Χρήμα και ρόλος των τραπεζών

Γιάννης Καλογήρου, Καθηγητής ΕΜΠ Άγγελος Τσακανίκας, Επίκουρος καθηγητής ΕΜΠ

ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

2Ο εξάμηνο Χημικών Μηχανικών

Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.

Άδεια Χρήσης

• Τι είναι σημαντικότερο για μια οικονομία το προϊόν ή ο πλούτος στη μελέτη της μακρο-οικονομίας;

• Μια μορφή πλούτου, το χρήμα, έχει ειδική θέση στη μακροοικονομική μελέτη.

• Το χρήμα ασκεί πολλές λειτουργίες σε μια μεικτή (ιδιωτική και δημόσια παρέμβαση) οικονομία: συσσώρευση πλούτου, σύγκριση αξιών, κτλ Από τις πιο ζωτικές λειτουργίες: η διευκόλυνση των συναλλαγών. Το

εμπόριο θα ήταν λιγότερο αποδοτικό και πιο περίπλοκο χωρίς την ύπαρξη του χρήματος.

Το Χρήμα σαν «καύσιμο» ή «λιπαντικό» της οικονομικής δραστηριότητας (1/2)

3

• “Money is not one of the wheels of trade: It is the oil (=λιπαντικό) which renders the motion of the wheels more smooth and easy” (David Hume, μέσα 18ου αιώνα).

• Η ύπαρξη ενός εύχρηστου (βολικού) εμπορεύματος που ο καθένας επιθυμεί ή υποχρεούται να αποδεχθεί ως μέσο πληρωμής απλοποιεί δραστικά τη διαδικασία ανταλλαγής και διευκολύνει τις συναλλαγές στην οικονομία.

Το Χρήμα σαν «καύσιμο» ή «λιπαντικό» της οικονομικής δραστηριότητας (2/2)

4

• Από την ανταλλακτική (αντιπραγματισμός) [barter economy] στην εγχρήματη οικονομία (νόμισμα) [monetized economy] και τα τελευταία χρόνια στη χρηματιστικοποίηση της οικονομίας (financialisation). Η χρήση νομίσματος ξεκίνησε στα μικρασιατικά παράλια, ήδη από τον

7ο αιώνα π.Χ. όπου το εμπόριο ανθούσε, ακολούθησε στη Μακεδονία (μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα) και λίγο αργότερα στη νοτιότερη Ελλάδα.

• Η δημιουργία εθνικών κρατών συνδέθηκε με την ανάληψη από τις κυβερνήσεις τους της ευθύνης να δημιουργήσουν το δικό τους νόμισμα και να διαχειρισθούν το αντίστοιχο εκδοτικό προνόμιο.

Ανταλλακτική οικονομία εγχρήματη οικονομία οικονομία του «χαρτιού» 1

5

• Η δημιουργία διεθνικών οντοτήτων όπως στην Ευρώπη οδηγεί στη δημιουργία νέου κοινού νομίσματος όπως του ευρώ και μιας ευρύτερης ζώνης συναλλαγών (currency union, Ευρωζώνη). [The theory of the optimal currency area was pioneered by economist

Robert Mundell, 1961]

• ΟΜΩΣ: στη σημερινή οικονομία αναδεικνύεται ο κίνδυνος της αυτονόμησης της οικονομίας του χαρτιού (τίτλοι και λοιπά χρηματιστηριακά εργαλεία) από την πραγματική οικονομία (Financialisation: Χρηματιστικοποίηση).

Ανταλλακτική οικονομία εγχρήματη οικονομία οικονομία του «χαρτιού» 2

6

• «Οι τράπεζες είναι αποθήκες παραγεμισμένες με χρήματα»

• Με τι, όμως είναι γεμάτες?

• Τι, όμως, είναι το χρήμα; Τα κέρματα και τα χαρτονομίσματα είναι ασφαλώς χρήμα.

Οι επιταγές είναι χρήμα;

Είναι οι καταθέσεις από τις οποίες αντλούμε (σηκώνουμε) επιταγές χρήμα;

Είναι οι αποταμιευτικοί λογαριασμοί χρήμα;

Είναι τα κρατικά ομόλογα χρήμα;

Μια μεγάλη παρανόηση 7

• Κάθε γενικά αποδεκτό μέσο πληρωμών, δηλαδή αυτό που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να κάνουμε αγορές. για την παράδοση προϊόντων (αγαθών ή/ και υπηρεσιών), ή

για τον διακανονισμό χρεών (πληρωμή τοκοχρεωλυσίων).

