρέλα

και ένα ριπίδι από φτερά παγονιού ή ένα πιο ελαφρύ από ξύλο, με μορφή λωτού. Η

ενδυμασία συμπληρωνόταν με κοσμήματα: χρυσά σπειροειδή ή μακριά σκουλαρίκια,

χρυσά περιδέραια, διαδήματα, βραχιόλια (αυτά τα φορούσαν στο πάνω μέρος του

βραχίονα), δαχτυλίδια και κάτι μικρούς χρυσούς δακτύλιους στην κλείδωση του

χεριού. Ο καθρέφτης ήταν ένα αντικείμενο που δεν έλειπε από τη ζωή της γυναίκας.

Οι καθρέφτες γίνονταν από καλοδουλεμένο μέταλλο κι είχαν ένα χερούλι λιγότερο ή

περισσότερο στολισμένο. Όταν οι εταίρες γίνονταν γριές χάριζαν τους καθρέφτες

49

τους στην Αφροδίτη για την προστασία και τη μέριμνα που τους είχε η θεά.

ΚαλλωπισμόςΕικόνα 7: «Αρχαίο ελληνικό κόσμημα»

Οι ελληνίδες είχαν μακριά και

πυκνά μαλλιά. Τα έπλεκαν και τα

έκαναν βοστρύχους και πλεξούδες,

τα έπιαναν με ταινίες και καρφίδες

(τσιμπιδάκια) και τους έκαναν

διάφορα χτενίσματα. Στις ελεύθερες

γυναίκες το κοντό μαλλί ήταν

σημάδι πένθους ή αναγνώριση

γηρατειών. Οι δούλες είχαν πάντοτε

τα μαλλιά τους κομμένα κοντά. Οι

ελληνίδες χρησιμοποιούσαν κρέμα για να ασπρίζουν τα μάγουλα, ψιμύθια, βαφές για

τα φρύδια και τις βλεφαρίδες.

Πολλές γυναίκες είχαν ολόκληρο εργαστήρι με καθρέφτες, τσιμπιδάκια,

καρφίτσες, μπουκαλάκια με αρώματα και αρωματικές ουσίες, δοχεία με κρέμες. Για

το βάψιμο του προσώπου και των χειλιών χρησιμοποιούσαν μολύβια ή ρίζα του

φυτού αλκέα (είδος μολόχας). Τα φρύδια τα μαύριζαν με καπνιά ή με ψιλοτριμμένο

αντιμόνιο. Τα βλέφαρα τα σκίαζαν ελαφρά με κάρβουνο. Τις βλεφαρίδες τις έβαφαν

πρώτα μαύρες, έπειτα με ένα μείγμα από ασπράδι αυγού, αμμωνία και ρετσίνι. Οι

γυναίκες έβαζαν πολλά μυρωδικά, όπως άλλωστε και οι άντρες, πράγμα που φαίνεται

από τις πικρές μομφές του Σωκράτη.

Διασκεδάσεις

Η μουσική κατείχε σημαντική θέση στη ζωή της γυναίκας. Οι θωπευτικοί

τόνοι της λύρας και τα βαριά τρέμουλα του δίαυλου αντηχούσαν συχνά στα

διαμερίσματα του γυναικωνίτη. Γενικά οι .έλληνες ήταν μεγάλοι φίλοι της μουσικής

και απέδιδαν ιδιαίτερη σημασία στην ηθική της επίδραση. Οι έλληνες προτιμούσαν

τις χαμηλές συγχορδίες. Για τις διάφορες κλίμακες υπήρχαν ειδικές ονομασίες. Οι

νότες της φωνητικής μουσικής και της ενόργανης μουσικής ήταν επίσης

διαφορετικές. Η αρμονία ήταν ξένη προς την ελληνική μουσική. Παρ' όλο που οι

έλληνες γνώριζαν τις συγχορδίες, χρησιμοποιούσαν μονάχα την κλίμακα που την

ονόμαζαν αντιφώνηση. Συνήθως τραγουδούσαν σε μια φωνή. Μια άλλη διασκέδαση

50

των γυναικών ήταν τα οικιακά ζώα και τα πουλερικά. Είχαν σκυλιά και γάτες

παιχνιδιάρικες, που τους άρεσε να παίζουν με τις κλωστές από ένα ατέλειωτο

κέντημα, κοκόρια και κότες, χήνες, κάργες αυθάδικες, που ήξεραν να σκαλώνουν σε

κάτι μικρές βαθμίδες και να κρατούν μια μικροσκοπική ασπίδα, γερανούς, πέρδικες

και άλλα εξημερωμένα πουλιά, που τις εικόνες τους μπορεί να τις δει κανείς στα

σχέδια των αγγείων .

Μια εποχή έγιναν της μόδας οι πίθηκοι της Αιγύπτου, αλλά πιθήκους

μπορούσε να δει κανείς πιο σπάνια και δεν ήταν εύκολο να τους προμηθευτεί. Μα θα

ήταν μεγάλο λάθος να πιστέψει κανείς ότι όλες οι αθηναίες περνούσαν τον καιρό τους

μπροστά στον καθρέφτη ή χαϊδεύοντας τις χορδές της λύρας. Η τέχνη του 5ου-4ου

αιώνα παρουσίασε ιδιαίτερα τη ζωή της εύπορης γυναίκας. Υπήρχε όμως και μια

άλλη ζωή γυναίκας, που συνήθως οι καλλιτέχνες αγνοούσαν. Η σκληρή, η πολύμοχθη

ζωή πολυάριθμων άπορων οικογενειών δεν αποτελούσε πηγή έμπνευσης για τους

ζωγράφους και τους ποιητές του ισχυρού ναυτικού κράτους. Η αθηναϊκή τέχνη

εμπνέεται από τις πτυχώσεις των κομψών ενδυμάτων κι όχι από τους

χοντροκομμένους και μπαλωμένους χιτώνες που αποτελούσαν την αμοιβή του

καθημερινού μόχθου. Η ζήτηση γεννάει την προσφορά. Εκείνοι που πλήρωναν τα

αγάλματα και τα αγγεία δεν θα έδιναν χρήματα για τόσο αποκρουστικές εικόνες, ενώ

οι λίγοι οβολοί των φτωχών δεν προορίζονταν για την αγορά αντικειμένων

πολυτελείας. Συχνά δεν έφταναν ούτε για το καθημερινό ψωμί.

(http://sgtogias.tripod.com/articles/ancientathens.htm l )

ΗΘΗ- ΕΘΙΜΑ

ΓΑΜΟΣΣ' όλα τα ελληνικά κράτη ο γάμος κατοχυρωνόταν με νόμο. Η γυναίκα ήταν

πολίτισσα και σαν τέτοια προστατευόταν από την ασπίδα των νόμων της πόλης-

κράτους. Ένας πολίτης επιτρεπόταν να παντρευτεί μονάχα με μια πολίτισσα και μόνο

τα παιδιά της νόμιμης συζύγου του κληρονομούσαν το όνομα και την περιουσία. Η

μονογαμία αποτελούσε θεμελιακή αρχή του γάμου στους έλληνες. Απαγορευόταν

στους αθηναίους να παντρευτούν με μια ξένη. Πρώτη φροντίδα της νεαρής συζύγου

στο καινούργιο της σπίτι είναι να κάνει ιερές σπονδές μπροστά στην εστία και τα

51

εμβλήματα των προγόνων του συζύγου, που έγιναν τώρα και δικοί της πρόγονοι. Μια

χορωδία κοριτσιών τραγουδάει ένα επιθαλάμιο, η τελετή τελειώνει.

Τη δεύτερη μέρα το νεαρό ζευγάρι δέχεται τους φίλους. Κάποτε οι φίλοι τους

κάνουν την τιμή να τους τραγουδήσουν εωθινό τραγούδι. Η μέρα αυτή λέγεται μέρα

της αποκάλυψης. Τον πέπλο η νεαρή νιόπαντρη θα τον δωρίσει στην Ήρα,

παρακαλώντας τη θεά να της χαρίσει ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή. Έτσι λοιπόν η

νεαρή σύζυγος βγάζει τον πέπλο και παρουσιάζεται μπροστά στους καλεσμένους που

ήρθαν με τα γαμήλια δώρα. Τα δώρα είναι κάθε λογής: ζωγραφιστά αγγεία, σανδάλια,

καθρέφτες, χτένες, αρώματα κι άλλα αντικείμενα. Τώρα η νεαρή γυναίκα έγινε

οικοδέσποινα.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

Ο Ευριπίδης υποστήριζε ότι η γυναίκα δεν γίνεται πιο καλή αν ξέρει πολλά. Το

κορίτσι μάθαινε να πλέκει, να υφαίνει, να κεντάει, να μαγειρεύει νόστιμα φαγητά, να

μπορεί να τα κάνει όλα με τα χέρια του. .έπειτα του έδειχναν πώς να κρατάει γερά

από τα ηνία τις δούλες και πώς διευθύνεται το νοικοκυριό. Κι η αγωγή του

σταματούσε εδώ. Να βλέπει όσο το δυνατό λιγότερα, να ακούει όσο το δυνατό

λιγότερα και να θέτει όσο το δυνατό λιγότερες ερωτήσεις. Έτσι εννοούσε ο

Ξενοφώντας την ιδανική αγωγή των κοριτσιών. Αποστολή της γυναίκας ήταν "να έχει

τη φροντίδα του σπιτιού και να ακούει τον άντρα της".

ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ

Εικόνα 8: «επιτύμβια στήλη»

Στην αρχαία Αθήνα μόνο οι αυτόχειρες (όσοι

αυτοκτόνησαν), θεωρούνταν ανάξιοι ταφής, αλλά

και οι ιερόσυλοι, οι προδότες της πατρίδας, οι

εχθροί, αλλά και όσοι χτυπήθηκαν από κεραυνό.

Τα παιδιά ήταν υποχρεωμένα να αναλάβουν

52

τη νεκρώσιμη τελετή και τα έξοδα της κηδείας, στα χρόνια του Σόλωνα υπήρχε και

ανάλογος νόμος που υποχρέωνε να παιδιά να θάπτουν τους γονείς, υπήρχε όμως και

εξαίρεση για όσους γονείς δεν είχαν προνοήσει να μάθουν τα παιδιά τους μια τέχνη,

τότε τα παιδιά αυτά δεν ήταν υποχρεωμένα να αναλάβουν τα έξοδα κηδείας των

γονέων τους,

(εφόσον δεν γνώριζαν κάποια τέχνη, δεν είχαν εργασία και χρήματα).

Όταν κάποιος ήταν βαριά ασθενής και πλησίαζε η ώρα θανάτου του, οι

συγγενείς του αφιέρωναν μια πλεξούδα από τα μαλλιά του στους καταχθόνιους θεούς,

θέλοντας να δείξουν ότι παρέδιδαν τον ετοιμοθάνατο στο θεό του κάτω κόσμου.

Όταν κάποιος καταλάβαινε ότι πλησίαζε η ώρα του θανάτου του, οι συγγενείς

μαζευόταν γύρω από την κλίνη του ασθενή τον αγκάλιαζαν και τον αποχαιρετούσαν,

δεχόταν από αυτόν τα τελευταία του λόγια και εισέπνεαν την τελευταία αναπνοή του.

Κάλυπταν τους νεκρούς με λευκά ρούχα και σεντόνι λευκό, αφού τους

έπλεναν και τους μύρωναν τους φορούσαν ρούχα, και τους στεφάνωναν με άνθη.

Στην Αθήνα το λείψανο του νεκρού εκφερόταν πριν την ανατολή του ήλιου, ενώ σε

άλλα μέρη της Ελλάδας η εκφορά γινόταν την ημέρα και όχι τη νύχτα, αλλά ακόμη

και τη μέρα χρησιμοποιούσαν αναμμένες λαμπάδες. Στην Αθήνα με νόμο του

Σόλωνα απαγορευόταν στις γυναίκες κάτω των 60 ετών να παρευρίσκονται στις

εκφορές. Όπως συνηθίζεται ακόμη και σήμερα, οι συγγενείς του νεκρού απείχαν από

κάθε διασκέδαση, συμπόσια, δημόσιες τελετές, και αγώνες, δεν έπιναν και

αποσύρονταν απομονωμένοι. Αφαιρούσαν κάθε στολίδι και φορούσαν μαύρα.

Έκοβαν τα μαλλιά τους και τα έριχναν μέσα στο φέρετρο του νεκρού ή στη νεκρική

πυρά αν ο νεκρός καιγόταν. Όλοι οι συγγενείς έπεφταν σε βαθιά θλίψη κυλιόταν στον

πηλό ή στο χώμα και κάλυπταν το κεφάλι τους με στάχτη, οι γυναίκες κάλυπταν το

πρόσωπο με καλύπτρα, χτυπούσαν τα στήθη τους γερά, ξέσχιζαν το πρόσωπο τους με

τα νύχια τους, φώναζαν γοερά, έθιμα που μέχρι πριν λίγα μόλις χρόνια συνηθιζόταν

σε όλη σχεδόν την Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Λακωνία με τις μοιρολογήτρες.

Υπήρχαν και θρήνοι επί πληρωμή μοιρολογίστρων και μουσικών, που προπορευόταν

των κηδειών και με μελαγχολικούς και συγκινητικούς ήχους προπορευόταν της

κηδείας και τους συγκινούσαν όλους. (www.ilakate.blogspot.gr)

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

53

Οι Αθηναίοι της Κλασικής περιόδου αντιλαμβάνονταν την πόλιν κυρίως ως το

σύνολο των πολιτών της και όχι ως γεωγραφική έκταση, η οποία χαρακτηριζόταν

κατά κανόνα με τους όρους άστυ, όταν αναφέρονταν στην Aθήνα, και χώρα, όταν

αναφέρονταν στο υπόλοιπο της Aττικής. 

Ο πληθυσμός της Αττικής ανερχόταν, κατά την περίοδο της δημογραφικής

ακμής της, σε 300.000-350.000 κατοίκους. Στην Αθήνα, η διάκριση των κατοίκων

γινόταν με βάση τη δυνατότητα άσκησης των πολιτικών δικαιωμάτων.

Αθηναίοι πολίτες ήταν, σύμφωνα με το νόμο του Περικλή του 451 π.Χ., οι ενήλικοι

άρρενες, των οποίων και οι δύο γονείς κατάγονταν από τους δήμους της Aθήνας, και

αριθμούσαν με βάση τους υψηλότερους υπολογισμούς μόνον 50.000.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Στην αθηναϊκή οικονομία του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ. οι παραδοσιακές και

ασφαλείς πηγές εισοδήματος εξακολουθούν να είναι η εκμετάλλευση της εγγείου

ιδιοκτησίας και η γεωργία, ενώ συγχρόνως παρατηρείται και μία τυχοδιωκτική

διάθεση που εκφράζεται μέσα από την εξέλιξη του εμπορίου και την ανάπτυξη ενός

τραπεζικού μηχανισμού. Η καλλιέργεια της γης, τα εμπορικά ταξίδια,

το δουλεμπόριο καθώς και οι συμμαχικές εισφορές ενίσχυαν σημαντικά τόσο το

ταμείο της πόλης όσο και τις ιδιωτικές περιουσίες. 

Ο επεκτατισμός και η εδραίωση της Αθηναϊκής ηγεμονίας απέφεραν στην

πόλη τεράστια κέρδη και της επέτρεψαν να υιοθετήσει μία πολιτική κοινωνικής

πρόνοιας, παρά το γεγονός ότι βγήκε ηττημένη από τον Πελοποννησιακό πόλεμο.

Έτσι εισήγαγε θεσμούς, όπως τα θεωρικά και τους δημόσιους μισθούς, προσφέροντας

επιπλέον και μία ευκαιρία σε κάποιους πολίτες της να αυξήσουν τα εισοδήματά τους.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

54

Εικόνα 9: «η οδός των Λεόντων στη Δήλο»

Η συμμετοχή της Αθήνας στους

μηδικούς πολέμους και η συμβολή της

στη νίκη των Ελλήνων κατά των

Περσών την ανέδειξαν ως τη δύναμη

που θα μπορούσε καλύτερα από

οποιαδήποτε άλλη να εγγυηθεί την

ειρήνη και την ελευθερία στο Αιγαίο. Tην περίοδο αυτή, που είναι γνωστή

ως Πεντηκονταετία, η Αθήνα συγκέντρωσε γύρω της πολλές ελληνικές πόλεις, οι

οποίες αναγνώρισαν την κυριαρχία της, και δημιούργησε τη Συμμαχία της

Δήλου (478/7 π.Χ.). 

Στις εξωτερικές της υποθέσεις, ο αθηναϊκός επεκτατισμός προκάλεσε την αντίδραση

των σύμμαχων πόλεων και προετοίμασε το έδαφος για την έκρηξη

του Πελοποννησιακού πολέμου , στον οποίο συγκρούστηκαν κυρίως η Αθήνα και η

Σπάρτη προκαλώντας όμως και την ακούσια ή εκούσια συμμετοχή των συμμάχων

τους.

ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

ΚΟΤΤΑΒΟΣ

Κότταβος ήταν ένα παιχνίδι δεξιοτεχνίας πολύ διαδεδομένο στα συμπόσια της

κλασικής Aθήνας. Οι συμποσιαστές σημάδευαν έναν ορισμένο στόχο (συνήθως ένα

σκεύος) με το κρασί που έμενε στον πάτο του ποτηριού τους προφέροντας το όνομα

ενός αγαπημένου τους προσώπου. Αν το κρασί έπεφτε μέσα στο σκεύος, το

θεωρούσαν ευνοϊκό οιωνό για την ερωτική τους επιδίωξη. Oι εταίρες έπαιζαν κι

αυτές συχνά τον κότταβο στα συμπόσια. Ο κότταβος παιζόταν στα συμπόσια, αλλά

και σε δημόσιους χώρους, όπως στα λουτρά. Το βραβείο για το νικητή ήταν αυγά,

μήλα, γλυκά, σανδάλια ή ένα περιδέραιο. O παίχτης κρινόταν όχι μόνο από τη

δεξιοτεχνία του να πετυχαίνει το στόχο, αλλά και από την κομψότητα με την οποία

κρατούσε το ποτήρι και με την οποία έριχνε το κρασί που είχε μείνει σ 'αυτό.

(http://www.fhw.gr/chronos)

55

Εικόνα 10: «Αναπαράσταση σκηνής κότταβου»

ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ

Σπαρτιατική αγωγή

56

Εικόνα 11: « εκπαίδευση των νέων στην αρχαία Σπάρτη»

Η Σπαρτιατική αγωγή ήταν το βασικότερο

χαρακτηριστικό της Αρχαίας Σπάρτης, ένα

χαρακτηριστικό που έκανε τη Σπάρτη εντελώς

διαφορετική από τις άλλες ελληνικές πόλεις και

έδειχνε απόλυτα τον καθαρά στρατιωτικό

χαρακτήρα των Λακεδαιμονίων και την φοβερή

στρατιωτική μηχανή που είχε η πόλη της Σπάρτης.

Όταν το παιδί γεννιόταν, το έκαναν μπάνιο σε κρασί για να διαπιστώσουν την αντοχή

του και το έδιναν στους πρεσβύτερους Σπαρτιάτες, που εξέταζαν το σώμα του μωρού

και διαπίστωναν, εάν το παιδί ήταν αρτιμελές ή όχι. Τα παιδιά που γεννιόντουσαν

ασθενικά ή ανάπηρα τα άφηναν στον Καιάδα. Νεώτερες έρευνες όμως έχουν

υποβαθμίσει αυτήν την μέχρι πρότινος αποδεκτή ιστορική αλήθεια[63].

Οι γονείς ανέτρεφαν το αρσενικό παιδί τους μόνο μέχρι τα επτά του έτη, όταν

και την ευθύνη για την ανατροφή την αναλάμβανε η Σπαρτιατική Πολιτεία. Από τα

επτά τους χρόνια τα αγόρια της Σπάρτης σκληραγωγούνταν. Από τα δεκατρία τα

μάθαιναν να παλεύουν, να επιζούν, να τρώνε λίγο, να φοράνε το ίδιο ιμάτιο σε όλες

τις εποχές του χρόνου. Έτρωγαν Μέλανα Ζωμό αλλά ενθαρρύνονταν να κλέβουν γιά

το φαγητό τους, και θα τιμωρούνταν μόνο εάν είχαν πιαστεί, ακριβώς επειδή

πιάστηκαν. Επίσης έπρεπε να κοιμούνται πάνω σε καλάμια που έκοβαν από τις όχθες

του Ευρώτα, και να μιλάνε λίγο και να είναι περιεκτικά, (λακωνικά). Όλα αυτά ήταν

υπό την επίβλεψη του παιδονόμου, που είχε ένα παιδί, συνήθως το πιο δυνατό και

θαρραλέο, τον ειρένα ως αρχηγό των παιδιών. Το βάπτισμα του πυρός το έπαιρναν

στα Κρύπτεια, όπου έπαιρναν και την πρώτη αίσθηση του πολέμου μέσα στην ίδια τη

Σπάρτη. Η αγωγή των Σπαρτιατών κρατούσε μέχρι τα είκοσι τους χρόνια, δηλαδή

συνολικά δώδεκα έτη.

ΚρυπτείαΤα Κρυπτεία ήταν ίσως ο πιο αιματηρός θεσμός της Αρχαίας Σπάρτης.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είχε καθιερωθεί από το Λυκούργο, έτσι ώστε κάθε

χρόνο οι Έφοροι κήρυσσαν πόλεμο στους είλωτες και νεαροί Σπαρτιάτες αφήνονταν

ελεύθεροι από την Πολιτεία σε περιοχές όπου ζούσαν και εργάζονταν οι είλωτες,

57

όπου έπρεπε να σκοτώσουν όσους περισσότερους είλωτες μπορούσαν. Ήταν συνήθως

άοπλοι, ή μερικές φορές ελαφρά οπλισμένοι και έπρεπε να σκοτώσουν τους είλωτες,

ώστε να πάρουν την πρώτη γεύση του πολέμου μέσα στην ίδια τη Σπάρτη. Με αυτόν

τον τρόπο, όχι μόνο μάθαιναν να σκοτώνουν, πράγμα αναπόφευκτο, αφού ήταν

προκαθορισμένοι να γίνουν πολεμιστές, αλλά ταυτόχρονα μείωναν τον πληθυσμό των

ειλώτων. Θεωρούταν το καλύτερο, να δολοφονηθεί ένας δυνατός είλωτας, ενώ το να

σκοτώσει κάποιος έναν αδύναμο είλωτα θεωρούταν σημάδι δειλίας.

Λατρεία και θεότητες

Στην Αρχαία Σπάρτη οι γυναικείες θεότητες κατείχαν εξέχουσα θέση: από

τους 50 ναούς που κατονομάζει ο Παυσανίας, οι 34 είναι αφιερωμένοι σε θεές.[75] Η

Αθηνά, με μεγάλο πλήθος επικλήσεων, τιμάται περισσότερο από όλες. Ο Απόλλων

είχε ελάχιστα ιερά, ωστόσο η σημασία του ήταν ιδιαίτερη: έπαιζε ρόλο σε όλες τις

μεγάλες θρησκευτικές εορτές, ενώ το σημαντικότερο θρησκευτικό μνημείο της

Λακωνίας ήταν ο «Θρόνος του Απόλλωνα» στις Αμύκλες. Αξίζει να επισημανθεί και

η ιδιαίτερη τιμή που αποδιδόταν στον Γέλωτα, δευτερεύουσα θεότητα των αρχαίων

Ελλήνων, που προσωποποιούσε το γέλιο.

Τιμές αποδίδονταν επίσης στους ήρωες του τρωϊκού κύκλου. Σύμφωνα με τον

Αναξαγόρα ο Αχιλλέας δεχόταν θεϊκές τιμές και υπήρχαν δύο ιερά αφιερωμένα στο

όνομά του. Επίσης θεοποιημένοι ήταν οι Αγαμέμνων, Κασσάνδρα (υπό το όνομα

Αλεξάνδρα), Κλυταιμνήστρα, Μενέλαος και Ελένη. Η λατρεία της Ελένης και του

Μενέλαου γινόταν, σύμφωνα με τον Παυσανία, στο λεγόμενο «Μενελάειο» στην

Αρχαία Θεράπνη. Η λατρεία της Ελένης μάλλον άρχισε την αρχαϊκή εποχή,

αντικαθιστώντας μία προγενέστερη θεά.

Σημαντική ήταν επίσης η λατρεία προς τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη, τους

Διόσκουρους, διδύμους γιους του Δία. Ο Πίνδαρος τους θεωρεί «επιστάτες της

Σπάρτης»,[76] καθώς η παράδοση κατονομάζει την πόλη ως γενέτειρά τους. Η

δυαδικότητά τους θυμίζει εκείνη των δύο βασιλέων. Στους Διόσκουρους αποδίδονταν

μια σειρά από θαύματα τα οποία σχετίζονταν κυρίως με τη σωτηρία σπαρτιατικών

στρατευμάτων.

Τέλος, ο Ηρακλής θεωρούταν στην Αρχαία Σπάρτη κάτι σαν εθνικός ήρωας,

[77] αλλά και προστάτης – θεός των νέων. Ο θρύλος τον ήθελε να βοηθά τον

Τυνδάρεω να ανακτήσει το θρόνο του. Επίσης πιστευόταν πως εκείνος κατασκεύασε

58

το ναό του Ασκληπιού στην πόλη. Οι δώδεκα άθλοι του ήρωα εμφανίζονταν συχνά

στη σπαρτιατική εικονογραφία.

Γιορτές

Εικόνα 12: «Ναός της Ορθίας Αρτέμιδος»

Η Αρχαία Σπάρτη είχε πολλές

γιορτές, όπως και οι υπόλοιπες

αρχαίες ελληνικές πόλεις, Μερικές

από τις οποίες είχαν κάποια ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά, όπως η γιορτή της

Ορθίας Αρτέμιδος που ήταν μία από

τις πιο περίεργες στην Αρχαία

Ελλάδα, λόγω της διαμαστίγωσης

των έφηβων Σπαρτιατών στο βωμό

της θεάς. Στο ιερό του Απόλλωνα

στο Αμύκλαιο υπήρχε κοινή λατρεία του Απόλλωνα και του Υάκυνθου, λόγω της

σχέσης των δύο θεών. Σε αυτές τις γιορτές περιλαμβάνονταν θρήνοι για τον Υάκυνθο

και μουσικές και χοροί για τον Απόλλωνα.

Τα Κάρνεια ή Κάρνεα ήταν ίσως η πιο σημαντική γιορτή των Δωριέων, που

ήταν αφιερωμένη στον Απόλλωνα Κάρνειο. Οι γυμνοπαίδες συνδέθηκαν με την

λατρεία του Απόλλωνα, αν και δεν συνδέονται με τη συγκεκριμένη γιορτή.

