Είδος: Εφημερίδα / ΚύριαΗμερομηνία: Σάββατο, 18-04-2009Σελίδα: 21,22,23 (1 από 3)Μέγεθος: 2849 cm ²Μέση κυκλοφορία: 5350Επικοινωνία εντύπου: (210) 5231.831

Λέξη κλειδί: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

ΤΕΥΧΟΣ 331

Σύνταξη: Κώστας Βούλγαρης, Κώστας Γαβρόγλου, Λήδα Καζαντζάκη, Μάρθα Πύλια, Άλκης Ρήγος

ΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΤΕΧΝΠΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ (jf www.avgi-anagnoseis.blogspot.com

Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

Κωνσιανί-ίνος Παπαμιχαλόπουλος

Ιβ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2009

ΐόλις καταλαβαίνεις, άρχισε να της λέει τονίζοντας τις λέξεις, ότι πλησιάζεις στα όρια σου, ότι λιγοστεύει n αντοχή σου, να στα-

κματάς για λίγο, να παίρνεις μιαν ανάσα, ακόμη και να οπισθοχωρείς, δεν είναι κακό να οπισθοχωρείς, κακό είναι να αφήνεσαι να αδειάζεις,

να μη φροντίζεις τα αποθέματα σου, να εξαντλείσαι (...), το σημαντικό, ξέρεις, δεν είναι να προχωράς, το σημαντικό είναι, ενώ προχωράς, να

ξέρεις που και πώς θα κάνεις τις στάσεις σου, να είσαι οε διαρκή πορεία από την άγνοια προς τη γνώση, αλλά να μην φιλοδοξείς να βολευτείς με τη γνώση, να μην ισχυριστείς ποτέ ότι μπορείς να την κατακτήσεις ή ότι την κατέκτησες, το σκέφτηκες ποτέ ότι το τέρμα και το αδιέξοδο σχεδόν ταυτίζονται;

ότι n απόλυτη γνώση συνορεύει με την απόλυτη άγνοια; Και τώρα, οε παρακαλώ, φάε τους λουκουμάδες σου!

[Από το μυθιστόρημα Αθώοι και φταίχτες]

Μάρω Λουκα

Η Μάρω Λουκα γεννήθηκε to 1947 στα Χανιά. Από το 1966 ζει στην Αθήνα/Εχει τελειώσει to Ιστορικό και Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Φωτογραφία: Πέπη Λουλαλάκη

www.clipnews.gr

Είδος: Εφημερίδα / ΚύριαΗμερομηνία: Σάββατο, 18-04-2009Σελίδα: 21,22,23 (2 από 3)Μέγεθος: 2849 cm ²Μέση κυκλοφορία: 5350Επικοινωνία εντύπου: (210) 5231.831

Λέξη κλειδί: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

Η ΑΥΓΗ M.. ΣΑΒΒΑΤΟ 18 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2009

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΛΥΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ

Οι μυθιστορηματικοί κύκλοι της Μάρως Δούκα ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΖΗΡΑ

sap' όλο που τα τρία πρώτα βιβλία της Μάρως Δούκα περιλαμβάνουν ιστοί ρίες σύντομης αφηγηματικής μορφής,

τα θέματα χους δεν διαφέρουν καθόλου από τα θέματα που επεξεργάστηκε αργότερα, στον πρώτο μυθιστορηματικό της κύκλο, ο οποίος κράτησε περίπου μια εικοσαετία, αρχίζοντας

με την Αρχαία σκουριά (1979) και φτάνοντας ως το Εις τον πάτο της εικόνας (1990). Αλλά ούτε και οι τεχνικές της. Οι αφηγηματικοί της τρόποι, n γλώσσα και οι τονικότητες που χρησιμοποίησε a' αυτά δεν χωρίζονται με σαφήνεια, αποτελώντας τις δυο mo συνηθισμένες εκδοχές με τις οποίες εμφανίζονται οι σύντομες πρόζες: από εδώ n ρεαλιστική/πραγματιστική περιγραφή ενός περιβάλλοντος, από εκεί n υποκειμενική/ψυχολογική

υποβολή μιας εσωτερικής κατάστασης. Ήδη στα διηγήματα του Κορρέ Φιξ

(1976) υπάρχει ένας αξιοσημείωτος συμφυρμός των αφηγηματικών τεχνικών και των

ποικίλων οπτικών τις οποίες φαίνεται on δοκιμάζει n Δούκα, όπως επίσης υπάρχουν τα

θέματα που θα αναπτυχθούν αργότερα στα μυθιστορήματα της: n πορεία της γυναίκας προς την ωριμότητα, που πηγαίνει παράλληλα

με το πολιτικό και κοσμοθεωρητικό της καταστάλαγμα, n επισήμανση των διαφορών ανάμεσα στις γενιές και σι παρεπόμενες ιδεολογικές

ρήξεις, n οργανική σχέση ανάμεσα στο ατομικό και στο συλλογικό πεδίο. Έτσι ώστε να γίνεται αμέσως φανερό στον αναγνώστη

ότι m συγγραφέα δεν την ενδιέφερε εξαρχής το να αφηγηθεί και μόνο μια καθημερινή

ιστορία, αλλά επίσης και το πώς μπορεί να δώσει στην καθημερινή αυτή ιστορία

μια δυναμική, βγάζοντας την από τις καθηλώσεις του δεδομένου χρόνου, του δεδομένου

τόπου και των δεδομένων ηθών, και δίνοντας της ένα διασταλτικό χάρισμα, με την

κίνηση της αφήγησης να πηγαίνει από το «αντικειμενικό» στο «υποκειμενικό» και αντίστροφα.

