ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - media.public.grmedia.public.gr/Books-PDF/9789601654263-0834608.pdf ·...
18
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Ο Γέρος του Μοριά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου! . . . . . . . . . . 19 Όταν η προσφορά χάριζε ζωή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή . . . . . . . . . . . . . . . 21 Άλλες ανάγκες, ίδιες συμπεριφορές . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Ο ανήμπορος πατέρας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Παιδιά από τη Φιλοθέη, παιδιά από την Άνδρο . . . . . . . . 27 Ποιος είναι ο πατέρας; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΑ ΠΑΙΔΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Με τον προαστιακό στο Κιάτο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Μόνη στο καφενείο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Πάρε μαζί σου μια ζακέτα! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Το καλαμαράκι κόλλησε στον λαιμό μου! . . . . . . . . . . . . . 48 ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Η πρώτη μου νύχτα με μεγάλο μαξιλάρι! . . . . . . . . . . . . . 52
Transcript of ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - media.public.grmedia.public.gr/Books-PDF/9789601654263-0834608.pdf ·...
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
Πρόλογος 11
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 15Ο Γέρος του Μοριά 15Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου 19Όταν η προσφορά χάριζε ζωή 21Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή 21Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές 23
ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ 25Ο ανήμπορος πατέρας 25Παιδιά από τη Φιλοθέη παιδιά από την Άνδρο 27Ποιος είναι ο πατέρας 31
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΑ ΠΑΙΔΙΑ 36Με τον προαστιακό στο Κιάτο 36Μόνη στο καφενείο 41Πάρε μαζί σου μια ζακέτα 46Το καλαμαράκι κόλλησε στον λαιμό μου 48
ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ 52Η πρώτη μου νύχτα με μεγάλο μαξιλάρι 52
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 7
Κράτα καλά το μυστικό σου 53Θα κρατάω το παιδί έλα να μου κάνεις παρέα 59Όταν είμαι κοντά στο παιδί μου με ολόκληρο
τον Εαυτό μου 62
ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΕΤΑΙ 66Εγώ πεθαίνω για το παιδί μου 66Το παιδί μου διαλέγει τετράδιο εκθέσεων 68Κρείττον το σιγάνhellip 70Λιποθύμησα για το παιδί μου 75Ποτέ δεν θα είσαι αρκετά καλόςhellip 78Συνεργασία και ανταγωνισμός 80Το αλλοτριωμένο παιδί 81Τι μπορώ να προσφέρω στο παιδί μου 84Κόλλα μου μια ρετσινιά 86Είμαι όντως πολύ ώριμος 88Το παιδί μου μαθαίνει να γράφει 91Ο Μάρκος δεν τα παίρνει τα μαθηματικά 94Μαθαίνω να αποτυγχάνω 97Πες μια καλή κουβέντα 100
ΠΑΙΔΙΚΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ 102Όταν μεγαλώσω θα παντρευτώ τη μαμά μου 102Θα κοιμηθώ εγώ με τη μαμά 103Τα πρώτα χαρακτηριστικά της σεξουαλικότητας 106
Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ 109Δεν χωρίζω για το παιδί μου 109Ποιος είναι το θύμα ποιος είναι ο θύτης 114Αδέσμευτοι μεσήλικες φυλακισμένοι στην αγκαλιά
της μαμάς 128
8 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 8
Όσο είμαι εγώ εδώ μη φοβάσαι 132Μια ιστορία μετά την ιστορία 133Και μετά η γραμμούλα έγινε μπλεhellip 133Η κόρη μου διαλέγει τι θα φορέσει 134Μητέρα έναντι κόρης 136Πότε θα περάσει το παιδί μου μόνο του τη λεωφόρο 138Το ρίσκο της αυτονομίας 141Τι ώρα θα γυρίσεις στο σπίτι 146Όταν το παιδί μου δεν είναι ούτε αρκετά μικρό ούτε
αρκετά μεγάλο 148Προς την κοινωνικοποίηση 151Αυτό το φαρμακείο κάποια μέρα θα είναι δικό σου 158Μεγάλα παιδιά μεγάλα προβλήματα 163Η αυτονομία αρχίζει από νωρίς 165
ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ 170Όσα γνωρίζουμε χωρίς να το ξέρουμε 170Οι ιστορίες που συνθέτουν τον Εαυτό μας 173Ο παραδοσιακός Εαυτός 174Η οικογένεια στον ελληνικό παραδοσιακό χώρο 177Ο πατέρας 179Η μητέρα 182Η γειτόνισσα-φίλη 185Η κόρη 187Ο γιος 188Μητέρα και γιος 188Το προξενιό 192Ο κύκλος των δικών μας ανθρώπων 193Ελαχιστοποίηση της σύγκρουσης και διχόνοια 194
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 9
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 9
ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ
ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ 197Το τετράδιο της αντιγραφής 197Ένας Πατέρας 200Είναι τόσο δύσκολο να είσαι Πατέρας 206
ΕΠΙΛΟΓΟΣ 212
10 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 10
Πρόλογος
Έχουν συμπληρωθεί πια αρκετά χρόνια που εργάζομαι με οι-κογένειες Στην αρχή είχα να αντιμετωπίσω τη μεγάλη δυσπι-στία των γονέων που συνήθως εκφραζόταν με το ερώτημα laquoΤιπάει να πει εκπαίδευση γονέων Θα μας διδάξει κάποιος ξένοςπώς θα μεγαλώσουμε τα δικά μας παιδιάraquo Άλλοι γονείς πάλικατέφευγαν και σε αφορισμούς με γενικότερες κοινωνιολογικέςανησυχίες laquoΠού κατάντησε η κοινωνία μας φτάσαμε στο ση-μείο να μας επιβάλλεται και ο τρόπος που θα συμπεριφερόμα-στε στα παιδιά μας λες και υπάρχει άνθρωπος που αγαπάει καιενδιαφέρεται για τα παιδιά μας περισσότερο από εμάς τους γο-νείς τουςraquo
Τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζω όλο και πιο σπάνια ανά-λογες ανησυχίες ή αντιρρήσεις Όλο και περισσότεροι γονείςαναγνωρίζουν ότι δουλεύοντας με τον εαυτό τους δουλεύο-ντας τη συντροφική σχέση και τη σχέση τους με τα παιδιάτους αποκομίζουν σημαντικά οφέλη Όπως μου είπε πρό-σφατα ένας πατέρας που εργάζεται σε χρηματιστηριακή εται-ρεία και συνηθίζει να μιλάει με οικονομικούς όρους laquoαυτήείναι η καλύτερη επένδυση για τη ζωή μου και για τη ζωή τωνπαιδιών μουraquo
Εδώ και μερικές δεκαετίες συμφωνούμε όλοι ότι το στρεςείναι η πρώτη αιτία αρρώστιας και θανάτου Ζώντας σε συν-
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 11
θήκες που αλλάζουν διαρκώς σε συνθήκες που παράγουν κρί-σεις και γεννούν νέες και απρόβλεπτες απαιτήσεις για τιςοποίες συνήθως δεν είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι είναιφυσικό να γίνεται το στρες ένα βασικό χαρακτηριστικό της κα-θημερινότητάς μας να διαποτίζει κάθε μας απόφαση καιδράση Είναι πια κοινός τόπος η διαπίστωση ότι η αποτελε-σματική διαχείριση του στρες αποτελεί τη σημαντικότερη προϋ-πόθεση υγείας Γιrsquo αυτό τον λόγο χρειαζόμαστε νέες δεξιότητεςπου θα μας βοηθούν να αναπτύσσουμε συνεργατικές σχέσειςμε τους ανθρώπους του περιβάλλοντός μας τους συγγενείςμας τους φίλους μας τους συναδέλφους μας και κυρίωςέναν νέας ποιότητας εσωτερικό διάλογο
Αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο αξιοποιώντας έναμέρος από το πλούσιο υλικό της δουλειάς μου όλα αυτά ταχρόνια Οι ιστορίες του βιβλίου είναι όλες πραγματικές γιαευνόητους λόγους άλλαξα τα στοιχεία των προσώπων και με-ρικά σημεία στα γεγονότα ώστε τις περισσότερες φορές να μηναναγνωρίζονται ούτε από τους ίδιους τους πρωταγωνιστέςτους
Με ενδιέφερε να είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται ευχάρισταξέρω πολύ καλά πόσο είναι δύσκολο να γράφεις απλά και κα-τανοητά είναι πολύ πιο απλό να εκφράζεις τις σκέψεις σουστην επαγγελματική διάλεκτο χωρίς να σε απασχολεί αν σε κα-ταλαβαίνουν οι laquoαμύητοιraquo Θα ήμουν ευτυχής αν αυτό το βι-βλίο κατάφερνε να εμπλουτίσει τον προβληματισμό και ναπροκαλέσει έναν διάλογο ανάμεσα στους αναγνώστες γιrsquo αυτότον λόγο μαζί με τους συνεργάτες μου στον laquoΤόπο Ψυχοθε-ραπείαςraquo δημιουργήσαμε ένα blog με τον τίτλο του βιβλίουστην ιστοσελίδα topos-psygr
12 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 12
Το βιβλίο το αφιερώνω στους δασκάλους μου ιδιαίτεραστη Βάσω Βασιλείου και στον Γιώργο Βασιλείου που ήταν για15 χρόνια οι δάσκαλοί μου στη συστημική ψυχοθεραπείακαθώς και στον Γιάννη Σούκο που για 11 χρόνια ήταν ο δά-σκαλός μου στην ψυχανάλυση Είχα την τύχη να έχω τους κα-λύτερους δασκάλους τους είμαι ευγνώμων για όσα μου έχουνπροσφέρει και αν και δεν υπάρχουν πια στη ζωή συνεχίζωνα έχω μαζί τους έναν γόνιμο διάλογο
Θέλω να ευχαριστήσω τους Βασίλη Γιαννουζάκο ΒικτώριαΠαπαγιάννη Μαρίνα Κατσιώτη Αντιόπη Φραντζή ΈλεναΠατάκη Θάλεια Πορτοκάλογλου Γιώργο Φραγκούλη ΈλεναΣαράντη Νίκο Πορτοκάλογλου Μαρία Σαράκου Σόνια Ζα-χαράτου Μαρία Γρηγορίου Αρετή Γκανίδου Μαρία Γκοτζα-μάνη Μιχάλη Ταμιωλάκη Μαρία Παπαγιάννη ΙφιγένειαΧαλιορή Δημήτρη Κοτταρίδη Βαρυτίμη ΑλεξανδρίδουΝιόβη Μιχαλοπούλου Χρύσα Διονυσιάδου Ελένη Αναγνώ-στου Μαριάννα Οικονόμου Ειρήνη Καπτανή και Νώντα Λε-κάκη που μπήκαν στον κόπο να διαβάσουν αποσπάσματα απότο βιβλίο με παρότρυναν να συνεχίσω την προσπάθεια και μεβοήθησαν πολύ με τα σχόλια και τις παρατηρήσεις τους Ευ-χαριστώ επίσης τη φωτογράφο Γεωργία Φουντωτού και τονΓιάννη Κουρούδη για το εξώφυλλο
Τέλος το πιο μεγάλο ευχαριστώ το οφείλω σε όλους αυ-τούς που μου εμπιστεύονται τις ιστορίες της ζωής τους και μετροφοδοτούν γενναιόδωρα με νέους προβληματισμούς καινέες ιδέες
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 13
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 14
Αντί Εισαγωγής
Ο Γέρος του Μοριά
Πριν από λίγους μήνες μού τηλεφώνησε μια συνάδελφος δη-λαδή γιατρός αλλά άλλης ειδικότητας Μου είπε περίπου ταεξής laquoΘα ήθελα να δείτε το μικρό μου αδελφάκι έχει κάποιαμικρά προβλήματα ο καημενούλης και νομίζω ότι σας χρειά-ζεταιraquo Της απάντησα ότι ευχαρίστως θα τον έβλεπα μπορούσενα του δώσει το τηλέφωνό μου να μου τηλεφωνήσει ο ίδιος καινα συνεννοηθούμε οι δυο μας για τον τόπο και τον χρόνο τηςσυνάντησης Μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη laquoΑ μπακαλύτερα να συνεννοηθούμε οι δυο μας είναι μικρούλης ξέ-ρετε αποκλείεται να μπορέσει να έρθει μόνος του θα τον φέρωεγώraquo Ομολογώ ότι η απάντηση αυτή με μπέρδεψε Ήξερα ότι ησυνάδελφος ήταν μια ώριμη γυναίκα σίγουρα πάνω από 40χρονών Δυσκολευόμουν να φανταστώ πώς γινόταν να έχει έναντόσο νεότερο αδελφό Μήπως έναν ετεροθαλή αδελφό Ή μή-πως την αδικώ και είναι πολύ νεότερη απrsquo ότι φαντάζομαι Τέτοια σκεφτόμουνα ώσπου κατάφερα να ψελλίσω τηνερώτηση Πόσων χρονών είναι ο αδελφός σας Μου απάντησεχωρίς κανέναν ενδοιασμό εμφανώς χωρίς να συνειδητοποιείτι μου rsquoλεγε laquoΜόλις 34raquo Ναι δεν πρόκειται για τυπογραφικό
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 15
λάθος κι αν θέλετε μπορώ να το γράψω και ολογράφως όπωςάλλωστε το άκουσα κι εγώ τριάντα τεσσάρων χρονών Όποιος διαβάζει αυτή τη μικρή ιστορία δικαιολογημέναμπορεί να υποθέτει ότι πρόκειται για μια ακραία περίπτωσηαπό αυτές που μόνο ένας ψυχίατρος μπορεί να αντιμετωπίζειστη δουλειά του Μια ιστορία πολύ laquoπαθολογικήraquo που δεν μπο-ρεί να αφορά πολύ κόσμο πολύ περισσότερο τον μέσο όρο Σrsquoαυτή την ένσταση υπάρχει πράγματι ένα μέρος αλήθειας Οιψυχίατροι είχαν πάντα το προνόμιο να έρχονται αντιμέτωποιμε laquoακραίες περιπτώσειςraquo με οριακές στάσεις και συμπεριφο-ρές Όμως εδώ και αρκετά χρόνια η καθήλωση του άντρα αςπούμε του ενήλικου γιου στη θέση και στον ρόλο του παιδιούτης οικογένειας δεν προβάλλεται ως πρόβλημα από την οικο-γένεια απλώς μπορεί να αναφέρεται παρεμπιπτόντως Με άλλαλόγια ο laquoμικρούλης αδελφόςraquo της συναδέλφου δεν ζήτησε τηβοήθειά μου ndashδιά της αδελφής τουndash γιατί παρέμενε πολύ μι-κρός στα 34 του αλλά για κάτι (φαινομενικά) άλλο πχ γιατίυπέφερε από κρίσεις πανικού ή από πονοκεφάλους Όλο και πιο συχνά μια ηλικιωμένη κυρία όταν περιγράφειτην οικογενειακή της κατάσταση αναφέρει και την παρουσίαενός γιου μέσα στο σπίτι ο οποίος μπορεί να είναι 40 45 ακόμηκαι 50 χρονών Αυτός ο γιος εξακολουθεί να δέχεται τις φρο-ντίδες της μαμάς όπως ακριβώς όταν ήταν 12 χρονών Δεν έχεικαμιά σημασία αν η μαμά παραπονιέται ότι ο γιος της είναι πο-λύ δύσκολο παιδί της βάζει με το παραμικρό τις φωνές ή αναντίθετα υπερηφανεύεται ότι είναι ένα θαυμάσιο παιδί πολύσυναισθηματικό και με εξαιρετικούς τρόπους Το σίγουρο είναιότι αν εγώ τολμήσω να σχολιάσω την κατάσταση με μια ερώτη-ση του τύπου laquoΔεν είναι πολύ μεγάλος για να μένει μαζί σαςraquo
16 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 16
