ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

25
Σελίδα 1 από 25 ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 5 ος π.Χ. – 323 π.Χ. ΣΟΦΟΚΛΗΣ (7 ο Κεφάλαιο) Ο Μύθος - Μυθολογικό υλικό - Θεματικά μοτίβα - Σύνθεσις των πραγμάτων Τραγωδίες που έχουν διασωθεί Αίας Αντιγόνη Τραχίνιαι Οιδίπους Τύραννος Ηλέκτρα Φιλοκτήτης Οιδίπους επί Κολωνό Πηγές που αντλεί το μυθολογικό υλικό 1) Ηρωικοί μύθοι του παρελθόντος 2) Επικοί παράδοση (Όμηρος, Ησίοδος, επικός κύκλος). Βασικότερη πηγή η Οδύσσεια 3) Λυρική ποίηση (αρχαϊκός λυρισμός, Πίνδαρος, Βακχυλίδης) 4) Τοπικοί μύθοι που επιβιώνουν προφορικά στην εποχή του(Αντιγόνη, προέρχεται από τις θηβαϊκές παραδόσεις - Οιδίπους Τύραννος, ανήκει στον θηβαϊκό κύκλο με επιρροές από Όμηρο, Πίνδαρο - Ηλέκτρα, μύθος του οίκου των Ατριδών Φιλοκτήτης, Μικρά Ιλιάς και Πίνδαρος Τραχίνιες, ησιόδειο Κατάλογο Γυναικών (Ηοίαι) και επικό κύκλο Οιχαλίας άλωσις και ίσως Ηράκλεια Αίας, Ιλιάδα, Οδύσσεια (νέκυια), Αιθιοπίς, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου πέρσις Θεματικά Μοτίβα Ύβρις Αντιγόνη, Αίας Δίκη Αντιγόνη, Οιδίπους Τύραννος Άγνοια Αναγνώριση Γνώση Οιδίπους Τύραννος, Τραχίνιες Νόστος Φιλοκτήτης, Τραχίνιες Τραγική επιλογή του ήρωα Θρήνος Ικεσία

description

elp21

Transcript of ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Page 1: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 1 από 25

ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 5ος π.Χ. – 323 π.Χ.

ΣΟΦΟΚΛΗΣ (7ο Κεφάλαιο)

Ο Μύθος - Μυθολογικό υλικό - Θεματικά μοτίβα

- Σύνθεσις των πραγμάτων

Τραγωδίες που έχουν διασωθεί Αίας

Αντιγόνη Τραχίνιαι

Οιδίπους Τύραννος Ηλέκτρα

Φιλοκτήτης Οιδίπους επί Κολωνό

Πηγές που αντλεί το μυθολογικό υλικό 1) Ηρωικοί μύθοι του παρελθόντος

2) Επικοί παράδοση (Όμηρος, Ησίοδος, επικός κύκλος). Βασικότερη πηγή η Οδύσσεια

3) Λυρική ποίηση (αρχαϊκός λυρισμός, Πίνδαρος, Βακχυλίδης) 4) Τοπικοί μύθοι που επιβιώνουν προφορικά στην εποχή του(Αντιγόνη, προέρχεται από τις θηβαϊκές παραδόσεις - Οιδίπους Τύραννος, ανήκει στον θηβαϊκό κύκλο με επιρροές από Όμηρο, Πίνδαρο - Ηλέκτρα, μύθος του οίκου των Ατριδών – Φιλοκτήτης, Μικρά Ιλιάς και

Πίνδαρος – Τραχίνιες, ησιόδειο Κατάλογο Γυναικών (Ηοίαι) και επικό κύκλο Οιχαλίας άλωσις και ίσως Ηράκλεια – Αίας, Ιλιάδα, Οδύσσεια

(νέκυια), Αιθιοπίς, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου πέρσις

Θεματικά Μοτίβα Ύβρις Αντιγόνη, Αίας Δίκη Αντιγόνη, Οιδίπους Τύραννος

Άγνοια – Αναγνώριση – Γνώση Οιδίπους Τύραννος, Τραχίνιες Νόστος Φιλοκτήτης, Τραχίνιες

Τραγική επιλογή του ήρωα Θρήνος Ικεσία

Page 2: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 2 από 25

Ρόλος του Χορού 1) Δίνει γενικές ρήσεις γνωμικού χαρακτήρα

2) Παρεμβαίνει ε νουθεσίες 3) Λειτουργεί συμβιβαστικά εξισορροπώντας αντίρροπες θέσεις

4) Εκφράζει συναισθήματα 5) Φωτίζει συνέπειες πράξεων ή αποφάσεων 6) Σχολιάζει σε ανθρώπινο τόνο καταστάσεις

7) Συμβάλλει κάποιες φορές στη δράση (Αντιγόνη, Ηλέκτρα)

Χαρακτηριστικά του Σοφόκλειου ύφους 1) χαρακτηρίζεται από ακρίβεια, γλυκύτητα, τόλμη, ποικιλία και

περιεκτικότητα 2) με μία μόνο λέξη ή μισό στίχο παρουσίαζε τον χαρακτήρα κάποιου

ήρωα (ηθοποιείν) 3) χρήση γνωμικών ρήσεων

4) ικανότητα στο να «στήνει» ένα «θέατρο μέσα στο θέατρο» (π.χ. η χρήση του δόλου στην Ηλέκτρα)

5) τόσο ο λόγος όσο και η σιωπή είναι δράση (Αντιγόνη, Τραχίνιες, Οιδίπους Τύραννος)

Page 3: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 3 από 25

Λέξεις – Κλειδιά

Μυθολογικό υλικό

Αντλεί τα θέματά του αποκλειστικά από τους ηρωικούς μύθους του παρελθόντος, δε μπορεί να παρεκκλίνει από τα βασικά στοιχεία του μύθου αλλά μπορεί να συνθέσει τα στοιχεία με ιδιαίτερο τρόπο, να υιοθετήσει άλλες εκδοχές του μύθου για δευτερεύοντα στοιχεία και να προσθέσει δικές του λεπτομέρειες.

Θεματικά μοτίβα

Ύβρις, δίκη, γνώση νόστος, θρήνος, ικεσία π.χ. θέμα: νόστος, μοτίβο: ο ξενιτεμένος φτάνει αλλά αντιμετωπίζει δυσκολίες το μοτίβο είναι κομμάτι του θέματος, υποκατηγορία, απαντά στο «πως» αναφέρεται στην τροπή του θέματος. Εντοπίζονται στη σύστασις των πραγμάτων. Μέσα απ’ αυτά διαγράφεται το ήθος των προσώπων

Σύστασις των πραγμάτων

Συνιστά τον τρόπο με τον οποίο ο δημιουργός μέσα από τις επιλογές που κάνει (μυθολογικό υλικό, μοτίβα) συγκροτεί τελικά την τραγωδία σε ένα οριστικό σύνολο. Είναι η ακολουθία των δομικών στοιχείων, πως εμφανίζονται αυτά τα στοιχεία (μοτίβα) σε μια σειρά (πλοκή). Κατά τον Αριστοτέλη είναι η οργανωτική αρχή που διέπει μια τραγωδία

