ΘΕΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Συγγραφή

1ΜάριοςΠΜπέγζοςΚαθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών2ΑθανάσιοςΝΠαπαθανασίουΔρ Θεολογίας Καθηγητής Λυκείου Ζεφυρίου Αττικής

Κριτική Επιτροπή

1ΧρήστοςΒασιλόπουλοςΚαθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσνίκης2 ΓεώργιοςΔιλμπόηςΘεολόγος - συγγραφέας πρ Σχολικός Σύμβουλος3ΔημήτριοςΚούκηςΘεολόγος πρ Σχολικός Σύμβουλος

Εποπτεία

ΑθανάσιοςΘΝίκαςΣύμβουλος ΠΙ (dagger 5-3-1999)Το βιβλίο αυτό αφιερώνεται στη μνήμη του

Εικόνα του εξωφύλλου

ΈργοτουζωγράφουπΣταμάτηΣκλήρη(1998)

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣΗ επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών amp Εκδόσεων laquoΔιόφαντοςraquo μέσω ψηφιακής μακέτας η οποία δημιουργή-θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ΕΠ laquoΕκπαίδευση amp Διά Βίου Μάθησηraquo Πράξη laquoΣΤΗΡΙΖΩraquo

Οι αλλαγές που ενσωματώθηκαν στην παρούσα επανέκδοση έγιναν με βάση τις διορθώσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

22-0077 THEMATA XRISTIANIKIS ITHIKIS 001-100indd 2 2022014 22540 micromicro

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΘΕΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Γ΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ laquoΔΙΟΦΑΝΤΟΣraquo

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

22-0077 THEMATA XRISTIANIKIS ITHIKIS 001-100indd 3 2022014 22855 micromicro

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 91 Ο ηθικός προβληματισμός Η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 132 Εντολές και δόγματα Συνταγές σκλαβιάς ή δρόμοι ελευθερίας 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΖΩΗΣ 253 Η ηθική συνείδηση 264 Τα κίνητρα των πράξεων στην ηθική ζωή 335 Η ελευθερία του ανθρώπου στις επιλογές και τις πράξεις του 426 Οι εξτρεμιστές της ελευθερίας Η περίπτωση των laquoδια Χριστόν σαλώνraquo 50

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΗΘΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 577 Το κοινωνικό πρόβλημα 588 Το όραμα της ειρήνης και η πραγματικότητα 669 Η βούληση του ανθρώπου για διάκριση και δύναμη 72

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ 7910 Το ανθρώπινο σώμα 8011 Τα δύο φύλα 8612 Η οικογένεια 95

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥ 10113 Ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής 10214 Βιοϊατρική και ηθική 10815 Παραβίαση και περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής 11416 Άρνηση και υποτίμηση της ανθρώπινης ζωής 12517 Το πρόβλημα των ναρκωτικών 131

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 13718 Ορθοδοξία και τεχνολογία 13819 Η Εκκλησία και το οικολογικό πρόβλημα 14620 Η πληροφορική και τα Μέσα Ενημέρωσης των Πολιτών (ΜΕΠ) 156

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 16321 Άγχος μοναξιά και περιθωριοποίηση16422 Αλλοτρίωση 17123 Ο άνθρωπος στις χαρές και στις λύπες της ζωής 17724 Ο χριστιανός μπροστά στο θάνατο 185

ΓΛΩΣΣΑΡΙ 194

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 195

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

Πρόλογος

ΠολλέςφορέςοικαθηγητέςθεολόγοιαλλάκαιοιμαθητέςτουςπολιορκούνταιαπότησκέψηότιευκολότεραθαδιδασκότανοΧριστιαshyνισμόςσεανθρώπουςπουδεντονγνώρισανποτέπαράσεεκείνουςπουανήκουνσελαόπαραδοσιακάχριστιανικόΠιθανόταταμιατέτοιασκέψηναείναιυπερβολικήΩστόσοαναδεικνύειένααπότασημαντικάπροβλήματατηςσύγχρονηςνεοελληνικήςπραγματικότητας

ΜέσααπόμιαπορείααιώνωνηζωήτουλαούμαςlaquoμπολιάστηκεraquoαπότηνπίστητηςΕκκλησίαςΗνοοτροπίαοιευαισθησίεςοπολιτι-σμόςηπαράδοσητουλαούμαςμαρτυρούνγιατηνκαρποφορίααυτούτουμπολιάσματοςπουόμωςεμείςδεσυνειδητοποιούμεεπειδήγεννιόshyμαστεμέσασrsquoαυτήτηνπαράδοσηΓιrsquoαυτόκαιησχέσημαςμετηνΕκ-κλησίασυχνάδενείναιξεκάθαρηαλλάείναιθολήκαιασυνείδητηκάτισανμηχανικότυπικόκαιαυτονόητοέθιμοΠολλοίδεγνωρίζουμετηνπίστημαςήτηνέχουμενοθεύσειμεστοιχείααπόάλλεςθρησκευτικέςπαραδόσειςήμεδεισιδαιμονίεςΈτσιδυσκολευόμαστεναξεκαθαρί-σουμετιαπόαυτάπουδεχόμαστεωςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςείναιπράγματιδιδασκαλίατης

Ζώνταςμέσασrsquoαυτήτησύγχυσηγίνεταιδύσκοληκαιησυνεννό-ησηπερίτουτιπραγματικάλέειηΕκκλησίαγιατοlaquoσωστόraquoκαιτοlaquoλάθοςraquoτηςκαθημερινήςμαςζωήςότανδηλαδήησυζήτησηέρχεταιστηνΗθικήτηςΠολύπερισσότεροπουταλόγιαδύσκολαμπορούνναψηλαφίσουνζητήματαζωής

Έχονταςεπίγνωσηαυτώντωνδυσκολιώνοισυγγραφείςανέλαβαννασυντάξουνταμαθήματααυτούτουβιβλίουndashτοπρώτομέρος(δε1shy12)οΑθανάσιοςΠαπαθανασίουκαιτοδεύτερομέρος(δε13shy24)οΜάριοςΜπέγζοςndashσεσυνεννόησηκαισυνεργασίαώστεσυνολικάτοβιβλίονααποτελείκοινόέργοΟισυγγραφείςδενμπορούννακαυχηθούνότιτελικάυπερνίκησαντιςδυσκολίεςπουπροαναφέραμεΠροσπάθησανωστόσονακαταδείξουνόσογίνεταισαφέστερατακριτήριαπουδιαshyθέτειηΕκκλησίαγιατηνπορείατουανθρώπουστουςσύγχρονουςκαι-

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ρούςΤηνπροσπάθειααυτήσυνεπικουρούνκείμεναπουπλαισιώνουντιςδιδακτικέςενότητεςταοποίαπροσφέρονταιγιασυζήτησηστηναρχήτουμαθήματοςΤοόλοεγχείρημαθαμπορέσειτελικάναχαρακτηριστείεπιτυχέςανοισελίδεςπουακολουθούνμπορέσουνναλειτουργήσουνωςαφορμέςγιαπέρασμααπόταλόγιαγιατηζωήστηνίδιατηζωήδηλαδήτηνΕκκλησία

Όσοιθαεργαστούνμεβάσηαυτότοβιβλίο(είτεδιδάσκοντεςείτεδιδασκόμενοι)καλούνταιναέχουνκατάνουωςέναείδοςπνευματικήςπυξίδαςταπαρακάτωεμπνευσμέναλόγιαταοποίαμπορούνναδώσουνκαιτοστίγματηςεκκλησιαστικήςπαρουσίαςμέσαστηντρίτηχιλιετίαμετάΧριστόνlaquoΗ Ορθοδοξία για μια ακόμη φορά αποκαλύπτεται ως μια νικητήρια δύναμη ως δύναμη αναγεννητική και καταφατική της ζωής και όχι μονάχα ως καταφύγιο για τις κουρασμένες και αποθαρρημένες υπάρξεις Η Ορθοδοξία δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή η αρχή μιας ανα-ζήτησης και μιας δημιουργίας είναι μια lsquoνέα δημιουργίαrsquoraquo[πΓεώργιοςΦλωρόφσκυ]

ΟΙΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Οιλέξειςπουσημειώνονταιμεαστερίσκο()εξηγούνταιστοτέλοςτουβιβλίου Στοτέλοςτουβιβλίουεπίσηςπαρατίθεταιενδεικτικήβιβλιογραφία

Στην Ορθόδοξη λειτουργική ζωή η ηθικότητα δεν πηγά-ζει από μια δικανική σχέση με το Θεό αλλά από τη μετα-μόρφωση και ανακαίνιση της κτίσεως και του ανθρώπου ἐν Χριστῷ ώστε κάθε ηθική επιταγή να γίνεται κατανοητή μόνον ως συνέπεια αυτής της μυστηριακής μεταμορφώ-σεως

Μrsquo αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία δεν προσφέρει στον κόσμο ένα σύστημα ηθικών κανόνων αλλά μια αγιασμένη κοινω-νία μια ζύμη που θα ζυμώσει τη δημιουργία όχι με την επι-βολή των ηθικών προσταγών της αλλά με την αγιαστική της παρουσία Είναι μια παρουσία μαρτυρίας που δε σφυρηλατεί δεσμά laquoδυσβάστακτα τοῖς ἀνθρώποιςraquo για να τους σύρει δέ-σμιους στη σωτηρία αλλά τους καλεί στην laquoελευθερία των τέκνων του Θεούraquo σε μια κοινωνία με το Θεό που συνεπά-γεται την ανακαίνιση του κόσμου

ΙωάννηςΖηζιούλας(ΜητροπολίτηςΠεργάμου)Η Κτίση ως Ευχαριστία εκδΑκρίταςΑθήνα1992σελ31shy32

ΕΙΣΑΓΩΓΗ(ΔΕ 1 και 2)

Εδώ θα δούμε πώς το πρώτο ερώτημα που θέτει η Εκκλησία δεν είναι για τις πράξεις αλλά για την ύπαρξη του ανθρώπου

Το laquoτι πρέπει να κάνωraquo δηλαδή δεν είναι ένα αυτόνομο ερώτημα αλλά εξαρτάται από το laquoτι ον είμαιraquo

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤοκείμενοπουακολουθείείναιαπόσπασμααπόέργοτουαγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(περ347shy407)ΧρησιμοποιώνταςπαραστατικέςεικόνεςσυμβολισμούςκαιτολμηρέςμεταφορέςοIΧρυσόστομοςεπιχειρείνααποδώσειπώςηΕκκλησίακατανοείτησχέσηανθρώπουκαιΘεούκαιτησάρκωσητουδευτέρουΕίναιχαρακτηριστικόότιμεlaquoαμαρτωλήraquoπαρομοιάζειτηναν-θρώπινηφύσηπουέχειεκπέσειστηφθοράστηναλλοτρίωσηκαιστοβασίλειοτουθανάτουΚαλούμαστεναπροσεγγίσουμετοκείμενονηφάλιακαιναεπιχειρήσουμεέναείδοςδιαλόγουμετιςιδέεςπουεκφράζει

ΑμαρτωλήεπιθυμούσεοΘεόςΝαιαμαρτωλήεννοώτηδικήμαςφύσηΉταντρανόςκιαυτήταπεινήΤρανόςόχιστηθέσηαλλάστηφύσηΠεντακάθαροςήτανακατάστρεφτηηουσίατουάφθαρτηηφύσητουΑχώρητοςστονουαόρατοςάπιαστοςαπότησκέψηυπάρχονταςπαντοτινάμένονταςαπαράλλαχτοςΠάνωαπότουςαγγέλουςανώτεροςαπότιςδυνάμειςτωνουρανώνΝικώνταςτηλογικήσκέψηξεπερνώνταςτηδύναμητουμυαλούείναιαδύ-νατονατονδειςμόνονατονπιστέψειςΤονέβλεπανοιάγγελοικαιτρέμανεΤαχερουβείμσκεπάζοντανμεταφτεράτουςόλαστέκοντανμεφόβοΈριχνετοβλέμματουστηγηκαιτηνέκανενατρέμειΣτρεφότανεστηθάλασσακαιτηνέκανεστεριάΠοτάμιαέβγαζεστηνέρημοΣτrsquoαναμέτρημάτουέστησεβουνάκαιζύγισελαγκάδιαΠώςνατοπωΠώςνατοπαραστήσωΤομεγαλείοτουαπέραντοπούναπιαστείησοφίατουμεαριθμούςΑνεξιχνίαστεςοιαποφάσειςπουπαίρνεικιοιδρόμοιτουανεξερεύνητοιΚιαυτόςοτόσομέγαςκαιτρανόςεπεθύμησετηναμαρτωλήΓιατίΓιανατηναναπλάσειαπόαμαρτωλήσεπαρθέναΓιαναγίνεινυμφίοςτηςΤικάνειΔεντηςστέλνεικάποιοναπότουςδούλουςτουδενστέλνειάγγελοστηναμαρτωλήδενστέλνειαρχάγγελοδενστέλ-νειταχερουβείμδενστέλνειτασεραφείμΑλλάκαταφθάνειαυτόςοίδιοςοερωτευμένος

