ΜΕΓΑΡΑ ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑusers.sch.gr/xnikhtara/megara.pdf · ΜΙΑ...

ΜΕΓΑΡΑΜΙΑ ΠΟΛΗ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η πόλη των Μεγάρων είναι χτισμένη επάνω σε δύο λό-φους και γύρω από αυτούς. Οι λόφοι αυτοί στα αρχαία χρό-νια έφερναν τις ονομασίες Αλκαθόη ο δυτικός και Καρία οανατολικός. Τα Μέγαρα τοποθετούνται 42 χιλιόμετρα δυτι-κά των Αθηνών. Η πεδιάδα στην οποία βρίσκονται οι λόφοιτων Μεγάρων περικλείεται δυτικά από τα Γεράνεια όρη, βό-ρεια από την οροσειρά Πατέρα, ενώ νότια βρέχεται από τοΣαρωνικό κόλπο.

Η ονομασία της πόλης Μέγαρα, έχει παραμείνει αναλ-λοίωτη από τα προϊστορικά χρόνια έως τις μέρες μας. Κατάτη μυθολογική παράδοση η ονομασία της πόλης προήλθε α-πό τη Μεγάρα, σύζυγο του Ηρακλή και κόρη του Κρέοντα,του βασιλιά της Θήβας. Σύμφωνα με άλλη μυθολογική εκ-δοχή, η πόλη ονομαζόταν Νίσσα από το όνομα του Νίσσου,του πρώτου οικιστή της πόλης. Αργότερα όμως μετονομά-στηκε σε Μέγαρα ως ένδειξη τιμής στον ήρωα Μεγαρέα.Σύμφωνα με άλλες μυθολογικές παραδόσεις η προέλευση

ΜΕΓΑΡΑ 51

52 Χάρμα ιδέσθαι... ΜΕΓΑΡΑ 53

της ονομασίας "Μέγαρα" ανάγεται στα πολυάριθμα ιεράπου ήταν αφιερωμένα στη θεά Δήμητρα και ονομάζονταν"Μέγαρα".

Η ιστορία της πόληςτων Μεγάρων χάνεται σταβάθη των αιώνων. Στα Ομη-ρικά χρόνια τα Μέγαρα βρί-σκονταν υπό την επιρροήτης Ιωνικής Αθήνας. Με τηνκάθοδο των Δωριέων, ταΜέγαρα κυριεύτηκαν απόΔωριείς και ταυτοχρόνως α-ποσπάσθηκαν από την Αθή-να. Λίγα χρόνια αργότερα οιΜεγαρείς αποτέλεσαν έναναπό τους σοβαρούς αντιπά-λους των Αθηναίων, αφού ηθαλάσσια υπεροχή τους ή-ταν πλέον γεγονός με τον έ-λεγχο της Ελευσίνας και τηνυποταγή της Σαλαμίνας. Γύ-ρω στον 7ο αιώνα π.Χ. ταΜέγαρα γνώρισαν ακμή λό-γω της ανάπτυξης της γεωρ-γίας, της βιοτεχνίας και τουεμπορίου μέσω θαλάσσης.Αυτό είχε σαν αποτέλεσμανα ιδρυθούν πολλές αποικί-

(1)

ες των Μεγαρέων στη Σικελία, όπως η Σελινούντα και τα Υ-βλαία Μέγαρα, αλλά και στο Βόσπορο, όπως η Χαλκηδόνα,ο Αστακός και το Βυζάντιο, το οποίο αργότερα διαδραμάτι-σε σπουδαίο ρόλο στην ελληνική ιστορία ως πρωτεύουσατης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Τον 8ο αιώνα π.Χ., η πόλη των Μεγάρων γνώρισε πολ-λά εσωτερικά αλλά και εξωτερικά προβλήματα. Τύραννοςτης πόλης έγινε ο Θεαγένης, ο οποίος φρόντισε ιδιαίτερα γιατην ανάπτυξή της. Παρόλα αυτά, εξαιτίας των πολιτικών ε-ρίδων στο εσωτερικό της πόλης, ο Θεαγένης απομακρύνθη-κε από την εξουσία. Αυτό συντέλεσε ώστε να αποδυναμω-θούν σιγά-σιγά τα Μέγαρα σε σύγκριση με άλλες πόλεις καικυρίως την Αθήνα. Αυτό είχε έτσι σαν αποτέλεσμα η Αθή-να, αλλά και η Κόρινθος να περιορίσουν αρκετά τα σύνορατων Μεγάρων, με την πρώτη από αυτές να κατακτά ακόμακαι τη Σαλαμίνα. Το γεγονός όμως ότι η πόλη διατήρησε αρ-κετές δυνάμεις αποδείχτηκε σημαντικό κατά τους Περσι-κούς πολέμους στους οποίους και συμμετείχε.

Παράλληλα ο ανταγωνισμός μεταξύ της Αθήνας και τηςΚορίνθου κορυφωνόταν. Τα Μέγαρα, έχοντας θέση - κλειδί,συγκρούστηκαν με την Κόρινθο και ενώθηκαν με τους Αθη-ναίους, οι οποίοι ολοκλήρωσαν την ανοικοδόμηση των Μα-κρών τειχών και ανέλαβαν τη φρούρηση των λιμανιών τηςπόλης των Μεγάρων. Έπειτα τα Μέγαρα αποχώρησαν απότην Αθηναϊκή συμμαχία και προσχώρησαν ξανά στην Πελο-ποννησιακή. Οι Αθηναίοι τότε, απέκλεισαν τους Μεγαρείςαπό τα αττικά λιμάνια, επισπεύδοντας έτσι τα γεγονότα τουΠελοποννησιακού πολέμου, κατά τη διάρκεια του οποίου ταΜέγαρα υπέστησαν πολύ μεγάλες δοκιμασίες.


Μετά τον πόλεμο η πόλη απέκτησε την ανεξαρτησία τηςκαι παρουσίασε μία νέα περίοδο άνθησης και οικονομικήςανάπτυξης. Αργότερα, όταν ο Φίλιππος της Μακεδονίας τηνπολιόρκησε, οι Μεγαρείς συμμάχησαν ξανά με τους Αθη-ναίους.