ε τότε θα νιώσω πάνω μου το αυστηρό βλέμμα της μαμάς Ηίδια θα μου απαντήσει με έκπληξη και δυσφορία laquoΓιατρέ δεντον πήραν και τα χρόνιαraquo ενώ το βλέμμα της την ίδια στιγμήμου λέει laquoΑ μάλιστα κατάλαβα εδώ λοιπόν έχω να κάνω μrsquoέναν επικίνδυνο εχθρό ευτυχώς που το διαπίστωσα εγκαίρωςας τα μαζεύω και να φεύγω με την πρώτη ευκαιρίαraquo Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά τον χαρακτηρισμό laquoγερο-ντοπαλίκαροraquo Ήταν ένας χαρακτηρισμός που συνδεόταν μεαπαξίωση αλλά και οίκτο Πότε ένας άντρας χαρακτηριζότανγεροντοπαλίκαρο Νομίζω ότι γύρω στα 30 ένας ανύπαντροςάντρας είχε ήδη αρχίσει νrsquo ακούει ερωτήσεις του τύπου laquoΤι θαγίνει γεροντοπαλίκαρο θα μείνειςraquo Αυτές οι ερωτήσεις θα πρέ-πει να ήταν ισχυρό σοκ σrsquo ένα περιβάλλον όπου σχεδόν όλοι οισυνομήλικοι είχαν ήδη παντρευτεί και είχαν και παιδιά Γιατίένας άντρας παρέμενε γεροντοπαλίκαρο Συνήθως γιατί ήτανένας άτυχος άνθρωπος Είχε πολλές αδελφές να παντρέψειίσως δεν κατάφερε να παντρέψει μία ή περισσότερες αδελφέςμια αρρώστια ο πόλεμος η μεγάλη φτώχεια η ξενιτιά συνή-θως πολλά απrsquo αυτά σε συνδυασμό Με άλλα λόγια μόνο μιασυγκυρία μεγάλων ατυχιών θα μπορούσαν να φέρουν ένανάντρα σrsquo αυτή την τόσο δυσάρεστη θέση Έχω πολλά χρόνια νrsquo ακούσω αυτή την έκφραση laquoΟ Γιώρ-γος είναι γεροντοπαλίκαροraquo Γιατί άραγε Θα μου πείτε η σύγ-χρονη κοινωνία είναι πιο ανεκτική πιο laquoανοιχτόμυαληraquo απένα-ντι στα θέματα του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας έχειξεπεράσει τις παραδοσιακές προκαταλήψεις αναγνωρίζει καισέβεται τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής και στάσηςκοκ Ως εδώ καλά Όμως η σύγχρονη laquoανοιχτόμυαληraquo κοινω-νία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό laquoγεροντο-
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 17
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 17
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
Κράτα καλά το μυστικό σου 53Θα κρατάω το παιδί έλα να μου κάνεις παρέα 59Όταν είμαι κοντά στο παιδί μου με ολόκληρο
τον Εαυτό μου 62
ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΕΤΑΙ 66Εγώ πεθαίνω για το παιδί μου 66Το παιδί μου διαλέγει τετράδιο εκθέσεων 68Κρείττον το σιγάνhellip 70Λιποθύμησα για το παιδί μου 75Ποτέ δεν θα είσαι αρκετά καλόςhellip 78Συνεργασία και ανταγωνισμός 80Το αλλοτριωμένο παιδί 81Τι μπορώ να προσφέρω στο παιδί μου 84Κόλλα μου μια ρετσινιά 86Είμαι όντως πολύ ώριμος 88Το παιδί μου μαθαίνει να γράφει 91Ο Μάρκος δεν τα παίρνει τα μαθηματικά 94Μαθαίνω να αποτυγχάνω 97Πες μια καλή κουβέντα 100
ΠΑΙΔΙΚΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ 102Όταν μεγαλώσω θα παντρευτώ τη μαμά μου 102Θα κοιμηθώ εγώ με τη μαμά 103Τα πρώτα χαρακτηριστικά της σεξουαλικότητας 106
Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ 109Δεν χωρίζω για το παιδί μου 109Ποιος είναι το θύμα ποιος είναι ο θύτης 114Αδέσμευτοι μεσήλικες φυλακισμένοι στην αγκαλιά
της μαμάς 128
8 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 8
Όσο είμαι εγώ εδώ μη φοβάσαι 132Μια ιστορία μετά την ιστορία 133Και μετά η γραμμούλα έγινε μπλεhellip 133Η κόρη μου διαλέγει τι θα φορέσει 134Μητέρα έναντι κόρης 136Πότε θα περάσει το παιδί μου μόνο του τη λεωφόρο 138Το ρίσκο της αυτονομίας 141Τι ώρα θα γυρίσεις στο σπίτι 146Όταν το παιδί μου δεν είναι ούτε αρκετά μικρό ούτε
αρκετά μεγάλο 148Προς την κοινωνικοποίηση 151Αυτό το φαρμακείο κάποια μέρα θα είναι δικό σου 158Μεγάλα παιδιά μεγάλα προβλήματα 163Η αυτονομία αρχίζει από νωρίς 165
ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ 170Όσα γνωρίζουμε χωρίς να το ξέρουμε 170Οι ιστορίες που συνθέτουν τον Εαυτό μας 173Ο παραδοσιακός Εαυτός 174Η οικογένεια στον ελληνικό παραδοσιακό χώρο 177Ο πατέρας 179Η μητέρα 182Η γειτόνισσα-φίλη 185Η κόρη 187Ο γιος 188Μητέρα και γιος 188Το προξενιό 192Ο κύκλος των δικών μας ανθρώπων 193Ελαχιστοποίηση της σύγκρουσης και διχόνοια 194
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 9
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 9
ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ
ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ 197Το τετράδιο της αντιγραφής 197Ένας Πατέρας 200Είναι τόσο δύσκολο να είσαι Πατέρας 206
ΕΠΙΛΟΓΟΣ 212
10 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 10
Πρόλογος
Έχουν συμπληρωθεί πια αρκετά χρόνια που εργάζομαι με οι-κογένειες Στην αρχή είχα να αντιμετωπίσω τη μεγάλη δυσπι-στία των γονέων που συνήθως εκφραζόταν με το ερώτημα laquoΤιπάει να πει εκπαίδευση γονέων Θα μας διδάξει κάποιος ξένοςπώς θα μεγαλώσουμε τα δικά μας παιδιάraquo Άλλοι γονείς πάλικατέφευγαν και σε αφορισμούς με γενικότερες κοινωνιολογικέςανησυχίες laquoΠού κατάντησε η κοινωνία μας φτάσαμε στο ση-μείο να μας επιβάλλεται και ο τρόπος που θα συμπεριφερόμα-στε στα παιδιά μας λες και υπάρχει άνθρωπος που αγαπάει καιενδιαφέρεται για τα παιδιά μας περισσότερο από εμάς τους γο-νείς τουςraquo
Τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζω όλο και πιο σπάνια ανά-λογες ανησυχίες ή αντιρρήσεις Όλο και περισσότεροι γονείςαναγνωρίζουν ότι δουλεύοντας με τον εαυτό τους δουλεύο-ντας τη συντροφική σχέση και τη σχέση τους με τα παιδιάτους αποκομίζουν σημαντικά οφέλη Όπως μου είπε πρό-σφατα ένας πατέρας που εργάζεται σε χρηματιστηριακή εται-ρεία και συνηθίζει να μιλάει με οικονομικούς όρους laquoαυτήείναι η καλύτερη επένδυση για τη ζωή μου και για τη ζωή τωνπαιδιών μουraquo
Εδώ και μερικές δεκαετίες συμφωνούμε όλοι ότι το στρεςείναι η πρώτη αιτία αρρώστιας και θανάτου Ζώντας σε συν-
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 11
θήκες που αλλάζουν διαρκώς σε συνθήκες που παράγουν κρί-σεις και γεννούν νέες και απρόβλεπτες απαιτήσεις για τιςοποίες συνήθως δεν είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι είναιφυσικό να γίνεται το στρες ένα βασικό χαρακτηριστικό της κα-θημερινότητάς μας να διαποτίζει κάθε μας απόφαση καιδράση Είναι πια κοινός τόπος η διαπίστωση ότι η αποτελε-σματική διαχείριση του στρες αποτελεί τη σημαντικότερη προϋ-πόθεση υγείας Γιrsquo αυτό τον λόγο χρειαζόμαστε νέες δεξιότητεςπου θα μας βοηθούν να αναπτύσσουμε συνεργατικές σχέσειςμε τους ανθρώπους του περιβάλλοντός μας τους συγγενείςμας τους φίλους μας τους συναδέλφους μας και κυρίωςέναν νέας ποιότητας εσωτερικό διάλογο
Αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο αξιοποιώντας έναμέρος από το πλούσιο υλικό της δουλειάς μου όλα αυτά ταχρόνια Οι ιστορίες του βιβλίου είναι όλες πραγματικές γιαευνόητους λόγους άλλαξα τα στοιχεία των προσώπων και με-ρικά σημεία στα γεγονότα ώστε τις περισσότερες φορές να μηναναγνωρίζονται ούτε από τους ίδιους τους πρωταγωνιστέςτους
Με ενδιέφερε να είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται ευχάρισταξέρω πολύ καλά πόσο είναι δύσκολο να γράφεις απλά και κα-τανοητά είναι πολύ πιο απλό να εκφράζεις τις σκέψεις σουστην επαγγελματική διάλεκτο χωρίς να σε απασχολεί αν σε κα-ταλαβαίνουν οι laquoαμύητοιraquo Θα ήμουν ευτυχής αν αυτό το βι-βλίο κατάφερνε να εμπλουτίσει τον προβληματισμό και ναπροκαλέσει έναν διάλογο ανάμεσα στους αναγνώστες γιrsquo αυτότον λόγο μαζί με τους συνεργάτες μου στον laquoΤόπο Ψυχοθε-ραπείαςraquo δημιουργήσαμε ένα blog με τον τίτλο του βιβλίουστην ιστοσελίδα topos-psygr
12 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 12
Το βιβλίο το αφιερώνω στους δασκάλους μου ιδιαίτεραστη Βάσω Βασιλείου και στον Γιώργο Βασιλείου που ήταν για15 χρόνια οι δάσκαλοί μου στη συστημική ψυχοθεραπείακαθώς και στον Γιάννη Σούκο που για 11 χρόνια ήταν ο δά-σκαλός μου στην ψυχανάλυση Είχα την τύχη να έχω τους κα-λύτερους δασκάλους τους είμαι ευγνώμων για όσα μου έχουνπροσφέρει και αν και δεν υπάρχουν πια στη ζωή συνεχίζωνα έχω μαζί τους έναν γόνιμο διάλογο
Θέλω να ευχαριστήσω τους Βασίλη Γιαννουζάκο ΒικτώριαΠαπαγιάννη Μαρίνα Κατσιώτη Αντιόπη Φραντζή ΈλεναΠατάκη Θάλεια Πορτοκάλογλου Γιώργο Φραγκούλη ΈλεναΣαράντη Νίκο Πορτοκάλογλου Μαρία Σαράκου Σόνια Ζα-χαράτου Μαρία Γρηγορίου Αρετή Γκανίδου Μαρία Γκοτζα-μάνη Μιχάλη Ταμιωλάκη Μαρία Παπαγιάννη ΙφιγένειαΧαλιορή Δημήτρη Κοτταρίδη Βαρυτίμη ΑλεξανδρίδουΝιόβη Μιχαλοπούλου Χρύσα Διονυσιάδου Ελένη Αναγνώ-στου Μαριάννα Οικονόμου Ειρήνη Καπτανή και Νώντα Λε-κάκη που μπήκαν στον κόπο να διαβάσουν αποσπάσματα απότο βιβλίο με παρότρυναν να συνεχίσω την προσπάθεια και μεβοήθησαν πολύ με τα σχόλια και τις παρατηρήσεις τους Ευ-χαριστώ επίσης τη φωτογράφο Γεωργία Φουντωτού και τονΓιάννη Κουρούδη για το εξώφυλλο
Τέλος το πιο μεγάλο ευχαριστώ το οφείλω σε όλους αυ-τούς που μου εμπιστεύονται τις ιστορίες της ζωής τους και μετροφοδοτούν γενναιόδωρα με νέους προβληματισμούς καινέες ιδέες
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 13
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 14
Αντί Εισαγωγής
Ο Γέρος του Μοριά
Πριν από λίγους μήνες μού τηλεφώνησε μια συνάδελφος δη-λαδή γιατρός αλλά άλλης ειδικότητας Μου είπε περίπου ταεξής laquoΘα ήθελα να δείτε το μικρό μου αδελφάκι έχει κάποιαμικρά προβλήματα ο καημενούλης και νομίζω ότι σας χρειά-ζεταιraquo Της απάντησα ότι ευχαρίστως θα τον έβλεπα μπορούσενα του δώσει το τηλέφωνό μου να μου τηλεφωνήσει ο ίδιος καινα συνεννοηθούμε οι δυο μας για τον τόπο και τον χρόνο τηςσυνάντησης Μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη laquoΑ μπακαλύτερα να συνεννοηθούμε οι δυο μας είναι μικρούλης ξέ-ρετε αποκλείεται να μπορέσει να έρθει μόνος του θα τον φέρωεγώraquo Ομολογώ ότι η απάντηση αυτή με μπέρδεψε Ήξερα ότι ησυνάδελφος ήταν μια ώριμη γυναίκα σίγουρα πάνω από 40χρονών Δυσκολευόμουν να φανταστώ πώς γινόταν να έχει έναντόσο νεότερο αδελφό Μήπως έναν ετεροθαλή αδελφό Ή μή-πως την αδικώ και είναι πολύ νεότερη απrsquo ότι φαντάζομαι Τέτοια σκεφτόμουνα ώσπου κατάφερα να ψελλίσω τηνερώτηση Πόσων χρονών είναι ο αδελφός σας Μου απάντησεχωρίς κανέναν ενδοιασμό εμφανώς χωρίς να συνειδητοποιείτι μου rsquoλεγε laquoΜόλις 34raquo Ναι δεν πρόκειται για τυπογραφικό
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 15
λάθος κι αν θέλετε μπορώ να το γράψω και ολογράφως όπωςάλλωστε το άκουσα κι εγώ τριάντα τεσσάρων χρονών Όποιος διαβάζει αυτή τη μικρή ιστορία δικαιολογημέναμπορεί να υποθέτει ότι πρόκειται για μια ακραία περίπτωσηαπό αυτές που μόνο ένας ψυχίατρος μπορεί να αντιμετωπίζειστη δουλειά του Μια ιστορία πολύ laquoπαθολογικήraquo που δεν μπο-ρεί να αφορά πολύ κόσμο πολύ περισσότερο τον μέσο όρο Σrsquoαυτή την ένσταση υπάρχει πράγματι ένα μέρος αλήθειας Οιψυχίατροι είχαν πάντα το προνόμιο να έρχονται αντιμέτωποιμε laquoακραίες περιπτώσειςraquo με οριακές στάσεις και συμπεριφο-ρές Όμως εδώ και αρκετά χρόνια η καθήλωση του άντρα αςπούμε του ενήλικου γιου στη θέση και στον ρόλο του παιδιούτης οικογένειας δεν προβάλλεται ως πρόβλημα από την οικο-γένεια απλώς μπορεί να αναφέρεται παρεμπιπτόντως Με άλλαλόγια ο laquoμικρούλης αδελφόςraquo της συναδέλφου δεν ζήτησε τηβοήθειά μου ndashδιά της αδελφής τουndash γιατί παρέμενε πολύ μι-κρός στα 34 του αλλά για κάτι (φαινομενικά) άλλο πχ γιατίυπέφερε από κρίσεις πανικού ή από πονοκεφάλους Όλο και πιο συχνά μια ηλικιωμένη κυρία όταν περιγράφειτην οικογενειακή της κατάσταση αναφέρει και την παρουσίαενός γιου μέσα στο σπίτι ο οποίος μπορεί να είναι 40 45 ακόμηκαι 50 χρονών Αυτός ο γιος εξακολουθεί να δέχεται τις φρο-ντίδες της μαμάς όπως ακριβώς όταν ήταν 12 χρονών Δεν έχεικαμιά σημασία αν η μαμά παραπονιέται ότι ο γιος της είναι πο-λύ δύσκολο παιδί της βάζει με το παραμικρό τις φωνές ή αναντίθετα υπερηφανεύεται ότι είναι ένα θαυμάσιο παιδί πολύσυναισθηματικό και με εξαιρετικούς τρόπους Το σίγουρο είναιότι αν εγώ τολμήσω να σχολιάσω την κατάσταση με μια ερώτη-ση του τύπου laquoΔεν είναι πολύ μεγάλος για να μένει μαζί σαςraquo
16 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 16