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

ΕπεθύμησετηναμαρτωλήκαιτικάνειΕπειδήδενμπορούσενrsquoανέβειεκείνησταψηλάκατέβηκεοίδιοςσταχαμηλάΈρχε-ταιστηνκαλύβατηςΤηβλέπειμεθυσμένηΚαιμεποιοτρόποέρχεταιΌχιμrsquoολοφάνερητηθεότητάτουαλλάγίνεταιεντε-λώςίδιοςμαζίτηςμήπωςβλέποντάςτοντρομοκρατηθείμήπωςλαχταρήσεικαιτουφύγειΤηβρίσκεικαταπληγωμένηεξαγρι-ωμένηαπόδαίμονεςκυριευμένηΚαιτικάνειΤηνπαίρνεικαιτηνκάνειγυναίκατουΚαιτιδώρατηςχαρίζειΔαχτυλίδιΠοιοδαχτυλίδιΤοΆγιοΠνεύμαΈπειταλέγειndash Δεν σε φύτεψα στον παράδεισοndash Τουλέει ναιndash Και πώς ξέπεσες από κειndash Ήλθε και με πήρε ο διάβολος από τον παράδεισοndash Φυτεύτηκες στον παράδεισο και σε έβγαλε έξω Να Σε φυτεύω

μέσα μου Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα Ο ποιμένας σε κρατάει κι ο λύκος δεν έρχεται πια

ndash Αλλά είμαι λέει αμαρτωλή και βρόμικη

(π Σταμάτης Σκλήρης ldquoΖευγάρι σε σοφίτεςrdquo 1994)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής τιμωρός Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ

2 Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου κατά τον Χρυσό-στομο Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο έρωτα γιατρειά Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου

3 Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σrsquo αυτήν τη σχέση Τι του προσφέρει αυτή η σχέση

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ndash Μη μου σκοτίζεσαι είμαι γιατρόςΔώσεμεγάληπροσοχήΚοίταξετικάνειΉλθεναπάρειτηναμαρτωλήόπωςαυτήndashτοτονίζωndashήτανβουτηγμένηστηβρομιάΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίουΑυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένοτοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματααλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματαΠιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνωνκόρητηςγηςανάξιαγιατηγηΚαιτώραέγινεκόρητουβασιλιάΚιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτηςΓιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτουΟέρωταςδεβλέπειασχήμιαΓιrsquoαυτόκαιονομάζεταιέρωταςεπειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημηΈτσιέκανεκαιοΧριστόςΆσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζειΩςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείταιΤηφροντίζειωςκεφαλήτηςπουείναιτηφυτεύειωςρίζατηνποιμαίνειωςποι-μέναςΩςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατουκαιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρείωςπρόβατοθυσιάζεταιωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσrsquoστηνομορφιάωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποταΙωάννηςΧρυσόστομοςPG52404Αshy411Β(μτφρΕλΜάινα)στοπεριοδικόlaquoΣύναξηraquo2(1982)σελ4shy7

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

Συγγραφή

1ΜάριοςΠΜπέγζοςΚαθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών2ΑθανάσιοςΝΠαπαθανασίουΔρ Θεολογίας Καθηγητής Λυκείου Ζεφυρίου Αττικής

Κριτική Επιτροπή

1ΧρήστοςΒασιλόπουλοςΚαθηγητής Θεολογικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσνίκης2 ΓεώργιοςΔιλμπόηςΘεολόγος - συγγραφέας πρ Σχολικός Σύμβουλος3ΔημήτριοςΚούκηςΘεολόγος πρ Σχολικός Σύμβουλος

Εποπτεία

ΑθανάσιοςΘΝίκαςΣύμβουλος ΠΙ (dagger 5-3-1999)Το βιβλίο αυτό αφιερώνεται στη μνήμη του

Εικόνα του εξωφύλλου

ΈργοτουζωγράφουπΣταμάτηΣκλήρη(1998)

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΡΧΙΚΗΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΑΝΕΚ∆ΟΣΗΣΗ επανέκδοση του παρόντος βιβλίου πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών amp Εκδόσεων laquoΔιόφαντοςraquo μέσω ψηφιακής μακέτας η οποία δημιουργή-θηκε με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ΕΠ laquoΕκπαίδευση amp Διά Βίου Μάθησηraquo Πράξη laquoΣΤΗΡΙΖΩraquo

Οι αλλαγές που ενσωματώθηκαν στην παρούσα επανέκδοση έγιναν με βάση τις διορθώσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

22-0077 THEMATA XRISTIANIKIS ITHIKIS 001-100indd 2 2022014 22540 micromicro

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΘΕΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Γ΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ laquoΔΙΟΦΑΝΤΟΣraquo

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

22-0077 THEMATA XRISTIANIKIS ITHIKIS 001-100indd 3 2022014 22855 micromicro

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 91 Ο ηθικός προβληματισμός Η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 132 Εντολές και δόγματα Συνταγές σκλαβιάς ή δρόμοι ελευθερίας 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΖΩΗΣ 253 Η ηθική συνείδηση 264 Τα κίνητρα των πράξεων στην ηθική ζωή 335 Η ελευθερία του ανθρώπου στις επιλογές και τις πράξεις του 426 Οι εξτρεμιστές της ελευθερίας Η περίπτωση των laquoδια Χριστόν σαλώνraquo 50

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΗΘΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 577 Το κοινωνικό πρόβλημα 588 Το όραμα της ειρήνης και η πραγματικότητα 669 Η βούληση του ανθρώπου για διάκριση και δύναμη 72

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ 7910 Το ανθρώπινο σώμα 8011 Τα δύο φύλα 8612 Η οικογένεια 95

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥ 10113 Ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής 10214 Βιοϊατρική και ηθική 10815 Παραβίαση και περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής 11416 Άρνηση και υποτίμηση της ανθρώπινης ζωής 12517 Το πρόβλημα των ναρκωτικών 131

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 13718 Ορθοδοξία και τεχνολογία 13819 Η Εκκλησία και το οικολογικό πρόβλημα 14620 Η πληροφορική και τα Μέσα Ενημέρωσης των Πολιτών (ΜΕΠ) 156

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 16321 Άγχος μοναξιά και περιθωριοποίηση16422 Αλλοτρίωση 17123 Ο άνθρωπος στις χαρές και στις λύπες της ζωής 17724 Ο χριστιανός μπροστά στο θάνατο 185

ΓΛΩΣΣΑΡΙ 194

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 195

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

Πρόλογος

ΠολλέςφορέςοικαθηγητέςθεολόγοιαλλάκαιοιμαθητέςτουςπολιορκούνταιαπότησκέψηότιευκολότεραθαδιδασκότανοΧριστιαshyνισμόςσεανθρώπουςπουδεντονγνώρισανποτέπαράσεεκείνουςπουανήκουνσελαόπαραδοσιακάχριστιανικόΠιθανόταταμιατέτοιασκέψηναείναιυπερβολικήΩστόσοαναδεικνύειένααπότασημαντικάπροβλήματατηςσύγχρονηςνεοελληνικήςπραγματικότητας

ΜέσααπόμιαπορείααιώνωνηζωήτουλαούμαςlaquoμπολιάστηκεraquoαπότηνπίστητηςΕκκλησίαςΗνοοτροπίαοιευαισθησίεςοπολιτι-σμόςηπαράδοσητουλαούμαςμαρτυρούνγιατηνκαρποφορίααυτούτουμπολιάσματοςπουόμωςεμείςδεσυνειδητοποιούμεεπειδήγεννιόshyμαστεμέσασrsquoαυτήτηνπαράδοσηΓιrsquoαυτόκαιησχέσημαςμετηνΕκ-κλησίασυχνάδενείναιξεκάθαρηαλλάείναιθολήκαιασυνείδητηκάτισανμηχανικότυπικόκαιαυτονόητοέθιμοΠολλοίδεγνωρίζουμετηνπίστημαςήτηνέχουμενοθεύσειμεστοιχείααπόάλλεςθρησκευτικέςπαραδόσειςήμεδεισιδαιμονίεςΈτσιδυσκολευόμαστεναξεκαθαρί-σουμετιαπόαυτάπουδεχόμαστεωςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςείναιπράγματιδιδασκαλίατης

Ζώνταςμέσασrsquoαυτήτησύγχυσηγίνεταιδύσκοληκαιησυνεννό-ησηπερίτουτιπραγματικάλέειηΕκκλησίαγιατοlaquoσωστόraquoκαιτοlaquoλάθοςraquoτηςκαθημερινήςμαςζωήςότανδηλαδήησυζήτησηέρχεταιστηνΗθικήτηςΠολύπερισσότεροπουταλόγιαδύσκολαμπορούνναψηλαφίσουνζητήματαζωής

Έχονταςεπίγνωσηαυτώντωνδυσκολιώνοισυγγραφείςανέλαβαννασυντάξουνταμαθήματααυτούτουβιβλίουndashτοπρώτομέρος(δε1shy12)οΑθανάσιοςΠαπαθανασίουκαιτοδεύτερομέρος(δε13shy24)οΜάριοςΜπέγζοςndashσεσυνεννόησηκαισυνεργασίαώστεσυνολικάτοβιβλίονααποτελείκοινόέργοΟισυγγραφείςδενμπορούννακαυχηθούνότιτελικάυπερνίκησαντιςδυσκολίεςπουπροαναφέραμεΠροσπάθησανωστόσονακαταδείξουνόσογίνεταισαφέστερατακριτήριαπουδιαshyθέτειηΕκκλησίαγιατηνπορείατουανθρώπουστουςσύγχρονουςκαι-

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ρούςΤηνπροσπάθειααυτήσυνεπικουρούνκείμεναπουπλαισιώνουντιςδιδακτικέςενότητεςταοποίαπροσφέρονταιγιασυζήτησηστηναρχήτουμαθήματοςΤοόλοεγχείρημαθαμπορέσειτελικάναχαρακτηριστείεπιτυχέςανοισελίδεςπουακολουθούνμπορέσουνναλειτουργήσουνωςαφορμέςγιαπέρασμααπόταλόγιαγιατηζωήστηνίδιατηζωήδηλαδήτηνΕκκλησία

Όσοιθαεργαστούνμεβάσηαυτότοβιβλίο(είτεδιδάσκοντεςείτεδιδασκόμενοι)καλούνταιναέχουνκατάνουωςέναείδοςπνευματικήςπυξίδαςταπαρακάτωεμπνευσμέναλόγιαταοποίαμπορούνναδώσουνκαιτοστίγματηςεκκλησιαστικήςπαρουσίαςμέσαστηντρίτηχιλιετίαμετάΧριστόνlaquoΗ Ορθοδοξία για μια ακόμη φορά αποκαλύπτεται ως μια νικητήρια δύναμη ως δύναμη αναγεννητική και καταφατική της ζωής και όχι μονάχα ως καταφύγιο για τις κουρασμένες και αποθαρρημένες υπάρξεις Η Ορθοδοξία δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή η αρχή μιας ανα-ζήτησης και μιας δημιουργίας είναι μια lsquoνέα δημιουργίαrsquoraquo[πΓεώργιοςΦλωρόφσκυ]

ΟΙΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Οιλέξειςπουσημειώνονταιμεαστερίσκο()εξηγούνταιστοτέλοςτουβιβλίου Στοτέλοςτουβιβλίουεπίσηςπαρατίθεταιενδεικτικήβιβλιογραφία

Στην Ορθόδοξη λειτουργική ζωή η ηθικότητα δεν πηγά-ζει από μια δικανική σχέση με το Θεό αλλά από τη μετα-μόρφωση και ανακαίνιση της κτίσεως και του ανθρώπου ἐν Χριστῷ ώστε κάθε ηθική επιταγή να γίνεται κατανοητή μόνον ως συνέπεια αυτής της μυστηριακής μεταμορφώ-σεως

Μrsquo αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία δεν προσφέρει στον κόσμο ένα σύστημα ηθικών κανόνων αλλά μια αγιασμένη κοινω-νία μια ζύμη που θα ζυμώσει τη δημιουργία όχι με την επι-βολή των ηθικών προσταγών της αλλά με την αγιαστική της παρουσία Είναι μια παρουσία μαρτυρίας που δε σφυρηλατεί δεσμά laquoδυσβάστακτα τοῖς ἀνθρώποιςraquo για να τους σύρει δέ-σμιους στη σωτηρία αλλά τους καλεί στην laquoελευθερία των τέκνων του Θεούraquo σε μια κοινωνία με το Θεό που συνεπά-γεται την ανακαίνιση του κόσμου

ΙωάννηςΖηζιούλας(ΜητροπολίτηςΠεργάμου)Η Κτίση ως Ευχαριστία εκδΑκρίταςΑθήνα1992σελ31shy32

ΕΙΣΑΓΩΓΗ(ΔΕ 1 και 2)

Εδώ θα δούμε πώς το πρώτο ερώτημα που θέτει η Εκκλησία δεν είναι για τις πράξεις αλλά για την ύπαρξη του ανθρώπου

Το laquoτι πρέπει να κάνωraquo δηλαδή δεν είναι ένα αυτόνομο ερώτημα αλλά εξαρτάται από το laquoτι ον είμαιraquo

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤοκείμενοπουακολουθείείναιαπόσπασμααπόέργοτουαγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(περ347shy407)ΧρησιμοποιώνταςπαραστατικέςεικόνεςσυμβολισμούςκαιτολμηρέςμεταφορέςοIΧρυσόστομοςεπιχειρείνααποδώσειπώςηΕκκλησίακατανοείτησχέσηανθρώπουκαιΘεούκαιτησάρκωσητουδευτέρουΕίναιχαρακτηριστικόότιμεlaquoαμαρτωλήraquoπαρομοιάζειτηναν-θρώπινηφύσηπουέχειεκπέσειστηφθοράστηναλλοτρίωσηκαιστοβασίλειοτουθανάτουΚαλούμαστεναπροσεγγίσουμετοκείμενονηφάλιακαιναεπιχειρήσουμεέναείδοςδιαλόγουμετιςιδέεςπουεκφράζει