Λίγο αργότερα, όταν ο Δημήτριος ο Πολιορκητής πο-λιόρκησε τα Μέγαρα, η παρακμή της πόλης ξεκίνησε, κα-θώς φεύγοντας πήρε μαζί του όλους τους σκλάβους τουκράτους των Μεγάρων, και έτσι έλειψαν τα εργατικά χέριατα οποία ήταν απαραίτητα για τη βιοτεχνία. Κατά τους Ρω-μαϊκούς χρόνους τα Μέγαρα υπέφεραν πολύ από τις ληστρι-κές επιδρομές του Ρωμαϊκού στρατού, ενώ το 395 μ.Χ. κα-τεστράφησαν οριστικά από τους Γότθους.

Κατά τη Βυζαντινή εποχή, η πόλη γνώρισε νέα οικονο-μική και εμπορική άνθιση. Όμως, λόγω της θέσης της, υπέ-

στη για αιώνες τα πάνδεινα, ίσως περισσότερο από κάθε άλ-λη περιοχή της χώρας, αρχικά από τους Σλάβους και τουςΦράγκους αλλά και από τους Τούρκους αργότερα, καθώς οιεπιδρομείς χρησιμοποιούσαν τα Μέγαρα ως πέρασμα καιορμητήριο για τις επιθέσεις τους εναντίον της Πελοποννή-σου. Κάθε φορά ο γηγενής πληθυσμός έβρισκε τη σωτηρίατου στα απόκρημνα Γεράνεια όρη. Έπειτα οι Μεγαρείς επα-νέρχονταν και ξαναέχτιζαν, πολλές φορές από την αρχή, τηνπόλη τους. Με αυτόν λοιπόν τον τρόπο οι κάτοικοι διατήρη-σαν τον ελληνικό τους χαρακτήρα και μορφολογικά καιγλωσσικά αλλά και ανθρωπολογικά, μη έχοντας σχέση μετους Αλβανόφωνους γείτονές τους, τους Δερβενοχωρίτες,που εγκαταστάθηκαν στις γύρω περιοχές τον 14ο και 15οαιώνα.

Τέλος, από τις ιστορικές πηγές που κληρονομήσαμε απότους μεγάλους ιστορικούς του παρελθόντος, αλλά και απόαυτά που προαναφέρθηκαν, εύκολα μπορούμε να καταλή-ξουμε στο συμπέρασμα ότι η πόλη των Μεγάρων συνέβαλεσε πολύ μεγάλο βαθμό στην ιστορία της αρχαίας Ελλάδαςκαι συνετέλεσε σε ακόμα μεγαλύτερο στη δόξα του Ελληνι-κού έθνους, καθώς η βασίλισσα των πόλεων, η Κωνσταντι-νούπολη, χτίστηκε, ως γνωστόν, στα θεμέλια του Βυζαντί-ου, αποικίας των Μεγαρέων στο Βόσπορο, έχοντας έτσι ωςαποτέλεσμα τη δημιουργία της ένδοξης Βυζαντινής Αυτο-κρατορίας.

(2)


ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ

Παίρνοντας τον περιφερειακό δρόμο των Μεγάρων, βό-ρεια της πόλης, συναντάμε ένα πολυκατάστημα γνωστής α-λυσίδας, όπου στρίβουμε δεξιά. Προχωράμε ευθεία και οδη-γούμενοι από τις ταμπέλες συναντάμε μέσα στον καταπρά-σινο ελαιώνα το ναό της Αγίας Βαρβάρας (φ.3). Ο χώρος

(3)

άρχισε να διαμορφώνεται σε γυναικεία Μονή το 1969, η ο-ποία είναι μετόχι της Μονής του Αγίου Ιεροθέου. Ο ναόςχρονολογείται από το 13ο αιώνα και οι ανασκαφές έδειξανότι είναι χτισμένος πάνω σε έναν αρχαίο θολωτό τάφο. Οιδιαστάσεις του ναού είναι πολύ μικρές - 6μ Χ 3,40μ - στοντύπο του τρίκογχου τρουλαίου. Είναι χτισμένος από λαξευ-μένες πέτρες πωρόλιθου. Έχει οκτάγωνο τρούλο με τέσσερα

παράθυρα, ο οποίος στηρίζεται σε καμάρες ανατολικά καιδυτικά. Στην εσοχή της πρόθεσης ως βάση έχει εντοιχιστείαμφικιονίσκος από βυζαντινό δίλοβο παράθυρο και στη βο-ρειοανατολική γωνία της βόρειας κόγχης είναι εντοιχισμέ-νος ένας λεπτός κίονας. Γύρω από το ναό υπάρχουν οικοδο-μικά υλικά από αρχαιότερα κτίσματα.

ΑΓΙΟΣ ΙΕΡΟΘΕΟΣ

Το μοναστήρι (φ.4) βρίσκεται 8 χιλιόμετρα βορειοδυτι-κά της πόλης των Μεγάρων, στη θέση Δερβένι. Ακολουθώ-ντας τον περιφερειακό δρόμο της πόλης και με οδηγό τις πι-νακίδες φτάνει κανείς εύκολα στο μοναστήρι. Η ίδρυση τηςΜονής χρονολογείται τον 11ο αιώνα με ιδρυτή, σύμφωνα με

(4)


τους ερευνητές, τον όσιο Μελέτιο. Η μονή στην αρχή έφερετο όνομα "Παναγία Κυπαρισιώτισσα". Σύμφωνα με την εκ-κλησιαστική παράδοση, σε μία επιδρομή των πειρατών στηνπεριοχή, στις αρχές του 16ου αιώνα, οι είκοσι μοναχοί σώ-θηκαν από θαύμα της Παναγίας ανεβαίνοντας σε ένα από ταψηλά κυπαρίσσια, κρατώντας τη θαυματουργή εικόνα τηςΚοιμήσεως της Θεοτόκου. Η ονομασία της μονής με βάσηάλλες μαρτυρίες προέρχεται από τα μεγάλα κυπαρίσσια πουείχε στην αυλή και το προαύλιό της, και κατά άλλους από τοθαύμα της Παναγίας που γλίτωσε τους μοναχούς από τουςπειρατές.

