ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΚΥΡΙΑΚΗ 31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2017

ΠΡΙΣΜΑ# 31

Οι ανακοινώσεις για σημαντικές ανακαλύψεις διαδέχονταιη μία την άλλη σε μηνιαία βάση. Πλέον, όχι μόνο εντοπίζουμε συγκεκριμέναχημικά στοιχεία και ενώσεις στις ατμόσφαιρες αυτές, αλλά μπορούμε να μελετάμε την

κατανομή καθώς και τις κινήσεις αέριων μαζών. Το εγχείρημα της πρόγνωσης του καιρού στουςμακρινούς αυτούς κόσμους κάθε άλλο από ανέφικτο μοιάζει τις επόμενες δεκαετίες...

,,8

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ Δ’ ΜΕΡΟΣ

Στη δίνη του ΨυχρούΠολέμου. Η νέα εποχή

,, 2-3

Σε κάποιες θέσεις ο υπολογιστήςδεν ανταποκρίνεται καλά. Το πρό-

βλημα έγκειται στο γεγονός ότιο υπολογιστής δεν είναι ικανός

να σκεφτεί στρατηγικά και σε μεγά-λο βάθος κινήσεων, μια και έπειτααπό έναν αριθμό κινήσεων τα σε-

νάρια γίνονται πρακτικά άπειρα.Αντιθέτως, η πολύπλοκη ανθρώ-

πινη σκέψη μπορεί σε αυτέςτις (συνήθως) κλειστές,

άκρως στρατηγικές θέσειςνα θριαμβεύσει.

Η μελέτη των νευρικώνβλαστικών κυττάρων:Κατανόηση των μοριακώνμηχανισμών με στόχο την ανάπτυξη νέωνθεραπευτικών μεθόδωνΗ ερευνητική ομάδα του Καθηγητή ΣταύρουΤαραβήρα, στο Εργαστήριο Φυσιολογίας τηςΙατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρώνμελετά τη βιολογία των βλαστικών κυττάρωνμε απώτερο στόχο την ανάπτυξη νέωνθεραπευτικών μεθόδων. Για το ερευνητικόέργο της ομάδας μιλά στο «Πρίσμα» ο ΔρΣταύρος Ταραβήρας, καθηγητής της ΙατρικήςΣχολής του Πανεπιστημίου Πατρών.

,,7

Παραμονές Πρωτοχρονιάς και το κυνήγι…των δώρων είναι στο φόρτε του. Παρά το«κράτημα» για τις εκπτώσεις που έρχονται,οι υποχρεώσεις, οι επισκέψεις, οι γιορτές, ταπαιδιά στέλνουν τον κόσμο στα μαγαζιά. Δύομεγάλες μελέτες, μία της RTB House και μίατης PayPal - Kantar Millward Brown, δεί-χνουν ότι και στην Ελλάδα πλέον προτιμού-με, όσο γίνεται, να κάνουμε τα ψώνια νωρί-τερα και ηλεκτρονικά.

,,8

,, 4-5

,, 6

Το ερώτημα της ύπαρξης εξωγήινηςνοημοσύνης παραμένει ένα κεντρικόερώτημα της σύγχρονης -και όχι μόνο-επιστήμης. Αν και συχνά παραπέμπει σεεπιστημονική φαντασία και εξίσουσυχνά προσεγγίζεται ως τέτοιο, είναιμεγάλος ο αριθμός των επιστημόνωνπου έχουν πραγματευτεί κάποιεςδιαστάσεις του ερωτήματος.

ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΕΣΕΞΩΗΛΙΑΚΩΝ ΠΛΑΝΗΤΩΝ

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΝΑΝΟΥΡΗΔΡ ΑΣΤΡΟΦΥΣΙΚΗΣ

Οι ανακοινώσεις για σημαντικέςανακαλύψεις διαδέχονται η μίατην άλλη σε μηνιαία βάση. Πλέονόχι μόνο εντοπίζουμε συγκεκρι-μένα χημικά στοιχεία και ενώ-σεις στις εξωπλανητικές ατμό-σφαιρες, αλλά μπορούμε να με-λετάμε την κατανομή καθώς καιτις κινήσεις αέριων μαζών. Το εγ-χείρημα της πρόγνωσης του και-ρού στους μακρινούς αυτούς κό-σμους κάθε άλλο από ανέφικτομοιάζει τις επόμενες δεκαετίες...

Η φωτομετρία και η φασματοσκοπία είναιδύο θεμελιώδη εργαλεία της Αστροφυσικήςγια την αξιοποίηση του φωτός ως πληροφο-ριοδότη των φυσικών φαινομένων του Σύ-μπαντος. Με την πρώτη καταγράφουμε τιςμεταβολές της λαμπρότητας ενός ουράνιουσώματος, ενώ με τη δεύτερη αναλύουμε τοφως που εκπέμπεται και μελετάμε την κατα-νομή της έντασης στις επιμέρους συνιστώσες

του (τα χρώματα αποτελούν μερικές από αυ-τές όπως, π.χ., αποκαλύπτονται σε ένα ουρά-νιο τόξο με τις σταγόνες της βροχής να λει-τουργούν σαν «φασματογράφοι»).

Η φασματοσκοπία διαπερατότητας(transmission spectroscopy) αποτελεί συγκε-ρασμό των δύο αυτών μεθόδων και αποσκο-πεί στη μελέτη των μεταβολών της λαμπρό-τητας ενός αστέρα έπειτα από φασματοσκο-πικές (και όχι άμεσα φωτομετρικές) παρατη-ρήσεις. Κατά τη διάβαση (transit) ενός εξω-πλανήτη μπροστά από το μητρικό του άστρο,το αστρικό φως δεν εξασθενεί μόνο εξαιτίαςτου ίδιου του εξωπλανήτη αλλά και της ατμό-σφαιράς του, η οποία εκτείνεται πέρα από τηνεπιφάνειά του (ή, ακόμα πιο σωστά, από τηφωτόσφαιρά του, όταν πρόκειται για αέριοεξωπλανήτη όπως ο Δίας). Ο βαθμός εξα-σθένησης του φωτός δεν είναι ίδιος σε όλοτο φάσμα του, καθώς διαφοροποιείται ανά-λογα με τη χημική σύσταση της ατμόσφαιρας.Τα χημικά στοιχεία και οι ενώσεις της ατμό-σφαιρας του εξωπλανήτη αφήνουν τα ίχνητους σε συγκεκριμένες φασματικές περιοχέςπου άλλοτε έχουν τη μορφή γραμμών και άλ-λοτε φαρδύτερων ταινιών. Η προσέγγιση πουακολουθεί λοιπόν η φασματοσκοπία διαπε-ρατότητας είναι η καταγραφή των μεταβολώνλαμπρότητας κατά τη διάβαση σε όσο το δυ-νατόν περισσότερες φασματικές περιοχές,κάτι το οποίο απαιτεί τη συνεχή λήψη φασμά-των σε όλη τη διάρκεια της διάβασης. Ενδει-κτικό της παρουσίας ενός στοιχείου ή ένωσηςείναι η εντονότερη μείωση της λαμπρότητας

στη συγκεκριμένη φασματική περιοχή συ-γκριτικά με τις υπόλοιπες. Στην πράξη, το απο-τέλεσμα που βλέπουμε είναι μεγαλύτερο βά-θος της καμπύλης διάβασης.

Με βάση την τεχνική αυτή έχει σήμερα δια-πιστωθεί η συχνή παρουσία του νερού, κα-θώς και των στοιχείων καλίου (K), νατρίου(Na) και υδρογόνου (σε ατομική και μοριακήμορφή) στους θερμούς Δίιους εξωπλανήτες.Από την εμπειρία μας με τους αέριους πλανή-τες του ηλιακού μας συστήματος (Δίας, Κρό-νος, Ουρανός, Ποσειδώνας), οι ενώσεις τουάνθρακα με το οξυγόνο (μονοξείδιο, CO, καιδιοξείδιο, CO2), καθώς και το μεθάνιο (CH4)και η αμμωνία (NH3) είναι ιδιαίτερα κοινές.Στους αέριους εξωπλανήτες όμως φαίνεταινα εκλείπουν. Στην περίπτωση των οξειδίωντου άνθρακα, η απουσία οφείλεται αποκλει-στικά στην αδυναμία ανίχνευσής τους, καθώςοι φασματικές περιοχές που αναμένονται ναεμφανιστούν οι ενώσεις αυτές έχουν εύροςμικρότερο από αυτό που μας παρέχει ο δια-θέσιμος εξοπλισμός μας. Στην περίπτωση τουμεθανίου και της αμμωνίας όμως, η απουσίααποδίδεται στην αστάθεια των ενώσεων αυ-τών σε μεγάλες θερμοκρασίες, καθώς οι αέ-ριοι εξωπλανήτες που έχουν μέχρι σήμεραανακαλυφθεί βρίσκονται σε τροχιές πολύ κο-ντινές στο μητρικό τους αστέρι, με αποτέλε-σμα την ανάπτυξη μεγάλων θερμοκρασιώνστις ατμόσφαιρές τους (γεγονός που δικαιο-λογεί και το όνομά τους ως «θερμοί Δίιοι»).