ΑμαρτωλήεπιθυμούσεοΘεόςΝαιαμαρτωλήεννοώτηδικήμαςφύσηΉταντρανόςκιαυτήταπεινήΤρανόςόχιστηθέσηαλλάστηφύσηΠεντακάθαροςήτανακατάστρεφτηηουσίατουάφθαρτηηφύσητουΑχώρητοςστονουαόρατοςάπιαστοςαπότησκέψηυπάρχονταςπαντοτινάμένονταςαπαράλλαχτοςΠάνωαπότουςαγγέλουςανώτεροςαπότιςδυνάμειςτωνουρανώνΝικώνταςτηλογικήσκέψηξεπερνώνταςτηδύναμητουμυαλούείναιαδύ-νατονατονδειςμόνονατονπιστέψειςΤονέβλεπανοιάγγελοικαιτρέμανεΤαχερουβείμσκεπάζοντανμεταφτεράτουςόλαστέκοντανμεφόβοΈριχνετοβλέμματουστηγηκαιτηνέκανενατρέμειΣτρεφότανεστηθάλασσακαιτηνέκανεστεριάΠοτάμιαέβγαζεστηνέρημοΣτrsquoαναμέτρημάτουέστησεβουνάκαιζύγισελαγκάδιαΠώςνατοπωΠώςνατοπαραστήσωΤομεγαλείοτουαπέραντοπούναπιαστείησοφίατουμεαριθμούςΑνεξιχνίαστεςοιαποφάσειςπουπαίρνεικιοιδρόμοιτουανεξερεύνητοιΚιαυτόςοτόσομέγαςκαιτρανόςεπεθύμησετηναμαρτωλήΓιατίΓιανατηναναπλάσειαπόαμαρτωλήσεπαρθέναΓιαναγίνεινυμφίοςτηςΤικάνειΔεντηςστέλνεικάποιοναπότουςδούλουςτουδενστέλνειάγγελοστηναμαρτωλήδενστέλνειαρχάγγελοδενστέλ-νειταχερουβείμδενστέλνειτασεραφείμΑλλάκαταφθάνειαυτόςοίδιοςοερωτευμένος

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

ΕπεθύμησετηναμαρτωλήκαιτικάνειΕπειδήδενμπορούσενrsquoανέβειεκείνησταψηλάκατέβηκεοίδιοςσταχαμηλάΈρχε-ταιστηνκαλύβατηςΤηβλέπειμεθυσμένηΚαιμεποιοτρόποέρχεταιΌχιμrsquoολοφάνερητηθεότητάτουαλλάγίνεταιεντε-λώςίδιοςμαζίτηςμήπωςβλέποντάςτοντρομοκρατηθείμήπωςλαχταρήσεικαιτουφύγειΤηβρίσκεικαταπληγωμένηεξαγρι-ωμένηαπόδαίμονεςκυριευμένηΚαιτικάνειΤηνπαίρνεικαιτηνκάνειγυναίκατουΚαιτιδώρατηςχαρίζειΔαχτυλίδιΠοιοδαχτυλίδιΤοΆγιοΠνεύμαΈπειταλέγειndash Δεν σε φύτεψα στον παράδεισοndash Τουλέει ναιndash Και πώς ξέπεσες από κειndash Ήλθε και με πήρε ο διάβολος από τον παράδεισοndash Φυτεύτηκες στον παράδεισο και σε έβγαλε έξω Να Σε φυτεύω

μέσα μου Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα Ο ποιμένας σε κρατάει κι ο λύκος δεν έρχεται πια

ndash Αλλά είμαι λέει αμαρτωλή και βρόμικη

(π Σταμάτης Σκλήρης ldquoΖευγάρι σε σοφίτεςrdquo 1994)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής τιμωρός Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ

2 Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου κατά τον Χρυσό-στομο Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο έρωτα γιατρειά Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου

3 Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σrsquo αυτήν τη σχέση Τι του προσφέρει αυτή η σχέση

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ndash Μη μου σκοτίζεσαι είμαι γιατρόςΔώσεμεγάληπροσοχήΚοίταξετικάνειΉλθεναπάρειτηναμαρτωλήόπωςαυτήndashτοτονίζωndashήτανβουτηγμένηστηβρομιάΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίουΑυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένοτοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματααλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματαΠιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνωνκόρητηςγηςανάξιαγιατηγηΚαιτώραέγινεκόρητουβασιλιάΚιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτηςΓιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτουΟέρωταςδεβλέπειασχήμιαΓιrsquoαυτόκαιονομάζεταιέρωταςεπειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημηΈτσιέκανεκαιοΧριστόςΆσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζειΩςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείταιΤηφροντίζειωςκεφαλήτηςπουείναιτηφυτεύειωςρίζατηνποιμαίνειωςποι-μέναςΩςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατουκαιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρείωςπρόβατοθυσιάζεταιωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσrsquoστηνομορφιάωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποταΙωάννηςΧρυσόστομοςPG52404Αshy411Β(μτφρΕλΜάινα)στοπεριοδικόlaquoΣύναξηraquo2(1982)σελ4shy7

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΘΕΜΑΤΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Γ΄ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ laquoΔΙΟΦΑΝΤΟΣraquo

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Η συγγραφή και η επιμέλεια του βιβλίου πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

22-0077 THEMATA XRISTIANIKIS ITHIKIS 001-100indd 3 2022014 22855 micromicro

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 91 Ο ηθικός προβληματισμός Η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 132 Εντολές και δόγματα Συνταγές σκλαβιάς ή δρόμοι ελευθερίας 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΖΩΗΣ 253 Η ηθική συνείδηση 264 Τα κίνητρα των πράξεων στην ηθική ζωή 335 Η ελευθερία του ανθρώπου στις επιλογές και τις πράξεις του 426 Οι εξτρεμιστές της ελευθερίας Η περίπτωση των laquoδια Χριστόν σαλώνraquo 50

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΗΘΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 577 Το κοινωνικό πρόβλημα 588 Το όραμα της ειρήνης και η πραγματικότητα 669 Η βούληση του ανθρώπου για διάκριση και δύναμη 72

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ 7910 Το ανθρώπινο σώμα 8011 Τα δύο φύλα 8612 Η οικογένεια 95

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥ 10113 Ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής 10214 Βιοϊατρική και ηθική 10815 Παραβίαση και περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής 11416 Άρνηση και υποτίμηση της ανθρώπινης ζωής 12517 Το πρόβλημα των ναρκωτικών 131

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 13718 Ορθοδοξία και τεχνολογία 13819 Η Εκκλησία και το οικολογικό πρόβλημα 14620 Η πληροφορική και τα Μέσα Ενημέρωσης των Πολιτών (ΜΕΠ) 156

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 16321 Άγχος μοναξιά και περιθωριοποίηση16422 Αλλοτρίωση 17123 Ο άνθρωπος στις χαρές και στις λύπες της ζωής 17724 Ο χριστιανός μπροστά στο θάνατο 185

ΓΛΩΣΣΑΡΙ 194

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 195

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

Πρόλογος

ΠολλέςφορέςοικαθηγητέςθεολόγοιαλλάκαιοιμαθητέςτουςπολιορκούνταιαπότησκέψηότιευκολότεραθαδιδασκότανοΧριστιαshyνισμόςσεανθρώπουςπουδεντονγνώρισανποτέπαράσεεκείνουςπουανήκουνσελαόπαραδοσιακάχριστιανικόΠιθανόταταμιατέτοιασκέψηναείναιυπερβολικήΩστόσοαναδεικνύειένααπότασημαντικάπροβλήματατηςσύγχρονηςνεοελληνικήςπραγματικότητας

ΜέσααπόμιαπορείααιώνωνηζωήτουλαούμαςlaquoμπολιάστηκεraquoαπότηνπίστητηςΕκκλησίαςΗνοοτροπίαοιευαισθησίεςοπολιτι-σμόςηπαράδοσητουλαούμαςμαρτυρούνγιατηνκαρποφορίααυτούτουμπολιάσματοςπουόμωςεμείςδεσυνειδητοποιούμεεπειδήγεννιόshyμαστεμέσασrsquoαυτήτηνπαράδοσηΓιrsquoαυτόκαιησχέσημαςμετηνΕκ-κλησίασυχνάδενείναιξεκάθαρηαλλάείναιθολήκαιασυνείδητηκάτισανμηχανικότυπικόκαιαυτονόητοέθιμοΠολλοίδεγνωρίζουμετηνπίστημαςήτηνέχουμενοθεύσειμεστοιχείααπόάλλεςθρησκευτικέςπαραδόσειςήμεδεισιδαιμονίεςΈτσιδυσκολευόμαστεναξεκαθαρί-σουμετιαπόαυτάπουδεχόμαστεωςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςείναιπράγματιδιδασκαλίατης

Ζώνταςμέσασrsquoαυτήτησύγχυσηγίνεταιδύσκοληκαιησυνεννό-ησηπερίτουτιπραγματικάλέειηΕκκλησίαγιατοlaquoσωστόraquoκαιτοlaquoλάθοςraquoτηςκαθημερινήςμαςζωήςότανδηλαδήησυζήτησηέρχεταιστηνΗθικήτηςΠολύπερισσότεροπουταλόγιαδύσκολαμπορούνναψηλαφίσουνζητήματαζωής

Έχονταςεπίγνωσηαυτώντωνδυσκολιώνοισυγγραφείςανέλαβαννασυντάξουνταμαθήματααυτούτουβιβλίουndashτοπρώτομέρος(δε1shy12)οΑθανάσιοςΠαπαθανασίουκαιτοδεύτερομέρος(δε13shy24)οΜάριοςΜπέγζοςndashσεσυνεννόησηκαισυνεργασίαώστεσυνολικάτοβιβλίονααποτελείκοινόέργοΟισυγγραφείςδενμπορούννακαυχηθούνότιτελικάυπερνίκησαντιςδυσκολίεςπουπροαναφέραμεΠροσπάθησανωστόσονακαταδείξουνόσογίνεταισαφέστερατακριτήριαπουδιαshyθέτειηΕκκλησίαγιατηνπορείατουανθρώπουστουςσύγχρονουςκαι-

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ρούςΤηνπροσπάθειααυτήσυνεπικουρούνκείμεναπουπλαισιώνουντιςδιδακτικέςενότητεςταοποίαπροσφέρονταιγιασυζήτησηστηναρχήτουμαθήματοςΤοόλοεγχείρημαθαμπορέσειτελικάναχαρακτηριστείεπιτυχέςανοισελίδεςπουακολουθούνμπορέσουνναλειτουργήσουνωςαφορμέςγιαπέρασμααπόταλόγιαγιατηζωήστηνίδιατηζωήδηλαδήτηνΕκκλησία

Όσοιθαεργαστούνμεβάσηαυτότοβιβλίο(είτεδιδάσκοντεςείτεδιδασκόμενοι)καλούνταιναέχουνκατάνουωςέναείδοςπνευματικήςπυξίδαςταπαρακάτωεμπνευσμέναλόγιαταοποίαμπορούνναδώσουνκαιτοστίγματηςεκκλησιαστικήςπαρουσίαςμέσαστηντρίτηχιλιετίαμετάΧριστόνlaquoΗ Ορθοδοξία για μια ακόμη φορά αποκαλύπτεται ως μια νικητήρια δύναμη ως δύναμη αναγεννητική και καταφατική της ζωής και όχι μονάχα ως καταφύγιο για τις κουρασμένες και αποθαρρημένες υπάρξεις Η Ορθοδοξία δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή η αρχή μιας ανα-ζήτησης και μιας δημιουργίας είναι μια lsquoνέα δημιουργίαrsquoraquo[πΓεώργιοςΦλωρόφσκυ]

ΟΙΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Οιλέξειςπουσημειώνονταιμεαστερίσκο()εξηγούνταιστοτέλοςτουβιβλίου Στοτέλοςτουβιβλίουεπίσηςπαρατίθεταιενδεικτικήβιβλιογραφία

Στην Ορθόδοξη λειτουργική ζωή η ηθικότητα δεν πηγά-ζει από μια δικανική σχέση με το Θεό αλλά από τη μετα-μόρφωση και ανακαίνιση της κτίσεως και του ανθρώπου ἐν Χριστῷ ώστε κάθε ηθική επιταγή να γίνεται κατανοητή μόνον ως συνέπεια αυτής της μυστηριακής μεταμορφώ-σεως

Μrsquo αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία δεν προσφέρει στον κόσμο ένα σύστημα ηθικών κανόνων αλλά μια αγιασμένη κοινω-νία μια ζύμη που θα ζυμώσει τη δημιουργία όχι με την επι-βολή των ηθικών προσταγών της αλλά με την αγιαστική της παρουσία Είναι μια παρουσία μαρτυρίας που δε σφυρηλατεί δεσμά laquoδυσβάστακτα τοῖς ἀνθρώποιςraquo για να τους σύρει δέ-σμιους στη σωτηρία αλλά τους καλεί στην laquoελευθερία των τέκνων του Θεούraquo σε μια κοινωνία με το Θεό που συνεπά-γεται την ανακαίνιση του κόσμου

ΙωάννηςΖηζιούλας(ΜητροπολίτηςΠεργάμου)Η Κτίση ως Ευχαριστία εκδΑκρίταςΑθήνα1992σελ31shy32

ΕΙΣΑΓΩΓΗ(ΔΕ 1 και 2)

Εδώ θα δούμε πώς το πρώτο ερώτημα που θέτει η Εκκλησία δεν είναι για τις πράξεις αλλά για την ύπαρξη του ανθρώπου

Το laquoτι πρέπει να κάνωraquo δηλαδή δεν είναι ένα αυτόνομο ερώτημα αλλά εξαρτάται από το laquoτι ον είμαιraquo