Το 1738 μ.Χ. ο πληθυσμόςτων Μεγάρων δοκιμάστηκε απόεπιδημία πανούκλας. Πολλοί άν-θρωποι πέθαναν. Τότε λοιπόν οιΜεγαρίτες άφησαν την πόλη καιπήγαν στον κάμπο και στις σπηλιές. Μία ομάδα Μεγαριτώνμαζί με έναν μοναχό πήγαν στο Μοναστήρι. Ο μοναχός προ-σευχόταν συνέχεια ώσπου είδε ένα όραμα και έτσι βρήκε τα

(6)

ιερά λείψανα χωρίς να γνωρίζει σε ποιον άγιο ανήκαν. Τις ε-πόμενες ημέρες η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του α-ποκάλυψε ότι τα ιερά λείψανα ανήκαν στον Άγιο Ιερόθεο.Λέγεται ότι από την επόμενη ημέρα, οι Μεγαρίτες γυρίζο-ντας από σπίτι σε σπίτι, κρατώντας τα ιερά λείψανα, κατά-φεραν να σώσουν την πόλη από την πανούκλα.

Στη διάρκεια της αντιβασιλείας των Βαυαρών, με διά-ταγμα του 1833 περί διάλυσης των Μονών, το μοναστήρι α-νέστειλε τη λειτουργία του. Θα ξαναλειτουργήσει στις 27 Ο-κτωβρίου 1930 με ιδρυτή τον αρχιμανδρίτη Πέτρο Βλοτίλ-δη, έναν ικανό καιγενναίο ιερέα, πουστα χρόνια της Γερ-μανικής κατοχής, βο-ήθησε στον αγώνα ε-ναντίον των Γερμα-νών, προσφέρονταςφιλοξενία σε πολλούςαγωνιστές της Εθνι-κής Αντίστασης.

Ο ναός έχει μεγάλη ιστορική και αρχαιολογική αξία α-πό αρχιτεκτονική και ζωγραφική άποψη. Το καθολικό είναισταυροειδής ναός με τρούλο, χωρίς κίονες, το οποίο αποτε-λεί χαρακτηριστικό δείγμα Βυζαντινού ναού του 11ου αιώ-να, με την ιδιομορφία ότι ο τρούλος στηρίζεται στους εξω-τερικούς τοίχους του ναού χωρίς κίονες. Ως προς τη ζωγρα-φική, παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον οι αγιογραφίες τουτρούλου (φ.7), με τον ένθρονο Παντοκράτορα, την ετοιμα-

(7)(5)


σία του θρόνου τηςΠαναγίας και τους αγ-γέλους σε μετάλλια,τοιχογραφίες που μαςδίνουν σημαντικέςπληροφορίες για τηζωγραφική του 12ουαιώνα (φ.5,8).

Ο τάφος του Αγί-ου Ιεροθέου βρίσκεται στη νότια πλευρά του καθολικού. Μά-λιστα κοντά στον τάφο, έχει φυτρώσει μία ροδιά, η οποίαθεωρείται θαυματουργή, καθώς, κατά την παράδοση, όποιαάτεκνη γυναίκα γευτεί από τα ρόδια της και με πολλή πίστηστον Άγιο, αποκτά παιδιά.

ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ - ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΣ

Ανάμεσα στους λόφους Αλκάθους και Καρία, στο κέ-ντρο της αρχαίας πόλης των Μεγάρων και δυτικά από τηνκρήνη του Θεαγένους, βρίσκεται ο δίδυμος ναός των ΑγίουΑθανασίου και των Αρχαγγέλων, χτισμένος τον 18ο αιώνα.Είναι δύο δίδυμοι ναοί (φ.9) με δίρρηχτες στέγες και κοινόκαμπαναριό. Κάθε ναός έχει την είσοδό του στη δυτικήπλευρά, όμως επικοινωνούν εσωτερικά μεταξύ τους με ένατόξο στη μεσοτοιχία. Ο ναός του Αγίου Αθανασίου είναι μι-κρότερος από αυτόν των Αρχαγγέλων και διαφέρει αρχιτε-κτονικά. Έχει δύο κιονοστοιχίες στο βόρειο και νότιο μέρος

(8)

του. Πρόκειται για τέσσερις κίονες από γρανίτη με ιωνικάκιονόκρανα. Ακόμα, υπάρχει στη δεξιά πλευρά της στέγηςένα τετράγωνο άνοιγμα, το λεγόμενο "καμποδόκι" που εξυ-

(9)

πηρετεί στο φωτισμό και στον εξαερισμό του ναού. Το πά-τωμα των δύο ναών έχει μεγάλη διαφορά ύψους από τον ε-ξωτερικό χώρο και μας δίνει την αίσθηση ότι είναι ημιυπό-γειοι. Η είσοδος στο ναό των Αρχαγγέλων είναι μικρότερη.Εξωτερικά πάνω από την είσοδο υπάρχει μία εσοχή όπουπαλαιότερα ήταν η εικόνα των Αρχαγγέλων ή κάποια τοιχο-γραφία. Ακριβώς από πάνω σε ημικύκλιο σχήμα υπάρχουνπέντε εσοχές ημισφαιρικές που μάλλον ήταν εντοιχισμέναπιάτα Κιουτάχειας, κατά τη διακοσμητική συνήθεια του17ου αιώνα. Πάνω από αυτά υπάρχει μία μικρή εσοχή μεμαρμάρινη πλάκα με επίπεδο ανάγλυφο σταυρό και με χρο-νολογία που είναι δυσανάγνωστη. Δυστυχώς δεν υπάρχουναγιογραφίες στους δύο ναούς.


ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ - ΑΓΙΟΣ ΒΑΑΣΣΙΟΣ

Από τη συνοικία "Πλακάκια" των Μεγάρων ανεβαίνου-με αριστερά τον πλακόστρωτο δρόμο που μας οδηγεί στοναό του Αγίου Δημητρίου. Συνεχίζοντας το γραφικό δρομά-κι συναντάμε το παλιό ρολόι της πόλης που λέγεται και "σει-ρήνα". Ακριβώς απέναντι και στο ψηλότερο σημείο του λό-φου Αλκάθους, που φέρει και την ονομασία "Μάνη", βρί-σκεται ο δίδυμος ναός του Αγίου Νικολάου και Αγίου Βλασ-σίου, χτισμένος τον 17ο αιώνα (φ. 10). Ο ναός του Αγίου Νι-

κολάου είναι καμαροσκεπής, και αρχικά είχε νάρθηκα στηβόρεια πλευρά του, καμαροσκέπαστος και αυτός, όμως αρ-γότερα μετατράπηκε σε ναό του Αγίου Βλασσίου. Η είσοδοςτου Αγίου Νικολάου βρίσκεται στη νότια πλευρά, ενώ αυτή

του Αγίου Βλασσίου στη δυτική πλευρά. Οι δύο ναοί έχουνδιαφορά ύψους 0,40μ λόγω της κλίσης του εδάφους. Μίατοξοστοιχία ενώνει τους δύο ναούς μεταξύ τους. Η ΑγίαΤράπεζα του Αγίου Νικολάου είναι εντοιχισμένη στην κόγ-χη του Ιερού και πάνω σε αυτή υπάρχει γερτή μαρμάρινηπλάκα με επιγραφή. Το τέμπλο είναι χτιστό με τοιχογραφίεςπου δυστυχώς έχουν καταστραφεί.

ΣΤΑΜΠΟΛΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣΉ "ΧΡΙΣΤΟΣ"

Οδεύοντας από την περιφερειακή οδό της πόλης τωνΜεγάρων προς το Αλεποχώρι και φθάνοντας στον κόμβο μεθέα γνωστό πολυκατάστημα, ακολουθούμε την ταμπέλα πουμας οδηγεί στη Μονή της Αγίας Βαρβάρας, έξω από την πό-λη, στον κάμπο με τον πλούσιο ελαιώνα. Καθ' οδόν συνα-ντάμε το ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, στη θέσηΠαλαιοχωριό, όπου, όπως λέγεται, βρισκόταν η αρχαία πό-λη Ρούς.

Ο ναός του "Χριστού" (φ. 11), όπως έχει επικρατήσει νααποκαλείται, έχει χτιστεί το 12ο αιώνα και τυπολογικά στηναοδομία χαρακτηρίζεται ως "απλούς τετρακιόνιος σταυρο-ειδής εγγεγραμμένος". Μέσα στο ναό υπάρχουν δύο αρχαί-ες επιγραφές, μία στα Ελληνικά που επιβεβαιώνει την αρ-

(10)


(11)

χαία τοποθεσία Ρούς και μία Λατινική εντοιχισμένη στην Α-νία Τράπεζα. Στο εσωτερικό του ναού υπήρχαν αξιολογότα-τες τοιχογραφίες από τις οποίες ε-λάχιστες σώζονται (φ. 12). Δυτικάτου ναού ήταν χτισμένος εξωνάρ-θηκας - πρόναος - από τον οποίομόνο ερείπια σώζονται, ενώ υπήρ-χε μία τεράστια αντερίδα που κά-λυπτε την ανατολική πλευρά.

Δυστυχώς δεν σώζονται ιστο-ρικές πληροφορίες για την εκκλη-σία αυτή. Το κτίσμα έπαθε αρκετέςζημιές με τους σεισμούς του 1981,και έχει αφεθεί από τότε στη μοίρατου, όπως πολλά άλλα μνημεία της

περιοχής. Με την υποστήριξη μερικών σάπιων υποστυλω-μάτων η εκκλησία αυτή παραμένει κλειστή στους προσκυ-νητές και στους επισκέπτες.

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΗ "ΟΡ-ΚΟΣ"

Σε απόσταση 1 χιλιομέτρου νοτιοδυτικά του "Χριστού",στρίβοντας στην πρώτη διασταύρωση για τη Μονή της Αγί-ας Βαρβάρας, και καθοδηγούμενοι από ταμπέλες φθάνουμεστο ναό του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, δίπλαστους Ευπαλίνειους υδραγωγούς ή όπως αναφέρεται στηΜεγαρική Λαογραφία στη θέση "Λουτρό" (φ. 13).

(13)(112)


Ο ναός του Αγίου Γεωργίου τυπολογικά και μορφολογι-κά ακολουθεί το ναό του "Χριστού" και έχει χτιστεί το 12οαιώνα. Πρέπει να ήταν γεμάτος από τοιχογραφίες, αφού σώ-ζονται ελάχιστα υπολείμματα από αυτές στο Ιερό και στοβόρειο τοίχος. Εικαστικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ένας κίο-νας ο οποίος διαθέτει κορινθιακό κιονόκρανο (φ. 14,15,16).

Δυστυχώς, ο ναός δεν έ-χει μελετηθεί από ερευνητέςκαι δεν σώζονται ιστορικέςπληροφορίες. Γνωρίζουμε ό-μως ότι μετά την Τουρκοκρα-τία στο ναό αυτό, όπως καιστο ναό του "Χριστού", γίνο-νταν πανηγυρικοί εορτασμοίκαι οι ευλαβείς Μεγαρείς έ-δειχναν το σεβασμό και τηλατρεία τους προς τα θεία.

Οι ζημιές που έπαθε οναός από το σεισμό του 1981ανάγκασαν την Αρχαιολογι-

κή Υπηρεσία να τοποθετήσει υποστυλώματα, τα οποία μετάαπό κάποια χρόνια αχρηστεύτηκαν. Η γενική αδιαφορία πουυπήρξε προκάλεσε την κατάρρευση της οροφής - μαζί καιτου τρούλου - καθώς και του δυτικού τοίχους του ναού.

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΣΤΟ ΛΟΦΟ ΤΟΥΑΛΚΑΘΟΥΣ

Βαδίζοντας στον πλακόστρωτο δρόμο του Αγίου Δημη-τρίου που οδηγεί στον ομώνυμο ναό στη συνοικία "Πλακά-κια", και συνεχίζονταςπιο πέρα στο λόφο τουΑλκάθους ή Μάνης μέσαστην πόλη των Μεγάρων,συναντάμε το ναό του Α-γίου Αντωνίου. Ο ναΐσκοςαυτός είναι ο πιο εντυπω-σιακός ανάμεσα στα άλλαπαρεκκλήσια που βρίσκο-νται στο λόφο αυτό.