ε τότε θα νιώσω πάνω μου το αυστηρό βλέμμα της μαμάς Ηίδια θα μου απαντήσει με έκπληξη και δυσφορία laquoΓιατρέ δεντον πήραν και τα χρόνιαraquo ενώ το βλέμμα της την ίδια στιγμήμου λέει laquoΑ μάλιστα κατάλαβα εδώ λοιπόν έχω να κάνω μrsquoέναν επικίνδυνο εχθρό ευτυχώς που το διαπίστωσα εγκαίρωςας τα μαζεύω και να φεύγω με την πρώτη ευκαιρίαraquo Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά τον χαρακτηρισμό laquoγερο-ντοπαλίκαροraquo Ήταν ένας χαρακτηρισμός που συνδεόταν μεαπαξίωση αλλά και οίκτο Πότε ένας άντρας χαρακτηριζότανγεροντοπαλίκαρο Νομίζω ότι γύρω στα 30 ένας ανύπαντροςάντρας είχε ήδη αρχίσει νrsquo ακούει ερωτήσεις του τύπου laquoΤι θαγίνει γεροντοπαλίκαρο θα μείνειςraquo Αυτές οι ερωτήσεις θα πρέ-πει να ήταν ισχυρό σοκ σrsquo ένα περιβάλλον όπου σχεδόν όλοι οισυνομήλικοι είχαν ήδη παντρευτεί και είχαν και παιδιά Γιατίένας άντρας παρέμενε γεροντοπαλίκαρο Συνήθως γιατί ήτανένας άτυχος άνθρωπος Είχε πολλές αδελφές να παντρέψειίσως δεν κατάφερε να παντρέψει μία ή περισσότερες αδελφέςμια αρρώστια ο πόλεμος η μεγάλη φτώχεια η ξενιτιά συνή-θως πολλά απrsquo αυτά σε συνδυασμό Με άλλα λόγια μόνο μιασυγκυρία μεγάλων ατυχιών θα μπορούσαν να φέρουν ένανάντρα σrsquo αυτή την τόσο δυσάρεστη θέση Έχω πολλά χρόνια νrsquo ακούσω αυτή την έκφραση laquoΟ Γιώρ-γος είναι γεροντοπαλίκαροraquo Γιατί άραγε Θα μου πείτε η σύγ-χρονη κοινωνία είναι πιο ανεκτική πιο laquoανοιχτόμυαληraquo απένα-ντι στα θέματα του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας έχειξεπεράσει τις παραδοσιακές προκαταλήψεις αναγνωρίζει καισέβεται τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής και στάσηςκοκ Ως εδώ καλά Όμως η σύγχρονη laquoανοιχτόμυαληraquo κοινω-νία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό laquoγεροντο-
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 17
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 17
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
Όσο είμαι εγώ εδώ μη φοβάσαι 132Μια ιστορία μετά την ιστορία 133Και μετά η γραμμούλα έγινε μπλεhellip 133Η κόρη μου διαλέγει τι θα φορέσει 134Μητέρα έναντι κόρης 136Πότε θα περάσει το παιδί μου μόνο του τη λεωφόρο 138Το ρίσκο της αυτονομίας 141Τι ώρα θα γυρίσεις στο σπίτι 146Όταν το παιδί μου δεν είναι ούτε αρκετά μικρό ούτε
αρκετά μεγάλο 148Προς την κοινωνικοποίηση 151Αυτό το φαρμακείο κάποια μέρα θα είναι δικό σου 158Μεγάλα παιδιά μεγάλα προβλήματα 163Η αυτονομία αρχίζει από νωρίς 165
ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ 170Όσα γνωρίζουμε χωρίς να το ξέρουμε 170Οι ιστορίες που συνθέτουν τον Εαυτό μας 173Ο παραδοσιακός Εαυτός 174Η οικογένεια στον ελληνικό παραδοσιακό χώρο 177Ο πατέρας 179Η μητέρα 182Η γειτόνισσα-φίλη 185Η κόρη 187Ο γιος 188Μητέρα και γιος 188Το προξενιό 192Ο κύκλος των δικών μας ανθρώπων 193Ελαχιστοποίηση της σύγκρουσης και διχόνοια 194
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 9
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 9
ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ
ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ 197Το τετράδιο της αντιγραφής 197Ένας Πατέρας 200Είναι τόσο δύσκολο να είσαι Πατέρας 206
ΕΠΙΛΟΓΟΣ 212
10 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 10
Πρόλογος
Έχουν συμπληρωθεί πια αρκετά χρόνια που εργάζομαι με οι-κογένειες Στην αρχή είχα να αντιμετωπίσω τη μεγάλη δυσπι-στία των γονέων που συνήθως εκφραζόταν με το ερώτημα laquoΤιπάει να πει εκπαίδευση γονέων Θα μας διδάξει κάποιος ξένοςπώς θα μεγαλώσουμε τα δικά μας παιδιάraquo Άλλοι γονείς πάλικατέφευγαν και σε αφορισμούς με γενικότερες κοινωνιολογικέςανησυχίες laquoΠού κατάντησε η κοινωνία μας φτάσαμε στο ση-μείο να μας επιβάλλεται και ο τρόπος που θα συμπεριφερόμα-στε στα παιδιά μας λες και υπάρχει άνθρωπος που αγαπάει καιενδιαφέρεται για τα παιδιά μας περισσότερο από εμάς τους γο-νείς τουςraquo
Τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζω όλο και πιο σπάνια ανά-λογες ανησυχίες ή αντιρρήσεις Όλο και περισσότεροι γονείςαναγνωρίζουν ότι δουλεύοντας με τον εαυτό τους δουλεύο-ντας τη συντροφική σχέση και τη σχέση τους με τα παιδιάτους αποκομίζουν σημαντικά οφέλη Όπως μου είπε πρό-σφατα ένας πατέρας που εργάζεται σε χρηματιστηριακή εται-ρεία και συνηθίζει να μιλάει με οικονομικούς όρους laquoαυτήείναι η καλύτερη επένδυση για τη ζωή μου και για τη ζωή τωνπαιδιών μουraquo
Εδώ και μερικές δεκαετίες συμφωνούμε όλοι ότι το στρεςείναι η πρώτη αιτία αρρώστιας και θανάτου Ζώντας σε συν-
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 11
θήκες που αλλάζουν διαρκώς σε συνθήκες που παράγουν κρί-σεις και γεννούν νέες και απρόβλεπτες απαιτήσεις για τιςοποίες συνήθως δεν είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι είναιφυσικό να γίνεται το στρες ένα βασικό χαρακτηριστικό της κα-θημερινότητάς μας να διαποτίζει κάθε μας απόφαση καιδράση Είναι πια κοινός τόπος η διαπίστωση ότι η αποτελε-σματική διαχείριση του στρες αποτελεί τη σημαντικότερη προϋ-πόθεση υγείας Γιrsquo αυτό τον λόγο χρειαζόμαστε νέες δεξιότητεςπου θα μας βοηθούν να αναπτύσσουμε συνεργατικές σχέσειςμε τους ανθρώπους του περιβάλλοντός μας τους συγγενείςμας τους φίλους μας τους συναδέλφους μας και κυρίωςέναν νέας ποιότητας εσωτερικό διάλογο
Αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο αξιοποιώντας έναμέρος από το πλούσιο υλικό της δουλειάς μου όλα αυτά ταχρόνια Οι ιστορίες του βιβλίου είναι όλες πραγματικές γιαευνόητους λόγους άλλαξα τα στοιχεία των προσώπων και με-ρικά σημεία στα γεγονότα ώστε τις περισσότερες φορές να μηναναγνωρίζονται ούτε από τους ίδιους τους πρωταγωνιστέςτους
Με ενδιέφερε να είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται ευχάρισταξέρω πολύ καλά πόσο είναι δύσκολο να γράφεις απλά και κα-τανοητά είναι πολύ πιο απλό να εκφράζεις τις σκέψεις σουστην επαγγελματική διάλεκτο χωρίς να σε απασχολεί αν σε κα-ταλαβαίνουν οι laquoαμύητοιraquo Θα ήμουν ευτυχής αν αυτό το βι-βλίο κατάφερνε να εμπλουτίσει τον προβληματισμό και ναπροκαλέσει έναν διάλογο ανάμεσα στους αναγνώστες γιrsquo αυτότον λόγο μαζί με τους συνεργάτες μου στον laquoΤόπο Ψυχοθε-ραπείαςraquo δημιουργήσαμε ένα blog με τον τίτλο του βιβλίουστην ιστοσελίδα topos-psygr
12 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 12
Το βιβλίο το αφιερώνω στους δασκάλους μου ιδιαίτεραστη Βάσω Βασιλείου και στον Γιώργο Βασιλείου που ήταν για15 χρόνια οι δάσκαλοί μου στη συστημική ψυχοθεραπείακαθώς και στον Γιάννη Σούκο που για 11 χρόνια ήταν ο δά-σκαλός μου στην ψυχανάλυση Είχα την τύχη να έχω τους κα-λύτερους δασκάλους τους είμαι ευγνώμων για όσα μου έχουνπροσφέρει και αν και δεν υπάρχουν πια στη ζωή συνεχίζωνα έχω μαζί τους έναν γόνιμο διάλογο
Θέλω να ευχαριστήσω τους Βασίλη Γιαννουζάκο ΒικτώριαΠαπαγιάννη Μαρίνα Κατσιώτη Αντιόπη Φραντζή ΈλεναΠατάκη Θάλεια Πορτοκάλογλου Γιώργο Φραγκούλη ΈλεναΣαράντη Νίκο Πορτοκάλογλου Μαρία Σαράκου Σόνια Ζα-χαράτου Μαρία Γρηγορίου Αρετή Γκανίδου Μαρία Γκοτζα-μάνη Μιχάλη Ταμιωλάκη Μαρία Παπαγιάννη ΙφιγένειαΧαλιορή Δημήτρη Κοτταρίδη Βαρυτίμη ΑλεξανδρίδουΝιόβη Μιχαλοπούλου Χρύσα Διονυσιάδου Ελένη Αναγνώ-στου Μαριάννα Οικονόμου Ειρήνη Καπτανή και Νώντα Λε-κάκη που μπήκαν στον κόπο να διαβάσουν αποσπάσματα απότο βιβλίο με παρότρυναν να συνεχίσω την προσπάθεια και μεβοήθησαν πολύ με τα σχόλια και τις παρατηρήσεις τους Ευ-χαριστώ επίσης τη φωτογράφο Γεωργία Φουντωτού και τονΓιάννη Κουρούδη για το εξώφυλλο
Τέλος το πιο μεγάλο ευχαριστώ το οφείλω σε όλους αυ-τούς που μου εμπιστεύονται τις ιστορίες της ζωής τους και μετροφοδοτούν γενναιόδωρα με νέους προβληματισμούς καινέες ιδέες
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 13
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 14
Αντί Εισαγωγής
Ο Γέρος του Μοριά
Πριν από λίγους μήνες μού τηλεφώνησε μια συνάδελφος δη-λαδή γιατρός αλλά άλλης ειδικότητας Μου είπε περίπου ταεξής laquoΘα ήθελα να δείτε το μικρό μου αδελφάκι έχει κάποιαμικρά προβλήματα ο καημενούλης και νομίζω ότι σας χρειά-ζεταιraquo Της απάντησα ότι ευχαρίστως θα τον έβλεπα μπορούσενα του δώσει το τηλέφωνό μου να μου τηλεφωνήσει ο ίδιος καινα συνεννοηθούμε οι δυο μας για τον τόπο και τον χρόνο τηςσυνάντησης Μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη laquoΑ μπακαλύτερα να συνεννοηθούμε οι δυο μας είναι μικρούλης ξέ-ρετε αποκλείεται να μπορέσει να έρθει μόνος του θα τον φέρωεγώraquo Ομολογώ ότι η απάντηση αυτή με μπέρδεψε Ήξερα ότι ησυνάδελφος ήταν μια ώριμη γυναίκα σίγουρα πάνω από 40χρονών Δυσκολευόμουν να φανταστώ πώς γινόταν να έχει έναντόσο νεότερο αδελφό Μήπως έναν ετεροθαλή αδελφό Ή μή-πως την αδικώ και είναι πολύ νεότερη απrsquo ότι φαντάζομαι Τέτοια σκεφτόμουνα ώσπου κατάφερα να ψελλίσω τηνερώτηση Πόσων χρονών είναι ο αδελφός σας Μου απάντησεχωρίς κανέναν ενδοιασμό εμφανώς χωρίς να συνειδητοποιείτι μου rsquoλεγε laquoΜόλις 34raquo Ναι δεν πρόκειται για τυπογραφικό
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 15
λάθος κι αν θέλετε μπορώ να το γράψω και ολογράφως όπωςάλλωστε το άκουσα κι εγώ τριάντα τεσσάρων χρονών Όποιος διαβάζει αυτή τη μικρή ιστορία δικαιολογημέναμπορεί να υποθέτει ότι πρόκειται για μια ακραία περίπτωσηαπό αυτές που μόνο ένας ψυχίατρος μπορεί να αντιμετωπίζειστη δουλειά του Μια ιστορία πολύ laquoπαθολογικήraquo που δεν μπο-ρεί να αφορά πολύ κόσμο πολύ περισσότερο τον μέσο όρο Σrsquoαυτή την ένσταση υπάρχει πράγματι ένα μέρος αλήθειας Οιψυχίατροι είχαν πάντα το προνόμιο να έρχονται αντιμέτωποιμε laquoακραίες περιπτώσειςraquo με οριακές στάσεις και συμπεριφο-ρές Όμως εδώ και αρκετά χρόνια η καθήλωση του άντρα αςπούμε του ενήλικου γιου στη θέση και στον ρόλο του παιδιούτης οικογένειας δεν προβάλλεται ως πρόβλημα από την οικο-γένεια απλώς μπορεί να αναφέρεται παρεμπιπτόντως Με άλλαλόγια ο laquoμικρούλης αδελφόςraquo της συναδέλφου δεν ζήτησε τηβοήθειά μου ndashδιά της αδελφής τουndash γιατί παρέμενε πολύ μι-κρός στα 34 του αλλά για κάτι (φαινομενικά) άλλο πχ γιατίυπέφερε από κρίσεις πανικού ή από πονοκεφάλους Όλο και πιο συχνά μια ηλικιωμένη κυρία όταν περιγράφειτην οικογενειακή της κατάσταση αναφέρει και την παρουσίαενός γιου μέσα στο σπίτι ο οποίος μπορεί να είναι 40 45 ακόμηκαι 50 χρονών Αυτός ο γιος εξακολουθεί να δέχεται τις φρο-ντίδες της μαμάς όπως ακριβώς όταν ήταν 12 χρονών Δεν έχεικαμιά σημασία αν η μαμά παραπονιέται ότι ο γιος της είναι πο-λύ δύσκολο παιδί της βάζει με το παραμικρό τις φωνές ή αναντίθετα υπερηφανεύεται ότι είναι ένα θαυμάσιο παιδί πολύσυναισθηματικό και με εξαιρετικούς τρόπους Το σίγουρο είναιότι αν εγώ τολμήσω να σχολιάσω την κατάσταση με μια ερώτη-ση του τύπου laquoΔεν είναι πολύ μεγάλος για να μένει μαζί σαςraquo
16 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 16
ε τότε θα νιώσω πάνω μου το αυστηρό βλέμμα της μαμάς Ηίδια θα μου απαντήσει με έκπληξη και δυσφορία laquoΓιατρέ δεντον πήραν και τα χρόνιαraquo ενώ το βλέμμα της την ίδια στιγμήμου λέει laquoΑ μάλιστα κατάλαβα εδώ λοιπόν έχω να κάνω μrsquoέναν επικίνδυνο εχθρό ευτυχώς που το διαπίστωσα εγκαίρωςας τα μαζεύω και να φεύγω με την πρώτη ευκαιρίαraquo Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά τον χαρακτηρισμό laquoγερο-ντοπαλίκαροraquo Ήταν ένας χαρακτηρισμός που συνδεόταν μεαπαξίωση αλλά και οίκτο Πότε ένας άντρας χαρακτηριζότανγεροντοπαλίκαρο Νομίζω ότι γύρω στα 30 ένας ανύπαντροςάντρας είχε ήδη αρχίσει νrsquo ακούει ερωτήσεις του τύπου laquoΤι θαγίνει γεροντοπαλίκαρο θα μείνειςraquo Αυτές οι ερωτήσεις θα πρέ-πει να ήταν ισχυρό σοκ σrsquo ένα περιβάλλον όπου σχεδόν όλοι οισυνομήλικοι είχαν ήδη παντρευτεί και είχαν και παιδιά Γιατίένας άντρας παρέμενε γεροντοπαλίκαρο Συνήθως γιατί ήτανένας άτυχος άνθρωπος Είχε πολλές αδελφές να παντρέψειίσως δεν κατάφερε να παντρέψει μία ή περισσότερες αδελφέςμια αρρώστια ο πόλεμος η μεγάλη φτώχεια η ξενιτιά συνή-θως πολλά απrsquo αυτά σε συνδυασμό Με άλλα λόγια μόνο μιασυγκυρία μεγάλων ατυχιών θα μπορούσαν να φέρουν ένανάντρα σrsquo αυτή την τόσο δυσάρεστη θέση Έχω πολλά χρόνια νrsquo ακούσω αυτή την έκφραση laquoΟ Γιώρ-γος είναι γεροντοπαλίκαροraquo Γιατί άραγε Θα μου πείτε η σύγ-χρονη κοινωνία είναι πιο ανεκτική πιο laquoανοιχτόμυαληraquo απένα-ντι στα θέματα του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας έχειξεπεράσει τις παραδοσιακές προκαταλήψεις αναγνωρίζει καισέβεται τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής και στάσηςκοκ Ως εδώ καλά Όμως η σύγχρονη laquoανοιχτόμυαληraquo κοινω-νία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό laquoγεροντο-
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 17
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 17
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ
ΚΑΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ 197Το τετράδιο της αντιγραφής 197Ένας Πατέρας 200Είναι τόσο δύσκολο να είσαι Πατέρας 206