• Ρευστό χρήμα (νόμισμα)

χαρτονομίσματα και κέρματα.

Τι είναι το χρήμα; (1/2) 8

Αλλά, υπάρχει μια γκάμα χρηματοπιστωτικών εργαλείων που εξυπηρετούν τον σκοπό αυτό, δηλ. ένα “συνεχές εργαλείων” τα οποία διαφέρουν ανάλογα με τη δυνατότητα ρευστοποίησης ή την ευκολία με την οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για αγορές.

• Πιστωτικό χρήμα π.χ. οι λογαριασμοί τραπεζικών καταθέσεων μέσω των οποίων μπορεί

ο κάτοχός τους να υπογράψει επιταγές.

o Πλαστικό χρήμα (Κάρτες)

Τι είναι το χρήμα; (2/2) 9

• Με νόμο, τα κέρματα και τα χαρτονομίσματα είναι μορφή χρήματος, επειδή ένας πωλητής είναι υποχρεωμένος να τα δεχθεί ως μέσο πληρωμής («πληρωτέα επί τη εμφανίσει»).

• Οι επιταγές δεν γίνονται υποχρεωτικά αποδεκτές, αν και ένα πολύ μεγάλο μέρος των συναλλαγών γίνονται με αυτές.

• Όλο το ρευστό που είναι στα χέρια του κοινού συν λογαριασμοί καταθέσεων [demand deposits accounts] (πληρώνονται άμα τη ζητήσει τους, καταθέσεις όψεως).

• Όμως τα ομόλογα, τα αμοιβαία κεφάλαια δεν είναι χρήμα

«Πληρωτέα επί τη εμφανίσει» 10

1. Μέσο συναλλαγών • το χρήμα αποτελεί ένα μέσο για τις ανταλλαγές αγαθών και

υπηρεσιών το οποίο είναι σαφώς πιο αποτελεσματικό από τον αντιπραγματισμό (αγοραπωλησία που γίνεται με άμεση ανταλλαγή των προϊόντων (αγαθών ή υπηρεσιών) χωρίς τη χρήση χρήματος.

2. Λογιστική μονάδα (μέτρο αξίας) • η μονάδα στην οποία εκφράζονται οι τιμές και τηρούνται οι

λογαριασμοί. Η επίπτωση του πληθωρισμού στη διατήρηση της αναγνωρίσιμης αξίας.

Το χρήμα και οι λειτουργίες του (1/2) 11

3. Μέσο διαφύλαξης αξιών (αποθησαύριση, store of wealth) • το χρήμα μπορεί να διακρατηθεί και να χρησιμοποιηθεί για

μελλοντικές αγορές.

4. Μέσο πραγματοποίησης μελλοντικών πληρωμών (μέτρο όχι άμεσα πληρωτέων συναλλαγών)

• διαχρονική λογιστική μονάδα – η λειτουργία αυτή ενθαρρύνει το δανεισμό.

Το χρήμα και οι λειτουργίες του (2/2) 12

• Μεταφέρσιμο.

• Διαρκές.

• Διαιρούμενο σε μονάδες που να διευκολύνουν τις συναλλαγές.

• Δύσκολα αντιγράφεται (αποφυγή παραχάραξης).

• Γενικά αποδεκτό.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του χρήματος 13

• Μ1: όλο το ρευστό που κυκλοφορεί σε μια οικονομία + καταθέσεις όψεως

• Μ2: Μ1 + καταθέσεις ταμιευτηρίου

• Μ3 : Μ2 + καταθέσεις προθεσμίας + καταθέσεις σε αγορές ευρώ / δολαρίων

Προσφορά χρήματος 14

Το χρήμα εκτός από τον ζωτικό του ρόλο στη διευκόλυνση των συναλλαγών ασκεί επίδραση σε σημαντικές μακρο-οικονομικές μεταβλητές. 1. Η τιμή του χρήματος σε σχέση με τον χρόνο: οι περισσότεροι

άνθρωποι προτιμούν να εισπράξουν σε μετρητά 100 ευρώ σήμερα παρά 100 ευρώ σε μετρητά σε ένα χρόνο αργότερα (“time value of money”)

• Επιτόκιο= η τιμή της διακράτησης του χρήματος ή το κόστος ενός δανείου με αντάλλαγμα την άμεση είσπραξη του αντίστοιχου ρευστού για άμεση δαπάνη.