Ορισμένα βιβλία της, όπως για παράδειγμα Οι λεύκες ασάλευτες, είναι κυριολεκτικά

βασισμένα ως συνθέσεις στον άξονα τούτης της εναλλαγής, με κομμάτια περιγραφικά

και κομμάτια συνειρμικά, μέρη πραγματολογικής παρατήρησης που τα διαδέχονται

μέρη συνειρμικής εκτύλιξης της μνήμης. Όμως, αυτό που αξίζει να διασώσουμε είναι ότι n ρηξικέλευθη τεχνική τής Λουκα, που οι περισσότεροι τη γνώρισαν στο πρώτο της και ίσως mo αγαπητό στους περισσότερους μυθιστόρημα

της, Η αρχαία σκουριά, καλό είναι να ξέρουμε ότι δοκιμάστηκε και προετοιμάστηκε

στα συντομότερα πεζά της, στα διηγήματα της όπως και στη νουβέλα Που 'ναι τα

φτερά; (1975). Στον πρώτο μυθιστορηματικό της κύκλο n

Δούκα δεν φαίνεται να χρησιμοποίησε πολλά αυτοαναφορικά στοιχεία, ωστόσο το ότι επέλεξε

να έχουν πολλά από τα κεντρικά ή τα δευτερεύοντα, γυναικεία ή ανδρικά λογοτεχνικά

πρόσωπα της, περίπου την ίδια με εκείνην ηλικία, δείχνει ότι την ενδιέφερε του¬

λάχιστον να περάσει με to έργο της ένα ηολυπρισματικό ή και συλλογικό πορτραίτο της

γενιάς της. Πράγματι, n προσήλωση οε ορισμένα θέματα που απηχούν τους προσανατολισμούς,

τις δοκιμασίες, τις διαψεύσεις και τις ζητήσεις των νέων που ωρίμασαν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του '67, δίνει καθαρά

αυτή τη στάθμη του κοινού μέτρου μεταξύ εποχής και συνειδήσεων. Αλλά την επιλογή της αυτή την φανερώνει και ένα άλλο θεματικό

«μοτίβο», που το βλέπουμε να επαναλαμβάνεται από βιβλίο αε βιβλίο αυτής της

τετραλογίας. Την αντίθεση και αντίφαση του παλιού προς το νέο, του δοκιμασμένου και βέβαιου προς το αδοκίμαστο και ακόμα αδιαμόρφωτο,

της γνώσης προς τη μαθητεία. Ωστόσο, κάθε άλλο napa μπορούμε να πούμε on συνυπάρχουν ειρηνικά αυτές οι αντιτιθέμενες

δυνάμεις σια μυθιστορήματα της Δούκα. To παλιό, to άλλοτε επαναστατικό που

τώρα έχει συμβιβαστεί, πέρα από την Αρχαία σκουριά παρουσιάστηκε ως φθοροποιό στοιχείο

στην ερωτική σχέση της νεαρής γυναίκας με τον ώριμο στα χρόνια διανοούμενο

στην Πλωτή πόλη (1983). Και, πάντως, σε γενικές γραμμές είναι αλήθεια πως χρησιμοποιήθηκε

από την συγγραφέα ως σύμβολο της αλλοτρίωσης, ως ένδυμα του κενού αγωνιστικού

μύθου που, αντί να ενεργοποιεί, αντίθετα, αδρανοποιεί και καθηλώνει.

Για να κάνω μια γενικότερη παρατήρηση, με την ευκαιρία της προηγούμενης επισήμανσης,

θα έλεγα πως τα μυθιστορήματα της Δούκα δεν έπαιξαν μικρό ρόλο στην απομυθοποίηση

πολλών στερεοτύπων της μεταπολιτευτικής μας αριστεράς, καθώς μετέφεραν

στη λογοτεχνική πραγματικότητα ένα θέμα καθόλα υπαρκτό και αναγνωρίσιμο, ιδιαίτερα στη συγχεχυμένη εποχή της ανόδου του πα-

Κεραίες

ηανδρεϊκού λαϊκισμού. Όχι σπάνια, στις ιστορίες της οι διαδρομές της γενιάς του εμφυλίου,

ιδιαίτερα των διανοουμένων της, εμφανίζονται ως διαδρομές ιδεολογικής έκπτωσης,

απολυτότητας αλλά και συμβιβασμού. Και πράγματι, στην περίπτωση που αντιστοιχήσουμε

το έργο της με τον πολιτικό ορίζοντα, ο οποίος αποτέλεσε την κεντρική σκηνή της μυθιστορηματικής τετραλογίας της Δούκα, είναι

εμφανές πως ο ορίζοντας αυτός, ενώ είχε μείνει αρραγής ως το '74, στα κατοπινά χρόνια

είναι αξιοπαρατήρητο ότι χάνει ραγδαία τη συνοχή του, με ταχύτατες διαδικασίες διάλυσης.

Να σημειώσω εδώ, ότι το ζήτημα της πολιτικής αποδόμησης και της ανασύνθεσης, ως φαινόμενα κοινωνικά που θεματοποιήθηκαν

γόνιμα από ένα μέρος της πεζογραφίας της εποχής (βλ. λ.χ. To κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου

αλλά και To πλήθος του Αντρέα Φραγκιά), ήταν και είναι κεντρικό ζήτημα στο έργο της Δούκα. Την απασχόλησε περίπου ως ένα οργανικό σύμπτωμα της μεταπολεμικής

ιστορίας μας, συνδεδεμένο στενά με τις ζωές, τις διαθέσεις και τις κρίσεις των ανθρώπων,

με την ατομική αλλά και την ευρύτερη, την κοινοτική και εθνοτική τους ταυτότητα, ιδιαίτερα μάλιστα στους Αθώους και

φταίχτες. Παρά το ότι δεν προσέχτηκε ιδιαίτερα από τους μελετητές της ως βασικό μέρος

της συγγραφικής της στρατηγικής, νομίζω ότι την ενδιέφερε ανέκαθεν, καθώς n αποσάρθρωση

των συνειδήσεων και n έκπτωση των αξιών που τις κρατούσαν άλλοτε ενεργές είναι στο μεν κοινωνικό πεδίο το εμφανές αποτέλεσμα της ηθικής κρίσης του όλου εποικοδομήματος, ενώ στο λογοτεχνικό αποτελεί

τη βασική αιτία n οποία καθιστά αφερέγγυα πια τη ρεαλιστική σύμβαση. Έτσι που

ωθεί τη συγγραφέα να αλλάξει τρόπους έκ¬

φρασης, να χρησιμοποιήσει άλλες αφηγηματικές τεχνικές, mo επαρκείς στο να αποδώσουν ζωντανά και πειστικά τις ρευστές, ψυχικές

διεργασίες. Όλα πάντως στο έργο της έχουν μια αιτιώδη

συνάφεια, ένα νόημα βαθύτερο. Τίποτε δεν είναι ήσσονος σημασίας- n mo ασήμαντη

ύπαρξη μέσα στην αφήγηση εξυπηρετεί κάποιο σκοπό, όπως συνέβαινε στις συνθέσεις

των μεγάλων ρεαλιστών μυθιστοριογράφων του 19ου και του 20ού αιώνα, από τους

οποίους αναμφισβήτητα διδάχθηκε n Λουκα. Η αιτιώδης συνάφεια, εξάλλου, είναι κατά τη γνώμη μου ένας από τους λόγους που την έκαναν να αρχίσει να χρησιμοποιεί, από τις Λεύκες ασάλευτες (1987) και ως τους Αθώους και φταίχτες (2004), το mo πρόσφατο