ΕΠΙΛΟΓΟΣ 212
10 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 10
Πρόλογος
Έχουν συμπληρωθεί πια αρκετά χρόνια που εργάζομαι με οι-κογένειες Στην αρχή είχα να αντιμετωπίσω τη μεγάλη δυσπι-στία των γονέων που συνήθως εκφραζόταν με το ερώτημα laquoΤιπάει να πει εκπαίδευση γονέων Θα μας διδάξει κάποιος ξένοςπώς θα μεγαλώσουμε τα δικά μας παιδιάraquo Άλλοι γονείς πάλικατέφευγαν και σε αφορισμούς με γενικότερες κοινωνιολογικέςανησυχίες laquoΠού κατάντησε η κοινωνία μας φτάσαμε στο ση-μείο να μας επιβάλλεται και ο τρόπος που θα συμπεριφερόμα-στε στα παιδιά μας λες και υπάρχει άνθρωπος που αγαπάει καιενδιαφέρεται για τα παιδιά μας περισσότερο από εμάς τους γο-νείς τουςraquo
Τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζω όλο και πιο σπάνια ανά-λογες ανησυχίες ή αντιρρήσεις Όλο και περισσότεροι γονείςαναγνωρίζουν ότι δουλεύοντας με τον εαυτό τους δουλεύο-ντας τη συντροφική σχέση και τη σχέση τους με τα παιδιάτους αποκομίζουν σημαντικά οφέλη Όπως μου είπε πρό-σφατα ένας πατέρας που εργάζεται σε χρηματιστηριακή εται-ρεία και συνηθίζει να μιλάει με οικονομικούς όρους laquoαυτήείναι η καλύτερη επένδυση για τη ζωή μου και για τη ζωή τωνπαιδιών μουraquo
Εδώ και μερικές δεκαετίες συμφωνούμε όλοι ότι το στρεςείναι η πρώτη αιτία αρρώστιας και θανάτου Ζώντας σε συν-
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 11
θήκες που αλλάζουν διαρκώς σε συνθήκες που παράγουν κρί-σεις και γεννούν νέες και απρόβλεπτες απαιτήσεις για τιςοποίες συνήθως δεν είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι είναιφυσικό να γίνεται το στρες ένα βασικό χαρακτηριστικό της κα-θημερινότητάς μας να διαποτίζει κάθε μας απόφαση καιδράση Είναι πια κοινός τόπος η διαπίστωση ότι η αποτελε-σματική διαχείριση του στρες αποτελεί τη σημαντικότερη προϋ-πόθεση υγείας Γιrsquo αυτό τον λόγο χρειαζόμαστε νέες δεξιότητεςπου θα μας βοηθούν να αναπτύσσουμε συνεργατικές σχέσειςμε τους ανθρώπους του περιβάλλοντός μας τους συγγενείςμας τους φίλους μας τους συναδέλφους μας και κυρίωςέναν νέας ποιότητας εσωτερικό διάλογο
Αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο αξιοποιώντας έναμέρος από το πλούσιο υλικό της δουλειάς μου όλα αυτά ταχρόνια Οι ιστορίες του βιβλίου είναι όλες πραγματικές γιαευνόητους λόγους άλλαξα τα στοιχεία των προσώπων και με-ρικά σημεία στα γεγονότα ώστε τις περισσότερες φορές να μηναναγνωρίζονται ούτε από τους ίδιους τους πρωταγωνιστέςτους
Με ενδιέφερε να είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται ευχάρισταξέρω πολύ καλά πόσο είναι δύσκολο να γράφεις απλά και κα-τανοητά είναι πολύ πιο απλό να εκφράζεις τις σκέψεις σουστην επαγγελματική διάλεκτο χωρίς να σε απασχολεί αν σε κα-ταλαβαίνουν οι laquoαμύητοιraquo Θα ήμουν ευτυχής αν αυτό το βι-βλίο κατάφερνε να εμπλουτίσει τον προβληματισμό και ναπροκαλέσει έναν διάλογο ανάμεσα στους αναγνώστες γιrsquo αυτότον λόγο μαζί με τους συνεργάτες μου στον laquoΤόπο Ψυχοθε-ραπείαςraquo δημιουργήσαμε ένα blog με τον τίτλο του βιβλίουστην ιστοσελίδα topos-psygr
12 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 12
Το βιβλίο το αφιερώνω στους δασκάλους μου ιδιαίτεραστη Βάσω Βασιλείου και στον Γιώργο Βασιλείου που ήταν για15 χρόνια οι δάσκαλοί μου στη συστημική ψυχοθεραπείακαθώς και στον Γιάννη Σούκο που για 11 χρόνια ήταν ο δά-σκαλός μου στην ψυχανάλυση Είχα την τύχη να έχω τους κα-λύτερους δασκάλους τους είμαι ευγνώμων για όσα μου έχουνπροσφέρει και αν και δεν υπάρχουν πια στη ζωή συνεχίζωνα έχω μαζί τους έναν γόνιμο διάλογο
Θέλω να ευχαριστήσω τους Βασίλη Γιαννουζάκο ΒικτώριαΠαπαγιάννη Μαρίνα Κατσιώτη Αντιόπη Φραντζή ΈλεναΠατάκη Θάλεια Πορτοκάλογλου Γιώργο Φραγκούλη ΈλεναΣαράντη Νίκο Πορτοκάλογλου Μαρία Σαράκου Σόνια Ζα-χαράτου Μαρία Γρηγορίου Αρετή Γκανίδου Μαρία Γκοτζα-μάνη Μιχάλη Ταμιωλάκη Μαρία Παπαγιάννη ΙφιγένειαΧαλιορή Δημήτρη Κοτταρίδη Βαρυτίμη ΑλεξανδρίδουΝιόβη Μιχαλοπούλου Χρύσα Διονυσιάδου Ελένη Αναγνώ-στου Μαριάννα Οικονόμου Ειρήνη Καπτανή και Νώντα Λε-κάκη που μπήκαν στον κόπο να διαβάσουν αποσπάσματα απότο βιβλίο με παρότρυναν να συνεχίσω την προσπάθεια και μεβοήθησαν πολύ με τα σχόλια και τις παρατηρήσεις τους Ευ-χαριστώ επίσης τη φωτογράφο Γεωργία Φουντωτού και τονΓιάννη Κουρούδη για το εξώφυλλο
Τέλος το πιο μεγάλο ευχαριστώ το οφείλω σε όλους αυ-τούς που μου εμπιστεύονται τις ιστορίες της ζωής τους και μετροφοδοτούν γενναιόδωρα με νέους προβληματισμούς καινέες ιδέες
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 13
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 14
Αντί Εισαγωγής
Ο Γέρος του Μοριά
Πριν από λίγους μήνες μού τηλεφώνησε μια συνάδελφος δη-λαδή γιατρός αλλά άλλης ειδικότητας Μου είπε περίπου ταεξής laquoΘα ήθελα να δείτε το μικρό μου αδελφάκι έχει κάποιαμικρά προβλήματα ο καημενούλης και νομίζω ότι σας χρειά-ζεταιraquo Της απάντησα ότι ευχαρίστως θα τον έβλεπα μπορούσενα του δώσει το τηλέφωνό μου να μου τηλεφωνήσει ο ίδιος καινα συνεννοηθούμε οι δυο μας για τον τόπο και τον χρόνο τηςσυνάντησης Μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη laquoΑ μπακαλύτερα να συνεννοηθούμε οι δυο μας είναι μικρούλης ξέ-ρετε αποκλείεται να μπορέσει να έρθει μόνος του θα τον φέρωεγώraquo Ομολογώ ότι η απάντηση αυτή με μπέρδεψε Ήξερα ότι ησυνάδελφος ήταν μια ώριμη γυναίκα σίγουρα πάνω από 40χρονών Δυσκολευόμουν να φανταστώ πώς γινόταν να έχει έναντόσο νεότερο αδελφό Μήπως έναν ετεροθαλή αδελφό Ή μή-πως την αδικώ και είναι πολύ νεότερη απrsquo ότι φαντάζομαι Τέτοια σκεφτόμουνα ώσπου κατάφερα να ψελλίσω τηνερώτηση Πόσων χρονών είναι ο αδελφός σας Μου απάντησεχωρίς κανέναν ενδοιασμό εμφανώς χωρίς να συνειδητοποιείτι μου rsquoλεγε laquoΜόλις 34raquo Ναι δεν πρόκειται για τυπογραφικό
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 15
λάθος κι αν θέλετε μπορώ να το γράψω και ολογράφως όπωςάλλωστε το άκουσα κι εγώ τριάντα τεσσάρων χρονών Όποιος διαβάζει αυτή τη μικρή ιστορία δικαιολογημέναμπορεί να υποθέτει ότι πρόκειται για μια ακραία περίπτωσηαπό αυτές που μόνο ένας ψυχίατρος μπορεί να αντιμετωπίζειστη δουλειά του Μια ιστορία πολύ laquoπαθολογικήraquo που δεν μπο-ρεί να αφορά πολύ κόσμο πολύ περισσότερο τον μέσο όρο Σrsquoαυτή την ένσταση υπάρχει πράγματι ένα μέρος αλήθειας Οιψυχίατροι είχαν πάντα το προνόμιο να έρχονται αντιμέτωποιμε laquoακραίες περιπτώσειςraquo με οριακές στάσεις και συμπεριφο-ρές Όμως εδώ και αρκετά χρόνια η καθήλωση του άντρα αςπούμε του ενήλικου γιου στη θέση και στον ρόλο του παιδιούτης οικογένειας δεν προβάλλεται ως πρόβλημα από την οικο-γένεια απλώς μπορεί να αναφέρεται παρεμπιπτόντως Με άλλαλόγια ο laquoμικρούλης αδελφόςraquo της συναδέλφου δεν ζήτησε τηβοήθειά μου ndashδιά της αδελφής τουndash γιατί παρέμενε πολύ μι-κρός στα 34 του αλλά για κάτι (φαινομενικά) άλλο πχ γιατίυπέφερε από κρίσεις πανικού ή από πονοκεφάλους Όλο και πιο συχνά μια ηλικιωμένη κυρία όταν περιγράφειτην οικογενειακή της κατάσταση αναφέρει και την παρουσίαενός γιου μέσα στο σπίτι ο οποίος μπορεί να είναι 40 45 ακόμηκαι 50 χρονών Αυτός ο γιος εξακολουθεί να δέχεται τις φρο-ντίδες της μαμάς όπως ακριβώς όταν ήταν 12 χρονών Δεν έχεικαμιά σημασία αν η μαμά παραπονιέται ότι ο γιος της είναι πο-λύ δύσκολο παιδί της βάζει με το παραμικρό τις φωνές ή αναντίθετα υπερηφανεύεται ότι είναι ένα θαυμάσιο παιδί πολύσυναισθηματικό και με εξαιρετικούς τρόπους Το σίγουρο είναιότι αν εγώ τολμήσω να σχολιάσω την κατάσταση με μια ερώτη-ση του τύπου laquoΔεν είναι πολύ μεγάλος για να μένει μαζί σαςraquo
16 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 16
ε τότε θα νιώσω πάνω μου το αυστηρό βλέμμα της μαμάς Ηίδια θα μου απαντήσει με έκπληξη και δυσφορία laquoΓιατρέ δεντον πήραν και τα χρόνιαraquo ενώ το βλέμμα της την ίδια στιγμήμου λέει laquoΑ μάλιστα κατάλαβα εδώ λοιπόν έχω να κάνω μrsquoέναν επικίνδυνο εχθρό ευτυχώς που το διαπίστωσα εγκαίρωςας τα μαζεύω και να φεύγω με την πρώτη ευκαιρίαraquo Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά τον χαρακτηρισμό laquoγερο-ντοπαλίκαροraquo Ήταν ένας χαρακτηρισμός που συνδεόταν μεαπαξίωση αλλά και οίκτο Πότε ένας άντρας χαρακτηριζότανγεροντοπαλίκαρο Νομίζω ότι γύρω στα 30 ένας ανύπαντροςάντρας είχε ήδη αρχίσει νrsquo ακούει ερωτήσεις του τύπου laquoΤι θαγίνει γεροντοπαλίκαρο θα μείνειςraquo Αυτές οι ερωτήσεις θα πρέ-πει να ήταν ισχυρό σοκ σrsquo ένα περιβάλλον όπου σχεδόν όλοι οισυνομήλικοι είχαν ήδη παντρευτεί και είχαν και παιδιά Γιατίένας άντρας παρέμενε γεροντοπαλίκαρο Συνήθως γιατί ήτανένας άτυχος άνθρωπος Είχε πολλές αδελφές να παντρέψειίσως δεν κατάφερε να παντρέψει μία ή περισσότερες αδελφέςμια αρρώστια ο πόλεμος η μεγάλη φτώχεια η ξενιτιά συνή-θως πολλά απrsquo αυτά σε συνδυασμό Με άλλα λόγια μόνο μιασυγκυρία μεγάλων ατυχιών θα μπορούσαν να φέρουν ένανάντρα σrsquo αυτή την τόσο δυσάρεστη θέση Έχω πολλά χρόνια νrsquo ακούσω αυτή την έκφραση laquoΟ Γιώρ-γος είναι γεροντοπαλίκαροraquo Γιατί άραγε Θα μου πείτε η σύγ-χρονη κοινωνία είναι πιο ανεκτική πιο laquoανοιχτόμυαληraquo απένα-ντι στα θέματα του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας έχειξεπεράσει τις παραδοσιακές προκαταλήψεις αναγνωρίζει καισέβεται τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής και στάσηςκοκ Ως εδώ καλά Όμως η σύγχρονη laquoανοιχτόμυαληraquo κοινω-νία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό laquoγεροντο-
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 17
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 17
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
Πρόλογος
Έχουν συμπληρωθεί πια αρκετά χρόνια που εργάζομαι με οι-κογένειες Στην αρχή είχα να αντιμετωπίσω τη μεγάλη δυσπι-στία των γονέων που συνήθως εκφραζόταν με το ερώτημα laquoΤιπάει να πει εκπαίδευση γονέων Θα μας διδάξει κάποιος ξένοςπώς θα μεγαλώσουμε τα δικά μας παιδιάraquo Άλλοι γονείς πάλικατέφευγαν και σε αφορισμούς με γενικότερες κοινωνιολογικέςανησυχίες laquoΠού κατάντησε η κοινωνία μας φτάσαμε στο ση-μείο να μας επιβάλλεται και ο τρόπος που θα συμπεριφερόμα-στε στα παιδιά μας λες και υπάρχει άνθρωπος που αγαπάει καιενδιαφέρεται για τα παιδιά μας περισσότερο από εμάς τους γο-νείς τουςraquo
Τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζω όλο και πιο σπάνια ανά-λογες ανησυχίες ή αντιρρήσεις Όλο και περισσότεροι γονείςαναγνωρίζουν ότι δουλεύοντας με τον εαυτό τους δουλεύο-ντας τη συντροφική σχέση και τη σχέση τους με τα παιδιάτους αποκομίζουν σημαντικά οφέλη Όπως μου είπε πρό-σφατα ένας πατέρας που εργάζεται σε χρηματιστηριακή εται-ρεία και συνηθίζει να μιλάει με οικονομικούς όρους laquoαυτήείναι η καλύτερη επένδυση για τη ζωή μου και για τη ζωή τωνπαιδιών μουraquo
Εδώ και μερικές δεκαετίες συμφωνούμε όλοι ότι το στρεςείναι η πρώτη αιτία αρρώστιας και θανάτου Ζώντας σε συν-
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 11
θήκες που αλλάζουν διαρκώς σε συνθήκες που παράγουν κρί-σεις και γεννούν νέες και απρόβλεπτες απαιτήσεις για τιςοποίες συνήθως δεν είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι είναιφυσικό να γίνεται το στρες ένα βασικό χαρακτηριστικό της κα-θημερινότητάς μας να διαποτίζει κάθε μας απόφαση καιδράση Είναι πια κοινός τόπος η διαπίστωση ότι η αποτελε-σματική διαχείριση του στρες αποτελεί τη σημαντικότερη προϋ-πόθεση υγείας Γιrsquo αυτό τον λόγο χρειαζόμαστε νέες δεξιότητεςπου θα μας βοηθούν να αναπτύσσουμε συνεργατικές σχέσειςμε τους ανθρώπους του περιβάλλοντός μας τους συγγενείςμας τους φίλους μας τους συναδέλφους μας και κυρίωςέναν νέας ποιότητας εσωτερικό διάλογο
Αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο αξιοποιώντας έναμέρος από το πλούσιο υλικό της δουλειάς μου όλα αυτά ταχρόνια Οι ιστορίες του βιβλίου είναι όλες πραγματικές γιαευνόητους λόγους άλλαξα τα στοιχεία των προσώπων και με-ρικά σημεία στα γεγονότα ώστε τις περισσότερες φορές να μηναναγνωρίζονται ούτε από τους ίδιους τους πρωταγωνιστέςτους