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤοκείμενοπουακολουθείείναιαπόσπασμααπόέργοτουαγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(περ347shy407)ΧρησιμοποιώνταςπαραστατικέςεικόνεςσυμβολισμούςκαιτολμηρέςμεταφορέςοIΧρυσόστομοςεπιχειρείνααποδώσειπώςηΕκκλησίακατανοείτησχέσηανθρώπουκαιΘεούκαιτησάρκωσητουδευτέρουΕίναιχαρακτηριστικόότιμεlaquoαμαρτωλήraquoπαρομοιάζειτηναν-θρώπινηφύσηπουέχειεκπέσειστηφθοράστηναλλοτρίωσηκαιστοβασίλειοτουθανάτουΚαλούμαστεναπροσεγγίσουμετοκείμενονηφάλιακαιναεπιχειρήσουμεέναείδοςδιαλόγουμετιςιδέεςπουεκφράζει

ΑμαρτωλήεπιθυμούσεοΘεόςΝαιαμαρτωλήεννοώτηδικήμαςφύσηΉταντρανόςκιαυτήταπεινήΤρανόςόχιστηθέσηαλλάστηφύσηΠεντακάθαροςήτανακατάστρεφτηηουσίατουάφθαρτηηφύσητουΑχώρητοςστονουαόρατοςάπιαστοςαπότησκέψηυπάρχονταςπαντοτινάμένονταςαπαράλλαχτοςΠάνωαπότουςαγγέλουςανώτεροςαπότιςδυνάμειςτωνουρανώνΝικώνταςτηλογικήσκέψηξεπερνώνταςτηδύναμητουμυαλούείναιαδύ-νατονατονδειςμόνονατονπιστέψειςΤονέβλεπανοιάγγελοικαιτρέμανεΤαχερουβείμσκεπάζοντανμεταφτεράτουςόλαστέκοντανμεφόβοΈριχνετοβλέμματουστηγηκαιτηνέκανενατρέμειΣτρεφότανεστηθάλασσακαιτηνέκανεστεριάΠοτάμιαέβγαζεστηνέρημοΣτrsquoαναμέτρημάτουέστησεβουνάκαιζύγισελαγκάδιαΠώςνατοπωΠώςνατοπαραστήσωΤομεγαλείοτουαπέραντοπούναπιαστείησοφίατουμεαριθμούςΑνεξιχνίαστεςοιαποφάσειςπουπαίρνεικιοιδρόμοιτουανεξερεύνητοιΚιαυτόςοτόσομέγαςκαιτρανόςεπεθύμησετηναμαρτωλήΓιατίΓιανατηναναπλάσειαπόαμαρτωλήσεπαρθέναΓιαναγίνεινυμφίοςτηςΤικάνειΔεντηςστέλνεικάποιοναπότουςδούλουςτουδενστέλνειάγγελοστηναμαρτωλήδενστέλνειαρχάγγελοδενστέλ-νειταχερουβείμδενστέλνειτασεραφείμΑλλάκαταφθάνειαυτόςοίδιοςοερωτευμένος

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

ΕπεθύμησετηναμαρτωλήκαιτικάνειΕπειδήδενμπορούσενrsquoανέβειεκείνησταψηλάκατέβηκεοίδιοςσταχαμηλάΈρχε-ταιστηνκαλύβατηςΤηβλέπειμεθυσμένηΚαιμεποιοτρόποέρχεταιΌχιμrsquoολοφάνερητηθεότητάτουαλλάγίνεταιεντε-λώςίδιοςμαζίτηςμήπωςβλέποντάςτοντρομοκρατηθείμήπωςλαχταρήσεικαιτουφύγειΤηβρίσκεικαταπληγωμένηεξαγρι-ωμένηαπόδαίμονεςκυριευμένηΚαιτικάνειΤηνπαίρνεικαιτηνκάνειγυναίκατουΚαιτιδώρατηςχαρίζειΔαχτυλίδιΠοιοδαχτυλίδιΤοΆγιοΠνεύμαΈπειταλέγειndash Δεν σε φύτεψα στον παράδεισοndash Τουλέει ναιndash Και πώς ξέπεσες από κειndash Ήλθε και με πήρε ο διάβολος από τον παράδεισοndash Φυτεύτηκες στον παράδεισο και σε έβγαλε έξω Να Σε φυτεύω

μέσα μου Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα Ο ποιμένας σε κρατάει κι ο λύκος δεν έρχεται πια

ndash Αλλά είμαι λέει αμαρτωλή και βρόμικη

(π Σταμάτης Σκλήρης ldquoΖευγάρι σε σοφίτεςrdquo 1994)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής τιμωρός Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ

2 Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου κατά τον Χρυσό-στομο Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο έρωτα γιατρειά Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου

3 Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σrsquo αυτήν τη σχέση Τι του προσφέρει αυτή η σχέση

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ndash Μη μου σκοτίζεσαι είμαι γιατρόςΔώσεμεγάληπροσοχήΚοίταξετικάνειΉλθεναπάρειτηναμαρτωλήόπωςαυτήndashτοτονίζωndashήτανβουτηγμένηστηβρομιάΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίουΑυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένοτοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματααλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματαΠιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνωνκόρητηςγηςανάξιαγιατηγηΚαιτώραέγινεκόρητουβασιλιάΚιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτηςΓιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτουΟέρωταςδεβλέπειασχήμιαΓιrsquoαυτόκαιονομάζεταιέρωταςεπειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημηΈτσιέκανεκαιοΧριστόςΆσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζειΩςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείταιΤηφροντίζειωςκεφαλήτηςπουείναιτηφυτεύειωςρίζατηνποιμαίνειωςποι-μέναςΩςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατουκαιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρείωςπρόβατοθυσιάζεταιωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσrsquoστηνομορφιάωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποταΙωάννηςΧρυσόστομοςPG52404Αshy411Β(μτφρΕλΜάινα)στοπεριοδικόlaquoΣύναξηraquo2(1982)σελ4shy7

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 91 Ο ηθικός προβληματισμός Η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 132 Εντολές και δόγματα Συνταγές σκλαβιάς ή δρόμοι ελευθερίας 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΖΩΗΣ 253 Η ηθική συνείδηση 264 Τα κίνητρα των πράξεων στην ηθική ζωή 335 Η ελευθερία του ανθρώπου στις επιλογές και τις πράξεις του 426 Οι εξτρεμιστές της ελευθερίας Η περίπτωση των laquoδια Χριστόν σαλώνraquo 50

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΗΘΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 577 Το κοινωνικό πρόβλημα 588 Το όραμα της ειρήνης και η πραγματικότητα 669 Η βούληση του ανθρώπου για διάκριση και δύναμη 72

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ 7910 Το ανθρώπινο σώμα 8011 Τα δύο φύλα 8612 Η οικογένεια 95

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥ 10113 Ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής 10214 Βιοϊατρική και ηθική 10815 Παραβίαση και περιφρόνηση της ανθρώπινης ζωής 11416 Άρνηση και υποτίμηση της ανθρώπινης ζωής 12517 Το πρόβλημα των ναρκωτικών 131

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 13718 Ορθοδοξία και τεχνολογία 13819 Η Εκκλησία και το οικολογικό πρόβλημα 14620 Η πληροφορική και τα Μέσα Ενημέρωσης των Πολιτών (ΜΕΠ) 156

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 16321 Άγχος μοναξιά και περιθωριοποίηση16422 Αλλοτρίωση 17123 Ο άνθρωπος στις χαρές και στις λύπες της ζωής 17724 Ο χριστιανός μπροστά στο θάνατο 185

ΓΛΩΣΣΑΡΙ 194

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 195

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

Πρόλογος

ΠολλέςφορέςοικαθηγητέςθεολόγοιαλλάκαιοιμαθητέςτουςπολιορκούνταιαπότησκέψηότιευκολότεραθαδιδασκότανοΧριστιαshyνισμόςσεανθρώπουςπουδεντονγνώρισανποτέπαράσεεκείνουςπουανήκουνσελαόπαραδοσιακάχριστιανικόΠιθανόταταμιατέτοιασκέψηναείναιυπερβολικήΩστόσοαναδεικνύειένααπότασημαντικάπροβλήματατηςσύγχρονηςνεοελληνικήςπραγματικότητας

ΜέσααπόμιαπορείααιώνωνηζωήτουλαούμαςlaquoμπολιάστηκεraquoαπότηνπίστητηςΕκκλησίαςΗνοοτροπίαοιευαισθησίεςοπολιτι-σμόςηπαράδοσητουλαούμαςμαρτυρούνγιατηνκαρποφορίααυτούτουμπολιάσματοςπουόμωςεμείςδεσυνειδητοποιούμεεπειδήγεννιόshyμαστεμέσασrsquoαυτήτηνπαράδοσηΓιrsquoαυτόκαιησχέσημαςμετηνΕκ-κλησίασυχνάδενείναιξεκάθαρηαλλάείναιθολήκαιασυνείδητηκάτισανμηχανικότυπικόκαιαυτονόητοέθιμοΠολλοίδεγνωρίζουμετηνπίστημαςήτηνέχουμενοθεύσειμεστοιχείααπόάλλεςθρησκευτικέςπαραδόσειςήμεδεισιδαιμονίεςΈτσιδυσκολευόμαστεναξεκαθαρί-σουμετιαπόαυτάπουδεχόμαστεωςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςείναιπράγματιδιδασκαλίατης

Ζώνταςμέσασrsquoαυτήτησύγχυσηγίνεταιδύσκοληκαιησυνεννό-ησηπερίτουτιπραγματικάλέειηΕκκλησίαγιατοlaquoσωστόraquoκαιτοlaquoλάθοςraquoτηςκαθημερινήςμαςζωήςότανδηλαδήησυζήτησηέρχεταιστηνΗθικήτηςΠολύπερισσότεροπουταλόγιαδύσκολαμπορούνναψηλαφίσουνζητήματαζωής

Έχονταςεπίγνωσηαυτώντωνδυσκολιώνοισυγγραφείςανέλαβαννασυντάξουνταμαθήματααυτούτουβιβλίουndashτοπρώτομέρος(δε1shy12)οΑθανάσιοςΠαπαθανασίουκαιτοδεύτερομέρος(δε13shy24)οΜάριοςΜπέγζοςndashσεσυνεννόησηκαισυνεργασίαώστεσυνολικάτοβιβλίονααποτελείκοινόέργοΟισυγγραφείςδενμπορούννακαυχηθούνότιτελικάυπερνίκησαντιςδυσκολίεςπουπροαναφέραμεΠροσπάθησανωστόσονακαταδείξουνόσογίνεταισαφέστερατακριτήριαπουδιαshyθέτειηΕκκλησίαγιατηνπορείατουανθρώπουστουςσύγχρονουςκαι-

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ρούςΤηνπροσπάθειααυτήσυνεπικουρούνκείμεναπουπλαισιώνουντιςδιδακτικέςενότητεςταοποίαπροσφέρονταιγιασυζήτησηστηναρχήτουμαθήματοςΤοόλοεγχείρημαθαμπορέσειτελικάναχαρακτηριστείεπιτυχέςανοισελίδεςπουακολουθούνμπορέσουνναλειτουργήσουνωςαφορμέςγιαπέρασμααπόταλόγιαγιατηζωήστηνίδιατηζωήδηλαδήτηνΕκκλησία

Όσοιθαεργαστούνμεβάσηαυτότοβιβλίο(είτεδιδάσκοντεςείτεδιδασκόμενοι)καλούνταιναέχουνκατάνουωςέναείδοςπνευματικήςπυξίδαςταπαρακάτωεμπνευσμέναλόγιαταοποίαμπορούνναδώσουνκαιτοστίγματηςεκκλησιαστικήςπαρουσίαςμέσαστηντρίτηχιλιετίαμετάΧριστόνlaquoΗ Ορθοδοξία για μια ακόμη φορά αποκαλύπτεται ως μια νικητήρια δύναμη ως δύναμη αναγεννητική και καταφατική της ζωής και όχι μονάχα ως καταφύγιο για τις κουρασμένες και αποθαρρημένες υπάρξεις Η Ορθοδοξία δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή η αρχή μιας ανα-ζήτησης και μιας δημιουργίας είναι μια lsquoνέα δημιουργίαrsquoraquo[πΓεώργιοςΦλωρόφσκυ]

ΟΙΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Οιλέξειςπουσημειώνονταιμεαστερίσκο()εξηγούνταιστοτέλοςτουβιβλίου Στοτέλοςτουβιβλίουεπίσηςπαρατίθεταιενδεικτικήβιβλιογραφία

Στην Ορθόδοξη λειτουργική ζωή η ηθικότητα δεν πηγά-ζει από μια δικανική σχέση με το Θεό αλλά από τη μετα-μόρφωση και ανακαίνιση της κτίσεως και του ανθρώπου ἐν Χριστῷ ώστε κάθε ηθική επιταγή να γίνεται κατανοητή μόνον ως συνέπεια αυτής της μυστηριακής μεταμορφώ-σεως

Μrsquo αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία δεν προσφέρει στον κόσμο ένα σύστημα ηθικών κανόνων αλλά μια αγιασμένη κοινω-νία μια ζύμη που θα ζυμώσει τη δημιουργία όχι με την επι-βολή των ηθικών προσταγών της αλλά με την αγιαστική της παρουσία Είναι μια παρουσία μαρτυρίας που δε σφυρηλατεί δεσμά laquoδυσβάστακτα τοῖς ἀνθρώποιςraquo για να τους σύρει δέ-σμιους στη σωτηρία αλλά τους καλεί στην laquoελευθερία των τέκνων του Θεούraquo σε μια κοινωνία με το Θεό που συνεπά-γεται την ανακαίνιση του κόσμου

ΙωάννηςΖηζιούλας(ΜητροπολίτηςΠεργάμου)Η Κτίση ως Ευχαριστία εκδΑκρίταςΑθήνα1992σελ31shy32

ΕΙΣΑΓΩΓΗ(ΔΕ 1 και 2)