Παρά τις μικρές τηςδιαστάσεις η εκκλησίααυτή διακρίνεται για τοπλούσιο εικονογραφικότης "μενού" σε όλες τις ε-πιφάνειες των τοίχων. Οαγιογράφος του μνημείου

(14) (15)

(16) (17)


δεν υπέγραψε τις αγιογραφίες,όμως, υπάρχει η κτητορική ε-πιγραφή στο δυτικό άκρο τουνοτίου τοίχους που μας πλη-ροφορεί ότι ο ναός χτίστηκεμε δαπάνες του ιερέως Δημη-τρίου το έτος 1673.

Ο ναός του Αγίου Αντωνί-ου έχει στα βόρεια ένα πρό-κτισμα, στο οποίο δεν υπάρ-χουν ενδείξεις αγιογράφησης.Πρόκειται μάλλον για κάποιοασκητήριο, σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων.

Ιστορικά η εκκλησία του Αγίου Αντωνίου αποτέλεσετην πρώτη Μητρόπολη της πόλης των Μεγάρων.

ΤΟ ΝΑΪΔΡΙΟ ΤΗΣ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥΛΑΥΡΕΝΤΙΟΥ ΣΤΟ ΛΟΦΟ ΤΟΥ ΑΛΚΑΘΟΥΣ

Στον ίδιο λόφο συναντάμε και το ναό της Υπαπαντής, τοδεύτερο κατά σειρά όπως ανεβαίνουμε. Η εκκλησία αυτήπροβάλλει μπροστά μας με μεγαλοπρέπεια λόγω της θέσηςτης.

Αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δίδυμα παρεκκλήσια πουβρίσκονται στο λόφο του Αλκάθους, αφού ο νάρθηκας έχειμετατραπεί σε παρεκκλήσι του Αγίου Λαυρεντίου του Με-γαρέως.

Μεταγενέστερο πρό-κτισμα αποτελεί στην ανα-τολική πλευρά το ακαλαί-σθητο αντέρεισμα που αλ-λοιώνει τη συμμετρία τουμνημείου.

Εξωτερικά το μνημείοέχει εντοιχισμένα τμήματααρχαίων οικοδομών, δύοεγχάρακτες ανεπίγραφεςπλάκες, και εσωτερικά οζωγραφικός διάκοσμος τουναού είναι πλούσιος καιφαίνεται να πραγματοποι-ήθηκε σε τέσσερις φάσειςή τουλάχιστον από τέσσε-ρις διαφορετικούς καλλιτέ-χνες.

Για το μνημείο δεν υ-πάρχει κάποια ιστορικήπληροφορία. Δεν γνωρί-ζουμε την ακριβή χρονολο-γία ανέγερσης. Πάντως ένασημαντικό στοιχείο χρονο-λόγησης προσφέρει ηγκραβούρα του Γάλλου πε-ριηγητή Jacob Spon (1676)στην οποία διακρίνουμε

(18)(19)

(20)

(21)


την ύπαρξη αυτού του ναού με την επισήμανση "Panagia",γεγονός που τοποθετεί την ανέγερση ανάμεσα στον 16ο και17ο αιώνα.

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΤΟΝ ΚΑΜΠΟΤΩΝ ΜΕΓΑΡΩΝ

Σε απόσταση 150 μ. περίπου νοτιοανατολικά του ναούτης Μεταμορφώσεως του Σωτήρος (Χριστού), βρίσκεται οναός του Αγίου Αθανασίου, Πατριάρχη Αλεξανδρείας(φ.22).

Στο εσωτερικό του ως κιονόκρανα στους τέσσερις κίο-νες έχουν χρησιμοποιηθεί βάσεις από ιωνικούς κίονες κα-θώς και επιθήματα με εγχάρακτη παλαιοχριστιανική διακό-σμηση. Από την αγιογράφηση του ναού σώζονται ελάχισταδείγματα.

Ο ναός του Αγίου Αθανασίου δεν έχει μελετηθεί συστη-ματικά. Όμως, ενδείξεις όπως τα ερείπια της αψίδας στα α-νατολικά του ναού, η ύπαρξη πολλών κιόνων και τα δύο ε-πιθήματα, συνηγορούν στην παρουσία κάποιας παλαιοχρι-στιανικής Βασιλικής, της οποίας υπολείμματα χρησιμοποιή-θηκαν στην ανέγερση του παρόντος ναού Επίσης, η παρου-σία πλίνθινων τόξων στα παράθυρα, το πεταλοειδές τόξοστον βόρειο τοίχο, καθώς και η απουσία κουφικών, τοποθε-τούν χρονολογικά το μνημείο στα τέλη του 11ου αιώνα.

Δυστυχώς, δεν περισώζονται ιστορικά στοιχεία για τηνιστορία του ναού ανά τους αιώνες. Η παράδοση της περιο-χής θεωρεί τον Άγιο Αθανάσιο προστάτη των μπακάληδων,γι αυτό και κάθε χρόνο, όταν πανηγύριζε ο ναός στις 2 Μα-ΐου, μαζευόταν κόσμος πολύς και μετά τη θεία Λειτουργίαακολουθούσε γλέντι στην κτιστή τραπεζαρία που υπάρχεινοτίως του ναού.

Όπως όλα τα μνημεία της περιοχής έτσι και αυτό υπέ-στη αρκετές ζημιές με το σεισμό του 1981. Από τότε η Αρ-χαιολογική Υπηρεσία πρόσθεσε υποστυλώματα στο εσωτε-ρικό του ναού, τα οποία υπάρχουν έως σήμερα, καθώς δενσυνεχίστηκαν οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασηςτων ζημιών.

ΓΕΩΡΓΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

(22)


ΑΪ - ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΩΝ ΚΑΣΤΑΝΕΩΝ, ΑΓΙΟΣ ΜΗΝΑΣ

Ανηφορίζοντας την οδό Αγ. Δημητρίου από τη συνοικί-α Πλακάκια και λίγο πριν συναντήσουμε το Ναό του ΑγίουΔημητρίου, προβάλλειεμπρός μας περίλα-μπρα ο Ναός της Υπα-παντής του Κυρίου, α-νατολικά του οποίουβρίσκεται ο Ναός τουΑγίου Ιωάννη τουΠροδρόμου των Κα-στανέων.