Δυστυχώς, λόγω της μεγάλης ακρίβειαςπου απαιτείται ώστε η φασματοσκοπία διαπε-

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

EΓΡΑΦΑ στο προηγούμενο φύλλο ότι οι προσπά-θειες που γίνονται για τον έλεγχο της ψηφιακήςγνώσης με αφορμή το φαινόμενο των fake newsείναι ύποπτες. Αυτό ασφαλώς δεν είναι προφα-νές, εφόσον η αλήθεια και η αντικειμενικότητααποτελούν θεμελιώδεις αξίες του πολιτισμού μας.Σε αυτήν ακριβώς τη βάση αναπτύσσονται διά-φορα εγχειρήματα που έχουν στόχο να προσφέ-ρουν στους χρήστες του Διαδικτύου τη δυνατό-τητα να ελέγχουν, και μάλιστα αυτόματα και άμε-σα, την εγκυρότητα των ειδήσεων που διαβάζουν.Η Google, η Wikipedia, το Facebook και τα ποικίλα«think tank», που εσχάτως κατέκλυσαν τη δημό-σια σφαίρα, πρωτοστατούν σε αυτό το ράλι αντι-κειμενικότητας και αμεροληψίας.

Μόνο που το πρόβλημα είναι εξαιρετικά δυσε-πίλυτο. Αφενός επειδή, σύμφωνα με όσα έγραφαστο προηγούμενο σημείωμα, η γνώση που παρά-γεται στον ψηφιακό χώρο είναι αυτοαναφορική.Συνεπώς, δεν υπάρχει καμιά ασφαλής διαδικασίαδιασταύρωσης που να μπορεί να εγγυηθεί ότι μιασυγκεκριμένη είδηση αντιστοιχεί σε πραγματικάγεγονότα «εκεί έξω». Αφετέρου επειδή ούτε ηπροσφυγή στη λογική βοηθάει σε αυτές τις περι-πτώσεις εφόσον η αναπαραγωγή των fake newsστηρίζεται στην πολιτική οικονομία του συναι-σθήματος: Οι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να πι-στέψουν πράγματα που βρίσκονται πλησιέστεραστις εδραιωμένες πεποιθήσεις τους ακόμα καικαθ’ υπέρβαση της κοινής λογικής. Η εξάπλωσητων fake news στηρίχτηκε σε τεράστιο βαθμό στοφαινόμενο που ονομάστηκε homophiloussorting, δηλαδή στη δημιουργία και την ενεργητι-κή συντήρηση δικτύων όπου οι συμμετέχοντεςενίσχυαν τις κοινές τους πεποιθήσεις μέσω τηςαναπαραγωγής και του διαμοιρασμού ενός μείγ-ματος αληθών και αναληθών ειδήσεων.

Αυτά είναι προβλήματα που θέτει μπροστά μαςη μετάβαση στην ψηφιακότητα. Οι νέοι τρόποι πα-ραγωγής και επικύρωσης της γνώσης δοκιμάζουντις αντοχές της παραδοσιακής γνωσιολογίας, κα-θώς και των οντολογικών διακρίσεων στις οποίεςστηρίχτηκε η νεωτερικότητα. Δεν είναι αυτό,όμως, που απασχολεί την Google, το Facebook, τιςευρωπαϊκές και τις αμερικανικές αρχές. Αυτό πουτις απασχολεί είναι η διασφάλιση της αξιοπιστίαςτων ροών πληροφόρησης ώστε οι άνθρωποι ναδιαβάζουν και να πιστεύουν τις «έγκυρες» ειδή-σεις και να μην μπαίνουν στον πειρασμό να «φτιά-χνουν δικές τους πραγματικότητες». Ο πόλεμοςενάντια στα fake news, επομένως, δεν είναι ο πό-λεμος των καλών ενάντια στους κακούς ούτε τηςαλήθειας ενάντια στην απάτη, αλλά η προσπάθειααποτροπής μιας απειλής για το πολιτικό σύστημα.Γιατί αν η αναζήτηση της μοναδικής αλήθειαςαντιπροσωπεύει ένα ισχυρό αξιακό πρότυπο τουδυτικού πολιτισμού, η πειθάρχηση μέσω της ενη-μέρωσης αντιπροσωπεύει μια επιτακτικότητααπό την οποία το πολιτικό σύστημα δεν μπορεί ναπαρεκκλίνει στο ελάχιστο.

Αν έτσι έχουν τα πράγματα όμως, οι μακροπρό-θεσμες πολιτικές συνέπειες αυτής της κατάστα-σης μπορεί να είναι καταλυτικές. Πώς επιδρά ηαναρχία που προκαλεί η εισβολή της ψηφιακήςα/νοησίας στο άβατο της εξουσίας; Ποιο είναι τοπραγματικό πολιτικό βάρος της ιστορικά πρωτό-γνωρης δυνατότητας των ανθρώπων να δημι-ουργούν νέες πραγματικότητες στον ψηφιακόχώρο;

M.Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΒάλια Καϊμάκη, Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών, Πανεπιστημίου ΑθηνώνΔημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.gr

ΠΡΙΣΜΑ

Εκδίδοντας δελτία κα ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΕΣ ΕΞΩΗΛΙΑΚΩΝ ΠΛΑΝΗΤΩΝ:

Καθώς το φως του μητρικού αστέρα περνά από την ατμόσφαιρα του πλανήτη, κάποιες συνιστώσες του απορροφώνταιπερισσότερο. Εδώ, η απότομη αύξηση στα 1,4 μικρά οφείλεται στην παρουσία νερού.

KYΡΙΑΚΗ 31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 201735/

ρατότητας να είναι επιτυχής, πρόσφατες προσπά-θειες μελέτης ατμοσφαιρών σε υπερ-Γαίες δενοδήγησαν σε κάποια ασφαλή συμπεράσματα γιατη χημική τους σύσταση.

Χωρίς αμφιβολία, η μείωση της λαμπρότηταςτου μητρικού αστέρα κατά τη διάβαση ενός εξω-πλανήτη είναι ανεπαίσθητη σε τέτοιο βαθμό ώστε,εύστοχα, συγκρίνουμε το φαινόμενο με το πέρα-σμα ενός κουνουπιού μπροστά από έναν φάρο.Θα πίστευε όμως ποτέ κανείς ότι ένας εξωπλα-νήτης μπορεί να φωτοβολεί σε τέτοιο βαθμό, πουη ακτινοβολία του να γίνεται ακόμα και συγκρίσι-μη με εκείνη του μητρικού αστέρα; Κάτι τέτοιο εί-ναι δυνατό, αρκεί να αξιοποιήσουμε ορισμένεςιδιότητες της θερμικής ακτινοβολίας.

Τόσο το αστέρι όσο και ο εξωπλανήτης εκπέ-μπουν θερμική ακτινοβολία. Η θερμοκρασία είναιο κυρίαρχος παράγοντας που διαμορφώνει τοντρόπο που η ένταση κατανέμεται στις διάφορεςσυνιστώσες της (όπως π.χ. τα χρώματα). Ένααστέρι σαν τον Ήλιο μας, με θερμοκρασία περί-που 5.500οC, εκπέμπει φως του οποίου η έντασημεγιστοποιείται κοντά στο κίτρινο χρώμα, μια φα-σματική περιοχή η οποία είναι ορατή από το αν-θρώπινο μάτι. Φως συνεχίζει να εκπέμπεται καιστις υπόλοιπες φασματικές περιοχές αλλά με συ-νεχώς μειούμενη ένταση καθώς οδηγούμαστεπρος τις υπέρυθρες περιοχές, περιοχές μη αντι-ληπτές όμως από τα μάτια μας. Ένας εξωπλανή-της, ακόμα κι αν είναι θερμός, είναι πάντοτε ψυ-χρότερος από το αστέρι γύρω από το οποίο περι-φέρεται.

Η Γη μας έχει μια μέση θερμοκρασία μόλις20οC και η Αφροδίτη, ο θερμότερος πλανήτης τουηλιακού μας συστήματος, περίπου 500οC. Θερ-μοκρασίες της τάξης αυτής μεγιστοποιούν τηνένταση της ακτινοβολίας στην υπέρυθρη περιο-χή, εκεί δηλαδή που ελαχιστοποιείται η αστρικήακτινοβολία.

Όλοι μας έχουμε παρατηρήσει το χρώμα τωνκάρβουνων καθώς η θερμοκρασία τους αυξάνε-ται. Όσο η θερμοκρασία τους είναι αρχικά σχετικάχαμηλή, τα κάρβουνα εκπέμπουν ισχυρά στο υπέ-ρυθρο και στα μάτια μας συνεχίζουν να είναιμαύρα (όπως δηλαδή ένας εξωπλανήτης). Κα-θώς όμως η θερμοκρασία τους αυξάνεται, τακάρβουνα πυρώνουν και αποκτούν χρώμα κόκ-κινο (όπως δηλαδή ένα άστρο). Στην υπέρυθρηλοιπόν περιοχή, ο εξωπλανήτης συνεισφέρει ση-μαντικά στη συνολική ακτινοβολία του συστήμα-τος αστέρα-εξωπλανήτη και μάλιστα το αστέριεμποδίζει το (υπέρυθρο) φως του εξωπλανήτηόταν ο τελευταίος βρίσκεται από πίσω του, κατάτη «διάβαση» δηλαδή του αστέρα μπροστά απότον εξωπλανήτη, ένα είδος έκλειψης που καλού-με επιπρόσθηση (occultation).

