ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

www.facebook.com/PRISMASCIENCEMAGAZINE

ΣΑΒΒΑΤΟ 8 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2018

ΠΡΙΣΜΑ# 53

,,

Αστρονομικέςπαρατηρήσειςαπό τα ΚανάριαΝησιά

Το φαινόμενο Μότσαρτ: Μας κάνειη μουσική εξυπνότερους;

ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ του 1990 δημοσιεύτηκαν τααποτελέσματα μιας μελέτης πάνω στην επίδραση τηςμουσικής του Μότσαρτ σε συγκεκριμένα τεστ τουδείκτη IQ. Τα αποτελέσματα έλαβαν μεγάληδημοσιότητα οδηγώντας στην εντύπωση ότι μπορείκανείς να γίνει εξυπνότερος ακούγοντας μουσική.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 17ου ΚΑΙ 18ου ΑΙΩΝΑ

ΜΕΡΟΣ TPITO

Καρχαρίες, κατακλυσμοίκαι η άβυσσος του χρόνου

Οι προσπάθειες υπολογισμού τηςιστορίας της Γης

οδήγησαν σε μια νέααντίληψη του χρόνου. Ο

χρόνος θα γινόταναντικείμενο μελέτης και

θα οδηγούσε σε νέεςθεωρίες που θα

συνδιαλέγονταν με τιςκαθιερωμένες αντιλήψεις

της θρησκείας, της Φιλο-σοφίας και της Ιστορίας.

,,8

Τα ηφαιστειογενήΚανάρια Νησιά στονΑτλαντικό Ωκεανόφιλοξενούν μερικά απότα πιο σύγχρονατηλεσκόπια στον κόσμο.Οι συστοιχίες τωντηλεσκοπίων είναιολόκληρες πολιτείες στιςοποίες οι αστρονόμοιμπορούν να αφοσιωθούνγια πολλές ημέρες στηνπαρατήρηση τουουρανού.

Ο αλγοριθμικός σχεδιασμόςκαι οι ψηφιακές κατασκευέςφέρνουν επανάσταση στην ΑρχιτεκτονικήΗ ΕΦΗΛΕΝΑ ΜΠΑΣΕΤΑ, η οποία εκπονεί τη διδακτορι-κή της διατριβή στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Τε-χνών της Βιέννης, διερευνά τη συμπεριφορά δομικώνσυστημάτων, υλικά και ψηφιακά, με στόχο να δημιουρ-γήσει πιο αποδοτικές κατασκευαστικές μεθόδους. Μι-λά στο “Πρίσμα” για την πρωτοποριακή της έρευνα, ηοποία προτείνει μια καινοτόμα προσέγγιση στον χώροτης κατασκευής, πιο βιώσιμη και οικονομική.

Μετατρέποντας τον χορευτή σε μουσικό όργανο

ΜΙΑ από τις πιοενδιαφέρουσεςτεχνολογικέςεφαρμογές στονχορό είναι αυτή τηςπαραγωγής ήχουμέσω της κίνησηςτου ανθρώπινουσώματος. Για τηνεμπειρία της πάνω

στον πειραματισμό με τη συγκεκριμένη τεχνολογία μαςμιλά η εικαστικός Αφροδίτη Ψαρρά, καθηγήτρια στοΚέντρο Ψηφιακών και Πειραματικών Τεχνών (DXARTS)του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον (U.W.).

,,4-5

,,2-3

,,6

,,7

Το Ινστιτούτο Αστροφυσικής στα Κανά-ρια Νησιά είναι ένα διεθνές ερευνητικόκέντρο με εγκαταστάσεις στα νησιά Τε-νερίφη και Λα Πάλμα. Στην κοινοπραξίασυμμετέχουν χώρες όπως η Ισπανία, ηΣουηδία, η Γερμανία, η Βρετανία κ.ά. ΤοΙνστιτούτο έχει εγκαταστάσεις σε δύο α-στεροσκοπεία, στα νησιά Τενερίφη καιΛα Πάλμα αντιστοίχως, τα οποία φιλοξε-νούν μερικά από τα σημαντικότερα όρ-γανα αστρονομικήςπαρατήρησης στονπλανήτη.

Το πρώτο λειτουργεί από τα μέσα τηςδεκαετίας του 1960 στο όρος Teide, έναενεργό ηφαίστειο του οποίου η κορυφήαγγίζει τα 3.718 μέτρα από την επιφάνειατης θάλασσας. Το αστεροσκοπείο βρί-σκεται χαμηλότερα, σε ύψος 2.390 μέ-τρων, μόλις έξω από τον εντυπωσιακόκρατήρα που περιστοιχίζει το όρος Teide.Ομοίως, στο νησί Λα Πάλμα, στο Roquede los Muchachos, σε υψόμετρο 2.396μέτρων, βρίσκονται τοποθετημένα κά-ποια από τα ακριβότερα και σύγχρονα τη-λεσκόπια (όπως το SST, το σουηδικό ηλια-κό τηλεσκόπιο). Συνολικά, οι εγκαταστά-σεις περιλαμβάνουν νυχτερινά και ηλιακάτηλεσκόπια, κοιτώνες για τους νυχτερι-νούς και ημερήσιους παρατηρητές, χώ-ρους ψυχαγωγίας, εστιατόριο κ.λπ. Θαμπορούσε να πει κανείς ότι κάθε αστερο-σκοπείο είναι μια μικρή πολιτεία. Σε αυτέςοι ομάδες των επιστημόνων και τεχνικώνπερνούν εβδομάδες παρατηρώντας όσογίνεται πιο αφοσιωμένα τον ουρανό.

Δεδομένου ότι τα Κανάρια Νησιά κα-τοικούνται και μάλιστα αποτελούν πολύδημοφιλή τουριστικό προορισμό, η ισπα-νική κυβέρνηση και η τοπική κυβέρνησητων νησιών έχουν νομοθετήσει κανόνεςγια τη διατήρηση των ιδανικών συνθη-κών παρατήρησης. Οι κανόνες αυτοίρυθμίζουν τη φωτορύπανση, τη ρύπαν-ση της ατμόσφαιρας και τις ραδιοφωνι-κές εκπομπές και τις αεροπορικές πτή-σεις ώστε να είναι ανεμπόδιστη η παρα-τήρηση του ουρανού.

Η κοινοπραξία τριών γερμανικών ε-ρευνητικών κέντρων ελέγχει και λει-

τουργεί δύο τηλεσκόπια, το VTT και τοGREGOR, τα οποία βρίσκονται στο όροςTeide. To VTT (Vacuum Tower Telescope,δηλαδή τηλεσκόπιο πύργου κενού) μεδιάμετρο κατόπτρου 70 εκατοστών είναιαπό τα πιο αναγνωρίσιμα ηλιακά τηλε-σκόπια και βρίσκεται σε λειτουργία απότα τέλη της δεκαετίας του 1980. Στην κο-ρυφή του πύργου βρίσκεται τοποθετη-μένος ένας ηλιοστάτης, δηλαδή ένα σύ-στημα δύο καθρεπτών που «στέλνουν»την ηλιακή εικόνα στο τηλεσκόπιο στο ε-σωτερικό του πύργου. Το φως καταλήγεισε ένα εργαστήριο οπτικής όπου αναλύε-

ται μέσω κατάλληλων οπτικών στοιχείωνκαι διατάξεων. Από αυτές ξεχωρίζει οφασματογράφος τύπου echelle με τηβοήθεια του οποίου μπορούμε να απει-κονίσουμε τον ήλιο σε διάφορα μήκη κύ-ματος και να μελετήσουμε τις κινήσειςκαι τις ιδιότητες του υλικού της ηλιακήςατμόσφαιρας σε διάφορα ύψη και θερ-μοκρασίες.

Το GREGOR αποτελεί το νεότερο γερ-μανικό τηλεσκόπιο και το μεγαλύτερο σεδιάμετρο μέχρι στιγμής στην ευρωπαϊκήεπικράτεια (1,5 μέτρα). Το τηλεσκόπιοβρίσκεται στην κορυφή του πύργου και

ΣΑΒΒΑΤΟ 8 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 201819/ΠΡΙΣΜΑ

εικόνων με τις οποίες “διορθώνονται”οι επιπτώσεις των ατμοσφαιρικών δια-ταραχών σε συνδυασμό με τους συνε-χώς γρηγορότερους υπολογιστές καιτα όλο και καλύτερα και μεγαλύτερατηλεσκόπια μας δίνουν εικόνες και δε-δομένα αξεπέραστης ποιότητας πουδεν θα μπορούσαν να μας έχουν δώσειδιαστημικά τηλεσκόπια.