βιβλίο της, το στοιχείο και το αίνιγμα του φόνου ως πρόβλημα ηθικής τάξεως, που όμως n λύση του δεν είναι ένα παιχνίδι της λογικής. To συνήθως φορτωμένο από αναμνήσεις

και εμπλοκές ετών ξεκαθάρισμα, ενεργεί καταλυτικά στις ανθρώπινες συνειδήσεις,

αποσυναρμολογεί πάγιες αντιλήψεις και διαλύει καταστάσεις που έμοιαζαν ως πριν άθικτες. Επομένως, έχει κι ένα νόημα πολιτικό. Μα και αλλιώς να το δούμε, οι αντιθέσεις

στο έργο της Δούκα, οι αλληλοσυγκρουόμενες δυνάμεις, έμμεσα αλλά και σταθερά

ανάγονται ο' έναν δικό της «κανόνα», οε μια διέπουσα δική της συγγραφική αρχή. Ή, διαφορετικά, ανάγονται με τόλμη οε μια κοσμοθεωρητική

αντίληψη, και μάλιστα οε μια εποχή που παρόμοιες αντιλήψεις δεν γίνονται

εύκολα αποδεκτές από το ευρύ αναγνωστικό κοινό. Να προσθέσω επιπλέον, στο σημείο

αυτό, ότι n αντίληψη για την οποία μιλώ δεν είναι τόαο ευδιάκριτη στα πρώτα μυθιστορήματα

της, όσο στα επόμενα, και τούτο γιατί στα πρώτα n βιωματική σύγκλιση της συγγραφέως με τα μυθιστορηματικά πρόσωπα

της και τις δοκιμασίες τους είναι πολύ mo έκδηλη, είναι τα πρόσωπα που ξεχωρίζουν, ενώ αντίστροφα στον δεύτερο μυθιστορηματικό

της κύκλο, που αρχίζει με το Ένας σκούφος από πορφύρα, τα πρόσωπα υποχωρούν,

σι ιδιομορφίες τους απαλύνονται και γίνονται μέρος ενός συλλογικού αφηγηματικού πεδίου,

που στόχο έχει τη σύνθεση, την ενότητα των αντιθέτων, και όχι όπως πριν τον ατομικό

επιμερισμό. Η στρατηγική αυτή είναι βέβαια ολοφάνερη στους Αθώους και φταίχτες,

όπου n Δούκα επεξεργάστηκε στη μυθοπλασία της το θέμα των ταυτοτήτων και των σχέσεων

ατομικής και συλλογικής συνείδησης, εξίσου όμως είναι φανερή και στο μυθιστόρημα

με το οποίο άνοιξε ο δεύτερος κύκλος της, το Ένας σκούφος από πορφύρα. Εκεί, κεντρικό πρόσωπο είναι ο Αλέξιος Κομνηνός, αλλά αν προσέξουμε καλύτερα την μυθιστορηματική

αναδιάταξη της ιστορίας του Βυζαντίου, n Λουκα δεν την επιχειρεί από την

πλευρά της ηγεσίας αλλά από την πλευρά των αφανών.

Ο Αλέξης Ζήρας είναι κριτικός λογοτεχνίας

www.clipnews.gr

Είδος: Εφημερίδα / ΚύριαΗμερομηνία: Σάββατο, 18-04-2009Σελίδα: 21,22,23 (3 από 3)Μέγεθος: 2849 cm ²Μέση κυκλοφορία: 5350Επικοινωνία εντύπου: (210) 5231.831

Λέξη κλειδί: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

Η ΑΥΓΗ M. ΣΑΒΒΑΤΟ 18 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2009

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ 23

Η Αρχαία σκουριά Μια δεύτερη συνάντηση, τρεις δεκαετίες αργότερα

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΟΥΝΕΝΗ

i «Αρχαία σκουριά» της Μάρως Λουκα εκδόθηκε το 1979, έπεσε ωστόσο στα •χέρια

μου με σχετική καθυστέρηση, δυο χρόνια αργότερα. Ο λόγος: napa το γεγονός

ότι στα μαθητικά μου χρόνια υπήρξα λάτρης της λογοτεχνίας, τα φοιτητικά με είχαν

απομακρύνει εξολοκλήρου από αυτήν. Τη θέση των πεζογραφημάτων είχαν καταλάβει

κατ' αποκλειστικότητα οι κλασικοί του μαρξισμού, οι οποίοι αφενός συνέβαλαν στην πολιτικοϊδεολογική

μου συγκρότηση και αφετέρου μου παρείχαν τα αναγκαία εφόδια για

την καθημερινή «λάντζα», τις ηρωικές και αρκούντως τσιτατολάγνες αντιπαραθέσεις στο αμφιθέατρο και τα πηγαδάκια.

Αιφνιδίως -και ευτυχώς, καθώς στη δική μου τη γενιά αυτό συνέβη γρηγορότερα απ' όσο στις προηγούμενες- n συμπαγής, όπως τπν αντιλαμβανόμασταν τότε, πραγματικότητα,

άρχισε να εμφανίζει ρωγμές, οι οποίες εισέβαλαν εξίσου απροειδοποίητα στα κεφάλια

μας. Με συμβολική αφετηρία τις καταλήψεις του '79, οι ακλόνητες βεβαιότητες μας άρχισαν

να καταρρέουν και μαζί μ' αυτές οι οργανωτικές μας εντάξεις.