Ο Ναός του ΑγίουΙωάννη χτίστηκε περί-που τον 16ο - 17ο αιώ-να και αποτελεί ένα α-πό τα σπάνια δίδυμαναΐδρια. Πρόκειται γιαένα μονόχωρο καμαροσκεπή Ναό με δίρρηχτη κεραμοσκέ-παστη εξωτερικά στέγη. Ο νάρθηκας κατά μήκος της νότιαςπλευράς του ναού επικοινωνεί με αυτόν με δύο τόξα. Κά-ποια στιγμή ωστόσο, άγνωστο πότε, ο νάρθηκας μετατράπη-κε σε παρεκκλήσι του Αγίου Μηνά με ιδιαίτερο τέμπλο καιιερό.

Από την εικονογράφηση του ναού έχουν σωθεί τμήμα-τα, όπως ο Χριστός και ο Άγιος Ιωάννης ο Καλυβίτης στοτέμπλο του κλίτους, η Πλατυτέρα στην κόγχη του Ιερού και

η Άκρα Ταπείνωσις σε εσοχή δίπλα στην πρόθεση. Ωστόσοστον υπόλοιπο ναό δεν σώζονται αγιογραφίες, γιατί η αρχι-κή στέγη έχει καταπέσει. Επίσης υπάρχουν εντοιχισμένοι κί-ονες και αμφικιονίσκοι δίλοβων παραθύρων εσωτερικά καιεντοιχισμένο μαρμάρινο κιονόκρανο με γιρλάντες εξωτερι-κά.

Ορισμένες τοιχογραφίες σώζονται και στο κλίτος του Α-γίου Μηνά, όπως του Αγίου Μηνά εφίππου και της Θεοτό-κου.

ΑΪ - ΓΙΑΝΝΗΣ Ο "ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ" Η "ΧΟΡΕΥΤΑΡΑΣ"

Στα βορειοδυτικά της πόλης των Μεγάρων και στο χώ-ρο του ομώνυμου υπαιθρίου θεάτρου βρίσκεται το ιστορικόναΐδριο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, γνωστού ως Γα-λιλαίου ή Χορευταρά.

(23)

(24)


Η παράδοση θέλει ο Ναός να έχει χτιστεί τον 16ο με17ο αιώνα με τη συνδρομή ολόκληρου του Μεγαρικού λα-ού επί Τουρκοκρατίας και σε χρονικό διάστημα μιας μέραςκαι μιας νύχτας.

Για ανάμνηση του Παμμεγαριτικού αυτού κατορθώμα-τος κάθε Τρίτη του Πάσχα γίνονται εορτές με τοπικούς χο-ρούς που αναπαριστούν τον τρόπο μεταφοράς των υλικώνγια το χτίσιμο του Ναού.

Πρόκειται για ένα μονόχωρο καμαροσκέπαστο ναΐδριομε δίρρηχτη κεραμοσκέπαστη στέγη, ενώ η κόγχη του Ιερούδιαγράφεται ημιεξαγωνική. Στη δυτική πλευρά του ναού υ-πάρχει μικρό πρόπυλο και υπέρθυρο μονόλοβο καμπαναριό.Στο κτιστό τέμπλο εικονογραφούνται: ο Χριστός, η Θεοτό-κος, ο Άγιος Ιερόθεος, η Αγία Παρασκευή και Χερουβείμπάνω από την Ωραία Πύλη. Ακόμα σώζονται διάφορες πα-ραστάσεις και τοιχογραφίες καθώς και δείγματα παλαιότε-ρου στρώματος εικονογραφίας (Άγιος Γεώργιος έφιππος καιδρακοκτόνος και άγνωστος Ιεράρχης στο Ιερό - ίσως ο Ά-γιος Αθανάσιος).

ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗ ΣΟΦΙΑ

Ο ΑΪ - ΓΙΩΡΓΗΣ ΣΤΟΝ ΚΑΡΔΑΤΑ

Ανατολικά των Μεγάρων και σε απόσταση μόλις 3 χι-λιομέτρων στην περιοχή "Καρδατάς" και πάνω σε ένα μικρό

ύψωμα βρίσκεται ο ναός του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωρ-γίου του Τροπαιοφόρου (φ.25).

Ο ναός αυτός περιβαλλόταν από διάφορα σκεύη και λεί-ψανα κάποιου πιθανώς αγροτικού οικισμού ή Βυζαντινούκοιμητηρίου. Σε αυτό το ναό σωζόταν η κόγχη της προθέσε-ως Βυζαντινής εποχής, η ονομαζόμενη σύνθεση "Άκρα Τα-πείνωσις". Δυστυχώς σήμερα και αυτή η τοιχογραφία είναικαλυμμένη από ασβεστόχρωμα και μια μικρή φθορά μόνομαρτυρεί την ύπαρξη κάποιας τοιχογραφίας στο χώρο αυτό.Τον τύπο αυτού του ναού ακολουθούν άλλοι δύο ναοί στηνπεριοχή των Μεγάρων, ο Άγιος Δημήτριος στον Καρδατάκαι ο Προφήτης Ηλίας, νότια της Μονής του Αγίου Ιεροθέ-ου καθώς και ο ναός του Σωτήρος στην περιοχή του Αλεπο-χωρίου.