Η ατμόσφαιρα είναι ο κύριος παρά-γοντας που καθορίζει την ποιότητατων εικόνων των τηλεσκοπίων. Η μεγά-λη πρόκληση στην παρατήρηση του Ή-λιου από τη Γη είναι να αποτυπώσει κα-νείς με λεπτομέρεια τμήματα της επι-φάνειας ή της ατμόσφαιράς του κατα-φέρνοντας να ελαχιστοποιήσει τις πα-

ραμορφώσεις που προκαλεί η ίδια η α-τμόσφαιρα.

Καθώς το φως ταξιδεύει διαμέσουτου ατμοσφαιρικού αέρα, το μέτωποτου φωτεινού κύματος παραμορφώνε-ται σημαντικά λόγω της τύρβης. Μπο-ρεί να φανταστεί κανείς ότι το φως δια-περνά αμέτρητα μικροσκοπικά κρύ-σταλλα σαν αυτά που στολίζουν συχνάπολυέλαιους ή παιδικά παιχνίδια. Το α-ποτέλεσμα είναι η εικόνα της περιοχήςπου αποτυπώνουμε να έχει χαμηλότε-ρη ευκρίνεια και αντίθεση και να μηνμπορούμε να διακρίνουμε τις λεπτομέ-ρειες που θα μας επέτρεπε να διακρί-νουμε το ίδιο τηλεσκόπιο αν αυτό βρι-σκόταν στο διάστημα. Ταυτόχρονα, ηεικόνα φαίνεται σαν να είναι αποτυπω-μένη πάνω σε ένα σεντόνι του οποίουτις άκρες συνεχώς κουνάμε.

Οι επιπτώσεις των ατμοσφαιρικώνδιαταραχών αντιμετωπίζονται με τρειςτρόπους. Κατ’ αρχάς, πριν μια περιοχήεπιλεγεί για την ανέγερση ενός τηλε-σκοπίου πρέπει να γίνει καταγραφήτων ατμοσφαιρικών συνθηκών για έναμεγάλο χρονικό διάστημα. Τα KανάριαNησιά και η Χαβάη δεν έχουν επιλεχτείτυχαία ως χώροι «συσσώρευσης» με-γάλων τηλεσκοπίων.

Παρ’ όλα αυτά, οι ατμοσφαιρικές δια-ταραχές δεν εξαλείφονται και για τηνπεραιτέρω αντιμετώπισή τους επι-στρατεύονται μηχανικά και μαθηματι-κά/υπολογιστικά εργαλεία. Με τη βοή-θεια της προσαρμοστικής οπτικής απο-τυπώνεται η μορφή του μετώπου κύ-ματος όταν αυτό φτάνει στο τηλεσκό-πιο και εν συνεχεία, με τη βοήθεια ειδι-κών αλγορίθμων, υπολογίζεται η μορ-φή που θα πρέπει να πάρει το κάτο-πτρο ώστε να εξομαλύνει το σχήμα τουμετώπου κύματος. Η διόρθωση αυτήγίνεται σε πραγματικό χρόνο κατά τηδιάρκεια της παρατήρησης.

Τέλος, μετά τη λήψη των εικόνων, ε-φαρμόζονται ειδικές τεχνικές αποκα-τάστασης ώστε να περιορίζεται η επί-δραση που αναπόφευκτα έχει η ατμό-σφαιρα στις εικόνες. Το αποτέλεσμα εί-ναι πολλές φορές συγκλονιστικό, ειδικά

στην περίπτωση της απεικόνισης τουΉλιου.

Ήδη η νέα γενιά ηλιακών τηλεσκο-πίων είναι προ των πυλών. Σε άλλο έναηφαιστειογενές νησί, τo Μάουι της Χα-βάης, στο όρος Haleakala, ετοιμάζεταιτο DKIST (Daniel K. Inouye Solar Tele-scope) από μια διεθνή κοινοπραξία 22χωρών. Το κύριο κάτοπτρο του τηλε-σκοπίου έχει διάμετρο 4 μέτρα, κάνο-ντας το DKIST το μεγαλύτερο ηλιακότηλεσκόπιο στον κόσμο. Το φως πουθα συλλέγει το τηλεσκόπιο θα αναλύε-ται με μια σειρά από καινοτόμα όργανακαι οι πρώτες παρατηρήσεις αναμένο-νται πολύ σύντομα. Μία από τις μεγαλύ-τερες φιλοδοξίες της κοινοπραξίας τουτηλεσκοπίου και ταυτόχρονα μία απότις μεγαλύτερες προσδοκίες της επι-στημονικής κοινότητας είναι η απεικόνι-ση του μαγνητισμού της χρωμόσφαι-ρας και του στέμματος, δύο υψηλότε-ρα στρώματα της ηλιακής ατμόσφαι-ρας. Σε αυτά το υλικό είναι αραιό καιπλήρως μαγνητισμένο και η απεικόνισητων μαγνητικών πεδίων που τα διαπερ-νούν θα μας βοηθήσει να κατανοήσου-με την πληθώρα των φαινομένων πουσυμβαίνουν σε αυτά τα ύψη.

Ταυτόχρονα, μια ευρωπαϊκή κοινο-πραξία ετοιμάζει το νέο μεγάλο ευρω-παϊκό τηλεσκόπιο EST (European SolarTelescope). Το EST βρίσκεται ακόμαστη φάση του σχεδιασμού και οι εταί-ροι της κοινοπραξίας διοργανώνουντακτικά συνέδρια στα οποία ανταλλάσ-σονται τεχνογνωσία και επιστημονικάαποτελέσματα και συντονίζουν το έρ-γο. Η χρηματοδότηση των προγραμμά-των που είναι σχετικά με το EST έχειδημιουργήσει πολλές θέσεις εργασίαςσε επιστημονικό προσωπικό και τροφο-δοτεί την επιστημονική έρευνα με πο-λύτιμους πόρους.

Με τέτοιας κλίμακας προγράμματαγίνεται φανερό ότι η δημιουργία νέωνεγκαταστάσεων έρευνας (στην προκει-μένη περίπτωση τηλεσκοπίων) δεν ω-φελεί μόνο τους δυνάμει παρατηρητές,αλλά ολόκληρη την επιστημονική κοινό-τητα, καθώς καλλιεργείται κουλτούρασυνεργασιών (η επιστήμη είναι συνερ-γατική δραστηριότητα), δημιουργού-νται νέες θέσεις εργασίες και προωθεί-ται η καινοτομία και απασχολούνται ει-δικότητες που μπορεί να μην έχουν κα-μία σχέση με την Αστροφυσική. Τέλος,οι παρατηρήσεις που λαμβάνονται είναισυνήθως ελεύθερα προσβάσιμες σε ό-λους τους επιστήμονες, μεγιστοποιώ-ντας έτσι τα οφέλη για την επιστημονι-κή κοινότητα.

Γ.Κ.

EΚΑΝΑ ΤΟ ΛΑΘΟΣ να αναφερθώ στον Μπόρχεςστο προηγούμενο σημείωμα. Δεν είναι εύκολο ναφύγεις από το σύμπαν του Μπόρχες άπαξ καιβρεθείς σ’ αυτό. Δεν είναι τόσο η βαρύτητα όσο ηπολλαπλότητα και οι συνεχείς εννοιολογικές δια-θλάσεις που κάμπτουν κάθε προσπάθεια απομά-κρυνσης. Σήμερα, λοιπόν, θα ήθελα να παίξω τοπαιχνίδι των αντιγραφών - ένα παιχνίδι που οΜπόρχες ήξερε να παίζει καλύτερα απ’ όλους,δημιουργώντας συχνά αντίγραφα από ανύπαρ-κτα πρωτότυπα.

Στο δοκίμιό του «Η αναλυτική γλώσσα τουΤζον Ουίλκινς» ο Μπόρχες μιλάει για την κατάτα-ξη των ζώων που εμφανίζεται σε μια κινέζικηεγκυκλοπαίδεια με γενικό τίτλο «Ουράνιο εμπό-ριο φιλάγαθων γνώσεων». Τα ζώα σε αυτή τηνεγκυκλοπαίδεια διαιρούνται στις ακόλουθες κα-τηγορίες: «α) αυτά που ανήκουν στον αυτοκρά-τορα, β) βαλσαμωμένα, γ) εξημερωμένα, δ) βυ-ζανιάρικα, ε) γοργόνες, στ) μυθικά, ζ) αδέσποτασκυλιά, η) αυτά που ανήκουν στην παρούσα ταξι-νόμηση, θ) αυτά που κάνουν σαν τρελά, ι) ανα-ρίθμητα, ια) αυτά που είναι ζωγραφισμένα μ’έναν πολύ λεπτό χρωστήρα από καμηλότριχες,ιβ) και τα λοιπά, ιγ) αυτά που μόλις έσπασαν τηστάμνα, ιδ) αυτά που από μακριά φαίνονται σανμύγες» (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης).