Εδώ θα δούμε πώς το πρώτο ερώτημα που θέτει η Εκκλησία δεν είναι για τις πράξεις αλλά για την ύπαρξη του ανθρώπου

Το laquoτι πρέπει να κάνωraquo δηλαδή δεν είναι ένα αυτόνομο ερώτημα αλλά εξαρτάται από το laquoτι ον είμαιraquo

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤοκείμενοπουακολουθείείναιαπόσπασμααπόέργοτουαγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(περ347shy407)ΧρησιμοποιώνταςπαραστατικέςεικόνεςσυμβολισμούςκαιτολμηρέςμεταφορέςοIΧρυσόστομοςεπιχειρείνααποδώσειπώςηΕκκλησίακατανοείτησχέσηανθρώπουκαιΘεούκαιτησάρκωσητουδευτέρουΕίναιχαρακτηριστικόότιμεlaquoαμαρτωλήraquoπαρομοιάζειτηναν-θρώπινηφύσηπουέχειεκπέσειστηφθοράστηναλλοτρίωσηκαιστοβασίλειοτουθανάτουΚαλούμαστεναπροσεγγίσουμετοκείμενονηφάλιακαιναεπιχειρήσουμεέναείδοςδιαλόγουμετιςιδέεςπουεκφράζει

ΑμαρτωλήεπιθυμούσεοΘεόςΝαιαμαρτωλήεννοώτηδικήμαςφύσηΉταντρανόςκιαυτήταπεινήΤρανόςόχιστηθέσηαλλάστηφύσηΠεντακάθαροςήτανακατάστρεφτηηουσίατουάφθαρτηηφύσητουΑχώρητοςστονουαόρατοςάπιαστοςαπότησκέψηυπάρχονταςπαντοτινάμένονταςαπαράλλαχτοςΠάνωαπότουςαγγέλουςανώτεροςαπότιςδυνάμειςτωνουρανώνΝικώνταςτηλογικήσκέψηξεπερνώνταςτηδύναμητουμυαλούείναιαδύ-νατονατονδειςμόνονατονπιστέψειςΤονέβλεπανοιάγγελοικαιτρέμανεΤαχερουβείμσκεπάζοντανμεταφτεράτουςόλαστέκοντανμεφόβοΈριχνετοβλέμματουστηγηκαιτηνέκανενατρέμειΣτρεφότανεστηθάλασσακαιτηνέκανεστεριάΠοτάμιαέβγαζεστηνέρημοΣτrsquoαναμέτρημάτουέστησεβουνάκαιζύγισελαγκάδιαΠώςνατοπωΠώςνατοπαραστήσωΤομεγαλείοτουαπέραντοπούναπιαστείησοφίατουμεαριθμούςΑνεξιχνίαστεςοιαποφάσειςπουπαίρνεικιοιδρόμοιτουανεξερεύνητοιΚιαυτόςοτόσομέγαςκαιτρανόςεπεθύμησετηναμαρτωλήΓιατίΓιανατηναναπλάσειαπόαμαρτωλήσεπαρθέναΓιαναγίνεινυμφίοςτηςΤικάνειΔεντηςστέλνεικάποιοναπότουςδούλουςτουδενστέλνειάγγελοστηναμαρτωλήδενστέλνειαρχάγγελοδενστέλ-νειταχερουβείμδενστέλνειτασεραφείμΑλλάκαταφθάνειαυτόςοίδιοςοερωτευμένος

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

ΕπεθύμησετηναμαρτωλήκαιτικάνειΕπειδήδενμπορούσενrsquoανέβειεκείνησταψηλάκατέβηκεοίδιοςσταχαμηλάΈρχε-ταιστηνκαλύβατηςΤηβλέπειμεθυσμένηΚαιμεποιοτρόποέρχεταιΌχιμrsquoολοφάνερητηθεότητάτουαλλάγίνεταιεντε-λώςίδιοςμαζίτηςμήπωςβλέποντάςτοντρομοκρατηθείμήπωςλαχταρήσεικαιτουφύγειΤηβρίσκεικαταπληγωμένηεξαγρι-ωμένηαπόδαίμονεςκυριευμένηΚαιτικάνειΤηνπαίρνεικαιτηνκάνειγυναίκατουΚαιτιδώρατηςχαρίζειΔαχτυλίδιΠοιοδαχτυλίδιΤοΆγιοΠνεύμαΈπειταλέγειndash Δεν σε φύτεψα στον παράδεισοndash Τουλέει ναιndash Και πώς ξέπεσες από κειndash Ήλθε και με πήρε ο διάβολος από τον παράδεισοndash Φυτεύτηκες στον παράδεισο και σε έβγαλε έξω Να Σε φυτεύω

μέσα μου Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα Ο ποιμένας σε κρατάει κι ο λύκος δεν έρχεται πια

ndash Αλλά είμαι λέει αμαρτωλή και βρόμικη

(π Σταμάτης Σκλήρης ldquoΖευγάρι σε σοφίτεςrdquo 1994)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής τιμωρός Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ

2 Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου κατά τον Χρυσό-στομο Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο έρωτα γιατρειά Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου

3 Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σrsquo αυτήν τη σχέση Τι του προσφέρει αυτή η σχέση

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ndash Μη μου σκοτίζεσαι είμαι γιατρόςΔώσεμεγάληπροσοχήΚοίταξετικάνειΉλθεναπάρειτηναμαρτωλήόπωςαυτήndashτοτονίζωndashήτανβουτηγμένηστηβρομιάΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίουΑυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένοτοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματααλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματαΠιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνωνκόρητηςγηςανάξιαγιατηγηΚαιτώραέγινεκόρητουβασιλιάΚιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτηςΓιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτουΟέρωταςδεβλέπειασχήμιαΓιrsquoαυτόκαιονομάζεταιέρωταςεπειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημηΈτσιέκανεκαιοΧριστόςΆσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζειΩςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείταιΤηφροντίζειωςκεφαλήτηςπουείναιτηφυτεύειωςρίζατηνποιμαίνειωςποι-μέναςΩςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατουκαιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρείωςπρόβατοθυσιάζεταιωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσrsquoστηνομορφιάωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποταΙωάννηςΧρυσόστομοςPG52404Αshy411Β(μτφρΕλΜάινα)στοπεριοδικόlaquoΣύναξηraquo2(1982)σελ4shy7

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 13718 Ορθοδοξία και τεχνολογία 13819 Η Εκκλησία και το οικολογικό πρόβλημα 14620 Η πληροφορική και τα Μέσα Ενημέρωσης των Πολιτών (ΜΕΠ) 156

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΥΠΑΡΞΙΑΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 16321 Άγχος μοναξιά και περιθωριοποίηση16422 Αλλοτρίωση 17123 Ο άνθρωπος στις χαρές και στις λύπες της ζωής 17724 Ο χριστιανός μπροστά στο θάνατο 185

ΓΛΩΣΣΑΡΙ 194

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 195

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

Πρόλογος

ΠολλέςφορέςοικαθηγητέςθεολόγοιαλλάκαιοιμαθητέςτουςπολιορκούνταιαπότησκέψηότιευκολότεραθαδιδασκότανοΧριστιαshyνισμόςσεανθρώπουςπουδεντονγνώρισανποτέπαράσεεκείνουςπουανήκουνσελαόπαραδοσιακάχριστιανικόΠιθανόταταμιατέτοιασκέψηναείναιυπερβολικήΩστόσοαναδεικνύειένααπότασημαντικάπροβλήματατηςσύγχρονηςνεοελληνικήςπραγματικότητας

ΜέσααπόμιαπορείααιώνωνηζωήτουλαούμαςlaquoμπολιάστηκεraquoαπότηνπίστητηςΕκκλησίαςΗνοοτροπίαοιευαισθησίεςοπολιτι-σμόςηπαράδοσητουλαούμαςμαρτυρούνγιατηνκαρποφορίααυτούτουμπολιάσματοςπουόμωςεμείςδεσυνειδητοποιούμεεπειδήγεννιόshyμαστεμέσασrsquoαυτήτηνπαράδοσηΓιrsquoαυτόκαιησχέσημαςμετηνΕκ-κλησίασυχνάδενείναιξεκάθαρηαλλάείναιθολήκαιασυνείδητηκάτισανμηχανικότυπικόκαιαυτονόητοέθιμοΠολλοίδεγνωρίζουμετηνπίστημαςήτηνέχουμενοθεύσειμεστοιχείααπόάλλεςθρησκευτικέςπαραδόσειςήμεδεισιδαιμονίεςΈτσιδυσκολευόμαστεναξεκαθαρί-σουμετιαπόαυτάπουδεχόμαστεωςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςείναιπράγματιδιδασκαλίατης

Ζώνταςμέσασrsquoαυτήτησύγχυσηγίνεταιδύσκοληκαιησυνεννό-ησηπερίτουτιπραγματικάλέειηΕκκλησίαγιατοlaquoσωστόraquoκαιτοlaquoλάθοςraquoτηςκαθημερινήςμαςζωήςότανδηλαδήησυζήτησηέρχεταιστηνΗθικήτηςΠολύπερισσότεροπουταλόγιαδύσκολαμπορούνναψηλαφίσουνζητήματαζωής

Έχονταςεπίγνωσηαυτώντωνδυσκολιώνοισυγγραφείςανέλαβαννασυντάξουνταμαθήματααυτούτουβιβλίουndashτοπρώτομέρος(δε1shy12)οΑθανάσιοςΠαπαθανασίουκαιτοδεύτερομέρος(δε13shy24)οΜάριοςΜπέγζοςndashσεσυνεννόησηκαισυνεργασίαώστεσυνολικάτοβιβλίονααποτελείκοινόέργοΟισυγγραφείςδενμπορούννακαυχηθούνότιτελικάυπερνίκησαντιςδυσκολίεςπουπροαναφέραμεΠροσπάθησανωστόσονακαταδείξουνόσογίνεταισαφέστερατακριτήριαπουδιαshyθέτειηΕκκλησίαγιατηνπορείατουανθρώπουστουςσύγχρονουςκαι-

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ρούςΤηνπροσπάθειααυτήσυνεπικουρούνκείμεναπουπλαισιώνουντιςδιδακτικέςενότητεςταοποίαπροσφέρονταιγιασυζήτησηστηναρχήτουμαθήματοςΤοόλοεγχείρημαθαμπορέσειτελικάναχαρακτηριστείεπιτυχέςανοισελίδεςπουακολουθούνμπορέσουνναλειτουργήσουνωςαφορμέςγιαπέρασμααπόταλόγιαγιατηζωήστηνίδιατηζωήδηλαδήτηνΕκκλησία

Όσοιθαεργαστούνμεβάσηαυτότοβιβλίο(είτεδιδάσκοντεςείτεδιδασκόμενοι)καλούνταιναέχουνκατάνουωςέναείδοςπνευματικήςπυξίδαςταπαρακάτωεμπνευσμέναλόγιαταοποίαμπορούνναδώσουνκαιτοστίγματηςεκκλησιαστικήςπαρουσίαςμέσαστηντρίτηχιλιετίαμετάΧριστόνlaquoΗ Ορθοδοξία για μια ακόμη φορά αποκαλύπτεται ως μια νικητήρια δύναμη ως δύναμη αναγεννητική και καταφατική της ζωής και όχι μονάχα ως καταφύγιο για τις κουρασμένες και αποθαρρημένες υπάρξεις Η Ορθοδοξία δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή η αρχή μιας ανα-ζήτησης και μιας δημιουργίας είναι μια lsquoνέα δημιουργίαrsquoraquo[πΓεώργιοςΦλωρόφσκυ]

ΟΙΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Οιλέξειςπουσημειώνονταιμεαστερίσκο()εξηγούνταιστοτέλοςτουβιβλίου Στοτέλοςτουβιβλίουεπίσηςπαρατίθεταιενδεικτικήβιβλιογραφία

Στην Ορθόδοξη λειτουργική ζωή η ηθικότητα δεν πηγά-ζει από μια δικανική σχέση με το Θεό αλλά από τη μετα-μόρφωση και ανακαίνιση της κτίσεως και του ανθρώπου ἐν Χριστῷ ώστε κάθε ηθική επιταγή να γίνεται κατανοητή μόνον ως συνέπεια αυτής της μυστηριακής μεταμορφώ-σεως

Μrsquo αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία δεν προσφέρει στον κόσμο ένα σύστημα ηθικών κανόνων αλλά μια αγιασμένη κοινω-νία μια ζύμη που θα ζυμώσει τη δημιουργία όχι με την επι-βολή των ηθικών προσταγών της αλλά με την αγιαστική της παρουσία Είναι μια παρουσία μαρτυρίας που δε σφυρηλατεί δεσμά laquoδυσβάστακτα τοῖς ἀνθρώποιςraquo για να τους σύρει δέ-σμιους στη σωτηρία αλλά τους καλεί στην laquoελευθερία των τέκνων του Θεούraquo σε μια κοινωνία με το Θεό που συνεπά-γεται την ανακαίνιση του κόσμου

ΙωάννηςΖηζιούλας(ΜητροπολίτηςΠεργάμου)Η Κτίση ως Ευχαριστία εκδΑκρίταςΑθήνα1992σελ31shy32

ΕΙΣΑΓΩΓΗ(ΔΕ 1 και 2)

Εδώ θα δούμε πώς το πρώτο ερώτημα που θέτει η Εκκλησία δεν είναι για τις πράξεις αλλά για την ύπαρξη του ανθρώπου

Το laquoτι πρέπει να κάνωraquo δηλαδή δεν είναι ένα αυτόνομο ερώτημα αλλά εξαρτάται από το laquoτι ον είμαιraquo