Με ενδιέφερε να είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται ευχάρισταξέρω πολύ καλά πόσο είναι δύσκολο να γράφεις απλά και κα-τανοητά είναι πολύ πιο απλό να εκφράζεις τις σκέψεις σουστην επαγγελματική διάλεκτο χωρίς να σε απασχολεί αν σε κα-ταλαβαίνουν οι laquoαμύητοιraquo Θα ήμουν ευτυχής αν αυτό το βι-βλίο κατάφερνε να εμπλουτίσει τον προβληματισμό και ναπροκαλέσει έναν διάλογο ανάμεσα στους αναγνώστες γιrsquo αυτότον λόγο μαζί με τους συνεργάτες μου στον laquoΤόπο Ψυχοθε-ραπείαςraquo δημιουργήσαμε ένα blog με τον τίτλο του βιβλίουστην ιστοσελίδα topos-psygr
12 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 12
Το βιβλίο το αφιερώνω στους δασκάλους μου ιδιαίτεραστη Βάσω Βασιλείου και στον Γιώργο Βασιλείου που ήταν για15 χρόνια οι δάσκαλοί μου στη συστημική ψυχοθεραπείακαθώς και στον Γιάννη Σούκο που για 11 χρόνια ήταν ο δά-σκαλός μου στην ψυχανάλυση Είχα την τύχη να έχω τους κα-λύτερους δασκάλους τους είμαι ευγνώμων για όσα μου έχουνπροσφέρει και αν και δεν υπάρχουν πια στη ζωή συνεχίζωνα έχω μαζί τους έναν γόνιμο διάλογο
Θέλω να ευχαριστήσω τους Βασίλη Γιαννουζάκο ΒικτώριαΠαπαγιάννη Μαρίνα Κατσιώτη Αντιόπη Φραντζή ΈλεναΠατάκη Θάλεια Πορτοκάλογλου Γιώργο Φραγκούλη ΈλεναΣαράντη Νίκο Πορτοκάλογλου Μαρία Σαράκου Σόνια Ζα-χαράτου Μαρία Γρηγορίου Αρετή Γκανίδου Μαρία Γκοτζα-μάνη Μιχάλη Ταμιωλάκη Μαρία Παπαγιάννη ΙφιγένειαΧαλιορή Δημήτρη Κοτταρίδη Βαρυτίμη ΑλεξανδρίδουΝιόβη Μιχαλοπούλου Χρύσα Διονυσιάδου Ελένη Αναγνώ-στου Μαριάννα Οικονόμου Ειρήνη Καπτανή και Νώντα Λε-κάκη που μπήκαν στον κόπο να διαβάσουν αποσπάσματα απότο βιβλίο με παρότρυναν να συνεχίσω την προσπάθεια και μεβοήθησαν πολύ με τα σχόλια και τις παρατηρήσεις τους Ευ-χαριστώ επίσης τη φωτογράφο Γεωργία Φουντωτού και τονΓιάννη Κουρούδη για το εξώφυλλο
Τέλος το πιο μεγάλο ευχαριστώ το οφείλω σε όλους αυ-τούς που μου εμπιστεύονται τις ιστορίες της ζωής τους και μετροφοδοτούν γενναιόδωρα με νέους προβληματισμούς καινέες ιδέες
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 13
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 14
Αντί Εισαγωγής
Ο Γέρος του Μοριά
Πριν από λίγους μήνες μού τηλεφώνησε μια συνάδελφος δη-λαδή γιατρός αλλά άλλης ειδικότητας Μου είπε περίπου ταεξής laquoΘα ήθελα να δείτε το μικρό μου αδελφάκι έχει κάποιαμικρά προβλήματα ο καημενούλης και νομίζω ότι σας χρειά-ζεταιraquo Της απάντησα ότι ευχαρίστως θα τον έβλεπα μπορούσενα του δώσει το τηλέφωνό μου να μου τηλεφωνήσει ο ίδιος καινα συνεννοηθούμε οι δυο μας για τον τόπο και τον χρόνο τηςσυνάντησης Μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη laquoΑ μπακαλύτερα να συνεννοηθούμε οι δυο μας είναι μικρούλης ξέ-ρετε αποκλείεται να μπορέσει να έρθει μόνος του θα τον φέρωεγώraquo Ομολογώ ότι η απάντηση αυτή με μπέρδεψε Ήξερα ότι ησυνάδελφος ήταν μια ώριμη γυναίκα σίγουρα πάνω από 40χρονών Δυσκολευόμουν να φανταστώ πώς γινόταν να έχει έναντόσο νεότερο αδελφό Μήπως έναν ετεροθαλή αδελφό Ή μή-πως την αδικώ και είναι πολύ νεότερη απrsquo ότι φαντάζομαι Τέτοια σκεφτόμουνα ώσπου κατάφερα να ψελλίσω τηνερώτηση Πόσων χρονών είναι ο αδελφός σας Μου απάντησεχωρίς κανέναν ενδοιασμό εμφανώς χωρίς να συνειδητοποιείτι μου rsquoλεγε laquoΜόλις 34raquo Ναι δεν πρόκειται για τυπογραφικό
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 15
λάθος κι αν θέλετε μπορώ να το γράψω και ολογράφως όπωςάλλωστε το άκουσα κι εγώ τριάντα τεσσάρων χρονών Όποιος διαβάζει αυτή τη μικρή ιστορία δικαιολογημέναμπορεί να υποθέτει ότι πρόκειται για μια ακραία περίπτωσηαπό αυτές που μόνο ένας ψυχίατρος μπορεί να αντιμετωπίζειστη δουλειά του Μια ιστορία πολύ laquoπαθολογικήraquo που δεν μπο-ρεί να αφορά πολύ κόσμο πολύ περισσότερο τον μέσο όρο Σrsquoαυτή την ένσταση υπάρχει πράγματι ένα μέρος αλήθειας Οιψυχίατροι είχαν πάντα το προνόμιο να έρχονται αντιμέτωποιμε laquoακραίες περιπτώσειςraquo με οριακές στάσεις και συμπεριφο-ρές Όμως εδώ και αρκετά χρόνια η καθήλωση του άντρα αςπούμε του ενήλικου γιου στη θέση και στον ρόλο του παιδιούτης οικογένειας δεν προβάλλεται ως πρόβλημα από την οικο-γένεια απλώς μπορεί να αναφέρεται παρεμπιπτόντως Με άλλαλόγια ο laquoμικρούλης αδελφόςraquo της συναδέλφου δεν ζήτησε τηβοήθειά μου ndashδιά της αδελφής τουndash γιατί παρέμενε πολύ μι-κρός στα 34 του αλλά για κάτι (φαινομενικά) άλλο πχ γιατίυπέφερε από κρίσεις πανικού ή από πονοκεφάλους Όλο και πιο συχνά μια ηλικιωμένη κυρία όταν περιγράφειτην οικογενειακή της κατάσταση αναφέρει και την παρουσίαενός γιου μέσα στο σπίτι ο οποίος μπορεί να είναι 40 45 ακόμηκαι 50 χρονών Αυτός ο γιος εξακολουθεί να δέχεται τις φρο-ντίδες της μαμάς όπως ακριβώς όταν ήταν 12 χρονών Δεν έχεικαμιά σημασία αν η μαμά παραπονιέται ότι ο γιος της είναι πο-λύ δύσκολο παιδί της βάζει με το παραμικρό τις φωνές ή αναντίθετα υπερηφανεύεται ότι είναι ένα θαυμάσιο παιδί πολύσυναισθηματικό και με εξαιρετικούς τρόπους Το σίγουρο είναιότι αν εγώ τολμήσω να σχολιάσω την κατάσταση με μια ερώτη-ση του τύπου laquoΔεν είναι πολύ μεγάλος για να μένει μαζί σαςraquo
16 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 16
ε τότε θα νιώσω πάνω μου το αυστηρό βλέμμα της μαμάς Ηίδια θα μου απαντήσει με έκπληξη και δυσφορία laquoΓιατρέ δεντον πήραν και τα χρόνιαraquo ενώ το βλέμμα της την ίδια στιγμήμου λέει laquoΑ μάλιστα κατάλαβα εδώ λοιπόν έχω να κάνω μrsquoέναν επικίνδυνο εχθρό ευτυχώς που το διαπίστωσα εγκαίρωςας τα μαζεύω και να φεύγω με την πρώτη ευκαιρίαraquo Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά τον χαρακτηρισμό laquoγερο-ντοπαλίκαροraquo Ήταν ένας χαρακτηρισμός που συνδεόταν μεαπαξίωση αλλά και οίκτο Πότε ένας άντρας χαρακτηριζότανγεροντοπαλίκαρο Νομίζω ότι γύρω στα 30 ένας ανύπαντροςάντρας είχε ήδη αρχίσει νrsquo ακούει ερωτήσεις του τύπου laquoΤι θαγίνει γεροντοπαλίκαρο θα μείνειςraquo Αυτές οι ερωτήσεις θα πρέ-πει να ήταν ισχυρό σοκ σrsquo ένα περιβάλλον όπου σχεδόν όλοι οισυνομήλικοι είχαν ήδη παντρευτεί και είχαν και παιδιά Γιατίένας άντρας παρέμενε γεροντοπαλίκαρο Συνήθως γιατί ήτανένας άτυχος άνθρωπος Είχε πολλές αδελφές να παντρέψειίσως δεν κατάφερε να παντρέψει μία ή περισσότερες αδελφέςμια αρρώστια ο πόλεμος η μεγάλη φτώχεια η ξενιτιά συνή-θως πολλά απrsquo αυτά σε συνδυασμό Με άλλα λόγια μόνο μιασυγκυρία μεγάλων ατυχιών θα μπορούσαν να φέρουν ένανάντρα σrsquo αυτή την τόσο δυσάρεστη θέση Έχω πολλά χρόνια νrsquo ακούσω αυτή την έκφραση laquoΟ Γιώρ-γος είναι γεροντοπαλίκαροraquo Γιατί άραγε Θα μου πείτε η σύγ-χρονη κοινωνία είναι πιο ανεκτική πιο laquoανοιχτόμυαληraquo απένα-ντι στα θέματα του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας έχειξεπεράσει τις παραδοσιακές προκαταλήψεις αναγνωρίζει καισέβεται τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής και στάσηςκοκ Ως εδώ καλά Όμως η σύγχρονη laquoανοιχτόμυαληraquo κοινω-νία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό laquoγεροντο-
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 17
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 17
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
θήκες που αλλάζουν διαρκώς σε συνθήκες που παράγουν κρί-σεις και γεννούν νέες και απρόβλεπτες απαιτήσεις για τιςοποίες συνήθως δεν είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι είναιφυσικό να γίνεται το στρες ένα βασικό χαρακτηριστικό της κα-θημερινότητάς μας να διαποτίζει κάθε μας απόφαση καιδράση Είναι πια κοινός τόπος η διαπίστωση ότι η αποτελε-σματική διαχείριση του στρες αποτελεί τη σημαντικότερη προϋ-πόθεση υγείας Γιrsquo αυτό τον λόγο χρειαζόμαστε νέες δεξιότητεςπου θα μας βοηθούν να αναπτύσσουμε συνεργατικές σχέσειςμε τους ανθρώπους του περιβάλλοντός μας τους συγγενείςμας τους φίλους μας τους συναδέλφους μας και κυρίωςέναν νέας ποιότητας εσωτερικό διάλογο
Αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο αξιοποιώντας έναμέρος από το πλούσιο υλικό της δουλειάς μου όλα αυτά ταχρόνια Οι ιστορίες του βιβλίου είναι όλες πραγματικές γιαευνόητους λόγους άλλαξα τα στοιχεία των προσώπων και με-ρικά σημεία στα γεγονότα ώστε τις περισσότερες φορές να μηναναγνωρίζονται ούτε από τους ίδιους τους πρωταγωνιστέςτους
Με ενδιέφερε να είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται ευχάρισταξέρω πολύ καλά πόσο είναι δύσκολο να γράφεις απλά και κα-τανοητά είναι πολύ πιο απλό να εκφράζεις τις σκέψεις σουστην επαγγελματική διάλεκτο χωρίς να σε απασχολεί αν σε κα-ταλαβαίνουν οι laquoαμύητοιraquo Θα ήμουν ευτυχής αν αυτό το βι-βλίο κατάφερνε να εμπλουτίσει τον προβληματισμό και ναπροκαλέσει έναν διάλογο ανάμεσα στους αναγνώστες γιrsquo αυτότον λόγο μαζί με τους συνεργάτες μου στον laquoΤόπο Ψυχοθε-ραπείαςraquo δημιουργήσαμε ένα blog με τον τίτλο του βιβλίουστην ιστοσελίδα topos-psygr
12 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 12
Το βιβλίο το αφιερώνω στους δασκάλους μου ιδιαίτεραστη Βάσω Βασιλείου και στον Γιώργο Βασιλείου που ήταν για15 χρόνια οι δάσκαλοί μου στη συστημική ψυχοθεραπείακαθώς και στον Γιάννη Σούκο που για 11 χρόνια ήταν ο δά-σκαλός μου στην ψυχανάλυση Είχα την τύχη να έχω τους κα-λύτερους δασκάλους τους είμαι ευγνώμων για όσα μου έχουνπροσφέρει και αν και δεν υπάρχουν πια στη ζωή συνεχίζωνα έχω μαζί τους έναν γόνιμο διάλογο
Θέλω να ευχαριστήσω τους Βασίλη Γιαννουζάκο ΒικτώριαΠαπαγιάννη Μαρίνα Κατσιώτη Αντιόπη Φραντζή ΈλεναΠατάκη Θάλεια Πορτοκάλογλου Γιώργο Φραγκούλη ΈλεναΣαράντη Νίκο Πορτοκάλογλου Μαρία Σαράκου Σόνια Ζα-χαράτου Μαρία Γρηγορίου Αρετή Γκανίδου Μαρία Γκοτζα-μάνη Μιχάλη Ταμιωλάκη Μαρία Παπαγιάννη ΙφιγένειαΧαλιορή Δημήτρη Κοτταρίδη Βαρυτίμη ΑλεξανδρίδουΝιόβη Μιχαλοπούλου Χρύσα Διονυσιάδου Ελένη Αναγνώ-στου Μαριάννα Οικονόμου Ειρήνη Καπτανή και Νώντα Λε-κάκη που μπήκαν στον κόπο να διαβάσουν αποσπάσματα απότο βιβλίο με παρότρυναν να συνεχίσω την προσπάθεια και μεβοήθησαν πολύ με τα σχόλια και τις παρατηρήσεις τους Ευ-χαριστώ επίσης τη φωτογράφο Γεωργία Φουντωτού και τονΓιάννη Κουρούδη για το εξώφυλλο
Τέλος το πιο μεγάλο ευχαριστώ το οφείλω σε όλους αυ-τούς που μου εμπιστεύονται τις ιστορίες της ζωής τους και μετροφοδοτούν γενναιόδωρα με νέους προβληματισμούς καινέες ιδέες
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 13
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 14
Αντί Εισαγωγής
Ο Γέρος του Μοριά
Πριν από λίγους μήνες μού τηλεφώνησε μια συνάδελφος δη-λαδή γιατρός αλλά άλλης ειδικότητας Μου είπε περίπου ταεξής laquoΘα ήθελα να δείτε το μικρό μου αδελφάκι έχει κάποιαμικρά προβλήματα ο καημενούλης και νομίζω ότι σας χρειά-ζεταιraquo Της απάντησα ότι ευχαρίστως θα τον έβλεπα μπορούσενα του δώσει το τηλέφωνό μου να μου τηλεφωνήσει ο ίδιος καινα συνεννοηθούμε οι δυο μας για τον τόπο και τον χρόνο τηςσυνάντησης Μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη laquoΑ μπακαλύτερα να συνεννοηθούμε οι δυο μας είναι μικρούλης ξέ-ρετε αποκλείεται να μπορέσει να έρθει μόνος του θα τον φέρωεγώraquo Ομολογώ ότι η απάντηση αυτή με μπέρδεψε Ήξερα ότι ησυνάδελφος ήταν μια ώριμη γυναίκα σίγουρα πάνω από 40χρονών Δυσκολευόμουν να φανταστώ πώς γινόταν να έχει έναντόσο νεότερο αδελφό Μήπως έναν ετεροθαλή αδελφό Ή μή-πως την αδικώ και είναι πολύ νεότερη απrsquo ότι φαντάζομαι Τέτοια σκεφτόμουνα ώσπου κατάφερα να ψελλίσω τηνερώτηση Πόσων χρονών είναι ο αδελφός σας Μου απάντησεχωρίς κανέναν ενδοιασμό εμφανώς χωρίς να συνειδητοποιείτι μου rsquoλεγε laquoΜόλις 34raquo Ναι δεν πρόκειται για τυπογραφικό
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 15
λάθος κι αν θέλετε μπορώ να το γράψω και ολογράφως όπωςάλλωστε το άκουσα κι εγώ τριάντα τεσσάρων χρονών Όποιος διαβάζει αυτή τη μικρή ιστορία δικαιολογημέναμπορεί να υποθέτει ότι πρόκειται για μια ακραία περίπτωσηαπό αυτές που μόνο ένας ψυχίατρος μπορεί να αντιμετωπίζειστη δουλειά του Μια ιστορία πολύ laquoπαθολογικήraquo που δεν μπο-ρεί να αφορά πολύ κόσμο πολύ περισσότερο τον μέσο όρο Σrsquoαυτή την ένσταση υπάρχει πράγματι ένα μέρος αλήθειας Οιψυχίατροι είχαν πάντα το προνόμιο να έρχονται αντιμέτωποιμε laquoακραίες περιπτώσειςraquo με οριακές στάσεις και συμπεριφο-ρές Όμως εδώ και αρκετά χρόνια η καθήλωση του άντρα αςπούμε του ενήλικου γιου στη θέση και στον ρόλο του παιδιούτης οικογένειας δεν προβάλλεται ως πρόβλημα από την οικο-γένεια απλώς μπορεί να αναφέρεται παρεμπιπτόντως Με άλλαλόγια ο laquoμικρούλης αδελφόςraquo της συναδέλφου δεν ζήτησε τηβοήθειά μου ndashδιά της αδελφής τουndash γιατί παρέμενε πολύ μι-κρός στα 34 του αλλά για κάτι (φαινομενικά) άλλο πχ γιατίυπέφερε από κρίσεις πανικού ή από πονοκεφάλους Όλο και πιο συχνά μια ηλικιωμένη κυρία όταν περιγράφειτην οικογενειακή της κατάσταση αναφέρει και την παρουσίαενός γιου μέσα στο σπίτι ο οποίος μπορεί να είναι 40 45 ακόμηκαι 50 χρονών Αυτός ο γιος εξακολουθεί να δέχεται τις φρο-ντίδες της μαμάς όπως ακριβώς όταν ήταν 12 χρονών Δεν έχεικαμιά σημασία αν η μαμά παραπονιέται ότι ο γιος της είναι πο-λύ δύσκολο παιδί της βάζει με το παραμικρό τις φωνές ή αναντίθετα υπερηφανεύεται ότι είναι ένα θαυμάσιο παιδί πολύσυναισθηματικό και με εξαιρετικούς τρόπους Το σίγουρο είναιότι αν εγώ τολμήσω να σχολιάσω την κατάσταση με μια ερώτη-ση του τύπου laquoΔεν είναι πολύ μεγάλος για να μένει μαζί σαςraquo