Η φασματοσκοπία θερμικής εκπομπής είναιόμοια με τη φασματοσκοπία διαπερατότητας, μετη διαφορά ότι εξετάζονται τα βάθη των επιπρο-σθήσεων και όχι των διαβάσεων. Με την τεχνικήαυτή μας δίνεται η δυνατότητα να υπολογίσουμετη μέση θερμοκρασία ενός εξωπλανήτη, καθώςκαι τις ανομοιογένειες που αυτή παρουσιάζειανάλογα με το υψόμετρο και το πλανητο-γραφικόμήκος (όπως ακριβώς το γεω-γραφικό μήκος στηΓη).

Σήμερα είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι οι

θερμοί Δίιοι εξωπλανήτες κατά τη διάρκεια τηςμέρας τους μπορεί να έχουν θερμοκρασίες από500 μέχρι και 3.000οC περίπου, ενώ η πτώση τηςθερμοκρασίας κατά τη διάρκεια της νύχτας κυ-μαίνεται μεταξύ 200 και 1.500οC. Η διαφορά αυ-τή εκτιμάται πως είναι ικανή να δημιουργήσει νέ-φη νερού στις ατμόσφαιρες που εντοπίστηκανυδρατμοί, ενώ είναι υπεύθυνη για τον σχηματι-σμό μεγάλων συστημάτων κυκλοφορίας αέριωνμαζών σε πλανητική κλίμακα όπως έχει αποτυ-πωθεί μέσω της κατανομής της θερμοκρασίαςστα διάφορα πλανητο-γραφικά μήκη (π.χ. στουςεξωπλανήτες HD 189733 b και WASP-43 b).

Σύμμαχος στην υλοποίηση της φασματοσκο-πίας θερμικής εκπομπής αποτελεί η κάμερα ευ-ρέος πεδίου WFC3 (Wide Field Camera 3) τουδιαστημικού τηλεσκοπίου Hubble και το διαστη-

μικό τηλεσκόπιο Spitzer. Η αυριανή εποχή ανα-μένει το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb μεδιάμετρο 6,5 μέτρων, το οποίο έχει προγραμμα-τιστεί από τη NASA να τεθεί σε τροχιά το 2019.Μεταξύ άλλων, το τηλεσκόπιο θα διαθέτει κάμε-ρα υπερύθρου ικανή να πιστοποιήσει την παρου-σία χημικών ενώσεων όπως των οξειδίων τουάνθρακα, του μεθανίου και της αμμωνίας σε υπο-Ποσειδώνιους εξωπλανήτες.

Η φωτομετρική μέθοδος της διάβασης και ηφασματοσκοπική των ακτινικών ταχυτήτων απο-τελούν τις πιο επιτυχημένες προσεγγίσεις με σκο-

πό την ανίχνευση και τον χαρακτηρισμό των εξω-πλανητών. Οι ίδιες μέθοδοι, με τη βοήθεια πιο πε-ρίπλοκων μαθηματικών αναλύσεων, είναι ικανέςνα πιστοποιήσουν και την ταυτόχρονη ύπαρξηπολλών εξωπλανητών οι οποίοι περιφέρονταιγύρω από το ίδιο αστέρι, όπως π.χ. συνέβη στηνπερίπτωση του Kepler-90, για το οποίο ανακοι-νώθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 2017 ότι διαθέτει 8πλανήτες, όσους δηλαδή και ο Ήλιος μας. Δυστυ-χώς όμως, όταν πρόκειται για μικρούς γήινουςεξωπλανήτες, η φασματοσκοπία αδυνατεί νασυνδράμει εξαιτίας της επικάλυψης που επιφέρειη ενδογενής δραστηριότητα του μητρικού αστέ-ρα.

Ειδικά για τις περιπτώσεις αυτές, η μέθοδοςτων μεταβολών χρόνου διάβασης (transit timingvariations, TTVs) έρχεται να συμπληρώσει το κε-νό αυτό. Η τεχνική αυτή στηρίζεται στις μεταβο-λές του χρόνου περιφοράς ενός εξωπλανήτη γύ-ρω από το μητρικό αστέρι εξαιτίας των παρέλξε-ων που του ασκούν άλλοι εξωπλανήτες που ανή-κουν στο ίδιο σύστημα. Με λίγα λόγια, ο εξωπλα-νήτης επιταχύνεται ή επιβραδύνεται κατά διαστή-ματα ανάλογα με τις σχετικές αποστάσεις στιςοποίες βρίσκονται οι υπόλοιποι εξωπλανήτες.

Οι μεταβολές αυτές καθίστανται μετρήσιμεςμετά τον ακριβή προσδιορισμό των χρονικώνστιγμών που πραγματοποιούνται οι διαβάσεις τουεξωπλανήτη. Σε μια σειρά διαδοχικών διαβάσε-ων, ο εξωπλανήτης περνά μπροστά από το μη-τρικό του αστέρι λίγο νωρίτερα ή λίγο καθυστε-ρημένα σε σχέση με τον αναμενόμενο χρόνο (ανη περίοδος περιφοράς ήταν δηλαδή σταθερή). Οιχρονικές διαφορές που προκύπτουν επιτρέπουνόχι μόνο την επιβεβαίωση της παρουσίας των άλ-λων εξωπλανητών αλλά και των φυσικών τουςχαρακτηριστικών. Το πλεονέκτημα της μεθόδουαυτής αφορά τη σχετική ευκολία παρακολούθη-σης εξωπλανητών δίιων διαστάσεων μέσω τηςφωτομετρικης τεχνικής των διαβάσεων και τηςανακάλυψης γήινων εξωπλανητών στο ίδιο σύ-στημα μέσω των διαταραχών που επιφέρουν οιτελευταίοι στην περιφορά του πρώτου (που σεοποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα ήταν αδύνατονα εντοπιστούν).

Ας σημειωθεί ότι ο πρωτεργάτης της μεθόδουαυτής Agol (Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον, ΗΠΑ)μαζί με την ομάδα του είχαν προβλέψει το 2005ότι η μέθοδος αυτή θα αποδεικνυόταν ως μία απότις πιο επιτυχημένες στο πεδίο της ανακάλυψηςγήινων εξωπλανητών, καθώς η ακρίβεια τωνχρόνων διάβασης συνεχώς βελτιωνόταν. Πράγ-ματι, μέχρι και το 2015, στα πλέον πολυ-πλανητι-κά εξωηλιακά συστήματα HD 10180 και HD219134 (που διαθέτουν 7 επιβεβαιωμένουςεξωπλανήτες το καθένα) κανένας εξωπλανήτηςγήινων διαστάσεων δεν είχε εντοπιστεί, με τους 3να ανήκουν στην κατηγορία των υπερ-Γαιών καιτους υπόλοιπους 11 στην κατηγορία των θερμώνΔίιων. Μόλις τον Φεβρουάριο του 2016 ο Gillon(Πανεπιστήμιο Λιέγης, Βέλγιο) και οι συνεργάτεςτου ανακοίνωσαν την ανακάλυψη 7 εξωπλανη-τών γύρω από το αστέρι TRAPPIST-1, των οποί-ων η μάζα προσδιορίστηκε με τη μέθοδο τωνTTVs. Έχοντας στη διάθεσή του χρόνους διάβα-σης με ακρίβεια της τάξης των 30 δευτερολέ-πτων, η ομάδα του Gillon κατάφερε να εντοπίσειμεταβολές μεταξύ περίπου 2 και 30 λεπτών. Μό-νο ένας από τους εξωπλανήτες βρέθηκε να ανή-κει στην κατηγορία των υπερ-Γαιών, με μάζα 1,6φορές εκείνης της Γης, ενώ οι υπόλοιποι 6 βρέ-θηκε να έχουν μάζα της τάξης της Αφροδίτης καιακόμα μικρότερη.

ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΝΕΟΥΣ ΚΟΣΜΟΥΣ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ

ιρού σε μακρινούς κόσμους...

Η απορρόφηση του φωτός κατά τη διάρκεια των διαβάσεων δεν είναι ίδια σε όλα τα χρώματα

Παραμονές Πρωτοχρονιάς και τοκυνήγι… των δώρων είναι στοφόρτε του. Παρά το «κράτημα» γιατις εκπτώσεις που έρχονται, οιυποχρεώσεις, οι επισκέψεις, οι

γιορτές, τα παιδιά στέλνουν τον κόσμο στα μα-γαζιά. Δύο μεγάλες μελέτες, μία της RTB Houseκαι μία της PayPal - Kantar Millward Brown, δεί-χνουν ότι και στην Ελλάδα πλέον προτιμούμε,όσο γίνεται, να κάνουμε τα ψώνια νωρίτερα καιηλεκτρονικά.