Καιρός

Ο δραματουργός μπορεί να συντονίζει τη δράση όλων των επιμέρους στοιχείων του έργου με γνώμονα την έννοια του καιρού, της χρονικής εκείνης συγκυρίας που, ενώ για τα πρόσωπα του δράματος μπορεί να δηλώνει το τυχαίο, είναι στην πραγματικότητα ένα αυστηρά επιλεγμένο σημείο σύγκλισης των δεδομένων ενός μύθου. Εξαιρετική είναι η ικανότητα του Σοφοκλή να οργανώνει τα δραματικά γεγονότα γύρω από τον τόπο/χρόνο που δηλώνει η έννοια καιρός

Ήθος

Στον Σοφοκλή ο τραγικός ήρωας παρουσιάζεται να πιστεύει ότι είναι αυτόνομος, ελεύθερος να κάνει επιλογές, έχοντας επίγνωση των συνεπειών των πράξεών του. Η Αντιγόνη ενεργεί όπως της επιβάλλει ο χαρακτήρας της (το ήθος της) όπως τον συνθέτει ο Σοφοκλής. Η τραγική επιλογή οδηγεί το σοφόκλειο ήρωα σε απομόνωση από τον γύρω κόσμο, ενίοτε με τραγικές συνέπειες. Κυριαρχεί η θεϊκή βούληση. Ο τραγικός ήρωας είναι προϊόν της πράξης του, συνήθως αξιολογεί λάθος τα δεδομένα λόγω των περιορισμένων ορίων της θνητής, ανθρώπινης φύσης του και πληρώνει τις επιλογές του

Άτη Συμφορά

Χορός Πρόσωπο του δράματος, ένας από τους «υποκριτές» κατά τον Αριστοτέλη. Δε λέει απλώς γνωμικά, παρεμβαίνει με συνετές νουθεσίες, συμβιβάζει τα πράγματα όταν οξύνονται

Ηθοποιείν Ο συγγραφέας του Βίου του Σοφοκλή λέει πως ο ποιητής μπορεί να παρουσιάζει με μία λέξη ή μισό στίχο ολόκληρο το χαρακτήρα ενός ανθρώπου

Page 4: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 4 από 25

ΑΡΧΑΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ (11ο Κεφάλαιο)

Οι ποιητές της αρχαίας κωμωδίας Χιωνίδης Νικητής στον 1ο διαγωνισμό Μάγνης 11 νίκες Κράτης Κωμικός μύθος

Κρατίνος Πυτίνη

Με την Πυτίνη απαντά στον Αριστοφάνη που ένα χρόνο πριν στους Ιππής είχε ισχυριστεί πως ο Κρατίνος είχε ξοφλήσει ως ποιητής. Εισήγαγε το «Προσωπικό πολιτικό σκώμμα»

Κόλακες Διακωμώδηση της συγκέντρωσης σοφιστών στο σπίτι του ζάμπλουτου Καλλία

Εύπολης Δήμοι

Σατιρίζει την παρακμή της πολιτικής ζωής τα χρόνια που ακολουθούν την καταστροφή των Αθηναίων στη Σικελία

Αχαρνής

Δικαιόπολης αγανακτισμένος από τα δεινά του πολέμου στέλνει στη Σπάρτη εκπρόσωπό του …

Ιππής Νεφέλες Σφήκες

Ειρήνη

Αθηναίος αγρότης Τρυγαίος αποφασίζει να ανέβει στον Όλυμπο εποχούμενος σε ένα τεράστιο σκαθάρι, σκοπός του ταξιδιού να πείσει τον Δία να καταπαύσει τον πόλεμο. Συναντά τον Ερμή που του λέει πως οι θεοί έχουν εγκαταλείψει τους ανθρώπους διότι δεν εννοούν να σταματήσουν τον πόλεμο….

Όρνιθες

Ο Πεσθέταιρος και ο φίλος του Εύπολης, απογοητευμένοι από τη δικομανία των Αθηναίων ζητούν ένα τόπο για να ιδρύσουν μια νέα πόλη…

Λυσιστράτη Θεσμοφοριάζουσαι Βάτραχοι Εκκλησιάζουσαι

Αριστοφάνης

Πλούτος

Page 5: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 5 από 25

Χαρακτήρας της αριστοφανικής κωμωδίας

Σύγχρονη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Ο ήρωας είναι καρικατούρα σύγχρονου Αθηναίου με συμβολικό όνομα, κωμική εκδοχή ενός υπαρκτού προσώπου, πολιτικού ή διανοούμενου.

Θέματα: πόλεμος, δικομανία, επικράτηση φαύλων πολιτικών, δράση των συκοφαντών, χάσμα γενεών που επιτείνεται με την ανατρεπτική διδασκαλία

των σοφιστών, τη νέα μουσική μόδα που κάνει τους παλαιότερους να φρίττουν.

Ο ήρωας δημιουργεί ουτοπικό κόσμο γεμάτο κωμικές καταστάσεις και περιπέτειες

Ο ήρωας βρίσκεται: 1) αντιμέτωπος με κρίσιμο πρόβλημα

2) αποφασίζει να το αντιμετωπίσει 3) δέχεται βοήθεια από ένα συνεργάτη με υπερφυσικό/μαγικό τρόπο

4) μετακινείται 5) συναντά εμπόδια ή βρίσκει αντίσταση 6) πείθει τους αντιπάλους του με λόγια

7) εξουδετερώνει και διασύρει τον εχθρό 8) θρίαμβος του ήρωα

Ελευθεροστομία Κάποιο πρόσωπο αναλαμβάνει το ρόλο του βωμολόχου (συνήθως με

σεξουαλικά και κοπρολογικά αστεία και λογοπαίγνια) Τολμηροί χαρακτηρισμοί, υπαινιγμοί διάσπαρτοι στο κείμενο, κωμικός ύφος επιδιώκει την πρόκληση γέλιου με τη χρήση αναπάντεχων αστείων

(παρά προσδοκίαν) Δημιουργία όρων που παρωδούν το ύφος των φιλοσόφων ή το εξεζητημένο

τεχνικό λεξιλόγιο των σοφιστών

Εμφάνιση Άνδρες φέρουν δερμάτινο φαλλό (αστεία + πειράγματα)

Προς το τέλος εμφανίζεται μια εταίρα, χορεύτρια ή αυλητρίδα, ή αλληγορική θηλυκή μορφή με εφαρμοστό ένδυμα που υποδηλώνει

γυμνότητα. Κοντός χιτώνας + προσωπεία με έντονα παραμορφωμένα χαρακτηριστικά

Page 6: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 6 από 25

Στόχοι της σάτιρας

Πολιτική Ο δημόσιος βίος της πόλης είναι βασική πηγή έμπνευσης του ποιητή

(δεν μπορούμε όμως να τον κατατάξουμε σε κάποιο στρατόπεδο).

Συχνά φιλοπόλεμοι και λαϊκιστές πολιτικοί αποτελούσαν στόχο της

σάτιρας, πχ. στους Ιππής [όπου παρουσιάζονται δύο δούλοι του Δήμου

(προσωποποιημένου λαού της Αθήνας) να συζητούν για τους

διεφθαρμένους δούλους που προτιμά το αφεντικό τους. Στο τέλος της

κωμωδίας, ο Δήμος είναι ανανεωμένος και νεότερος.] Συνεπώς ναι μεν

ασκούσε κριτική αλλά πρόσεχε ο Αριστοφάνης να μην κλείνει με

απαισιόδοξα μηνύματα ή δυσάρεστους για το κοινό του υπαινιγμούς.