• Αύξηση του επιτοκίου δανεισμού το χρήμα γίνεται ακριβότερο.

Βραχυχρόνια και μακροχρόνια επιτόκια.

Οι τρεις «τιμές» του χρήματος (1/2) 15

2. Η τιμή του χρήματος σε σχέση με ένα ξένο νόμισμα Συναλλαγματική Ισοτιμία (ανατίμηση ή υποτίμηση).

3. Η τιμή του χρήματος σε σχέση με όλα τα αγαθά και τις υπηρεσίες Γενικό επίπεδο των τιμών (Aggregate price level ή αποπληθωριστής τιμών= Ονομαστικό ΑΕΠ/ Πραγματικό ΑΕΠ, που εκφράζει την εξέλιξη όλων των τιμών της οικονομίας). Όταν το γενικό επίπεδο των τιμών αυξάνεται (περίοδος πληθωρισμού) η αξία του χρήματος με όρους αγαθών και υπηρεσιών που μπορεί να αγοράσει κανείς πέφτει. Όταν το επίπεδο των τιμών (περίοδος αποπληθωρισμού) πέφτει, η αξία του χρήματος αυξάνεται.

Οι τρεις «τιμές» του χρήματος (2/2) 16

• Η αλλαγή στην ποσότητα του χρήματος μπορεί να επιδράσει και στις τρεις «τιμές» του χρήματος.

• Η Κεντρική Τράπεζα κάθε χώρας (η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για την ευρωζώνη) μπορεί να αυξήσει την κυκλοφορία του χρήματος με έκδοση χρήματος που το διοχετεύει στην οικονομία. Όταν η προσφορά χρήματος αυξάνεται, συνήθως αναμένεται η πτώση των επιτοκίων (κατ΄αναλογία του ότι η τιμή ενός αγαθού τείνει να πέφτει όταν η ποσότητά του αυξάνεται). Έτσι και η τιμή της απόκτησης χρήματος (δηλαδή το επιτόκιο δανεισμού) όταν η κεντρική τράπεζα διοχετεύει περισσότερο χρήμα στην εγχώρια οικονομία.

Η προσφορά χρήματος στην οικονομία 17

Τυπικές σχέσεις επίδρασης της προσφοράς χρήματος στις τρεις «τιμές» του χρήματος

• Αύξηση της προσφοράς χρήματος Πτώση επιτοκίων

Υποτίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του νομίσματος

Αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών (πληθωρισμός/ inflation) [ιδίως οι μεγάλες αυξήσεις της προσφοράς χρήματος είναι πληθωριστικές] {“ too much money is chasing too few goods”}.

Τυπικές σχέσεις (1/2) 18

• Μείωση της προσφοράς χρήματος Αύξηση των επιτοκίων

Ανατίμηση συναλλαγματικής ισοτιμίας

Πτώση του γενικού επιπέδου τιμών (αποκλιμάκωση πληθωρισμού ή και αρνητικός πληθωρισμός/ deflation)

Τυπικές σχέσεις (2/2) 19

• Το χρήμα στην καθημερινή ζωή χρησιμοποιείται ως συνώνυμο πολλών εννοιών Εισόδημα: «αποκτώ χρήματα». Όμως: εισόδημα= χρηματικές

μονάδες/ μονάδα χρόνου (μεταβλητή ροής) [ημερομίσθιο, μηνιαίο, ετήσιο]= εισόδημα από εργασία+ εισόδημα από ακίνητα περιουσιακά στοιχεία+ μερίσματα + τόκοι

Αποταμίευση: εκείνο το τμήμα του εισοδήματος που δεν ξοδεύουμε (μεταβλητή ροής) [π.χ. το 10% του μηνιαίου εισοδήματος].