Η RTB House, τεχνολογική εταιρεία που παρέχειλύσεις retargeting χρησιμοποιώντας τεχνολογίαβασισμένη σε αλγόριθμους deep learning, ανέ-λυσε τη συμπεριφορά των διαδικτυακών χρη-στών κατά τον Δεκέμβριο, την πιο έντονη κατανα-λωτική περίοδο για τη βιομηχανία ηλεκτρονικούεμπορίου. Αυτό τον μήνα, οι διαδικτυακοί χρήστεςεπισκέπτονται τα e-shops κυρίως μέσα στηνεβδομάδα. Τα καλύτερα αποτελέσματα σημειώ-νονται μια εβδομάδα πριν από την παραμονή τωνΧριστουγέννων: για παράδειγμα, τη Δευτέρα οιεπισκέψεις σε e-shops είναι σχεδόν 12% πιο συ-χνές από τον μέσο όρο του Δεκεμβρίου. Το ίδιοισχύει και με τις συναλλαγές: η Δευτέρα είναι ηκαλύτερη μέρα για ψώνια.

Αντίθετα με πολλές άλλες χώρες, η εβδομάδαμετά τα Χριστούγεννα αποτελεί επίσης μία εξαι-ρετικά καλή περίοδο για το ηλεκτρονικό εμπόριοστην Ελλάδα. Στις 25 Δεκεμβρίου οι Έλληνες χρή-στες δεν επισκέπτονται σχεδόν καθόλου τα e-shops - η μείωση στην επισκεψιμότητα ξεπερνάτο 28% σε σχέση με τον μέσο όρο για τον Δεκέμ-βριο (επίσης πραγματοποιούν πάνω από 35% λι-γότερες συναλλαγές από τον μέσο όρο του μήνα.)Οι Έλληνες χρήστες όμως έχουν ένα μοναδικόχαρακτηριστικό σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο:επισκέπτονται ηλεκτρονικές σελίδες και αγορά-ζουν αμέσως μετά την παραμονή των Χριστου-γέννων. Το peak των πωλήσεων καταγράφεταιστις 27 Δεκεμβρίου, με τους χρήστες να επισκέ-πτονται ιστοσελίδες κατά περισσότερο από 15%σε σχέση με τον μέσο όρο του Δεκεμβρίου (πραγ-ματοποιούν επίσης πάνω από 32% περισσότερεςσυναλλαγές σε σχέση με τον μέσο όρο του μήνα).Την ίδια μέρα οι Έλληνες είναι πιθανότερο να κλι-κάρουν σε διαφημίσεις κατά σχεδόν 12% περισ-σότερο από τον μέσο όρο ολόκληρου του μήνα.

Η έρευνα των PayPal - Kantar Millward Brownασχολείται περισσότερο με τις ποιοτικές συνήθει-ες. Οι Έλληνες καταναλωτές από τη μία εστιάζουνστην εύρεση των πιο ξεχωριστών δώρων, απότην άλλη έχουν στο μυαλό τους να μη βγουνεκτός προϋπολογισμού κατά τις αγορές της τε-

λευταίας στιγμής. Αυτές και άλλες παρεμφερείςέγνοιες μας κατατάσσουν ανάμεσα στους πλέοναγχωμένους κατοίκους στην Ευρώπη. Τα χρι-στουγεννιάτικα ψώνια προκαλούν άγχος σε 2στους 10 Έλληνες, ενώ η αναζήτηση των δώρωνείναι μια συγκεκριμένη πηγή ενόχλησης για το68%. Πρόκειται μάλιστα για το υψηλότερο ποσο-στό ανάμεσα στους ερωτηθέντες Ευρωπαίους,όπου ο μέσος όρος κυμαίνεται στο 57%. Περίπουτα δύο τρίτα των Ελλήνων εκφράζουν την ανη-συχία τους για το πώς να κρατήσουν τον προϋπο-λογισμό τους εντός ελέγχου.

Ενδιαφέρον είναι επίσης ότι ο Έλληνας διαθέτει

για δώρα περίπου 240 ευρώ συνολικά (ο ευρω-παϊκός μέσος όρος αγγίζει τα 340 ευρώ). Επίσης,οι Έλληνες δίνουν μεγάλη σημασία στη μοναδι-κότητα των δώρων. Το 47% ανησυχεί για την εύ-ρεση του πλέον κατάλληλου δώρου και το 51%αγοράζει δώρα από μικρούς εμπόρους, καθώςσυχνά διαθέτουν ασυνήθιστα και ξεχωριστά είδη.Εντούτοις, ενώ οι Έλληνες επιθυμούν να προ-σφέρουν στους αγαπημένους τους κάτι αληθινάπροσωπικό και σπανίως καταφεύγουν σε τετριμ-μένες ή κλασικές επιλογές (27%), η νοοτροπίατης «τελευταίας στιγμής», σε συνδυασμό με τηνοικονομική κατάσταση και τους αργοπορημένουςμισθούς αναγκάζουν το 80% να κάνει τα ψώνιατου λίγο πριν από την «αντίστροφη μέτρηση», μό-λις το τελευταίο δεκαπενθήμερο πριν από τα Χρι-στούγεννα, ομολογουμένως την πιο φορτωμένηεποχή της χρονιάς. Παρόλο που το 62% προτιμάτελικά την επίσκεψη στα φυσικά καταστήματα, τομποτιλιάρισμα στους δρόμους και οι δρόμοι μεμεγάλο συνωστισμό προκαλούν δυσφορία στο59% των ερωτηθέντων, ενώ το 49% ενοχλείταιαπό τη νευρικότητα και την αγενή συμπεριφοράτων υπόλοιπων πελατών σε καταστήματα.

Στο κάτω-κάτω, η αγορά των δώρων για συγ-γενείς και φίλους δεν είναι ο μοναδικός ευχάρι-στος «μπελάς» των γιορτών. Υπάρχουν ένα σω-ρό άλλα πράγματα με τα οποία ασχολούμαστε οιπερισσότεροι: η καθαριότητα του σπιτιού, το μα-γείρεμα, τα οικογενειακά τραπέζια και οι διάφο-ρες προσκλήσεις - και η λίστα δεν έχει τελειωμό.Όλα αυτά χρήζουν σωστού και έγκαιρου προ-γραμματισμού, προκειμένου μάλιστα να αποφύ-γουμε τα άσκοπα έξοδα. Ο φόβος της όποιας σπα-τάλης και ό,τι έχει να κάνει με τα οικονομικά απα-

σχολεί το 75% των Ελλήνων, ενώ το 61% φοβά-ται μήπως υπερβεί το διαθέσιμο budget. Μόλις το27% παραδέχτηκε ότι δεν ανησυχεί για τα χρή-ματα και τα αντίστοιχα έξοδα. Το 58% κάνει χρή-ση πιστωτικών καρτών και το 24% χρησιμοποιείPayPal, ένα σημαντικό ποσοστό που δεν διαφέ-ρει πολύ από τα ευρωπαϊκά δεδομένα.

Οι πιο προνοητικοί αγοράζουν στο Διαδίκτυο: 6στους 10 συμμετέχοντες στην Ελλάδα δηλώνουν

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Τι αγχώνει τους ΈλληνεςΤο 20% αισθάνεται άγχος ή πίεση που σχετίζεται με τα χριστουγεννιάτικα ψώνια

Το 61% φοβάται μήπως υπερβεί τον διαθέσιμο προϋπολογισμό

7 στους 10 επωφελούνται από τις χριστουγεννιάτικες προσφορές σε ηλεκτρονικά καταστήματα

Χριστουγεννιάτικα ψΜαγαζί ή δίκτυο;

Γιατί δεν τους αρέσουν τα ψώνιαστα φυσικά καταστήματα

Ενοχλούνται από τον συνωστισμόσε δρόμους και μαγαζιά, καθώςκαι από τους αγενείς πελάτεςστις ουρές

Φοβούνταιμήπως

υπερβείτο διαθέσιμο

budget

Δυσκολεύονταινα βρουν

τα πιοκατάλληλα

δώρα

KYΡΙΑΚΗ 31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2017

ότι η online αγορά των χριστουγεννιάτικων δώ-ρων κάνει την αναζήτησή τους μια πολύ πιο δια-σκεδαστική, ανέμελη και λιγότερο δαπανηρή δια-δικασία. Οι εν λόγω ερωτηθέντες επεσήμαναν ταπολλά πλεονεκτήματα των διαδικτυακών αγο-ρών: είναι εύκολο να εντοπίσεις ελκυστικότερεςπροσφορές (74%), καθώς και μοναδικά, δυσεύ-ρετα ή και μη διαθέσιμα είδη στη χώρα μας καιβέβαια δεν ξεχνάμε τη δυνατότητα να αποφύγειςτα πολυσύχναστα καταστήματα (82%) τις τελευ-ταίες δύο εβδομάδες πριν από τα Χριστούγεννα,κατά τις οποίες όλος ο κόσμος συνωστίζεται έξωστους δρόμους για ψώνια και βόλτες.