Το κοινό και το θέατρο

Ο ποιητής προσπαθούσε να προκαταλάβει ευνοϊκά το κοινό του, το

οποίο όμως ενίοτε γινόταν και το ίδιο στόχος πειραγμάτων. Συχνά και

τα αστεία που προκαταλάμβαναν την απόφαση των κριτών. Τα κωμικά

πρόσωπα έχουν μια ελευθερία, άγνωστη στην τραγωδία, που αποτελεί

πρόσθετη πηγή κωμικότητας και υπονομεύει τις θεατρικές συμβάσεις.

Κινούνται ελεύθερα ανάμεσα στον πραγματικό και πλασματικό κόσμο

Τραγωδία Ένας από τους προσφιλέστερους στόχους σάτιρας. π.χ. στους

Βατράχους [Υπόθεση: ο Διόνυσος αφού συμβουλεύεται τον Ηρακλή,

αποφασίζει να πάει στον Κάτω κόσμο για να αποσπάσει από εκεί τον

Ευριπίδη. Στον δρόμο ακούει το τραγούδι του χορού των βατράχων

και συναγωνίζεται στο τραγούδι μαζί τους. Στον Κάτω κόσμο γίνεται

διαγωνισμός μεταξύ Αισχύλου-Ευριπίδη με έπαθλο την επιστροφή του

νικητή στη γη. Με διαιτητή τον Διόνυσο, νικά τελικά ο Αισχύλος

επειδή έχει πιο εποικοδομητικές πολιτικές απόψεις.] Συχνή είναι η

παρωδία του ύφους της τραγικής ποίησης αλλά και αυτούσιων στίχων

από τραγωδίες, οι οποίοι τοποθετημένοι σε εντελώς διαφορετικά

συμφραζόμενα χάνουν το νόημά τους και δημιουργείται κωμική

αναντιστοιχία ανάμεσα στο κωμικό περιβάλλον και στον τραγικό

λόγο. Ενίοτε έχουμε και ευκαιριακές αναφορές στην τραγωδία και τα

θέματά της αλλά και παρωδία ολόκληρων σκηνών. Επίσης, συχνά

διακωμώδηση τραγικών ποιητών με όρους προερχόμενους από τη

λογοτεχνική κριτική και θεωρία εποχής, οπότε η κωμωδία μας

διασώζει και στοιχεία για το πώς κρίνονταν τα τραγικά έργα στην

εποχή τους. Έτσι ο Ευριπίδης διακωμωδείται για τους νεολογισμούς

Page 7: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 7 από 25

του, τη στιχουργική μονοτονία του, τη νεωτεριστική μουσική και το

αντιηρωικό πνεύμα, ενώ ο Αισχύλος για τη μεγαλοστομία του, τη

θεατρική εκζήτηση, τις τολμηρές ποιητικές λέξεις που επινοεί και τις

περίφημες δραματικές σιωπές των ηρώων του. Μεγάλη σημασία

αποδίδεται και στην παιδευτική λειτουργία της τραγωδίας σε σχέση με

την ηθική αγωγή των πολιτών και την εξύψωση του πολιτικού βίου.

Αντίστοιχο προνόμιο παιδευτικής αποκλειστικότητας διεκδικεί

σταθερά για τον εαυτό της και η ίδια η κωμωδία (στην παράβαση).

Γυναίκες Παρωδία της τραγωδίας και στις Θεσμοφοριάζουσες όπου χορός από

γυναίκες. [Υπόθεση: οι γυναίκες της Αθήνας κάθε χρόνο γιορτάζουν

τα Θεσμοφόρια προς τιμή της Δήμητρας. Ο Ευριπίδης ο ποιητής θέλει

να πείσει κάποιον να εισχωρήσει στη συνέλευση των

Θεσμοφοριαζουσών για να τον υπερασπίσει ενάντια στις κατηγορίες

των γυναικών για μισογυνισμό. Τελικά δέχεται ένας συγγενής του που

όμως αποκαλύπτεται τελικά από τις γυναίκες. Παρά τις προσπάθειες

του ποιητή δεν καταφέρνουν να ξεγελαστούν οι γυναίκες ώστε ναα

αποδράσει ο συγγενής του από τον Σκύθη τοξότη που τον φυλάει.

Τελικά οι γυναίκες συμμαχούν με τον Ευριπίδη και διασώζουν τον

συγγενή του.] Διπλή η αφορμή για τη διακωμώδηση Ευριπίδη α) οι

δραματουργικές του αναζητήσεις π.χ. η τραγωδία με αίσιο τέλος

(τραγικωμωδία) β) η υποτιθέμενη μισογυνική του στάση. Το σκώμμα

των γυναικών αποτελούσε παραδοσιακό κωμικό τόπο της λαϊκής

σοφίας και της ιαμβικής ποίησης π.χ. ίαμβος γυναικών Σημωνίδη.

Όμως η κατηγορία μισογυνισμού που προσάπτεται στον Ευριπίδη

στηρίζεται στην απομόνωση χωρίων από τα συμφραζόμενα τους στα

έργα του. Αντίθετα ο Ευριπίδης θίγει συχνά θέματα γυναικείας

ψυχολογίας και επιχειρεί ενίοτε να αναλύσει την οπτική γωνία των

γυναικών. Η παραμορφωτική οπτική της κωμωδίας απλώς μετατρέπει

τον κριτικό αυτό προβληματισμό σε δήθεν κριτική των γυναικών και

αναπαράγει την παραδοσιακή, μειονεκτική εικόνα της γυναίκας στην

κυρίαρχη ιδεολογία. Την ίδια στάση αντανακλά και η κωμική

παρουσίαση ανδρών—τραβεστί

Page 8: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 8 από 25

Τα κοινωνικά

και οικονομικά προβλήματα

Ο Αριστοφάνης θα επανέλθει στο θέμα της αντίθεσης ανδρών-

γυναικών και στις Εκκλησιάζουσες, όπου οι γυναίκες δεν

υπερασπίζονται απλώς τις θέσεις τους αλλά υποκαθιστούν πλήρως

τους άνδρες διεκδικώντας και αποσπώντας με πανουργία τα

αυτονόητα και αποκλειστικά πολιτικά τους προνόμια. [Οι γυναίκες της

Αθήνας με αρχηγό την Πραξαγόρα μεταμφιέζονται σε άνδρες και

εισχωρούν στη συνέλευση του Δήμου, όπου επιτυγχάνουν τη λήψη

αποφάσεων που τις ευνοούν: καταργείται η ατομική ιδιοκτησία,

εγκαθίσταται σύστημα κοινοκτημοσύνης (και στις ερωτικές σχέσεις),

εξασφαλίζεται και η ένταξη ηλικιωμένων και δύσμορφων ανδρών και

γυναικών στο σύστημα. Ο θρίαμβος της νέας πραγματικότητας

σφραγίζεται με ένα μεγάλο συμπόσιο, που οργανώνει η Πραξαγόρα

που έχει εκλεγεί στρατηγός.] Η ανάληψη πολιτικών πρωτοβουλιών

από γυναίκες είναι η πλήρης αντιστροφή καθιερωμένης πολιτικής και

κοινωνικής τάξης του αρχαίου κόσμου. Το ουτοπικό αυτό θέμα

αποτελεί για πολλούς δείγμα της παρακμής της κλασικής Αθήνας. Ο

κοινωνικός προβληματισμός του έργου θυμίζει λίγο Πολιτεία του

Πλάτωνα.