Διάβασα, ως εκ τούτου, το μυθιστόρημα της Δούκα στην καταλληλότερη για μένα εποχή, κι αυτός ήταν ένας από τους πολλούς λόγους εξαιτίας των οποίων οι τρεις συνεχόμενες

πρώτες αναγνώσεις του με σημάδεψαν. Αυτές συντελέστηκαν οε ένα θάλαμο του νοσοκομείου

«Σωτηρία», στο οποίο νοσηλεύτηκα για τέσσερις περίπου μήνες εξαιτίας μιας

σοβαρής πλευρίτιδας. Παράπλευρη ωφέλεια του ατυχούς αυτού συμβάντος υπήρξε το γεγονός

ότι για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της φοιτητικής μου ζωής απολάμβανα το δώρο

του άφθονου ελεύθερου χρόνου. Απομακρυσμένος από τις εντάσεις της εποχής και

επιδιδόμενος πλέον οε έναν προσωπικό αναστοχασμό εφ' όλης της ύλπς, ξαναβρήκα το

νήμα που με συνέδεε με τη λογοτεχνία, συμβουλευόμενος τον οτενό μου φίλο από τα μαθητικά

μας κιόλας χρόνια, τον Νίκο Γιαννόπουλο, μάχιμο και σήμερα μέσα από τις

γραμμές ιου «Δικτύου». Ο Νίκος με επισκεπτόταν σχεδόν κάθε μεσημέρι και, έχοντας

καταφέρει να κρατήσει ζωντανή την επαφή του με το κοινό μας παλαιό πάθος, με ορμήνεψε

σχετικά. Τα πρώτα ελληνικά μυθιστορήματα που μου πρότεινε ήταν Η αρχαία σκουριά

της Μάρως Δούκα και, οε αντίστιξη, το παιγνιώδες, και ως εκ τούτου ταιριαστό στους χαρακτήρες και των δυο μας, μυθιστόρημα του Νίκου Νικολαϊδη, Ο οργισμένος βαλκάνιος.

Σοφή πρόταση. To δεύτερο υπήρξε ιδανικό χαλαρωπκό μετά τις διόλου λυρικές -και

γι αυτό οαφώς εντονότερες- ψυχικές και διανοητικές αναταράξεις που μου δημιούργησε,

γοητεύοντας με ταυτόχρονα, το πρώτο. Βγαίνοντας από το νοσοκομείο, τοποθέτησα το

μυθιστόρημα της Δούκα στη βιβλιοθήκη μου αλλά δεν αποπειράθηκα να το ξαναδιαβάσω κατά τη διάρκεια των πολλών χρόνων που ακολούθησαν. Ίσως φοβόμουν μια κάποια απομαγευτική επίδραση, σαν τις πολλές που μας συμβαίνουν όταν ερχόμαστε μετά από χρόνια οε επαφή με κατι παλιό κι αγαπημένο,

άνθρωπο, κατάσταση ή καλλιτεχνικό έρ¬

γο. Στα χρόνια που μεσολάβησαν διάβασα και απόλαυσα -άλλο πολύ, άλλο ηερισσότεροόλα

τα βιβλία της Μάρως, την οποία και γνώρισα πριν από μερικά χρόνια.

Αφορμή για την τέταρτη -δεύτερη επί της ουσίας, καθώς οι τρεις πρώτες έγιναν εντός ενός δεκαημέρου- ανάγνωση του μυθιστορήματος,

αποτέλεσε n πρόσφατη αναθεωρημένη έκδοση του n οποία, για κάποιο λόγο, τον

οποίο μάλλον αδυνατώ να εξηγήσω, ακύρωσε την ατολμία μου και την μετέτρεψε οε επιθυμία,

αν όχι ανάγκη. Διάβασα με σχετική αμηχανία τις πρώτες σελίδες και με ενθουσιασμό

τις επόμενες, καθώς n γοητεία του κλασικού, του έργου που καταφέρνει να αντέξει

στο χρόνο, ακριβώς επειδή είναι ικανό να αναμετρηθεί με τα διαρκώς μεταβαλλόμενα

διακυβεύματα και αντιφάσεις που προκύπτουν στο πέρασμα του, ήταν καταφανώς

παρούσα στη νέα αυτή συνάντηση. Διαπίστωσα ωστόσο πως αν έγραφα κατι για το βιβλίο,

αυτό δεν θα ήταν- δεν θα μπορούσε αε καμία περίπτωση να είναι- ένα κριτικό κείμε-

Δύο κεραίες

νο. Δεν ήμουν κριτικός όταν το πρωτοδιάβασα και ως εκ τούτου αδυνατώ να το αντιμετωπίσω

και σήμερα ως τέτοιος, για λόγους απολύτως ευνόητους. Η ηολυεστιακή κριτική άλλωστε που ασκήθηκε κατά καιρούς στο μυθιστόρημα

ανέδειξε με το παραπάνω χις φανερές και κρυφές αρετές του, αναγνωρίζοντας

την εμβληματική θέση του στην ελληνική λογοτεχνία.

Οπότε; Οπότε δεν μου μένει napa να επισημάνω εν τάχει μερικά από τα στοιχεία που

κατά m γνώμη μου συντελούν στη διατήρηση της διαχρονικής αξίας του βιβλίου, συμβάλλοντας

καταλυτικά στη ζωντάνια του, τόσα χρόνια μετά: ο εξαίρετος τρόπος με τον

οποίο δένεται λογοτεχνικά n ασταθής, αντιφατική και διαρκώς μεταβαλλόμενη ταυτότητα

της ηρωίδας, που αναζητά νόημα στο πλαίσιο αφενός ενός επιφανειακά ευανάγνωστου

και επί της ουσίας ταλανιζόμενου από αξεπέραστες αντιφάσεις κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος και αφετέρου ενός εντροηικού

οικογενειακού μικρόκοσμου. Η παραβα-

τική ως προς το κανονιστικό πλαίσιο και σαφώς ρέπουσα προς την προφορικότητα

γλώσσα, που ενισχύει την αμεσότητα της αηεύθυνσης προς τον αναγνώστη. Η προληπτική

και άκρως αποτελεσματική απολέπιση του κειμένου -napa την πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τη δεδομένη δραματικότητα πλήθους γεγονότων- από λυρικές αφηγηματικές

εκδοχές και n συνεπής τήρηση των τεχνικών αποστασιοποίησης που επιτρέπουν,

ενίοτε δε και επιβάλλουν, την κριτική ανάγνωση. Η πολλαπλή, κριτική και πάλι, αναμέτρηση με τα πολιτικά αδιέξοδα και αινίγματα

της εποχής, με τρόπους που αποδυναμώνουν τις βεβαιότητες και γεννούν στη θέση

τους πλήθος, γόνιμων και αυτών, διαχρονικών ερωτημάτων. Και άλλα πολλά, ήδη ειηωμένα.

Όπως επισημάνθηκε και την εποχή της πρώτης έκδοσης του βιβλίου, Η αρχαία σκουριά

δεν τοιχογραφεί την εποχή και τους ανθρώπους της, αλλά την ανατέμνει. Πράττει

αυτό που ο Βασίλης Αλεξίου υποστηρίζει στις Λογοπραξίεςτου: ο ρόλος της λογοτεχνίας είναι

να διατυπώσει το ανείπωτο, αυτό που κρύβεται πίσω από τις γραμμές της συγχρονικής

κοινωνικοπολιτικής ανάλυσης και της ιστορικής ανακατασκευής του παρελθόντος, κάνοντας έτσι δυνατή την κατανόηση της σχέσης της πραγματικής Ιστορίας με τους ανθρώπους

που τη βιώνουν και με τους ποικίλους και αντιφατικούς τρόπους διά των οποίων

δέχονται τις επιδράσεις της και αντεηιδρούν οε αυτή.