Στα μάτια των Ελλήνων, οι οποίοι για συγκε-κριμένους λόγους δεν απολαμβάνουν τα χρι-στουγεννιάτικα ψώνια όσο θα ήθελαν, οι αγορέςστο Διαδίκτυο φαντάζουν ένας τρόπος για ναεξοικονομήσεις χρόνο (77%), αλλά κυρίως χρή-μα, καθώς έχεις τη δυνατότητα να προμηθευτείςένα ξεχωριστό υπέροχο δώρο από το εξωτερικόστην καλύτερη δυνατή τιμή (79%). Είναι επίσηςευκολότερο να διατηρήσεις τον έλεγχο των εξό-δων σου και να μην παρασυρθείς σε περιττέςαγορές, αφού αναζητάς συγκεκριμένα είδη, αντίνα βρίσκεσαι περιτριγυρισμένος από δεκάδεςκραυγαλέες προσφορές σε ένα κατάστημα ήεμπορικό κέντρο. Μάλιστα, το ίδιο το onlineshopping δεν αποτελεί πλέον μια περίεργη καινο-τομία στη χώρα μας. Ήδη, σήμερα, 5 στους 10 Έλ-ληνες χρησιμοποιούν τις κινητές συσκευές τουςγια να συγκεντρώσουν πληροφορίες για τα είδηπου επιθυμούν να αγοράσουν, το 38% κάνει τηνέρευνά του με σκοπό να εντοπίσει τις καλύτερεςτιμές online, ενώ το 21% θα πραγματοποιήσειεντέλει τις αγορές του μέσω κινητών.

37/

Προστασία για τα παιδιάΤη γιορτινή περίοδο ένας μεγάλος αριθμός δώρων προς τα παιδιά αφορά laptops,smartphones, tablets ή online παιχνίδια. Καθώς όλες αυτές οι συσκευές συνδέονταιστο Διαδίκτυο, με αποτέλεσμα να εκθέτουν τους μικρούς χρήστες σε κινδύνους, ηESET δίνει τέσσερις συμβουλές που θα βοηθήσουν τους γονείς να έχουν τα παιδιάτους προστατευμένα.

1. Φιλτράρετε ύποπτο και ακατάλληλο περιεχόμενο. Με τη χρήση φίλτρων εμποδί-ζουμε την πρόσβαση σε επιβλαβές περιεχόμενο και μειώνουμε τον κίνδυνο τα παι-διά να έρθουν σε επαφή με ακατάλληλο περιεχόμενο. Αυτό περιλαμβάνει προσβλη-τικό, βίαιο και πορνογραφικό υλικό, καθώς και ιστότοπους που προσφέρουν επικίν-δυνες «συμβουλές» για πράγματα όπως εγκληματική δραστηριότητα ή πώς να βλά-ψουν τον εαυτό τους.

2. Η διαδικασία λήψης εφαρμογών είναι τόσο εύκολη, που μερικές φορές ξεχνάμε ότιείναι κάτι περισσότερο από απλά χρήσιμα ή διασκεδαστικά προγράμματα. Είναι πραγ-ματικά περιουσιακά στοιχεία, πολλά από τα οποία κοστίζουν χρήματα για να αποκτη-θούν, επομένως η πρόσβαση και η χρήση τους θα πρέπει να παρακολουθούνται. Ταφίλτρα και τα δικαιώματα πρόσβασης μπορούν να ρυθμιστούν έτσι ώστε ο γονέας ναείναι ο μόνος με δικαιώματα διαχειριστή όταν πρόκειται να γίνει λήψη εφαρμογών καιπαιχνιδιών. Αυτό επίσης μειώνει τις πιθανότητες εγκατάστασης πιθανώς κακόβου-λων ή επιβλαβών εφαρμογών.

3. Ελέγχετε την ώρα. Σύμφωνα με την ηλικία του παιδιού σας και ανάλογα με το ανδιαθέτει ή όχι τη δική του συσκευή, το να καθορίζετε πότε και πόσο χρόνο μπορεί ναξοδέψει στο smartphone του, το tablet ή το φορητό υπολογιστή είναι σημαντικό. Οιεφαρμογές γονικού ελέγχου μπορούν να σας βοηθήσουν να το πετύχετε με λει-τουργίες όπως το «time budget», που επιτρέπει στο το παιδί, αφού έχει φτάσει στοόριο, να ζητήσει περισσότερο χρόνο. Η υπόλοιπη συζήτηση εξαρτάται από εσάς καιαπό το αν νομίζετε ότι σε αυτή την περίπτωση μπορείτε να κάνετε τη σχετική υπο-χώρηση ή όχι.

4. Ενθαρρύνετε διαρκώς τη συνομιλία σχετικά με την ασφάλεια στο Διαδίκτυο. Είναισημαντικό, από την πρώτη ημέρα που δωρίζετε μια συσκευή που συνδέεται στο Δια-δίκτυο στο παιδί σας, να συζητήσετε τη σημασία της ηλεκτρονικής ασφάλειας και για-τί οι γονικός έλεγχος είναι απαραίτητος. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν και αποκτούνμεγαλύτερη ευθύνη, είναι πιο πιθανό να καταλάβουν πώς να συνεχίσουν να προ-στατεύονται από προσβλητικό περιεχόμενο και απειλές.

Τα καλύτερα gadgets του 2017

Top 5 New Tech Gadgets You Must Have In 2017 στη διεύθυνση:https://youtu.be/mn6Ia5e_suY

ψώνια:

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

«…το καλύτερο ριάλιτι σόου του Σύμπαντος, η Γη»

Mε αυτή την ατάκα εξηγούν οιεξωγήινοι στους μικρούςήρωες της σειράς κινουμένωνσχεδίων «South Park» ότι πα-ρακολουθούν την ανθρωπό-

τητα εδώ και δισεκατομμύρια χρόνια. Ότανένας από τους ανθρώπους επιστήμονες τοαντιλαμβάνεται, εξηγεί σε ένα συνέδριο στουςσυναδέλφους του ότι «Φοβάμαι πως η Γη είναιένα γιγάντιο ριάλιτι σόου» και εκείνοι, αντί ναπανικοβληθούν, ξεσπούν σε πανηγυρισμούς:«Είμαστε διάσημοι!».

Η ιστορία διαδραματίζεται στο πρώτο επεισό-διο της 7ης σεζόν και, παρά το ανατρεπτικό τηςχιούμορ, στην πραγματικότητα βασίζεται στο λε-γόμενο σενάριο του «ζωολογικού κήπου». Τι εί-ναι αυτό; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Το ερώτημα της ύπαρξης εξωγήινης νοημο-σύνης παραμένει ένα κεντρικό ερώτημα τηςσύγχρονης -και όχι μόνο- επιστήμης. Αν και συ-χνά παραπέμπει σε επιστημονική φαντασία καιεξίσου συχνά προσεγγίζεται ως τέτοιο, είναι με-γάλος ο αριθμός των επιστημόνων που έχουνπραγματευτεί κάποιες διαστάσεις του ερωτήμα-τος. Τόσο σε εκλαϊκευμένα κείμενα/βιβλία όσοκαι σε τεχνικά/επιστημονικά συγγράματα και ερ-γασίες, επιστήμονες τις τελευταίες δεκαετίεςέχουν επεξεργαστεί πρακτικά θέματα που συν-δέονται με το ερώτημα.

Ακόμα και πριν εδραιωθεί για τα καλά η κο-περνίκεια άποψη περί ηλιοκεντρισμού, ο Τζιορ-ντάνο Μπρούνο διατύπωσε τον 16ο αιώνα τηνάποψη ότι οι αστέρες που βλέπουμε στον νυχτε-ρινό ουρανό μπορεί να είναι σαν τον Ήλιο μαςκαι γύρω τους να περιφέρονται άλλοι πλανήτες,«γαίες». Για ποιο λόγο, λοιπόν, σε ένα τέτοιο Σύ-μπαν αυτοί οι άλλοι πλανήτες να υπολείπονταιτης Γης; Το 1600 ο Τζιορντάνο Μπρούνο πλή-ρωσε με τη ζωή του αυτές του τις απόψεις.

Μερικές δεκαετίες αργότερα, ο Bernard LeLovier De Fontenelle επεξεργάζεται το θέμα τηςύπαρξης εξωγήινης ζωής στο βιβλίο του «Συζη-τήσεις για την πολλαπλότητα των κόσμων»(1683). Εκεί διατυπώνεται μια ενδιαφέρουσαάποψη. Αν υπάρχουν κάτοικοι στη Σελήνη, γιατίδεν μας έχουν επισκεφτεί; Η συλλογιστική του εί-ναι απλή και, αν εξαιρέσει κανείς τις πρακτικέςλεπτομέρειες, παραμένει επίκαιρη: Ο χρόνος τωναστρικών ταξιδιών υπερβαίνει την ηλικία τηςΓης, η οποία τότε πιστευόταν ότι ήταν μερικές χι-λιάδες χρόνια βάσει της ερμηνείας της Βίβλου.Επομένως, το αχανές του Σύμπαντος δεν έχειδώσει τη δυνατότητα να πραγματοποιηθεί επι-κοινωνία μεταξύ απομακρισμένων πολιτισμών.