Ο απόηχος των έντονων κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων

έντονος στον Πλούτο. [Υπόθεση: ο Χρεμύλος φιλοξενεί στο σπίτι του

έναν τυφλό γέροντα, τον Πλούτο, και προσπαθεί να το κάνει να

ξαναβρεί το φως του για να βοηθά στο μέλλον μόνο τους τίμιους

πολίτες. Γίνεται λογομαχία με την Πενία η οποία χάνει και ο

Χρεμύλος οδηγεί τον Πλούτο στο ιερό του Ασκληπιού όπου

θεραπεύεται. Όλοι αλλάζουν συμπεριφορά και ακολουθεί πομπή προς

την Ακρόπολη.]

Page 9: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 9 από 25

Δομή της αρχαίας κωμωδίας Πρόλογος Μονολογικός ή διάλογος, με πρόσωπα 2 δούλους ή ένας δούλος και ο

κύριός του ή ένας κύριος και ο ακόλουθός του-όχι δούλος, συνήθως τα

2 πρόσωπα καθοδόν προς κάποιον προορισμό. Με τον πρόλογο (όπως

και στην τραγωδία αλλά εκεί το ειδικό βάρος προλόγου μεγαλύτερο

γιατί σημαντικό μέρος της ιστορίας βρίσκεται στο παρελθόν, ενώ ο

κωμικός μύθος χωρίς παρελθόν), γίνεται εισαγωγή των θεατών στην

υπόθεση

Πάροδος Η είσοδος του κωμικού Χορού, συνοδεύεται συνήθως, αλλά όχι

πάντοτε, από απαγγελία ή τραγούδι. Συχνά ο Χορός εισέρχεται με

εχθρικές διαθέσεις ή κάνει την εμφάνισή του χωρίς να ακούγεται,

ενίοτε είναι αλληλέγγυος με τον ήρωα, ή εμπλέκεται σταδιακά στη

δράση

Αγώνας Αποφασιστικό σημείο για την πλοκή της κωμωδίας έχει ο αγώνας,

όπου δραματοποιείται η σύγκρουση του ήρωα με έναν αντίπαλο. Όχι

σπάνια η ύπαρξη 2 αγώνων ή ενός αλλά μη πλήρους αγώνα. Όταν

είναι πλήρης αποτελείται από 9 μέρη (κατά τον φιλόλογο Th. Zielinski

που πρώτος αναγνώρισε την τυπολογία του αγώνα) που παρουσιάζουν

συμμετρία.

Τα μέρη:

1. Ωδή, τραγούδι του χορού με περιεχόμενο την επίσημη

παρουσίαση των διαδίκων

2. Κατακελευσμός, ο χορός παροτρύνει τον πρώτο ομιλητή να

αρχίσει την αγόρευσή του

3. Επίρρημα, λόγος πρώτου διάδικου, που συχνά διακόπτεται από

τα κωμικά σχόλια του αντιπάλου ή κάποιου τρίτου προσώπου

4. Πνίγος, ο πρώτος διάδικος κλείνει την αγόρευσή του

5. Αντωδή, τραγούδι του χορού όπου σχολιάζει την επιτυχία του

πρώτου διάδικου

6. Αντικατακελευσμός, προτροπή του χορού προς το 2ο διάδικο

7. Αντεπίρρημα, αγόρευση 2ου διάδικου

8. Αντιπνίγος, κλείσιμο αγόρευσης 2ου διάδικου

9. Σφραγίς, ετυμηγορία του αγώνα συνήθως από το χορό

Παράβαση Η παράβαση θεωρήθηκε ως ο αρχικός πυρήνας γύρω από τον οποίο

αναπτύχθηκε η κωμωδία (κατά τον Σηφάκη δεν ισχύει γιατί ο

Page 10: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 10 από 25

παρενθετικός χαρακτήρας της παράβασης θεωρεί ότι εξηγείται

καλύτερα με την υπόθεση της όψιμης εισαγωγής της στην κωμωδία).

Ο όρος παράβαση < ο Χορός έκανε κάποια βήματα προς την

κατεύθυνση των θεατών (παραβαίνειν). Ο Χορός απευθυνόταν στους

θεατές εγκαταλείποντας τον δραματικό του ρόλο, διακόπτοντας έτσι

την εξέλιξη του κωμικού μύθου. Τα μέρη της παράβασης:

1. Κομμάτιον, αποχαιρετισμός προς τα πρόσωπα που φεύγουν

(ηθοποιοί)

2. Ανάπαιστοι, ο ποιητής χρησιμοποιεί τους αναπαίστους για να

επαινέσει το έργο του και να κακολογήσει τους αντιπάλους με

ευτράπελο τρόπο

3. Πνίγος, επιστροφή στην κωμικότητα, ο χορός ζητά την εύνοια

του κοινού για τον ποιητή

4. Ωδή, απευθύνεται στους θεούς και τους καλεί να πάρουν μέρος

στη γιορτή

5. Επίρρημα, παραινέσεις του χορού ως θεατρικού προσώπου

προς το ακροατήριο

6. Αντωδή, συνήθως συνέχεια της επίκλησης στους θεούς

7. Αντεπίρρημα, το θέμα του μπορεί να είναι παρόμοιο με του

επιρρήματος αλλά μπορεί να είναι πιο ελαφρό και να έχει λιγότερο

διδακτικό τόνο

Επεισοδιακές σκηνές

Σε διάφορα μέρη της κωμωδίας (συνηθέστερα μετά την παράβαση)

συναντούμε επεισοδιακές σκηνές όπου ο ήρωας έρχεται σε κωμική

αντιπαράθεση με διάφορους αντιπάλους με διάφορα τεχνάσματα και

χρήση λεκτικής ή φυσικής βίας. Οι αντίπαλοι του ήρωα ανήκουν

συνήθως στον κωμικό τύπο του αλαζόνα, ενώ ο αντίθετος κωμικός

τύπος είναι αυτός του είρωνα και εκπροσωπείται σε αρκετές σκηνές

από τον ήρωα. Στις σκηνές αυτές ο Χορός μένει κατά κανόνα

αμέτοχος, αν όμως πολλές, τότε μπορεί να χωρίζονται μεταξύ τους με

μια δεύτερη παράβαση ή με λυρικά στάσιμα σε αντιστοιχία στροφής-

αντιστροφής

Χορικά μέρη Τα χορικά μέρη της κωμωδίας παρουσιάζουν αξιοσημείωτη ποικιλία

στην έκταση, το ύφος, τη δραματική λειτουργία, τη μετρική μορφή και

το περιεχόμενό τους., κυρίως λόγω της χαλαρότητας που διέπει την

κωμωδία και της δυνατότητας εμφάνισης λυρικών σε διάφορα σημεία

Page 11: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 11 από 25

της.