Το απόσπασμα παρατίθεται στην αρχή του βι-βλίου του Μισέλ Φουκό Οι λέξεις και τα πράγμα-τα και μάλιστα ο Φουκό αποδίδει τη σύλληψη τουέργου του στο συγκεκριμένο γραπτό του Μπόρ-χες: «Είναι το γέλιο που προκαλεί η ανάγνωσήτου και που κλονίζει όλες τις οικειότητες της σκέ-ψης (…), το γέλιο που ταράζει όλες τις τακτοποι-ημένες επιφάνειες και όλα τα επίπεδα, όσα σω-φρονίζουν για λογαριασμό μας τη δαψίλεια τωνόντων, κάνοντας να ταλαντεύεται και να ανησυ-χεί επί μακρόν η χιλιόχρονη πρακτική μας του Ίδι-ου και του Άλλου» (μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης).

Όπως ο Φουκό αντιγράφει τον Μπόρχες, έτσικι ο Μπόρχες αντιγράφει τον Χιουμ για να εξηγή-σει τη γοητεία που του ασκούν οι «διφορούμενες,πλεονάζουσες ή ελλιπείς κατατάξεις» που εμφα-νίζονται σε διάφορα συμβολικά συστήματα. Προ-φανώς, δεν μπορεί να υπάρξει ταξινόμηση τουσύμπαντος που να μην είναι υποθετική ή αυθαί-ρετη, σημειώνει, επειδή απλούστατα δεν ξέρου-με τι είναι το σύμπαν. «Ο κόσμος -γράφει ο Ντέι-βιντ Χιουμ- μπορεί να είναι η άτσαλη ζωγραφιάενός θεού-παιδιού, που την παράτησε μισοτελει-ωμένη, ντροπιασμένος για το χάλι της· έργο ενόςκατώτερου θεού, που λοιδορείται από τους ανώ-τερους· το συγκεχυμένο δημιούργημα μιας εσχα-τόγηρης και απόμαχης θεότητας που σήμερα εί-ναι πια νεκρή». Ας πάμε ακόμα πιο μακριά, συνε-χίζει ο Μπόρχες, κι «ας υποθέσουμε πως δενυπάρχει σύμπαν, με τη συγκροτημένη, ενωτικήέννοια που έχει αυτή η μεγαλεπήβολη λέξη. Ανυπάρχει, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναινα υποθέσουμε τους σκοπούς του· το μόνο πουμπορούμε να κάνουμε είναι να υποθέσουμε τιςλέξεις, τους ορισμούς, τις ετυμολογίες, τα συνώ-νυμα του μυστικού λεξικού του Θεού».

Μ.Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της Επιστήμης

Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ Αστροφυσικής

Μανώλης Πατηνιώτης, Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών ΕΚΠΑ

Δημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.grwww.facebook.com/PRISMASCIENCEMAGAZINE

ΠΡΙΣΜΑ

Κατατάξειςτο φως που συλλέγει καταλήγει καιαυτό σε ένα οπτικό εργαστήριο στο ο-ποίο υπάρχουν όργανα ταχείας απει-κόνισης της ηλιακής φωτόσφαιρας καιχρωμόσφαιρας, φασματογράφος καιφασματοπολωσίμετρο. Το τελευταίοδίνει τη δυνατότητα να απεικονίζονταιη θέση και η ισχύς των μαγνητικών πε-δίων στη φωτόσφαιρα (η ορατή επι-φάνεια του Ήλιου) και τη χρωμόσφαι-ρα (η οποία βρίσκεται λίγο ψηλότερα).Οι μεγάλης και μικρής κλίμακας συγκε-ντρώσεις μαγνητισμού στον Ήλιου δί-νουν «ζωή» σε αμέτρητα φαινόμενα,από τα πιο ήρεμα ώς τα πιο εκρηκτικά,και τον κάνουν ένα πραγματικά ενδια-φέρον αστέρι.

Ένα από τα ερωτήματα που προκύ-πτουν είναι για ποιο λόγο να επενδύεικανείς σε επίγεια τηλεσκόπια σε μια ε-ποχή που η ανθρωπότητα έχει τοπο-θετήσει αμέτρητα όργανα παρατήρη-σης στο διάστημα. Μάλιστα, τα όργανααυτά δεν υφίστανται τους περιορι-σμούς που θέτει η ατμόσφαιρα καιμπορούν σε πολλές περιπτώσεις ναπαρατηρούν τον Ήλιο και τους αστέ-ρες αδιάκοπα. Ωστόσο, τα διαστημικάτηλεσκόπια έχουν άλλους περιορι-σμούς. Ο παρατηρητής/επιστήμοναςδεν είναι σε θέση να αλλάξει άμεσα τιςπαραμέτρους της παρατήρησης και ναπειραματιστεί στον βαθμό που θαμπορούσε να το κάνει σε ένα επίγειοτηλεσκόπιο. Επιπλέον, οι μετρήσεις α-πό το διάστημα υφίστανται περιορι-σμούς στον όγκο αποθήκευσης (στουςσκληρούς δίσκους των διαστημικώνσυσκευών) και στην τηλεμετρία, δηλα-δή στον ρυθμό και τον όγκο με τον ο-ποίο μπορούν οι μετρήσεις να σταλούνστη Γη. Τέλος, όπως ίσως είναι προφα-νές, δεν μπορούμε να στείλουμε στοδιάστημα απεριόριστα μεγάλα τηλε-σκόπια και τα όργανα ανάλυσης τουφωτός θα πρέπει να είναι κατασκευα-σμένα έτσι ώστε να μπορούν να αντα-πεξέλθουν στις συνθήκες της εκτό-ξευσης και του διαστημικού περιβάλ-λοντος. Τυχόν βλάβες σε κάποια απότα συστήματα μπορεί να μην αντιμε-τωπιστούν ποτέ, καθώς η παρέμβασησε αυτές μπορεί να γίνει στη συντριπτι-κή πλειονότητα των περιπτώσεων μό-νο από μακριά.

Αντίθετα, στα επίγεια τηλεσκόπια υ-πάρχει συνήθως μεγαλύτερη ευελιξίαστον χειρισμό, στη χρήση και την αντι-μετώπιση προβλημάτων. Επιπλέον, έ-να από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήμα-τα που δίνουν τα επίγεια τηλεσκόπιαείναι η δυνατότητα για ανάπτυξη νέωνοργάνων. Πολλά όργανα που έχουντεθεί στο διάστημα έχουν δοκιμαστείπροηγουμένως σε επίγεια τηλεσκόπια.Επιπλέον, οι τεχνικές βελτίωσης των

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Αστρονομικές παρατηρ ήσεις από τα Κανάρια Νησιά

Στο βάθος, ο κρατήρας στην Τενερίφη και η κορυφή του όρους Teide, ενώ στα αριστερά βρί-σκεται το κτήριο στο οποίο είναι τοποθετημένο το τηλεσκόπιο GREGOR.

Κάτω: Άποψη του κρατήρα από το αστεροσκοπείο Teide

Το ηλιακότηλεσκόπιοGREGORβρίσκεται«κρυμμένο» στην κορυφή του κτηρίου

Οπτική τράπεζαστην οποία είναι

τοποθετημέναφίλτρα, φακοί και

κάμερες. Σε τέτοιατραπέζια είναι

στημένα τα όργαναπου

επεξεργάζονται τοφως των

τηλεσκοπίων.Πρόκειται για

πειράματα πουσυμβαίνουν σε

πραγματικό χρόνοταυτόχρονα με την

παρατήρηση

|Αφροδίτη, δώσε μας κάποιες βασικέςπληροφορίες για τα έργα σου που αφο-

ρούν την παραγωγή ήχου μέσω της χρήσηςwearables και της κίνησης του ανθρώπινουσώματος (Wearable Soundscapes, Idoru, SoftArticulations). Ποιο αντικείμενο πραγματεύο-νται; Πώς λειτουργούν οι συγκεκριμένες τε-χνολογίες;

eΜεγάλο μέρος του καλλιτεχνικού μου έρ-γου αναφέρεται στη χρήση του σώματος

σαν διεπαφή ελέγχου και ανάδρασης είτε για ναεξωτερικεύσω κινησιολογικές διεργασίες, είτεγια να διευρύνω την αντίληψη του χώρου και τωναόρατων φαινομένων που μας περιβάλλουν. Συ-γκεκριμένα, τα έργα Wearable Soundscapes,Idoru και Soft Articulations πραγματεύονται τησχέση ανάμεσα στον αυτοσχεδιαστικό χορό καιστην ηλεκτρονική σύνθεση ήχου, δίνοντας στονχορευτή απόλυτο έλεγχο για να συνθέσει το δικότου ηχητικό τοπίο. Οι τεχνολογίες που χρησιμο-ποιώ για να πετύχω αυτό τον σκοπό χωρίζονταισε δύο μέρη, από τη μία τον υλικοτεχνικό εξοπλι-σμό: μικροεπεξεργαστές Arduino, αισθητήρες (α-φής, δίπλωσης και επιτάχυνσης), ασύρματες κε-ραίες και λοιπά ηλεκτρονικά στοιχεία, από τα ο-ποία δημιουργώ χειροποίητες διεπαφές, και απότην άλλη το λογισμικό: το οποίο απαιτεί τη δημι-ουργία υλικολογισμικού (firmware) για τον έλεγχο