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤοκείμενοπουακολουθείείναιαπόσπασμααπόέργοτουαγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(περ347shy407)ΧρησιμοποιώνταςπαραστατικέςεικόνεςσυμβολισμούςκαιτολμηρέςμεταφορέςοIΧρυσόστομοςεπιχειρείνααποδώσειπώςηΕκκλησίακατανοείτησχέσηανθρώπουκαιΘεούκαιτησάρκωσητουδευτέρουΕίναιχαρακτηριστικόότιμεlaquoαμαρτωλήraquoπαρομοιάζειτηναν-θρώπινηφύσηπουέχειεκπέσειστηφθοράστηναλλοτρίωσηκαιστοβασίλειοτουθανάτουΚαλούμαστεναπροσεγγίσουμετοκείμενονηφάλιακαιναεπιχειρήσουμεέναείδοςδιαλόγουμετιςιδέεςπουεκφράζει

ΑμαρτωλήεπιθυμούσεοΘεόςΝαιαμαρτωλήεννοώτηδικήμαςφύσηΉταντρανόςκιαυτήταπεινήΤρανόςόχιστηθέσηαλλάστηφύσηΠεντακάθαροςήτανακατάστρεφτηηουσίατουάφθαρτηηφύσητουΑχώρητοςστονουαόρατοςάπιαστοςαπότησκέψηυπάρχονταςπαντοτινάμένονταςαπαράλλαχτοςΠάνωαπότουςαγγέλουςανώτεροςαπότιςδυνάμειςτωνουρανώνΝικώνταςτηλογικήσκέψηξεπερνώνταςτηδύναμητουμυαλούείναιαδύ-νατονατονδειςμόνονατονπιστέψειςΤονέβλεπανοιάγγελοικαιτρέμανεΤαχερουβείμσκεπάζοντανμεταφτεράτουςόλαστέκοντανμεφόβοΈριχνετοβλέμματουστηγηκαιτηνέκανενατρέμειΣτρεφότανεστηθάλασσακαιτηνέκανεστεριάΠοτάμιαέβγαζεστηνέρημοΣτrsquoαναμέτρημάτουέστησεβουνάκαιζύγισελαγκάδιαΠώςνατοπωΠώςνατοπαραστήσωΤομεγαλείοτουαπέραντοπούναπιαστείησοφίατουμεαριθμούςΑνεξιχνίαστεςοιαποφάσειςπουπαίρνεικιοιδρόμοιτουανεξερεύνητοιΚιαυτόςοτόσομέγαςκαιτρανόςεπεθύμησετηναμαρτωλήΓιατίΓιανατηναναπλάσειαπόαμαρτωλήσεπαρθέναΓιαναγίνεινυμφίοςτηςΤικάνειΔεντηςστέλνεικάποιοναπότουςδούλουςτουδενστέλνειάγγελοστηναμαρτωλήδενστέλνειαρχάγγελοδενστέλ-νειταχερουβείμδενστέλνειτασεραφείμΑλλάκαταφθάνειαυτόςοίδιοςοερωτευμένος

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

ΕπεθύμησετηναμαρτωλήκαιτικάνειΕπειδήδενμπορούσενrsquoανέβειεκείνησταψηλάκατέβηκεοίδιοςσταχαμηλάΈρχε-ταιστηνκαλύβατηςΤηβλέπειμεθυσμένηΚαιμεποιοτρόποέρχεταιΌχιμrsquoολοφάνερητηθεότητάτουαλλάγίνεταιεντε-λώςίδιοςμαζίτηςμήπωςβλέποντάςτοντρομοκρατηθείμήπωςλαχταρήσεικαιτουφύγειΤηβρίσκεικαταπληγωμένηεξαγρι-ωμένηαπόδαίμονεςκυριευμένηΚαιτικάνειΤηνπαίρνεικαιτηνκάνειγυναίκατουΚαιτιδώρατηςχαρίζειΔαχτυλίδιΠοιοδαχτυλίδιΤοΆγιοΠνεύμαΈπειταλέγειndash Δεν σε φύτεψα στον παράδεισοndash Τουλέει ναιndash Και πώς ξέπεσες από κειndash Ήλθε και με πήρε ο διάβολος από τον παράδεισοndash Φυτεύτηκες στον παράδεισο και σε έβγαλε έξω Να Σε φυτεύω

μέσα μου Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα Ο ποιμένας σε κρατάει κι ο λύκος δεν έρχεται πια

ndash Αλλά είμαι λέει αμαρτωλή και βρόμικη

(π Σταμάτης Σκλήρης ldquoΖευγάρι σε σοφίτεςrdquo 1994)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής τιμωρός Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ

2 Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου κατά τον Χρυσό-στομο Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο έρωτα γιατρειά Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου

3 Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σrsquo αυτήν τη σχέση Τι του προσφέρει αυτή η σχέση

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ndash Μη μου σκοτίζεσαι είμαι γιατρόςΔώσεμεγάληπροσοχήΚοίταξετικάνειΉλθεναπάρειτηναμαρτωλήόπωςαυτήndashτοτονίζωndashήτανβουτηγμένηστηβρομιάΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίουΑυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένοτοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματααλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματαΠιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνωνκόρητηςγηςανάξιαγιατηγηΚαιτώραέγινεκόρητουβασιλιάΚιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτηςΓιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτουΟέρωταςδεβλέπειασχήμιαΓιrsquoαυτόκαιονομάζεταιέρωταςεπειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημηΈτσιέκανεκαιοΧριστόςΆσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζειΩςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείταιΤηφροντίζειωςκεφαλήτηςπουείναιτηφυτεύειωςρίζατηνποιμαίνειωςποι-μέναςΩςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατουκαιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρείωςπρόβατοθυσιάζεταιωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσrsquoστηνομορφιάωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποταΙωάννηςΧρυσόστομοςPG52404Αshy411Β(μτφρΕλΜάινα)στοπεριοδικόlaquoΣύναξηraquo2(1982)σελ4shy7

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

Πρόλογος

ΠολλέςφορέςοικαθηγητέςθεολόγοιαλλάκαιοιμαθητέςτουςπολιορκούνταιαπότησκέψηότιευκολότεραθαδιδασκότανοΧριστιαshyνισμόςσεανθρώπουςπουδεντονγνώρισανποτέπαράσεεκείνουςπουανήκουνσελαόπαραδοσιακάχριστιανικόΠιθανόταταμιατέτοιασκέψηναείναιυπερβολικήΩστόσοαναδεικνύειένααπότασημαντικάπροβλήματατηςσύγχρονηςνεοελληνικήςπραγματικότητας

ΜέσααπόμιαπορείααιώνωνηζωήτουλαούμαςlaquoμπολιάστηκεraquoαπότηνπίστητηςΕκκλησίαςΗνοοτροπίαοιευαισθησίεςοπολιτι-σμόςηπαράδοσητουλαούμαςμαρτυρούνγιατηνκαρποφορίααυτούτουμπολιάσματοςπουόμωςεμείςδεσυνειδητοποιούμεεπειδήγεννιόshyμαστεμέσασrsquoαυτήτηνπαράδοσηΓιrsquoαυτόκαιησχέσημαςμετηνΕκ-κλησίασυχνάδενείναιξεκάθαρηαλλάείναιθολήκαιασυνείδητηκάτισανμηχανικότυπικόκαιαυτονόητοέθιμοΠολλοίδεγνωρίζουμετηνπίστημαςήτηνέχουμενοθεύσειμεστοιχείααπόάλλεςθρησκευτικέςπαραδόσειςήμεδεισιδαιμονίεςΈτσιδυσκολευόμαστεναξεκαθαρί-σουμετιαπόαυτάπουδεχόμαστεωςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςείναιπράγματιδιδασκαλίατης

Ζώνταςμέσασrsquoαυτήτησύγχυσηγίνεταιδύσκοληκαιησυνεννό-ησηπερίτουτιπραγματικάλέειηΕκκλησίαγιατοlaquoσωστόraquoκαιτοlaquoλάθοςraquoτηςκαθημερινήςμαςζωήςότανδηλαδήησυζήτησηέρχεταιστηνΗθικήτηςΠολύπερισσότεροπουταλόγιαδύσκολαμπορούνναψηλαφίσουνζητήματαζωής

Έχονταςεπίγνωσηαυτώντωνδυσκολιώνοισυγγραφείςανέλαβαννασυντάξουνταμαθήματααυτούτουβιβλίουndashτοπρώτομέρος(δε1shy12)οΑθανάσιοςΠαπαθανασίουκαιτοδεύτερομέρος(δε13shy24)οΜάριοςΜπέγζοςndashσεσυνεννόησηκαισυνεργασίαώστεσυνολικάτοβιβλίονααποτελείκοινόέργοΟισυγγραφείςδενμπορούννακαυχηθούνότιτελικάυπερνίκησαντιςδυσκολίεςπουπροαναφέραμεΠροσπάθησανωστόσονακαταδείξουνόσογίνεταισαφέστερατακριτήριαπουδιαshyθέτειηΕκκλησίαγιατηνπορείατουανθρώπουστουςσύγχρονουςκαι-

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ρούςΤηνπροσπάθειααυτήσυνεπικουρούνκείμεναπουπλαισιώνουντιςδιδακτικέςενότητεςταοποίαπροσφέρονταιγιασυζήτησηστηναρχήτουμαθήματοςΤοόλοεγχείρημαθαμπορέσειτελικάναχαρακτηριστείεπιτυχέςανοισελίδεςπουακολουθούνμπορέσουνναλειτουργήσουνωςαφορμέςγιαπέρασμααπόταλόγιαγιατηζωήστηνίδιατηζωήδηλαδήτηνΕκκλησία

Όσοιθαεργαστούνμεβάσηαυτότοβιβλίο(είτεδιδάσκοντεςείτεδιδασκόμενοι)καλούνταιναέχουνκατάνουωςέναείδοςπνευματικήςπυξίδαςταπαρακάτωεμπνευσμέναλόγιαταοποίαμπορούνναδώσουνκαιτοστίγματηςεκκλησιαστικήςπαρουσίαςμέσαστηντρίτηχιλιετίαμετάΧριστόνlaquoΗ Ορθοδοξία για μια ακόμη φορά αποκαλύπτεται ως μια νικητήρια δύναμη ως δύναμη αναγεννητική και καταφατική της ζωής και όχι μονάχα ως καταφύγιο για τις κουρασμένες και αποθαρρημένες υπάρξεις Η Ορθοδοξία δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή η αρχή μιας ανα-ζήτησης και μιας δημιουργίας είναι μια lsquoνέα δημιουργίαrsquoraquo[πΓεώργιοςΦλωρόφσκυ]

ΟΙΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Οιλέξειςπουσημειώνονταιμεαστερίσκο()εξηγούνταιστοτέλοςτουβιβλίου Στοτέλοςτουβιβλίουεπίσηςπαρατίθεταιενδεικτικήβιβλιογραφία

Στην Ορθόδοξη λειτουργική ζωή η ηθικότητα δεν πηγά-ζει από μια δικανική σχέση με το Θεό αλλά από τη μετα-μόρφωση και ανακαίνιση της κτίσεως και του ανθρώπου ἐν Χριστῷ ώστε κάθε ηθική επιταγή να γίνεται κατανοητή μόνον ως συνέπεια αυτής της μυστηριακής μεταμορφώ-σεως

Μrsquo αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία δεν προσφέρει στον κόσμο ένα σύστημα ηθικών κανόνων αλλά μια αγιασμένη κοινω-νία μια ζύμη που θα ζυμώσει τη δημιουργία όχι με την επι-βολή των ηθικών προσταγών της αλλά με την αγιαστική της παρουσία Είναι μια παρουσία μαρτυρίας που δε σφυρηλατεί δεσμά laquoδυσβάστακτα τοῖς ἀνθρώποιςraquo για να τους σύρει δέ-σμιους στη σωτηρία αλλά τους καλεί στην laquoελευθερία των τέκνων του Θεούraquo σε μια κοινωνία με το Θεό που συνεπά-γεται την ανακαίνιση του κόσμου

ΙωάννηςΖηζιούλας(ΜητροπολίτηςΠεργάμου)Η Κτίση ως Ευχαριστία εκδΑκρίταςΑθήνα1992σελ31shy32

ΕΙΣΑΓΩΓΗ(ΔΕ 1 και 2)

Εδώ θα δούμε πώς το πρώτο ερώτημα που θέτει η Εκκλησία δεν είναι για τις πράξεις αλλά για την ύπαρξη του ανθρώπου

Το laquoτι πρέπει να κάνωraquo δηλαδή δεν είναι ένα αυτόνομο ερώτημα αλλά εξαρτάται από το laquoτι ον είμαιraquo

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤοκείμενοπουακολουθείείναιαπόσπασμααπόέργοτουαγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(περ347shy407)ΧρησιμοποιώνταςπαραστατικέςεικόνεςσυμβολισμούςκαιτολμηρέςμεταφορέςοIΧρυσόστομοςεπιχειρείνααποδώσειπώςηΕκκλησίακατανοείτησχέσηανθρώπουκαιΘεούκαιτησάρκωσητουδευτέρουΕίναιχαρακτηριστικόότιμεlaquoαμαρτωλήraquoπαρομοιάζειτηναν-θρώπινηφύσηπουέχειεκπέσειστηφθοράστηναλλοτρίωσηκαιστοβασίλειοτουθανάτουΚαλούμαστεναπροσεγγίσουμετοκείμενονηφάλιακαιναεπιχειρήσουμεέναείδοςδιαλόγουμετιςιδέεςπουεκφράζει