Τα άσματα της κωμωδίας εντάσσονται στην παράδοση της λαϊκής

λυρικής ποίησης, στα πιο «ελαφρά » δηλαδή είδη της αρχαιοελληνικής

λυρικής ποίησης. Ακόμη κι όταν δεν έχουν κωμικό χαρακτήρα, τα

λυρικά άσματα του Αριστοφάνη δεν έχουν βέβαια τον μεταφυσικό

προβληματισμό των αντίστοιχων μερών της τραγωδίας αλλά

διακρίνονται για τον ρεαλισμό, τη χάρη και την τολμηρή φαντασία

τους

Έξοδος Η έξοδος, το τελευταίο μέρος της κωμωδίας, οδηγεί στην αποχώρηση

Χορού και υποκριτών. Ο βασικός τύπος κωμικής εξόδου είναι εκείνος

όπου κυριαρχεί ο θρίαμβος του ήρωα μέσα σε ατμόσφαιρα γιορτής

Λέξεις – Κλειδιά

Φαλικά άσματα Άσματα συνδεόμενα με εκδηλώσεις λατρείας ενός ομοιώματος φαλλού, ενταγμένα σε αγροτικές τελετουργίες γονιμότητας

Εξάρχοντας Κορυφαίος

Βυζαντινή Τριάδα Πλούτος, Νεφέλες, Βάτραχοι => έργα που κατείχαν θέση στη βυζαντινή εκπαίδευση και αντιγράφονταν συχνά, ενώ παράλληλα γίνονταν αντικείμενο σχολιασμού.

Page 12: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 12 από 25

ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΕΣ & ΦΥΛΛΑΔΙΑ (13ο Κεφάλαιο)

Αρχές της ιστοριογραφίας – Λογογράφοι Κοινή λατρεία Κοινή γλώσσα Ελληνική ταυτότητα Κοινή καταγωγή

Στόχος ιστοριογραφίας Η εξέταση της κοινής καταγωγής Χρονογραφία Γενεαλογία Τοπική ιστορία Κτίσεις πόλεων

Γραφή => έντεχνος πεζός λόγος

Καταγραφή της παράδοσης στροφή στη γεωγραφία και εθνογραφία Εκαταίος Ακουσίλαος Φερεκύδης Χάρων ο Λαμψακινός Κάδμος Ίων ο Χίος Ελλάνικος Δαμάστης Ξάνθος ο Λυδός

Πρώτοι εκπρόσωποι

Αντίοχος

Page 13: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 13 από 25

ΗΡΟΔΟΤΟΣ 485-420 π.Χ. Αλικαρνασσός Ταξίδια Συνδέθηκε με την πνευματική ζωή της Αθήνας Βιογραφία Συμμετοχή στην ίδρυση της αποικίας των Θουρίων Ηροδότου, Ιστορίαι, 9 βιβλία Ιωνική διάλεκτος 425 π.Χ. κυκλοφορία της τελικής μορφής του Ιστορίης απόδειξις (χαρακτηρισμός του περιεχομένου του έργου του: παρουσίαση έρευνας)

Εργογραφία

Εξύμνηση ελληνικών και βαρβαρικών κατορθωμάτων Αίτια των συγκρούσεων Θέμα: Μηδικοί πόλεμοι Έκθεση των γεγονότων για τα οποία έχει δυνατότητα γνώσης Αφετηρία: η κατάκτηση των Ιώνων από τον Κροίσο Εξουσία Κύρου – Θερμοπύλες – Σαλαμίνα – Πλαταιές – Ιωνική Επανάσταση – Εξουσία Δαρείου Έμφαση στο έργο του Θεμιστοκλή και το μηδισμό Παρουσίαση λόγων και παρεκβάσεων

Περιεχόμενο του έργου

Πηγές: - Αυτοψία - Προφορικές μαρτυρίες - Γραπτά κείμενα

Σύνθεση του έργου

- Ενιαίο σχέδιο - Παρατακτική σύνθεση - Χαλαρότητα και λεπτομέρεια - Αφηγήσεις ιδιωτικού και δραματικού χαρακτήρα

(νουβέλες)

Η σκέψη του Ηροδότου

- Ενοχή, φιλοδοξία, χρησμοί - Τάξη - Θεϊκή δικαιοσύνη - Κύκλωση παρακμής - Επέμβαση θεών - Υποταγή στη μοίρα

Page 14: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 14 από 25

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Βιογραφία - 460-397 π.Χ. Αθήνα - Εύπορη αλλά συντηρητική οικογένεια - 423/4 π.Χ.: στρατηγός στην εκστρατεία στην Αμφίπολη - Αποτυχία => επιβολή εξορίας

Εργογραφία - Θουκυδίδου – Ιστορία, 8 βιβλία - Ημιτελές έργο έως το 411 π.Χ. - Στα τελευταία βιβλία το ύφος συντομεύει και απλοποιείται - αντίφαση

Περιεχόμενο

- Θέμα: ο Πελοποννησιακός πόλεμος - Απουσία δευτερευόντων ιστοριών - Δημηγορίες - Ανάλυση γεγονότων – όχι απλή παράθεση - 1ο βιβλίο: - εισαγωγικός χαρακτήρας - η εξελικτική πορεία της ιστορίας - οι δυσκολίες του συγγραφέα - σύγκριση Πελοποννησιακού και περσικού πολέμου - απουσία θεϊκής παρέμβασης - η δυστυχία του πολέμου - μελέτη των αιτιών του πολέμου - 2ο βιβλίο: - Αρχιδάμειος πόλεμος - Επιτάφιος Περικλή - Θάνατος Περικλή - 3ο βιβλίο: - Εμφύλιος πόλεμος με την Κέρκυρα - 4ο βιβλίο: - Αθηναϊκές και Σπαρτιατικές επιτυχίες - 5ο βιβλίο: - Μάχη της Αμφίπολης και Νικείος Ειρήνη - 6ο – 7ο βιβλίο: - Σικελική εκστρατεία - 8ο βιβλίο: - Δεκελεικός πόλεμος

Οι φάσεις του πελοποννησιακού πολέμου

- Αρχιδάμειος πόλεμος 431-421 π.Χ. - Σικελική εκστρατεία 415-413 π.Χ. - Δεκελεικός πόλεμος 411-404 π.Χ.