16 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 16
ε τότε θα νιώσω πάνω μου το αυστηρό βλέμμα της μαμάς Ηίδια θα μου απαντήσει με έκπληξη και δυσφορία laquoΓιατρέ δεντον πήραν και τα χρόνιαraquo ενώ το βλέμμα της την ίδια στιγμήμου λέει laquoΑ μάλιστα κατάλαβα εδώ λοιπόν έχω να κάνω μrsquoέναν επικίνδυνο εχθρό ευτυχώς που το διαπίστωσα εγκαίρωςας τα μαζεύω και να φεύγω με την πρώτη ευκαιρίαraquo Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά τον χαρακτηρισμό laquoγερο-ντοπαλίκαροraquo Ήταν ένας χαρακτηρισμός που συνδεόταν μεαπαξίωση αλλά και οίκτο Πότε ένας άντρας χαρακτηριζότανγεροντοπαλίκαρο Νομίζω ότι γύρω στα 30 ένας ανύπαντροςάντρας είχε ήδη αρχίσει νrsquo ακούει ερωτήσεις του τύπου laquoΤι θαγίνει γεροντοπαλίκαρο θα μείνειςraquo Αυτές οι ερωτήσεις θα πρέ-πει να ήταν ισχυρό σοκ σrsquo ένα περιβάλλον όπου σχεδόν όλοι οισυνομήλικοι είχαν ήδη παντρευτεί και είχαν και παιδιά Γιατίένας άντρας παρέμενε γεροντοπαλίκαρο Συνήθως γιατί ήτανένας άτυχος άνθρωπος Είχε πολλές αδελφές να παντρέψειίσως δεν κατάφερε να παντρέψει μία ή περισσότερες αδελφέςμια αρρώστια ο πόλεμος η μεγάλη φτώχεια η ξενιτιά συνή-θως πολλά απrsquo αυτά σε συνδυασμό Με άλλα λόγια μόνο μιασυγκυρία μεγάλων ατυχιών θα μπορούσαν να φέρουν ένανάντρα σrsquo αυτή την τόσο δυσάρεστη θέση Έχω πολλά χρόνια νrsquo ακούσω αυτή την έκφραση laquoΟ Γιώρ-γος είναι γεροντοπαλίκαροraquo Γιατί άραγε Θα μου πείτε η σύγ-χρονη κοινωνία είναι πιο ανεκτική πιο laquoανοιχτόμυαληraquo απένα-ντι στα θέματα του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας έχειξεπεράσει τις παραδοσιακές προκαταλήψεις αναγνωρίζει καισέβεται τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής και στάσηςκοκ Ως εδώ καλά Όμως η σύγχρονη laquoανοιχτόμυαληraquo κοινω-νία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό laquoγεροντο-
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 17
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 17
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
Το βιβλίο το αφιερώνω στους δασκάλους μου ιδιαίτεραστη Βάσω Βασιλείου και στον Γιώργο Βασιλείου που ήταν για15 χρόνια οι δάσκαλοί μου στη συστημική ψυχοθεραπείακαθώς και στον Γιάννη Σούκο που για 11 χρόνια ήταν ο δά-σκαλός μου στην ψυχανάλυση Είχα την τύχη να έχω τους κα-λύτερους δασκάλους τους είμαι ευγνώμων για όσα μου έχουνπροσφέρει και αν και δεν υπάρχουν πια στη ζωή συνεχίζωνα έχω μαζί τους έναν γόνιμο διάλογο
Θέλω να ευχαριστήσω τους Βασίλη Γιαννουζάκο ΒικτώριαΠαπαγιάννη Μαρίνα Κατσιώτη Αντιόπη Φραντζή ΈλεναΠατάκη Θάλεια Πορτοκάλογλου Γιώργο Φραγκούλη ΈλεναΣαράντη Νίκο Πορτοκάλογλου Μαρία Σαράκου Σόνια Ζα-χαράτου Μαρία Γρηγορίου Αρετή Γκανίδου Μαρία Γκοτζα-μάνη Μιχάλη Ταμιωλάκη Μαρία Παπαγιάννη ΙφιγένειαΧαλιορή Δημήτρη Κοτταρίδη Βαρυτίμη ΑλεξανδρίδουΝιόβη Μιχαλοπούλου Χρύσα Διονυσιάδου Ελένη Αναγνώ-στου Μαριάννα Οικονόμου Ειρήνη Καπτανή και Νώντα Λε-κάκη που μπήκαν στον κόπο να διαβάσουν αποσπάσματα απότο βιβλίο με παρότρυναν να συνεχίσω την προσπάθεια και μεβοήθησαν πολύ με τα σχόλια και τις παρατηρήσεις τους Ευ-χαριστώ επίσης τη φωτογράφο Γεωργία Φουντωτού και τονΓιάννη Κουρούδη για το εξώφυλλο
Τέλος το πιο μεγάλο ευχαριστώ το οφείλω σε όλους αυ-τούς που μου εμπιστεύονται τις ιστορίες της ζωής τους και μετροφοδοτούν γενναιόδωρα με νέους προβληματισμούς καινέες ιδέες
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13
01ndashΠΡΩΤΟΣΕΛΙΔΑqxp 24514 1011 Page 13
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 14
Αντί Εισαγωγής
Ο Γέρος του Μοριά
Πριν από λίγους μήνες μού τηλεφώνησε μια συνάδελφος δη-λαδή γιατρός αλλά άλλης ειδικότητας Μου είπε περίπου ταεξής laquoΘα ήθελα να δείτε το μικρό μου αδελφάκι έχει κάποιαμικρά προβλήματα ο καημενούλης και νομίζω ότι σας χρειά-ζεταιraquo Της απάντησα ότι ευχαρίστως θα τον έβλεπα μπορούσενα του δώσει το τηλέφωνό μου να μου τηλεφωνήσει ο ίδιος καινα συνεννοηθούμε οι δυο μας για τον τόπο και τον χρόνο τηςσυνάντησης Μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη laquoΑ μπακαλύτερα να συνεννοηθούμε οι δυο μας είναι μικρούλης ξέ-ρετε αποκλείεται να μπορέσει να έρθει μόνος του θα τον φέρωεγώraquo Ομολογώ ότι η απάντηση αυτή με μπέρδεψε Ήξερα ότι ησυνάδελφος ήταν μια ώριμη γυναίκα σίγουρα πάνω από 40χρονών Δυσκολευόμουν να φανταστώ πώς γινόταν να έχει έναντόσο νεότερο αδελφό Μήπως έναν ετεροθαλή αδελφό Ή μή-πως την αδικώ και είναι πολύ νεότερη απrsquo ότι φαντάζομαι Τέτοια σκεφτόμουνα ώσπου κατάφερα να ψελλίσω τηνερώτηση Πόσων χρονών είναι ο αδελφός σας Μου απάντησεχωρίς κανέναν ενδοιασμό εμφανώς χωρίς να συνειδητοποιείτι μου rsquoλεγε laquoΜόλις 34raquo Ναι δεν πρόκειται για τυπογραφικό
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 15
λάθος κι αν θέλετε μπορώ να το γράψω και ολογράφως όπωςάλλωστε το άκουσα κι εγώ τριάντα τεσσάρων χρονών Όποιος διαβάζει αυτή τη μικρή ιστορία δικαιολογημέναμπορεί να υποθέτει ότι πρόκειται για μια ακραία περίπτωσηαπό αυτές που μόνο ένας ψυχίατρος μπορεί να αντιμετωπίζειστη δουλειά του Μια ιστορία πολύ laquoπαθολογικήraquo που δεν μπο-ρεί να αφορά πολύ κόσμο πολύ περισσότερο τον μέσο όρο Σrsquoαυτή την ένσταση υπάρχει πράγματι ένα μέρος αλήθειας Οιψυχίατροι είχαν πάντα το προνόμιο να έρχονται αντιμέτωποιμε laquoακραίες περιπτώσειςraquo με οριακές στάσεις και συμπεριφο-ρές Όμως εδώ και αρκετά χρόνια η καθήλωση του άντρα αςπούμε του ενήλικου γιου στη θέση και στον ρόλο του παιδιούτης οικογένειας δεν προβάλλεται ως πρόβλημα από την οικο-γένεια απλώς μπορεί να αναφέρεται παρεμπιπτόντως Με άλλαλόγια ο laquoμικρούλης αδελφόςraquo της συναδέλφου δεν ζήτησε τηβοήθειά μου ndashδιά της αδελφής τουndash γιατί παρέμενε πολύ μι-κρός στα 34 του αλλά για κάτι (φαινομενικά) άλλο πχ γιατίυπέφερε από κρίσεις πανικού ή από πονοκεφάλους Όλο και πιο συχνά μια ηλικιωμένη κυρία όταν περιγράφειτην οικογενειακή της κατάσταση αναφέρει και την παρουσίαενός γιου μέσα στο σπίτι ο οποίος μπορεί να είναι 40 45 ακόμηκαι 50 χρονών Αυτός ο γιος εξακολουθεί να δέχεται τις φρο-ντίδες της μαμάς όπως ακριβώς όταν ήταν 12 χρονών Δεν έχεικαμιά σημασία αν η μαμά παραπονιέται ότι ο γιος της είναι πο-λύ δύσκολο παιδί της βάζει με το παραμικρό τις φωνές ή αναντίθετα υπερηφανεύεται ότι είναι ένα θαυμάσιο παιδί πολύσυναισθηματικό και με εξαιρετικούς τρόπους Το σίγουρο είναιότι αν εγώ τολμήσω να σχολιάσω την κατάσταση με μια ερώτη-ση του τύπου laquoΔεν είναι πολύ μεγάλος για να μένει μαζί σαςraquo
16 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 16
ε τότε θα νιώσω πάνω μου το αυστηρό βλέμμα της μαμάς Ηίδια θα μου απαντήσει με έκπληξη και δυσφορία laquoΓιατρέ δεντον πήραν και τα χρόνιαraquo ενώ το βλέμμα της την ίδια στιγμήμου λέει laquoΑ μάλιστα κατάλαβα εδώ λοιπόν έχω να κάνω μrsquoέναν επικίνδυνο εχθρό ευτυχώς που το διαπίστωσα εγκαίρωςας τα μαζεύω και να φεύγω με την πρώτη ευκαιρίαraquo Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά τον χαρακτηρισμό laquoγερο-ντοπαλίκαροraquo Ήταν ένας χαρακτηρισμός που συνδεόταν μεαπαξίωση αλλά και οίκτο Πότε ένας άντρας χαρακτηριζότανγεροντοπαλίκαρο Νομίζω ότι γύρω στα 30 ένας ανύπαντροςάντρας είχε ήδη αρχίσει νrsquo ακούει ερωτήσεις του τύπου laquoΤι θαγίνει γεροντοπαλίκαρο θα μείνειςraquo Αυτές οι ερωτήσεις θα πρέ-πει να ήταν ισχυρό σοκ σrsquo ένα περιβάλλον όπου σχεδόν όλοι οισυνομήλικοι είχαν ήδη παντρευτεί και είχαν και παιδιά Γιατίένας άντρας παρέμενε γεροντοπαλίκαρο Συνήθως γιατί ήτανένας άτυχος άνθρωπος Είχε πολλές αδελφές να παντρέψειίσως δεν κατάφερε να παντρέψει μία ή περισσότερες αδελφέςμια αρρώστια ο πόλεμος η μεγάλη φτώχεια η ξενιτιά συνή-θως πολλά απrsquo αυτά σε συνδυασμό Με άλλα λόγια μόνο μιασυγκυρία μεγάλων ατυχιών θα μπορούσαν να φέρουν ένανάντρα σrsquo αυτή την τόσο δυσάρεστη θέση Έχω πολλά χρόνια νrsquo ακούσω αυτή την έκφραση laquoΟ Γιώρ-γος είναι γεροντοπαλίκαροraquo Γιατί άραγε Θα μου πείτε η σύγ-χρονη κοινωνία είναι πιο ανεκτική πιο laquoανοιχτόμυαληraquo απένα-ντι στα θέματα του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας έχειξεπεράσει τις παραδοσιακές προκαταλήψεις αναγνωρίζει καισέβεται τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής και στάσηςκοκ Ως εδώ καλά Όμως η σύγχρονη laquoανοιχτόμυαληraquo κοινω-νία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό laquoγεροντο-
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 17
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 17
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 14
Αντί Εισαγωγής
Ο Γέρος του Μοριά
Πριν από λίγους μήνες μού τηλεφώνησε μια συνάδελφος δη-λαδή γιατρός αλλά άλλης ειδικότητας Μου είπε περίπου ταεξής laquoΘα ήθελα να δείτε το μικρό μου αδελφάκι έχει κάποιαμικρά προβλήματα ο καημενούλης και νομίζω ότι σας χρειά-ζεταιraquo Της απάντησα ότι ευχαρίστως θα τον έβλεπα μπορούσενα του δώσει το τηλέφωνό μου να μου τηλεφωνήσει ο ίδιος καινα συνεννοηθούμε οι δυο μας για τον τόπο και τον χρόνο τηςσυνάντησης Μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη laquoΑ μπακαλύτερα να συνεννοηθούμε οι δυο μας είναι μικρούλης ξέ-ρετε αποκλείεται να μπορέσει να έρθει μόνος του θα τον φέρωεγώraquo Ομολογώ ότι η απάντηση αυτή με μπέρδεψε Ήξερα ότι ησυνάδελφος ήταν μια ώριμη γυναίκα σίγουρα πάνω από 40χρονών Δυσκολευόμουν να φανταστώ πώς γινόταν να έχει έναντόσο νεότερο αδελφό Μήπως έναν ετεροθαλή αδελφό Ή μή-πως την αδικώ και είναι πολύ νεότερη απrsquo ότι φαντάζομαι Τέτοια σκεφτόμουνα ώσπου κατάφερα να ψελλίσω τηνερώτηση Πόσων χρονών είναι ο αδελφός σας Μου απάντησεχωρίς κανέναν ενδοιασμό εμφανώς χωρίς να συνειδητοποιείτι μου rsquoλεγε laquoΜόλις 34raquo Ναι δεν πρόκειται για τυπογραφικό
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 15
λάθος κι αν θέλετε μπορώ να το γράψω και ολογράφως όπωςάλλωστε το άκουσα κι εγώ τριάντα τεσσάρων χρονών Όποιος διαβάζει αυτή τη μικρή ιστορία δικαιολογημέναμπορεί να υποθέτει ότι πρόκειται για μια ακραία περίπτωσηαπό αυτές που μόνο ένας ψυχίατρος μπορεί να αντιμετωπίζειστη δουλειά του Μια ιστορία πολύ laquoπαθολογικήraquo που δεν μπο-ρεί να αφορά πολύ κόσμο πολύ περισσότερο τον μέσο όρο Σrsquoαυτή την ένσταση υπάρχει πράγματι ένα μέρος αλήθειας Οιψυχίατροι είχαν πάντα το προνόμιο να έρχονται αντιμέτωποιμε laquoακραίες περιπτώσειςraquo με οριακές στάσεις και συμπεριφο-ρές Όμως εδώ και αρκετά χρόνια η καθήλωση του άντρα αςπούμε του ενήλικου γιου στη θέση και στον ρόλο του παιδιούτης οικογένειας δεν προβάλλεται ως πρόβλημα από την οικο-γένεια απλώς μπορεί να αναφέρεται παρεμπιπτόντως Με άλλαλόγια ο laquoμικρούλης αδελφόςraquo της συναδέλφου δεν ζήτησε τηβοήθειά μου ndashδιά της αδελφής τουndash γιατί παρέμενε πολύ μι-κρός στα 34 του αλλά για κάτι (φαινομενικά) άλλο πχ γιατίυπέφερε από κρίσεις πανικού ή από πονοκεφάλους Όλο και πιο συχνά μια ηλικιωμένη κυρία όταν περιγράφειτην οικογενειακή της κατάσταση αναφέρει και την παρουσίαενός γιου μέσα στο σπίτι ο οποίος μπορεί να είναι 40 45 ακόμηκαι 50 χρονών Αυτός ο γιος εξακολουθεί να δέχεται τις φρο-ντίδες της μαμάς όπως ακριβώς όταν ήταν 12 χρονών Δεν έχεικαμιά σημασία αν η μαμά παραπονιέται ότι ο γιος της είναι πο-λύ δύσκολο παιδί της βάζει με το παραμικρό τις φωνές ή αναντίθετα υπερηφανεύεται ότι είναι ένα θαυμάσιο παιδί πολύσυναισθηματικό και με εξαιρετικούς τρόπους Το σίγουρο είναιότι αν εγώ τολμήσω να σχολιάσω την κατάσταση με μια ερώτη-ση του τύπου laquoΔεν είναι πολύ μεγάλος για να μένει μαζί σαςraquo
16 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 16