Προσοχή σε εννοιολογικές συγχύσεις (1/2)

20

• Ο πλούτος= [Αξία όλων των περιουσιακών σας στοιχείων]-

[Aξία όλων των υποχρεώσεων σας σε μια δεδομένη χρονική

στιγμή]. Ο πλούτος είναι μεταβλητή αποθέματος. Υπάρχει

δυνατότητα αλλαγής της σύνθεσης του πλούτου ενός ατόμου.

• Τα περιουσιακά στοιχεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν

άμεσα περιλαμβάνουν το ρευστό και τους λογαριασμούς

καταθέσεων.

• Επένδυση: συνήθως δαπάνη για την αγορά τεχνικού

εξοπλισμού…. έως ακινήτων.

• Ειδικότερα, η χρηματοοικονομική επένδυση αναφέρεται

στην αγορά μετοχών ή άλλων χρηματοοικονομικών στοιχείων.

Προσοχή σε εννοιολογικές συγχύσεις (2/2)

21

• Η απόφαση για αποταμίευση Μεταβολή του «πλούτου» (της περιουσίας) συναρτήσει του χρόνου.

• Η απόφαση για του πως κατανέμεται ένα δεδομένο απόθεμα «πλούτου» (περιουσίας) μεταξύ χρήματος και ομολόγων. Τα ομόλογα αποδίδουν ένα τόκο (=ποσό π.χ. ετησίως) με βάση ένα

επιτόκιο, αλλά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για συναλλαγές.

Δύο διαφορετικές αποφάσεις 22

• Η τιμή του δανεικού χρήματος σε μια δεδομένη χρονική στιγμή σε δεδομένες συνθήκες.

• Γιατί επιτόκιο; Κάλυψη κινδύνου μη επιστροφής του δανειζόμενου ποσού (ρίσκο)

Η μη διαθεσιμότητα του ποσού του δανείου από τον δανειστή όταν θα το χρειαστεί.

Η έννοια του επιτοκίου (1/2) 23

• Κατ΄ αναλογία με την τιμή ενοικίασης π.χ. ενός διαμερίσματος η τιμή για τη χρησιμοποίηση ενός χρηματικού ποσού εξαρτάται από τις συνθήκες της αγοράς (προσφορά και ζήτηση).

• Τι προσδιορίζει τις συνθήκες της προσφοράς- ζήτησης Νεοκλασική άποψη: Η προσφορά (αποταμιεύσεις) τείνει να εξισωθεί

με τη ζήτηση (επένδυση) με βάση τις αλλαγές του επιτοκίου.

Κεϋνσιανή Άποψη: Τα επιτόκια δεν προσδιορίζονται από την αγορά δανεικών κεφαλαίων, αλλά από την «προτίμηση ρευστότητας».

Η έννοια του επιτοκίου (2/2) 24

• Σκοπός: Η διασύνδεση ανθρώπων/ οργανισμών/ οικονομικών υποκειμένων που έχουν περισσότερα χρήματα από όσα χρησιμοποιούν με ανθρώπους/ οργανισμούς/ οικονομικά υποκείμενα που χρειάζονται περισσότερα χρήματα από όσα έχουν για να τα χρησιμοποιήσουν για διάφορες δραστηριότητες με παραγωγικό τρόπο (?).

• Οι τράπεζες παρέχουν το μεγαλύτερο μέρος των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.

Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες: «Make money from money”: (1/2)

25

• Τα χρηματιστήρια αξιών συνδέουν άμεσα αυτούς που προσφέρουν και αυτούς που ζητούν χρηματοδότηση μέσω μετοχών, εμπορεύσιμων ομολογιών και άλλων χρηματοπιστωτικών προϊόντων (εργαλείων).

• Τα χρηματιστήρια δίνουν τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να αντλήσουν χρηματοδότηση, διευκολύνουν την αγοραπωλησία επιχειρήσεων (εξαγορές, επιθετικές εξαγορές, συγχνεύσεις..)

Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες: «Make money from money”: (2/2)

26

• Δημιουργία (Ίδρυση) μιας Τράπεζας. Συγκέντρωση (συλλογή) καταθέσεων με την παράλληλη διαφύλαξη

κάποιας ποσότητας ρευστών ώστε να μπορούν να καλυφθούν αποσύρσεις καταθέσεων.