Μέθοδος της έρευνας & μορφή του έργου

- Διαίρεση του στρατιωτικού έτους σε θέρος & χειμώνα - Ανάλυση και ερμηνεία των γεγονότων - Επιλεκτικότητα και αξιολόγηση των γεγονότων - Ζεύγη δημηγοριών - Ορθολογισμός της ανθρώπινης συμπεριφοράς - Διάψευση των προσδοκιών των πρωταγωνιστών

Χαρακτηριστικά ύφους και γλώσσας

- Σύνθετοι συλλογισμοί - Χρήση αφηρημένων ή αρχαϊκών όρων - Νεολογισμοί - Γλωσσικές επιρροές από τους σοφιστές - Αναγωγή από το ειδικό στο γενικό

Page 15: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 15 από 25

ΞΕΝΟΦΩΝ Βιογραφία - 430 – 355 π.Χ. Αθήνα

- Άνηκε στην τάξη των ιππέων – συντηρητική οικογένεια - Μισθοφόρος στην υπηρεσία του Κύρου - Πιθανή συμμετοχή του στη μάχη της Κορώνειας με το

σπαρτιατικό στρατό - Οι φιλοσπαρτιατικές προθέσεις => επιβολή εξορίας - Η εποχή του είναι η εποχή της κρίσης της πόλης – κράτους

Εργογραφία - Ιστορικά και πολιτικά - Κύρου Ανάβασις - Ελληνικά (Ελληνική ιστορία συνεχίζει το έργο του

Θουκυδίδη 411 – έως τη μάχη της Μαντινείας 362) - Αγησίλαος - Λακεδαιμονίων Πολιτεία - Κύρου Παιδεία - Φιλοσοφικά και τεχνικά - Απολογία Σωκράτους - Απομνημονεύματα - Συμπόσιον - Οικονομικός - Διδακτικά ή πραγματείες - Περί ιππικής - Ίππαρχος - Ιέρων - Πόροι

Χαρακτηριστικά ύφους και γλώσσας

- Απουσία αττικών τύπων - Χρήσης αλλά όχι κατάχρηση του ρητορικού ύφους - Επιμελημένο ύφος

Page 16: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 16 από 25

Λέξεις – Κλειδιά

Παρεκβάσεις Αναφορές γεωγραφικού και εθνολογικού περιεχομένου οι οποίες περιλαμβάνονται στο έργο του Ηρόδοτου

Νουβέλες

Αυτοτελείς αφηγήσεις περιορισμένης έκτασης, με έντονη δραματικότητα, όπου παρουσιάζονται οι ανθρώπινοι χαρακτήρες αντιμέτωποι με τα πάθη τους, οι παράγοντες που καθορίζουν την ανθρώπινοι συμπεριφορά, συμπληρώνοντας την ιστορική παρουσίαση των γεγονότων στο έργο του Ηρόδοτου

Θουκυδίδειο πρόβλημα Οι προσπάθειες των ερευνητών να εντοπίσουν πρώιμα και όψιμα στρώματα στη συγγραφή του έργου του Θουκυδίδη

Δημηγορίες

Τα ζεύγη συνήθως λόγων (με επιρροές από σοφιστικές αντιλογίες) όπου εκφράζονται οι απόψεις των πρωταγωνιστών της ιστορίας και φαίνονται οι ψυχολογικές διαθέσεις που τους οδηγούν σε αποφάσεις, στο έργο του Θουκυδίδη

Εικότα – τεκμήρια Χρήση αποδεικτικών συλλογισμών του Θουκυδίδη με βάση πιθανά επιχειρήματα – εικότα και διαθέσιμες εξωτερικές ενδείξεις – τεκμήρια

Πραγματείες (τέχναι) Πρακτικές οδηγίες και συμβουλές για διάφορες δραστηριότητες

Πολιτείες Σύντομες πραγματείες «αρχαιολογικού» (δηλ. ιστορικού) ενδιαφέροντος, όπου περιγράφεται το πολίτευμα μιας πόλης

Τέχνες Εγχειρίδια που αποσκοπούσαν στην παροχή γνώσης για ορισμένα θέματα π.χ. Πόροι (για τα δημόσια οικονομικά της Αθήνας) και Ιππαρχικός

Χρονογραφία Χρονολογική καταγραφή σημαντικών γεγονότων

Λογογράφοι

Πρώτα βήματα στην Ιωνία, όπου εμφανίζονται συγγραφείς που καταγράφουν (στην αρχή αδιακρίτως) τη μυθολογική και ιστορική παράδοση, ενώ παράλληλα στρέφονται και σε γεωγραφικές και εθνογραφικές έρευνες (Εκαταίος από τη Μίλητο)

Page 17: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 17 από 25

ΡΗΤΟΡΙΚΗ (14ο Κεφάλαιο)

Απαρχές της έντεχνης ρητορικής Συρακούσες 467 π.Χ. Τέχνη ρητορική Συγγραφή εγχειριδίου ρητορικής Με την κατάλυση της τυραννίας στη Σικελία έγιναν δίκες

Κόραξ, Τεισίας

Ενάντιος της ρητορικής είναι ο Πλάτων Πρωταγόρας Πρόδικος Σοφιστές Ιππίας

Γοργίας

- ανάπτυξη του επιδεικτικού λόγου - καταγωγή από τους Λεοντίνους της Σικελίας - 427 π.Χ. Αποστολή στην Αθήνα - Καιρός: η κατάλληλη στιγμή χρήσης του λόγου - Πρέπον: η προσαρμογή του λόγου στο χαρακτήρα

του ομιλητή - Επίκληση στο συναίσθημα, εξέγερση των παθών - Πομπώδες ύφος, εικονοποιία, μεταφορές, σχήματα

λόγου - 2 ρητορικά γυμνάσματα επιδεικτικού λόγου: - Υπέρ Παλαμήδους - Ελένης Εγκώμιον

Πλάτων: - σε δύο έργα (Γοργίας, Φαίδρος) εναντιώνεται στη

ρητορική - η ρητορική υπηρετεί το εικός όχι της αλήθεια

Η στάση των φιλοσόφων Αριστοτέλης: - στη Ρητορική ασχολείται με τα είδη του ρητορικού

λόγου, τα αποδεικτικά μέσα, τα είδη συλλογισμού, γλωσσικά ζητήματα

Page 18: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 18 από 25

ΚΑΝΟΝΑΣ

ΑΝΤΙΦΩΝ - Ρήτορας δικανικών λόγων

- Λογογράφος – κατά παραγγελίαν συγγραφέας λόγων - 15 δικανικοί – 3 ανεξάρτητοι (Περί του χορευτού, Φαρμακείας κατά της μητρυιάς,

Περί του Ηρώδου φόνου) - Οι 12 συνθέτουν 3 τετραλογίες και οι 3 ανεξάρτητοι (δες πάνω)

- Απλό ύφος αλλά γεμάτο αντιθέσεις - Ενδυνάμωση των συλλογισμών και επιχειρημάτων

Περί μεταστάσεως Υπεράσπισε τον εαυτό του στο δικαστήριο

ΑΝΔΟΚΙΔΗΣ - Συμμετοχή στην εταιρία που ακρωτηρίασε τους Ερμείς

- Συμμετοχή στα Ελευσίνια Μυστήρια - Πρόταση σύναψης ειρήνης με τη Σπάρτη

- Περιορισμένη λογοτεχνική αξία - Απουσία περίτεχνων ρητορικών σχημάτων

Περί της εαυτού καθόδου, 407 π.Χ.