Γινόντουσαν πολλοί αθλητικοί αγώνες[78] τις ημέρες των Κάρνεων. Άλλες γιορτές

της Σπάρτης ήταν τα Αγητόρεια προς τιμήν του Δία και του Απόλλωνα[79], τα

Αγράνια προς τιμήν των νεκρών, εορταζόταν και σε άλλες πόλεις του ελληνικού

κόσμου[79], τα Αθήναια προς τιμήν της Αθηνάς, τα Αλκίδεια, τα Αμύκλαια προς

τιμήν του Απόλλωνα και των Διόσκουρων, τα Βρασίδεια προς τιμήν του πεσόντα

στρατηγού Βρασίδα, τα Γυμνοπαίδια προς τιμήν του Απόλλωνα, της Άρτεμης και της

Λητούς, όπου γινόντουσαν ετήσιοι αθλητικοί αγώνες παίδων, τα Δάμια προς τιμήν

της θεάς της ευφορίας, Δάμιας, τα Διαβατήρια προς τιμήν του Δία, που ήταν καθαρά

Δωρική τελετή. Ακόμη υπήρχαν τα Ελένια, προς τιμήν της Ελένης και του Μενέλαου,

59

όπου γινόταν μεγάλη πομπή παρθένων προς το Μενελάειο στη Θεράπνη. Οι

Σπαρτιάτες είχαν πολλές γιορτές που τις μοιράζονταν με τους υπόλοιπους Έλληνες

Θεσμός του γάμου

Εικόνα 13 « Αγγείο με απεικόνιση τελετής γάμου στην αρχαία

Ελλάδα»

Στην Αρχαία Σπάρτη, η επιλογή του

συντρόφου ήταν καθαρά προσωπική υπόθεση και

όχι υπόθεση των γονέων. Οι νεαρές Σπαρτιάτισσες

έφταναν σε ηλικία γάμου στα είκοσί τους χρόνια

και όχι στα δεκαπέντε, που ήταν το συνηθισμένο

στην Αρχαία Ελλάδα. Παρευρίσκονταν στο

σκοτάδι με τον ερωμένο τους και με αυτόν τον

τρόπο τεκνοποιούσαν. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι

με αυτόν τον τρόπο διατηρούσαν τη θέληση για το σύντροφό τους και δεν έχαναν

ποτέ τη φρεσκάδα του έρωτα. Κάποιες φορές, η περίεργη αυτή σχέση κρατούσε τόσο

πολύ, που πολλοί άνδρες δεν έτυχε να δουν τη μητέρα των παιδιών υπό το φως του

Ήλιου. Ακόμη, κάποιος άνδρας θα μπορούσε να ζητήσει από μία οικογένεια μία

γυναίκα ώστε να γίνει η μητέρα των παιδιών του και αυτό αποτελούσε ιδιαίτερη τιμή

για την οικογένεια της γυναίκας. Ο βασικός στόχος του γάμου στη Σπάρτη ήταν η

τεκνοποίηση, ώστε τα αρσενικά που θα γεννιόντουσαν να γινόντουσαν οι πολεμιστές

της Σπάρτης. Ένας άνδρας στη Σπάρτη θεωρείτο "αθάνατος", μόνο όταν είχε

αρσενικά παιδιά, γιατί θεωρούσαν πως μόνο έτσι συνεχίζεται η γενιά. Οι μητέρες που

ζούσαν χωρίς τους άντρες τους δεν αντιμετώπιζαν προβλήματα, καθώς ο νόμος τις

αναγνώριζε ως ισάξιες με τις άλλες γυναίκες. Μπορούσαν ακόμη να κληρονομήσουν

την περιουσία των γονέων τους, με αποτέλεσμα πολλές από αυτές να ήταν

ανεξάρτητες και ευκατάστατες.

Κοινωνική θέση γυναικών

60

Η γυναίκα απολάμβανε μεγάλα προνόμια στην Αρχαία Σπάρτη, πράγμα που

προκαλεί εντύπωση, εάν συγκρίνουμε τη θέση της γυναίκας στη Σπάρτη με αυτήν

στην Αθήνα και στις άλλες ελληνικές πόλεις της αρχαιότητας. Επειδή ο άνδρας

έλειπε για πολύ καιρό από το σπίτι, η γυναίκα στη Σπάρτη ήταν χειραφετημένη σε

βαθμό αδιανόητο για την εποχή εκείνη. Είχε αυξημένα προνόμια και αρμοδιότητες

στη σπαρτιατική κοινωνία. Γυμναζόταν όπως τα αγόρια και οι άνδρες και ήταν

γνωστή για τις αθλητικές της ικανότητες. Συμμετείχε στην πάλη, γυμνή, όπως και οι

άνδρες, ενώ εκπαιδευόταν στο δίσκο και στο ακόντιο. Μεγάλη σημασία έδινε και

στους χορούς.

Οικονομία Το οικονομικό μοντέλο της Σπάρτης βασιζόταν σε μια φιλοσοφία που

απέτρεπε τη συγκέντρωση πλούτου. Θεωρητικά τουλάχιστον, απαγορευόταν στους

Ομοίους να ασκούν κάποια παραγωγική δραστηριότητα, τομέα στον οποίο

περιορίζονταν οι περίοικοι και οι είλωτες.[65] Οι τελευταίοι είχαν το καθήκον να

εκμεταλλεύονται τους «κλήρους», τα κτήματα δηλαδή των Ομοίων, στους οποίους

απέδιδαν μερίδιο («αποφορά»). Οι περίοικοι, όπως συνέβαινε σε αρκετές ελληνικές

πόλεις, ήταν γεωργοί και ίσως τεχνίτες και έμποροι.

Πάλι θεωρητικά, η χρήση νομίσματος αποθαρρύνθηκε μέσω μιας σειράς

μέτρων. Αρχικά, το νόμισμα κατέστη άχρηστο: τα συσσίτια τα εξασφάλιζε το κράτος,

οι πολυτέλειες και τα έργα τέχνης θεωρούνταν απαράδεκτα. Κατόπιν, το σπαρτιατικό

νόμισμα ήταν επίτηδες δύσχρηστο: δεν υπήρχαν χρυσά και ασημένια νομίσματα,

μονάχα ένα είδος κατασκευασμένο από σίδηρο, αξίας δυσανάλογης με το βάρος του,

με αποτέλεσμα να απαιτείται καροτσάκι για να μεταφέρει κανείς ένα ποσό ίσο με

δέκα μνες (ή χίλιες δραχμές) και επιπλέον το νόμισμα αυτό δεν είχε ισχύ εκτός

πόλεως. Τέλος, τα πλούτη περιφρονούνταν εκ πεποιθήσεως.

Στην πραγματικότητα, η πλειονότητα των ιστορικών θεωρούν πως στη

αρχαϊκή Σπάρτη δεν υπήρχε νόμος που απαγόρευε το νόμισμα.[66] Πληθώρα

μαρτυριών καταθέτουν πως οι Λακεδαιμόνιοι χρησιμοποιούσαν και κατά την

κλασική εποχή νομίσματα.[66] Μετά τη λήξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, η ίδια

η πόλη βρέθηκε στο δίλημμα για το αν έπρεπε να εκδώσει αργυρό νόμισμα ή όχι.[67]

Τελικά αποφασίστηκε να διατηρηθεί το σιδερένιο νόμισμα για συγκεκριμένες

συναλλαγές και να εισαχθεί η χρήση πολύτιμων νομισμάτων για κρατικές υποθέσεις

61

και μόνο. Τελικά, η Σπάρτη ακολούθησε το παράδειγμα των άλλων πόλεων στις

αρχές του 3ου αιώνα π.Χ., όταν ο βασιλιάς Αρεύς Α', στο πρότυπο των βασιλέων της

ελληνιστικής περιόδου, έκοψε νόμισμα με τη μορφή και το όνομά του.[68]

Παρά το πνεύμα ισότητας που εκφράζει η μεταρρύθμιση του Λυκούργου, ο

πλούτος είχε κατανεμηθεί με πολύ άνισο τρόπο ανάμεσα στους Σπαρτιάτες. Ο

Ηρόδοτος αναφέρει πρόσωπα που είχαν διακεκριμένη καταγωγή και ανήκαν ανάμεσα

στα πιο εύπορα της πόλης.[69] Τον 4ο αιώνα π.Χ. ο Αριστοτέλης σημειώνει πως

ορισμένοι είχαν συγκεντρώσει μεγάλα πλούτη, τη στιγμή που κάποιοι άλλοι δεν είχαν

σχεδόν τίποτε, καθώς επίσης πως και η γη ήταν στα χέρια ορισμένων μόνο πολιτών.

[70] Ακόμη, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, μοναχά μέρος των πολιτών κατείχαν γη

κατά τον 3ο αιώνα π.Χ.

Το ΠολίτευμαΕικόνα 14 : « Λυκούργος»

Οι σκληρές μάχες των Μεσσηνιακών πολέμων δεν

θα είχαν κερδισθεί χωρίς την νομοθεσία του Λυκούργου, η

οποία περισσότερο από όλα στόχευε στην πειθαρχία και

στην σκληραγωγία των πολιτών.

Σύμφωνα με την ρήτρα την οποία έφερε από τους

Δελφούς, η Γερουσία της Σπάρτης αποτελείτο από είκοσι

οκτώ άνδρες ηλικίας άνω των εξήντα ετών, εκλεγμένους

εφ' όρου ζωής και από δύο βασιλείς.( Εκατό χρόνια αργότερα, όταν η Γερουσία έγινε

τυραννική, διαλύθηκε και αντικαταστάθηκε από πέντε Εφόρους.)

Επίσης κανόνισε για περιοδικές συγκεντρώσεις των Σπαρτιατών (Απέλλα),

που είχαν ηλικία άνω των τριάντα ετών, στην περιοχή μεταξύ του ποταμού Κνάκιον

και της γέφυρας Μπάμπικα, αν και δεν ψήφιζαν ούτε τους επιτρεπόταν να συζητούν

τα θέματα, αλλά μόνο να τα αποδέχονται ή να τα απορρίπτουν δια βοής.

Ο Λυκούργος, για να αποφύγει τις διαμάχες στην πόλη, κατάφερε να πείσει

τους κατοίκους να δώσουν την κτηματική περιουσία τους, την οποία μοίρασε σε ίσα

μερίδια. Επίσης έδωσε ίσα μερίδια γης και στους Περίοικους.

Με άλλους νόμους, απαγόρευσε την χρήση χρυσού και ασημιού και στην θέση τους

χρησιμοποίησε σιδερένιο νόμισμα, πολύ βαρύ και πολύ μικρής αξίας. Επίσης

62

απαγόρευσε στους Σπαρτιάτες να φτιάχνουν τα σπίτια τους με άλλα εργαλεία εκτός

από το τσεκούρι και το πριόνι.

Οι άγραφοι νόμοι του Λυκούργου, πάνω από όλα είχαν στόχο την ευνομία,

αλλά συγχρόνως είχαν και το σπέρμα της επιθετικότητας. Σε μια περίοδο ολίγων ετών

μετά την εφαρμογή τους, η Σπάρτη κατέκτησε σχεδόν όλη την Λακωνία. Η εξέχουσα

πόλη των Αμυκλών της οποίας ο πληθυσμός πολύ πιθανόν αποτελείτο από Αχαιούς,

μετά από σθεναρά πολιορκία κατελήφθη γύρω στα 750 π.Χ., αλλά οι πολίτες της

έτυχαν καλής μεταχειρίσεως.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣΤρεις κοινωνικές τάξεις υπήρξαν στην αρχαία Σπάρτη. Ήταν οι τάξεις των

Σπαρτιατών, των περιοίκων και των ειλώτων

ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ Οι Σπαρτιάτες ονομάζονται μεταξύ τους και «όμοιοι» που σημαίνει ίσοι ή

ευπατρίδες. Όπως και σε άλλες πόλεις, έτσι και στην Σπάρτη υπήρχε η τάξη των

ευγενών, από την οποία προήρχοντο οι γνήσιοι Σπαρτιάτες, οι ¨όμοιοι¨ δηλαδή

πολίτες, οι οποίοι αριθμούσαν περί τα 1500-3000 άτομα. Ο αριθμός αυτός βέβαια

ανήκει στους όμοιους πολεμιστές και αναφέρεται στα πρώτα χρόνια της κλασικής

αρχαιότητας. Αργότερα ο αριθμός των ομοίων πολεμιστών μεγάλωσε φτάνοντας

γύρω στους 9000.Η κύρια και βασική υποχρέωση των ομοίων πολεμιστών, ήταν η

συνεισφορά τους στα συσσίτια, η οποία αποτελείτο από ορισμένη ποσότητα

κριθάλευρου, κρασιού, αποξηραμένων σύκων, τυριού και κρέατος.Η δεύτερη

υποχρέωση του όμοιου πολεμιστή προς την πατρίδα ήταν να είναι ικανός και

γενναίος πολεμιστής. Ένα γεγονός που ξεκινούσε πριν ακόμα γεννηθεί αφού οι γονείς

έπρεπε να διατηρούν υγιή και γυμνασμένα σώματα, καθώς επίσης και να βρίσκονται

στην κατάλληλη ηλικία τεκνοποίησης, ώστε το παιδί που θα γεννηθεί να έχει τις

καλύτερες σωματικές προϋποθέσεις για να γίνει ένας υγιής και δυνατός πολεμιστής.

Μετά την γέννηση βέβαια ακολουθούσε η εκπαίδευση η οποία άρχιζε από την

νηπιακή και συνεχιζόταν στην παιδική και εφηβική ηλικία. Ήθελε λοιπόν ο

Λυκούργος να επιβάλλει με τους νόμους του στους Σπαρτιάτες να αγαπούν την

πατρίδα τους περισσότερο από κάθε άλλο, δείχνοντας το με το θάρρος τους στις

μάχες.

63

Η περιουσία των ομοίων αποτελείτο από την γη τους (κλήρος), από την

πανοπλία τους, την κατοικία τους, τους είλωτες, τα άλογα και τα σκυλιά τους,

πράγματα τα οποία είχαν την δυνατότητα να δανειστούν μεταξύ τους, κάνοντάς το

μάλιστα με μεγάλη προθυμία. Η περιουσία των ομοίων αποτελείτο από την γη τους

(κλήρος), από την πανοπλία τους, την κατοικία τους, τους είλωτες, τα άλογα και τα

σκυλιά τους, πράγματα τα οποία είχαν την δυνατότητα να δανειστούν μεταξύ τους,

κάνοντάς το μάλιστα με μεγάλη προθυμία.

ΠΕΡΙΟΙΚΟΙ Η τάξη των περιοίκων αποτελείτο από τον πληθυσμό που κατοικούσε πέριξ

της Σπάρτης και η κύρια ασχολία του ήταν η κτηνοτροφία, η γεωργία, τα

χειρωνακτικά επαγγέλματα, η αλιεία και το εμπόριο. Είχαν αυτονομία και ήταν

αυτοδιοικούμενοι, καθώς είχαν το δικαίωμα να θεσπίζουν δικούς τους νόμους. Οι

Σπαρτιατικοί νόμοι δεν εφαρμόζονταν στους περιοίκους, αλλά υπερίσχυαν πάνω

στους νόμους των περιοίκων.

Υποχρεώνονταν από τους Σπαρτιάτες να ακολουθούν τους ίδιους συμμάχους,

να έχουν τους ίδιους εχθρούς, και παρατάσσονταν στις μάχες σαν οπλίτες με βαρύ

οπλισμό. Αν και υστερούσαν σε μαχητική αξία σε σχέση με τους Σπαρτιάτες

πολεμιστές μιας και ήταν αγρότες, συμπλήρωναν -ανάλογα βέβαια με τις

περιστάσεις- τον απαιτούμενο αριθμό των μορών. Η Σπαρτιατική πολιτεία υποχρέωνε

τους περίοικους να υπηρετούν την στρατιωτική τους θητεία και να πληρώνουν φόρο.

Διοικούνταν από διορισμένους Σπαρτιάτες αρμοστές (διοικητές).

ΕΙΛΩΤΕΣ Η άποψη ότι οι είλωτες ήταν δούλοι με την συνηθισμένη έννοια είναι

λανθασμένη. Θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν καλύτερα σαν ένα είδος δούλων της

πολιτείας. Για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτή την έννοια θα πρέπει να δούμε ποιες

ήταν οι αρμοδιότητές τους. Δούλευαν λοιπόν για λογαριασμό των Σπαρτιατών την γη

και έδιναν στον ιδιοκτήτη ένα μέρος του εισοδήματος που είχε προσδιοριστεί από

πριν. Ο Σπαρτιάτης ιδιοκτήτης δεν είχε δικαίωμα να αθετήσει τον λόγο του και να

πάρει περισσότερο από το συμφωνημένο εισόδημα, γιατί σε τέτοια περίπτωση

τιμωρείτο με κατάρα από την πολιτεία. Οι είλωτες κρατούσαν συνήθως το μισό της

παραγωγής και το πλεόνασμα της συγκομιδής (Αιμιλιανός Ποικ. Ιστορ.)

64

Οι οικογένειες των Ειλώτων ζούσαν στα κτήματα (κλήρους), όχι μέσα στην

πόλη της Σπάρτης αλλά πέριξ αυτής, και ήταν υποχρεωμένοι να παίρνουν μέρος στις

εκστρατείες των Σπαρτιατών. Στις εκστρατείες αυτές οι είλωτες έκαναν συνήθως

διάφορες βοηθητικές δουλειές όπως το να επιβλέπουν τα ζώα η τις αποσκευές η να

φυλάγουν το στρατόπεδο. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις που οι είλωτες έπαιρναν

μέρος σε μάχες μιας και πολλές φορές η πολιτεία χάριζε την ελευθερία σε αυτούς που

ανδραγαθούσαν. Έτσι έφευγαν από τις τάξεις των ειλώτων και συγκροτούσαν μια

καινούργια τάξη, τους νεοδαμώδεις. Με τον τρόπο αυτό οι είλωτες αυτοί αφού

αποκτούσαν την ελευθερία τους, πολύ συχνά συμπλήρωναν τις τάξεις του

Σπαρτιατικού στρατού ως βαριά οπλισμένοι η ψιλοί.Κάθε Σπαρτιάτης προμηθευόταν

τα προς το ζην από τον κλήρο του, αφού οι Σπαρτιατικοί νόμοι απαγόρευαν στους

όμοιους Σπαρτιάτες να εργάζονται. Ολόκληρη η Λακωνική γη ήταν χωρισμένοι σε

ίσους (παραγωγικά και όχι σε έκταση) κλήρους, τους οποίους επιφορτισμένοι να τους

καλλιεργούν ήταν οι είλωτες.

ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΑ ΕΘΙΜΑ - ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣΣύμφωνα με τον Πλούταρχο (Λυκούργος, 12. 3) τα κοινά γεύματα επιβάρυναν

έκαστο των πολιτών, στη δωρική δε διάλεκτο ονομάζονταν "ανδρεία" διότι

απευθύνονταν αποκλειστικά στον ελεύθερο άρρενα πληθυσμό. Τα συσσίτια

διεξάγονταν με την προσφορά του "μέλανος ζωμού", η δε συμμετοχή τους σ' αυτά

ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για την απονομή σε έναν Λάκωνα πολιτικών

δικαιωμάτων, όπως θα δούμε και παρακάτω. Η λιτότητα ήταν ένα στοιχείο σύμφυτο

προς τους Δωριείς, η οποία κυριαρχούσε σε όλες ανεξαιρέτως τις εκφάνσεις του

δημόσιου αλλά και του ιδιωτικού βίου των Λακεδαιμονίων. Οι κατοικίες των

Λακώνων ήταν λιτές, καθώς κατασκευάζονταν με ένα μόνο πέλεκυ και ένα πριόνι. Η

χλιδή ήταν άγνωστη στη σπαρτιατική κοινωνία και ως εκ τούτου δεν υφίστατο και

διαφθορά. Οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να έχουν κοσμήματα, ενώ επίσης η κραιπάλη

αποτελούσε φαινόμενο ενάντιο προς τα λακωνικά ήθη.

Εν γένει οι Λάκωνες ήταν λιτοί, τόσο στη ζωή όσο και στον θάνατο. Οι νεκροί

θάβονταν μέσα στην πόλη, αλλά η επίδειξη υπέρμετρης λύπης και οιμωγών, δεν ήταν

επιτρεπτή. Ο νεκρός θαβόταν τυλιγμένος σε έναν κόκκινο μανδύα, με λίγα φύλλα

ελιάς, χωρίς συνοδεία άλλων αντικειμένων. Οι ιερείς και οι ιέρειες που σκοτώνονταν

κατά την διάρκεια πολέμου, δικαιούνταν την αναγραφή των ονομάτων τους επί των

65

μνημάτων. Μοναδική εξαίρεση γινόταν για τους βασιλείς, οι οποίοι κηδεύονταν με

τιμές ηρώων, εν μέσω υπερβολικού πένθους. Η αποστολή του ανδρός στην Λακωνική

Πολιτεία ήταν να εκπαιδευθεί κατά τρόπο ώστε να γίνει ένας καλός στρατιώτης, της

δε γυναίκας να ανταποκριθεί στον φυσικό της προορισμό, εκπληρώνοντας τα

καθήκοντα της καλής μητέρας, της τροφού νέων οι οποίοι θα αναδεικνύονταν σε

καλούς και σε άξιους στρατιώτες. Βασική αντίληψη των Λακεδαιμονίων ήταν ότι ο

Σπαρτιάτης ανήκει στην Πολιτεία, η οποία και είναι υπεύθυνη για την

διαπαιδαγώγηση και εν γένει για την εκπαίδευσή του. Η Σπάρτη, πρωτεύουσα του

νομού Λακωνίας, είναι χτισμένη στις ανατολικές υπώρειες του Ταϋγέτου, στην

ευρύτερη περιοχή της κοιλάδας του Ευρώτα και σε υψόμετρο 210.

Βρίσκεται στην ίδια θέση με την αρχαία πόλη. Οι απαρχές της τοποθετούνται

στις 20 Οκτωβρίου 1834, όταν ο βασιλιάς Όθωνας υπέγραψε το διάταγμα για την

οικοδόμηση της νέας Σπάρτης.

Παρότι τα σχέδια της οθωνικής περιόδου δεν ακολουθήθηκαν πιστά, η

Σπάρτη παραμένει και σήμερα μια πόλη με καλή ρυμοτομία, δενδροφυτεμένους

φαρδείς δρόμους, πάρκα και μεγάλες πλατείες, ενώ πολλά από τα παλιά κτήρια της

διατηρούνται σε άριστη κατάσταση.

Η πληθυσμιακή εξέλιξη της Σπάρτης υπήρξε γοργή. Οι πρώτοι οικιστές της

νέας πόλης κατέβηκαν από το Μυστρά και ήταν μόλις 130 το 1840.

Το 1861 η πόλη είχε 2.699 κατοίκους, το 1880 3.600 και στις αρχές του 20οΰ αιώνα

είχε φτάσει τους 6.000. Σήμερα έχει 18.025 κατοίκους (απ. 2001).

Κατά τη δεκαετία του 1930, με την ασφαλτόστρωση των κεντρικών δρόμων

και την κατασκευή του δικτύου ύδρευσης, διαμορφώθηκε σε σύγχρονο αστικό

κέντρο.

Σήμερα διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά μιας επαρχιακής πόλης που η βασική

της οικονομία στηρίζεται στην αγροτική παραγωγή, στη μεταποίηση αυτής της

παραγωγής και στον τουρισμό.

Αποτελεί οικονομικό, διοικητικό και πολιτιστικό κέντρο του νομού Λακωνίας και

παραμένει μια πόλη ζεστή και ανθρώπινη.

Η οικοδόμηση της σύγχρονης πόλης πάνω στη θέση της αρχαίας Σπάρτης, οι

φυσικές καταστροφές (κυρίως οι σεισμοί του 5ου και 4ου αι. π.Χ.) και οι επιδρομές

(κυρίως των Γότθων το 394 μ.Χ.), δεν άφησαν πολλά ίχνη που να θυμίζουν την

αρχαία πόλη.

66

Έτσι σήμερα, τα αρχαιολογικά ευρήματα της Σπάρτης είναι δυσανάλογα

μικρά σε σχέση με την αίγλη και την ισχύ που είχε η πόλη κατά την αρχαιότητα και

τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους. Στο κέντρο της σύγχρονης πόλης εντυπωσιάζει

τον επισκέπτη η μεγάλη πλατεία, στην οποία δεσπόζει το επιβλητικότερο νεοκλασικό

της Σπάρτης, το Δημαρχείο. Το κτήριο εγκαινιάστηκε το 1909 και φέρει την

υπογραφή του αρχιτέκτονα Γ. Κατσαρού.

Γύρω από την πλατεία υπάρχουν καφετέριες, ουζερί, ζαχαροπλαστεία και

μπαρ, ενώ στις χαρακτηριστικές καμάρες των δρόμων που την περιβάλλουν

στεγάζονται αρκετά εμπορικά καταστήματα.

Το σχέδιο για την κατασκευή αυτών των καταστημάτων εγκρίθηκε το 1860

και είχε ως χαρακτηριστικά του τις δίρριχτες στέγες των καταστημάτων και την

τοξοστοιχία με τις ημικυκλικές καμάρες, που διαμόρφωναν τις στοές περιμετρικά της

πλατείας.

Ο περιηγητής του 2ου αι. μ.Χ. Παυσανίας, στα αρχικά κεφάλαια των

«Λακωνικών» του, απαριθμεί τη γενεαλογία των αρχαίων Σπαρτιατών. Σύμφωνα

λοιπόν με αυτή, πρώτος βασιλιάς ήταν ο Λέλεξ από τον οποίο έλαβαν το όνομα τους

οι πρώτοι κάτοικοι του τόπου, οι Λέλεγες. Αυτός είχε δύο γιους, τον Μύλη και τον

Πολυκάωνα. Θα τον διαδεχθεί ο Μύλης και αυτόν ο Ευρώτας, ο οποίος διοχέτευσε

στη θάλασσα το νερό που λίμναζε στην πεδιάδα της Λακεδαίμονος. Το ποτάμι που

έμεινε να ρέει στη μέση της κοιλάδας, αφού έδιωξε τα νερά, πήρε το όνομα του. Τον

Ευρώτα διαδέχθηκε ο Λακεδαίμων, ο οποίος είχε μητέρα την Ταϋγέτη και πατέρα τον

Δία και νυμφεύτηκε τη Σπάρτη, κόρη του Ευρώτα, από την οποία απέκτησε ένα γιο,

τον Αμύκλα, ιδρυτή των Αμυκλών. (www.wikipedia.org, www.matia.gr,

www.sykon.com)

67

Επιμέλεια:

Καλογερά Βασιλική

Νικοπούλου Κωνσταντίνα

Ντόνας Νίκος

Χαϊντούτη Βικτώρια

68

1.Πότε και από ποιους ιδρύθηκε η Ρώμη σύμφωνα με το σχετικό μύθο;

Εικόνα 1: «Ο Ρωμύλος και ο Ρέμος με τη λύκαινα»

Οι Ρωμύλος και Ρέμος ήταν εγγονοί του βασιλιά του Λατίου, που είναι

γνωστός με το όνομα Νουμίτωρ. Τον μονάρχη αυτό εκθρόνιζε ο μοχθηρός αδελφός

του Αμούλιος θανατώνοντας τους αρσενικούς τους απογόνους. Τη δε κόρη του, Ρέα

Συλβία, την ανάγκασε να γίνει μια από τις Εστιάδες Παρθένες, οι οποίες ορκίζονταν

αγνότητα για 30 χρόνια. Ως αποτέλεσμα η γραμμή του Νουμίτορος δεν θα αποκτούσε

άλλους απογόνους.