Αιώνες αργότερα, ο Drake με την περίφημηεξίσωσή του «αποδεικνύει» ότι ο αριθμός τωνπολιτισμών σαν τον δικό μας στο Σύμπαν μπορείπράγματι να είναι τεράστιος. Η εξίσωση στηρίζε-ται σε μια σειρά από παραδοχές οι οποίες βασί-ζονται στη ζωή όπως τη γνωρίζουμε. Δηλαδή,πόσοι αστέρες σαν τον Ήλιο μπορεί να υπάρχουνσε κάθε γαλαξία, πόσους πλανήτες σαν τη Γη

μπορεί να διαθέτει ο καθένας, σε κατάλληληαπόσταση, με ηλικία τέτοια ώστε να έχει επιτρέ-ψει την ανάπτυξη νοήμονος ζωής κ.λπ. Σήμεραέχουμε εντοπίσει αρκετούς τέτοιους πιθανούςυποψήφιους πλανήτες.

Το φυσικό ερώτημα που προκύπτει από την«απόδειξη» του Drake αλλά και με αφορμή τιςπιο πρόσφατες ανακαλύψεις είναι αυτό που δια-τύπωσε ο Fermi σε μια, όπως λέγεται, συζήτησήτου με τον Teller στο Λος Αλαμος το 1950.

«Πού είναι;»Σύμφωνα με την ιστορία, ο Fermi απέδωσε

την «αφάνεια» της εξωγήινης ζωής σε δύο πα-ράγοντες. Από τη μία, οι τεράστιες αποστάσειςανάμεσα στα αστέρια απαιτούν ο πολιτισμός ναέχει φτάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα τεχνολογι-κής προόδου, μεγαλύτερης της δικής μας σημε-

ρινής και οπωσδήποτε πολύ μεγαλύτερης αυτήςτης δεκαετίας του 1950. Από την άλλη, ένας τό-σο ανεπτυγμένος πολιτισμός θα έχει πιθανότα-τα αυτοκαταστραφεί. Χωρίς αμφιβολία, ο Fermiείναι επηρεασμένος από τη ραγδαία ανάπτυξητων πυρηνικών όπλων και των φρικτών αποτε-λεσμάτων τους, των οποίων υπήρξε αυτόπτηςμάρτυρας.

Η τοποθέτηση του Fermi είναι γνωστή ως«παράδοξο του Fermi» και δίνει μια απάντησηστο γιατί δεν έχουμε έρθει σε επαφή με εξωγήι-νους πολιτισμούς. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώότι βασιζόμαστε στην -όχι απαραίτητα σωστή-υπόθεση ότι το φαινόμενο της ζωής είναι φυσι-κό επακόλουθο της οργάνωσης της ύλης σεσυνθετότερες χημικές ενώσεις υπό τις κατάλλη-λες φυσικές συνθήκες. Ακόμα όμως και γι’ αυτό

οι γνώμες διίστανται.Πάντως, η «απαισιόδοξη» άποψη του Fermi

δεν βρίσκει σύμφωνους όλους τους επιστήμο-νες. Ο αναγνώστης μπορεί να βρει μια ενδιαφέ-ρουσα συνοπτική ανάλυση του θέματος στο «Ηπεριπέτεια του μέλλοντος» του αστροφυσικούΝίκου Πράντζου (Πανεπιστημιακές ΕκδόσειςΚρήτης).

Εμείς θα ολοκληρώσουμε το παρόν αναφερό-μενοι σε άλλο ένα σενάριο, τη λεγόμενη «υπό-θεση του κοσμικού ζωολογικού κήπου». Σύμ-φωνα με αυτή την υπόθεση, ανεπτυγμένοι εξω-γήινοι πολιτισμοί έχουν επισκεφτεί τον πλανήτημας στο μακρινό παρελθόν, αλλά για μια σειράαπό λόγους δεν επενέβησαν. Οι λόγοι αυτοί μπο-ρεί να είναι π.χ. περιφρόνηση ή φόβος, έλλειψηεπιθυμίας να αποκαλυφθούν ή απλώς η πεποί-θηση ότι η ανθρωπότητα θα πρέπει να αναπτυ-χθεί ανεπηρέαστη. Θα μπορούσαν ωστόσο ναμας παρακολουθούν. Αν και διατυπώθηκε γιαπρώτη φορά από τον αστρονόμο John Ball, ψήγ-ματα της άποψης εμφανίζονται σε προγενέστεραέργα επιστημονικής φαντασίας όπως στην ται-νία «2001: Η οδύσσεια του διαστήματος» (1968)και στο μυθιστόρημα «Childhood’s End” (1953)του Arthur Clarke.

Πάντως, έχοντας αφιερώσει δύο μεγάλα άρ-θρα των τευχών 30 και 31 του παρόντος στιςμεθόδους ανίχνευσης εξωπλανητών και στις τε-λευταίες εξελίξεις, έχει ενδιαφέρον να αναλογι-στεί κανείς το εξής: Υπάρχει τουλάχιστον έναςπολιτισμός στο Σύμπαν που παρακολουθεί άλ-λους κόσμους και αυτός είναι ο γήινος. Αν υπάρ-χει ζωή σε αυτούς, τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότιτους παρακολουθούμε. Είναι δηλαδή οι κοσμικοίζωολογικοί κήποι του Γαλαξία μας ,χωρίς, όμως,να το γνωρίζουν εκείνοι. Χωρίς, όμως, να τογνωρίζουμε και εμείς.

Για την ώρα ζούμε στην κοσμική μοναξιά μας...Γ.Κ.

Κοσμικοί ζωολογικοί κήποι

KYΡΙΑΚΗ 31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 201739/

Ποιο είναι το αντικείμενο μελέτης του εργαστηρίουσας;

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος κατά τη γέννηση διαθέτειπερίπου 100 δισεκατομμύρια διαφοροποιημένα νευρι-κά κύτταρα, τα οποία δημιουργούνται κατά τη διάρκεια

της εμβρυογένεσης από έναν μικρό πληθυσμό κυττάρων που κα-λούνται νευρικά βλαστικά κύτταρα. Κατά τη διάρκεια της ενδο-μήτριας ζωής, υπολογίζεται ότι τα νευρικά βλαστικά κύτταρα δη-μιουργούν διαφοροποιημένους νευρώνες με έναν ρυθμό πουυπολογίζεται σε 250.000 νέα νευρικά κύτταρα ανά λεπτό.

Η ερευνητική μας ομάδα μελετά τον τρόπο με τον οποίο τα νευ-ρικά βλαστικά κύτταρα «χτίζουν» το νευρικό σύστημα κατά τηνανάπτυξη, καθώς και τη συνεισφορά τους στη διατήρηση της ομοι-όστασης κατά την ενήλικη ζωή. Προσπαθούμε να κατανοήσουμετους μοριακούς μηχανισμούς μέσω των οποίων ο μικρός πληθυ-σμός των νευρικών βλαστικών κυττάρων μπορεί να αναπαράγεταικαι να διατηρείται σε μη διαφοροποιημένη κατάσταση με μια δια-δικασία που καλείται αυτοανανέωση, ενώ ταυτόχρονα μπορεί ναδίνει γένεση σε έναν εξαιρετικά μεγάλο αριθμό λειτουργικά εξει-δικευμένων νευρικών κυττάρων. Η κατανόηση των βασικών μη-χανισμών των νευρικών βλαστικών κυττάρων πιστεύεται ότι θαβοηθήσει τις προσπάθειες ανάπτυξης αποτελεσματικότερων θε-ραπειών κυτταρικής υποκατάστασης.

Επιπλέον, στοχεύουμε στη μελέτη των μηχανισμών μέσω τωνοποίων η απορρύθμιση της αυτοανανέωσης και της διαφοροποί-ησης των νευρικών βλαστικών κυττάρων οδηγεί στην εμφάνισηαναπτυξιακών νευρολογικών ασθενειών, όπως η υδροκεφαλίακαι η μικροκεφαλία, καθώς και οι νευροπάθειες του εντέρου, όπωςείναι η νόσος του Hirschprung. Η κατανόηση μηχανισμών πουελέγχουν βασικές λειτουργίες των νευρικών βλαστικών κυττάρων,όπως η κυτταρική διαίρεση και η έναρξη της διαφοροποίησης, θαμας επιτρέψει να κατανοήσουμε το μοριακό υπόβαθρο των παρα-πάνω ασθενειών και ενδεχομένως να προτείνουμε αποτελεσμα-τικότερες θεραπείες.

Ποια είναι η μεθοδολογία που χρησιμοποιείτε;

Στο εργαστήριό μας έχουμε δημιουργήσει και μελετάμεγονιδιακά τροποποιημένα ζωικά μοντέλα τα οποία μι-μούνται ανθρώπινες ασθένειες. Με αυτό τον τρόπο τα

ευρήματά μας αντικατοπτρίζουν σε μεγάλο βαθμό τους αντί-στοιχους παθογενετικούς μηχανισμούς στον άνθρωπο.