Συνετός δανεισμός και παρακολούθηση της κατάστασης των δανείων (εξυπηρετούνται κανονικά;) και των δανειζομένων.

Διασπορά του κινδύνου (ρίσκου) σε διάφορες επενδύσεις. Καθώς η τράπεζα αυξάνει τη δραστηριότητά της το μέσο κόστος

μειώνεται και τα κέρδη αυξάνονται. Δημιουργία χρηματικού εισοδήματος μέσω της διαχείρισης χρήματος.

• Τρεις αρχές της τραπεζικής από την εποχή των Μεδίκων έως σήμερα: α) επίτευξη οικονομιών κλίμακος, β) Διασπορά του κινδύνου, γ) μετασχηματισμός περιουσιακών στοιχείων.

Χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες: Η τραπεζική λειτουργία

27

• Τράπεζες: ένας χρηματοπιστωτικός οργανισμός που ειδικεύεται στο να φέρνει σε επαφή δανειστές και δανειζόμενους. π.χ. μια εμπορική τράπεζα που έχει κρατική άδεια να χορηγεί δάνεια

και να δέχεται καταθέσεις. συμπεριλαμβανομένων των καταθέσεων έναντι των οποίων μπορούν

να εκδίδονται επιταγές.

• Απαντούν στην ανάγκη για αποτελεσματικές αγορές κεφαλαίων: Κατανομή κεφαλαίων αποτελεσματικά μεταξύ διαφόρων χρηστών,

μεταξύ πιστωτών και δανειζόμενων: Από πλεονασματικές σε ελλειμματικές μονάδες

Κατεύθυνση προς τις αποδοτικότερες επενδύσεις με βάση το κριτήριο της αναμενόμενης απόδοσης και του κινδύνου (αβεβαιότητα) που επικρατεί

Σύγχρονη τραπεζική 28

• Τραπεζική= βασίζεται σε ένα είδος τεχνάσματος «εμπιστοσύνης» (τραπεζική πίστη) που είναι κοινωνικο-οικονομικά χρήσιμο (με την προϋπόθεση της καλής διαχείρισής της) που συνοψίζεται στη θέση: «Δεν χρειαζόμαστε όλοι μετρητά την ίδια στιγμή».

• Συνδυασμός ευελιξίας και σταθερότητας.

• Ο κλονισμός της εμπιστοσύνης και ο κίνδυνος του «bank run” και της εξάπλωσής του σε όλο το χρηματοπιστωτικό και οικονομικό σύστημα (τραπεζικός πανικός)

Πού βασίζεται η τραπεζική πίστη; (1/2) 29

• Η κεντρική Τράπεζα (κατ΄επέκταση η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ως ένα βαθμό) είναι ο πιο σημαντικός διαχειριστής της εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα (και δανειστής ύστατης καταφυγής).

• Ορισμός του Δανειστή ύστατης καταφυγής ('Lender Of Last Resort‘): ένας θεσμός- συνήθως η Κεντρική Τράπεζα μιας χώρας- που προσφέρει δάνεια σε τράπεζες ή άλλους δικαιούχους οργανισμούς που βιώνουν χρηματοδοτικές δυσκολίες ή αντιμετωπίζονται ως υψηλού κινδύνου ή βρίσκονται σε στάδιο κατάρρευσης.

Πού βασίζεται η τραπεζική πίστη; (2/2) 30

Οι διαμεσολαβητές!

Επιχειρήσεις (δανειζόμενοι) Πιστωτές (επενδυτές)

Αξιόγραφα

Κεφάλαια

Επιχειρήσεις

(δανειζόμενοι)

Πιστωτές

(επενδυτές)

Αξιόγραφα

Κεφάλαια

Επενδυτικές Τράπεζες

Κεφάλαια

Αξιόγραφα

Επιχειρήσεις

(δανειζόμενοι)

Πιστωτές

(επενδυτές)

Αξιόγραφα μεσολαβητή

Κεφάλαια

Μεσολαβητές

Κεφάλαια

Αξιόγραφα επιχειρήσεων

31

Εικόνα 1: Οι διαμεσολαβητές

Μεσολαβητές

• Εμπορικές Τράπεζες Δάνεια, αντασφάλιση, leasing, χρηματιστηριακές υπηρεσίες

• Οργανισμοί Αποταμιεύσεων / Δανείων – Τράπεζες αμοιβαίων διαπραγματεύσεων Συγκέντρωση μικροεπενδυτών, μεγαλύτερη ρευστότητα