ε τότε θα νιώσω πάνω μου το αυστηρό βλέμμα της μαμάς Ηίδια θα μου απαντήσει με έκπληξη και δυσφορία laquoΓιατρέ δεντον πήραν και τα χρόνιαraquo ενώ το βλέμμα της την ίδια στιγμήμου λέει laquoΑ μάλιστα κατάλαβα εδώ λοιπόν έχω να κάνω μrsquoέναν επικίνδυνο εχθρό ευτυχώς που το διαπίστωσα εγκαίρωςας τα μαζεύω και να φεύγω με την πρώτη ευκαιρίαraquo Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά τον χαρακτηρισμό laquoγερο-ντοπαλίκαροraquo Ήταν ένας χαρακτηρισμός που συνδεόταν μεαπαξίωση αλλά και οίκτο Πότε ένας άντρας χαρακτηριζότανγεροντοπαλίκαρο Νομίζω ότι γύρω στα 30 ένας ανύπαντροςάντρας είχε ήδη αρχίσει νrsquo ακούει ερωτήσεις του τύπου laquoΤι θαγίνει γεροντοπαλίκαρο θα μείνειςraquo Αυτές οι ερωτήσεις θα πρέ-πει να ήταν ισχυρό σοκ σrsquo ένα περιβάλλον όπου σχεδόν όλοι οισυνομήλικοι είχαν ήδη παντρευτεί και είχαν και παιδιά Γιατίένας άντρας παρέμενε γεροντοπαλίκαρο Συνήθως γιατί ήτανένας άτυχος άνθρωπος Είχε πολλές αδελφές να παντρέψειίσως δεν κατάφερε να παντρέψει μία ή περισσότερες αδελφέςμια αρρώστια ο πόλεμος η μεγάλη φτώχεια η ξενιτιά συνή-θως πολλά απrsquo αυτά σε συνδυασμό Με άλλα λόγια μόνο μιασυγκυρία μεγάλων ατυχιών θα μπορούσαν να φέρουν ένανάντρα σrsquo αυτή την τόσο δυσάρεστη θέση Έχω πολλά χρόνια νrsquo ακούσω αυτή την έκφραση laquoΟ Γιώρ-γος είναι γεροντοπαλίκαροraquo Γιατί άραγε Θα μου πείτε η σύγ-χρονη κοινωνία είναι πιο ανεκτική πιο laquoανοιχτόμυαληraquo απένα-ντι στα θέματα του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας έχειξεπεράσει τις παραδοσιακές προκαταλήψεις αναγνωρίζει καισέβεται τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής και στάσηςκοκ Ως εδώ καλά Όμως η σύγχρονη laquoανοιχτόμυαληraquo κοινω-νία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό laquoγεροντο-
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 17
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 17
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
Αντί Εισαγωγής
Ο Γέρος του Μοριά
Πριν από λίγους μήνες μού τηλεφώνησε μια συνάδελφος δη-λαδή γιατρός αλλά άλλης ειδικότητας Μου είπε περίπου ταεξής laquoΘα ήθελα να δείτε το μικρό μου αδελφάκι έχει κάποιαμικρά προβλήματα ο καημενούλης και νομίζω ότι σας χρειά-ζεταιraquo Της απάντησα ότι ευχαρίστως θα τον έβλεπα μπορούσενα του δώσει το τηλέφωνό μου να μου τηλεφωνήσει ο ίδιος καινα συνεννοηθούμε οι δυο μας για τον τόπο και τον χρόνο τηςσυνάντησης Μου απάντησε χωρίς δεύτερη σκέψη laquoΑ μπακαλύτερα να συνεννοηθούμε οι δυο μας είναι μικρούλης ξέ-ρετε αποκλείεται να μπορέσει να έρθει μόνος του θα τον φέρωεγώraquo Ομολογώ ότι η απάντηση αυτή με μπέρδεψε Ήξερα ότι ησυνάδελφος ήταν μια ώριμη γυναίκα σίγουρα πάνω από 40χρονών Δυσκολευόμουν να φανταστώ πώς γινόταν να έχει έναντόσο νεότερο αδελφό Μήπως έναν ετεροθαλή αδελφό Ή μή-πως την αδικώ και είναι πολύ νεότερη απrsquo ότι φαντάζομαι Τέτοια σκεφτόμουνα ώσπου κατάφερα να ψελλίσω τηνερώτηση Πόσων χρονών είναι ο αδελφός σας Μου απάντησεχωρίς κανέναν ενδοιασμό εμφανώς χωρίς να συνειδητοποιείτι μου rsquoλεγε laquoΜόλις 34raquo Ναι δεν πρόκειται για τυπογραφικό
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 15
λάθος κι αν θέλετε μπορώ να το γράψω και ολογράφως όπωςάλλωστε το άκουσα κι εγώ τριάντα τεσσάρων χρονών Όποιος διαβάζει αυτή τη μικρή ιστορία δικαιολογημέναμπορεί να υποθέτει ότι πρόκειται για μια ακραία περίπτωσηαπό αυτές που μόνο ένας ψυχίατρος μπορεί να αντιμετωπίζειστη δουλειά του Μια ιστορία πολύ laquoπαθολογικήraquo που δεν μπο-ρεί να αφορά πολύ κόσμο πολύ περισσότερο τον μέσο όρο Σrsquoαυτή την ένσταση υπάρχει πράγματι ένα μέρος αλήθειας Οιψυχίατροι είχαν πάντα το προνόμιο να έρχονται αντιμέτωποιμε laquoακραίες περιπτώσειςraquo με οριακές στάσεις και συμπεριφο-ρές Όμως εδώ και αρκετά χρόνια η καθήλωση του άντρα αςπούμε του ενήλικου γιου στη θέση και στον ρόλο του παιδιούτης οικογένειας δεν προβάλλεται ως πρόβλημα από την οικο-γένεια απλώς μπορεί να αναφέρεται παρεμπιπτόντως Με άλλαλόγια ο laquoμικρούλης αδελφόςraquo της συναδέλφου δεν ζήτησε τηβοήθειά μου ndashδιά της αδελφής τουndash γιατί παρέμενε πολύ μι-κρός στα 34 του αλλά για κάτι (φαινομενικά) άλλο πχ γιατίυπέφερε από κρίσεις πανικού ή από πονοκεφάλους Όλο και πιο συχνά μια ηλικιωμένη κυρία όταν περιγράφειτην οικογενειακή της κατάσταση αναφέρει και την παρουσίαενός γιου μέσα στο σπίτι ο οποίος μπορεί να είναι 40 45 ακόμηκαι 50 χρονών Αυτός ο γιος εξακολουθεί να δέχεται τις φρο-ντίδες της μαμάς όπως ακριβώς όταν ήταν 12 χρονών Δεν έχεικαμιά σημασία αν η μαμά παραπονιέται ότι ο γιος της είναι πο-λύ δύσκολο παιδί της βάζει με το παραμικρό τις φωνές ή αναντίθετα υπερηφανεύεται ότι είναι ένα θαυμάσιο παιδί πολύσυναισθηματικό και με εξαιρετικούς τρόπους Το σίγουρο είναιότι αν εγώ τολμήσω να σχολιάσω την κατάσταση με μια ερώτη-ση του τύπου laquoΔεν είναι πολύ μεγάλος για να μένει μαζί σαςraquo
16 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 16
ε τότε θα νιώσω πάνω μου το αυστηρό βλέμμα της μαμάς Ηίδια θα μου απαντήσει με έκπληξη και δυσφορία laquoΓιατρέ δεντον πήραν και τα χρόνιαraquo ενώ το βλέμμα της την ίδια στιγμήμου λέει laquoΑ μάλιστα κατάλαβα εδώ λοιπόν έχω να κάνω μrsquoέναν επικίνδυνο εχθρό ευτυχώς που το διαπίστωσα εγκαίρωςας τα μαζεύω και να φεύγω με την πρώτη ευκαιρίαraquo Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά τον χαρακτηρισμό laquoγερο-ντοπαλίκαροraquo Ήταν ένας χαρακτηρισμός που συνδεόταν μεαπαξίωση αλλά και οίκτο Πότε ένας άντρας χαρακτηριζότανγεροντοπαλίκαρο Νομίζω ότι γύρω στα 30 ένας ανύπαντροςάντρας είχε ήδη αρχίσει νrsquo ακούει ερωτήσεις του τύπου laquoΤι θαγίνει γεροντοπαλίκαρο θα μείνειςraquo Αυτές οι ερωτήσεις θα πρέ-πει να ήταν ισχυρό σοκ σrsquo ένα περιβάλλον όπου σχεδόν όλοι οισυνομήλικοι είχαν ήδη παντρευτεί και είχαν και παιδιά Γιατίένας άντρας παρέμενε γεροντοπαλίκαρο Συνήθως γιατί ήτανένας άτυχος άνθρωπος Είχε πολλές αδελφές να παντρέψειίσως δεν κατάφερε να παντρέψει μία ή περισσότερες αδελφέςμια αρρώστια ο πόλεμος η μεγάλη φτώχεια η ξενιτιά συνή-θως πολλά απrsquo αυτά σε συνδυασμό Με άλλα λόγια μόνο μιασυγκυρία μεγάλων ατυχιών θα μπορούσαν να φέρουν ένανάντρα σrsquo αυτή την τόσο δυσάρεστη θέση Έχω πολλά χρόνια νrsquo ακούσω αυτή την έκφραση laquoΟ Γιώρ-γος είναι γεροντοπαλίκαροraquo Γιατί άραγε Θα μου πείτε η σύγ-χρονη κοινωνία είναι πιο ανεκτική πιο laquoανοιχτόμυαληraquo απένα-ντι στα θέματα του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας έχειξεπεράσει τις παραδοσιακές προκαταλήψεις αναγνωρίζει καισέβεται τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής και στάσηςκοκ Ως εδώ καλά Όμως η σύγχρονη laquoανοιχτόμυαληraquo κοινω-νία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό laquoγεροντο-
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 17
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 17
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
λάθος κι αν θέλετε μπορώ να το γράψω και ολογράφως όπωςάλλωστε το άκουσα κι εγώ τριάντα τεσσάρων χρονών Όποιος διαβάζει αυτή τη μικρή ιστορία δικαιολογημέναμπορεί να υποθέτει ότι πρόκειται για μια ακραία περίπτωσηαπό αυτές που μόνο ένας ψυχίατρος μπορεί να αντιμετωπίζειστη δουλειά του Μια ιστορία πολύ laquoπαθολογικήraquo που δεν μπο-ρεί να αφορά πολύ κόσμο πολύ περισσότερο τον μέσο όρο Σrsquoαυτή την ένσταση υπάρχει πράγματι ένα μέρος αλήθειας Οιψυχίατροι είχαν πάντα το προνόμιο να έρχονται αντιμέτωποιμε laquoακραίες περιπτώσειςraquo με οριακές στάσεις και συμπεριφο-ρές Όμως εδώ και αρκετά χρόνια η καθήλωση του άντρα αςπούμε του ενήλικου γιου στη θέση και στον ρόλο του παιδιούτης οικογένειας δεν προβάλλεται ως πρόβλημα από την οικο-γένεια απλώς μπορεί να αναφέρεται παρεμπιπτόντως Με άλλαλόγια ο laquoμικρούλης αδελφόςraquo της συναδέλφου δεν ζήτησε τηβοήθειά μου ndashδιά της αδελφής τουndash γιατί παρέμενε πολύ μι-κρός στα 34 του αλλά για κάτι (φαινομενικά) άλλο πχ γιατίυπέφερε από κρίσεις πανικού ή από πονοκεφάλους Όλο και πιο συχνά μια ηλικιωμένη κυρία όταν περιγράφειτην οικογενειακή της κατάσταση αναφέρει και την παρουσίαενός γιου μέσα στο σπίτι ο οποίος μπορεί να είναι 40 45 ακόμηκαι 50 χρονών Αυτός ο γιος εξακολουθεί να δέχεται τις φρο-ντίδες της μαμάς όπως ακριβώς όταν ήταν 12 χρονών Δεν έχεικαμιά σημασία αν η μαμά παραπονιέται ότι ο γιος της είναι πο-λύ δύσκολο παιδί της βάζει με το παραμικρό τις φωνές ή αναντίθετα υπερηφανεύεται ότι είναι ένα θαυμάσιο παιδί πολύσυναισθηματικό και με εξαιρετικούς τρόπους Το σίγουρο είναιότι αν εγώ τολμήσω να σχολιάσω την κατάσταση με μια ερώτη-ση του τύπου laquoΔεν είναι πολύ μεγάλος για να μένει μαζί σαςraquo
16 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 16
ε τότε θα νιώσω πάνω μου το αυστηρό βλέμμα της μαμάς Ηίδια θα μου απαντήσει με έκπληξη και δυσφορία laquoΓιατρέ δεντον πήραν και τα χρόνιαraquo ενώ το βλέμμα της την ίδια στιγμήμου λέει laquoΑ μάλιστα κατάλαβα εδώ λοιπόν έχω να κάνω μrsquoέναν επικίνδυνο εχθρό ευτυχώς που το διαπίστωσα εγκαίρωςας τα μαζεύω και να φεύγω με την πρώτη ευκαιρίαraquo Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά τον χαρακτηρισμό laquoγερο-ντοπαλίκαροraquo Ήταν ένας χαρακτηρισμός που συνδεόταν μεαπαξίωση αλλά και οίκτο Πότε ένας άντρας χαρακτηριζότανγεροντοπαλίκαρο Νομίζω ότι γύρω στα 30 ένας ανύπαντροςάντρας είχε ήδη αρχίσει νrsquo ακούει ερωτήσεις του τύπου laquoΤι θαγίνει γεροντοπαλίκαρο θα μείνειςraquo Αυτές οι ερωτήσεις θα πρέ-πει να ήταν ισχυρό σοκ σrsquo ένα περιβάλλον όπου σχεδόν όλοι οισυνομήλικοι είχαν ήδη παντρευτεί και είχαν και παιδιά Γιατίένας άντρας παρέμενε γεροντοπαλίκαρο Συνήθως γιατί ήτανένας άτυχος άνθρωπος Είχε πολλές αδελφές να παντρέψειίσως δεν κατάφερε να παντρέψει μία ή περισσότερες αδελφέςμια αρρώστια ο πόλεμος η μεγάλη φτώχεια η ξενιτιά συνή-θως πολλά απrsquo αυτά σε συνδυασμό Με άλλα λόγια μόνο μιασυγκυρία μεγάλων ατυχιών θα μπορούσαν να φέρουν ένανάντρα σrsquo αυτή την τόσο δυσάρεστη θέση Έχω πολλά χρόνια νrsquo ακούσω αυτή την έκφραση laquoΟ Γιώρ-γος είναι γεροντοπαλίκαροraquo Γιατί άραγε Θα μου πείτε η σύγ-χρονη κοινωνία είναι πιο ανεκτική πιο laquoανοιχτόμυαληraquo απένα-ντι στα θέματα του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας έχειξεπεράσει τις παραδοσιακές προκαταλήψεις αναγνωρίζει καισέβεται τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής και στάσηςκοκ Ως εδώ καλά Όμως η σύγχρονη laquoανοιχτόμυαληraquo κοινω-νία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό laquoγεροντο-
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 17
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 17
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
ε τότε θα νιώσω πάνω μου το αυστηρό βλέμμα της μαμάς Ηίδια θα μου απαντήσει με έκπληξη και δυσφορία laquoΓιατρέ δεντον πήραν και τα χρόνιαraquo ενώ το βλέμμα της την ίδια στιγμήμου λέει laquoΑ μάλιστα κατάλαβα εδώ λοιπόν έχω να κάνω μrsquoέναν επικίνδυνο εχθρό ευτυχώς που το διαπίστωσα εγκαίρωςας τα μαζεύω και να φεύγω με την πρώτη ευκαιρίαraquo Όταν ήμουν παιδί άκουγα συχνά τον χαρακτηρισμό laquoγερο-ντοπαλίκαροraquo Ήταν ένας χαρακτηρισμός που συνδεόταν μεαπαξίωση αλλά και οίκτο Πότε ένας άντρας χαρακτηριζότανγεροντοπαλίκαρο Νομίζω ότι γύρω στα 30 ένας ανύπαντροςάντρας είχε ήδη αρχίσει νrsquo ακούει ερωτήσεις του τύπου laquoΤι θαγίνει γεροντοπαλίκαρο θα μείνειςraquo Αυτές οι ερωτήσεις θα πρέ-πει να ήταν ισχυρό σοκ σrsquo ένα περιβάλλον όπου σχεδόν όλοι οισυνομήλικοι είχαν ήδη παντρευτεί και είχαν και παιδιά Γιατίένας άντρας παρέμενε γεροντοπαλίκαρο Συνήθως γιατί ήτανένας άτυχος άνθρωπος Είχε πολλές αδελφές να παντρέψειίσως δεν κατάφερε να παντρέψει μία ή περισσότερες αδελφέςμια αρρώστια ο πόλεμος η μεγάλη φτώχεια η ξενιτιά συνή-θως πολλά απrsquo αυτά σε συνδυασμό Με άλλα λόγια μόνο μιασυγκυρία μεγάλων ατυχιών θα μπορούσαν να φέρουν ένανάντρα σrsquo αυτή την τόσο δυσάρεστη θέση Έχω πολλά χρόνια νrsquo ακούσω αυτή την έκφραση laquoΟ Γιώρ-γος είναι γεροντοπαλίκαροraquo Γιατί άραγε Θα μου πείτε η σύγ-χρονη κοινωνία είναι πιο ανεκτική πιο laquoανοιχτόμυαληraquo απένα-ντι στα θέματα του γάμου και της δημιουργίας οικογένειας έχειξεπεράσει τις παραδοσιακές προκαταλήψεις αναγνωρίζει καισέβεται τη δυνατότητα της προσωπικής επιλογής και στάσηςκοκ Ως εδώ καλά Όμως η σύγχρονη laquoανοιχτόμυαληraquo κοινω-νία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό laquoγεροντο-