Επιπλέον, μπορούμε να απομονώνουμε τα νευρικά βλαστικάκύτταρα και να τα καλλιεργούμε στο εργαστήριο, ενώ χρησιμοποι-ώντας τεχνικές εξελιγμένης μικροσκοπίας είμαστε σε θέση να πα-ρατηρούμε βήμα-βήμα τη διαδικασία διαφοροποίησης των βλα-στικών κυττάρων προς τον επιθυμητό κυτταρικό τύπο. Επίσης, ωςένα αρχικό βήμα για την εύρεση νέων κυτταρικών θεραπειών,πραγματοποιούμε μεταμοσχεύσεις γενετικά τροποποιημένων νευ-ρικών βλαστικών κυττάρων σε ζωικά μοντέλα που μιμούνται νευ-ροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως η νόσος Πάρκινσον, προκειμέ-

νου να διαπιστώσουμε εάν είναι εφικτή η δημιουργία νέων νευ-ρώνων και η επιτυχής ενσωμάτωσή τους στον ενήλικο εγκέφαλο.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των βλαστοκυττάρωνκαι γιατί συγκεντρώνουν το έντονο ενδιαφέροντης επιστημονικής κοινότητας;

Τα βλαστικά κύτταρα έχουν την ικανότητα να διαφορο-ποιούνται σε διαφορετικούς κυτταρικούς τύπους λαμ-βάνοντας τα κατάλληλα ερεθίσματα. Η ικανότητά τους

αυτή αναμένεται να βρει εφαρμογή σε θεραπείες αναγεννητικήςιατρικής που έχουν ως στόχο την αντικατάσταση κυττάρων πουέχουν καταστραφεί εξαιτίας μιας ασθένειας, όπως συμβαίνει γιαπαράδειγμα στη νόσο του Πάρκινσον, στον διαβήτη κ.λπ.

Επιπλέον, οι μέθοδοι κυτταρικού επαναπρογραμματισμού και ηδημιουργία τρισδιάστατων οργανοειδών, αλλά και των πρόσφα-των δυνατοτήτων τροποποίησης του γονιδιώματος ενός κυττάρουπροσφέρουν πολύ μεγάλες προοπτικές στις θεραπείες αναγεννη-τικής ιατρικής για το μέλλον.

Υπάρχουν ευρήματα που θεωρείτε πως παρουσιά-ζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον;

Οι «αποφάσεις» για διαίρεση και διαφοροποίηση πρέπεινα είναι προσεκτικά σχεδιασμένες διότι η παραμικρήδιατάραξη αυτής της ισορροπίας μπορεί να έχει βλαβε-

ρές συνέπειες τόσο για το συγκεκριμένο όργανο, όσο και γιαολόκληρο τον οργανισμό.

Στο εργαστήριό μας μελετάμε μόρια σημαντικά τόσο για τη δια-φοροποίηση των νευρικών βλαστικών κυττάρων όσο και για τηρύθμιση της κυτταρικής τους διαίρεσης. Για παράδειγμα, έχουμεδημιουργήσει ζωικά μοντέλα στα οποία η απαλοιφή ενός γονιδίουκατά τα πρώιμα στάδια της ανάπτυξης του εμβρύου οδηγεί σε ένανιδιαίτερα βαρύ φαινότυπο μικροκεφαλίας λόγω αυξημένης κατα-στροφής του γονιδιώματος των νευρικών βλαστικών κυττάρων.Αντίθετα, αν η απαλοιφή του εν λόγω γονιδίου πραγματοποιηθείσε νευρικά βλαστικά κύτταρα μεταγενέστερων αναπτυξιακών στα-δίων, τότε οι επιπτώσεις αυτής της τροποποίησης είναι πολύ πιοήπιες και δεν επηρεάζουν τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφά-λου.

Πιστεύουμε ότι αυτή η ευαισθησία των πρώιμων νευρικών βλα-στικών κυττάρων μπορεί να ερμηνεύσει την ευαισθησία του νευ-ρικού συστήματος κατά τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης και προ-σπαθούμε να κατανοήσουμε την αιτία αυτής της διαφοράς μεταξύτων «πρώιμων» και «όψιμων» νευρικών βλαστικών κυττάρων.

Ποιες πρακτικές εφαρμογές σχετικές με την υγείατου ανθρώπου συνδέονται με την έρευνά σας;

Τα βλαστικά κύτταρα συμβάλλουν στη δημιουργία τουοργανισμού κατά την εμβρυογένεση και στη διατήρη-ση της ομοιόστασης κατά την ενήλικη ζωή, καθώς μπο-

ρούν να χρησιμοποιηθούν ως δεξαμενή κυττάρων για την επι-διόρθωση βλαβών.

Οι μελέτες μας εστιάζονται στην κατανόηση βασικών λειτουρ-γιών των νευρικών βλαστικών κυττάρων. Πιστεύουμε ότι αυτές οιμελέτες θα βοηθήσουν τη χρησιμοποίηση των βλαστικών κυττά-ρων για θεραπευτικούς σκοπούς.

Επίσης, τα ζωικά μοντέλα για ανθρώπινες ασθένειες που έχου-με δημιουργήσει συνεισφέρουν στην κατανόηση παθογενετικώνμηχανισμών των ανθρώπινων ασθενειών αλλά και στην εύρεσηνέων θεραπειών. Με αυτό τον τρόπο θα καταφέρουμε να προσ-διορίσουμε μόρια-«κλειδιά», τα οποία θα μας οδηγήσουν στηνπραγματική αιτία των συγκεκριμένων αναπτυξιακών συνδρόμωνπου μελετάμε και ελπίζουμε πως αυτή η γνώση θα επιτρέψει τονσχεδιασμό στοχευμένων και αποτελεσματικότερων θεραπευτικώνπροσεγγίσεων.

Λ.Α.

;

;

;

;

;

!

!

!

!

!

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΒΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ

Κατανόηση των μοριακών μηχανισμών με στόχο την ανάπτυξη νέων θεραπευτικών μεθόδων

Διαιρούμενα νευρικά βλαστικά κύτταρα του εγκεφάλουποντικού. Μπλε: DNA. Κόκκινο: κεντροσωμάτια.

Πράσινο: κυτταρικά όρια

Eνήλικα νευρικά βλαστικά κύτταρα σε καλλιέργεια

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Στο προηγούμενο φύλλο είδαμε τηνπερίοδο της σκακιστικής Ιστορίαςαπό τον Lasker μέχρι και την επι-κράτηση της Σοβιετικής Σχολήςστην παγκόσμια σκηνή. Σε αυτό το

μέρος θα δούμε την ξαφνική άνοδο και πτώ-ση του πασίγνωστου Bobby Fischer, την περί-φημη αντιπαλότητα Kasparov-Karpov αλλάκαι την πτώση της Σοβιετικής Σχολής και τηνεισαγωγή του υπολογιστή στο παιχνίδι.

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, τοσκάκι κατείχε πολύ σημαντική θέση στις προτε-ραιότητες της Σοβιετικής Ένωσης και της Αμε-ρικής. Η Σοβιετική Ένωση μέχρι και το 1972 δενείχε χάσει ούτε έναν τίτλο. Από το 1972 έως καιτο 1975 το σερί αυτό διακόπηκε από τον BobbyFischer, μία ιδιοφυΐα από το Μπρούκλιν, πουκατάφερε να ανατρέψει την κατάσταση. Γεννή-θηκε το 1943 και εγκατέλειψε το σχολείο στα16 του μια και η σκακιστική του σταδιοδρομίαήταν για εκείνον πολύ πιο σημαντική από τηνακαδημαϊκή. Το ταλέντο του είχε φανεί από πο-λύ νωρίς. Ήδη από την ηλικία των 14 ετών ήτανπρωταθλητής Αμερικής και στα 15 του έγινε ονεότερος γκραντ μάστερ στην Ιστορία τουαθλήματος. Είχε άρτια γνώση του φινάλε και εί-ναι γνωστός για την εκπληκτική του ικανότητανα διαχειρίζεται την επίθεση αλλά και περίπλο-κες θέσεις. Έδινε ιδιαίτερη έμφαση στη φυσικήτου κατάσταση, κάτι πρωτοποριακό για τηνεποχή του. Απέκτησε τον παγκόσμιο τίτλο κερ-δίζοντας τον Boris Spassky το 1972 στο Ρέι-κιαβικ εκπλήσσοντας όλο τον κόσμο, όχι επει-δή ήταν αουτσάιντερ, αλλά επειδή είχε καταφέ-ρει να κατατροπώσει τη σοβιετική μηχανή. Στηνπατρίδα του έγινε ήρωας του Ψυχρού Πολέμου.Ιδιόρρυθμος και ιδιότροπος, ο Fischer, λόγωμιας διαφωνίας με τη Διεθνή Ομοσπονδία γιατον τρόπο διεξαγωγής του τελικού για τον πα-γκόσμιο τίτλο το 1975 με τον Karpov, δεν εμ-φανίστηκε στον αγώνα και έτσι ο δεύτεροςανακηρύχθηκε άνευ αγώνος παγκόσμιος πρω-ταθλητής. Δεν γνωρίζουμε πολλά για τη μετέ-πειτα ζωή του. Για είκοσι χρόνια μετά το 1972δεν έπαιξε σχεδόν καμία επίσημη παρτίδα. Πέ-θανε το 2008 στην Ισλανδία, της οποίας είχε γί-νει μόνιμος κάτοικος.