• Πιστωτικές ενώσεις

• Εταιρείες ασφάλισης ζωής

Ο διαμεσολαβητικός ρόλος των Τραπεζών (1/2)

32

• Αμοιβαία Κεφάλαια / Εταιρείες χαρτοφυλακίου

• Ιδιωτικά Ταμεία Συντάξεων

• Ειδικά Πιστωτικά Ιδρύματα (Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων, Ταχ.Ταμιευτήριο, κτλ)

Investment brokers, dealers

Ο διαμεσολαβητικός ρόλος των Τραπεζών (2/2)

33

• Ένας χρηματοπιστωτικός οργανισμός που συμβουλεύει και υποστηρίζει τις επιχειρήσεις και τα κράτη στην άντληση κεφαλαίων (έκδοση π.χ. ενός δανείου). Οι επενδυτικές τράπεζες δεν συγκεντρώνουν αποταμιεύσεις.

• Δυνατότητα σύγκρουσης συμφερόντων (μεταξύ εμπορικής και επενδυτικής λειτουργίας μιας τράπεζας) μέσω χρηματοπιστωτικών κινήσεων που μπορεί να οδηγήσουν σε χειραγώγηση της αγοράς.

Επενδυτικές Τράπεζες 34

• Το τίμημα που πρέπει να καταβάλει κάποιος για να δανειστεί κεφάλαια

Επιτόκια (1/2) 35

• Ονομαστικό επιτόκιο (nominal interest rate)

NIR = RI+IP+CRP+LP+MRP

o RI: Πραγματικό επιτόκιο χωρίς κίνδυνο (real risk free rate of interest)

o ΙP: Αμοιβή πληθωρισμού (inflation premium)

o CRP: Αμοιβή κινδύνου μη πληρωμής τόκων / κεφαλαίου (credit risk premium)

o LP: Αμοιβή ρευστότητας (liquidity premiun)

o MRP: Αμοιβή κινδύνου μείωσης τιμής αξιογράφου (maturity risk premium)

Επιτόκια (2/2)

Ονομαστικό χωρίς κίνδυνο

36

• Πραγματικό επιτόκιο χωρίς κίνδυνο: Επιτόκιο χωρίς κίνδυνο με μηδενικό πληθωρισμό

• Ονομαστικό επιτόκιο χωρίς κίνδυνο: Πραγματικό επιτόκιο πλέον αμοιβής πληθωρισμού

• Αμοιβή κινδύνου αδυναμίας πληρωμής τόκων / κεφαλαίου: Υψηλότερη διαβάθμισης ομολογίας = χαμηλότερος κίνδυνος

• Αμοιβή ρευστότητας: χρηματοοικονομικά στοιχεία μεγαλύτερη ρευστότητα από τα υλικά

• Αμοιβή κινδύνου μείωσης τιμής αξιογράφου: Επίδραση της διάρκειας του αξιογράφου

• Αμοιβή πληθωρισμού: Πραγματικό επιτόκιο = (Ονομαστικό – πληθωρισμό) / (1+ πληθωρισμό)

Διάφορα Επιτόκια 37

Περιουσιακά στοιχεία Υποχρεώσεις

Δάνεια 600 Καταθέσεις όψεως 200

Ρευστά στην Τράπεζα

200 Καταθέσεις ταμιευτηρίου

300

Ρευστά στην Κεντρική Τράπεζα

100 Καταθέσεις Προθεσμίας

400

Σύνολο

900 Σύνολο 900

Ισοζύγιο Τράπεζας 38

Πίνακας 1: Ισοζύγιο τράπεζας

• Χρηματοπιστωτικός τίτλος ένα χαρτί που δίνει στον κάτοχό του το δικαίωμα να εισπράττει τόκους

για μια καθορισμένη χρονική περίοδο.

• Ρευστά διαθέσιμα χαρτονομίσματα και κέρματα που δεν αποφέρουν τόκο.

Αποτελούν το πλέον ρευστό περιουσιακό στοιχείο.