των ηλεκτρονικών και την επικοινωνία μεSuperCollider, που είναι η πλατφόρμα και γλώσσαπρογραμματισμού στην οποία συνθέτω τον ήχο.

|Ποιο ήταν το έναυσμα για να συνδυά-σεις τη φορέσιμη τεχνολογία με την πα-

ραγωγή ήχου και την ανθρώπινη κίνηση; Τιεπιδιώκεις να πετύχεις μέσα από αυτήν τηνέρευνα;

eΤο έναυσμα μου δόθηκε όταν ξεκίνησα ναασχολούμαι με τα ηλεκτρονικά υφάσματα

το 2010-2011. Μέσα από τον πειραματισμό με ταηλεκτρονικά διαπίστωσα ότι με ενδιέφερε πολύο ήχος, καθώς κατά τη γνώμη μου έχει τη μεγαλύ-τερη δύναμη σαν εκφραστικό μέσο για να επικοι-νωνήσεις με το κοινό. Ο ήχος μάς επηρεάζει όχιμόνο εγκεφαλικά, αλλά και σωματικά, οπότε μπο-ρεί να δημιουργήσει έντονες καταστάσεις εμπά-θειας. Μετά από μια σειρά κεντητών μουσικώνοργάνων που δημιούργησα (Lilytronica), αποφάσι-σα να πειραματιστώ με τη φορέσιμη τεχνολογίακαθώς ήθελα να επεκτείνω τον έλεγχο από τηχειρονομία σε ολόκληρο το σώμα. Μέσα από τηνέρευνα στο πεδίο αυτό ήρθα σε επαφή με το έρ-γο πρωτοπόρων καλλιτεχνών που έχουν δουλέ-ψει πάνω στην ίδια ιδέα της χρήσης του σώματοςγια τον έλεγχο ηχητικών περιβαλλόντων, όπως οιLaurie Anderson, Leaticia Sonnami και AtauTanaka, αλλά επίσης βρήκα και τη θέση μου στηνκοινότητα των εικαστικών που ασχολούνται μετα ηλεκτρονικά υφάσματα και τη φορέσιμη τε-χνολογία.

|Ποια πεδία χρειάζεται να συνεργαστούνγια να δημιουργηθούν τα συγκεκριμένα

πρότζεκτ;

eΤο έργο μου είναι διεπιστημονικό, καθώςγια τη δημιουργία κάθε πρότζεκτ χρειάζε-

ται να ανατρέξω σε πεδία όπως η επιστήμη υλι-κών, η ηλεκτρονική, ο προγραμματισμός, η σύν-θεση ήχου, ο σχεδιασμός, η ιστορία τέχνης, η αι-σθητική, αλλά φυσικά και η επιτέλεση και ο χορός.

|Ποιες «πρώτες ύλες» χρησιμοποιείς συ-νήθως και ποια δημιουργική διαδικασία

ακολουθείς; Ποιο είναι το τελικό αποτέλεσματης δουλειάς σου;

eΣυνήθως ξεκινάω από την ιδέα, καθώς κά-θε πρότζεκτ βασίζεται σε μια διαφορετική

αρχή, αλλά το πρώτο βήμα είναι το prototyping,δηλαδή να φτιάξω ένα προσχέδιο ηλεκτρονικόκύκλωμα και να τεστάρω κατά πόσο η ιδέα μουείναι δυνατόν να υλοποιηθεί. Όταν συνεργάζομαιμε κάποιον χορευτή ή χορογράφο, ξεκινάμε απόκοινού αναζήτηση ιδεών, συνεχίζουμε με κινη-σιολογικά πειράματα και πρόβες και το τελικό α-ποτέλεσμα είναι μια καλλιτεχνική απόδοση(performance) η οποία, αν και συνήθως είναι αυτο-σχεδιαστική, μέσα από αυτή τη διαδικασία πειρα-ματισμού επιτρέπει στον εκτελεστή - χορευτή νααντιληφθεί τη λειτουργία του συστήματος ώστενα μπορέσει να ανταποκριθεί στις δυνατότητεςπου το σύστημα προσφέρει.

|Πώς μεταβάλλει τη χορογραφική διαδι-κασία η δυνατότητα παραγωγής ήχου

μέσω των κινήσεων του ανθρώπινου σώμα-τος; Πώς μεταβάλλει αντίστοιχα τη συμπερι-φορά του χορευτή και τον τρόπο που αντι-λαμβάνεται το σώμα του και αλληλεπιδρά μετους συγχορευτές του;

eΗ δημιουργία ενός διαδραστικού ηχητικούσυστήματος με βάση την κίνηση αλλάζει

δραστικά τη χορογραφική διαδικασία, καθώς α-παιτεί σημαντική συγκέντρωση και σκέψη απόμέρους των χορευτών. Από τη μία διευκολύνειτον αυτοσχεδιασμό, καθώς ο ήχος δημιουργείταιαπό την κίνηση και ανατροφοδοτεί την κίνηση,αλλά ταυτόχρονα περιορίζει την ελευθερία κίνη-σης, καθώς ο χορευτής πρέπει να μπορεί να αντι-ληφθεί ότι μετατρέπεται σε συνθέτης και ότι τοσώμα του δεν δημιουργεί μόνο οπτικές φόρμες,αλλά και ηχητικές φόρμες, αφήγηση και ρυθμό. Ηεμπειρία μου σε τέτοιου είδους συνεργατικάπρότζεκτ μού έχει δείξει ότι αυτό δεν είναι πάνταεύκολο για τους χορευτές. Πολλοί χορευτές δεναντιλαμβάνονται τον διττό χαρακτήρα τέτοιωνσυστημάτων, καθώς έχουν συνηθίσει να έχουν α-πόλυτη ελευθερία κίνησης και είναι αρκετά δύ-σκολο να βρεις τους κατάλληλους συνεργάτεςπου θα έχουν την αντίληψη να πάρουν αυτό τονρόλο. Όταν όμως βρεθώ με τους κατάλληλουςσυνεργάτες, πολλές φορές εκπλήσσομαι από τοαποτέλεσμα, καθώς μπορούν να σπρώξουν τιςδυνατότητες του συστήματος πολύ πιο πέρα απότις προσδοκίες μου.

|Πώς βλέπεις να εξελίσσεται η τεχνολο-γία παραγωγής ήχων με τη χρήση

wearables μέσω της κίνησης του ανθρώπι-

νου σώματος; Έχεις κάποια συγκεκριμένασχέδια στον τομέα αυτό;

eΜόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο “NewDirections in Performance” της Camille

Baker από τις εκδόσεις Routledge, όπου συμπε-ριλαμβάνεται το έργο πολλών σύγχρονων καλλι-τεχνών που δουλεύουν προς αυτή την κατεύ-θυνση, καθώς και η προσωπική μου έρευνα στοντομέα, και θεωρώ ότι είναι ένα πολύ καλό εφό-διο και πηγή έμπνευσης για εικαστικούς και χορο-γράφους που ενδιαφέρονται σε τέτοιου είδουςδιαδραστικά συστήματα. Θεωρώ ότι, αν και οπειραματισμός με τη φορέσιμη τεχνολογία καιτον ήχο ξεκίνησε από τη δεκαετία του ’60, βρι-σκόμαστε ακόμα σε πολύ πρωταρχικό στάδιο ό-σον αφορά τις δυνατότητες του πεδίου. Αυτή τηχρονική στιγμή βρισκόμαστε σε μια εποχή που ητεχνολογία αυτή είναι προσιτή σε όλους και είμαισίγουρη ότι έχουμε ακόμα να δούμε πολλά εν-διαφέροντα πρότζεκτ που θα σπρώξουν τον το-μέα της performance σε ακόμα πιο πρωτοπορια-κές κατευθύνσεις. Εγώ προσωπικά συνεχίζω τονπειραματισμό μου δημιουργώντας κάθε φοράπιο πολύπλοκα και πιο στοχαστικά συστήματα,με σκοπό να ευαισθητοποίησω περισσότερουςνέους καλλιτέχνες να ασχοληθούν με το πεδίοτων ηλεκτρονικών υφασμάτων. Στα άμεσα σχέ-διά μου είναι να δημιουργήσω ένα μάθημα στοΠανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον σε συνεργασία μετο Τμήμα Χορού, στο οποίο οι χορευτές να πρέ-πει να δημιουργήσουν τα δικά τους wearables γιανα εκφραστούν κινησιολογικά. Θεωρώ ότι η τε-χνολογία δεν είναι ένα “μαύρο κουτί”. Αν μπορέ-σουμε να δημιουργήσουμε το κατάλληλο περι-βάλλον εκμάθησης, όλοι μπορούν να συμμετά-σχουν στην παραγωγή της και μ’ αυτό τον τρόπονα επηρεάσουν το μέλλον και την εξέλιξη των τε-χνολογικών αντικειμένων. Τον ερχόμενο Σε-πτέμβριο θα έχω τη δυνατότητα να περάσω έ-ναν μήνα στο πρόγραμμα Instrument InventorsInitiative στη Χάγη της Ολλανδίας, όπου ελπίζωνα δημιουργήσω ένα καινούργιο πρότζεκτ πουχρησιμοποιεί φορέσιμη τεχνολογία και χορό.