ΑμαρτωλήεπιθυμούσεοΘεόςΝαιαμαρτωλήεννοώτηδικήμαςφύσηΉταντρανόςκιαυτήταπεινήΤρανόςόχιστηθέσηαλλάστηφύσηΠεντακάθαροςήτανακατάστρεφτηηουσίατουάφθαρτηηφύσητουΑχώρητοςστονουαόρατοςάπιαστοςαπότησκέψηυπάρχονταςπαντοτινάμένονταςαπαράλλαχτοςΠάνωαπότουςαγγέλουςανώτεροςαπότιςδυνάμειςτωνουρανώνΝικώνταςτηλογικήσκέψηξεπερνώνταςτηδύναμητουμυαλούείναιαδύ-νατονατονδειςμόνονατονπιστέψειςΤονέβλεπανοιάγγελοικαιτρέμανεΤαχερουβείμσκεπάζοντανμεταφτεράτουςόλαστέκοντανμεφόβοΈριχνετοβλέμματουστηγηκαιτηνέκανενατρέμειΣτρεφότανεστηθάλασσακαιτηνέκανεστεριάΠοτάμιαέβγαζεστηνέρημοΣτrsquoαναμέτρημάτουέστησεβουνάκαιζύγισελαγκάδιαΠώςνατοπωΠώςνατοπαραστήσωΤομεγαλείοτουαπέραντοπούναπιαστείησοφίατουμεαριθμούςΑνεξιχνίαστεςοιαποφάσειςπουπαίρνεικιοιδρόμοιτουανεξερεύνητοιΚιαυτόςοτόσομέγαςκαιτρανόςεπεθύμησετηναμαρτωλήΓιατίΓιανατηναναπλάσειαπόαμαρτωλήσεπαρθέναΓιαναγίνεινυμφίοςτηςΤικάνειΔεντηςστέλνεικάποιοναπότουςδούλουςτουδενστέλνειάγγελοστηναμαρτωλήδενστέλνειαρχάγγελοδενστέλ-νειταχερουβείμδενστέλνειτασεραφείμΑλλάκαταφθάνειαυτόςοίδιοςοερωτευμένος

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

ΕπεθύμησετηναμαρτωλήκαιτικάνειΕπειδήδενμπορούσενrsquoανέβειεκείνησταψηλάκατέβηκεοίδιοςσταχαμηλάΈρχε-ταιστηνκαλύβατηςΤηβλέπειμεθυσμένηΚαιμεποιοτρόποέρχεταιΌχιμrsquoολοφάνερητηθεότητάτουαλλάγίνεταιεντε-λώςίδιοςμαζίτηςμήπωςβλέποντάςτοντρομοκρατηθείμήπωςλαχταρήσεικαιτουφύγειΤηβρίσκεικαταπληγωμένηεξαγρι-ωμένηαπόδαίμονεςκυριευμένηΚαιτικάνειΤηνπαίρνεικαιτηνκάνειγυναίκατουΚαιτιδώρατηςχαρίζειΔαχτυλίδιΠοιοδαχτυλίδιΤοΆγιοΠνεύμαΈπειταλέγειndash Δεν σε φύτεψα στον παράδεισοndash Τουλέει ναιndash Και πώς ξέπεσες από κειndash Ήλθε και με πήρε ο διάβολος από τον παράδεισοndash Φυτεύτηκες στον παράδεισο και σε έβγαλε έξω Να Σε φυτεύω

μέσα μου Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα Ο ποιμένας σε κρατάει κι ο λύκος δεν έρχεται πια

ndash Αλλά είμαι λέει αμαρτωλή και βρόμικη

(π Σταμάτης Σκλήρης ldquoΖευγάρι σε σοφίτεςrdquo 1994)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής τιμωρός Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ

2 Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου κατά τον Χρυσό-στομο Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο έρωτα γιατρειά Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου

3 Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σrsquo αυτήν τη σχέση Τι του προσφέρει αυτή η σχέση

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ndash Μη μου σκοτίζεσαι είμαι γιατρόςΔώσεμεγάληπροσοχήΚοίταξετικάνειΉλθεναπάρειτηναμαρτωλήόπωςαυτήndashτοτονίζωndashήτανβουτηγμένηστηβρομιάΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίουΑυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένοτοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματααλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματαΠιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνωνκόρητηςγηςανάξιαγιατηγηΚαιτώραέγινεκόρητουβασιλιάΚιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτηςΓιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτουΟέρωταςδεβλέπειασχήμιαΓιrsquoαυτόκαιονομάζεταιέρωταςεπειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημηΈτσιέκανεκαιοΧριστόςΆσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζειΩςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείταιΤηφροντίζειωςκεφαλήτηςπουείναιτηφυτεύειωςρίζατηνποιμαίνειωςποι-μέναςΩςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατουκαιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρείωςπρόβατοθυσιάζεταιωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσrsquoστηνομορφιάωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποταΙωάννηςΧρυσόστομοςPG52404Αshy411Β(μτφρΕλΜάινα)στοπεριοδικόlaquoΣύναξηraquo2(1982)σελ4shy7

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ρούςΤηνπροσπάθειααυτήσυνεπικουρούνκείμεναπουπλαισιώνουντιςδιδακτικέςενότητεςταοποίαπροσφέρονταιγιασυζήτησηστηναρχήτουμαθήματοςΤοόλοεγχείρημαθαμπορέσειτελικάναχαρακτηριστείεπιτυχέςανοισελίδεςπουακολουθούνμπορέσουνναλειτουργήσουνωςαφορμέςγιαπέρασμααπόταλόγιαγιατηζωήστηνίδιατηζωήδηλαδήτηνΕκκλησία

Όσοιθαεργαστούνμεβάσηαυτότοβιβλίο(είτεδιδάσκοντεςείτεδιδασκόμενοι)καλούνταιναέχουνκατάνουωςέναείδοςπνευματικήςπυξίδαςταπαρακάτωεμπνευσμέναλόγιαταοποίαμπορούνναδώσουνκαιτοστίγματηςεκκλησιαστικήςπαρουσίαςμέσαστηντρίτηχιλιετίαμετάΧριστόνlaquoΗ Ορθοδοξία για μια ακόμη φορά αποκαλύπτεται ως μια νικητήρια δύναμη ως δύναμη αναγεννητική και καταφατική της ζωής και όχι μονάχα ως καταφύγιο για τις κουρασμένες και αποθαρρημένες υπάρξεις Η Ορθοδοξία δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή η αρχή μιας ανα-ζήτησης και μιας δημιουργίας είναι μια lsquoνέα δημιουργίαrsquoraquo[πΓεώργιοςΦλωρόφσκυ]

ΟΙΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

Οιλέξειςπουσημειώνονταιμεαστερίσκο()εξηγούνταιστοτέλοςτουβιβλίου Στοτέλοςτουβιβλίουεπίσηςπαρατίθεταιενδεικτικήβιβλιογραφία

Στην Ορθόδοξη λειτουργική ζωή η ηθικότητα δεν πηγά-ζει από μια δικανική σχέση με το Θεό αλλά από τη μετα-μόρφωση και ανακαίνιση της κτίσεως και του ανθρώπου ἐν Χριστῷ ώστε κάθε ηθική επιταγή να γίνεται κατανοητή μόνον ως συνέπεια αυτής της μυστηριακής μεταμορφώ-σεως

Μrsquo αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία δεν προσφέρει στον κόσμο ένα σύστημα ηθικών κανόνων αλλά μια αγιασμένη κοινω-νία μια ζύμη που θα ζυμώσει τη δημιουργία όχι με την επι-βολή των ηθικών προσταγών της αλλά με την αγιαστική της παρουσία Είναι μια παρουσία μαρτυρίας που δε σφυρηλατεί δεσμά laquoδυσβάστακτα τοῖς ἀνθρώποιςraquo για να τους σύρει δέ-σμιους στη σωτηρία αλλά τους καλεί στην laquoελευθερία των τέκνων του Θεούraquo σε μια κοινωνία με το Θεό που συνεπά-γεται την ανακαίνιση του κόσμου

ΙωάννηςΖηζιούλας(ΜητροπολίτηςΠεργάμου)Η Κτίση ως Ευχαριστία εκδΑκρίταςΑθήνα1992σελ31shy32

ΕΙΣΑΓΩΓΗ(ΔΕ 1 και 2)

Εδώ θα δούμε πώς το πρώτο ερώτημα που θέτει η Εκκλησία δεν είναι για τις πράξεις αλλά για την ύπαρξη του ανθρώπου

Το laquoτι πρέπει να κάνωraquo δηλαδή δεν είναι ένα αυτόνομο ερώτημα αλλά εξαρτάται από το laquoτι ον είμαιraquo

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤοκείμενοπουακολουθείείναιαπόσπασμααπόέργοτουαγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(περ347shy407)ΧρησιμοποιώνταςπαραστατικέςεικόνεςσυμβολισμούςκαιτολμηρέςμεταφορέςοIΧρυσόστομοςεπιχειρείνααποδώσειπώςηΕκκλησίακατανοείτησχέσηανθρώπουκαιΘεούκαιτησάρκωσητουδευτέρουΕίναιχαρακτηριστικόότιμεlaquoαμαρτωλήraquoπαρομοιάζειτηναν-θρώπινηφύσηπουέχειεκπέσειστηφθοράστηναλλοτρίωσηκαιστοβασίλειοτουθανάτουΚαλούμαστεναπροσεγγίσουμετοκείμενονηφάλιακαιναεπιχειρήσουμεέναείδοςδιαλόγουμετιςιδέεςπουεκφράζει

ΑμαρτωλήεπιθυμούσεοΘεόςΝαιαμαρτωλήεννοώτηδικήμαςφύσηΉταντρανόςκιαυτήταπεινήΤρανόςόχιστηθέσηαλλάστηφύσηΠεντακάθαροςήτανακατάστρεφτηηουσίατουάφθαρτηηφύσητουΑχώρητοςστονουαόρατοςάπιαστοςαπότησκέψηυπάρχονταςπαντοτινάμένονταςαπαράλλαχτοςΠάνωαπότουςαγγέλουςανώτεροςαπότιςδυνάμειςτωνουρανώνΝικώνταςτηλογικήσκέψηξεπερνώνταςτηδύναμητουμυαλούείναιαδύ-νατονατονδειςμόνονατονπιστέψειςΤονέβλεπανοιάγγελοικαιτρέμανεΤαχερουβείμσκεπάζοντανμεταφτεράτουςόλαστέκοντανμεφόβοΈριχνετοβλέμματουστηγηκαιτηνέκανενατρέμειΣτρεφότανεστηθάλασσακαιτηνέκανεστεριάΠοτάμιαέβγαζεστηνέρημοΣτrsquoαναμέτρημάτουέστησεβουνάκαιζύγισελαγκάδιαΠώςνατοπωΠώςνατοπαραστήσωΤομεγαλείοτουαπέραντοπούναπιαστείησοφίατουμεαριθμούςΑνεξιχνίαστεςοιαποφάσειςπουπαίρνεικιοιδρόμοιτουανεξερεύνητοιΚιαυτόςοτόσομέγαςκαιτρανόςεπεθύμησετηναμαρτωλήΓιατίΓιανατηναναπλάσειαπόαμαρτωλήσεπαρθέναΓιαναγίνεινυμφίοςτηςΤικάνειΔεντηςστέλνεικάποιοναπότουςδούλουςτουδενστέλνειάγγελοστηναμαρτωλήδενστέλνειαρχάγγελοδενστέλ-νειταχερουβείμδενστέλνειτασεραφείμΑλλάκαταφθάνειαυτόςοίδιοςοερωτευμένος

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

ΕπεθύμησετηναμαρτωλήκαιτικάνειΕπειδήδενμπορούσενrsquoανέβειεκείνησταψηλάκατέβηκεοίδιοςσταχαμηλάΈρχε-ταιστηνκαλύβατηςΤηβλέπειμεθυσμένηΚαιμεποιοτρόποέρχεταιΌχιμrsquoολοφάνερητηθεότητάτουαλλάγίνεταιεντε-λώςίδιοςμαζίτηςμήπωςβλέποντάςτοντρομοκρατηθείμήπωςλαχταρήσεικαιτουφύγειΤηβρίσκεικαταπληγωμένηεξαγρι-ωμένηαπόδαίμονεςκυριευμένηΚαιτικάνειΤηνπαίρνεικαιτηνκάνειγυναίκατουΚαιτιδώρατηςχαρίζειΔαχτυλίδιΠοιοδαχτυλίδιΤοΆγιοΠνεύμαΈπειταλέγειndash Δεν σε φύτεψα στον παράδεισοndash Τουλέει ναιndash Και πώς ξέπεσες από κειndash Ήλθε και με πήρε ο διάβολος από τον παράδεισοndash Φυτεύτηκες στον παράδεισο και σε έβγαλε έξω Να Σε φυτεύω

μέσα μου Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα Ο ποιμένας σε κρατάει κι ο λύκος δεν έρχεται πια

ndash Αλλά είμαι λέει αμαρτωλή και βρόμικη

(π Σταμάτης Σκλήρης ldquoΖευγάρι σε σοφίτεςrdquo 1994)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής τιμωρός Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ

2 Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου κατά τον Χρυσό-στομο Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο έρωτα γιατρειά Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου

3 Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σrsquo αυτήν τη σχέση Τι του προσφέρει αυτή η σχέση