Διάδοχος του Bobby Fischer ήταν ο AnatolyKarpov. Γεννημένος στη Σοβιετική Ένωση το1951, ο Karpov έμαθε σκάκι στα 4 του. Παρ’ ότιέγινε δεκτός στη διάσημη για την εποχή σκακι-στική Σχολή Botvinnik, ο ίδιος ο Botvinnik είχεαναφέρει για τον Karpov ότι «Το παιδί δεν έχειιδέα από σκάκι και δεν έχει κανένα μέλλον σεαυτό το άθλημα». Η Ιστορία βέβαια άλλα έδειξε,αφού, κερδίζοντας τον παγκόσμιο τίτλο για 10χρόνια (1975-1985), ο Karpov είναι γνωστόςγια τον αργό και στρατηγικό τρόπο παιχνιδιούστον οποίο ελάχιστοι μπορούσαν να αντιστα-θούν. Περίφημη είναι η αντιπαλότητά του μετον Garry Kasparov. Έπαιξαν τρεις σειρές αγώ-νων για τον παγκόσμιο τίτλο (1984, 1987 και1990) και το μεταξύ τους σκορ ήταν 19 νίκεςγια τον Karpov έναντι 21 για τον Kasparov και104 ισοπαλίες σε 144 παιχνίδια. Ο Karpov

αποσύρθηκε από το αγωνιστικό σκάκι το 2005.Φτάνουμε έτσι σε μία από τις πιο εμβληματι-

κές μορφές στην Ιστορία του σκακιού: τονGarry Kasparov. Γεννήθηκε το 1963 στο Μπα-κού (τότε Σοβιετική Ένωση) και, παρ’ ότι ο πα-τέρας του πέθανε από λευχαιμία το 1970, οKasparov κατάφερε και έγινε δεκτός στη ΣχολήBotvinnik σε ηλικία 10 ετών. Κατέκτησε τον τίτ-λο του παγκόσμιου πρωταθλητή το 1985 αλλάκαι την πρώτη θέση στην κατάταξη Elo (1986),την οποία, μέχρι το 2005 που αποσύρθηκε, κα-τείχε για τους 225 από τους 228 μήνες. Πρέπεινα αναφέρουμε εδώ ότι από το 1993 μέχρι το2006 δεν είναι ξεκάθαρο ποιος ήταν ο παγκό-σμιος πρωταθλητής, μια και για τη Διεθνή Ομο-σπονδία Σκακιού (Fédération Internationaledes Échecs-FIDE) οι πρωταθλητές ήταν διαφο-ρετικοί από εκείνους που ανακήρυσσε ο Επαγ-γελματικός Σύνδεσμος Σκακιού (ProfessionalChess Association-PCA). Ο δεύτερος δημιουρ-γήθηκε από τον Kasparov και τον Nigel Short(Ηνωμένο Βασίλειο, 1965-), που διαμαρτύρο-νταν για τη διαφθορά στη FIDE στον τελικό του1995. Στον PCA ο Kasparov έμεινε παγκόσμιοςπρωταθλητής μέχρι το 2000, οπότε έχασε απότον Vladimir Kramnik (Ρωσία 1975-). Με τηναπόσυρση του Garry Kasparov έχουμε το τέλοςμιας εποχής επικράτησης της Σοβιετικής Ένω-σης στον χώρο του σκακιού και περνάμε σε μιαάλλη, αυτή της παγκοσμιοποίησης.

Ταυτόχρονα με την πρόοδο στο πεδίο τηςΠληροφορικής, το σκάκι αρχίζει να αλλάζειυφή και χαρακτήρα. Γνωστές είναι οι σειρέςαγώνων μεταξύ του Garry Kasparov και τηςDeep Blue (του υπερυπολογιστή της IBM) το1996 και το 1997. Παρ’ ότι το 1996 οKasparov επικράτησε 4-2, το 1997 υπέκυψε,χάνοντας 3,5-2,5. Αν και έχει αποδειχθεί ότι οKasparov έκανε μεγάλα λάθη στους τελευταί-ους δύο γύρους, που έδωσαν τη δυνατότηταστην Deep Blue να ανατρέψει το αποτέλεσμα,αυτός ο αγώνας για πολλούς συμβόλιζε την ήτ-τα του ανθρώπου από τη μηχανή. Ολοένα και

περισσότερο, πλέον, ο υπολογιστής αποτελείαναπόσπαστο μέρος της ζωής κάθε σκακιστή,ανεξαρτήτως επιπέδου. Είναι απαραίτητο ερ-γαλείο για όλες τις φάσεις του παιχνιδιού, κα-θώς διαθέτει μεγάλες βάσεις δεδομένων για τοάνοιγμα και το φινάλε, που του επιτρέπουν νααναγνωρίζει τις θέσεις· όσο για το μέσον τηςπαρτίδας, η απλή, αλλά αποτελεσματική υπολο-γιστική δύναμη είναι σε θέση να καθοδηγήσειακόμα και τους πιο δυνατούς σκακιστές. Παρ’όλα αυτά, ύστερα από τόσα χρόνια, ακόμα σεκάποιες θέσεις, σπάνιες μεν, υπαρκτές δε, ουπολογιστής δεν ανταποκρίνεται καλά. Μάλι-στα, σε μια τέτοια θέση κέρδισε και ένα από ταπαιχνίδια ο Kasparov. Το πρόβλημα έγκειταιστο γεγονός ότι ο υπολογιστής δεν είναι ικανόςνα σκεφτεί στρατηγικά και σε μεγάλο βάθος κι-νήσεων, μια και έπειτα από έναν αριθμό κινή-σεων τα σενάρια γίνονται πρακτικά άπειρα.Αντιθέτως, η πολύπλοκη ανθρώπινη σκέψη

μπορεί σε αυτές τις (συνήθως) κλειστές, άκρωςστρατηγικές θέσεις να θριαμβεύσει. Την περίο-δο που γράφονται αυτές οι γραμμές, η πιο δυ-νατή σκακιστική μηχανή είναι το Sugar XPrO1.2 με δυναμικότητα Elo 3415, ενώ ο το ρεκόργια το υψηλότερο Elo το κατέχει ο ΝορβηγόςMagnus Carlsen, παγκόσμιος πρωταθλητήςαπό το 2013, οπότε κέρδισε τον ΙνδόViswanathan Anand, και είναι 2882 (Μάιος2014). Στα μέσα Δεκεμβρίου του 2017 ένα νέοείδος προγράμματος αναπτύχθηκε για το σκά-κι, το AlphaGo, που λειτουργεί μέσω μη επι-βλεπομένης μάθησης, και το οποίο μέχρι στιγ-μής έχει επιδόσεις που θεωρούνταν αδύνατες.

Κλείνοντας αυτή τη σειρά των τεσσάρων άρ-θρων, θα είχε ενδιαφέρον να δούμε την ιστο-ρία του σκακιού μακροσκοπικά. Η προϊστορίατου σκακιού και τα πρώτα στάδια διαμόρφω-σης του παιχνιδιού χαρακτηρίζονται από τηναναζήτηση και την εδραίωση των κανόνων.Ακολουθεί η πρώιμη ιστορία του σκακιού, στηνοποία κυριαρχούν τα πρόσωπα. Στη διάρκειααυτής της περιόδου διαμορφώνεται η φιγούρατου σκακιστή. Μετά έχουμε την εποχή τωνεθνών. Ο 19ος αιώνας, παράλληλα με τη δημι-ουργία των εθνικών κρατών και την έντασητων εθνικών ανταγωνισμών, φέρνει την έν-νοια της εθνικής εκπροσώπησης και τη δημι-ουργία του παγκόσμιου πρωταθλήματος. Ακο-λουθεί ο Ψυχρός Πόλεμος, στη διάρκεια τουοποίου το σκάκι γίνεται μέρος της πολεμικήςμηχανής των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσηςκαι επιστρατεύεται στην προσπάθεια της κάθεπλευράς να αποδείξει την πνευματική και πολι-τιστική της ανωτερότητα - με τη Σοβιετική Ένω-ση να κερδίζει αναμφίβολα σε αυτό τον τομέα.Τέλος, κοιτώντας το μέλλον, έχουμε την εξέλι-ξη των υπολογιστών και την εμφάνιση ενός νέ-ου τύπου σκακιστή, ο οποίος μέσα από ένα κρά-μα ανθρώπινης και υπολογιστικής εμπειρίαςπροσπαθεί πλέον να μιμηθεί τη μηχανή.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΤΗΝΙΩΤΗΣΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

KYΡΙΑΚΗ31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2017ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΚΑΚΙΟΥ Δ́ MEΡΟΣ

Στη δίνη του Ψυχρού Πολέμου. Η νέα εποχή