|Ποια άλλη έρευνα στο πεδίο αυτό πι-στεύεις ότι μπορεί να δώσει ενδιαφέρο-

ντα αποτελέσματα;

eΙδιαίτερο ενδιαφέρον για μένα έχει η έρευ-να της Kate Sicchio από το Πανεπιστήμιο

Virginia Commonwealth, που ασχολείται με το livecoding, machine learning, wearables και τον χορό,δημιουργώντας βαθμολογίες χορού σε πραγμα-τικό χρόνο στις οποίες οι χορευτές πρέπει να α-νταποκριθούν. H έρευνα της Becky Stewart απότο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου, η ο-ποία ασχολείται με wearables και ενσωματωμένασυστήματα για παράσταση, χρησιμοποιώντας Τε-χνητή Νοημοσύνη και αλγόριθμους μηχανικής μά-θησης, καθώς και το έργο της εικαστικού και συν-θέτη Marije Baalman, που έχει δημιουργήσει το δι-κό της σύστημα για διαδικτυακές παραστάσεις(Networked performance) επιτρέποντας τη λήψηδεδομένων από ταυτόχρονη χρήση μεγάλου α-ριθμού αισθητήρων σε διαφορετικά μέρη της Γηςγια τη δημιουργία συγχρονισμένων χορικών εκτε-λέσεων. Τέλος, η έρευνα του Ka Fai Choy, η οποίαχρησιμοποιεί EMS (Electro myostimulation) και μη-χανική μάθηση για να δημιουργήσει μια κινησιολο-γική βιβλιοθήκη συμφωνα με την οποία μπορεί ναμετατρέψει οποιοδήποτε σώμα σε χορευτή.

ΔΑΦΝΗ ΑΡΝΕΛΛΟΥ

ΠΡΙΣΜΑ

Yamaha Coorporation

9

ΔΑΦΝΗ ΑΡΝΕΛΛΟΥ

https://www.youtube.com/watch?v=21injmy1wsU

ΣΑΒΒΑΤΟ 8 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 201821/

Μετατρέποντας τον χορευτή σε μουσικό όργανο

Στιγμιότυπα κατά την πει-ραματική διαδικασία τουέργου Soft^Articulations.Χορική εκτέλεση από τηνΑγγελική Χατζή (2016).

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ προσφέρει τη δυνατότητα στους χορευτές ναεξερευνήσουν νέες προοπτικές, να εξελιχθούν και να δημιουργή-σουν νέα είδη χορού ή ακόμη και νέες μορφές τέχνης. Όσο οι χορευτέςκαι οι χορογράφοι στρέφονται προς τη χρήση της τεχνολογίας τόσο πε-ρισσότερο εξειδικευμένα εργαλεία θα δημιουργούνται για τον σκοπόαυτό. Μέσα από την οπτική της τεχνολογίας, η τέχνη του χορού φαίνεταινα αποκτά μια άλλη διάσταση. Αντίστοιχα, μέσα από τον χορό η τεχνολο-γία φαίνεται να βρίσκει έναν πολύ διαφορετικό σκοπό ύπαρξης.

Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΨΑΡΡΑ είναι εικα-στικός, καθηγήτρια στο Κέντρο Ψη-φιακών και Πειραματικών Τεχνών(DXARTS) του Πανεπιστημίου της Ουάσι-γκτον (U.W.), στο Σιάτλ των ΗνωμένωνΠολιτειών και ασχολείται με πολυμεσικέςεφαρμογές που σχετίζονται με τον πειρα-ματικό ήχο, τη φορέσιμη τεχνολογία, τα η-λεκτρονικά και τον δημιουργικό προγραμ-ματισμό.

Περισσότερες πληροφορίες:http://afroditipsarra.com/

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΙΣΘΗΤΗΡΙΟΚΙΝΗΤΙΚΕΣ ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ

Wearable Soundscapes_ Προτότυπο και πειραματισμοί με τη Στέφανι Λιάπη (2018)

ΣΑΒΒΑΤΟ 8 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 201823/

9Οι έρευνες που αφορούν τη βελ-τίωση διαφόρων ικανοτήτων τουανθρώπου κυμαίνονται από μερι-κώς (και υπό συγκεκριμένες συνθή-κες) αληθείς ώς εντελώς ανακριβείςκαι παραπλανητικές. Πιο συχνά τα

προβλήματα εμφανίζονται όταν οι έρευνες πα-ρουσιάζονται στη δημόσια σφαίρα, καθώς ο τρό-πος παρουσίασής τους μπορεί να αποτυπώνειμια άκρως αναληθή πραγματικότητα. Μια τέτοιαπερίπτωση είναι αυτή του «φαινομένου Μό-τσαρτ», δηλαδή της υποτιθέμενης ικανότηταςτης μουσικής του Μότσαρτ να βελτιώνει τις ικα-νότητες του ανθρώπινου εγκεφάλου.

Ήδη στην τελευταία συνοπτική περιγραφή υ-πάρχουν σχεδόν τόσες ανακρίβειες όσες και λέ-ξεις. Η σχετική μελέτη παρουσίασε πολύ συγκε-κριμένα αποτελέσματα από πειράματα σε πολύσυγκεκριμένες συνθήκες και τα συμπεράσματα α-φορούσαν κάποιες επίσης πολύ συγκεκριμένεςλειτουργίες του εγκεφάλου. Η μελέτη δεν αφο-ρούσε καν τη μουσική του Μότσαρτ γενικότερα,αλλά μόνο ένα έργο του, τη σονάτα για 2 πιάνα σεΡε μείζονα, Κ 448. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματααπό την αρχή.

Το 1993 δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιο-δικό “Nature” μια μελέτη στην οποία εξεταζόταν ηεπίδραση του συγκεκριμένου έργου του Μότσαρτστη χωρική σκέψη και ικανότητα ενός δείγματοςφοιτητών. Οι 36 συμμετέχοντες στο πείραμα έ-πρεπε να φέρουν εις πέρας μια σειρά από ασκή-σεις χωρικής σκέψης οι οποίες είναι συνηθισμένεςσε τεστ μέτρησης του δείκτη IQ. Πριν από το τεστοι φοιτητές άκουγαν το συγκεκριμένο έργο τουΜότσαρτ, μια χαλαρωτική μουσική ή τίποτα. Οισυγγραφείς της εργασίας κατέληξαν στο συμπέ-ρασμα ότι οι φοιτητές που άκουσαν τη σονάτατου Μότσαρτ τα πήγαν καλύτερα στα συγκεκριμέ-να τεστ.

Τα αποτελέσματα της έρευνας πήραν μεγάληδημοσιότητα και μπορεί να βρει κανείς ακόμη καισήμερα άρθρα τα οποία εν ολίγοις λένε πως με τημουσική του Μότσαρτ μπορεί κανείς να γίνει εξυ-πνότερος. Μάλιστα, φαίνεται πως το ακροατήριοστο οποίο στόχευαν πολλά άρθρα ήταν γονείς,στους οποίους υποτίθεται ότι δίνεται η δυνατότη-τα να κάνουν τα παιδιά τους εξυπνότερα. Η έκτα-ση της επίδρασης των αποτελεσμάτων (και γενι-κότερα τέτοιου είδους μελετών) φαίνεται και απότο εξής περιστατικό: το 1998 ο κυβερνήτης τηςπολιτείας της Γεωργίας των ΗΠΑ ζήτησε χρημα-τοδότηση για ένα πρόγραμμα αποστολής δίσκωνCD κλασικής μουσικής σε κάθε νεογέννητο παιδίτης πολιτείας.