Η Ρέα Σύλβια τελικά έφερε στον κόσμο δίδυμα αγόρια, τα οποία υποστήριξε

πως της χάρισε ο θεός Μαρς. Ο νέος βασιλιάς, που φοβήθηκε πως οι δύο ημίθεοι θα

του έκλεβαν τον θρόνο διέταξε να θανατωθούν. Η ευσπλαχνία τους στον Τίβερη,

όπου τα βρήκε και τα θήλασε μία λύκαινα. Όταν μεγάλωσαν τα δίδυμα

αποκατέστησαν την αδικία επιστρέφοντας το θρόνο στον παππού τους.

Τα δίδυμα ίδρυσαν τότε τη δική τους πόλη. Ωστόσο ο Ρωμύλος θανάτωσε τον

αδερφό του Ρέμο, έπειτα από σφοδρή διαφωνία. Κατά μία εκδοχή για το ποιος θα θα

κυβερνήσει τη νέα πόλη, κατά μία άλλη για το ποιος θα χαρίσει το όνομα του στην

πόλη. Από τον Ρωμύλο τελικά πήρε το όνομά της η Ρώμη. Καθώς ο γυναικείος

πληθυσμός της ήταν ιδιαίτερα χαμηλός, οι Λατίνοι κάλεσαν τους Σαβίνους σε μια

γιορτή και έκλεψαν τα νεαρά τους κορίτσια, γεγονός που οδήγησε αρχικά σε πόλεμο

και τελικά στην ένωση και αφομοίωση των 2 λαών. (www.wikipedia.com)

2.Τι γνωρίζετε για το σπιτικό και την οικογένεια στην Αρχαία Ρώμη;

69

Εικόνα 2 « Αναπαράσταση ρωμαϊκού ανακτόρου»Οι βασικές δομικές μονάδες της ρωμαϊκής κοινωνίας ήταν το σπιτικό και η

οικογένεια. Το σπιτικό αποτελούσαν ο πατέρας, που θεωρούταν η κεφαλή του

σπιτιού, η σύζυγός του, τα παιδιά τους και πιθανόν άλλοι συγγενείς. Στις πλούσιες

οικογένειες μέλη του σπιτιού θεωρούνταν επίσης οι σκλάβοι και οι υπηρέτες. Η

κεφαλή της οικογένειας είχε απόλυτη εξουσία (patria potestas) πάνω στα στερεά

μέλη. Μπορούσε να επιβάλλει γάμο (π.χ για οικονομικά συμφέροντα) ή διαζύγιο να

πουλήσει τα παιδιά του σκλάβους, να διεκδικήσει την περιουσία των

προστατευόμενων μελών ως δική του και είχε ακόμη και το δικαίωμα να τιμωρήσει ή

να σκοτώσει μέλη της οικογένειας. ( www.wikipedia.com)

3.Ποια συμφέροντα εξυπηρετούσε ο γάμος;

Ο γάμος στην Αρχαία Ρώμη θεωρούταν περισσότερο ως οικονομική και

πολιτική συμμαχία παρά ρομαντική συσχέτιση, ιδίως σε ό,τι αφορούσε τις ανώτατες

τάξεις. Οι πατέρες συχνά ξεκινούσαν να αναζητούν συζύγους για τα κορίτσια τους σε

μια ηλικία ανάμεσα στα δώδεκα και τα δεκατέσσερα. Ο γαμπρός ήταν σχεδόν πάντα

μεγαλύτερος σε ηλικία από την νύφη. Αν και οι κοπέλες της ανώτερης τάξης

παντρευόταν πολύ νέες, υπάρχουν αποδείξεις πως οι γυναίκες των κατώτερων τάξεων

70

παντρεύονταν προς το τέλος της εφηβείας ή κοντά στην ηλικία των είκοσι ετών.

(www.wikipedia.com)

4.Εκπαίδευση

Κατά την πρώτη περίοδο της δημοκρατικής εποχής δεν υπήρχαν δημόσια

σχολεία στη Ρώμη, έτσι τα αγόρια διδάσκονταν ανάγνωση και γραφή από τους γονείς

τους ή από μορφωμένους σκλάβους που ονομάζονταν «παιδαγωγοί» και που συνήθως

ήταν ελληνικής καταγωγής.

Πρωταρχικός σκοπός της μόρφωσης στην εν λόγο περίοδο ήταν η εκπαίδευση

των νεαρών ανδρών στις αγροτικές εργασίες, τον πόλεμο, τις ρωμαϊκές παραδόσεις

και τα δημόσια πράγματα. Τα νεαρά αγόρια μάθαιναν πολλά για την ζωή του πολίτη

συνοδεύοντας τον πατέρα τους σε θρησκευτικές και πολιτικές εκδηλώσεις. Οι γιοι

των ευγενών γίνονταν μαθητές κάποιας διακεκριμένης πολιτικής φιγούρας σε ηλικία

16 ετών, ενώ συμμετείχαν σε στρατιωτικές εκστρατείες από την ηλικία των 17(το

σύστημα αυτό συνεχίστηκε από ορισμένες οικογένειες και κατά την αυτοκρατορική

περίοδο).

Εφόσον οι γονείς τους διέθεταν τα κατάλληλα οικονομικά μέσα, τα αγόρια και

κάποια κορίτσια αποστέλλονταν στην ηλικία των 7 ετών σε ιδιωτικό σχολείο εκτός

σπιτιού που ονομάζονταν «ludus» όπου ένας δάσκαλος (ο οποίος καλούνταν

«magister ludi» και ήταν συχνά ελληνικής καταγωγής) τα δίδασκε ανάγνωση, γραφή,

αριθμητική και μερικές φορές ελληνικά μέχρι την ηλικία των 11. Μπαίνοντας στα 12

οι μαθητές εντάσσονταν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση όπου ένας δάσκαλος (που

αποκαλούνταν πλέον «Grammaticus» τους δίδασκε ελληνική και ρωμαϊκή

λογοτεχνία. Στην ηλικία των 16 ορισμένοι μαθητές φοιτούσαν σε σχολές ρητορικής

όπου ο δάσκαλος σχεδόν πάντα Έλληνας ονομαζόταν «ρήτωρ». Η εκπαίδευση αυτού

του επιπέδου προετοίμαζε τους νέους για νομική καριέρα και απαιτούσε από τους

διδασκόμενους να αποστηθίζουν τους ρωμαϊκούς νόμους. Οι μαθητές πήγαιναν στο

σχολείο καθημερινά εκτός από τις θρησκευτικές αργίες και αυτές της αγοράς. Υπήρχε

επίσης ο θεσμός των καλοκαιρινών διακοπών. www.wikipedia.com

5.Θέματα προς μελέτη:

71

-Κολοσσαίο – Αγορά του Τραϊανού – Πάνθεον – υδραγωγεία – θέρμες – Παλατίνος Λόφος – ρωμαϊκή αγορά.

Κολοσσαίο

Εικόνα 3: «Κολοσσαίο»

Το Amphitheatrum Flavium ή περισσότερο γνωστό με την ονομασία

Colosseum (Κολοσσαίο, το Γιγάντιο) ήταν ένα αμφιθέατρο στη Ρώμη. Βρίσκεται στη

ΝΑ πλευρά της Ρωμαϊκής Αγοράς.

Ιστορία

Το Κολοσσαίο άρχισε να κατασκευάζεται στην εποχή του Βεσπασιανού το 72μ.χ

συνεχίστηκε την εποχή του Τίτου και ολοκληρώθηκε όταν ήταν αυτοκράτορας ο

Δομιτιανός 80μ.χ. Ονομαζόταν αμφιθέατρο των Φλαβίων, από το όνομα της

δυναστείας των αυτοκρατόρων που το έκτισαν. Για να κατασκευαστεί, εργάστηκαν

χιλιάδες Ιουδαίοι αιχμάλωτοι που είχαν συλληφθεί από τον Τίτο μετά την

καταστροφή των Ιεροσολύμων. Μπορούσε να χωρέσει 45.000 θεατές και είχε σχήμα

έλλειψης με περίμετρο 524 μέτρων. Το ύψος του έφτανε τα 48 μέτρα και είχε 4

ορόφους. Από αυτούς, οι τρείς πρώτοι είχαν αψίδες και ο 4ος όροφος 40 παράθυρα.

Πάνω από τον 4ο όροφο υπήρχε στοά. Το εσωτερικό του ήταν χωρισμένο σε κερκίδες

με ένα ψηλό βάθρο. Κάτω από την κονίστρα βρίσκονταν τα υπόγεια. Το Κολοσσαίο

έμεινε θρυλικό ως το κέντρο των αιμοχαρών θεαμάτων που αναλάμβανε η ρωμαϊκή

αυλή στην εποχή της παρακμής της. Η ορχήστρα είχε διαμορφωθεί κατάλληλα για να

πραγματοποιούνται ναυμαχίες, μονομαχίες και θηριομαχίες τις οποίες

72

χρηματοδοτούσαν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες. Εκεί γίνονταν επίσης μαρτύρια

χριστιανών.

Σήμερα

Μετά από σεισμούς και λεηλασίες κατά την διάρκεια των αιώνων είναι σήμερα

ερείπιο και ένα από τα δημοφιλέστερα τουριστικά αξιοθέατα της σύγχρονης Ρώμης.

Ο Πάπας το επισκέπτεται κάθε Μεγάλη Παρασκευή, εις μνήμη των χριστιανών

μαρτύρων. Στα τέλη του 2011 θα ξεκινήσουν αναστηλωτικά έργα, τα έξοδα των

οποίων υπολογίζονται στα 25 εκατομμύρια ευρώ και αναμένονται να διαρκέσουν

δυόμισι χρόνια. (www.wikipedia.com)

Θέρμες του Τραϊανού

Εικόνα 4: «θέρμες του Τραϊάνού»Οι θέρμες του Τραϊανού ήταν ένα ογκώδες σύμπλεγμα λουτρών της

αυτοκρατορικής Ρώμης, η οικοδόμηση του οποίου ξεκίνησε το 104μ.χ και

ολοκληρώθηκε Ιούλιο του 109μ.χ. Το οικοδόμημα αυτό πιστεύεται πως κατασκεύασε

ο περίφημος αρχιτέκτων Απολλόδωρος από την Δαμασκό, ενώ εγκαινιάστηκε από

τον Αυτοκράτορα Τραϊανό. Βρισκόταν νότια Μόης Oppious ( Όππιου Λόφου) στα

περίχωρα της πόλης, ωστόσο εντός του Σέρβιου Τείχους. Γενικά αναγνωρίζονταν ως

εξαίρετο αυτό, το πρώτο από μία σείρα της σκέπαζε τα υπολείμματα του κολοσσιαίου

Χρυσού Οίκου του Νέρκν, καλύπτοντας μία έκταση 330x315 μέτρα το μέγιστο. Δεν

φιλοξενούσε απλά εγκαταστάσεις λουτρών αλλά αποτελούσε κέντρο αναψυχής και

κοινωνικών συναντήσεων με γυμναστήρια, κήπους, εκθέσεις, τέχνες και βιβλιοθήκης.

73

Το κυρίως κτίσμα περιστοιχίζονταν από μία μεγάλη έκταση με γρασίδι. Τα

ίδια τα λουτρά αποτελούνταν από δεξαμενές νερού που περιλάμβαναν ένα tepidarium

(χλιαρής θερμοκρασίας, πισίνα την οποία επισκέπτονταν μάλλον πρώτοι οι

επισκέπτες), ένα caldarium (ζεστή πισίνα και σάουνα), ένα frigidarium (κρύες πισίνες

όπου οι επισκέπτες πήγαιναν ακολούθως), καθώς επίσης γυμναστήρια και

αποδυτήρια. Εκτός από τις αίθουσες με τα λουτρά που χρησιμοποιούσε το κοινό,

υπήρχε ένα σύστημα υπόγειων περασμάτων και κατασκευών που χρησιμοποιούσαν οι

σκλάβοι και άλλοι εργαζόμενοι στα λουτρά για να εξυπηρετούν τις εγκαταστάσεις.

Επίσης υπογείως βρίσκονταν μία δεξαμενή γνωστή με την ονομασία «Settle Salle» -

σημαίνει «Επτά Αίθουσες»- όπου αποθηκευόταν νερό που χρησιμοποιούσαν στα

λουτρά. Η τελευταία είχε χωρητικότητα μεγαλύτερη των 8 εκατοστών λίτρων.

Υπολογίζονται πως οι Θέρμες του Τραϊανού βρισκόταν σε χρήση μέχρι τις

αρχές του 5ου αιώνα, ενώ η ευρύτερη περιοχή είχε εγκαταλειφθεί όταν οι Γότθοι

εισέβαλαν στη Ρώμη το 537μ.χ. (www.wikipedia.com)

Πάνθεον

Εικόνα 5: «Το Πάνθεον στη Ρώμη»

Το Πάνθεον της Ρώμης είναι ναός αφιερωμένος στους Ολύμπιους θεούς.

Χτισμένο πάνω από 1800 χρόνια πριν, το υπέροχο Πάνθεον στέκεται ακόμα ως

υπενθύμιση της μεγάλης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, εντυπωσιάζοντας τους επισκέπτες

με τους χοντρούς τοίχους του και τις μεγάλες μαρμάρινες κολόνες του.

Το ναό ανήγειρε ο Μάρκος Βιψάνιος Αγρίππας, γαμπρός και σύμβουλος του

αυτοκράτορα Αυγούστου. Ο ναός έχει υποστεί πολλές αλλαγές και έχει πάρει τη

74

σημερινή του μορφή από τον αυτοκράτορα Αδριανό. Το Πάνθεον είναι ένας

τεράστιος ανοζικός ναός. Η διάμετρος της αίθουσας αγγίζει τα 43.30 μέτρα και είναι

ίση με το μέγιστο ύψος του ναού, έτσι ώστε στο εσωτερικό του να χωράει μια μπάλα

με τις διαστάσεις αυτές. Έτσι το Πάνθεον διέθετε τον ψηλότερο τρούλο στον κόσμο

μέχρι το 1436, όταν στη Φλωρεντία τελείωνε η κατασκευή της Μητρόπολης. Στην

κορυφή του θόλου υπάρχει ένα μεγάλο άνοιγμα, το Oculus, το οποίο ήταν η μόνη

πηγή φωτός.

Πριν από το Πάνθεον, δύο άλλα κτίρια προϋπήρχαν στον ίδιο χώρο. Το

πρώτο, μια παραδοσιακή ευθύγραμμη, σε σχήμα ¨Τ¨ χτίστηκε το 27 π.Χ από τον

Μάρκο Αγρίππα. Ο ναός αυτός ήταν αφιερωμένος στους θεούς Άρη και Αφροδίτη.

Το 80 μ.Χ υποθέτουμε πως κάηκε, αλλά ξαναχτίστηκε από τον αυτοκράτορα

Δομιτιανό. Το 110 μ.Χ το κτίριο χτυπήθηκε από κεραυνό και κάηκε ξανά. Στα 118

μ.Χ ο αυτοκράτορας Αδριανός διέταξε το Πάνθεον να αποκατασταθεί αλλά με ένα

δυνατό και επιβλητικό σχέδιο. Το πιο σημαντικό πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι

Ρωμαίοι κατά την κατασκευή του Πάνθεον ήταν το τεράστιο βάρος του θόλου. Για να

υποστηριχτεί χρειάστηκε κατάλληλη ενίσχυση. Έτσι, όπως συμβαίνει και σήμερα, το

πάχος των τοιχωμάτων αυξήθηκε. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν επίσης ένα

διαφορετικό είδος του σκυροδέρματος για το θόλο, όπως για τα τείχη.

Οι τεράστιες στήλες που χρησιμοποιήθηκαν για τη στοά ζυγίζουν 60 τόνους η

καθεμία και έχουν μεταφερθεί από την Αίγυπτο με φορτηγίδες πλοία. Στην πρόσοψη

του ναού υπάρχουν 16 κίονες από αιγυπτιακό γραφίτη. Οι στήλες του αυτές

υποστηρίζουν το αέτωμα, όπου υπάρχει επιγραφή αφιερωμένη στον πρώτο ιδρυτή

του ναού, Μάρκο Αγρίππα.

Το μεγαλύτερο μέρος του ναού καλύπτεται από χαλκό, ο οποίος αφαιρέθηκε

από τον πάπα Ουρβανό VIII και στη συνέχεια δόθηκε στον Μπερνίνι για να τον

χρησιμοποιήσει στο ναό του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό.

Το Πάνθεον, από ναός αφιερωμένος σε όλους τους ειδωλολατρικούς θεούς

αρχικά, μετατράπηκε σε εκκλησία στα 609 μ.Χ και περιέχει τώρα τους τάφους του

διάσημου καλλιτέχνη Ραφαήλ και αρκετών Ιταλών βασιλέων. Το Πάνθεον βρίσκεται

δίπλα στην πλατεία της Ροτόντας (Piazza della Rotonda), μιας ορθογώνιας πλατείας

με κεντρικό σιντριβάνι και έναν οβελίσκο. Η πολυσύχναστη πλατεία βρίσκεται στο

ιστορικό κέντρο της Ρώμης και δεν απέχει πολύ από την πλατεία Ναβόνε (Piazza

Navone), μια από τις πιο όμορφες πλατείες της Ρώμης. (www.wikipedia.com).

75

Υδραγωγεία

Εικόνα 6: « Ρωμαϊκό υδραγωγείο»

Οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν πολυάριθμα υδραγωγεία για να παρέχουν νερό στις

πόλεις, τις βιομηχανίες και στις καλλιέργειες. Την πόλη της Ρώμης εξυπηρετούσαν 11

υδραγωγεία συνολικού μήκους 350 χιλιομέτρων. Τα περισσότερα από αυτά ήταν

υπόγεια με ορισμένα μόνο τμήματα χτισμένα πάνω από το έδαφος στηριζόμενα σε

αψίδες. Ορισμένες φορές όταν έπρεπε να ξεπεραστούν βαθουλώματα που

υπερέβαιναν τα 50 μέτρα, ανάστροφοι αγωγοί χρησιμοποιήθηκαν για να αναγκάσουν

το νερό να κινηθεί προς τα πάνω. (www.wikipedia.com)

Θέρμες

Εικόνα 7: «Θέρμες του Τραϊανού»

Οι θέρμες, (Thaermae) άρχισαν να εξελίσσονται λίγο αργότερα, ως απότοκο

της αυξανόμενης  προτίμησης και αγάπης που έδειχναν οι πολίτες για τα λουτρά. Ο

πυρήνας τους ήταν οι λουτρικές εγκαταστάσεις οι οποίες περιστοιχίζονταν από

76

πολλούς άλλους χώρους για πολλές άλλες δραστηριότητες και υπηρεσίες για τους

επισκέπτες τους. Το όλο συγκρότημα βρισκόταν εντός περιβόλου. Στα χρόνια των

αυτοκρατόρων οι Θέρμες εξελίχθηκαν σε κολοσσιαία κέντρα αναψυχής και

ελεύθερου χρόνου που χτίζονταν σε κάθε σημαντική πρωτεύουσα του ρωμαϊκού

κράτους. (www.wikipedia.com)

Παλατίνος Λόφος

Εικόνα 8: «Χάρτης με τους επτά λόφους της Ρώμης»

Με ένα παρελθόν που

χρονολογείται πριν από την ίδια την

πόλη, ο λόφος του Παλατινού κατέχει

σημαντική θέση στην ιστορία της

Αιώνιας Πόλης. Ο Παλατινός λόφος

είναι ο κεντρικός των επτά λόφων της

Ρώμης. Βρίσκεται ανάμεσα σε αξιοθέατα

όπως το Κολοσσαίο και η Ρωμαική

Αγορά και στοιχεία από αρχαιολογικές ανασκαφές αποδεικνύουν ότι ο λόγος

κατοικήθηκε ήδη από τον 10ο αιώνα π.Χ. Ο λόφος είναι ένας ισχυρός κρίκος στην

Ρωμαική μυθολογία.

Πιστεύεται ότι σε αυτό το λόφο οι δίδυμοι Ρωμύλος και Ρέμος βρέθηκαν στο

σπήλαιο Lupercal από την λύκαινα μητέρα που τους ανέθρεψε. Όπως και να έχει

αυτός ο λόφος είναι το σημείο που αποφασίστηκε να χτίσουν την πόλη. Κατά την

εποχή της Δημοκρατικής Ρώμης, ο λόφος Παλατινός έγινε το μοντέρνο μέρος για να

ζει κάποιος και αυτό οφείλεται εν μέρει στην υπέροχη θέα από την κορυφή του

λόφου, η οποία εκτείνεται σε ύψος περίπου 70 μέτρα πάνω από την πόλη. Πίστευαν

επίσης σύμφωνα με τους ιστορικούς ότι ο αέρας ήταν καθαρότερος στην κορυφή του

λόφου και ότι εκείνοι μπυ έζησαν πάνω του ήταν λιγότερο πιθανό να έχουν τις

ασθένειες της εργατικής τάξης που ανέπνεε τον μολυσμένο αέρα κάτω. Ο Αύγουστος,

ο Κικέρων, και ο Μάρκος Αντώνιος είχαν όλοι σπίτια στο λόφο. Αργότερα,

χτίστηκαν τα ιδιαίτερα διαμερίσματα των αυτοκρατόρων και έτσι σταδιακά το

77

σύνολο του λόφου καλύφθηκε με αυτοκρατορικά ανάκτορα. Κατά το μεσσαίωνα, στο

λόφο χτίστηκαν εκκλησίες και μοναστήρια..

Μία εποχή σχεδόν το σύνολο του λόφου άνηκε στον Καρδυνάλιο Αλέξανδρο

Φαρνέζε, ο οποίος δημιούργησε έναν περίτεχνο βοτανικό κήπο πάνω από τα ερείπια.

Στις αρχές του 2007, ένας ιταλός αρχαιολόγος ανέφερε ότι βρέθηκε στο σπήλαιο

Lupercal, το οποίο νωρίτερα οι Ρωμαίοι είχαν ίσως μετατρέψει σε βωμό, όπως

προκύπτει από τους πλυσιοπάροχα διακοσμημένους τοίχους του. Ο Παλατίνος είναι

γεμάτος από αρχαία ερείπια από ανάκτορα και άλλα κτήρια. Στη νότια πλευρά του

λόφου, που συνορεύει με το Circus Maximus, βρίσκονται τα ερείπια του παλατιού

του Σεπτίμιου Σεβήρου, Ρωμαίου αυτοκράτορα μεταξύ 193 και 211 μ.Χ. Δίπλα στο

παλάτι είναι τα ερείπια των Λουτρών του αυτοκράτορα που φέρουν το όνομά του.

Βόρεια του ανακτόρου του Σεπτίμιου Σεβήρου είναι το λεγόμενο Στάδιο, χτισμένο σε

συνδυασμό με το παρακείμενο παλάτι του Δομιτιανού. Δεν είναι σαφές εάν αυτή η

περιοχή ήταν πράγματι ένα δημόσιο ή ιδιωτικό γήπεδο ή είχε χρησιμοποιηθεί ως

ιδιωτικός αυτοκρατορικός κήπος. Η καρδιά του Παλατινού λόφου σχηματίστηκε από

το παλάτι του Δομιτιανού, το μεγαλύτερο από τα ανάκτορα της Ρώμης, για τρεις

αιώνες . Το παλάτι, που χτίστηκε το 81μΧ, κατασκευάστηκε μεταξύ δύο κορυφών.

Το παλάτι αποτελείτο από δύο πτέρυγες, μία ιδιωτική, τη Domus Augustana, και μία

κοινή, τη Domus Flavia. Στα ερείπια οι δομές αυτές είναι ακόμα εμφανείς.

Βορειοδυτικά της Domus Flavia είναι η οικία Livia, ένα από τα καλύτερα

διατηρημένα σπίτια του λόφου. Το σπίτι χρονολογείται από τον 1ο αιώνα πΧ και ήταν

η οικία του αυτοκράτορα Αυγούστου και της γυναίκας του, Λίβιας.

Άλλα ερείπια που βρέθηκαν στον Παλατινό περιλαμβάνουν το Ναό του

Απόλλωνα και το ναό της Κυβέλης. Στο βορειοδυτικό άκρο του Παλατινού Λόφου

βρίσκονται τα ερείπια του παλατιού του Τιβερίου. Χτισμένο τον 1ο μΧ αιώνα δεν

είναι διατηρημένο αρκετά επειδή ο καρδινάλιος Αλέξανδρος Φαρνέζε απέκτησε την

έκταση το 1550 και αποφάσισε να συμπληρώσει τα ερείπια και να οικοδομήσει ένα

κήπο πάνω τους. Ήταν ο πρώτος βοτανικός κήπος της Ευρώπης, ο οποίος διαθέτει

πολλά σπάνια φυτά. (www.wikipedia.com).

78

Ρωμαϊκή Αγορά

Εικόνα 9: «Η Ρωμαϊκή αγορά»

Η Ρωμαϊκή Αγορά (Forum

Romanum) ήταν το κέντρο της

καθημερινής ζωής στην αυτοκρατορική,

όπως αποδεικνύεται από τα πολλά

ερείπια, τις αψίδες θριάμβου, τους ναούς

και τις βασιλικές. Μέχρι το 509 π.Χ,

όταν η Ρώμη έγινε δημοκρατία, η πόλη

βασιλευόταν από την ετρουσκική δυναστεία των Ταρών (Tarquin). Οι βασιλείς

κατασκεύασαν αγωγό λυμάτων, το αποχωρητήριο του <<Maxima>>, για την

αποστράγγιση των υδάτων από τις βαλτώδεις περιοχές της κοιλάδας μεταξύ των

λόφων του Παλατίνου, του Καπιτωλίνου και του Εσκουλίνου του ποταμού Τίβερη.