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 17
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 17
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
κόρηraquo για μια γυναίκα όπως και ανάλογους μειωτικούς χαρα-κτηρισμούς του τύπου laquoέχει μείνει στο ράφιraquo κλπ Γιατί άραγεΤι συμβαίνει ειδικά με τα αγοράκια ώστε να έχουν το laquoπρονό-μιοraquo να παραμένουν αγοράκια και στα 50 τους Το 1821 ο Γέρος του Μοριά ήταν 51 χρονών laquoΓέροςraquo δη-λαδή με όλα τα τρόπαια της ηλικίας του πείρα ωριμότητα σο-φία και τη βιολογική δύναμη του ανθρώπου που κατάφερε ναφτάσει ως τα 50 Ήταν πραγματικά σχετικά σπάνιο ένας άν-θρωπος εκείνης της εποχής να φτάσει ως τα 50 αλλά είναι εντε-λώς αυθαίρετο να φανταζόμαστε τον πενηντάχρονο εκείνης τηςεποχής σαν έναν άνθρωπο καταβεβλημένο σωματικά Ο Κο-λοκοτρώνης στη δεκαετία 1820-1830 (δηλαδή στην ηλικία των50-60 ετών) απέδειξε ότι διέθετε ένα τεράστιο απόθεμα σωμα-τικών και ψυχικών δυνάμεων Είχε ήδη παιδιά κι εγγόνια καισυνέχιζε να κάνει παιδιά να είναι δηλαδή γόνιμος (laquoκαρπερόςraquo)και σrsquo αυτή τη δεκαετία της ζωής του Πόσοι από τους σημερινούς πενηντάρηδες τους φροντισμέ-να νεάζοντες διαθέτουν τα προσόντα του συνομήλικού τους Γέ-ρου του Μοριά Μπορούμε με μεγάλη σιγουριά να πούμε ότιείναι ελάχιστοι Για παράδειγμα η γονιμότητα έχει αποχαιρε-τήσει οριστικά τους περισσότερους σύγχρονους άνδρες πουπλησιάζουν τα 40 Για τη μαμά τους ο καθένας από αυτούςμπορεί να είναι ακόμα το μικρό της αγοράκι αλλά οι περισσό-τεροι βρίσκονται ήδη στην κλιμακτήριο ή μάλλον στην εμμη-νόπαυση (Ανδρόπαυση το ονομάζουν οι ειδικοί) Τι συμβαίνει λοιπόν με τους άνδρες και τις μαμάδες τουςΤι άλλο πρέπει να δούνε τα μάτια μας για να μιλήσουμε με τηγλώσσα της αλήθειας και της πραγματικότητας
18 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 18
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
Η μαμά είναι πάντα κοντά σου αγοράκι μου
Βρίσκομαι στο λεωφορείο που μεταφέρει τους επιβάτες στο αε-ροπλάνο για την επιβίβαση Ήμαστε πολύ λίγοι εκείνο το χειμω-νιάτικο πρωινό που θα ταξιδεύαμε με προορισμό τη ΜυτιλήνηΠαρατηρώ τους συνεπιβάτες μου και προσπαθώ να φανταστώγια τον καθένα ξεχωριστά τον λόγο αυτού του ταξιδιού Για τουςπερισσότερους είναι μάλλον εύκολο να τους ταυτίσω με κάτι πουφαίνεται αρκετά πιθανό να ισχύει Δυο τρεις εμπορικοί αντιπρό-σωποι μερικοί φαντάροι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που βρισκότανστην πρωτεύουσα για ιατρικούς λόγους Ανάμεσά τους μια νεαρήκυρία ντυμένη επιμελημέναmiddot μου είναι δύσκολο να φανταστώγια ποιο λόγο μπορεί να ταξιδεύει αυτή η γυναίκα Δεν μπορείνα είχε ταξιδέψει ως την πρωτεύουσα για επαγγελματικούς λό-γους έχουν προηγηθεί πολλές μέρες αργιών ίσως πέρασε τιςγιορτές με συγγενείς και τώρα επιστρέφει στη βάση της Μέσα στο αεροπλάνο μάς περιμένει μια μικρή έκπληξηΑφού τακτοποιηθήκαμε στις θέσεις μας εισβάλλει μια χαρού-μενη ομάδα από αγόρια 10-12 χρονών περίπου ντυμένα μεομοιόμορφες αθλητικές φόρμες που συνοδεύονται από τρειςάνδρες Είναι φανερό πως πρόκειται για μια παιδική αθλητικήομάδα Η κυρία ξαφνικά ζωντανεύει Σηκώνεται από τη θέσητης μοιράζει χαμόγελα στα παιδιά και απευθύνεται στον συνο-δό laquoΠειράζει να κάτσει μαζί μου ο γιος μου Η θέση δίπλα μουείναι ελεύθερηraquo Ο συνοδός τής δίνει τη σωστή απάντησηlaquoΠειράζει τα παιδιά θα κάτσουν όλα μαζίraquo Την ίδια ώρα ογιος της προσπαθεί να ξεφύγει από τα χέρια της που τον έχουναποσπάσει από την παρέα του Τελικά κάθονται όλοι στις θέσειςτους Είναι φανερό ότι ο άντρας στον οποίο απευθύνθηκε η
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 19
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 19
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
νεαρή μαμά είναι ο αρχηγός της αποστολήςmiddot ανάμεσα στα παι-διά κάθονται οι υπόλοιποι συνοδοί ndashείναι νεότεροι άνδρεςndash οαρχηγός κάθεται πίσω απrsquo όλους κι ακριβώς πίσω του η νεαρήμαμά Τα παιδιά φαίνονται ενθουσιασμένα που θα ταξιδέψουνμε αεροπλάνο Ένας συνοδός έχει σηκωθεί όρθιος και τους μι-λάει για την πτήση laquoΤο αεροπλάνο θα έχει ταχύτητα 600 χιλιό-μετρα την ώρα θα πετάμε 8000 μέτρα ψηλά στο ύψος τουΈβερεστ και σrsquo αυτό το ύψος η θερμοκρασία είναι -20 βαθμούςΚελσίου και η ατμοσφαιρική πίεση τόσο χαμηλή που δεν θαμπορούσαμε νrsquo αντέξουμε ούτε λεπτόraquo Τα παιδιά βγάζουν επι-φωνήματα θαυμασμού μερικά κάνουν ερωτήσεις γίνεται ολό-κληρη κουβέντα Με συνεπαίρνει κι εμένα ο ενθουσιασμόςτους σκέφτομαι πόσο σημαντικό είναι να έρχεσαι σrsquo επαφή μrsquoόλες αυτές τις πληροφορίες όχι καθισμένος σrsquo ένα θρανίο αλλάπεριμένοντας την απογείωση ίσως την πρώτη απογείωση τηςζωής σου Ακριβώς την ώρα που ο συνοδός μιλάει στα παιδιάγια όλα αυτά τα θαυμαστά που πρόκειται να συμβούν η νεαρήμαμά φωνάζει από τη θέση της laquoΜιχάλη βγάλε το μπουφάνθα σκάσειςraquo Ο Μιχάλης τής κάνει απεγνωσμένες χειρονομίεςνα σκάσει εκείνη ενώ ο ίδιος προσπαθεί να πάρει μέρος στησυζήτηση Ο αρχηγός γυρνάει και της λέει laquoΆσrsquo τον ήσυχο κυ-ρία Καίτη θα το πω εγώ σε όλους να βγάλουν τα μπουφάν τουςαλλά δεν θέλω να διακόψω τη συζήτησή τουςraquo Έχω ενθουσιαστεί με τη συμπεριφορά του αρχηγού θα ήθε-λα να πάω να τον συγχαρώ Αλλά πόσες φορές θα υπάρχει έναςlaquoαρχηγόςraquo να βάζει στη θέση της τη μαμά-Καίτη να έχει τηνετοιμότητα και τη βούληση να είναι ο κυματοθραύστης των επι-θέσεων της αγάπης της προς τον έρημο γιο-Μιχάλη Ο πατέραςέχει τη δυνατότητα να είναι αρχηγός ακριβώς όταν χρειάζεται
20 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 20
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
Σημειώνω την ημερομηνία Γενάρης του 2005 Μάλισταη ίδια ιστορία το 1975 αλλά ας αρχίσω από το 1951 από τηνιστορία του θείου Κώστα
Όταν η προσφορά χάριζε ζωή
Ο θείος Κώστας γεννήθηκε το 1937 σrsquo ένα χωριό που βρίσκεταιανάμεσα στον Τύρναβο και την Ελασσόνα Στις αρχές της δε-καετίας του rsquo50 ήταν υποχρεωμένος να μένει μόνος στον Τύρ-ναβο για να πηγαίνει στο γυμνάσιο Όπως αφηγείται ο ίδιος ηδιατροφή του (και η επιβίωσή τουhellip) εξασφαλιζόταν με ένακαλάθι τρόφιμα την εβδομάδα που του έστελναν οι δικοί τουαπό το χωριό laquoΉμουν στη Β΄ τάξη του γυμνασίου στον Τύρ-ναβο νοίκιαζα ένα δωμάτιο στο σπίτι κάποιων μακρινών συγ-γενών Κάθε Σάββατο ερχόταν ο αγωγιάτης από το χωριό απότον οποίο έπαιρνα το καλάθι με τα τρόφιμα που μου έστελνανοι δικοί μου Κάθε φορά τον περίμενα με μεγάλη λαχτάρα γιατίήδη είχα εξαντλήσει τα τρόφιμα της προηγούμενης εβδομάδαςκαι είχε αρχίσει να με κόβει η πείνα Μόλις έπαιρνα το καλάθιτο άδειαζα βιαστικά γιατί μερικές φορές σπάνια βέβαια στονπάτο του καλαθιού η μάνα μου μου έβαζε ένα δίφραγκο Φα-ντάζεσαι πώς πανηγύριζα όταν έβρισκα αυτό το δίφραγκο αι-σθανόμουνα βασιλιάςraquo
Η ίδια προσφορά μού παίρνει τη ζωή
Το 1975-1976 βρίσκομαι στο πρώτο έτος της Ιατρικής στηΘεσσαλονίκη Είναι η πρώτη χρονιά των σπουδών μας η χρο-νιά που οι φοιτητές αρχίζουμε να γνωρίζουμε τη σχολή και να
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 21
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 21
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
γνωριζόμαστε μεταξύ μας η χρονιά που πρωτοσχηματίζονταιοι παρέες και μπαίνουν τα θεμέλια σε σχέσεις που μπορεί νακρατήσουν μια ολόκληρη ζωή Από τους πρώτους συμφοιτητέςπου γνώρισα ήταν ο Σπύρος ένας πολύ συμπαθής και ζωντα-νός άνθρωπος Είναι από την Αθήνα και μένει σrsquo ένα μικρό δια-μέρισμα στις Σαράντα Εκκλησιές Ο ίδιος είναι πολύ ενθουσια-σμένος με όλα όσα του συμβαίνουν για πρώτη φορά να σπου-δάζει να ζει μόνος να γνωρίζει καινούριους ανθρώπους Γρήγορα όμως όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι κάτι τον δυσκο-λεύει κάτι τον εμποδίζει να ενταχθεί στην παρέα μας Δεν έρχεταιποτέ να φάει μαζί μας στη Λέσχη κι ακόμη περισσότερο δενμας ακολουθεί ποτέ στις βραδινές μας εξορμήσεις στα διάφοραταβερνάκια που είναι τα φοιτητικά στέκια Με λίγα λόγια ποτέδεν τρώει μαζί μας πάντα βρίσκει μια δικαιολογία και εξαφανί-ζεται Μrsquo αυτό τον τρόπο χάνει πολλές από τις πιο ευχάριστεςαλλά και γόνιμες στιγμές των συναντήσεών μας Επιπλέον εξα-φανίζεται τα Σαββατοκύριακα Η ακαδημαϊκή χρονιά 1975-1976 είναι νομίζω η τελευταία χρονιά που υπήρχαν μαθήματαμέχρι το Σάββατο το μεσημέρι Μας είναι πολύ δύσκολο να φα-νταστούμε ότι κάθε Σαββατοκύριακο μπορεί να φεύγει για τηνΑθήνα και να προλαβαίνει να επιστρέψει ως τη Δευτέρα το πρωί Μετά από αρκετές προσπάθειες καταφέραμε να εξιχνιάσουμετο μυστήριο Ο Σπύρος δεν μπορούσε να τρώει μαζί μας γιατίστο σπίτι του είχε πάντα φαγητό της μητέρας του που το προμη-θευόταν κάθε Σαββατοκύριακο Γιατί πράγματι κάθε Σάββατοαπόγευμα έπαιρνε το τρένο και μετά από 10 ώρες βρισκόταν στηνΑθήνα έφτανε στο σπίτι του το πρωί της Κυριακής κι έφευγε τοίδιο βράδυ Κάθε Κυριακή βράδυ λοιπόν έφευγε με το τρένοαπό την Αθήνα φορτωμένος με ταπεράκια με φαγητά που το κα-
22 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 22
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
θένα είχε πάνω του μια αυτοκόλλητη ετικέτα με τη μέρα της εβδο-μάδας που όφειλε να το φάει Δευτέρα Τρίτη κοκ Επιπλέονέπαιρνε μαζί του καθαρά και σιδερωμένα όλα τα άπλυτα τηςεβδομάδας Το επόμενο Σάββατο φορτωμένος τα άδεια ταπε-ράκια και τα άπλυτα της εβδομάδας ξανάπαιρνε το τρένο για νακάνει δύο δεκάωρα ταξίδια μέσα σε τριάντα έξι ώρες Τις υπόλοιπες μέρες αισθανόταν υποχρεωμένος να κατανα-λώσει τα φαγητά που του είχε ετοιμάσει η μητέρα του Αν έβγαι-νε μια φορά μαζί μας έξω θα έπρεπε να πετάξει το φαγητό τηςμητέρας του κι αυτό το θεωρούσε τουλάχιστον προδοσία Πώςμπορούσε να πάει χαμένος ο κόπος της μητέρας του Ώσπου νακαταφέρουμε να τον πείσουμε να κόψει τα ταξίδια του στηνΑθήνα βρήκαμε τη λύση να μαζευόμαστε κάθε Δευτέρα στοσπίτι του και να τρώμε όλοι μαζί όλα τα φαγητά της εβδομάδαςΉταν τα περίφημα πάρτι της Δευτέρας στο σπίτι του Σπύρουπου κράτησαν λίγους μήνες Τις υπόλοιπες μέρες ο Σπύροςαπελευθερωμένος από τα δεσμά των φαγητών της μητέρας τουσυμμετείχε στις εξόδους μας Όταν μετά από λίγους μήνες ο Σπύρος σταμάτησε να κατε-βαίνει στην Αθήνα η μητέρα του εκδήλωσε με πολλούς τρό-πους την ανησυχία της και τον θυμό της Έχω την εντύπωσηότι ποτέ δεν μας συμπάθησε για πολλά χρόνια μας συμπεριφε-ρόταν σαν να της είχαμε κλέψει τον γιο της
Άλλες ανάγκες ίδιες συμπεριφορές
Ανάμεσα στις δυο αυτές ιστορίες μεσολαβούν μόλις 24 χρόνιαουσιαστικά λιγότερα από 20 χρόνια αφού στην πρώτη ιστορίαμιλάμε για ένα δεκατετράχρονο μαθητή του γυμνασίου ενώ στη
ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 23
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 23
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
δεύτερη για ένα δεκαοχτάχρονο φοιτητή Οι δυο πρωταγωνι-στές λοιπόν έχουν μια ηλικιακή διαφορά 20 χρόνων και για τιςμητέρες τους αυτή η διαφορά μπορεί να είναι ακόμα μικρό-τερη
Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια ηίδια συμπεριφορά μπορεί να παράγει τόσο διαφορετικά απο-τελέσματα Η μητέρα της πρώτης ιστορίας στέλνει τροφή απα-ραίτητη για να μπορέσει να επιβιώσει ο γιος της Κάνει δηλαδήαυτό που χρειάζεται για να μπορέσει ο γιος της να συνεχίσει ναπηγαίνει στο γυμνάσιο και να μορφωθεί Στη δεύτερη περίπτω-ση η τροφή το πλύσιμο και το σιδέρωμα των ρούχων γίνονταιτροχοπέδη για το μεγάλωμα του γιου για την προσαρμογή τουστα νέα δεδομένα ζωής Η μητρική συμπαράσταση είναι στηνπραγματικότητα ένα δίχτυ που καταφέρνει να πηγαίνει 500 χι-λιόμετρα μακριά και να πνίγει τον γιο
Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τη μητέρα της δεύτερηςιστορίας για τη συμπεριφορά της και για τις συνέπειες που προ-κύπτουν Εκπαιδεύτηκε για να αντιμετωπίσει ως μητέρα δια-φορετικές συνθήκες ζωής Όμως αυτό που για εκείνη ήταν αυ-τονόητα το σωστό είχε να κάνει με μια άλλη εποχή με άλλεςανάγκες με άλλες συνθήκες Το laquoσωστόraquo της δικής της αντίλη-ψης ήταν ολέθριο για τις συνθήκες ζωής της επόμενης γενιάςτης γενιάς των παιδιών της
24 ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ (ΜΕ) ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ
02-ΚΕΙΜΕΝΟqxp 24514 1012 Page 24