Περί των μυστηρίων, 399 π.Χ. Κατηγορείται για παράνομη συμμετοχή στα ελευσίνια μυστήρια, αθωώνεται

Περί Ειρήνης Κάνει λογικές προτάσεις για τη σύναψη ειρήνης με τη Σπάρτη

Page 19: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 19 από 25

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Μαθητής του Γοργία, γνωστός στο σωκρατικό κύκλο

- Ο ικανότερος εκπρόσωπος του επιδεικτικού είδους ρητορικής - Λογογράφος

- Από την περίοδο αυτή σώζονται 6 δικανικοί λόγοι - 390 π.Χ. ίδρυση της σχολής του

- Διδασκαλία της ρητορικής παιδείας μέσω του γραπτού λόγου - Στόχος των έργων του ήταν να ενταχθούν στην κοινωνική και πολιτική παρουσία του

πολίτη – Καλοκαγαθία - Μακροπερίοδος λόγος, σαφήνεια

- Στρωτός αττικός λόγος

Πανηγυρικός

Α) εξυμνείται η Αθήνα (επιδεικτικός λόγος) Β) εκθέτει το πολιτικό του πρόγραμμα την ομόνοια των Ελλήνων και των πολέμων εναντίον των Περσών (συμβουλευτικός λόγος)

Αρεοπαγιτικός

Θίγει εσωτερικά πολιτικά ζητήματα. Οι Αθηναίοι καλούνται να ακολουθήσουν μια μετριοπαθή δημοκρατία και να δώσουν περισσότερες αρμοδιότητες στον Άρειο Πάγο

Περί Ειρήνης

Αντιτίθεται στην πολυπραγμοσύνη των συμπολιτών του και τους προτρέπει να εγκαταλείψουν τα όνειρα μιας ηγεμονίας και να επιδιώξουν την εύνοια των Ελλήνων

Φίλιππος

Η σκέψη που είχε στο «Περί Ειρήνης» συνεχίζεται και εδώ, καθώς βλέπει ο Φίλλιπος να ενσαρκώνει τις ελπίδες για την πραγματοποιήσει του Πανελλήνιου ιδεώδους

Περί Αντιδόσεως

Μιμείται την «Απολογία του Σωκράτους» του Πλάτωνα και ζητά τη δικαίωση του έργου του. Υπερασπίζει το βίο του και αναφέρει ονόματα μαθητών του που τιμήθηκαν από την Αθήνα => αποτελεί αυτός ο λόγος παιδαγωγικό του μανιφέστο

Παναθηναϊκός Τελευταίος λόγος, χαλαρή σύνθεση. Επανάληψη και ανακεφαλαίωση των ιδεών του Ισοκράτη

Page 20: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 20 από 25

ΛΥΣΙΑΣ

- 445 – 380 π.Χ., Συρακούσες - Μαθητής του Τεισία, σχέσεις με σωκρατικό κύκλο

- Δικανικοί λόγοι - Σύνολο έργων 425, σώζονται 35

- Δήμευση περιουσίας του από τους Τριάκοντα - Λογογράφος

- Λιτό γεμάτο χάρη ύφος, απλό - Σκιαγράφηση των ομιλητών (ηθοποιία)

- ακριβολόγος

Δομή των λόγων του Λυσία

Προοίμιο: Σύντομη, περιεκτική ενημέρωση για τη υπόθεση και εξασφάλιση της εύνοιας των ακροατών Διήγηση: Ακριβής έκθεση περιστατικών Πίστη ή απόδειξη: Αποδεικτικά στοιχεία για την τεκμηρίωση των θέσεων του ομιλητή Επίλογος: Ανακεφαλαίωση και τελική προσπάθεια ευνοϊκής επίδρασης στους ακροατές

Επιτάφιος (επιδεικτικός λόγος) Προς τιμήν των πεσόντων κατά τον Κορινθιακό πόλεμο

Ολυμπικός (επιδεικτικός λόγος)

Αίτημα για τον τερματισμό των εμφυλίων διαμαχών μεταξύ Ελλήνων (όπως ο Πανηγυρικός του Ισοκράτη). Σώζεται αποσπασματικά

Κατά Ερατοσθένους (δικανικός λόγος)

Κατηγορία εναντίον του Ερατοσθένη, ένας εκ των Τριάκοντα, που προκάλεσε το θάνατο του αδελφού του Πολέμαρχου. Σημαντικός ο λόγος αυτός για τα πολιτικά δρώμενα της εποχής

Υπέρ του Ερατοσθένους φόνου Υπέρ του αδυνάτου Υπέρ του Μαντίθεου

ΙΣΑΙΟΣ - 420 – 350 π.Χ., Αθήνα

- Μαθητής του Ισοκράτη – δάσκαλος του Δημοσθένη - Δάσκαλος ρητορικής

- Λογογράφος - 11 δικανικοί λόγοι

- Ασχολήθηκε με θέματα κληρονομιάς - Ύφος σαφές και κατανοητό

- Επιτηδευμένη γλώσσα - Έλλειψη προσαρμογής λόγου – χαρακτήρα ομιλητή

Page 21: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ

- 384 – 322 π.Χ., Αθήνα - Αγώνες δικαστικοί κατά των σφετεριστών της περιουσίας του

- Δάσκαλος ρητορικής, λογογράφος - Συμμετοχή στην πολιτική – φιλοαθηναϊκή στάση

- 42 δικανικοί λόγοι – 15 νόθοι - Ασχολήθηκε με θέματα ιδιωτικών υποθέσεων

- Μαθητής του Ισαίου

Κατ’ Αφόβου Προσωπική υπόθεση του Δημοσθένη εναντίον ενός από τους τρεις επιτρόπους

Υπέρ Φορμίωνος Πληροφορίες για την οικονομική κατάσταση της εποχής

Κατ’ Ανδροτίωνος Κατά Τιμοκράτους Προς Λεπτίνην

Υποστηρικτής της πολιτικής του Εύβουλου, που επιδίωκε την οικονομική ανασυγκρότηση της Αθήνας. Με την ανάμειξή του σε δημόσιες δίκες έγραψε αυτούς τους λόγους. Στον Προν Λεπτίνην, τον εκφώνησε ο ίδιος και αντιδρά στο ψήφισμα του Λεπτίνη να καταργηθεί κάθε φοροαπαλλαγή με εξαίρεση τους απογόνους των τυραννοκτόνων

Περί συμμοριών

Ενεργή ανάμειξη στην πολιτική. Παρουσιάστηκε στην Εκκλησία του Δήμου και πρότεινε την αύξηση του αριθμού των πολιτών που έχουν υποχρέωση να συνεισφέρουν στην τριηραρχία. Εγχείρημα ανασύνταξης των οικονομικών της Αθήνας

Υπέρ Μεγαλοπολιτών Περί της Ροδίων ελευθερίας Φιλιππικοί Ολυνθιακοί Περί των εν Χεροννήσω λόγος

Αγώνας ενάντια στον Φίλιππο

Περί της παραπρεσβείας Στρέφεται εναντίον του Αισχίνη και της φιλομακεδονικής μερίδας της Αθήνας

Περί του στεφάνου Ανασκόπηση του έργου του

ΑΙΣΧΙΝΗΣ - 389 – 314 π.Χ. Αθήνα

- Συμμετοχή στην πολιτική – φιλομακεδονική στάση - Δεινός ρήτορας

- Συγκρούσεις με Δημοσθένη μνημειώδες

Κατά Τιμάρχου

Πληροφορίες για κοινωνικά θέματα και αντιλήψεις της εποχής γύρω από την ανδρική πορνεία καθώς και για τις πρακτικές που ακολουθούνταν στην Εκκλησία του Δήμου