Από τότε η περιοχή αυτή ήταν το κέντρο των δραστηριοτήτων στη Ρώμη.

Σήμερα η αγορά είναι γνωστή ως το Forum Romanum, αν και μπορεί να

μοιάζει με μια άτακτη συλλογή ερειπίων για τους αμύητους, αλλά με κάποια

φαντασία μπορείτε να δείτε τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία να ζωντανεύει μπροστά σας.

Τα απομεινάρια πολλών κτιρίων από διαφορετικές περιόδους είναι ορατά, με το

φόρουμ να είναι γεμάτο με κτίρια επίκεντρα της ζωής των τότε κοινωνιών και κυρίως

ναών. Οι τρεις αψίδες θριάμβου που χτίστηκαν στο Forum έγιναν από αυτοκράτορες

σε ανάμνηση των νικών τους. Στο Forum ήταν και η Σύγκλητος της Γερουσίας καθώς

και το βήμα της Ρόστρα από όπου απηύθυναν λόγο προς το ναό. Μια ψηλή στήλη, η

Milliarum Aureum, ήταν τοποθετημένη μπροστά από το ναό του αυτοκράτορα

Αυγούστου. Όλες οι αποστάσεις προς τη Ρώμη μετρήθηκαν από αυτή τη στήλη και

θεωρούνταν κάτι σαν το σημείο μηδέν της αυτοκρατορίας. (www.wikipedia.com).

79

- Ρωμαϊκή γλώσσα – θρησκεία – ζωγραφική – αρχιτεκτονική – υαλοτεχνία – αποχετευτικό σύστημα (Cloaca Maxima)

Ρωμαϊκή γλώσσα

Η μητρική γλώσσα των Ρωμαίων ήταν τα λατινικά, μία από τις ιταλικές

γλώσσες, της οποίας η γραμματική δεν βασίζεται τόσο στη σειρά των λέξεων, αλλά

βγάζει νόημα μέσων ενός συστήματος προσφυμάτων που ενώνονται με τη ρίζα των

λέξεων. Το αλφάβητο της είχε τη βάση του σε εκείνο των Ετρούσκων που με τη

σειρά του βασίστηκε στα ελληνικό αλφάβητο. Παρόλο που τα κείμενα είναι

γραμμένα στην Κλασική Λατινική, η οποία είχε μεγάλες διαφορές από τη λόγια

γλώσσα στη γραμματική, το λεξιλόγιο και την προσφορά.

Παρόλο που τα λατινικά παρέμειναν η επίσημη γλώσσα της Ρωμαϊκής

Αυτοκρατορίας, τα ελληνικά έγιναν τελικά η γλώσσα που μιλούσε η μορφωμένη ελίτ,

καθώς τα περισσότερα λογοτεχνικά κείμενα που ήταν υπό μελέτη ήταν γραμμένα στα

ελληνικά. Στο ανατολικό μισό της Αυτοκρατορίας, που έγινε γνωστό ως Βυζαντινή

Αυτοκρατορία, τα ελληνικά και μετά το θάνατο του Ιουστινιανού, τα ελληνικά έγιναν

και επίσημη γλώσσα των κρατικών λειτουργών. Η επέκταση των ρωμαϊκών κτήσεων

διέδωσε τα λατινικά σε όλη την Ευρώπη και με τα χρόνια η λαϊκή λατινική

εξελίχθηκε σε διάφορες τοπικές διαλέκτους, που σταδιακά μετατράπηκαν στις

σύγχρονες λατινογενείς γλώσσες. (www.wikipedia.com)

Θρησκεία

Η αρχαϊκή ρωμαϊκή θρησκεία όσον αφορά τουλάχιστον τους θεούς,

βασίστηκε όχι σε γραπτές αφηγήσεις αλλά μάλλον σε ένα σύμπλεγμα

αλληλοσυσχετίσεων μεταξύ των θεών και των ανθρώπων. Οι Ρωμαίοι επίσης

πίστευαν ότι κάθε άτομο, μέρος ή πράγμα είχε τη δική του ψυχή. Σημαντικό ρόλο

έπαιζε επίσης η λατρεία των προγόνων.

Κατά τη διάρκεια της δημοκρατικής περιόδου, η ρωμαϊκή λατρεία

οργανώθηκε κάτω από ένα αυστηρό σύστημα ιερατικών αξιωμάτων, τα οποία

80

περιελάμβαναν άνδρες καταγόμενοι από τη τάξη των συγκλητικών. Η Καλλεγία των

Ποντιφήκων ήταν το ανώτερο ιεραρχικά όργανο και ο αρχιερέας του «Pontifex

Maximus», η κεφαλή της κρατικής λατρείας. Ανάμεσα στις αρμοδιότητες ενός ιερέα

(flamens) ήταν η φροντίδα των λατρευτικών εκδηλώσεων στο πρόσωπο των θεών,

ενώ οι οιωνοσκόποι αναλάμβαναν την ερμηνεία των οιωνών. Ο «Rex Sacrorum»

ανέλαβε τα θρησκευτικά καθήκοντα που κάποτε ασκούσαν οι βασιλείς. Με τη σειρά

τους οι «Εστιάδες Παρθένες» ήταν οι ιέρειες της Βέστα, θεά της ιερής φωτιάς της

Βέστα στο ναό της θεάς στην Ρωμαϊκή Αγορά. Τέλος κατά την αυτοκρατορική

περίοδο οι αυτοκράτορες απέκτησαν θεϊκή και η λατρεία στο πρόσωπο τους είχε

μεγάλη σημασία. (www.wikipedia.com)

Μουσική

Η ρωμαϊκή μουσική βασίστηκε κατά πολύ στην ελληνική μουσική και έπαιζε

σημαντικό ρόλο σε διάφορες εκφράσεις της ζωής των ρωμαίων. Ο στρατός

χρησιμοποιούσε μουσικά όργανα, γνωστά ως tuba (μια μακρία τρομπέτα) και

cornu(που μοιάζει με το γαλλικό κέρας) ώστε να μεταφέρονται διάφορες εντολές.Τα

μουσικά όργανα bucina (πιθανώς μια τρομπέτα ή κέρας) και lituus(μάλλον ένα μακρύ

όργανο σε σχήμα J) χρησιμοποιούσαν σε διάφορες τελετές. Μουσική έπαιζε στα

αμφιθέατρα ανάμεσα στους αγώνες και στα ωδεία και σε τέτοιες περιστάσεις πρέπει

να χρησιμοποιούσαν τα όργανα cornu και ύδραυλις(όργανο νερού).

Η πλειοψηφία των θρησκευτικών τελετών περιλάμβαναν

παραστάσεις :tibiae(διπλούς αυλούς) στις θυσίες κύμβαλα και ντέφια στις

οργιαστικές τελετές. Ορισμένοι ιστορικοί της μουσικής θεωρούν πως η μουσική

χρησιμοποιούνταν σε όλες τις δημόσιες τελετές, αν και δεν ειναι βέβαιο το κατά πόσο

οι Ρωμαίοι συνέβαλαν σημαντικά στην εξέλιξη της θεωρίας και πρακτικής της

μουσικής. (www.wikipedia.com).

Λογοτεχνία

81

Η λατινική λογοτεχνία από τη γένεση της υπήρξε βαθιά επηρεασμένη από την

ελληνική. Τα πρώτα έργα ήταν ιστορικά έπη, που αφηγούνταν τις νίκες της Ρώμης σε

διάφορους πολέμους. Κατά τη δημοκρατική περίοδο, οι συγγραφείς άρχισαν να

παράγουν έργα ιστορικά, ποίηση, κωμωδίες και τραγωδίες. Η κλασική λατινική

περίοδος όταν η λατινική λογοτεχνία έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή της, χωρίζεται

στη Χρυσή Εποχή που καλύπτει την περίoδο από τις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ μέχρι

τα μέσα του 1ου μ.Χ και στην Ασημένια Εποχή που καλύπτει τον 2ο αιώνα μ.Χ. Τα

λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν μετά το 2ο αιώνα υποτιμήθηκαν και αγνοήθηκαν.

(www . wikipedia . com ).

Πρέπει να ειπωθεί πως, ενώ στην αρχαία Ελλάδα, αναπτύχθηκε πρώτα το

έπος, κάτι τέτοιο δεν συνέβη στην αρχαία Ρώμη, όπου αναπτύχθηκε πρώτα άλλα είδη,

όπως η κωμωδία και η λυρική και ελεγειακή ποίηση. Ένας από τους σημαντικότερους

ποιητές της αρχαίας Ρώμης, που έμεινε γνωστός και ως ο εθνικός ποιητής ήταν ο

Βιργίλιος. Άλλοι σημαντικοί λογοτέχνες ήταν ο Οράτιος που διακρίθηκε στη λυρική

ποίηση, ο Οβίδιος, και οι κωμικοί ποιητές Τερέντιος και Πλαύτος.

Ψυχαγωγία

Εικόνα 10: «Αναπαράσταση αγώνων στο Κολοσσαίο που διασκέδαζαν τους Ρωμαίους και συνέβαλαν και στη δημοτικότητα των αυτοκρατόρων»

Οι νεαροί Ρωμαίοι είχαν

πολλές επιλογές όταν

επιθυμούσαν να ψυχαγωγηθούν

και να αθληθούν όπως το άλμα,

την πάλη, την πυγμαχία και το

τρέξιμο. Την εποχή αυτή επίσης υπήρχαν διάφορα παιχνίδια που περιελάμβαναν τη

χρήση της μπάλας όπως η χειροσφαίριση. Ήταν επίσης γνωστά διάφορα ομαδικά

παιχνίδια που περιελάμβαναν όπως τα ¨βαρελάκια¨.

Οι πλούσιοι Ρωμαίοι επιδίδονταν στο ψάρεμα και το κυνήγι. Άλλες

δραστηριότητας ήταν τα παιχνίδια με ζάρια, τα επιτραπέζια και ο τζόγος. Σε όλες

82

αυτές τις δραστηριότητες δεν συμμετείχαν γυναίκες. Για τους πλούσιους επίσης ήταν

τα δείπνα που περιελάμβαναν χορό και μουσική και ανάγνωση λογοτεχνικών έργων.

Μια δημοφιλής μορφή διασκέδασης ήταν οι μονομαχίες. Οι μονομάχοι αγωνίζονταν

μέχρι θανάτου και μέχρι να χυθεί αίμα. Ένα άλλο δημοφιλές θέαμα περιελάμβανε

ζώα που εκτείθονταν για να τα δει το κοινό ή συνδυάζονταν με μονομαχία. Ένας

φυλακισμένος ή μονομάχος, οπλισμένος ή άλλος τοποθετούνταν στην αρένα και

κατόπιν ελευθερωνόταν το ζώο. Επίσης υπήρχαν οι ιπποδρομίες και οι

αρματοδρομίες όπου διεξάγονταν στο Circus Maximus ένα λαοφιλές μέρος στην

Αρχαία Ρώμη το οποίο μπορούσε να γεμίσει και με νερό και να στηθούν ναυμαχίες.

Το circus maximus κατασκευάστηκε το 600 π.Χ, είχε χωρητικότητα 385.000 ατόμων

και φιλοξενήθηκε την τελευταία αρματοδρομία το 549 μ.Χ, επιβιώνοντας ως θεσμός

για μια χιλιετία.( www.wikipedia.com).

Τεχνολογικά επιτεύγματα – ρωμαϊκή μηχανική – αρχιτεκτονική – υαλοτεχνία – αποχετευτικό σύστημα (Cloaca Maxima).

Τεχνολογικά επιτεύγματα

Οι Αρχαίοι Ρωμαίοι κατάφεραν να επιδείξουν τα συναρπαστικότερα

τεχνολογικά επιτεύγματα της εποχής τους, τεχνογνωσία που χάθηκε κατά την

διάρκεια του Μεσαίωνα και δεν ξαναεμφανίστηκε παρά τον 19ο και 20ο αιώνα.

Ωστόσο παρά την ικανότητα των Ρωμαίων να υιοθετούν και να συνδυάζουν τις

τεχνολογίες που κατείχαν άλλοι πολιτισμοί οι ίδιοι δεν ήταν ιδιαιτέρως καινοτόμοι.

Πολλές από τις επινοήσεις τους βασίστηκαν σε παλαιότερα ελληνικά σχέδια ενώ νέες

ιδέες σπάνια ήρθαν στο προσκήνιο. Η Ρωμαϊκή κοινωνία είχε ως πρότυπο τον ικανό

στρατιώτη, ο οποίος μπορούσε να διοικήσει με σύνεση ένα μεγάλο σπιτικό, ενώ ο

Ρωμαϊκός νόμος δεν περιείχε διατάξεις σχετικές με την πνευματική ιδιοκτησία ή την

προώθηση της καινοτομίας. Η τεχνολογική πρόοδος συχνά βασιζόταν στην

83

επιδεξιότητα και διάφορες συντεχνίες φύλασσαν με ζήλο τα μυστικά του

επαγγέλματός τους. (www.wikipedia.com).

Ρωμαϊκή μηχανική

Η Ρωμαϊκή μηχανική και η μηχανική για στρατιωτικούς σκοπούς συνιστούν

μεγάλο κομμάτι της τεχνικής υπεροχής και της κληρονομιάς της Αρχαίας Ρώμης.

Συνέβαλαν στην κατασκευή πολυάριθμων δρόμων, γεφυρών, υδραγωγείων, λουτρών

και ιπποδρόμων. Πολλά μνημεία όπως το Κολοσσαίο, η Πόντ ντι Γκάρντ και το

Πάνθεον παραμένουν μέχρι τις μέρες μας μαρτυρίες του Ρωμαϊκού πολιτισμού. Οι

Ρωμαίοι είναι ξακουστοί για τα τεχνολογικά τους επιτεύγματα, που καταττάσονται

μαζί με τα αντίστοιχα Ελληνικά στην Κλασσική αρχιτεκτονική.

(www.wikipedia.com)

Αρχιτεκτονική

Εικόνα 11: «Η Αππία οδός στη Ρώμη που οδηγούσε στα νοτιότερα τμήματα της Ιταλίας»

Κατά τη Δημοκρατική περίοδο

στυλιστικά η Ρωμαϊκή ήταν παρόμοια της

Ελληνικής αρχιτεκτονικής. Παρόλο που

εξακολουθούσαν να υπάρχουν σημαντικές

διαφορές η Ρώμη δανείστηκε πολλά στοιχεία

από την Ελλάδα εμμένοντας στα αυστηρά

τυποποιημένα σχέδια αναδόμησης και αναλογίας. Πέρα από τους δύο νέους ρυθμούς

κατασκευής κιόνων, γνωστοί ως ''σύνθετος'' και ''τοσκανικός'' και το θόλο ο οποίος

προήλθε από την ετρούσκικη αψίδα, η Ρώμη παρουσίασε ελάχιστες καινοτομίες μέχρι

το τέλος της Δημοκρατίας.

Τον 1ο αιώνα π.Χ ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν ευρέως το τσιμέντο, το οποίο

εφευρέθηκε στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. Ήταν ένα ισχυρό υλικό από pozzolana

(λευκή σκόνη πυριτίου-αλουμινίου) που σύντομα παραγκώνισε το μάρμαρο ως κύριο

υλικό δόμησης και που επέτρεψε πολλά τολμηρά αρχιτεκτονικά σχέδια. Το τσιμέντο

επέτρεψε την κατασκευή των στρωμένων με πλάκες Ρωμαϊκών δρόμων πολλοί από

84

τους οποίους χρησιμοποιούσαν χίλια χρόνια μετά την πτώση της Ρώμης. Η

κατασκευή ενός εκτενούς και αποτελεσματικού οδικού δικτύου κατά μήκος της

αυτοκρατορίας επέτρεπε στις λεγεώνες να κινούνται με μεγάλη ταχύτητα. Επίσης οι

δρόμοι αυτοί είχαν τεράστια οικονομική σημασία καθιστώντας την Ρώμη

σταυροδρόμι του εμπορίου εξ’ου και η φράση “Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στην Ρώμη”.

Η ρωμαϊκή κυβέρνηση διατηρούσε ανά τακτά διαστήματα σταθμούς όπου ήταν

απαραίτητο και ίδρυσε ένα σύστημα ταχυμεταφορών που επέτρεπε σε μια αποστολή

να κινείται με ταχύτητα 800 χλμ σε 24 ώρες. (www.wikipedia.org)

Υαλοτεχνία

Στα τέλη του 1ου αιώνα η Ρώμη άρχισε να επιδίδεται και στην υαλοτεχνία

ελάχιστα μετά την εφεύρεση της στη Συρία περίπου το 50 π.Χ. Τα ψηφιδωτά

κατέκλυσαν την αυτοκρατορία μετά τις εκστρατίες του Σύλλα στην Ελλάδα.

(www.wikipedia.com)

Αποχετευτικό σύστημα

Ένας άλλος τομέας στον οποίο οι Ρωμαίοι έκαναν μεγάλες προόδους ήταν

αυτός της υγιεινής. Ξακουστά ήταν τα δημόσια λουτρά τους, που καλούνταν θέρμες,

τα οποία χρησίμευαν τόσο στην προσωπική υγιεινή όσο και στην κοινωνικοποίηση.

Πολλά ρωμαϊκά σπίτια είχαν τουαλέτες και εσωτερικά υδραυλικά, ενώ ένα περίπλοκο

αποχετευτικό σύστημα η Cloaca Maxima χρησιμοποιούνταν για να αποξηραίνει τα

τοπικά έλη και να μεταφέρει τα απόβλητα ύδατα στον Τίβερη. (www.wikipedia.com)

85

6.Οικονομική/Πολιτική/Κοινωνική οργάνωση

Η ρωμαϊκή κοινωνία χαρακτηριζόταν από ιεραρχική οργάνωση, με

τους σκλάβους (servi) στη βάση, τους απελεύθερους (liberti) λίγω παραπάνω και τους

γεννημένους ελεύθερους πολίτες (cives) στην κορυφή. Οι ελεύθεροι πολίτες

ταξινομούνταν με τη σειρά τους σε περαιτέρω κοινωνικές τάξεις. Η ευρύτερη και

αρχαιότερη διαίρεση ήταν ανάμεσα στους πατρικίους, οι οποίοι ήταν απόγονοι

κάποιου από τους 100 Πατριάρχες που ίδρυσαν την πόλη, και στους πληβείους, οι

οποίοι δεν ήταν. Αυτό το κριτήριο έγινε λιγότερο σημαντικό προς το τέλος της

δημοκρατικής περιόδου, καθώς ορισμένες οικογένειες πληβείων απέκτησαν πλούτη

και ασχολήθηκαν με την πολιτική, ενώ κάποιες οικογένειες πατρικίων γνώρισαν

δύσκολες μέρες. Οποιοσδήποτε, πατρίκιος ή πληβείος, που διέθετε κάποιον ύπατο για

πρόγονο άνηκε στους ευγενείς (nobilis). Κάποιος άνδρας που ήταν ο πρώτος από την

οικογένειά του που ανερχόταν στη θέση του ύπατου, όπως ο Μάριος και ο Κικέρων,

ήταν γνωστός με την ονομασία «novus homo», δηλαδή «καινούριος άνθρωπος»,

μετατρέποντας τους απογόνους του σε ευγενείς. Η καταγωγή από παλαιά οικογένεια

πατρικίων, ωστόσο, ακόμη και τότε ήταν σημάδι ιδιαίτερου κύρους, και πολλά

θρησκευτικά αξιώματα ήταν προσβάσιμα μοναχά στους πατρικίους.

Ένας ταξικός διαχωρισμός βασισμένος στη στρατιωτική θητεία απέκτησε με

τον καιρό μεγαλύτερη σημασία. Ο καθορισμός των μελών των τάξεων αυτών γινόταν

περιοδικά από τους Τιμητές (censors), σύμφωνα με την προσωπική περιουσία. Η

πλουσιότερη τάξη ήταν αυτή των Συγκλητικών, η οποία κυριαρχούσε στην πολιτική

σκηνή και διοικούσε το στρατό. Ακολουθούσαν οι ιππείς (equites), τάξη την οποία

συγκροτούσαν αρχικά αυτοί που μπορούσαν να συντηρήσουν ένα πολεμικό άλογο,

και οι οποίοι σχημάτισαν τελικά μια ισχυρή τάξη εμπόρων. Διάφοροι άλλοι

διαχωρισμοί, ανάλογα με το είδος του στρατιωτικού εξοπλισμού που μπορούσε

καθένας να αγοράσει, ακολουθούσαν. Στη βάση βρίσκονταν οι προλετάριοι

(proletarii), δηλαδή οι πολίτες χωρίς καμία περιουσία. Πριν τις μεταρρυθμίσεις του

Μάριου, δεν μπορούσαν καν να καταταγούν στο στρατό, και περιγράφονταν συχνά

ως ελάχιστα ανώτεροι των σκλάβων στην κοινωνική κλίμακα.

86

Από την κοινωνική τάξη εξαρτιόταν και το δικαίωμα ψήφου του καθενός. Οι

πολίτες χωρίζονταν σε εκλογικές «φυλές», με αυτές των πλουσίων να αριθμούν

λιγότερα μέλη από αυτές των φτωχών, και τους προλεταρίους να συγκροτούν μια

φυλή μόνοι τους. Η κατάθεση της ψήφου γινόταν ανά φυλή και σταματούσε μόλις

σχηματιζόταν κάποια πλειοψηφία, έτσι ώστε οι φτωχότερες τάξεις συχνά δεν

κατάφερναν καν να ρίξουν την ψήφο τους.

Οι κάτοικοι συμμαχικών ξένων πόλεων συχνά αποκτούσαν το Λατινικό

Δικαίωμα (Latinitas), μια κατάσταση κάπου ανάμεσα σε αυτή των Ρωμαίων Πολιτών

και σε αυτή των ξένων (peregrini). Οι άνθρωποι αυτοί είχαν κάποια δικαιώματα

βάσει του ρωμαϊκού δικαίου, ενώ οι ηγέτες τους μπορούσαν να αποκτήσουν και το

δικαίωμα του Ρωμαίου Πολίτη. Παρόλο που υπήρχαν πολλά «επίπεδα» του

Λατινικού Δικαιώματος, η κύρια διαίρεση ήταν ανάμεσα σε αυτούς «cum

suffragio» (με δικαίωμα ψήφου, μέλη μιας φυλής στις ψηφοφορίες, που μπορούσαν

να συμμετάσχουν στη Φυλετική Εκκλησία) και σε αυτούς «sine suffragio» (χωρίς

δικαίωμα ψήφου, που δεν είχαν εκλογικά δικαιώματα). Μερικές ιταλικές πόλεις που

ήταν σύμμαχοι των Ρωμαίων απέκτησαν για τους κατοίκους τους το δικαίωμα του

Ρωμαίου Πολίτη μετά τον Κοινωνικό Πόλεμο του (91-88 π.Χ.), ενώ το ίδιο δικαίωμα

απέκτησαν όλοι οι γεννημένοι ελεύθεροι κάτοικοι της Αυτοκρατορίας κατά τη

διάρκεια της βασιλείας του Καρακάλλα το 212. Οι γυναίκες μοιράζονταν κάποια

βασικά δικαιώματα της τάξης που άνηκαν οι άντρες τις οικογενείας τους, αλλά δεν

θεωρούνταν πλήρως πολίτες κι έτσι δεν είχαν δικαίωμα ψήφου ή συμμετοχής στα

κοινά.(www . wikipedia . com )

Εικόνα 12: « Αναπαράσταση συνεδρίασης της συγκλήτου, όπου ο Κικέρων καταφέρεται κατά του

συνωμότη Κατιλίνα»

Όσον αφορά στην

πολιτική οργάνωση είναι γνωστό

το πολίτευμα της Ρώμης, ένα

είδος δημοκρατίας, γνωστής ως

res publica. Tο κυρίαρχο

πολιτικό σώμα ήταν η ρωμαϊκή

σύγκλητος, η οποίο είχε συμβουλευτικό ρόλο, αλλά και νομοθετικό, αφού ενέκρινε ή

απέρριπτε νόμους.

87

7.Ήθη-Έθιμα-Παραδόσεις [αναβίωσή τους στις μέρες μας]

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΤΑΦΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΤΑΦΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

Εικόνα 13: Κατακόμβη στη Ρώμη»

Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν αρχικά

την καύση των νεκρών τους,

επηρεασμένοι προφανώς από τους

Ετρούσκους γείτονες τους. Αυτό

φανερώνουν τα τεφροδόχα αγγεία σε

σχήμα καλύβας που βρέθηκαν στον

Παλατινό και στον χώρο της Ρωμαϊκής

Αγοράς. Κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας μεγάλες οικογένειες όπως οι Σκιπίωνες

άρχισαν να κατασκευάζουν μεγαλοπρεπή υπόγεια ταφικά μνημεία, που δέχονταν είτε

τα τεφροδόχα αγγεία είτε τα ενταφιαζόμενα σώματα. Την εποχή αυτή άρχισε να

διαδίδεται η κατασκευή κολουμβαρίων, δηλαδή υπόγειων μνημείων με πολλές μικρές

κόγχες για τις τεφροδόχους κάλπες, που συνέβαλαν στην εξοικονόμηση χώρου. Στον

1ο π.Χ. αιώνα ανήκει το μαυσωλείο των Ιουλίων στο Glanum (το σημερινό Saint

Remy στην Προβηγκία), η βάση του οποίου κοσμείται με σημαντικά ανάγλυφα με

σκηνές μάχης και κυνηγιού.

Το πρώτο μεγάλο ταφικό μνημείο στην ίδια τη Ρώμη είναι το μαυσωλείο

του Αυγούστου και της οικογένειας του (κατά τη μετάβαση από τον 1ο π.Χ. στον 1ο

μ.Χ. αιώνα), που είχε τη μορφή κυκλικού τύμβου. Το ταφικό μνημείο, όμως, το οποίο

διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την αρχική μορφή του, είναι το μαυσωλείο του

Αδριανού (2ος αιώνας μ.Χ.), που αποτελεί την είσοδο στην πόλη του Βατικανού και

είναι ευρέως γνωστό ως Καστέλ Σαντ' Άντζελο. Εκτός Ρώμης, μεγάλα ταφικά

μνημεία βρέθηκαν κατά μήκος οδικών αρτηριών. Ένα από τα πιο μνημειώδη είναι ο

τάφος της Καικιλίας Μετέλλας στην Αππία Οδό (1 ος αιώνας π.Χ.).