Προκειμένου να διαπιστωθεί εάν πράγματι υ-πάρχει το φαινόμενο Μότσαρτ, περισσότερες έ-ρευνες ακολούθησαν και από άλλους ερευνητές.Το συμπέρασμα που προκύπτει από αρκετές από

αυτές είναι ότι πιθανόν η ακρόαση μουσικής βελ-τιώνει την ικανότητα να χειρίζεται κανείς γεωμε-τρικά σχήματα, αλλά αυτή η επίδραση διαρκεί πο-λύ λίγο. Στη συνέχεια, περισσότερες μελέτες έδει-ξαν ότι και άλλα είδη μουσικής ή ακόμα και η ακρό-αση κειμένων έχουν παρόμοια επίδραση. Ένα συ-μπέρασμα που μπορεί να βγει από την επεξεργα-σία των συμπερασμάτων αυτών των μελετών εί-ναι ότι μια σειρά από αρχικά ερεθίσματα βοηθούντον εγκέφαλο να συγκεντρωθεί στην επίλυση γε-ωμετρικών προβλημάτων, π.χ. τύπου οριγκάμι.Πάντως, είναι προφανές ότι πρόκειται για ένα τε-ράστιο λογικό άλμα να ερμηνεύει κανείς αυτά τααποτελέσματα ως αύξηση της εξυπνάδας λόγωτης ακρόασης της μουσικής του Μότσαρτ.

Οποιαδήποτε επιστημονική μελέτη είναι (καιπρέπει να είναι) ανοιχτή σε κριτική. Τα ίδια μεθο-δολογικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται για τηνεξαγωγή συμπερασμάτων χρησιμοποιούνται καιγια τον έλεγχο της ορθότητάς τους και του εύ-ρους ισχύος τους. Πολύ συχνά ωστόσο παρατη-ρείται το φαινόμενο να αγνοεί κανείς τους περιο-ρισμούς που τίθενται από τα εργαλεία και το πεί-ραμα κατά την ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Αυ-τό δεν γίνεται μόνο από όσους διαχέουν τα απο-τελέσματα μέσω του Τύπου, αλλά συχνά και απότους ίδιους τους επιστήμονες.

Η εσκεμμένη ή ακούσια άγνοια, όμως, αυτώντων περιορισμών δεν είναι αρκετή για να δημιουρ-γήσει «φαινόμενα Μότσαρτ». Η επιθυμία του αν-θρώπου για βελτίωση, πνευματική, σωματική, οι-κονομική και κοινωνική και μάλιστα εύκολη, συχνάοδηγεί σε μια θεώρηση της επιστήμης όχι ως τρό-πο κατανόησης του κόσμου, αλλά ως εργαλείοπου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε να οδηγηθείτο άτομο ή η ανθρωπότητα σε κάποιου είδουςσωτηρία ή ευδαιμονία. Αυτή η στάση οδηγεί στην«κατανάλωση» των επιστημονικών ερευνών καιταυτόχρονα κατευθύνει μέρος τής επιστημονικήςκοινότητας στην παραγωγή καταναλώσιμων απο-τελεσμάτων. Παραδείγματα υπάρχουν από τιςδιατροφικές και κοινωνιολογικές μελέτες ώς τιςέρευνες που αφορούν τη δομή της ύλης και τουσύμπαντος.

Πάντως, πέρα από την ευρύτερη συζήτηση πουμπορεί να γίνει με αφορμή το φαινόμενο Μό-τσαρτ, ένα είναι σίγουρο: Δεν υπάρχει τίποτα κακόστο να ακούει καμιά ή κανείς τη μουσική του Μό-τσαρτ ή οποιαδήποτε μουσική γενικότερα. Καλόθα είναι να το κάνει επειδή της/του αρέσει, ακόμακι αν δεν γίνει εξυπνότερη/ος...

Γ.Κ.

Έχετε δει τα σχέδια για το Μπιλμπάο; Είναιαπίστευτα όμορφα. Δεν μπορείς να σχε-διάσεις κάτι τέτοιο με το χέρι - πρέπει ναγίνει με λογισμικό… Ανέκαθεν πίστευα ότιη τέχνη δείχνει τον δρόμο στην Αρχιτεκτο-νική. Τώρα είναι η σειρά της τεχνολογίας

I.M. Pei, αρχιτέκτων (1917- )

|Τι αφορά η έρευνά σου και πώς προέκυ-ψε η συγκεκριμένη ιδέα ;

eΗ έρευνα αφορά ένα καινούργιο κατασκευα-στικό σύστημα. Το σύστημα αυτό έχει να κά-

νει με φέροντα κατασκευαστικά στοιχεία, δηλαδήδομικά στοιχεία όπως είναι τα δοκάρια ή οι κολώ-νες, τα οποία μπορούν να αλλάξουν τη σκληρότητάτους ανάλογα με την καμπυλότητα που έχουν. Ηλογική του συστήματος βασίζεται σε γεωμετρικάχαρακτηριστικά και ταυτόχρονα στις ιδιότητες τωνυλικών. Σε αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν υλι-κά που είναι εύκαμπτα, αλλά ταυτόχρονα και ανθε-κτικά. Τα δομικά στοιχεία που κατασκευάζονται α-πό αυτά τα υλικά αποτελούνται από πολλές στρώ-σεις (layers). Ο τρόπος που αυτές οι στρώσεις συν-δέονται μεταξύ τους, η εσωτερική τους γεωμετρίαδηλαδή, καθορίζει τη στατική τους συμπεριφοράκαι αποτελεί ταυτόχρονα και το εγχειρίδιο εγκατά-στασης. Το σχέδιο, το οποίο είναι ενσωματωμένομέσα στο κάθε στοιχείο, λειτουργεί ως οδηγός. Ό-ταν του ασκείται δύναμη και λυγίζει, αυτό μπλοκά-ρει σε συγκεκριμένο σημείο, σε συγκεκριμένη κα-μπυλότητα, δίνοντας τη δυνατότητα δημιουργίαςπολύπλοκων σχημάτων εύκολα και γρήγορα (Εικό-να δεξιά).

Η έρευνα είναι μέρος του ευρωπαϊκού προ-γράμματος InnoChain (www.innochain.net), πρό-γραμμα ομπρέλα για 15 διαφορετικές έρευνεςπου σχετίζονται με την καινοτομία στον κατα-σκευαστικό τομέα και γίνονται σε συνεργασία μεκάποιον συνεταίρο από τον βιομηχανικό τομέα. Ηδική μου έρευνα έγινε σε συνεργασία με το εργο-στάσιο Blumer Lehmann στην Ελβετία, το οποίο ε-φαρμόζει ιδιαίτερα καινοτόμες τεχνικές CNCMilling (αφαίρεση υλικού από έναν αρχικό όγκο) σε

ξύλο για να δημιουργήσει δομικά στοιχεία με κα-μπύλα σχήματα. Οι διαδικασίες αυτές είναι μέχρισήμερα περίπλοκες και κοστοβόρες. Η συνεργα-σία μας προέκυψε αναζητώντας τρόπους να βελ-τιστοποιηθούν μέθοδοι κατασκευής περίπλοκωνγεωμετριών.

|Ποιος είναι ο στόχος της έρευνας;

eΟ στόχος είναι να παραχθεί ένα απλό και βελ-τιστοποιημένο κατασκευαστικό σύστημα με

το οποίο μπορούν να παραχθούν πολύπλοκες γεω-μετρίες. Το συγκεκριμένο έχει χαμηλές απαιτήσειςσε τεχνολογία (low tech), άρα είναι οικονομικό καιεύχρηστο. Επιπλέον, είναι εύκολο στην εγκατάστα-ση. Με τη μέθοδο αυτή μπορούν να παραχθούν ε-πίπεδα στοιχεία που είναι πιο εύκολα στην κατα-σκευή και τη μεταφορά στον χώρο που θα γίνει ησυναρμολόγηση, τα οποία μορφοποιούνται on siteστις προκαθορισμένες γεωμετρίες γρήγορα καιχωρίς εξειδικευμένο προσωπικό. Παράλληλα, δί-νοντάς τους το τελικό τους σχήμα και συνδέοντάςτα, δημιουργούνται πολύπλοκες γεωμετρίες.

|Ποια μεθοδολογία ακολουθείς στην έρευ-νά σου;

eΤο μεγαλύτερο μέρος της έρευνας αφορά τησχεδίαση του συγκεκριμένου νέου συστήμα-

τος που δημιουργήθηκε από την αρχή. Τα σχεδια-στικά μου εργαλεία βασίζονται σε υπολογιστικέςμεθόδους και στατική ανάλυση. Πιο συγκεκριμένα,δίνω σε έναν αλγόριθμο ως δεδομένο (input) μιασυγκεκριμένη καμπύλη και τις ιδιότητες του υλικούκαι ο υπολογιστής παράγει ως αποτέλεσμα (output)τις κατασκευαστικές λεπτομέρειες του συστήμα-τος. Άρα ο υπολογιστής σου δίνει τη γεωμετρίαπου χρειάζεσαι για να κατασκευάσεις μια συγκε-κριμένη καμπυλότητα. Η μέθοδος δουλεύει μόνογια εύκαμπτα υλικά, τα οποία είναι ταυτόχρονα καιανθεκτικά, όπως το ξύλο, το αλουμίνιο, το ατσάλι, ήπολυμερή ενισχυμένα με ίνες υάλου.