(25)


Ο ΑΪ - ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΤΟΝ ΚΑΡΔΑΤΑ

Σε μικρή απόσταση από τον Άγιο Γεώργιο στον Καρδα-τά και λίγο πριν από το Μεγάλο Πεύκο, σε ένα μικρό ύψω-μα, στο αριστερό μέρος της παλαιάς Εθνικής οδού Αθηνών- Κορίνθου συναντάμε ένα πολύ μικρό ναό (εσωτερικώνδιαστάσεων 6,30 Χ 2,90μ περίπου και μεγίστου ύψους του

υπερυψωμένου εγκαρσίου κλίτους 3,55μ). Στο εσωτερικότου ναού υπήρχαν κάποιες από τις ωραιότερες τοιχογραφίεςτου 12ου ή 13ου αιώνα, καθώς και εικόνες λαϊκού χαρακτή-ρα των Βυζαντινών χρόνων. Μία από αυτές ήταν και η εικό-να της Θεοτόκου στο Ιερό που θύμιζε αυτή του Δαφνίου καιπερισσότερο της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη. Δυστυχώςσήμερα τίποτα δεν φανερώνει την ύπαρξη αυτών των τοιχο-γραφιών λόγω των νεώτερων επιχρισμάτων και του συχνούασβεστοχρωματισμού, που χαρακτηρίζει τόσο το εξωτερικό

όσο και το εσωτερικό του ναού. Μόνο στη νότια πλευρά τηςκόγχης του Ιερού υπάρχει μια μαρτυρία κάποιου Ιεράρχηκάτω από τις φθορές του ασβεστοχρώματος. Χαρακτηριστι-κή διαφορά του Αγίου Δημητρίου με τους υπόλοιπους σταυ-ρεπίστεγους ναούς της περιοχής είναι ο τοίχος του τέμπλουπου καθώς ορθώνεται, καλύπτει ολόκληρο το μέτωπο τηςκαμάρας του Ιερού, απομονώνοντας έτσι εντελώς το Ιερό α-πό το εγκάρσιο υπερυψωμένο κλίτος του ναού.

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ - ΑΓΙΟΣ ΙΕΡΟΘΕΟΣ

Δυτικά του παρεκκλησίου του Χριστού και σε πολύ μι-κρή απόσταση από αυτό, βρίσκεται το δίδυμο ναΐδριο τουΑγίου Γεωργίου - Αγίου Ιεροθέου.

(27)

(26)


Το κλίτος τουΑγίου Γεωργίουείναι ένα μονόχω-ρο καμαροσκεπέςναΐδριο με εξωτε-ρικά δίρρηχτη στέ-γη και ακανόνιστηημιεξαγωνικήκόγχη. Μία τοξο-στοιχία, δύο ελα-φρά οξυκόρυφων τόξων δίνει την δυνατότητα επικοινωνίαςστα δύο κλίτη εσωτερικών διαστάσεων 10,00 μ Χ 3,40μ καιμε μέγιστο ύψος 3,75μ (Άγιος Γεώργιος) και 12,00 Χ 3,00μκαι το ίδιο ύψος (Άγιος Ιερόθεος).Το κλίτος αυτό αρχικά πρέπει να έπαιζε το ρόλο τουνάρθηκα και αργότερα να μετατράπηκε σε ιδιαίτερο κλίτος.Αυτό φαίνεται από την έλλειψη εξωτερικής κόγχης στην α-νατολική πλευρά και τις κατά 131 χρόνια (τουλάχιστον) νε-

ώτερες αγιογρα-φίες του. Τα κλί-τη διαθέτουν α-νεξάρτητη είσο-δο: ο Άγιος Γε-ώργιος στη δυτι-κή πλευρά, ενώο Άγιος Ιερόθεοςστη νότια πλευ-ρά. Ακόμα τα

δύο κλίτη έχουν υψομετρι-κή διαφορά 0,40 μπερίπου.Στη δυτική πλευρά του Α-γίου Γεωργίου υπάρχει ε-ντοιχισμένο Βυζαντινόκιονόκρανο και στη νότιαπλευρά του Αγίου Ιεροθέ-ου θραύσμα από ανάγλυ-φο με κυψελοειδή διακό-σμηση. Το κλίτος του Α-γίου Γεωργίου έχει δύοεικονογραφικά στρώματατριών - τουλάχιστον - δια-κοσμητικών φάσεων. Υ-πάρχει ζώνη από ολόσω-μους αγίους με κατε-στραμμένα στην πλειο-ψηφία τους μάτια και ζώνη με παραστάσεις (Μαρτύριο Αγί-ας Αικατερίνης, παράσταση της Αναλήψεως, της Πεντηκο-στής, κ.ά.). Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και δύο δυσανάγνω-στες επιγραφές. Η πρώτη στην εσοχή της Προθέσεως (1653)και η εντελώς δυσανάγνωστη στο τόξο της κόγχης του Ιε-ρού. Στο κλίτος του Αγίου Ιεροθέου υπάρχουν νεώτερες τοι-χογραφίες στο τέμπλο και το νότιο τοίχο με επιγραφή καιχρονολογία επάνω από την Ωραία Πύλη (1784).

ΠΟΜΟΝΗ ΜΑΡΙΑ

(30)

(28)

(29)


ΧΡΙΣΤΟΣ - ΑΓΙΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ (ΑΪ - ΔΗΜΗΤΡΗΣ)

Ο ναός του Χριστού χτισμένος περί τον 17ο αιώνα βρί-σκεται 3 χιλιόμετρα έξω από την πόλη των Μεγάρων και εί-ναι χτισμένος από υλικά προερχόμενα πιθανώς από το αρ-χαίο ιερό του Πανός που βρίσκονταν κοντά.

Ο ναός (φ.31) έχει μήκος 9μ. και πλάτος 8μ. Ανήκειστον απλό τετρακιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο με ο-κταγωνικό τρούλο και οκτώ μονόλοβα ανοίγματα παραθύ-ρων με κιονίσκους στις γωνίες. Στην κόγχη του Ιερού απει-κονίζονται ίχνη από την Πλατυτέρα (φ.32). Κάτω από αυτήναπεικονίζονται οι Ιεράρχες ενώ στην πρόθεση η θυσία τουΑβραάμ. Υπάρχουν επίσης ποικίλα αραβουργήματα ζωγρα-φισμένα με χρώματα από ώχρα πάνω στον τοίχο όπου απο-τελούν εξαιρετικά κουφικά θέματα. Επίσης μέσα στο ναό υ-πάρχουν χαράγματα που παριστάνουν πολεμικά πλοία, μο-

νοκέφαλους αετούςκαι κυνήγι άγριωνζώων. Σε όλα αυτάδιακρίνει κανείς τηθρησκευτικότητατων πιστών που απο-τύπωσαν με αυτότον τρόπο τα συναι-σθήματά τους στονεξωνάρθηκα του να-ού.