Εν κατακλείδι, n δεύτερη ανάγνωση επιβεβαίωσε την αρχική αίσθηση και τωρινή μου

πεποίθηση, ότι Η αρχαία σκουριά ήρθε για να μείνει, κερδίζοντας μέσα σε τρεις κιόλας δεκαετίες

to ιστορικό της στοίχημα. Προσυπογράφω, λοιπόν, και μεταφέρω εδώ τη δικαιωμένη

σήμερα αλλά τότε πρώιμη, και ως εκ τούτου βεβαρημένη με μεγάλα ρίσκα, εκτίμηση

του Κώστα Σταματίου, στην εφημερίδα Τα Νέα (18/10/1980): «Με καθυστέρηση έρχομαι

να καταθέσω το θαυμασμό μου για την Αρχαία σκουριά της Μάρως Δούκα. Τόσο σημαντικό

ελληνικό μυθιστόρημα είχα να διαβάσω από τον καιρό του Διπλού Βιβλίου του

Χατζή και της Χαμένης Άνοιξης του Τσίρκα, από τον καιρό της Βιοτεχνίας υαλικών του Κουμανταρέα και του Αντιηοίησις Αρχής του Αλέξανδρου Κοτζιά. (...) συνδυάζει το φλέγον θέμα, τη μαστορική δόμηση και τη χαρισματική

γραφή, που να μεταπλάθει συνειδητά ένα κομμάτι της πραγματικότητας οε αληθινή τέχνη (...). Αν δεν ήταν n αλλιώτικη, νεωτερική

γλώσσα θα έλεγα πως χρονολογικά και θεματικά Η Αρχαία σκουριά είναι n συνέχεια της

Χαμένης άνοιξης, που δεν πρόλαβε να γράψει ο Στρατής Τσίρκας. Είναι πράγματι ο άχαρος Γολγοθάς της 'γενιάς του '60', που ξεκίνησε με την έξαρση του Ανένδοτου και το σφρίγος των 'Λαμπράκηδων', για να πέσει απροετοίμαστη στη φάκα της Έθνοσωτηρίου' και να περάσει το λούκι που έβγαλε στην αστραπή του Πολυτεχνείου,

που τελικά, ταχυδακτυλουργικά, οικειοποιήθηκαν και εκμεταλλεύονται ακόμα οι

πάντες- προπαντός οι 'απ' έξω'».

Ο Νίκος Κουνενής είναι πεζογράφος

www.clipnews.gr

Είδος: Εφημερίδα / ΚύριαΗμερομηνία: Σάββατο, 18-04-2009Σελίδα: 24Μέγεθος: 1026 cm ²Μέση κυκλοφορία: 5350Επικοινωνία εντύπου: (210) 5231.831

Λέξη κλειδί: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

Στα ίχνη της ιστορίας των Τουρκοκρητικών Με τη ματιά μιας Ελληνίδας και μιας Τουρκάλας

ΜΑΡΩ ΔΟΥΚΑ, Αθώοι και Φταίχτες, Κέδρος 2008, σελ. 586 SABA ALTINSAY, Κρήτη μου, μτφρ. Νίκη Σταυρίδη, Κέδρος 2008, σελ. 443

«Ελληνίδα Μάρω Λουκα και n Τουρκάλα Σαμπά Αλτίνσαϊ προσπαθούν αμφότερες

s να ανασύρουν από m λήθη την ιστορία των Τουρκοκρητικών. Χρησιμοποιώντας ως κεντρική

σκηνή την πόλη των Χανίων και χρωματίζοντας τη γλώσσα τους με λέξεις από τη κρητική

ντοπιολαλιά. Ανιχνεύοντας αμφότερες, με τη βοήθεια δύο μουσουλμάνων Κρητών, έναν κόσμο που

ΤΗΣ ΛΗΔΑΣ ΚΑ^ΝΤΖΑΚΗ

σβήστηκε βίαια μέσα στη δίνη της κατάρρευσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας και των επαναστάσεων

στα Βαλκάνια, ως τραγική απόληξη της μικρασιατικής καταστροφής. Οι δύο αυτές φιγούρες

μοιάζουν οε μια πρώτη ανάγνωση να συνδέονται εκλεκτικά με κοινά γνωρίσματα, όπως n

ευαισθησία και n διαλλακτικότητα που οφείλεται και στην κοινή ενασχόληση τους με το εμπόριο και τους χαρίζει την ικανότητα να αποδέχονται το διαφορετικό ως στοιχείο του εαυτού τους αλλά και του διπλανού τους.

Όμως, οι ομοιότητες εξαντλούνται εδώ. Τα γνωρίσματα και οι φόρμες που πληρώνουν τις μορφές

τους, οι διαφορετικοί ρόλοι που υποδύονται στα δύο μυθιστορήματα, δείχνουν εξ αρχής όχι μόνο τις διαφορετικές οπτικές γωνίες από τις οποίες προσεγγίζουν την ιστορία οι δύο γυναίκες συγγραφείς.

Δηλώνουν προπάντων τα διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά, που διαχωρίζουν την αυθεντική μορφή της τέχνης που εκφράζει εδώ και χρόνια με την γραφίδα της n Μάρω Δούκα, από το λαίκότροπο και εύπεπτο εκμαγείο που προσπαθεί να φτιάξει στο πρώτο της μυθιστόρημα n πολιτική επιστήμων Σαμπά Αλτίνσαϊ. Ο Τουρκοκρηχικός

Ιμπραήμ Γιαμαρκαμάκης, της Σαμπά Αλιίνσαϊ, που είναι και ο πραγματικός παππούς της,

κυριαρχεί όχι μόνο ως πρωταγωνιστής του έργου της. Η Αλτίνσαϊ επιλέγει να συλλάβει μέσα από to δικό του, υποκειμενικό βλέμμα το χρονικό της καταστροφής

του σύνθετου κόσμου των χριστιανών και μουσουλμάνων των Χανίων. Ως ένα χρονικό της καταστροφής του μικρόκοσμου του παππού της.