Η έρευνα συνδυάζει τον πειραματισμό σε ψη-φιακό επίπεδο, δηλαδή προσομοιώσεις στον υπο-λογιστή, χρησιμοποιώντας ψηφιακό και παραμε-τρικό σχεδιασμό, με τον πειραματισμό σε υλικό ε-πίπεδο, δηλαδή προπλάσματα που παράγονται μεψηφιακούς τρόπους κατασκευής όπως είναι το3D Printing, CNC και robotic milling, στα οποία δί-

νεις ένα σχέδιο και το μηχάνημα παράγει τη γεω-μετρία. Στα προπλάσματα χρησιμοποιώ πολύ τοξύλο, το οποίο είναι ένα οικονομικό υλικό που μπο-ρείς να επεξεργαστείς εύκολα και είναι βιώσιμο. Ημεγαλύτερη κατασκευή που έχω φτιάξει με το σύ-στημα αυτό είναι της τάξης των 10 μέτρων (Εικόνααριστερά). Στόχος μου είναι να δω μέσω δοκιμώνποια είναι η μεγαλύτερη κλίμακα που μπορεί να ε-φαρμοστεί το σύστημα.

|Η έρευνα σχετίζεται με συγκεκριμένες πρα-κτικές εφαρμογές και ποιες είναι αυτές;

eΤο κατασκευαστικό σύστημα που έχω ανα-πτύξει ενδείκνυται να χρησιμοποιηθεί σε κα-

τασκευές που αλλάζουν σχήμα, μεταβάλλονται(trans formables). Για παράδειγμα, μπορεί να χρησι-μοποιηθεί ως προσωρινό στέγαστρο, ή εφήμερεςκατασκευές για τη στέγαση ανθρώπων (π.χ. πρό-σφυγες, σεισμόπληκτοι) σε έκτακτες περιπτώσειςή σαν διαχωριστικό σε χώρο γραφείων, το οποίο ναμπορεί να αλλάζει ανάλογα με τις ανάγκες κ.λπ. Επί-σης, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε κατασκευές πουδιαθέτουν μεταβαλλόμενα στοιχεία, π.χ. περσίδες,ή στέγαστρα που αλλάζουν θέση για διαφορετικόηλιασμό. Η τεχνολογία αυτή ενδείκνυνται γιατίπροσφέρει μια αρχιτεκτονική λύση γρήγορη, οικο-νομική και επαναχρησιμοποιήσιμη.

|Φέτος βραβεύτηκες από το ACADIA ‘18και την Autodesk. Τι αφορά το βραβείο

αυτό;

eTo ACADIA (Association for Computer Aided-DesignIn Architecture) είναι ένα διεθνώς ανα-

γνωρισμένο επιστημονικό συνέδριο αρχιτεκτονι-κής που λαμβάνει χώρα ετησίως στην Β. Αμερικήκαι πραγματεύεται την εφαρμογή τεχνολογιώνστον σχεδιασμό. Σε αυτό παρουσίασα ένα άρθροσχετικό με την έρευνά μου και έλαβα το βραβείο-για την καλύτερη ανερχόμενη έρευνα (best emerg-ing research).

Λ.Α.

EΡΕΥΝΑ

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ EΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Δείγμα ξύλινης δοκού διπλήςδιατομής σε πρόβολο σε δύοκαταστάσεις, επίπεδη και κα-

μπυλωμένη. Η δοκός παράγεταισε επίπεδο σχήμα και είναι εύ-

καμπτη, και όταν ασκηθεί δύνα-μη μπλοκάρει σε προκαθορι-

σμένη καμπυλότητα όπου καιγίνεται δύσκαμπτη

Ξύλινη κατασκευή που αποτε-λείται από στοιχεία με διπλήδιατομή. Η γεωμετρία διπλήςκαμπυλότητας προκύπτει αυτό-ματα από την αλληλεπίδρασητων κατασκευαστικών λεπτομε-ρειών της κάθε ράβδου με τηβαρυτική δύναμη

Ο αλγοριθμικός σχεδιασμός και οι ψηφιακές κατασκευές φέρνουν

επανάσταση στην ΑρχιτεκτονικήΤο φαινόμενο Μότσαρτ: Μας κάνει η μουσική εξυπνότερους;

Ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ θεωρείται παιδίθαύμα παρ’ όλο που δεν είχε τη δυνατότητα να γίνειεξυπνότερος ακούγοντας ως παιδί τη μουσική…τουΜότσαρτ!

Η ΕΦΗΛΕΝΑ ΜΠΑΣΕΤΑ εί-ναι αρχιτέκτων μηχανικός.Σπούδασε στο Εθνικό Με-τσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ)και έχει Μάστερ Προηγμέ-νης Αρχιτεκτονικής από τοΙνστιτούτο Προηγμένης Αρ-χιτεκτονικής της Καταλω-νίας (Institute for AdvancedArchitecture of Catalonia -IAAC). Το 2014 κέρδισε τοβραβείο InnovativeStructure από το IAAC γιατην πτυχιακή της“Translated Geo metries”, ηοποία έλαβε μεγάλη δημο-σιότητα. Από το 2014 είναισυνεταίρος της Noumena,μιας διεπιστημονικής εται-ρείας που συνδυάζει τονπαραμετρικό σχεδιασμό μεπροηγμένες τεχνικές κατα-σκευής για την επίτευξη τε-χνολογικά προσανατολι-σμένων λύσεων σε διαφο-ρετικές κλίμακες: από έπι-πλα μέχρι αστικό σχεδια-σμό. Για το διάστημα 2016-2018 έλαβε υποτροφίαMarie-Curie.

Περισσότερες πληροφορίες: https://vimeo.com/user26715634

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑΣΑΒΒΑΤΟ

8 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2018

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Ο Νικόλαος Στίνο (Nicolaus Steno) γεννήθηκεστην Κοπεγχάγη. Σπούδασε Ανατομία στην Κο-πεγχάγη και το 1665 μετέβη στην Πίζα. Ενώ βρι-σκόταν εκεί, έλαβε το κεφάλι ενός λευκού καρ-χαρία από κάποιους ψαράδες. Το 1667, η μελέτητου στον καρχαρία αποτέλεσε μέρος του έργουτου “Canis Carchariae dissectum caput”. Σε αυτότο έργο ασχολήθηκε με κάποια παράδοξα αντι-κείμενα που ήταν γνωστά από την αρχαιότηταως γλωσσόπετρες (glossopetrae ή tongue -stones). Οι γλωσσόπετρες ήταν πλατιά αντικεί-μενα που είχαν τριγωνική μορφή και ήταν περί-που τέσσερις ίντσες. Όταν ο Στίνο εξέτασε ταδόντια του καρχαρία, παρατήρησε τις ομοιότη-τες με τις γλωσσόπετρες. Αυτά τα περίεργα α-ντικείμενα, επομένως, δεν ήταν παρά μέρη έμ-βιων όντων. Ο συλλογισμός του έχει ιδιαίτεροενδιαφέρον, καθώς προσπαθεί να επεξηγήσειτο σχήμα αυτών των αντικειμένων με βάση τονκατακλυσμό του Νώε. Οπουδήποτε κι αν έχουνβρεθεί, έχουν το ίδιο σχήμα. Θεώρησε ότι ταζώα στα οποία ανήκαν αυτά τα μέλη πέθανανκατά τη διάρκεια του κατακλυσμού και άλλωνκαταστροφών. Ο Στίνο θεωρούσε πως η δεύτε-ρη καταστροφή, που προκάλεσε και την τελευ-ταία αναδιαμόρφωση της Γης, συνέβη γύρω στο2331 π.Χ. Αυτή η διαπίστωση αφήνει μόλις 1650χρόνια ανάμεσα στον κατακλυσμό του Νώε καιστη δημιουργία των υδάτων, η οποία συντελέ-στηκε κατά τη δεύτερη μέρα τη δημιουργίας τουκόσμου. Επομένως, για τον Στίνο ο κόσμος δημι-ουργήθηκε γύρω στο 4000 π.Χ. σε μια προσπά-θεια να συμβιβάσει το χριστιανικό δόγμα με τηγεωλογική ιστορία.