Περί της παραπρεσβείας Απάντηση στο Δημοσθένη, αθωώθηκε με μικρή πλειοψηφία

Κατά Κτησιφώντος

Σελίδα 21 από 25

Page 22: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

ΥΠΕΡΕΙΔΗΣ - 390 – 322 π.Χ. Αθήνα

- Μαθητής του Ισοκράτη - Δικανικοί λόγοι με θέμα ιδιωτικές υποθέσεις

- Συμμετοχή στην πολιτική – φιλοαθηναϊκή στάση - 52 λόγοι – σώζονται αποσπάσματα από 6

- Πληρότητα λόγου Επιτάφιος Για του νεκρούς του Λαμιακού πολέμου

Κατά Δημοσθένους Υπόθεση που κατηγορείται ο Δημοσθένης για δωροδοκία

Υπέρ Ευξενίππου

Ο Ευξένιππος κατηγορήθηκε για τον τρόπο διανομής των χωραφιών στον Ωροπό. Αξιοπρόσεκτος λόγος για τις δεισιδαιμονίες των ανθρώπων της εποχής και πως εκδηλώνονται μέσα από τις αποφάσεις της Εκκλησίας του Δήμου

Κατά Αθηνογένους Ευχάριστος και χαριτωμένος λόγος με κωμικά στοιχεία

Υπέρ Φρίνης

Δε σώζεται γνωστός για την ενέργεια του Υπερείδη να γυμνώσει το στήθος της γνωστής εταίρας μπροστά στους δικαστές ώστε να πεισθούν για το κάλλος της

ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ - 390 – 324 π.Χ. Αθήνα

- Μαθητής του Ισοκράτη και του Πλάτωνα - Συμμετοχή στην ανασυγκρότηση του αθηναϊκού στρατού

- Συμβολή στην ανέγερση δημόσιων κτηρίων - Αντιμακεδονική στάση

- 15 δικανικοί λόγοι – 1 σώζεται (Κατά Λεωκράτους) - Επιμέλεια λεξιλογίου

- Επίδραση από Ισοκράτη - Απροσεξία στο λόγο

- Ευγενές ήθος - Μεγαλόφρονες ιδέες

Κατά Λεωκράτους Τον κατηγορεί για προδοσία

Σελίδα 22 από 25

Page 23: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

ΔΕΙΝΑΡΧΟΣ - 360 – 290 π.Χ., Αθήνα

- Συνδέθηκε με την περιπατητική σχολή - Φιλομακεδονική στάση

- Εξορία - Τάσεις μίμησης των Λυσία, Υπερείδη, Δημοσθένη

- Απουσία της δημοσθενικής δεινότητας και πρωτοτυπίας Κατά Δημοσθένους Κατά Αριστογείτονος Κατά Φιλοκλέους

Όλοι σε σχέση με την υπόθεση του Άρπαλου

Σελίδα 23 από 25

Page 24: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 24 από 25

Λέξεις – Κλειδιά

Δικανικός λόγος Στα δικαστήρια Συμβουλευτικός λόγος Βουλή ή Εκκλησία του Δήμου (πολιτικός λόγος)

Επιδεικτικός λόγος Εκφωνούνταν σε ποικίλες εκδηλώσεις (πανηγυρικός λόγος)

Επιτάφιος λόγος Που εκφωνούνταν κατά τη διάρκεια της δημόσιας ταφής των πεσόντων (επιδεικτικός λόγος)

Καιρός Χρήση του λόγου την κατάλληλη χρονική στιγμή (Γοργίας)

Πρέπον Προσαρμογή του λόγου στον χαρακτήρα του ομιλητή (Γοργίας)

Εικός Εύλογο πιθανό, αυτό που πρέπει να απασχολεί το γρήγορα είναι το φαινομενικά, δηλαδή, σωστό, όχι απαραίτητα το αληθινό (Γοργίας)

Τετραλογία

Κάθε τετραλογία προέρχεται από φονική δίκη και περιλαμβάνει την κατηγορία, την υπεράσπιση, τη δευτερολογία του κατηγόρου, τη δευτερολογία της υπεράσπισης, 12 δικανικοί ανήκουν σε 3 τετραλογίες (Αντιφών)

Έντεχνες, άτεχνες πίστεις

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη τα αποδεικτικά επιχειρήματα και συλλογισμοί του δικανικού λόγου (έντεχνες πίστεις) και τα εξωτερικά αποδεικτικά στοιχεία (μαρτυρίες, έγγραφα κ.λπ. – άτεχνες πίστεις) Αντιφών

Έντεχνη ρητορική Δηλώνεται η ρητορική ως τέχνη, που περιλαμβάνει θεωρία και άσκηση (Κόραξ, Τεισίας)

Ορθοέπεια Ρητορική άσκηση που δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη σωστή χρήση της γλώσσας (Γοργίας)

Μέθοδος αυτοσχεδιασμού

Ρητορική άσκηση που προϋποθέτει την αποστήθιση παραδειγμάτων, φράσεων, ρητορικών σχημάτων κ.λπ., τα οποία ταιριάζουν σε κάθε περίσταση και έδιναν την ευχέρεια στον αγορητή να αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη δυνατή επιτυχία τον αντίπαλο

Είδωλον ψυχής (ο λόγος) Δηλαδή εικόνα όλης της προσωπικότητας του ανθρώπου (Ισοκράτης)

Παραπρεσβεία Καταγγελία του Δημοσθένη μέσω του Τιμάρχου προς τον Αισχίνη όταν επισκέφθηκαν μαζί τον Φίλιππο, πως δεν εκπροσωπούσε σωστά τα συμφέροντα της Αθήνας και ότι δωροδοκήθηκε

Γοργίεια σχήματα Ρητορικές τεχνικές του Γοργία όπου εναλλάσσονταν αντιθέσεις, πάρισα και παρόμοια αποσκοπώντας στον εντυπωσιασμό του ακροατή

Λογογράφος Αυτός που έγραφε επί πληρωμή για πελάτες δικανικούς λόγους, οι οποίοι εκφωνούνταν στα δικαστήρια, ενώ ο ίδιος σπάνια εμφανιζόταν ως συνήγορος

Δεινότης Ορμητική δυναμικότητα και πειστική επιχειρηματολογία στη ρητορική τέχνη (Δημοσθένης)

Φονικοί λόγοι Δικανικοί λόγοι που αφορούσαν θέματα

Page 25: ΚΛΑΣΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ_5ος π.Χ. - 323 π.Χ._Λέξεις-Κλειδιά_ΕΛΠ21

Σελίδα 25 από 25

ανθρωποκτονιών

Ηθοποιία Λυσία Διακρίθηκε επίσης για την ηθοποιία του, δηλαδή για την προσαρμογή του λόγου του στην προσωπικότητα του ομιλητή έτσι ώστε να κερδίσει την εύνοια των ακροατών

«άγροικον Δημοσθένη» ή «κρίθινο Δημοσθένη»

Ο Δείναρχος μιμείται το Δημοσθένη αλλά δεν καταφέρνει να τον φτάσει, γι’ αυτό και οι αρχαίοι τον αποκαλούσαν έτσι