To αφηγείται συμβατικά οε τρίτο πρόσωπο και, ιύμφωνα με τη χρονική ακολουθία των γεγονό)ν

που το προκάλεσαν, από τον ελληνοτουρκιj πόλεμο του 1898 και την αποχώρηση του Ρωμανικού

και του ελληνικού στρατού, μέχρι τη .κρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή jjv πληθυσμών. Και παρότι δεν λείπουν οι αναφορές στα γεγονότα,

n Αλτίνσαϊ τα καταγράφει ως ένα φόντο αχνό. Για να προβάλλει πάνω του την ανθρώπινη

υπόσταση των προσώπων του έργου της. Αφήνοντας τα όμως,'έτσι, να κινούνται ως ανδρείκελα,

απομονωμένα από τα δρώμενα και εγκλωβισμένα οε μια ηθογραφική περιγραφή ιης

καθημερινότητα τους. Και περιορίζοντας τα στα «διαλεγμένα ένα ένα από το Δημιουργό κρητικά χαρακτηριστικά τους», σια χέρια που τρέμουν ή στα σώματα που βράζουν από θυμό.

Η έντονα δραματοποιημένη γλώσοα της οφείλει να εκφράσει την πίκρα και τον πόνο, την

απόγνωση και το θυμό των Τουρκοκρητικών, για τη σταδιακή αποξένωση και τον ξεριζωμό τους από έναν κόσμο που θεωρούσαν δικό τους. Μια γλώσσα που απευθύνεται, με το συναισθπματικό ιπς φόρτο και με την πληθώρα των κοσμητικών της επιθέτων, στο θυμικό του αναγνώστη. Σχηματοποιεί

τους χαρακτήρες αε γραφικές φιγούρες και μετατρέπει την αφήγηση σε μια φλύαρη και αποστεωμένη απεικόνιση.

Η συγγραφέας Μάρω Λουκα ακολουθεί μια διαφορετική πορεία. Προσπαθώντας όχι να αναπαραστήσει

το παρελθόν των Τουρκοκρητικών, αλλά να ανακαλύψει την αλήθεια του μέσα από το παρόν, πλέκοντας το μύθο με την ιστορία. Πλάθει τον κεντρικό της ήρωα στα όρια του πραγματικού. Ο εγγονός τής τουρκοκρητικής φιγούρας

Χουσείν Καουζαρντέ, ο Αρίφ, είναι ένας άθεος Τούρκος διεθνολόγος, με βρετανική υπηκοότητα,

που ζει στο Λονδίνο, έχει κάνει σπουδές νεοελληνικής λογοτεχνίας στη θεσσαλονίκη και βρίσκεται σια Χανιά για να βρει τις ρίζες του.

θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκφράζει την ιδεατή μορφή του πολίτη του κόσμου, με χαρακτηριστικά

ικανά να τον θωρακίσουν με ένα βλέμμα κριτικό, χωρίς να τον απογυμνώσουν από το συναισθηματισμό

του. Και μοιάζει να λειτουργεί επιπλέον και ως alter ego της συγγραφέως.

To αντιγραμμένο και σχολιασμένο από τον πατέρα του ημερολόγιο του παππού του, που και ο

ίδιος σχολιάζει, αποτελεί το ευρηματικό εργαλείο που ωθεί τον Αρίφ, ωσάν περιπατητή του 19ου αιώνα, στις περιπλανήσεις του στην πόλη.

Οι εικόνες για τα τζαμιά και τους τεκέδες, τα καφενεία και τους μαχαλάδες, μεταφέρονται από τον παππού και τον πατέρα οε τρίτο πρόσωπο. Και συμπληρώνονται από τις εικόνες που περιγράφει

ο Αρίφ οε πρώτο πρόσωπο, των κτιρίων που έχουν χτιστεί στη θέση τους, των χαλασμάτων

που έχουν απομείνει, των νέων δρόμων που έχουν ανοίξει, των αντιμερικανικών γκράφιτι που αντικρίζει στους τοίχους. Συνθέτοντας έτσι, μέσα από to παρόν και το παρελθόν, to πολυσήμαντο

και πολυσχιδές σκηνικό του έργου. Τα πρόσωπα που δρουν μαζί με τον Αρίφ συνδέονται

μαζί του με συγγενικούς ή άλλους δεσμούς που τους ενώνουν με τις λησμονημένες

μορφές από το παρελθόν. Η Λουκα τους κινεί μέσα οε σχήματα και φόρμες που αντλεί από διαφορετικά

ειδη της τέχνης του λόγου, όπως το αστυνομικό μυθιστόρημα ή n εξομολογητική αφήγηση. Τολμώντας, για μια ακόμη φορά. να πειραματιστεί με διαφορετικά μέσα της έκφρασης,

οε ένα γοητευτικό ταξίδι αλλεπάλληλων μεταμορφώσεων. Που της επιτρέπουν να αποκαλύψει

το βίαιο πρόσωπο της μισαλλοδοξίας και του ελληνικού εθνικισμού, στο παρόν και στο παρελθόν,

μέσα από δύο άγριους φόνους. Μιλώντας με μια γλώσσα ρυθμική, υφασμένη από φράσεις λυρικές,

καθημερινές, στοχασμούς για την ιστορία και την πολιτική, αλλά και με αποσπάσματα από τεκμήρια της ιστορίας.

Και πετυχαίνει, έτσι, να διαβάσει την ανίχνευση της ιστορίας του χαμένου κόσμου των

Τουρκοκρητικών των Χανίων ως μια ζωντανή και παλλόμενη καλλιτεχνική πράξη αυτογνωσίας.