Αντίστοιχα αντικείμενα με τις γλωσσόπετρεςμελέτησε και ο Ρόμπερτ Χουκ (Robert Hooke), έ-νας από τους πιο σημαντικούς πειραματικούς φι-λοσόφους. Θεωρούσε ότι υπήρχαν τρεις κατη-γορίες πέτρινων αντικειμένων, τα οποία ονόμα-σε “petrifactions”. Η πρώτη αποτελείται από αντι-κείμενα που προέρχονται από ζώα ή φυτά πουμετατράπηκαν σε πέτρα αφού πρώτα γέμισαν οιπόροι τους με κάποια υγρή ουσία. Στη δεύτερηκατηγορία ανήκουν όσα έμεινε πάνω τους το α-ποτύπωμα από κάποιο στερεό σώμα, όπως συμ-βαίνει με ένα καλούπι, και στην τρίτη κατηγορίαεκείνα που λειτούργησαν ως εκμαγεία και άφη-σαν το αποτύπωμά τους. Υποστήριζε ότι αυτέςοι μεταμορφώσεις συντελέστηκαν υπό διαφο-ρετικές συνθήκες, τονίζοντας τον ρόλο του νε-

ρού στη διαμόρφωση των πέτρινων επιφανει-ών. Ομοίως με τον Στίνο, ο Χουκ τοποθετούσετη δημιουργία της Γης στο 4000 π.Χ. και επιχει-ρούσε να εξαγάγει συμπεράσματα συμβατά μετη Βίβλο. Οι θεωρητικές κατευθύνσεις των Στίνοκαι Χουκ υποκίνησαν μια διαφορετική αντιμετώ-πιση της Φυσικής Iστορίας της Γης.

Ο Λάιμπνιτς έφτασε στο Ανόβερο το 1676, διε-τέλεσε βιβλιοθηκάριος και το 1680 ανέλαβε ναγράψει τη γενεαλογική ιστορία του βασιλικού οί-κου Brunswick-Lünberg. Ταξίδεψε για τρία χρό-νια περίπου στη Γερμανία και την Ιταλία προς ε-ξεύρεση αρχείων και πηγών. Στο έργο του“Protogaea sive de prima facie Telluris etantiquissimae Historiae vestigiis in ipsis naturaeMonumentis Dissertatio” (1691-1693, αλλά εκδό-θηκε το 1749) ασχολήθηκε με τα απολιθώματακαι τη μορφή που είχε ιστορικά η Γη. Συγκέντρω-σε τεκμήρια, όπως οι γλωσσόπετρες, και υπο-στήριξε ότι τα απολιθώματα έπρεπε να αντιμε-τωπιστούν ως οι πρώτες μορφές των οργανι-σμών που αναπαριστούν. Το απολίθωμα που έ-μοιαζε με ψάρι κάποτε ή-ταν ψάρι. Θεωρούσε, ό-πως ο Στίνο, ότι η Γη είχε υ-γρή μορφή και άλλαζε σεστέρεη καθώς ψυχόταν. Ηπέτρα, δηλαδή, πριν σχη-ματιστεί βρισκόταν σε υ-γρή μορφή. Αυτός είναι ολόγος, σύμφωνα και με τονΣτίνο, που βρίσκουμε ζώακαι φυτά ανάμεσα στις πέ-τρες. Το αρχικό αίτημα τηςεργασίας του Λάιμπνιτς ή-ταν να συγκροτήσει μιανέα ιστορία μιας συγκεκρι-μένης περιοχής. Η περιοχήαυτή ήταν η επικράτεια του δούκα. Δεν δίστασενα εκθειάσει τη συγκεκριμένη περιοχή θεωρώ-ντας την ως το πιο υπέροχο βασίλειο της Γερμα-νίας. Ασφαλώς, υπάρχει μια πολιτική διάστασηστο έργο, καθώς αναδεικνύει την υπεροχή τηςσυγκεκριμένης επικράτειας έναντι άλλων.

Ο Μπενουά Ντε Μαγιέ (Bennoit De Maillet) ή-ταν Γάλλος διπλωμάτης, γόνος αριστοκρατικής

οικογένειας. Το έργο του “Telliamed: or Conver -sations between an Indian Philosopher and aFrench missionary on the diminution of the sea”(1748) ήταν απάντηση στην «Ιερή Γεωγραφία»του Μπέρνετ (τον είδαμε στο τεύχος 52). Ο NτεΜαγιέ υποστήριζε ότι η Γη είχε ηλικία μεγαλύτε-ρη από 2 δισεκατομμύρια χρόνια. Απομακρύνθη-κε από την προσέγγιση της Βίβλου και υποστήρι-ζε, όπως ο Ντεκάρτ, ότι η Γη ήταν ένας σβησμέ-νος ήλιος. Αρχικά, η Γη καλυπτόταν από έναν πα-γκόσμιο ωκεανό. Με το πέρασμα του χρόνου, τονερό εξατμιζόταν. Αυτή η διαδικασία θα συνεχι-ζόταν μέχρι να μετατραπεί η Γη ξανά σε πύρινημάζα. Ισχυρίστηκε ότι απαιτούνται περίπου 5 δι-σεκατομμύρια χρόνια για να σβήσει ένας ήλιος,να μετατραπεί σε πλανήτη με την προσθήκη νε-ρού και να γίνει ξανά ήλιος. Το έργο του αποτέ-λεσε μια συγκροτημένη προσπάθεια ιστορίαςτης Γης βασισμένη στις εμπειρικές παρατηρή-σεις. Αντιλαμβανόταν το μέγεθος του σύμπα-ντος και συμπέρανε ότι δεν ήταν δυνατό να υπο-θέτουμε πως ο κόσμος δημιουργήθηκε το 4004π.Χ. Παρουσίασε μια γεωλογική διάσταση τουχρόνου και πώς επιδρά στον χώρο. Το έργο τουNτε Μαγιέ προκάλεσε αντιδράσεις. Ο Βολτέροςτον χαρακτήρισε τσαρλατάνο που επιθυμούσενα παίξει τον ρόλο του Θεού.

Ο Μπιφόν (Georges-Louis Leclerc comte deBuffon) συνέβαλε στην αναδάσωση της Βουρ-γουνδίας και στην κατασκευή πλοίων του Γαλλι-κού Ναυτικού. Κατασκεύασε ένα χυτήριο σιδή-ρου, όπου παρήγαγε όπλα για τον γαλλικό στρα-τό και σιδερένιους φράχτες για τους κήπους τωνανακτόρων. Το 1749 εξέδωσε το τρίτομο έργοτου “Histoire Naturelle, Generalé et Particuliére”,το οποίο έφτασε τους δώδεκα τόμους. Στο“Histoire Naturelle” αδιαφορούσε για τη βιβλικήχρονολόγηση. Πίστευε ότι οι πλανήτες σχηματο-ποιήθηκαν ως αποτέλεσμα σύγκρουσης ανάμε-σα σε έναν κομήτη και τον ήλιο. Ο Μπιφόν πί-στευε ότι αυτό συνέβη πριν από 80.000 χρόνια.Η επιφάνεια της Γης στερεοποιήθηκε και με τηνπτώση της θερμοκρασίας συμπυκνώθηκαν οι α-τμοί και σχηματίστηκαν οι θάλασσες. Ο Μπιφόνυπολόγιζε ότι σε 93.000 χρόνια η Γη θα είναι αρ-κετά ψυχρή για να συντηρήσει ζωή. Οι υπολογι-σμοί του έγιναν με μετρήσεις που έκανε στο χυ-τήριο σιδήρου. Τα επιχειρήματά του βασίζοντανσε εμπειρικά δεδομένα. Στα χειρόγραφά τουβρέθηκε ένα πλήθος χρονολογήσεων της ιστο-ρίας της Γης, που κυμαίνονται από 3.000.000 έ-ως και 75.000 έτη. Προτίμησε να εκδώσει τη μι-κρότερη, γιατί μια μεγαλύτερη θα ήταν ασύλλη-πτη για τον κοινό νου. Έχει μείνει γνωστή η έκ-φρασή του ότι φοβόταν να ατενίσει «τη σκοτεινήάβυσσο του χρόνου».

Δ.Π.

Οι μελέτες των Στένο, Χουκ και Λάιμπνιτς κατέληγαν στο συ-μπέρασμα ότι υπήρχε μια διαδοχή ιστορικών περιόδων στο εσωτε-ρικό της Γης. Η Γη είχε ιστορία γεμάτη αλλαγές και μπορούσε ο καθέ-νας να την ανακαλύψει. Οι Γάλλοι φιλόσοφοι, ομοίως, θεωρούσαν ότι ηανθρώπινη λογική μπορούσε να οδηγήσει στην ασφαλή κατανόηση τουκόσμου. Ωστόσο, επιχείρησαν να απομακρυνθούν από την προσπάθειασυμβιβασμού της Φυσικής Ιστορίας με τη Βίβλο.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ 17ου ΚΑΙ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ

Μέρος τρίτο: Καρχαρίες, κατακλυσμοίκαι η άβυσσος του χρόνου