Στον τρούλο απεικονίζεται ο Παντοκράτορας ολόσωμοςκαι στα λοφία οι Ευαγγελιστές, στο δεξιό χώρο του Ιερούπου είναι κλεισμένος και χρησίμευε ως νεκρικό μνημείο. Οχώρος αυτός ήταν φτιαγμένος με μια μαρμάρινη πλάκα απόΡωμαϊκή σαρκοφάγο, πάνω στην οποία υπήρχαν σκηνέςμαρτυρίων, θαυμάτων και ολόσωμοι άγιοι. Πάνω από τη νό-τια είσοδο απεικονίζεται ο Μυστικός Δείπνος.

(32)

(31)

(33)


Ο ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ (ΣΤΙΣ ΑΚΡΕΣ)

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (φ.34) είναι χτισμένηπερί τον 14ο με 15ο αιώνα και βρίσκεται τέσσερα χιλιόμε-τρα βορείως της πόλης των Μεγάρων.

Είναι ναός απλός τετρακίονος σταυροειδής εγγεγραμμέ-νος με τρούλο. Έχει λιτή και αρμονική όψη και οι διαστά-σεις του είναι 7,08 μ x 8,16 μ. Ο τρούλος έχει οκταγωνικότύμπανο και τέσσερα μονόλοβα παράθυρα. Η Αγία Τράπεζαείναι χτιστή όπως και το νεώτερο τέμπλο. Στην πρόθεση καιτο διακονικό υπάρχουν μικρές θυρίδες αντί για κόγχες. "Ηχρονολόγηση του ναού είναι δύσκολη κυρίως λόγω των κο-νιαμάτων στο εξωτερικό μέρος που εμποδίζουν την προσε-κτική μελέτη των εξωτερικών στοιχείων. Ωστόσο, η ύπαρξηκάποιων στοιχείων, όπως η έλλειψη γλυπτικού διάκοσμου,

τα ψηλά γωνιακά διαμερίσματα, τα σχετικά μικρά ανοίγμα-τα, και κυρίως τα λαξευτά πουριά στα μέτωπα των τόξων, ο-δηγούν στο συμπέρασμα ότι το μνημείο τοποθετείται χρονο-λογικά στα χρόνια των Παλαιολόγων".

ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ

Το ναό της Αγίας Τριάδας τον συναντάμε στην περιοχήΜάζι 20 χιλιόμετρα βορειοδυτικά των Μεγάρων.

Είναι ένα μονόχωρο ναΐδριο μικρών διαστάσεων με ε-σωτερικές διαστάσεις 8 μ. x 4 μ. περίπου και μέγιστο ύψος3,20 μ. περίπου. Η εικονογράφηση του τέμπλου ακολουθείτα πρότυπα των αγιογραφημένων τέμπλων της περιοχής, εί-ναι όμως ιστορημένο από λαϊκό καλλιτέχνη: η Θεοτόκος εί-

(34)

(35)


ναι ένθρονη και ο Χριστός επίσης ένθρονος ως Μέγας Αρ-χιερεύς.

Επίσης ακολουθεί ζώνη με δέηση των Αποστόλων καιτρίτη ζώνη με επιγραφή και διακοσμητικά ανθικά μοτίβα.Στο νότιο τμήμα του τόξου υπάρχουν κατεστραμμένη παρά-σταση της Αγίας Τριάδας και Χερουβείμ.

Στο Ιερό Βήμα σώζονται στην κόγχη της Αγίας Τράπε-ζας υπολείμματα τοιχογραφιών, η Πλατυτέρα και άγνωστοςΙεράρχης. Σε άλλη ζώνη κάτω από την παράσταση της Ανα-λήψεως υπάρχει τοιχογραφία με παράσταση από το βίο τηςΑγίας Μαρίας της Αιγυπτίας.

Αυτές οι τοιχογραφίες του Ιερού Βήματος παρουσιά-ζουν ενδιαφέρον, λόγω της τεχνοτροπίας τους, η οποία δενσυναντάται σε άλλο μνημείο της περιοχής των Μεγάρων καιχρονολογικά πρέπει να τοποθετούνται στον 14ο ή 15ο αιώ-να.

ΠΕΤΡΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

Βιβλιογραφία:

1. Μεγαρέων Ψυχής Καταφύγια: Αρχιμανδρίτη ΓρηγορίουΣτεργίου, διάκονο Σίμωνα Δημογέροντα, Αλέξη Ορφανού, εκδό-σεις Ενημέρωση, Μέγαρα 1998.

2. Μεγαρική Λαογραφία: Γεωργίου Σ. Τσορβά, Αρχιμανδρί-τη, ιδιόχειρη έκδοση, Ιούνιος 2000.

3. "Τα Μέγαρα και οι Δέκα Άγιοι Μάρτυρες": ΝομαρχιακήςΑυτοδιοίκησης Δυτικής Αττικής, εκδόσεις Αλέξανδρος Ματσού-κης Α.Ε., Μάιος 1998.

4. Εγκυκλοπαίδεια "Δομή": Εκδόσεις Δομή.5. Εγκυκλοπαίδεια Ελλαδική": Εκδόσεις Γιάννη Ρίζου.6. "Το μεγάλο ταξίδι": Μιχάλη Ξυδιά και Κων/νου Σπίνου,

προσφορά της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Μεγάρων, Αύγουστος2005.

7. Τα Μέγαρα της Αρχαιότητας, Δήμος Μεγαρέων 2002.

Λεξιλόγιο: δίλοβος, δίρρηχτη, καμποδόκι, αντερίδα, κουφικά θέ-ματα, κυψελοειδής διακόσμηση.

Για την καταχώριση συνεργάστηκαν οι:Λάμπρος Αλέκος, ΦιλόλογοςΝίκος ΓεωργάκηςΣοφία ΚουτσογιάννηΑναστασία ΠέτρουΜαρία ΠομόνηΝίκος Σταμπόλας

ΜΕΓΑΡΑ ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑusers.sch.gr/xnikhtara/megara.pdf · ΜΙΑ...

Documents

Transcript of ΜΕΓΑΡΑ ΜΙΑ ΠΟΛΗ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑusers.sch.gr/xnikhtara/megara.pdf · ΜΙΑ...