Εργογραφία της Μάρως Δοί Μυθιστορήματα Η αρχαία σκουριά, πρώτη έκδοση, Κέδρος, 1979 έκδοση αναθεωρημένη, Εκδόσεις Πατάκη, 2008 Βραβείο «Νίκος Καζαντζάκης» του Δήμου Ηρακλείου, 1982 - στα αγγλικά: Maro Douka, Fool's gold, Kedros, Modem Greek writers, μτφρ. Roderick

Beaton, 1991 στα γαλλικά: Maro Douka, Lot aes fous, Institut Francais d' Athenes - Actes Sud, μτφρ. Paule Rossetto, 1993 Η πλωτή πόλη πρώτη έκδοση, Κέδρος, 1983 έκδοση αναθεωρημένη, Εκδόσεις Πατάκη, 2007 Β' Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος, 1984 (δεν το αποδέχτηκε) στα γερμανικά: Maro Douka, Die schwimmende stadt, Insel Verlag, μτφρ. Norbert Hauser, 1991 Οι λεύκες ασάλευτες πρώτη έκδοση. Κέδρος, 1987 έκδοση αναθεωρημένη, Εκδόοεις Πατάκη, 2008 Εις τον πάτο της εικόνας πρώτη έκδοση, Κέδρος, 1990 έκδοση αναθεωρημένη, Εκδόσεις Πατάκη, 2006 στα γαλλικά: Maro Douka, Le miroir awe images. Editions Hatier, μτφρ. Jasmine Pipart, 1993 Ένας σκούφος από πορφύρα πρώτη έκδοση, Κέδρος, 1995 έκδοση αναθεωρημένη, Εκδόσεις Πατάκη, 2007 στα ιταλικά: Maro Duka, ί/η berrerto di porpora, Crocetti Editore, μτφρ. Massimo Cazzulo, 1999 στα αγγλικά: Maro Douka, Come Forth, King, Kedros, Modern Greek writers, μτφρ. David Connolly, 2003 Ουράνια μηχανική πρώτη έκδοση, Κέδρος, 1999 έκδοση αναθεωρημένη, Εκδόσεις Πατάκη, 2009* στα ιταλικά: Maro Duka, Meccanica celeste, Crocetti Editore, μτφρ. Maurizio De Rosa, 2001 Αθώοι και Φταίχτες πρώτη έκδοση, Κέδρος, 2004 έκδοση αναθεωρημένη, Εκδόσεις Πατάκη, 2010* Βραβείο αφηγηματικού πεζού λόγου του Ιδρύματος Ουράνη, 2005 Βραβείο πεζογραφίας του Διεθνούς Λογοτεχνικού Συνεδρίου των Θ' «Καβαφείων»,

www.clipnews.gr

Είδος: Εφημερίδα / ΚύριαΗμερομηνία: Σάββατο, 18-04-2009Σελίδα: 33Μέγεθος: 1027 cm ²Μέση κυκλοφορία: 5350Επικοινωνία εντύπου: (210) 5231.831

Λέξη κλειδί: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

Η ΑΥΓΗ M. ΣΑΒΒΑΤΟ 18 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2009

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ 33

Αυτοπροσωπογραφία ως Namor ΠΙ

ια 2005 Βραβείο Balkanika, 2006 στα σερβικά: Maro Duka, Nevini i Krivci, Narodna Knjiga Alfa, Biblioteka Balka- nika, μτφρ. Gaga Rosic, 2006 στα τουρκικά: Maro Duka, Masumlar ve Suglular, Dogan Kitap, μτφρ. Ferah Ku- nelaki, 2007

Διηγήματα Η Πηγάδα πρώτη έκδοση, Κέδρος, 1974 έκδοση αναθεωρημένη, Κέδρος, 1997 (εξαντλημένη) β' έκδοση αναθεωρημένη, Εκδόσεις Πατάκη, 2009* Πού 'ναι τα φτερά; πρώτη έκδοση, Κέδρος, 1975 έκδοση αναθεωρημένη, Κέδρος 1982 β' έκδοση αναθεωρημένη, μαζί με την Πηγάδα, Κέδρος, 1997 (εξαντλημένη) γ έκδοση αναθεωρημένη, Εκδόσεις Πατάκη, 2009*

Καρέ Φιξ πρώτη έκδοση, Κέδρος, 1976 (τίτλος: Κορρέ Φιξ} έκδοση αναθεωρημένη, Κέδρος, 1990 β' έκδοση αναθεωρημένη. Εκδόσεις Πατάκη, 2007

Αλλα πεζογραφήματα Ο πεζογράφος και το πιθάρι του Εκδόσεις Καστανιώτη, Σειρά: «Σκέψη, Χρόνος και Δημιουργοί» 1992 Τα μαύρα λουστρίνια Εκδόσεις Πατάκη, Σειρά: «Η κουζίνα του συγγραφέα», 2005 Θέατρο

«Σας αρέσει ο Μπραμς;» στο Κατζουράκης Κυριάκος, Ο δρόμος προς m Δύση. Η περιπέτεια της μετανάστευσης

με ζωγραφική, κείμενα και ντοκουμέντα. Μεταίχμιο. 2001 παραοτάσεις:Κάτια Γέρου, «Ο Δρόμος προς τη Δύση», 2001-02 Λουκία Μιχαλοπούλου, «Μπλε μελαγχολία», 2007

Ανθολογίες Μεταξύ λόγου και πάθους. Η Μάρω Δούκα ανθολογεί Γεώργιο Βιζυηνό Εκδόσεις Μπάστας-Πλέοσας, Σειρά: «Η μικρή κιβωτός», 1995 Η Μάρω Δούκα διαβάζει Γεώργιο M. Βιζυηνό Ελληνικά Γράμματα. Σειρά. «Νεοέλληνες Κλασικοί / Οδηγίες Χρήσης», 2005

Ηχώ από πέρα Απόσπασμα από το ανέκδοτο, ομώνυμο μυθιστόρημα της Μάρως Δούκα

«ε τη Νίνο και την Ταμάρα στον παππού. Μαγείρεψαν οι Γεωργιανές τα δικά τους

it και φάγαμε του σκασμού. Μου τραγούδησαν κιόλας βουρκωμένες. Ήπιαμε και λίγο. Είχε

ανασηκώσει n Νίνο τον παππού, τον είχε βολέψει αρχοντικά στα μαξιλάρια του, τον είχε ντύσει γιορτινά,

του σέρβιρε στον δίσκο ψιλοκομμένο το φαΐ, τον πότισε και με το κουταλάκι του γλυκού κόκκινο

κρασάκι «Ανώσκελη». Μας κοίταζε κι έλαμπαν λυπημένα τα μάτια του. Και πόσο τον είχα αγαπήσει! Θυμόμουν

το ξέσπασμα της μάνας μου. Πόσο θα ζήσει ακόμη; Και είναι ζωή n ζωή του; Ακούμπησα

το κεφάλι στα πόδια του. Με κοίταζε αμίλητος. Μου ένευσε με το χέρι να πλησιάσω. Έγειρα

στο στήθος του κι έμεινα να με χαϊδεύει στα μαλλιά. Πολύ ωραίο, πολύ ωραίο σκηνή, φώναζε n Νίνο.