Οδηγός χρηματοπιστωτικών αγορών για αρχάριους (1/3)

39

• Βραχυπρόθεσμοι τίτλοι χρηματοπιστωτικοί τίτλοι οι οποίοι θα επαναγοραστούν από τον

αρχικό τους κάτοχο σε λιγότερο από έναν χρόνο και σε γνωστή ημερομηνία.

χαρακτηρίζονται από μεγάλη ρευστότητα.

• Ομόλογα μακροπρόθεσμοι χρηματοοικονομικοί τίτλοι

λιγότερο ρευστά λόγω της αβεβαιότητας των μελλοντικών εισοδηματικών ροών.

Οδηγός χρηματοπιστωτικών αγορών για αρχάριους (2/3)

40

• Ομόλογα απεριόριστης διάρκειας μια ακραία μορφή ομολόγου, δεν εξαγοράζονται ποτέ από τον αρχικό

τους εκδότη ο οποίος πληρώνει τόκους στο διηνεκές.

π.χ. Consoles

• Εγγυημένα χρεόγραφα κρατικά ομόλογα του ΗΒ.

• Μετοχές εταιρειών τίτλοι που δίνουν δικαίωμα είσπραξης μερίσματος.

όχι ιδιαίτερα υψηλής ρευστότητας.

Οδηγός χρηματοπιστωτικών αγορών για αρχάριους (3/3)

41

• Οι εμπορικές τράπεζες είναι υποχρεωμένες να διακρατούν μόνο ένα ποσοστό των καταθέσεών τους ως ρευστά διαθέσιμα. αυτό τους επιτρέπει να δημιουργούν χρήμα μέσω του δανεισμού.

• Η νομισματική βάση: η ποσότητα χαρτονομισμάτων και κερμάτων που βρίσκονται σε κυκλοφορία συν την ποσότητα που βρίσκεται στη διάθεση του τραπεζικού συστήματος.

• Ο πολλαπλασιαστής χρήματος η μεταβολή της ποσότητας χρήματος λόγω της μεταβολής κατά 1 ΕΥΡΩ

της νομισματικής βάσης.

Δημιουργία χρήματος από τις τράπεζες 42

• Κατάθεση σε εμπορική τράπεζα (Α) ποσού 1000€ με ποσοστό υποχρεωτικών διαθεσίμων 10% σημαίνει ότι η τράπεζα Α έχει 900€ να δανείσει σε κάποιο ιδιώτη.

• Άρα: 900€ μεταφέρονται σε άλλη εμπορική τράπεζα (Β) στον ιδιώτη. Η Τράπεζα Β μπορεί να δανείσει 810€, που κατατίθενται σε μια άλλη τράπεζα (Γ), η οποία θα δανείσει 729€ κ.ο.κ.

• Άρα: 1000 αρχικής κατάθεσης «δημιούργησαν 3439 €

Η νομισματική βάση και ο πολλαπλασιαστής χρήματος

43

• Έστω ότι οι τράπεζες επιθυμούν να διακρατούν ρευστά διαθέσιμα R σε ποσοστό cb των καταθέσεων D, ενώ ο ιδιωτικός τομέας διακρατεί μετρητά σε κυκλοφορία C σε ποσοστό cp των καταθέσεων D.

• Τότε R=cbD και C=cpD

• Νομισματική βάση H = C + R = (cb + cp) D

• Προσφορά χρήματος = C + D = (cp + 1) D

Ο πολλαπλασιαστής χρήματος

Άρα M = (cp + 1)

(cp + cb) H

• Προσφορά χρήματος = πολλαπλασιαστής χρήματος × νομισματική βάση

Ή πιο απλά: Πολ.Χρ = 1/ % υποχρεωτικών διαθεσίμων

44

• Κεντρική Τράπεζα ασκεί έλεγχο στην κατεύθυνση (αύξηση ή μείωση) και στην έκταση των μεταβολών στην προσφορά χρήματος.

• Σκοπός της Κεντρικής Τράπεζας να διασφαλίσει στην οικονομία την προσφορά «κατάλληλης» ποσότητας χρήματος.