Από τις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ. έγινε δημοφιλής ο τύπος της ροτόντας,

δηλαδή του υπέργειου τάφου κυκλικής κάτοψης, αντιπροσωπευτικό δείγμα του

88

οποίου είναι το μαυσωλείο του Γαλερίου στη Θεσσαλονίκη, γνωστό ως «Ροτόντα».

Την ίδια εποχή άρχισε να εφαρμόζεται ο ενταφιασμός του νεκρού μέσα σε λίθινη

σαρκοφάγο με ανάγλυφη διακόσμηση, προφανώς υπό την επίδραση των

σωτηριολογικών αντιλήψεων των θρησκειών της εποχής περί ανάστασης ή

μετεμψύχωσης. Τις ταφές σε σαρκοφάγους και κολουμβάρια μέσα

σε κατακόμβες εξακολούθησαν να χρησιμοποιούν κατά κόρον οι Χριστιανοί.

Οι μνημειώδεις τάφοι προορίζονταν για τις πλούσιες οικογένειες των

πατρικίων και των συγκλητικών. Ο απλός λαός συνέχισε να θάβει τους νεκρούς του

είτε στα ομαδικά κολουμβάρια είτε σε απλούς λάκκους, επάνω στους οποίους

τοποθετούσε μια στήλη με επιγραφές και ανάγλυφη διακόσμηση, η οποία είχε

συνήθως ως θέμα το επάγγελμα του νεκρού ή ορισμένες ασχολίες του.

ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

Στενά συνδεδεμένη με τα ταφικά έθιμα ήταν η προγονολατρεία. Για τους

Ρωμαίους ο πρόγονος κάθε γένους ήταν ιερό πρόσωπο και ως τέτοιο δεχόταν

ιδιαίτερες τιμές, που προσιδίαζαν σχεδόν σε ήρωες. Οι νεκροί μπορεί να λατρεύονταν

από μια ολόκληρη ομάδα (οικογένεια, γένος, φυλή ή έθνος), της οποίας ήταν μέλη

όσο ζούσαν. Η κοινωνική αυτή λατρεία, συνήθως μια τελετουργική δραστηριότητα,

λειτουργούσε περισσότερο ως θεσμός της πολιτείας και λιγότερο ως θρησκευτικό

σύστημα. Πιο κοινές ήταν οι λατρείες των Λαρήτων (Lares), των Μανήτων (Manes)

και των Παρεντών (Parentes). Ειδικότερα για τους Μάνητες πίστευαν ότι ήταν οι

ψυχές των νεκρών που ανάγονταν σε θεότητες, με την εξευμενιστική ονομασία «οι

καλοί». Οι τάφοι βρίσκονταν υπό την προστασία τους και στις επιτύμβιες πλάκες

αναγράφονταν τα γράμματα Ο.Μ., ως συντομογραφία της φράσης «Dis Manibus».

Μεγάλες γιορτές προς τιμή των νεκρών προγόνων ήταν τα Παρεντάλια

(Parentalia), τα Παρκουτάλια (Parcutalia), τα Λεμούρια (Lemuria), τα Βιολάρια

(Violaria) και τα Ροζαλία ή Ροζάρια (Rosalia). Κατά τη τους οι συγγενείς

προσέφεραν πανσπερμίες και επισκέπτονταν τους τάφους για να τους στολίσουν με

λουλούδια, κυρίως βιολέτες και ρόδα. Οι τελετές αυτές επιβίωσαν μέχρι σήμερα: στη

Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ως τελετές της Ημέρας των Ψυχών (1η Νοεμβρίου) και

στην Ορθόδοξη Εκκλησία ως Ψυχοσάββατα, ενώ τη θέση των πανσπερμιών έχουν

λάβει τα κόλλυβα (www.apologitis.com)

89

ΓΑΜΗΛΙΑ ΕΘΙΜΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ

Πολλές ομοιότητες στα δεδομένα που σχετίζονται με τον αρχαιοελληνικό

γάμο εντοπίζονται στη ρωμαϊκή κοινωνία.  Κατ’ αρχήν, σύμφωνα με τον

συνηθέστερο, για τα πρώτα ρωμαϊκά χρόνια, τύπο γάμου (matrimonium τύπου

manus), η νύφη περνά και εδώ από την εξουσία του πατέρα της (potestas) σε αυτή

του συζύγου. Εντούτοις, δεν απουσιάζει η περίπτωση όπου η γυναίκα

συνάπτει γαμήλιο συμβόλαιο με το οποίο παραμένει στη δικαιοδοσία του δικού της

pater familias ή ακόμα και sui iuris και διατηρεί το όνομά της (nomen gentile) και τη

δική της περιουσία (πρακτική που παραπέμπει σε σύγχρονες συνήθειες).

O μέσος όρος ηλικίας γάμου (16-20 για την κοπέλα και 27-30 για τον άνδρα)

συμπίπτει με τα αρχαιοελληνικά δεδομένα. Απαραίτητες προϋποθέσεις βέβαια για τη

σύναψη νόμιμου γάμου είναι και οι δυο μελλόνυμφοι αφενός να έχουν έλθει

τουλάχιστον σε σωματική ωριμότητα (pubertas) -η οποία κατά το νόμο συνάδει με το

12ο έτος για τα κορίτσια και το 14ο για τα αγόρια- και αφετέρου να είναι Ρωμαίοι

πολίτες, ή στην περίπτωση που ο ένας δεν είναι να έχει τουλάχιστον το αμφίπλευρο

δικαίωμα γάμου (conubium), προκειμένου να εξασφαλιστεί η νομιμότητα των

τέκνων.

Επίσης, και στη ρωμαϊκή κοινωνία θεσπίζονται νόμοι που τιμωρούν τους

ανύπαντρους (υποβιβάζοντάς τους πολιτικά και φορολογικά). O αρραβώνας

υφίσταται και στους Ρωμαίους, όμως δεν είναι ξεκάθαρο πως ορίζονται τα

περιουσιακά, ενώ επιπλέον εμφανίζεται και μια καινοτομία όπου ο γαμπρόςπερνάει

δαχτυλίδι στο τέταρτο δάχτυλο του αριστερού χεριού της νύφης (κάτι που θυμίζει

έντονα τα σημερινά δεδομένα). Κοινά στοιχεία εντοπίζονται και στο τελετουργικό

του γάμου. Για παράδειγμα, αρχικά την παραμονή του γάμου η νύφη προσφέρει

ρούχα και παιχνίδια των παιδικών της χρόνων στους θεούς (που εδώ εκπροσωπούνται

από τους Λάρητες και την Εστία).

Το νυφικό της ένδυμα αποτελείται από μακρύ άσπρο χιτώνα (tunica recta)

ζωσμένο με μάλλινη ζώνη που κλείνει με το ηράκλειο άμμα (cingulum herculeum),

ενώ το γνωστό πέπλο (που σε αυτή την περίπτωση είναι κόκκινο=flameum) καλύπτει

το πρόσωπο. Η τελετή ξεκινά και πάλι στο πατρικό της νύφης, όπου πέρα από τις

90

θυσίες γίνονται και οιωνοσκοπίες (extispicium) θεώρησης εντοσθίων ζώων για την

επιβεβαίωση συγκατάθεσης των θεών, ενώ στη συνέχεια διατυπώνεται το γαμήλιο

συμβόλαιο, όπου και εδώ το ζευγάρι πιάνεται από το δεξί χέρι (dextrarum iunctio),

τυπικό που τελούσε η επίτιμη ακόλουθος (νυμφεύτρια) και εντοπίζεται και στον

σύγχρονο θρησκευτικό γάμο. (www.argolikivivliothiki.gr)

Εικόνα 14: « Αναπαράσταση σκηνής ζευγαριού κατά την τελετή του γάμου»

Έπεται το καθιερωμένο εορταστικό γαμήλιο συμπόσιο και, κατόπιν, για να

οδηγηθεί η νύφη στη νέα της κατοικία σχηματίζεται και πάλι πομπή, της οποίας όμως

ηγούνται τρεις αμφιθαλείς φέροντας δάδες και άδοντας σκωπτικά στιχάκια

(fescennini versus). Η νύφη σηκώνεται ψηλά για να περάσει το κατώφλι, ενώ το

τυπικό της υποδοχής διαφέρει αρκετά, αφού την περιμένει στο αίθριο ο σύζυγος, ο

οποίος της προσφέρει νερό και φωτιά, ενώ εκείνη του αντιπροσφέρει ένα ασσάριο,

άλλο ένα αφιερώνει στην εστία για την οικογενειακή θεότητα (lar familiaris) και ένα

τρίτο ρίχνει στο κοντινότερο στη νέα της οικία σταυροδρόμι.

Οι διαφορές στη ρωμαϊκή κοινωνία εντοπίζονται εντονότερες στη θέση της

έγγαμης γυναίκας, αφού ως κυρία (matrona) τοποθετείται στην ίδια θέση με το

σύζυγό της, μετέχει μαζί με τους άνδρες σε συμπόσια εντός και εκτός της οικίας της,

σε θεατρικές παραστάσεις και αγώνες στην αρένα, ενώ έχει πρόσβαση και στις

θέρμες, χωριστά ή και ταυτόχρονα με τους άνδρες.

91

Μελετώντας παράλληλα με τα όσα αναφέρθηκαν και τις γαμήλιες πρακτικές

του Βυζαντίου αλλά και της σύγχρονης Ελλάδας, εύκολα διαπιστώνεται ότι αρκετά

στοιχεία της αρχαιότητας επιβίωσαν μέσα στο χρόνο με μικρές ή και καθόλου

αλλαγές.

Εκείνο που σίγουρα έχει αλλάξει, εξαιτίας των οικονομικοκοινωνικών

συνθηκών και των ιδεολογικών ζυμώσεων που προσδιορίζουν τις ιστορικές συνθήκες

της εκάστοτε εποχής, είναι η θέση της γυναίκας πριν και μετά το γάμο. Ο ρόλος της

αναβαθμίστηκε εμφανώς σε σύγκριση με αυτόν που αποδίδει στην αρχαία Αθηναία η

καθηγήτρια E. Cantarella, ενός «παθητικού και κατώτερου οργάνου, που βοηθούσε

απλώς την πόλη να αναπαράγεται και να συνεχίζει τη ζωή της ως “λέσχη ανδρών”»,

άποψη βέβαια που στις μέρες μας αμφισβητείται για το κατά πόσο ίσχυε καθολικά

στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και στην ίδια την Αθήνα.( http://www.fhw.gr/chronos)

92

Επιμέλεια:

Σπαθής Δημήτρης

Τερόλλι Ορέστης

93

Τσουμενή Ιωάννα

Πότε χρονολογείται ο αρχαίος πολιτισμός της Κίνας;

Στην Κίνα αναπτύχθηκε ένας από τους παλαιότερους πολιτισμούς του

πλανήτη και ο πρώτος σημαντικός πολιτισμός της ανατολικής Ασίας. Οι ρίζες του

μυστηριώδους και μακραίωνου αυτού πολιτισμού χάνονται στα βάθη της ανθρώπινης

προϊστορίας. Οι παραδοσιακές θεωρίες εντόπιζαν την αρχαιότερη κοιτίδα του

πολιτισμού στο κεντρικό τμήμα της χώρας, στην περιοχή ανάμεσα στα δύο μεγάλα

ποτάμια, τον Χουάνγκ Χ(ε) ή Κίτρινο Ποταμό και Τσανγκ Τζιόνγκ ή Μακρύ Ποταμό

(γνωστότερο ως Γιανγκτσέ). Ωστόσο, τα πολυάριθμα ευρήματα της Παλαιολιθικής

Εποχής από νότιες, κεντρικές και βόρειες περιοχές πιστοποιούν ότι ο παλαιολιθικός

πολιτισμός είχε ευρεία έκταση και μακρότατη πορεία που σηματοδοτείται από μια

βαθμιαία εξέλιξη προς την κατεύθυνση του Homo Sapiens, και ενισχύουν την άποψη

ότι ο λαό της Κίνας κατοικούσε πάντοτε στο έδαφος της. Τα αρχαιολογικά ευρήματα

και οι μυθολογικές παραδόσεις των Κινέζων οδηγούν τελικά στο συμπέρασμα ότι η

συστηματική οργάνωση ζωής και η δημιουργία πολιτισμού ξεκινάει στις αρχές της 3ης

χιλιετίας π.Χ..Βέβαια, το πρώτο ιστορικά αναγνωρισμένο κράτος οργανώθηκε και

διατηρήθηκε από τον 16ο αι. π.Χ. έως και τον 11ο αι. π.Χ.

Ακολουθεί πίνακας των δυναστειών της Αρχαίας Κίνας με τις αντίστοιχες

χρονολογίες:

Εικόνα 1: « Πίνακας δυναστειών της Κίνας»

94

Με τι είναι συνδεδεμένος ο κινέζικος Δράκος?

Εικόνα 2: « Κινέζικος δράκος»

Ο κινέζικος δράκος είναι μυθικό πλάσμα της

κινέζικης μυθολογίας από τα αρχαία χρόνια.

Υπάρχουν διάφορα είδη δράκων από τα μέρη της

Ασίας αλλά παντού θεωρείται το ανώτερο ον

ανάμεσα σε όλα τα πλάσματα. Η κινέζικη τέχνη των

απεικονίζει ως ένα πλάσμα με μακρύ, λεπτό σε

σχήμα φιδιού σώμα και λεπιδωτό δέρμα. Επίσης έχει

την ικανότητα να ζει στις θάλασσες, να πετάει στους

ουρανούς μεγαλειωδώς έχοντας μαγικές δυνάμεις αφού πετάει ενώ δεν έχει φτερά και

μπορεί να κουλουριάζεται στο έδαφος με τη μορφή των βουνών.

Ο δράκος είναι θεϊκό, μυθικό ζώο αφού λατρεύεται από τους κατοίκους της

Ασία ως άγγελος σε σημείο να υπάρχουν πάρα πολλά ιερά αφιερωμένα σ’αυτούς, όχι

μόνο στην Κίνα αλλά και κατά μήκος όλης της Ασίας. Π.χ. Ιαπωνία, Κορέα, Βιετνάμ.

Έτσι ο δράκος μπορεί να διώξει τα κακά περιπλανώμενα πνεύματα, να προστατεύσει

τους αθώους και να προσφέρει ασφάλεια σε όλους όσους φέρουν το έβλημά του.

95

Γι’αυτό και οι κινέζοι αυτοκράτορες φορούσαν στολές με ζωγραφισμένους δράκους

για να δείξουν την ισχύ που συμβολίζει, αλλά και τη δύναμη, τα χάρη, την ευφυΐα, τη

σοφία, το θάρρος, την ανδρεία, τον ηρωισμό, την υπομονή, την ηγεσία, τη φώτιση,

την ενέργεια, την αισιοδοξία, την επιτυχία, την υγεία και είναι το ανώτατο σύμβολο

της καλής τέχνης. Ακόμα και στην τέχνη είναι το πιο σημαντικό σύμβολο αφού στο

φένγκ σούι αποτελεί την πιο ευπρεπή μορφή.

Τέλος θεωρείται ότι είναι θεματοφύλακας ολόκληρης της Ασίας ακόμα και

σήμερα, αφού θεωρείται μέχρι και σήμερα θεότητα και πνεύμα επαγρύπνησης όλων

των πιστών.

Με τι είναι συνδεδεμένος ο δράκος στον πολιτισμό της Κίνας;

Ο δράκος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το υγρό στοιχείο σε όλες του τις

μορφές. Κάθε πηγή, κάθε ποτάμι και λίμνη, έλος και θάλασσα κρύβει μέσα του ένα

δράκο-πνεύμα. Όσο πιο μεγάλο το ποτάμι και η λίμνη, τόσο μεγαλύτερος ο δράκος.

Μάλιστα, σύμφωνα με την κινέζικη μυθολογία ο δράκος που ελέγχει τον κίτρινο

ποταμό, που είναι και ο μεγαλύτερος και ο ζωοποιός της Κίνας, είναι αυτός που

παρέδωσε στον θρυλικό αυτοκράτορα Φου Σι το κινέζικο αλφάβητο.

Φυσικά εκτός από κάτοικοι των υδάτινων στοιχείων οι δράκοι είναι και

ελεγκτές τους. Μπορούν κατά βούληση να τους πλημμυρίσουν ή να τους στερέψουν.

Κατέχουν ακόμα τη δύναμη να ελέγχουν τα καιρικά φαινόμενα. Είναι υπεύθυνοι για

τις βροχοπτώσεις, για την ξηρασία ή την δημιουργία καταιγίδων. Μια ξαφνικά

νεροποντή είναι σίγουρα η οργή κάποιου δράκου που προκάλεσε κάποιος ασεβής ή

και αφελής θνητός. Η σχέση των ανυπέρβλητων αυτών δράκων με τα στοιχεία της

φύσης δεν σταματάει στον έλεγχο των υδάτων. Οι κινήσεις του πρώτου δράκοντα-

βασιλιά ελέγχουν την ίδια τη ζωή. Το περπάτημα του, ο ύπνος και η αναπνοή του

καθορίζουν τη νύχτα, την ημέρα, την εποχή και τον καιρό.

Συναντάται, όμως, η θρυλική του μορφή και στην τέχνη. Τον βρίσκουμε στα

κεραμικά, το ύφασμα, τη ζωγραφική, τα γλυπτά και ανάγλυφα στη μεταλλουργία,

96

σχεδόν παντού. Τόσο σε είδη καθημερινής χρήσεως όσο και σε είδη πολυτέλειας, με

τον ανάλογο τρόπο σε κάθε περίπτωση. Ο αυτοκράτορας είναι ο γήινος εκπρόσωπος

του και έτσι τα ρούχα του φέρουν κεντημένους δράκους πάνω τους.

Οι αγώνες με τις βάρκες δράκους είναι σύμβολο της κινέζικης κουλτούρας και

πνεύματος. Ως ένα από τα μεγαλύτερα φεστιβάλ της χρονιάς για την Κίνα μπορούμε

να το παρακολουθήσουμε σε όλον τον κόσμο όπου υπάρχουν κινέζικες συνοικίες.

Η εμπειρία ενός αγώνα με τις βάρκες δράκους – είτε ως θεατής είτε ως συμμετάσχων-

είναι μια συναρπαστική γιορτή που μπορεί να την απολαύσει οποιοσδήποτε. Το

φεστιβάλ με τις βάρκες δράκους γιορτάζεται την ‘Πέμπτη του Πέμπτου’-την πέμπτη

μέρα του πέμπτου μήνα. Το κόκκινο είναι το κυρίαρχο χρώμα στις βάρκες γιατί είναι

το χρώμα του αριθμού 5 και συμβολίζει τη ζέστη, το καλοκαίρι και τη φωτιά. Το

μήκος των βαρκών είναι μεταξύ 10-30 μέτρα, αλλά οι βάρκες είναι τόσο φαρδιές,

ώστε να χωράνε 2 άτομα, ο ένας δίπλα στον άλλο. Κάποιες από τις αρχικές τελετές

λαμβάνουν μέχρι και σήμερα, όπως το ξύπνημα του δράκου, όπου τοποθετούνται

κουκίδες στα μάτια των δρακοκέφαλων σε κάθε βάρκα. Αυτή η τελετή

πραγματοποιείται για να καθορίζουν και να ευλογούν στην περιοχή των αγώνων τόσο

τους αγωνιζόμενους, όσο και τις βάρκες. Αυτό δίνει στις βάρκες και τα πληρώματά

τους τη δύναμη του δράκου και την ευλογία της θεάς της θάλασσας.

Για τους κατοίκους της Ανατολής οι δράκοντες μοιάζουν και λατρεύονται ως

άγγελοι σε σημείο να υπάρχουν πάρα πολλά ιερά αφιερωμένα σε αυτούς. Κάποια από

τα ιερά αυτά, όπως ο ναός του μαύρου δράκου μια το περίφημο νησί του ναού στην

Ιαπωνία υπήρξαν τόποι προσκυνήματος και διατηρούνται ακόμη και στις μέρες μας

ως αξιοθαύμαστα μνημεία του πολιτισμού της Ανατολής. (www. wikipedia.org &

ceramicartdragons.wordpress.com)

Τι γνωρίζετε για τη φιλοσοφία και τη διδασκαλία του Κομφούκιου;

Εικόνα 3: «Κομφούκιος»

O Κομφούκιος 孔夫子 , Κονγκ Φούτζι

ή Κ'ουνγκ-φου-τζου, κυρ. "Διδάσκαλος Κονγκ"

(28 Σεπτεμβρίου 551 π.Χ. - 479 π.Χ.) υπήρξε

διάσημος κινέζος διανοητής και κοινωνικός

97

φιλόσοφος, οι διδασκαλίες και η φιλοσοφία του οποίου επηρέασαν βαθιά τη ζωή και

τη σκέψη της Ανατολικής Ασίας. Υπήρξε ιδρυτής της Σχολής Ρου (Ru) της κινεζικής

σκέψης. Οι διδασκαλίες του, όπως διατηρήθηκαν στα Ανάλεκτα, έθεσαν τα θεμέλια

πολλών μεταγενέστερων κινέζικων απόψεων για την εκπαίδευση και την

συμπεριφορά του ιδανικού άνδρα, πώς ένα τέτοιο άτομο θα πρέπει να ζει τη ζωή του

και να αλληλεπιδρά με τους άλλους, και τα σχήματα της κοινωνίας και της

διακυβέρνησης στα οποία θα πρέπει να συμμετέχει. Ο Fung Yu-lan, μια από τις

μεγάλες αυθεντίες του 20ου αιώνα για την ιστορία της κινεζικής σκέψης, συγκρίνει

την επιρροή του Κομφούκιου στην κινεζική ιστορία με εκείνη του Σωκράτη στη

Δύση. Θεωρείται ηγετική μορφή του Κομφουκιανισμού, o οποίος εισχώρησε στην

Ιαπωνία, στην Κορέα, το Βιετνάμ και άλλες περιοχές όπου υπήρχαν κινεζικοί

πληθυσμοί, ασκώντας βαθιά επίδραση σε όλους τους κοινωνικούς θεσμούς.

Ο Κομφουκιανισμός τονίζει την αρχή που προσομοιάζει τον Χρυσό Κανόνα:"

Ό,τι δεν επιθυμείς για τον εαυτό σου, μην το επιβάλλεις στους άλλους".

Επικεντρώνεται στην ηθική, τόσο του ατόμου όσο και του κράτους, την ορθότητα

των κοινωνικών σχέσεων, τη δικαιοσύνη και την ειλικρίνεια. Αυτές οι αξίες είχαν

εξέχουσα θέση στην Κινά κατά τη διάρκεια της δυναστείας Χαν(206π.Χ-220μ.Χ) Οι

αρχές του Κομφούκιου βασίζονταν στις κοινές παραδόσεις και στα πιστεύω των

αρχαίων κινέζων. Προάσπιζε τη δυνατή πίστη στην οικογένεια, την λατρεία προς

τους απογόνους, το σεβασμό των πρεσβυτέρων και το σεβασμό του άνδρα προς τη

γυναίκα.

Η παράδοση αποδίδει στον Κομφούκιο και την σύνθεση ή συμπίληση μιας

σειράς βιβλίων, που μαζί με τη σύναψη της δικής του διδασκαλίας από τους μαθητές

του-τα γνωστά Ανάλεκτα-και τη διδασκαλία του σημαντικότερου οπαδού του, του

Μεγγιου, αποτέλεσαν "τα 5 κλασσικά και τα 4 βιβλία", δηλαδή την πνευματική

παρακαταθήκη και προσφορά της Κίνας στην ανθρωπότητα. Στα 5 κλασσικά κείμενα

συγκαταλέγονται το χρονικό της Άνοιξης και του Φθινοπώρου, που αναφέρεται στην

ιστορία του Λου και τις σχέσεις του με τα άλλα κράτη, και τα βιβλία της Ποίησης, η

πρώτη ποιητική συλλογή, που διασώζει την πνευματική κληρονομιά των Δυτικών

Τσοου σε 300 περίπου ποιήματα-τραγούδια. (www.wikipedia.com).

98

Το Σινικό Τείχος (Great Wall)

Εικόνα 4: «Το σινικό τείχος»

Το Σινικό τείχος, είναι μια

κινεζική οχύρωση που χτίστηκε από

το τέλος του 14ου αιώνα μέχρι την

αρχή του 17ου αιώνα, κατά τη

διάρκεια της δυναστείας Μινγκ,

προκειμένου να προστατευθεί η Κίνα

από τις επιδρομές από τις μογγολικές

και τουρκικές φυλές. Η δόμησή του

στη σημερινή μορφή προηγήθηκε από διάφορα άλλα τείχη που χτίστηκαν από τον 3ο

αιώνα π.Χ. ενάντια στις επιδρομές των νομαδικών φυλών που προέρχονται από τις

περιοχές που ανήκουν σήμερα στη Μογγολία και τη Μαντζουρία. Το τείχος

εκτείνεται σε μήκος 8.851,8 χλμ, σύμφωνα με πρόσφατη μέτρηση, αποτελώντας το

μεγαλύτερο σε διαστάσεις ανθρώπινο οικοδόμημα.

Το πρώτο σημαντικό τείχος της Κίνας χτίστηκε κατά τη διάρκεια του πρώτου

αυτοκράτορα της βραχύβιας Δυναστείας Τσιν. Αυτό το τείχος δεν κατασκευάστηκε

ενιαία, αλλά μάλλον δημιουργήθηκε με την ένωση διάφορων προϋπαρχόντων τειχών

που είχαν χτιστεί από τα κράτη της περιοχής. Βρισκόταν δε πολύ βορειότερα από το

σημερινό τείχος, και έχουν βρεθεί πολύ μικρά υπολείμματα από αυτό.

Στη συνέχεια συνεχίστηκαν οι προσπάθειες προστασίας της περιοχής και υπήρξαν

συνολικά τέσσερα τείχη:

1. 208 π.Χ. (Δυναστεία Τσιν)

2. 1ος αιώνας π.Χ. (Δυναστεία Χαν)

3. 1138 - 1198 (Περίοδος των πέντε δυναστειών και των δέκα βασιλείων)

4. 1368 -1620 (Από τον Αυτοκράτορα Χονγκού μέχρι τον Αυτοκράτορα Γουαν

Λι της δυναστείας Μινγκ)

To τείχος που μπορεί να δει κανείς σήμερα χτίστηκε κατά τη διάρκεια της

δυναστείας Μινγκ, σε πολύ μεγαλύτερη έκταση από τα παλαιότερα τείχη και με τη

99

χρήση υλικών μεγαλύτερης αντοχής. Ο αρχικός σκοπός του τείχους δεν ήταν να

κρατηθούν έξω οι εισβολείς, αλλά να εξασφαλιστεί ότι οι ημι-νομαδικές φυλές του

βορρά δεν θα μπορούσαν να το διασχίσουν με τα άλογά τους ή να επιστρέψουν

εύκολα μετά από κάποια επιδρομή τους.