Έγειρε απ' την άλλη μεριά του κρεβατιού το κεφάλι στο στήθος του παππού, άπλωσε αυτός το άλλο

χέρι και m χάιδευε στα μαλλιά. Κι εγώ, φώναξε n Ταμάρα. Αλλά δεν είχε τρία χέρια ο παππούς. Κι έτσι περάσαμε μια αξέχαστη βραδιά σι τέσσερις μας. Όταν μπήκε ο καινούριος χρόνος, ανταλλάξαμε φιλιά

κι ευχές. Την επομένη ξύπνησα με πολύ καλή διάθεση.

Πήγα σπίτι, βρήκα τη μάνα μου να πίνει καφέ στην κουζίνα, σαν άυπνη. Έβαλα κι εγώ καφέ, κάθισα δίπλα

της. Τη ρώτησα πώς πέρασε με την παρέα της. Με κοίταξε χωρίς καμιά διάθεση να μου πει. Ίσως και να μη μ' άκουσε καν. Έχεις κάτι; τη ρώτησα πάλι.

Καλά είναι, λίγο πονοκέφαλο μόνο, κι εγώ; Μια χαρ4 Με κοίταξε ανέκφραστη: Ο παππούς; Μια χαρά

κι αυτός! Διπλή n χαρά μου, λοιπόν, ειρωνεύτηκε, πάω μέσα, μπας και κοιμηθώ λίγο, το μεσημέρι

θα φάμε όλοι μαζί; Έτσι είπε n Ταμάρα ότι της είπες, μας περιμένει στον παππού. Πολύ καλά, μίλα

μου κατά τη μια. Έμεινα μόνη στην κουζίνα να σκέφτομαι. Είχα

λογοφέρει και με το Αλικάκι. Εγώ για σένα κατέβηκα, παραπονιόταν, να κάνουμε όλη n παρέα Πρωτοχρονιά,

κι εαυ μας πουλάς για τον παππού σου, είσαι καλά; Τι να της πω; Δεν άντεχα όμως να βρεθούμε

όλοι μαζί. Τις φάτσες τους δεν τις μπορώ πιο. Κι ούτε είχα καμιά διάθεση να της εξηγήσω. Ούτε και θα με καταλάβαινε. Γενικώς βαριέμαι να εξηγώ. Της πρότεινα να 'ρθει μαζί μου ότου παππού.

Όχι απλώς αρνήθηκε, έγινε έξαλλη. Δεν είμαστε καλά, καθόλου καλά. Και γιατί παρακαλώ να

μη μείνει τότε με τους δικούς της Αυτή για μας κατέβηκε, την παρέα. Κι αν για μένα δεν υπάρχει πια

παρέα; Auto δεν θέλω να τ' ακούω, με αποπήρε.

Μην t' ακούς τότε. Κουβέντα την κουβέντα ανταλλάξαμε πολλές κακίες. Έπειτα, ως συνήθως, υποχωρήσαμε

κι σι δυο ταυτόχρονα. Και της υποσχέθηκα ότι ανήμερα θα συναντηθούμε να κάνουμε

την καθιερωμένη μεγάλη βόλτα μας στο Λιμάνι. Μου έστειλε μήνυμα και ο Χάινριχ, ευχές και τέτοια.

Καλά. Και ο θείος Αρίφ. Στην κοσμάρα του αυτός. Όσο και αν μ' είχε εντυπωσιάσει στην αρχή, κάπως μου τη δίνει τελευταία. Όλα ζυγισμένα, όλα μετρημένα. Και προ παντός μην αδικήσουμε κανέναν,

και προπαντός n μετριοπάθεια, με όλους καλοί, με όλους ανεκτικοί. Είναι όμως έτσι; Αυτό είναι

n ζωή; Και δεν αποκλείεται ο μόνος εντάξει απ' το περιβάλλον μου να είναι ο Πανάρης. Μοναχός του να περιφέρεται στην Αθήνα. Αν είπε την αλήθεια. Μην τον πιστεύεις, λέει n μάνα μου. Διόλου απίθανο

να 'χει κανονίσει κάποια συνάντηση με τίποτα γνωστούς του απ' τα παλιά. Ποια παλιά; Ρώτα τον, αφού τα λέτε τελευταία, ρώτα τον να σου πει.

Γέμισα το θερμός με καφέ και κλείστηκα στο διαμέρισμα μου. Καλή μου χρονιά, ευχήθηκα, καθώς

άνοιγα για πολλοστή φορά το βιβλίο ιου Βλοντάκη. Και κόλλησα πάλι στην αφιέρωση. Στη μνήμη, λέει, των Χανιωτών που έδωσαν τη ζωή τους στον αγώνα

κατά των κατακτητών, όταν n άλλη Ελλάδα (εκτός από τα Χανιά και την περιοχή των) ανάσαινε

ma τον αέρα της λευτεριάς. Και ξεχωριστά των συμμαθητών μου: Σοφοκλή Καντανολέοντος, Γιάννη

Λαγού, Σπύρου Περράκη και Γιάννη Τζιτζιφιανάκη. Κι έμεινα για πολλοστή φορά να αναρωτιέμαι

πώς είναι να γράφεις ένα βιβλίο στη μνήμη ανθρώπων που έχουν δώσει τη ζωή τους. Στη μνήμη

συμμαθητών σου. Πώς είναι να ζεις με την ιδέα ότι μπορείς να δώσεις m ζωή σου για κάποιο υψηλό ιδανικό! Τι σημαίνει υψηλό ιδανικό; Και προσπαθώ να φανταστώ αυτά τα πρόσωπα, τους συμμαθητές. Κι όπως ξεφυλλίζω για πολλοστή φορά το βιβλίο, έπεσα πάλι στη σελίδα 252. Στη φωτογραφία του Σπύρου Περράκη. Σπύρο, Σπύρο, αγαπημένε μου συμμαθητή, φίλε και συναγωνιστή, πώς θα μπορούσα

ποτέ να οε ξεχάσω, Και βουρκώνω. Αλλά δεν βουρκώνω για τον Σπύρο, βουρκώνω για τον Βλοντάκη που δεν θα μπορούσε να ξεχάσει ποτέ τον Σπύρο. Και ξαναγυρίζω στη σελίδα 59 να διαβάσω

πάλι για τον δεκαοχτάχρονο Στέφανο Σκαράκη που εκτελέστηκε απ' τους Γερμανούς μαζί με

άλλους πενήντα τρεις Χανιώτες στην Αγια, στις 14 Σεπτεμβρίου του 1944. Να τον ξαναδώ στη φωτογραφία.

Αυτοπροσωπογραφία ως Dr. Raymond Palmer

www.clipnews.gr