• Μετράει τη θερμοκρασία και προσαρμόζει αναλόγως την ποσότητα του διαθέσιμου χρήματος. Υπερθερμασμένη οικονομία («overheated” economy), με

πληθωρισμό περικοπή της διαθεσιμότητας του χρήματος

Οικονομία σε ύφεση με αυξανόμενη ανεργία η αντίθετη κατεύθυνση

Ρόλος της Κεντρικής Τράπεζας 45

Επίδραση σε συνδεδεμένες μακρο-οικονομικές μεταβλητές

• Αύξηση της προσφοράς χρήματος οδηγεί σε: Πτώση επιτοκίων

Υποτίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας.

Αύξηση γενικού επιπέδου τιμών (πληθωρισμός)

• Μείωση της προσφοράς χρήματος Αύξηση των επιτοκίων

Ανατίμηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας

Πτώση του επιπέδου των τιμών (αποκλιμάκωση ή/ και αποπληθωρισμός).

Αυξομείωση της προσφοράς χρήματος 46

- Πώς η Κεντρική Τράπεζα αυξάνει ή μειώνει την προσφορά χρήματος;

- Η Κεντρική Τράπεζα διατηρεί αποθεματικά και αυξάνει ή μειώνει τις απαιτήσεις σε διακράτηση αποθεματικών των εμπορικών τραπεζών (reserve ratio)

Κεντρική Τράπεζα και προσφορά χρήματος (1/3)

47

• Το επιτόκιο με το οποίο η Κεντρική Τράπεζα δανείζει τις εμπορικές τράπεζες (discount rate as a money-controlling device) όταν έχουν έλλειψη αποθεματικών (αύξηση δυσκολεύει, μείωση διευκολύνει). Το επιτόκιο αυτό επηρεάζει τη διάρθρωση όλων των επιτοκίων, είτε σφίγγοντας (περιοριστική πολιτική) είτε χαλαρώνοντας (επεκτατική πολιτική) τη διαθεσιμότητα του χρήματος στους φορείς της οικονομίας. Όταν τα επιτόκια μειώνονται τότε το χρήμα γίνεται φθηνότερο και ευκολότερα διαθέσιμο για δανεισμό. Όταν το επιτόκιο ανεβαίνει, οι δανειζόμενοι όχι μόνον πληρώνουν περισσότερα, αλλά και οι όροι δανεισμού γίνονται αυστηρότεροι.

Κεντρική Τράπεζα και προσφορά χρήματος (2/3)

48

• Λειτουργίες ανοιχτής αγοράς (αγοραπωλησία κρατικών ομολόγων)

Κεντρική Τράπεζα και προσφορά χρήματος (3/3)

49

• The overnight rate is the interest rate at which major financial institutions borrow and lend one-day (or "overnight") funds among themselves; the Bank sets a target level for that rate. This target for the overnight rate is often referred to as the Bank's key interest rate or key policy rate.

• Key Interest Rate - Bank of Canada

Overnight interest rate 50

• Quantitative easing (QE) is a type of monetary policy used by central banks to stimulate the economy when standard monetary policy has become ineffective.

Quantitative easing (QE): Ποσοτική χαλάρωση (1/2)

51

• An unconventional monetary policy in which a central bank purchases government securities or other securities from the market in order to lower interest rates and increase the money supply. Quantitative easing increases the money supply by flooding financial institutions with capital in an effort to promote increased lending and liquidity. Quantitative easing is considered when short-term interest rates are at or approaching zero, and does not involve the printing of new banknotes. Read more: http://www.investopedia.com/terms/q/quantitative-

easing.asp#ixzz3Xq5jfLum Follow us: @Investopedia on Twitter

Quantitative easing (QE): Ποσοτική χαλάρωση (2/2)

52

• στην οικονομική θέση της χώρας,

• στην επιχειρηματική δραστηριότητα,

• στα δημόσια οικονομικά,

• στους οικογενειακούς προϋπολογισμούς ,και

• στην εισοδηματική κατάσταση

Επιπτώσεις 53

Εικόνα 1: Οι διαμεσολαβητές

Κατάλογος αναφορών εικόνων 54

Πίνακας 1: Ισοζύγιο τράπεζας

Κατάλογος αναφορών πινάκων 55

Χρηματοδότηση

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του

εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα.

• Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει

χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.

• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος

«Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από

την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από

εθνικούς πόρους.