Κάθε πύργος έχει τουλάχιστον οπτική επαφή με τον προηγούμενο αλλά και με τον

επόμενο, ώστε σε περίπτωση επίθεσης να γίνεται ορατή η φρυκτωρία και έτσι να

μεταδίδεται από πύργο σε πύργο το μήνυμα μέχρι το Πεκίνο.

Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του τείχους ήταν τα εκάστοτε

διαθέσιμα στην κάθε περιοχή. Κοντά στο Πεκίνο το τείχος κατασκευάστηκε από

ασβεστόλιθο. Σε άλλες θέσεις το διαθέσιμο οικοδομικό υλικό ήταν εξορυγμένος

γρανίτης ή πυρότουβλο. Όπου βρίσκονταν τέτοια υλικά, αρχικά χτίζονταν δύο

παράλληλοι τοίχοι και ο ενδιάμεσος χώρος γέμιζε με αδρανή υλικά. Σε ορισμένες

περιοχές τα υλικά κατασκευής συγκολλούνταν με ένα κολλώδες μείγμα ρυζιού και

ασπραδιού αυγών. Στις ακραίες δυτικές θέσεις, σε περιοχές γεμάτες ερήμους και

ανεπαρκή οικοδομικά υλικά, ο τοίχος κατασκευαζόταν από απορρίμματα που

τοποθετούνταν ανάμεσα σε κομμάτια ξύλου.

Το τείχος συμπληρώνεται από αμυντικούς πύργους-παρατηρητήρια, στους

οποίους οι υπερασπιστές των τοίχων μπορούσαν να υποχωρήσουν, σε περίπτωση που

βρισκόταν σε δυσχερή θέση. Κάθε πύργος διαθέτει σκάλες και εισόδους ειδικά

σχεδιασμένες, έτσι ώστε να προκαλείται σύγχυση στους επιτιθέμενους.

Οι στρατώνες και τα διοικητικά κέντρα του τείχους βρίσκονται απλωμένα κατά

μήκος τείχους σε μεγαλύτερα διαστήματα.

Πήλινος Στρατός

Εικόνα 5: «Πήλινος στρατός»

100

Βρίσκεται 40 χμ βορειοανατολικά της περιοχής Xian της επαρχίας Shaanxi.

Πρόκειται για μία αξιοθαύμαστη υπόγεια κατασκευή που βρέθηκε τυχαία το 1974,

και είναι ένα από τα ομορφότερα αρχαιολογικά ευρήματα της Κίνας. Βρέθηκαν

περισσότεροι από 8.000 πήλινοι στρατιώτες, ζωγραφισμένοι και σε φυσιολογικό

μέγεθος ανθρώπου οι οποίοι όπως εικάζεται είχαν θαφτεί για να προφυλάσσουν τον

τάφο του αυτοκράτορα της δυναστείας των Qin, και έχουν ηλικία 2180 ετών. Σήμερα

αποτελούν γρίφο για τους ιστορικούς και τους αρχαιολόγους καθώς η ύπαρξη του

στρατού δεν αναφέρεται σε κανένα αρχείο ή ιστορικό ντοκουμέντο. Ως προς τη

μορφή, το "νεκροταφείο" αποτελείται από τρεις θόλους. Ο πρώτος θόλος έχει μήκος

230μ, πλάτος 60μ και βάθος 5μ. Οι περισσότεροι πολεμιστές βλέπουν προς τα

ανατολικά, προς τον τάφο του αυτοκράτορα Qin, ο οποίος βρίσκεται 1,5 χμ μακριά.

Οι πολεμιστές είναι στοιχισμένοι σε έντεκα σειρές η καθεμία από τις οποίες

αποτελείται από 70 άτομα, ενώ είναι πλήρως εξοπλισμένοι με όπλα, άρματα και

άλογα. Κανένα από τα πήλινα αγάλματα δεν είναι ίδιο με κάποιο άλλο, γεγονός

ιδιαίτερα θαυμαστό. Ο δεύτερος θόλος βρίσκεται 20μ βορειότερα από τον πρώτο και

περιέχει περίπου 1400 ιππείς, τοξότες, ηνίοχους και άλογα, ενώ ο τρίτος θόλος

περιέχει 64 πήλινους αξιωματικούς.

Το Μεγάλο Κανάλι (Grand Canal) Εικόνα 6: «Το μεγάλο κανάλι στην Κίνα»

Το Μεγάλο Κανάλι έχει μήκος

2500μ και είναι ο μακρύτερος και

παλαιότερος υδάτινος δρόμος στο

κόσμο που κατασκευάστηκε από

ανθρώπους. Άρχισε να κατασκευάζεται

το 486πχ. Το πρώτο τμήμα του

καναλιού κατασκευάστηκε από το Yangzhou της επαρχίας Jiangsu μέχρι το Huaan

της επαρχίας Anhui κατά την περίοδο των Εμπόλεμων Κρατών και με αποστολή να

μεταφέρονται τα στρατεύματα του βασιλείου Wu. Το όλο σχέδιο άρχισε κατά τη

δυναστεία των Sui. Ο αυτοκράτορας Yangdi διέταξε να ενωθούν πολλά μικρά

τμήματα με σκοπό να ενωθούν η Νότια Κίνα με τη Βόρεια μέσω υδάτινου δρόμου.

101

Ξεκίνησε στο Hangzhou μέσω του Yangzhou, όπου ο αυτοκράτορας Yangdi έχτισε

την κατοικία του, μέχρι το Luoyang, την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας των Sui.

Το κανάλι έπαιζε αποφασιστικό ρόλο στη μεταφορά γεωργικών προϊόντων

από την εύφορη περιοχή του δέλτα του ποταμού Yangtze μέχρι τον φτωχό γεωργικά

βορρά. Για την επέκταση χρειάστηκαν 6 χρόνια (604-610μχ) και 6,000,000 εργάτες,

οι μισοί από τους οποίους φημολογείται ότι έχασαν τη ζωή τους λόγω της σκληρής

δουλειάς, των αντίξοων συνθηκών και της πείνας. Τον 13ο αιώνα ο αυτοκράτορας

της δυναστείας Yuan έδωσε ευθεία μορφή στο κανάλι και το επέκτεινε μέχρι το

Πεκίνο, την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Από τότε, τα πέντε μεγαλύτερα ποτάμια

συστήματα του Chang Jing (Yantze), Huang He (κίτρινος ποταμός), Huai, Hai, και

Qiantang, ενώθηκαν δημιουργώντας έναν βασικό μεταφορικό φορέα ανάμεσα στη

νότια και βόρεια Κίνα. Σήμερα πολλά μέρη του καναλιού έχουν φράξει από φυσικές

διαδικασίες, καθώς οι μεταφορές πλέον γίνονται από άλλα χερσαία και εναέρια μέσα.

Η Απαγορευμένη Πόλη

Εικόνα 7: Η απαγορευμένη πόλη, όπως εικονίζεται σε ζωγραφικό πίνακα»

Η Απαγορευμένη Πόλη βρίσκεται στο Πεκίνο και

ονομάζεται gugong στα κινέζικα. Χρησιμοποιήθηκε ως

παλάτι από τις Δυναστείες των Ming & Qing. Τώρα

ονομάζεται βασιλικό μουσείο. Εκτείνεται νότια από την

πλατεία Tien'anmen. Είναι το μεγαλύτερο παλάτι του

κόσμου με μήκος 960μ και πλάτος 750μ. καταλαμβάνει

720.000τμ και έχει 9.999 χτίσματα. Στις γωνίες του

παλατιού υπάρχουν πυργίσκοι που "κοιτούν" την πόλη μέσα και έξω. Το παλάτι

χωρίζεται σε δύο μέρη, το northern half ή outer court όπου οι αυτοκράτορες

ασχολούνταν με την πολιτική και το κράτος και το southern half ή inner court όπου

ζούσαν μαζί με την οικογένειά τους. Μέχρι το 1924 όποτε έφυγε ο τελευταίος

αυτοκράτορας της Κίνας, 14 αυτοκράτορες των Ming και 10 των Qing κατοίκησαν

την Απαγορευμένη Πόλη. Το 1987 το παλάτι ανοίχτηκε στον κόσμο και έγινε

τουριστικό μνημείο.

102

Το παλάτι άρχισε να χτίζεται το 1407, την 5η χρονιά της βασιλείας του

Yongle του 3ου, αυτοκράτορα της δυναστείας των Ming και ολοκληρώθηκε 14

χρόνια μετά, το 1421. Γύρω στους 100.000 ανθρώπους ασχολήθηκαν με το χτίσιμο

του παλατιού. Οι πέτρες μεταφέρθηκαν εκεί από το Fangshan, επαρχία του Πεκίνου.

Οι κινέζοι έχτισαν το παλάτι με μεγάλη προσοχή. Το τείχος της πόλης

κατασκευάστηκε με τέτοιο σχήμα ώστε να εμποδίζει οποιονδήποτε να το ανεβεί.

Το κίτρινο είναι το σύμβολο της βασιλικής οικογένειας, οπότε και κυριαρχεί στο

παλάτι. Οι σκεπές είναι σε κίτρινο χρώμα, οι διακοσμήσεις και οι ζωγραφιές επίσης.

Η μόνη εξαίρεση είναι το Wenyuange, η βασιλική βιβλιοθήκη που έχει μαύρη στέγη.

Ο λόγος είναι ότι πίστευαν ότι το μαύρο συμβολίζει το νερό το οποίο εξαλείφει τη

φωτιά.

Σήμερα η Απαγορευμένη Πόλη ή το βασιλικό μουσείο είναι ανοιχτό για

όλους.

Βασιλικοί Τάφοι

Βρίσκονται σε μια τοποθεσία 40χμ βορειοδυτικά του Πεκίνου και

περιλαμβάνει 13 βασιλικούς τάφους της Ming Δυναστείας. Χτίστηκαν από το 1409-

1644 και καταλαμβάνουν 40τ.χλμ. 13 από τους 16 αυτοκράτορες των Ming είναι

θαμμένοι εκεί. Για να πλησιάσει κανείς τους τάφους, διασχίζει την  sacred way (ιερά

οδός), η οποία είναι στρωμένη με άσπρο μάρμαρο και έχει ζωγραφιές από ζωικές και

ανθρώπινες φιγούρες στις δύο πλευρές. Από αυτούς τους τάφους οι πιο σημαντικοί

είναι δύο : του Chang-Ling και του Ding-Ling. Του Chang-Ling είναι ο μεγαλύτερος

και ο νεότερος και ανήκει στον 3ο αυτοκράτορα των Ming, τον Yongle, ο οποίος

μετονομάστηκε σε Chang-Ling το 1424. Ο Ding-Ling είναι ο τάφος του 13ου

αυτοκράτορα των Ming, Wanli, ο οποίος κυβερνούσε για 48 χρόνια. Ο τάφος άρχισε

να χτίζεται όταν ήταν 22 χρονών και τελείωσε 6 χρόνια αργότερα. Ο τάφος

περιλαμβάνει το υπόγειο παλάτι. Το κτίσμα αποτελείται από τρεις πόρτες. Στη είσοδο

υπάρχει μια πόρτα που είναι από μάρμαρο, ζυγίζει τόνους και κλείνει μόνο από

μέσα!. Στο κεντρικό δωμάτιο υπάρχουν τρεις βωμοί, δύο για τις αυτοκράτειρες και

μια για τον αυτοκράτορα.

103

Το θερινό παλάτι (summer palace)

Εικόνα 8: « το θερινό παλάτι στην Κίνα»

Το καλοκαιρινό παλάτι

βρίσκεται στο Πεκίνο με φόντο το

West Mount. Χτίστηκε στην εποχή

των Qing και χρησιμοποιήθηκε ως

χώρος ανάπαυσης. Ο χώρος που το

φιλοξενεί είναι ανάμεσα στον λόφο

Longevity και την λίμνη Kunming.

Καλύπτουν συνολικά 3 τετραγωνικά χλμ. Προκειμένου να αποφύγουν την έντονη

ζέστη στο Πεκίνο, το αυτοκρατορικό δικαστήριο μετακινούνταν από την

απαγορευμένη Πόλη σε αυτό το ειδικά χτισμένο θέρετρο. Οι ανακτορικές αίθουσες

και οι αρχαίες δομές κήπων των διαφόρων μορφών καλύπτουν ένα όροφο 70.000

τετραγωνικών μέτρων.

(http://el.wikipedia.org/wiki/ , http://utopia.duth.gr/~xirot/ASIA/chinaarceolchi.html

http://www.pamepaketo.gr/package/PackItem.do?paid=3770)

Να αναφέρετε μία πρόσφατη αρχαιολογική ανακάλυψη σε ταφική κατασκευή στην Κίνα.

Στην κινεζική επαρχία Τζιανσί αρχαιολόγοι ανακάλυψαν μεμιάς επτά

αρχαίους τάφους, οι οποίοι κατασκευάστηκαν κατά την εποχή της βασιλείας της

δυναστείας των Ανατολικών Χαν περίπου 1800 χρόνια πριν.

Όλοι οι τάφοι ανήκαν σε μια πλούσια οικογένεια. Αυτό μαρτυρά πρώτα απ’

όλα το γεγονός ότι είχαν κατασκευαστεί με ενιαίο στυλ και στο εσωτερικό τους είχαν

τοποθετηθεί ταυτόσημα αντικείμενα. Οι αρχαιολόγοι ήδη έβγαλαν στο φως

περισσότερα από 100 αρχαία αντικείμενα τέχνης, πορσελάνινα βάζα, χρυσά και

αργυρά κοσμήματα. Η πραγματικά ανεκτίμητη ανακάλυψη δίνει στους επιστήμονες

πλουσιότατο υλικό για τη μελέτη των ταφικών παραδόσεων και της τέχνης της

104

αρχαίας Κίνας, καθώς και της αρχαίας τεχνικής παραγωγής πορσελάνη.

(www.anexigita.gr)

Γαμήλια έθιμα Αρχαίας Κίνας

Σύμφωνα με μια πανάρχαια παράδοση οι ανύπαντροι, πλην νεκροί νέοι της

Κίνας πρέπει να νυμφεύονται ανεξάρτητα από το αν οι μελλοντικές νύφες είναι

θερμές σύζυγοι ή κρύα πτώματα. Εφόσον για λόγους εμφανείς το πρώτο δεν

εφαρμόζεται συχνά, η αγοραπωλησία σωμάτων γυναικών είναι συχνό φαινόμενο και

μάλιστα επικερδές, αφού ένα μόνο πτώμα μπορεί να επιφέρει τόσα κέρδη σε έναν

τυμβωρύχο ή προξενητή όσα δεν αποκομίζουν στην Κίνα μέσοι εργάτες δουλεύοντας

επί δυο μήνες.

Οι γάμοι νεκρών ανθούν σήμερα κυρίως στις επαρχίες της Βόρειας Κίνας και

ιδίως σε πόλεις με μεγάλα ανθρακωρυχεία, απ' όπου μετανάστευσαν πολλές νέες

γυναίκες αφήνοντας πίσω τους άνδρες ανύπαντρους και εργαζομένους σε μια

βιομηχανία που είναι ταυτισμένη με τον μεγάλο αριθμό εργατικών δυστυχημάτων.

Όσο για τις ζωντανές νύφες, αυτές και σήμερα κρατούν μικρά βιβλιαράκια,

ατζέντες, γεμάτες με χρυσά κοσμήματα, δώρα από τις γυναίκες της οικογένειας. Τα

δώρα αυτά, είναι σύμβολο του κύρους της οικογένειας και της νύφης. Η παράδοση

της Κίνας θέλει το κόκκινο χρώμα να παίζει πρωταρχικό ρόλο στον γάμο ενός

ζευγαριού, από το φόρεμα της νύφης και τον στολισμό, μέχρι και το χαρτί που θα

τυλίξει τα δώρα των μελλονύμφων. Σύμφωνα με τα έθιμα και την ιστορία της Κίνας,

το κόκκινο είναι το χρώμα της ευτυχίας και της χαράς. Ο γαμπρός επισκέπτεται το

σπίτι της νύφης πάνω σε ένα άσπρο πόνι, κρατώντας μια γκρίζα χήνα ή πάπια. Τα

ζώα αυτά είναι για τους Κορεάτες σύμβολα πίστης και αφοσίωσης, αφού

ζευγαρώνουν μόνο μια φορά. Οι νύφες επιλέγουν κόκκινα και κίτρινα χρώματα για το

νυφικό τους, σαν επιβεβαίωση των αιώνιων όρκων αγάπης και αφοσίωσης που θα

δώσουν.

Ταφικά έθιμα Κίνας

Κατά τη διάρκεια της δυναστείας Σανγκ, στην Κίνα, η υψηλή εκτίμηση για το

105

πνεύμα του εκλιπόντος οδήγησε στο έθιμο να παρέχουν στον νεκρό όλες τις δυνατές

γήινες υπηρεσίες. Οι πλούσιοι και οι βασιλείς έκαναν πάντα εντυπωσιακές

προσπάθειες για να σιγουρέψουν ότι ταιριαστές τελετές θα συνόδευαν το πνεύμα τους

στην αιωνιότητα.

Οι αρχαίοι Κινέζοι πίστευαν ότι η ζωή συνεχιζόταν και μετά τον θάνατο. Οι

άνθρωποι πίστευαν ότι θα συνεχίσουν να κάνουν πράγματα που έκαναν σε αυτήν τη

ζωή. Οι τάφοι που κατασκευάζονταν γέμιζαν με αντικείμενα που οι άνθρωποι θα

έπρεπε να έχουν μετά θάνατον- όπλα, τελετουργικά σκευή και προσωπικά στολίδια.

Πίστευαν ότι υπήρχε μια πολύ σημαντική σχέση μεταξύ ζωντανών και νεκρών.

Πίστευαν πως οι νεκροί είχαν την ικανότητα να επηρεάζουν τους θεούς για να τους

φέρουν καλή τύχη ή κακή τύχη. Οι άνθρωποι στη γη θα μπορούσαν να κάνουν

προσφορές και τελετές για τους πρόγονους τους, να τους πείσουν να τους φέρουν

καλή τύχη.

Έθιμα γεννήσεως κοριτσιών

Οι γονείς δεν ανταποκρίνονταν στη γέννηση ενός κοριτσιού θετικά. Εις

ένδειξη του πένθους τους, μάλλον, επί τρεις μέρες έδιναν αρκετό φαγητό και

φροντίδα στο βρέφος, ώστε αυτό να μην πεθάνει. Την τέταρτη μέρα της

εγκατάλειψης, ο πατέρας σήκωνε το παιδί από το επιτηδευμένα παγωμένο πάτωμα

στο όποιο το είχαν εναποθέσει για το προαναφερθέν χρονικό διάστημα και υπό τη

συνοδεία φίλων ανδρών, οι όποιοι έφεραν πέτρες και κεραμικά σκεύη μαζί τους,

αφιέρωναν το βρέφος στη λατρεία των ανδρών προπατόρων τους. Μέχρι τα επτά

χρόνια το παιδί βρισκόταν υπό την προστασία της μητρός του, στη συνεχεία όμως το

απομόνωναν από τους αδελφούς του, το έβαζαν μέσα σε γυναικωνίτη και το άφηναν

να μεγαλώσει, έχοντας ως μεγαλύτερες αξίες το σεβασμό και την υποταγή στον

άνδρα, την υπακοή, την εργατικότητα και την σεμνότητα.

Απλώς βάναυσα έθιμα της Κίνας

Εικόνα 9: « Έθιμο που αφορά στη συρρίκνωση των ποδιών των γυναικών στην Κίνα»

106

Το πιο διάσημο έθιμο αυτής της

κατηγορίας ήταν να δένουν τα πόδια

εξάχρονων κοριτσιών, έτσι ώστε να μην

αναπτυχτούν περισσότερο από 10-15

εκατοστά μήκος και 5-6 εκατοστά

πλάτος. Το έθιμο επιβίωσε ως τον 20ο

αιώνα μ. και είναι λόγος αναπηρίας

σύγχρονων ηλικιωμένων κινέζων. Απ'

ότι φαίνεται, η διαδικασία

συμπεριλάμβανε τη βύθιση των ποδιών

μέσα σε βραστό, καυτό νερό, που

προκαλούσε ως αποτέλεσμα τη

νέκρωση των κυττάρων του δέρματος

του ποδιού και το πέσιμο του δέρματος.

Στη συνέχεια έκοβαν τα νύχια όσο πιο κοντά επιτρέπει η ανθρωπινή

φυσιολογία ώστε να μην υπάρξουν μολύνσεις. Το απόγειο του πόνου, ωστόσο, ήταν

όταν τελικά έσπαγαν τα δάχτυλα ένα-ένα και ύστερα τα τύλιγαν με μεταξωτούς,

υγρούς επιδέσμους, οι όποιοι ύστερα συρρικνώνονταν, παραμορφώνοντας επομένως

οριστικά και αμετάκλητα το πόδι. Την ύπαρξη τέτοιου βαρβάρου εθίμου

δικαιολογούσαν ως εξής: τα μικροκαμωμένα πόδια γυναικών μέσα από τις σωστές

διεργασίες εξυπηρετούσαν και τελικά προκαλούσαν την σεξουαλική διέγερση των

συζύγων τους, οι όποιοι σκεπτόμενοι την ιδανική θηλυκή ομορφιά είχαν κατά νου τις

παλλακίδες του αυτοκράτορα.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ - ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Η εξουσία είναι θεοκρατική. Η παραμονή ή εκτροπή μιας δυναστείας

εξαρτάται από την Εντολή (Τιανμίνγκ) του Ουρανού. Η υπέρτατη θεότητα, ο

Ουρανός (Τιαν), παραχωρεί τη θεία εντολή σε αυτόν που κατέχει ιδιαίτερη ηθική

δύναμη και χάρισμα (Ντε) και αποδεικνύει έμπρακτα ότι είναι άξιος να επαναφέρει το

Νόμο και την Τάξη (ανάλογο σύστημα με αυτό της Αιγύπτου όπου καθήκον του

Φαραώ είναι η διατήρηση της ΜΑΑΤ, ενσάρκωση της Τάξης, του Νόμου και της

107

Αλήθειας).

Θεωρείται ότι κατά τη διάρκεια της Δυναστείας κυβέρνησαν 30 ηγεμόνες, με

κληρονομικό σύστημα διαδοχής, μέσα όμως στα πλαίσια της κύριας οικογένειας της

Δυναστείας. Αυτή η κύρια γραμμή απαρτίζεται από μια κάστα μάγων - ιερέων. Ο

ηγεμόνας αναδεικνύεται από αυτήν την κάστα και κατέχει πολιτική, στρατιωτική και

θρησκευτική ισχύ. Αντλεί τη δύναμή του από την ικανότητά του να επικοινωνεί με

τους θεούς και με τα πνεύματα των προγόνων, που παίζουν ιδιαίτερο ρόλο στην

προστασία της Δυναστείας. Αυτή η σχέση είναι που νομιμοποιεί την κυριαρχική του

θέση στην κοινωνία.

Στην Κίνα, η δουλεία δεν έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Δεν υπήρξε φεουδαρχία

με την αυστηρή έννοια του όρου. Οι περισσότεροι χωρικοί ήταν μικροϊδιοκτήτες,

καλλιεργούσαν τις κοινοτικές γαίες και δεν ήταν προσδεδεμένοι στα χωράφια τους.

Κατέβαλλαν στο κράτος την δεκάτη και προσέφεραν προσωπική εργασία στα

δημόσια έργα.

Η πραγματική κυρίαρχη τάξη στο αυτοκρατορικό καθεστώς ήταν οι λόγιοι (οι

μανδαρίνοι). Επρόκειτο για ένα στρώμα ανώτερων κρατικών υπαλλήλων που

ασκούσαν τη διοίκηση ορθολογικά, σύμφωνα με τις αρχές της αποτελεσματικότητας

και της παραγωγικότητας. Κατά τον Μπρωντέλ, αποτελούσαν ένα μοντέρνο στοιχείο

στην καρδιά μιας κοινωνίας που έβριθε αρχαϊκών στοιχείων. Το αξίωμά τους δεν

ήταν κληρονομικό. Επιλέγονταν ανεξαρτήτως καταγωγής, διαμέσου εξαιρετικά

περίπλοκων και αυστηρών εξετάσεων. Τον 13ο αιώνα δεν ήταν περισσότεροι από

13.000 οικογένειες.

Οι λόγιοι δυνάστευαν τους χωρικούς αλλά και τους προστάτευαν από την

αρπακτικότητα των τοκογλύφων και των μεγάλων γαιοκτημόνων, επικίνδυνων

ανταγωνιστών της κεντρικής εξουσίας. Επιτηρούσαν τους εμπόρους –που κάποτε

συγκέντρωναν μεγάλες περιουσίες– αλλά κυρίως τους είχαν δέσμιους στην γοητεία

και το κύρος που απολάμβαναν ως ελίτ διανοουμένων. Συχνά οι έμποροι

ενδιαφέρονταν περισσότερο για την εισχώρηση των γόνων τους στο σώμα των

λογίων παρά για την συσσώρευση πλούτου.

Οι κάτοικοι της Κίνας ασχολήθηκαν με την καλλιέργεια του ρυζιού, του

σιταριού, του καλαμποκιού, του τσαγιού και με την παραγωγή βαμβακιού και οπίου.

108

Η σηροτροφία, δηλαδή η καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα και η παραγωγή μεταξιού,

ήταν η αρχαιότερη και η πιο φημισμένη βιοτεχνική παραγωγή της χώρας. Η αλιεία

και η εξόρυξη άνθρακα και σίδηρου ήταν επίσης εργασίες που απασχολούσαν ένα

μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

Η κοινωνική διαστρωμάτωση αλλά και η πολιτική οργάνωση είχε

φεουδαρχικό* χαρακτήρα. Οι αρχηγοί των κρατιδίων συγκροτούσαν ένα είδος

ομοσπονδιακού κράτους και ορκίζονταν πίστη στον αυτοκράτορα.

Στην ανώτερη τάξη ανήκαν ο αυτοκράτορας και οι ευγενείς, δηλαδή οι ισχυροί

ηγεμόνες που κυβερνούσαν τις επαρχίες της αυτοκρατορίας. Ο αυτοκράτορας

περιβαλλόταν με θρησκευτικό αξίωμα. Θεωρούνταν ο εκλεκτός του Θεού και ήταν ο

ανώτατος ιερέας.

Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν γεωργοί, τεχνίτες, εργάτες,

ελεύθεροι επαγγελματίες. Τη βάση της κοινωνικής πυραμίδας διαμόρφωναν οι δούλοι

και οι δουλοπάροικοι, που εργάζονταν στις μεγάλες εκτάσεις των ηγεμόνων

(http://www.nea-acropoli-heraklio.gr/1/164.html , http://www.ardin.gr/?q=node/955

INΔΙΑ

Πότε χρονολογείται ο Ινδικός πολιτισμός;

Εικόνα 10: «θέση της κοιλάδας του Ινδού, όπου αναπτύχθηκε ο πολιτισμός της αρχαίας Κίνας»

Τα πρώτα δείγματα οργανωμένης ζωής ανάγονται στην εποχή του λίθου και

χρονολογούνται από τα τέλη της 4ης χιλιετίας π.Χ. Κέντρο ανάπτυξης αυτού του

πολιτισμού ήταν η περιοχή της Πενταποταμίας, δηλαδή η βορειοδυτική περιοχή

109

της Ινδίας με τους παραπόταμους του Ινδού. Στις αρχές της 3ης χιλιετίας στην

ίδια περιοχή, δημιουργήθηκαν οι πρώτες μεγάλες πόλεις.

Πότε κατέρρευσε ο Ινδικός Πολιτισμός και ποιοι ήταν οι παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή την κατάρρευση;

Επί 700 συνεχή έτη ο πολιτισμός της κοιλάδας του Ινδού παρείχε στους λαούς

του ευημερία και αφθονία και οι τεχνίτες του παρήγαγαν τα αγαθά της υπέρβασης της

ομορφιάς και της τελειότητας. Αλλά σχεδόν όσο ξαφνικά γεννήθηκε ο πολιτισμός,

τόσο ξαφνικά εξαφανίστηκε. Κανείς δεν ξέρει το γιατί. Περίπου το 1900 , αρχίζουν

τα σημάδια της παρακμής και τα προβλήματα και οι άνθρωποι αρχίζουν να

εγκαταλείπουν τις πόλεις. Εκείνοι που παρέμειναν, τρέφονταν φτωχά.

Από το 1800 περίπου οι περισσότερες από τις πόλεις εγκαταλείφθηκαν. Στους

επόμενους αιώνες οι αναμνήσεις του πολιτισμού του Ινδού και των επιτευγμάτων του

φαίνεται να ξεθωριάζουν από το αρχείο της ανθρώπινης εμπειρίας. Αντίθετα από τους

αρχαίους Αιγυπτίους και τους Μεσοποτάμιους, οι άνθρωποι πολιτισμού του Ινδού

δεν έκτισαν μεγαλιθικά μνημεία για να επιβεβαιώσουν και να απαθανατίσουν την

ύπαρξή τους. Εδώ θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι δεν μπορούσαν να το

κάνουν, επειδή η πέτρα είναι δύσκολο να βρεθεί στις αλούβιες κοιλάδες του Ινδού.

Αλλά θα μπορούσε και κάποιος άλλος να υποστηρίξει ότι η έννοια ενός τεράστιου

φοβικού μνημείου ήταν ξένη προς την αντίληψή τους για τον κόσμο..

Στις αρχές του εικοστού αιώνα, οι αρχαιολόγοι υποστήριξαν ότι η

κατάρρευση ήταν τόσο ξαφνική, που πρέπει προκλήθηκε από κάποια εισβολή μιας

υποθετικής άριας φυλής. Αυτή η ιδέα βασίστηκε στην από μακρού υφιστάμενη

αντίληψη ότι οι «ανώτεροι» άριοι εισβολείς, με τα άλογα και τα άρματά τους

κατέκτησαν τους «πρωτόγονους» και «αδύναμους» λαούς που αντιμετώπισαν στην

αρχαία Ν. Ασία. Στη συνέχεια, αυτοί οι «λευκοί» εισβολείς αναμίχθηκαν με το

γηγενή «σκουρόχρωμο» πληθυσμό και έγιναν «αδύναμοι», υποτελείς συνεπώς σε μια

ενδεχόμενη νέα εισβολή. Στην πραγματικότητα όλα τα παραπάνω είναι τμήμα μιας

μυθοπλασίας που είχε ως στόχο της τη νομιμοποίηση της αγγλικής αποικιοκρατίας

επί των «αδύναμων» και «μελαμψών» λαών της Ινδίας. Αυτές οι ιδέες αναπτύχθηκαν

πριν από την ανακάλυψη του πολιτισμού της κοιλάδας του Ινδού και μποορύσε να

110

περάσει η άποψη πως οι προ-άριοι ινδικοί πληθυσμοί ζούσαν με πρωτόγονες

μεθόδους. Όταν ανακαλύφθηκε ο πολιτισμός του Ινδού στη δεκαετία του '20, όλα

αυτά τα επιχειρήματα αναπροσαρμόστηκαν για να παρουσιάσουν του Ινδο-άριους ως

βάρβαρους πολεμιστές που νίκησαν έναν ειρηνικό αστικό πολιτισμό.

Η σημερινή άποψη διαφέρει. Αυτό που προκάλεσε την κατάρρευση φαίνεται

αναμφισβήτητα ότι ήταν μια σημαντική κλιματολογική αλλαγή. Το 2600 , η κοιλάδα

του Ινδού ποταμού ήταν κατάφυτη, δασική και γεμάτη ζωή. Ήταν επίσης υγρότερη.

Οι πλημμύρες ήταν ένα πρόβλημα, καθώς φαίνεται πως σε εκείνο το απώτατο

παρελθόν κατέστρεφαν ενίοτε ορισμένες εγκαταστάσεις. Όμως δεν ήταν αυτό το

μόνο μειονέκτημα που μπορούσε πιθανώς να οδηγήσει σε κατάρρευση. Το βασικό

σημείο είναι ότι οι άνθρωποι του πολιτισμού του Ινδού συμπλήρωναν τη διατροφή

τους με το κυνήγι, γεγονός σχεδόν αδιανόητο, όταν εξετάζει κανείς το σύγχρονο,

απογυμνωμένο από βλάστηση περιβάλλον. Από τo 1800 Π.Κ.Ε. γνωρίζουμε πως το

κλίμα έχει ήδη αλλάξει και έχει δροσερότερο αλλά ξηρότερο. Και πάλι όμως τούτο

από μόνο του δεν ήταν αρκετό να προκαλέσει την κατάρρευση ενός πολιτισμού.

Ο κρίσιμος παράγοντας φαίνεται πως είναι ουσιαστικά η εξαφάνιση σημαντικών

τμημάτων του ποτάμιου συστήματος Γκχάγγαρ-Χάκρα ή Σαρασβάτι. Συγκεκριμένες

τεκτονικές αλλαγές προκάλεσαν την εκτροπή των πηγών του συστήματος προς την

πεδιάδα του Γάγγη, αν και δεν είμαστε βέβαιοι για την ακριβή ημερομηνία του

συμβάντος. Για να συνειδητοποιήσουμε πόσο εύκολη είναι η εκτροπή, αρκεί να

πούμε πως η εκτροπή από την κοιλάδα του Ινδού στην κοιλάδα του Γάγγη από τα

υψίπεδα είναι ζήτημα μερικών μόνο μέτρων. Η περιοχή από την οποία προέκυψαν οι

πηγές του ποταμού στο παρελθόν είναι γεωλογικά ενεργή και υπάρχουν στοιχεία

σημαντικών τεκτονικών ανακατατάξεων κατά την εποχή που κατέρρευσε ο

πολιτισμός του Ινδού.

Η ύπαρξη του ποταμού ήταν άγνωστη μέχρι τον 20ο αιώνα, όταν οι γεωλόγοι

χρησιμοποίησαν δορυφορικές φωτογραφίες για να ανιχνεύσουν την προηγούμενη

πορεία του μέσω της κοιλάδας του Ινδού. Εάν το ποτάμιο σύστημα Σαρασβάτι

αποξηράνθηκε όταν ο πολιτισμός του Ινδού βρισκόταν στην ακμή του, τότε οι

συνέπειες ήταν καταστροφικές. Οι πρόσφυγες μάλλον πλημμύρισαν τις άλλες πόλεις

προκαλώντας δημογραφικό πρόβλημα και αποσταθεροποίηση της οικονομίας. Από το

1600 Π.Κ.Ε. οι πόλεις εγκαταλείφθηκαν. Στο 19ο αιώνα, οι βρετανοί μηχανικοί

111

ανακάλυψαν ότι τα άφθονα τούβλα αυτών των πόλεων που βρίσκονταν στα ερείπια

παρείχαν άριστες πρώτες ύλες για την κατασκευή των σιδηροδρόμων. Προχώρησαν,

λοιπόν, στην καταστροφή ενός μεγάλου μέρους των διαθέσιμων αρχαιολογικών

στοιχείων. (www.wikipedia.com).

Τι ρόλο έπαιζε η μουσική στη ζωή των αρχαίων Ινδών;

Εικόνα 11: Ενασχόληση των αρχαίων Ινδών με τη μουσική»

Στους κατοίκους της αρχαίας Ινδίας η

μουσική είχε θεϊκή προέλευση και οι ρίζες της

φτάνουν στο 15ο και 10ο π.Χ. Κατά τη παράδοση

θεωρούσαν οι Ινδοί οτι η μουσική δόθηκε σαν

δώρο στην ανθρωπότητα από τους θεούς. Ο

Βράχμα ήταν αυτός που έδωσε τις αρχές της

αξιοθαύμαστης αυτής επιστήμης. Ο δε Ισβάρα,

είναι ένα από τα πρόσωπα της ινδικής

τριάδος ,που θεμελίωσε το μουσικό σύστημα. Η ινδική μουσική είναι βασισμένη στο

ρυθμό και αρχικά ήταν στενά δεμένη με τους ιερούς θρησκευτικούς ύμνους..

Η μουσική ήταν προνόμιο των ιερέων και για να γίνει κανείς μουσικός ήταν

απαραίτητο να προέρχεται από οικογένεια μουσικών.

Η μουσική κλίμακα διαιρείται σε 7 μουσικές νότες( σα,

ρι ,γκα ,μα ,πα ,ντα ,νι). Γίνεται χρήση έγχορδων, πνευστών και κρουστών οργάνων

όπως βίνα, σαγκάρι τάμπλα.

Ο γεωγράφος Στράβωνας υποστηρίζει ότι οι αρχαίοι έλληνες πήραν πολλά

στοιχεία από την ινδική μουσική , λέγεται ότι έφερε τη μουσική ο Πυθαγόρας στην

Ελλάδα από την ανατολή. Οι σύγχρονοι όμως μελετητές υποστηρίζουν ότι

μεταδόθηκε στους Βυζαντινούς , στους Άραβες και στους Αιγύπτιους ενώ στο τέλος

του μεσαίωνα έγινε γνωστή σ΄ όλη την υπόλοιπη Ευρώπη.

Το πιο αρχαίο είδος τραγουδιού στη παράδοση της Ινδίας είναι το Dhrupad

αυτό το παλιό στυλ τραγουδιού έχει τις ρίζες του στους παλιούς βεδικούς ύμνους και

112

επειδή προέρχεται από θρησκευτικούς ύμνους είναι ένα είδος προσευχής, μουσικού

διαλογισμού.

Οι Βέδες περιέχουν ύμνους και τραγούδια προορισμένα να συνοδεύουν

ιεροτελεστίες και θυσίες. Επίσης περιέχουν γνώσεις και συνοδεύονται με το

θρησκευτικό συναίσθημα και έτσι μεταφέρονταν από γενιά σε γενιά. Ποτέ δεν έγινε

κοσμική, πάντα υπηρετούσε την επικοινωνία με το θείο και στη δημιουργία έξαρσης

της ανθρώπινης συνείδησης , για να την οδηγήσει στο ανώτερο επίπεδο και σε

ανώτερα συναισθήματα. Το κέντρο μετάδοσης της ινδικής παράδοσης ήταν τα

μοναστήρια και αργότερα τα παλάτια. Στους χώρους αυτούς είχε μουσικούς που ήταν

μεγάλοι δεξιοτέχνες. Ο αρχιμουσικός της αυλής έλεγε ποια μουσική θα παιζόταν σε

κάθε σημαντική στιγμή, ότι ταίριαζε σε κάθε περίσταση.

Η μουσική κατά τους αρχαίους ινδούς είναι πολύπλοκη όπως πολύπλοκος

είναι και ο ίδιος ο άνθρωπος και σ' οδηγεί σε μια ανώτερη κατάσταση ανάλογα με τις

εποχές του χρόνου και τις φάσεις της ανθρώπινης ζωής.

Έχει αποκρυπτογραφηθεί η γραφή του αρχαίου ινδικού πολιτισμού; Ποια είναι τα εμπόδια που συναντούν οι μελετητές και δυσχεραίνουν την αποκρυπτογράφησή της;

Εικόνα 12: «Η μη αποκρυπτογραφημένη γραφή των Ινδών σε πινακίδα»

Ο πολιτισμός της κοιλάδας του ινδικού

ποταμού ήταν ο πρώτος αστικός πολιτισμός

που αναπτύχθηκε στην νότιο Ασία. ΄Εφτασε

στο απόγειο του από 2.600 π.Χ μέχρι 1900

π.Χ, περίοδος που οι αρχαιολόγοι αποκαλούν

'το ύστερο Harappan'. Περιλάμβανε περίπου

1000 οικισμούς εκείνη την εποχή και

γεωγραφικά εκτεινόταν από το Πακιστάν

μέχρι τη Βομβάη. Η γραφή που επικράτησε

113

έχει πάνω κάτω 2000 σφραγίδες, οι οποίες διατηρούνται υπό συνθήκες που

ενθαρρύνουν την ανάγνωση. Παρ' όλα αυτά, δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί ακόμα.

Οι πρωταρχικές αιτίες της συνεχίσεως της άγνοιας έχουν ως εξής:

i. Τα κείμενα που βρέθηκαν είναι πολύ λιτά και καθόλου εκτενή. Ο μέσος

αριθμός συμβόλων είναι 5 και ο μεγαλύτερος μόνο 26.

ii. Η γλώσσα, αν και θεωρίες για τις απαρχές της οποίας αφθονούν, είναι

παντελώς άγνωστη.

iii. Δεν υπάρχουν διαθέσιμα διγλωσσικά κείμενα, όπως αυτά που βρίσκονταν

πάνω στις ταμπλέτες που βοήθησαν στην αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής

Β.

Από τις προαναφερθείσες θεωρίες μόνο 4 θεωρούνται ορθολογικές.

i. Η γλώσσα εξελίχθηκε υπό συνθήκες απομόνωσης από άλλες γειτονικών

πολιτισμών, άρα δεν μπορεί να μεταφραστεί.

ii. Η γλώσσα έχει πολύ παλιές ινδοευρωπαϊκές ρίζες. Ωστόσο, οι ινδοευρωπαϊκοί

πολιτισμοί συνέχεια μετακινούνταν με την καταλυτική βοήθεια των αλόγων

τους (1500-500 π.Χ), όπως αναφέρεται στα Βεδικά κείμενα. Καμιά

απεικόνιση ίππων πάνω στις σφραγίδες ή λείψανά τους δεν έχουν βρεθεί πριν

το 2000 π.Χ.

iii. Η γλώσσα ανήκει στην Μουνδική οικογένεια γλωσσών. Η μουνδική

οικογένεια είχε δει μεγάλη χρήση στην ανατολική Ασία και έχει μεγάλη

συγγένεια με τις γλώσσες και διαλέκτους της νοτίου Ασίας. Παρ' όλα αυτά,

όπως συμβαίνει και με την προηγούμενη υπόθεση, τα γραπτά της πρώιμης

μουνδικής γλώσσας δεν αντικατοπτρίζουν τον πολιτισμό Harappan.

iv. Η γλώσσα είναι Δραβιδική. Αυτή είναι και η πιο πιθανή υπόθεση, εφόσον

έχουν επιβεβαιωθεί οι επιρροές της στα Βεδικά κείμενα και αφού από τα

δραβιδικά γραπτά όπως και από αυτά της κοιλάδας του ινδού ποταμού

αντιλαμβανόμαστε πως τα προθέματα είναι πάντα ιδία, αλλά τα επιθήματα

διαφέρουν ανάλογα με το κάθε διαφορετικό νόημα. Στις ινδοευρωπαϊκές

γλώσσες συναντάται η αλλαγή επιθημάτων, που εξυπηρετεί την αλλαγή

νοήματος, μα σε καμιά ινδοευρωπαϊκή δεν υπάρχει επαναλαμβανόμενη

114

προσθήκη ήχων στις καταλήξεις. (www. archaeologicalfinds.com).

Ποια εποχή ήρθαν οι Ινδοί για πρώτη φορά με το Ελληνικό στοιχείο;Τι γνωρίζεται για αυτή την επίδραση;

Οι Ινδοί ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με τον Ελληνικό Πολιτισμό με την

εισβολή του Μ.Αλέξανδρου το καλοκαίρι του 327πΧ, όταν ο Μ. Αλέξανδρος

συνεχίζοντας την εκστρατεία του προς την Ανατολή έφτασε στον Υδάσπη

ποταμό. Έτσι, η ρήξη των δύο πολιτισμών απέφερε μεγάλη επιρροή:

1) στην Ινδική τέχνη

2) στην ενδυμασία των κατοίκων

3) στην αρχιτεκτονική και στην κατασκευή των σπιτιών

4) στη θρησκεία και στη μουσική

5) στη γλώσσα

ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ

Πιθανώς το πιο παράξενο ταφικό έθιμο ασκούνταν μεταξύ των ινδουιστών

στην Αρχαία Ινδία.

Οι Ινδοί έκαιγαν τους νεκρούς, και μάλιστα έκαιγαν μαζί με τον νεκρό και την

αγαπημένη του σύζυγο. Ανάμεσα στις γυναίκες του και ανάμεσα στους φίλους του

γινόταν πραγματικός αγώνας για το ποιός θα επικρατήσει για να γίνει ολοκαύτωμα.

Η σύζυγος του εκλιπόντος αναμενόταν να ντύσει τον εαυτό της με τα

καλύτερα ρούχα της και να ξαπλώσει στην πλευρά του αποθανόντος συζύγου της για

την νεκρική πυρά ώστε να αποτεφρωθούν και οι δυο. Ο πρωτότοκος γιος άναβε την

πυρά.

Ως ανταμοιβή για αυτή την πράξη αφοσίωσής της, η γυναίκα λεγόταν ότι θα γινόταν

θεά.

ΓΑΜΗΛΙΑ ΕΘΙΜΑ

115

Στην Αρχαία Ινδία, και ιδιαίτερα σε ινδουιστικούς γάμους, υπάρχουν

αναφορές σε πολυγαμία για πολιτικούς και κοινωνικούς λόγους. Το να ερωτευτείς

πριν από το γάμο θεωρούταν αδίκημα, αμάρτημα και ένδειξη τρέλας. Στη μεσαιωνική

Ινδία τελετές οργανώνονταν από τους βασιλείς για τις κόρες τους, ώστε αυτές να

διαλέξουν το γαμπρό της επιλογής τους. Οι υποψήφιοι έπρεπε να ερωτοτροπούν μαζί

τους ως επίδειξη των δυνατοτήτων τους.

Υπάρχουν επίσης αναφορές σε απαγωγές των γυναικών από τους άνδρες στα

πλαίσια του γάμου στην Αρχαία Ινδία. Αυτός ήταν ένας αποδεκτός τρόπος για να

αποκτήσει κανείς την νύφη των ονείρων του και θεωρούταν ως πολύ γενναία πράξη.

(http :// www . indianetzone . com /28/ wedding _ custom _ ancient _ india _ indian _ wedding . htm , http :// translate . google . gr / translate ? hl = el & langpair = en %7 Cel & u = http :// www . wyfda . org / basics _2. html )

Η οικονομία και η κοινωνία

Η οικονομία. Καθοριστικός παράγοντας για την οργάνωση της ζωής και την

ανάπτυξη του πολιτισμού στην περιοχή του Ινδού, ήδη από τα μέσα της 4ης χιλιετίας

π.Χ., ήταν ο ίδιος ο ποταμός και οι παραπόταμοι του. Το ίδιο ισχύει από τα μέσα της

2ης χιλιετίας π.Χ. και για την περιοχή του Γάγγη. Αυτά τα δύο ποτάμια συστήματα με

τα νερά τους καθιστούσαν γόνιμες μεγάλες εκτάσεις γης.

Όπως ήταν φυσικό, η γεωργία αποτέλεσε την κύρια πηγή πλούτου των κατοίκων που

έζησαν σ' αυτές τις περιοχές κατά την αρχαιότητα. Σταδιακά εξελίχθηκε η βιοτεχνική

παραγωγή και το εμπόριο μέσω του οποίου, ιδιαίτερα κατά τον 1ο αι. π.Χ. και 1ο αι.

μ.Χ., οι Ινδοί πλούτισαν. Το εμπόριο απέδιδε χρυσό.

Από τις πληροφορίες που έχουμε, φαίνεται ότι οι συναλλαγές με λαούς από τη

Δύση, με τους Έλληνες και κυρίως με τους Ρωμαίους, γίνονταν με ανταλλαγή

116

πολύτιμων μετάλλων, χρυσού και αργύρου. Τα ινδικά προϊόντα γίνονταν ανάρπαστα

στις ελληνικές και ρωμαϊκές αγορές, ιδιαίτερα μετά τις κατακτήσεις του Μ.

Αλεξάνδρου. Μαργαριτάρια, διαμάντια και άλλοι πολύτιμοι λίθοι, κατεργασμένο

ελεφαντόδοντο, λευκά υφάσματα από βαμβάκι, αρώματα, ευγενή ξύλα, χρώματα

αλλά και δούλες ήταν προϊόντα περιζήτητα και ακριβοπληρωμένα στη Δύση. Στο

εσωτερικό, η μεταφορά των εμπορευμάτων γινόταν με ελέφαντες και μέσω ποτάμιων

δρόμων. Μεγάλες αγορές στις βορειοδυτικές παρυφές του Ινδού ήταν τα κέντρα απ'

όπου ξεκινούσαν τα καραβάνια για τα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου.

Παράλληλα, χρησιμοποιήθηκε και ο θαλάσσιος δρόμος που μέσω της Αραβικής

θάλασσας οδηγούσε στην Ερυθρά και από εκεί στη Μεσόγειο.

Η κοινωνία.

Μετά την έλευση και την επικράτηση των Αρίων (λευκών) στους αυτόχθονες

πληθυσμούς της περιοχής του Ινδού (περ. 1500 π.Χ.) διαμορφώθηκε σταδιακά ένα

σταθερό σύστημα κοινωνικών αντιλήψεων. Σύμφωνα με αυτό, δεν επιτρέπονταν οι

επιμειξίες μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών τάξεων. Έτσι, καθιερώθηκε η έννοια της

κάστας δηλαδή της κλειστής κοινωνικής ομάδας.

Στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας βρισκόταν ο βασιλιάς, ο οποίος είχε

κληρονομικό το αξίωμα και ήταν ο αρχηγός του στρατού.

Οι συγγενείς και οι φίλοι του ανήκαν στην τάξη των πολεμιστών. Κατείχαν εκτάσεις

γης και αποτελούσαν την άρχουσα τάξη, την πρώτη κάστα.

Η δεύτερη ιεραρχικά τάξη διαμορφώθηκε από τους ιερείς, οι οποίοι αποκτούσαν το

ιερατικό αξίωμα κληρονομικά. Ιδιαίτερη τάξη αποτελούσαν οι γεωργοί, οι τεχνίτες,

οι επαγγελματίες και οι έμποροι. Στην τελευταία κοινωνική τάξη ανήκαν οι μιγάδες,

δηλαδή οι αυτόχθονες της περιοχής του Ινδού, που είχαν υποταχθεί στους Αρίους.

Αυτοί ήταν δούλοι ή δουλοπάροικοι. ( Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου (Α Γενικού Λυκείου - Γενικής

Παιδείας)

117

118

Επιμέλεια:

Γεωργαντάς Βαγγέλης

Κυζιρίδη Κυριακή

Μορφωνιού Κωνσταντίνα

Πουλακάκης Μιχαήλ

1.Πού αναπτύχτηκε ο πολιτισμός των Μάγια και πότε χρονολογείται ;

Εικόνα 1: «Χώρος ανάπτυξης του πολτιτισμού των

Μάγια»

Οι Μάγια είναι ένας λαός

Ινδιάνων της Κεντρικής Αμερικής.

Καταλαμβάνει μια συνεχή έκταση

στο νότιο Μεξικό, στη Γουατεμάλα

και στη βόρεια Μπελίζ. Οι Μάγια

επεκτάθηκαν μέσα από τις

Μεξικάνικες πόλεις της Τιάρας, του

Ταμπάκο και τις πολιτείες της χερσονήσου του Γιουκατάη, Καμποτζή και Γιουκατάν.

Η επέκταση των Μάγια κάλυπτε επίσης το βόρειο κομμάτι της Κεντρικής

119

Αμερικής ,περιλαμβάνοντας και τα σημερινά έθνη Γουατεμάλα, Βολιβία, Βόρειο

Σαλβαδόρ και δυτική Ονδούρα. Οι αρχαιολόγοι και οι ερευνητές των Μάγια

διαίρεσαν τις περιοχές που ζούσε αυτός ο λαός σε τρεις ζώνες-βόρεια , κεντρική,

νότια. Η διαίρεση αυτή συμπίπτει και με την γλωσσική διαίρεση. Οι ρίζες του

πολιτισμού των Μάγια φτάνουν πολύ πίσω στην προϊστορία, πέρα από τα 2000 π.χ.

όπου αντιστοιχεί η Αρχαϊκή Περίοδος. Μετά αρχίζει η Προκλασική Περίοδος, η

οποία χρονολογείται από το 2000 π.χ. – 250 μ.Χ. Ακολουθεί η Κλασική Περίοδος

μέχρι το 1000 μ.χ. Τέλος από το 1000-1540 μ.χ. χρονολογείται η μετακλασική

Περίοδος. Οι Μάγια, επηρεασμένοι από τους Ουλμένους, φτάνουν στο απόγειο της

ανάπτυξης τους στην Κλασική Περίοδο (250 μ.Χ.-900 μ.χ.)

2.Ποιοι παράγοντες έπαιξαν ρόλο στην παρακμή των Μάγια;

Δεν υπάρχει μια γενική αποδεχτή θεωρία έτσι ώστε να εξηγηθεί αυτή η

κατάρρευση. Μη-οικολογικές θεωρίες για την παρακμή των Μάγια είναι χωρισμένες

σε διάφορες υποκατηγορίες, όπως υπερπληθυσμός , ξένη, εισβολή (Ισπανοί),

επανάσταση των χωρικών ενάντια στο πολύπλοκο τελετουργικό της πολύ

απαιτητικής θρησκείας τους, και κατάρρευση ζωτικών εμπορικών δρόμων.

Οικολογικές υποθέσεις περιλαμβάνουν περιβαλλοντικές καταστροφές, επιδημίες και

κλιματικές αλλαγές.

Υπάρχουν ακόμα ενδείξεις ότι οι Μάγια εξάντλησαν τις ‘’αντοχές’’ του

φυσικού περιβάλλοντος τους μέσω της γεωργίας και του κυνηγίου μεγάλων

θηλαστικών. Κάποιοι μελετητές υποστήριξαν πρόσφατα ότι μια μεγάλη ξηρασία 200

χρόνων οδήγησε στην παρακμή των Μάγια. Επίσης ερεύνα του 2011 αναφέρει ότι η

μετατροπή δασικών εκτάσεων σε καλλιεργήσιμη γη ίσως οδήγησε σε μειωμένη

εκμετάλλευση των βροχοπτώσεων και κατά συνέπεια σε μεγιστοποίηση της φυσικής

ξηρασίας. Μέχρι το 1000 μ.χ. υπάρχουν ενδείξεις ότι οι πόλεις των Μάγια είχαν

εγκαταλειφτεί. Τέλος, μετά την ισπανική κατάκτηση το κεντρικό τμήμα των Μάγια

έγινε καταφύγιο φυγάδων. Οι περισσότεροι Μάγια κατέφυγαν σε χωριά

εκχριστιανισμού και αποδεκατίστηκαν από φοβερές επιδημίες, ενώ σημειώθηκαν

αρκετές εξεγέρσεις ενάντια στην καταπίεση και τον αποικισμό.

(http:el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AC%CE%B3%CE%B9%CE%B1

http:www.6gymnasio.gr/ACTIVITIES/reportaz/maya_aztek/maya_aztek.htm)

120

Εικόνα 2 : « Ναός των Μάγια στο Μεξικό»

3)Ποιο «Μυστικό» κρύβει ο πολιτισμός των Μάγια και ποια είναι η φημολογία για το περίφημο

ημερολόγιο αυτών.

Για τους περισσότερους επιστήμονες, οι «προφητείες» των Μάγια για το τέλος

του Κόσμου έγκειται στα όρια της μυθολογίας. Το περίφημο ημερολόγιο των Μάγια,

στο οποίο βασίζεται όλη η σχετική «καταστροφολογία», ναι μεν μετράει τον χρόνο

μέχρι τις 21 Δεκεμβρίου του 2012, αλλά δεν σταματάει εκεί. Οι Μάγια είχαν κυκλική

αντίληψη του χρόνου και το ημερολόγιο τους δεν θα μπορούσε παρά να είναι κι αυτό

κυκλικό.

Οι λαοί, στη πορεία της ζωής, χρησιμοποίησαν και χρησιμοποιούν διάφορες

μεθόδους μέτρησης του χρόνου. Για τη φυλή των Μάγια της Κεντρικής Αμερικής,

υπήρχε ένα ημερολόγιο με ιδιαιτερότητες και φιλοσοφία σύλληψης του χρόνου,

διαφορετική από τη δική μας.

Στο ημερολόγιο τους, καμία μέρα δεν έμοιαζε με την άλλη. Αποτελούσε

121

μοναδική οντότητα που εγκυμονούσε μεγάλης σημασίας στοιχεία για το μέλλον. Το

ημερολόγιο των Μάγια θεωρείται το ακριβέστερο ημερολόγιο στην ανθρώπινη

ιστορία.Εικόνα 3: «Το ημερολόγιο των Μάγια»

Αντιλαμβάνονταν τον χρόνο σαν

συναρμοσμένους τροχούς, όπου θεϊκές,

ανθρώπινες και φυσικές δυνάμεις

εμπλέκονταν σε μία αδιατάρακτη

συμφωνία. Οι γνώσεις της αστρονομίας

μας εντυπωσιάζουν. Χρησιμοποίησαν τις

μετρήσεις της κίνησης της γης με

ακρίβεια, καθώς και των κύκλων του

Ηλίου και της Σελήνης.

Τα ημερολόγια που είχαν ήταν

κυρίως δύο: ένα ηλιακό 365 ημερών, το «τουν» κι ένα ιερό 260 ημερών το

«Τζόλκιν».Το ηλιακό ήταν το εθιμοτυπικό ημερολόγιο, περιείχε 360 μέρες και 5

επιπλέον, τις λεγόμενες ως άτυχες. Το ιερό ήταν ενδιαφέρον γιατί κρατούσε τα

μυστικά της σοφίας και της δημιουργίας. Είχε δύο κύκλους ημερών, έναν κύκλο 13

αριθμημένων ημερών κι έναν 20 ονομαζομένων ημερών. Και οι δύο αυτοί κύκλοι

επαναλαμβάνονταν ανά 260 ημέρες.

Συναρμοσμένα και τα δύο ημερολόγια έδιναν κύκλους 52 ετών. Ο χρόνος και

η θρησκεία συνδεόταν. Κάθε ημέρα, κάθε χρόνος, κάθε δεκαετία, κάθε αιώνας και

κάθε χιλιετία είχαν τον δικό τους διαφορετικό θεό.

Εκτός από αυτά, είχαν το «κατούν» ένα κύκλο από «τουν» κι ένα ημερολόγιο

με βάση την περιφορά της Αφροδίτης, 584 ημερών, καθώς και ένα εξαμηνιαίο

σεληνιακό. Η πολυπλοκότητα του συστήματος της μέτρησης του χρόνου, βασίζονταν

σε απίστευτης ακρίβειας αστρονομικές μελέτες, κάτι που δεν έχουμε στα σημερινά

ημερολόγια. Έφθαναν την μία ημέρα ανά 6000 χρόνια..

4) Πλαστική, - Θρησκεία, -Μαντική τέχνη, -Μαθηματικά, - Αστρονομία, - Μουσική, - Αρχιτεκτονική, - «Λακάμχα» ή «Μεγάλο

νερό».

Οι Μάγια ήταν μία οργανωμένη κοινωνία που ανάπτυξε την τέχνη και τον

122

πολιτισμό. Αρχικώς, πρέπει να τονιστεί πως στα χρόνια της ακμής τους άφησαν

διάφορα δείγματα που πιστοποιούν,ακόμη και σήμερα, πως είχαν έναν αξιόλογο

πολιτισμό. Ας τα δούμε πιο αναλυτικά:

Εικόνα 4: «Πλαστική στον πολιτισμό των Μάγια»

-Πλαστική: Η γλυπτική των Μάγια

αναπτύχθηκε πάνω στους βωμούς που

βρίσκονταν μπροστά από ναούς. Οι στήλες

παρίσταναν αξιωματούχους με πολύτιμα

κοσμήματα, καθώς και χρονολογίες. Οι

τοιχογραφίες στο εσωτερικό των κτηρίων

είναι αρκετά κακοδιατηρημένες.

Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι

χρησιμοποιούσαν τις πιο διαφορετικές

πρώτες ύλες.

-Θρησκεία: Η θρησκεία των Μάγια

βασιζόταν σε ένα πάνθεο φυσικών θεών, όπως οι Θεοί του Ήλιου, της βροχής, του

θανάτου, της σελήνης κ.ά. Επίσης, υπήρχαν διάφοροι Θεοί που προστάτευαν κάποια

επαγγέλματα ή κοινωνικές τάξεις.

Οι Μάγια μέσω της θρησκείας τους, πίστευαν πως η παρούσα γη ήταν η

τελευταία από μια σειρά δημιουργών και πως οι προηγούμενες καταστράφηκαν λόγω

μειονεκτημάτων. Υποστήριζαν, ακόμα, πως η γη βρισκόταν στη μέση ενός

συστήματος 13 παραδείσων και 9 κάτω κόσμων. Επίσης, μια τάξη ιερέων ήταν

υπεύθυνη για τις πολύπλοκες τελετές και γιορτές τους που περιλάμβαναν την

φλεβοτομία, άλλες μορφές ακρωτηριασμών, ανθρωποθυσίες καθώς και θυσίες ζώων.

-Μουσική: Από κάποιες λιγοστές πηγές που υπήρχαν φαίνεται ότι η μουσική

παράδοση των Μάγια μεταδιδόταν προφορικά, άρα δεν υπήρχε κανένα σύστημα

μουσικής σημειογραφίας. Οι κλίμακες τους ήταν πεντάφθογγες και η μουσική ήταν

ένα μέσο επικοινωνίας με τους θεούς και πίστευαν πως η θεοί εξαγριώνονταν αν οι

τελετές δεν ήταν άψογες. Ο χορός είχε μορφή τελετουργίας και με την συμμετοχή της

ομάδας οδηγούσε σε θρησκευτική έκταση. Γενικά, όμως, η μουσική των Μάγια αλλά

και όλων των Ινδιάνων διαμορφώθηκε μετά από πολλές επιδράσεις που δέχτηκε από

123

την ευρωπαϊκή και αφρικανική μουσική.

-Μαθηματικά-Αστρονομία: Η ανάπτυξη των μαθηματικών και της αστρονομίας

είναι στενά δεμένη με τη θρησκεία των Μάγια. Στους υπολογισμούς τους

χρησιμοποιούσαν ένα εικοσαδικό σύστημα, με την τελεία ως σημείο αρίθμησης. Η

αστρονομία τους υποστήριζε ένα ημερολογιακό σύστημα, η χρονολογία έναρξης του

οποίου είναι το 3115π.Χ. Οι αστρονόμοι Μάγια έκαναν πίνακες των θέσεων της

Σελήνης και της Αφροδίτης και ήταν ικανοί να προβλέψουν τις εκλείψεις του Ήλιου.

Εικόνα 5: Δείγμα αρχιτεκτονικής των Μάγια»

-Αρχιτεκτονική: Τα κέντρα των μεγάλων πόλεων

τους αποτελούνταν από μια ορθογώνια πλατεία που

περιβαλλόταν από τις τρεις ή τέσσερις πλευρές της

από τεχνητούς λόφους ή εξέδρες. Πολλές φορές

αυτές οι πλατείες ήταν χτισμένες σε τεχνητά επίπεδα

αναχώματα. Στην επίπεδη επιφάνεια των ψηλών

πυραμιδών χτίζονταν ναοί. Στις πλατείες υπήρχαν και χαμηλές πυραμίδες που

χρησίμευαν για βάσεις ανακτόρων με πολλά δωμάτια που ανήκαν κυρίως σε

αριστοκράτες. Τα μικρά κέντρα αποτελούνταν από μια πλατεία, τα μεγάλα όμως

είχαν αρκετές που κάλυπταν τεράστιες εκτάσεις.

(http://www.6gymnasio.gr/ACTIVITIES/reportaz/maya_aZtek/maya_aztek.htm)

-Τέχνη: Οι καλλιτέχνες της Τεοτιχουάκαν έφτιαχναν αγγεία και μορφές από πηλό,

σκάλιζαν κοσμήματα από γυαλισμένες πέτρες και κοχύλια. Επίσης, οι Μάγια ήταν

πολύ εξειδικευμένοι τεχνίτες. Φιλοτεχνούσαν κομψά κεραμίδια, λάξευαν πέτρες και

κατασκεύαζαν διάφορα σκεύη από νεφρίτη. Χρησιμοποιούσαν πολύ κοφτερές

τσακμακόπετρες σαν εργαλεία για το σκάλισμα και μάλιστα ορισμένα εργαλεία τους

είχαν διακοσμητικά σκαλίσματα τα οποία και πρόσφεραν στους Θεούς.

( Ταξίδι στο χρόνο. Οι πιο λαμπροί Αρχαίοι πολιτισμοί [copyright 1999])

« Λακάμχα « ή «Μεγάλο νερό» [Υδάτινη πόλη/ Αγωγός νερού]

124

Εικόνα 6: «Το Παλένκε στο Ν. Μεξικό» Η πόλη Palengue, στο νότιο

Μεξικό στα βορειοανατολικά

του κράτους των Τσιάπας,

είχε χαρακτηριστεί

σμαραγδένια ζούγκλα και

αυτό γιατί φανερώνει την

τεράστια αρχιτεκτονική των

Μάγια, Η πόλη είναι γεμάτη

αρχαίους ναούς, περίπου

1.500 στον αριθμό ,σπίτια, παλάτια και πολλά κτήρια.

Οι Αρχαίοι Μάγια ονόμαζαν αυτή την πόλη «Λακάμχα» ή «Μεγάλο νερό»

εξαιτίας των πλωτών διαύλων, των 56 πηγών και των καταρρακτών μήκους

εκατοντάδων μέτρων που φιλοξενούσε. Η ονομασία της πόλης αποτέλεσε και το

κίνητρο για τους ανήσυχους ερευνητές να κατευθυνθούν προς το Παλένκε.

Η ομάδα του Dr.French, μελέτησε το αρχαίο συγκρότημα του Παλένκε και

βρέθηκε μπροστά σε μια πρωτόγονη ανακάλυψη: Στο υπέδαφος της χαμένης πόλης

υπήρχε ένα υπόγειο κανάλι νερού, ένα υδραγωγείο μήκους 67 μέτρων, το οποίο σε

αντίθεση με τα άλλα κανάλια της κεντρικής πλατείας της πόλης είχε μια κατεύθυνση

κατηφορική και ήταν αρκετά στενό. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι το νερό θα έβγαινε

από τον αγωγό με αρκετή πίεση.

Ο αγωγός βρίσκεται κάτω από παλιά νοικοκυριά, κάτι που μας οδηγεί στο

ασφαλές συμπέρασμα ότι εκεί αποθηκεύονταν νερό για τις δύσκολες εποχές , δηλαδή

της περιόδους της έντονης ξηρασίας.

(http://www.pyles.tv/News/arxaiothta-energiakoi-topoi-%281%29/Agogos-nerou-ton-

magia ,-ilikias-14-000-eton .aspx)

ΑΤΛΑΝΤΙΔΑ

125

1)Ποιες πληροφορίες μας παρέχει ο Πλάτωνας στους διάλογους του «Τίμαιος» και «Κριτίας» για την Ατλαντίδα και πώς αξιολογούνται

αυτές οι πληροφορίες σήμερα;

Ο Πλάτωνας, ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος της αρχαιότητας, στα έργα του

«Κριτίας» και «Τίμαιος» περιγράφει την Ατλαντίδα ως απέραντη γη, που βρίσκεται

έξω από τις Ηράκλειες Στήλες (Γιβραλτάρ) στον ωκεανό που περιβάλλεται από

διαδοχικούς κύκλους στεριάς και θάλασσας, πράγμα που την έκανε απλησίαστη.

Ήταν ένα ισχυρό βασίλειο, του οποίου η πρωτεύουσα, πλούσια σε ναούς και

μεγαλοπρεπή ανάκτορα, βρισκόταν στο κέντρο μιας εύφορης πεδιάδας που στα νότια

κατέληγε στη θάλασσα και στις άλλες πλευρές περιβαλλόταν από υψηλές οροσειρές.

Οι κάτοικοι της Ατλαντίδος ήταν λαός πλούσιος και πάρα πολύ πολιτισμένος και

προοδευμένος. Στην αρχή, οι πολίτες ήταν δίκαιοι και είχαν καλούς νόμους, αργότερα

όμως έγιναν απάνθρωποι και είχαν κατακτήσει τις χώρες γύρω από την Μεσόγειο,

πέρα απ’ την Ελλάδα που είχε αντισταθεί.. Οι θεοί συνεδρίασαν για την τιμωρία τους

και ακολούθησε ο μεγάλος κατακλυσμός, που καταπόντισε την Ατλαντίδα. Σε αυτό

το σημείο, σταματά το απόσπασμα που σώζεται από τον «Κριτία».

Στον «Τίμαιο» υπάρχει διήγηση του Σόλωνα, κατά την οποία ο τελευταίος

έμαθε από ιερείς ότι στην Αίγυπτο 9.000 χρόνια πριν από την εποχή του, οι Αθηναίοι

είχαν αποκρούσει επίθεση των κάτοικων της Ατλαντίδος και τους είχαν νικήσει.

Σήμερα, οι γνώμες των ειδικών γεωλόγων διίσταται. Άλλοι πιστεύουν ότι όλα τα

σχετικά με την Ατλαντίδα στοιχεία είναι μυθικά, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι πραγματικά

υπήρχε, αλλά δεν ξέρουν πότε εξαφανίστηκε και ότι άφησε σημάδια της ύπαρξης της

στις Αζόρες, τη Μαδέρα και τα νησιά των Καναρίων. (Εγκυκλοπαίδεια ΥΔΡΟΓΕΙΟΣ, Τόμος Γ΄, Αθήνα 1987, σελίδα 287)

126

Εικόνα 7: «Αναπαράσταση της βυθισμένης Ατλαντίδας»

2)Σε ποιες περιοχές εικάζεται ότι μπορεί να αναπτύχθηκε ο πολιτισμός των Ατλάντων και ποιες θεωρίες υπάρχουν για τον βίαιο

τερματισμό αυτού του πολιτισμού ανάλογα με την περιοχή στην οποία τοποθετείται κάθε φορά;

Σε μια βαλτώδη περιοχή στη Νότια Ισπανία υποστηρίζει ότι πιθανότατα

εντόπισε την χαμένη πόλη της Ατλαντίδος μια διεθνής ερευνητική ομάδα, με

επικεφαλής τον αρχαιολόγο καθηγητή Μότσαρτ Φρόιντ του πανεπιστήμιου του

Χάρβαρντ στις Η.Π.Α. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ένα γιγάντιο τσουνάμι «κάταπιε»

τη μυθική πόλη. Η πόλη βρίσκεται λίγο έξω από τα στενά του Γιβραλτάρ, στην

περιοχή του Ατλαντικού. Γνωστή είναι και η θεωρία ότι στη Σαντορίνη πρέπει να

ήταν το χαμένο νησί. Επίσης, το 1997, Ρώσοι επιστήμονες ισχυρίστηκαν πως

εντόπισαν την Ατλαντίδα 100 μίλια ανοιχτά του Land’ As End στην Κούμουλη.

Το 2000, βρέθηκαν τα ερείπια μιας πόλης σε βάθος 92 μέτρων, ανοιχτά των

βορείων ακτών της Τουρκίας, στη Μαύρη Θάλασσα. Το 2003 ο Αμερικανός

ερευνητής Ρόμπερτ Σάρμαστ δήλωσε ότι ανακάλυψε την Ατλαντίδα στον θαλάσσιο

πυθμένα μεταξύ Κύπρου και Συρίας. Λίγο αργότερα, το 2007, Σουηδοί ερευνητές

ισχυρίστηκαν πως η Ατλαντίδα βρίσκεται στο Dogger Bank της Βόρειου Θάλασσας,

που βυθίστηκε κατά την εποχή του χαλκού. Δύο χρόνια αργότερα, το Δεκέμβριο του

2009, επιστήμονες έδωσαν στη δημοσιότητα μια σειρά φωτογραφιών από τον βυθό

127

της Καραϊβικής, ισχυριζόμενοι ότι εκεί είναι η Ατλαντίδα. Τέλος, υπάρχουν θεωρίες

ύπαρξης της Ατλαντίδος και στο Μεξικό. (http :// www . stigmes . gr )

Εικόνα 8: «Πιθανή τοποθεσία Ατλαντίδος όπως πιστευόταν στην αρχαιότητα»

128

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Στα πλαίσια του μαθήματος της ερευνητικής εργασίας δόθηκαν στα παιδιά

του σχολείου μας ερωτηματολόγια σχετικά με τα ερευνητικά ερωτήματα, τα οποία

129

πραγματευτήκαμε και προέκυψαν ορισμένα στατιστικά στοιχεία, τα οποία και

παραθέτουμε στο παράρτημα. Το ερωτηματολόγιο συμπληρώθηκε από μαθητές της

Α΄ Λυκείου και Β΄Λυκείου και προέκυψαν διαφορετικά στατιστικά δεδομένα, όπως

φαίνεται στα ραβδογράμματα παρακάτω.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ (συμπληρώστε με x στο αντίστοιχο κουτάκι)

1. Ποια είναι η σχέση σας με το μάθημα της Ιστορίας;Καλή

Μέτρια

Κακή

2. Πιστεύετε πως για την αποστροφή των μαθητών προς το μάθημα της Ιστορίας ευθύνεται συνήθως η στείρα απομνημόνευση που συχνά απαιτείται;

Ναι

Όχι

3. Αν το μάθημα της Ιστορίας διδασκόταν με διαφορετικό τρόπο π.χ. με την εμπλοκή των παιδιών στη μαθησιακή διαδικασία, όπως με το μάθημα της ερευνητικής εργασίας (project) το ενδιαφέρον των μαθητών θα ήταν μεγαλύτερο;

Ναι

Όχι

4. Από τα μαθητικά σας χρόνια έχετε διδαχτεί αρκετά για καθέναν από τους παρακάτω πολιτισμούς;

- αρχαίος ελληνικός ΝαιΌχι

- ρωμαϊκός πολιτισμός Ναι Όχι

- πολιτισμός μεσοποταμίας Ναι Όχι

- πολιτισμός Κίνας-Ινδίας Ναι Όχι

-πολιτισμός Μάγια Ναι Όχι

130

5. Για ποιον από τους παραπάνω πολιτισμούς θα θέλατε να μάθετε περισσότερα;

Γράψτε εδώ το όνομα του πολιτισμού……………………………………...............

6. Ποιος από τους πολιτισμούς (ελληνικός, ρωμαϊκός, μεσοποταμίας, κινεζικός, μάγια) νομίζετε ότι είναι ο αρχαιότερος με βάση τις ως τώρα γνώσεις σας; (σημειώστε στο αντίστοιχο κουτάκι).-ελληνικός -κινεζικός -ρωμαϊκός - μάγια-μεσοποταμίας

Α΄ ΤΑΞΗ

Ποια είναι η σχέση σας με το μάθημα της Ιστορίας;Καλή 22Μέτρια 13

131

Κακή 14

Για την αποστροφή των μαθητών προς το μάθημα της Ιστορίας ευθύνεται η αποστήθιση;Ναι 23Όχι 1

132

Αν το μάθημα της Ιστορίας διδασκόταν με διαφορετικό τρόπο θα γινόταν πιο ενδιαφέρον;Ναι 27Όχι 8

133

Από τα μαθητικά σας χρόνια έχετε διδαχθεί για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό;Ναι 7Όχι 2

134

Από τα μαθητικά σας χρόνια έχτε διδαχθεί αρκετά για το ρωμαϊκό πολιτισμό;Ναι 5Όχι 4

135

Από τα μαθητικά σας χρόνια έχετε διδαχθεί αρκετά τον πολιτισμό της Μεσοποταμίας;Ναι 4Όχι 5

136

Από τα μαθητικά σας χρόνια διδαχθήκατε αρκετά για τον πολιτισμό της Κίνα-Ινδίας;Ναι 1Όχι 8

137

Από τα μαθητικά σας χρόνια διδαχθήκατε αρκετά για τον πολιτισμό των Μάγια;Ναι 1Όχι 8

138

Για ποιον πολιτισμό θα θέλατε να μάθετε περισσότερα;Αρχαίος ελληνικός 1Ρωμαϊκός 8Μεσοποταμία 2Κίνα-ΙνδίαΜάγια 12

139

Ποιος πολιτισμός νομίζετε ότι είναι αρχαιότερος;Αρχαίος ελληνικός 10Ρωμαϊκός 7Μεσοποταμία 8Κίνα-Ινδία 6Μάγια 7

140

Β΄ΤΑΞΗ

Ποια είναι η σχέση σας με το μάθημα της Ιστορίας;Καλή 7Μέτρια 7Κακή 4

141

Για την αποστροφή των μαθητών για το μάθημα της Ιστορίας ευθύνεται η αποστήθιση;Ναι 14Όχι 4

142

Αν το μάθημα της Ιστορίας διδασκόταν με διαφορετικό τρόπο θα γινόταν πιο ενδιαφέρον;Ναι 17Όχι 2

143

Από τα μαθητικά σας χρόνια έχετε διδαχθεί αρκετά για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό;Ναι 18Όχι 0

144

Από τα μαθητικά σας χρόνια έχετε διδαχθεί αρκετά για το ρωμαϊκό πολιτισμό;Ναι 11Όχι 7

145

Από τα μαθητικά σας χρόνια έχετε διδαχθεί αρκετά για τον πολιτισμό της Μεσοποταμίας;Ναι 14Όχι 3

146

Από τα μαθητικά σας χρόνια έχετε διδαχθεί αρκετά για τον πολιτισμό της Κίνας-Ινδίας;Ναι 2Όχι 15

147

Από τα μαθητικά σας χρόνια έχετε διδαχθεί αρκετά για τον πολιτισμό των Μάγια;Ναι 4Όχι 15

148

Για ποιον πολιτισμό θέλετε να μάθετε περισσότερα;Αρχαίος ελληνικός 4Ρωμαϊκός 1Μεσοποταμία 0Κίνα-Ινδία 4Μάγια 8

149

Ποιος πολιτισμός από τους παραπάνω νομίζετε ότι είναι ο αρχαιότερος;Αρχαίος ελληνικός 3Ρωμαϊκός 1Μεσοποταμία 5Κίνα-Ινδία 0Μάγια 9

150

151

Α. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Αρχαία Ιστορία, Α΄ Λυκείου, ΟΕΔΒ

- Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι, Α΄ Λυκείου, ΟΕΔΒ

-Ταξίδι στο χρόνο «Οι πιο λαμπροί αρχαίοι πολιτισμοί», copyright 1999

- Κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην Αρχαία Ελλάδα, Επιλογής Β΄Λυκείου,

ΟΕΔΒ.

- Εγκυκλοπαίδεια Υδρόγειος, τόμος Γ΄, Αθήνα 1987, σελ 287.

Β. ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

152

-www . wikipedia . org

-www.49lyk-athin.sch.gr

-www.livepedia.gr

- http :// users . sch . gr / pchaloul / classic - art / clasic - arhit . htm

-http://sgtogias.tripod.com/articles/ancienathens.html

-www.ilakate.blogspot.ge

-www . fhw . gr / chronos

-www.matia.gr

-www.sykon.gr

-www . apologitis . com

-www.argolikivivliothiki.gr

-http://ceramicartdragons.wordpress.com

-http://utopia.duth.gr

-www.pamepaketo.gr

-www.nea-acropoli-heraklio.gr

-www.admin.gr

-www.archaeologicalfinds.com

-http://indianetzone.com

-www.myfda.org

-www.6gymnasio.gr

153

-www.pyles.tv

-www.stigmes.gr

154