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ndash Μη μου σκοτίζεσαι είμαι γιατρόςΔώσεμεγάληπροσοχήΚοίταξετικάνειΉλθεναπάρειτηναμαρτωλήόπωςαυτήndashτοτονίζωndashήτανβουτηγμένηστηβρομιάΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίουΑυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένοτοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματααλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματαΠιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνωνκόρητηςγηςανάξιαγιατηγηΚαιτώραέγινεκόρητουβασιλιάΚιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτηςΓιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτουΟέρωταςδεβλέπειασχήμιαΓιrsquoαυτόκαιονομάζεταιέρωταςεπειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημηΈτσιέκανεκαιοΧριστόςΆσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζειΩςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείταιΤηφροντίζειωςκεφαλήτηςπουείναιτηφυτεύειωςρίζατηνποιμαίνειωςποι-μέναςΩςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατουκαιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρείωςπρόβατοθυσιάζεταιωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσrsquoστηνομορφιάωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποταΙωάννηςΧρυσόστομοςPG52404Αshy411Β(μτφρΕλΜάινα)στοπεριοδικόlaquoΣύναξηraquo2(1982)σελ4shy7

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

Στην Ορθόδοξη λειτουργική ζωή η ηθικότητα δεν πηγά-ζει από μια δικανική σχέση με το Θεό αλλά από τη μετα-μόρφωση και ανακαίνιση της κτίσεως και του ανθρώπου ἐν Χριστῷ ώστε κάθε ηθική επιταγή να γίνεται κατανοητή μόνον ως συνέπεια αυτής της μυστηριακής μεταμορφώ-σεως

Μrsquo αυτόν τον τρόπο η Εκκλησία δεν προσφέρει στον κόσμο ένα σύστημα ηθικών κανόνων αλλά μια αγιασμένη κοινω-νία μια ζύμη που θα ζυμώσει τη δημιουργία όχι με την επι-βολή των ηθικών προσταγών της αλλά με την αγιαστική της παρουσία Είναι μια παρουσία μαρτυρίας που δε σφυρηλατεί δεσμά laquoδυσβάστακτα τοῖς ἀνθρώποιςraquo για να τους σύρει δέ-σμιους στη σωτηρία αλλά τους καλεί στην laquoελευθερία των τέκνων του Θεούraquo σε μια κοινωνία με το Θεό που συνεπά-γεται την ανακαίνιση του κόσμου

ΙωάννηςΖηζιούλας(ΜητροπολίτηςΠεργάμου)Η Κτίση ως Ευχαριστία εκδΑκρίταςΑθήνα1992σελ31shy32

ΕΙΣΑΓΩΓΗ(ΔΕ 1 και 2)

Εδώ θα δούμε πώς το πρώτο ερώτημα που θέτει η Εκκλησία δεν είναι για τις πράξεις αλλά για την ύπαρξη του ανθρώπου

Το laquoτι πρέπει να κάνωraquo δηλαδή δεν είναι ένα αυτόνομο ερώτημα αλλά εξαρτάται από το laquoτι ον είμαιraquo

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤοκείμενοπουακολουθείείναιαπόσπασμααπόέργοτουαγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(περ347shy407)ΧρησιμοποιώνταςπαραστατικέςεικόνεςσυμβολισμούςκαιτολμηρέςμεταφορέςοIΧρυσόστομοςεπιχειρείνααποδώσειπώςηΕκκλησίακατανοείτησχέσηανθρώπουκαιΘεούκαιτησάρκωσητουδευτέρουΕίναιχαρακτηριστικόότιμεlaquoαμαρτωλήraquoπαρομοιάζειτηναν-θρώπινηφύσηπουέχειεκπέσειστηφθοράστηναλλοτρίωσηκαιστοβασίλειοτουθανάτουΚαλούμαστεναπροσεγγίσουμετοκείμενονηφάλιακαιναεπιχειρήσουμεέναείδοςδιαλόγουμετιςιδέεςπουεκφράζει

ΑμαρτωλήεπιθυμούσεοΘεόςΝαιαμαρτωλήεννοώτηδικήμαςφύσηΉταντρανόςκιαυτήταπεινήΤρανόςόχιστηθέσηαλλάστηφύσηΠεντακάθαροςήτανακατάστρεφτηηουσίατουάφθαρτηηφύσητουΑχώρητοςστονουαόρατοςάπιαστοςαπότησκέψηυπάρχονταςπαντοτινάμένονταςαπαράλλαχτοςΠάνωαπότουςαγγέλουςανώτεροςαπότιςδυνάμειςτωνουρανώνΝικώνταςτηλογικήσκέψηξεπερνώνταςτηδύναμητουμυαλούείναιαδύ-νατονατονδειςμόνονατονπιστέψειςΤονέβλεπανοιάγγελοικαιτρέμανεΤαχερουβείμσκεπάζοντανμεταφτεράτουςόλαστέκοντανμεφόβοΈριχνετοβλέμματουστηγηκαιτηνέκανενατρέμειΣτρεφότανεστηθάλασσακαιτηνέκανεστεριάΠοτάμιαέβγαζεστηνέρημοΣτrsquoαναμέτρημάτουέστησεβουνάκαιζύγισελαγκάδιαΠώςνατοπωΠώςνατοπαραστήσωΤομεγαλείοτουαπέραντοπούναπιαστείησοφίατουμεαριθμούςΑνεξιχνίαστεςοιαποφάσειςπουπαίρνεικιοιδρόμοιτουανεξερεύνητοιΚιαυτόςοτόσομέγαςκαιτρανόςεπεθύμησετηναμαρτωλήΓιατίΓιανατηναναπλάσειαπόαμαρτωλήσεπαρθέναΓιαναγίνεινυμφίοςτηςΤικάνειΔεντηςστέλνεικάποιοναπότουςδούλουςτουδενστέλνειάγγελοστηναμαρτωλήδενστέλνειαρχάγγελοδενστέλ-νειταχερουβείμδενστέλνειτασεραφείμΑλλάκαταφθάνειαυτόςοίδιοςοερωτευμένος

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

ΕπεθύμησετηναμαρτωλήκαιτικάνειΕπειδήδενμπορούσενrsquoανέβειεκείνησταψηλάκατέβηκεοίδιοςσταχαμηλάΈρχε-ταιστηνκαλύβατηςΤηβλέπειμεθυσμένηΚαιμεποιοτρόποέρχεταιΌχιμrsquoολοφάνερητηθεότητάτουαλλάγίνεταιεντε-λώςίδιοςμαζίτηςμήπωςβλέποντάςτοντρομοκρατηθείμήπωςλαχταρήσεικαιτουφύγειΤηβρίσκεικαταπληγωμένηεξαγρι-ωμένηαπόδαίμονεςκυριευμένηΚαιτικάνειΤηνπαίρνεικαιτηνκάνειγυναίκατουΚαιτιδώρατηςχαρίζειΔαχτυλίδιΠοιοδαχτυλίδιΤοΆγιοΠνεύμαΈπειταλέγειndash Δεν σε φύτεψα στον παράδεισοndash Τουλέει ναιndash Και πώς ξέπεσες από κειndash Ήλθε και με πήρε ο διάβολος από τον παράδεισοndash Φυτεύτηκες στον παράδεισο και σε έβγαλε έξω Να Σε φυτεύω

μέσα μου Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα Ο ποιμένας σε κρατάει κι ο λύκος δεν έρχεται πια

ndash Αλλά είμαι λέει αμαρτωλή και βρόμικη

(π Σταμάτης Σκλήρης ldquoΖευγάρι σε σοφίτεςrdquo 1994)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής τιμωρός Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ

2 Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου κατά τον Χρυσό-στομο Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο έρωτα γιατρειά Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου

3 Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σrsquo αυτήν τη σχέση Τι του προσφέρει αυτή η σχέση

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ndash Μη μου σκοτίζεσαι είμαι γιατρόςΔώσεμεγάληπροσοχήΚοίταξετικάνειΉλθεναπάρειτηναμαρτωλήόπωςαυτήndashτοτονίζωndashήτανβουτηγμένηστηβρομιάΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίουΑυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένοτοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματααλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματαΠιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνωνκόρητηςγηςανάξιαγιατηγηΚαιτώραέγινεκόρητουβασιλιάΚιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτηςΓιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτουΟέρωταςδεβλέπειασχήμιαΓιrsquoαυτόκαιονομάζεταιέρωταςεπειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημηΈτσιέκανεκαιοΧριστόςΆσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζειΩςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείταιΤηφροντίζειωςκεφαλήτηςπουείναιτηφυτεύειωςρίζατηνποιμαίνειωςποι-μέναςΩςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατουκαιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρείωςπρόβατοθυσιάζεταιωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσrsquoστηνομορφιάωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποταΙωάννηςΧρυσόστομοςPG52404Αshy411Β(μτφρΕλΜάινα)στοπεριοδικόlaquoΣύναξηraquo2(1982)σελ4shy7

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

10 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΤοκείμενοπουακολουθείείναιαπόσπασμααπόέργοτουαγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(περ347shy407)ΧρησιμοποιώνταςπαραστατικέςεικόνεςσυμβολισμούςκαιτολμηρέςμεταφορέςοIΧρυσόστομοςεπιχειρείνααποδώσειπώςηΕκκλησίακατανοείτησχέσηανθρώπουκαιΘεούκαιτησάρκωσητουδευτέρουΕίναιχαρακτηριστικόότιμεlaquoαμαρτωλήraquoπαρομοιάζειτηναν-θρώπινηφύσηπουέχειεκπέσειστηφθοράστηναλλοτρίωσηκαιστοβασίλειοτουθανάτουΚαλούμαστεναπροσεγγίσουμετοκείμενονηφάλιακαιναεπιχειρήσουμεέναείδοςδιαλόγουμετιςιδέεςπουεκφράζει

ΑμαρτωλήεπιθυμούσεοΘεόςΝαιαμαρτωλήεννοώτηδικήμαςφύσηΉταντρανόςκιαυτήταπεινήΤρανόςόχιστηθέσηαλλάστηφύσηΠεντακάθαροςήτανακατάστρεφτηηουσίατουάφθαρτηηφύσητουΑχώρητοςστονουαόρατοςάπιαστοςαπότησκέψηυπάρχονταςπαντοτινάμένονταςαπαράλλαχτοςΠάνωαπότουςαγγέλουςανώτεροςαπότιςδυνάμειςτωνουρανώνΝικώνταςτηλογικήσκέψηξεπερνώνταςτηδύναμητουμυαλούείναιαδύ-νατονατονδειςμόνονατονπιστέψειςΤονέβλεπανοιάγγελοικαιτρέμανεΤαχερουβείμσκεπάζοντανμεταφτεράτουςόλαστέκοντανμεφόβοΈριχνετοβλέμματουστηγηκαιτηνέκανενατρέμειΣτρεφότανεστηθάλασσακαιτηνέκανεστεριάΠοτάμιαέβγαζεστηνέρημοΣτrsquoαναμέτρημάτουέστησεβουνάκαιζύγισελαγκάδιαΠώςνατοπωΠώςνατοπαραστήσωΤομεγαλείοτουαπέραντοπούναπιαστείησοφίατουμεαριθμούςΑνεξιχνίαστεςοιαποφάσειςπουπαίρνεικιοιδρόμοιτουανεξερεύνητοιΚιαυτόςοτόσομέγαςκαιτρανόςεπεθύμησετηναμαρτωλήΓιατίΓιανατηναναπλάσειαπόαμαρτωλήσεπαρθέναΓιαναγίνεινυμφίοςτηςΤικάνειΔεντηςστέλνεικάποιοναπότουςδούλουςτουδενστέλνειάγγελοστηναμαρτωλήδενστέλνειαρχάγγελοδενστέλ-νειταχερουβείμδενστέλνειτασεραφείμΑλλάκαταφθάνειαυτόςοίδιοςοερωτευμένος

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

ΕπεθύμησετηναμαρτωλήκαιτικάνειΕπειδήδενμπορούσενrsquoανέβειεκείνησταψηλάκατέβηκεοίδιοςσταχαμηλάΈρχε-ταιστηνκαλύβατηςΤηβλέπειμεθυσμένηΚαιμεποιοτρόποέρχεταιΌχιμrsquoολοφάνερητηθεότητάτουαλλάγίνεταιεντε-λώςίδιοςμαζίτηςμήπωςβλέποντάςτοντρομοκρατηθείμήπωςλαχταρήσεικαιτουφύγειΤηβρίσκεικαταπληγωμένηεξαγρι-ωμένηαπόδαίμονεςκυριευμένηΚαιτικάνειΤηνπαίρνεικαιτηνκάνειγυναίκατουΚαιτιδώρατηςχαρίζειΔαχτυλίδιΠοιοδαχτυλίδιΤοΆγιοΠνεύμαΈπειταλέγειndash Δεν σε φύτεψα στον παράδεισοndash Τουλέει ναιndash Και πώς ξέπεσες από κειndash Ήλθε και με πήρε ο διάβολος από τον παράδεισοndash Φυτεύτηκες στον παράδεισο και σε έβγαλε έξω Να Σε φυτεύω

μέσα μου Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα Ο ποιμένας σε κρατάει κι ο λύκος δεν έρχεται πια

ndash Αλλά είμαι λέει αμαρτωλή και βρόμικη

(π Σταμάτης Σκλήρης ldquoΖευγάρι σε σοφίτεςrdquo 1994)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής τιμωρός Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ

2 Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου κατά τον Χρυσό-στομο Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο έρωτα γιατρειά Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου

3 Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σrsquo αυτήν τη σχέση Τι του προσφέρει αυτή η σχέση

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ndash Μη μου σκοτίζεσαι είμαι γιατρόςΔώσεμεγάληπροσοχήΚοίταξετικάνειΉλθεναπάρειτηναμαρτωλήόπωςαυτήndashτοτονίζωndashήτανβουτηγμένηστηβρομιάΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίουΑυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένοτοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματααλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματαΠιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνωνκόρητηςγηςανάξιαγιατηγηΚαιτώραέγινεκόρητουβασιλιάΚιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτηςΓιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτουΟέρωταςδεβλέπειασχήμιαΓιrsquoαυτόκαιονομάζεταιέρωταςεπειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημηΈτσιέκανεκαιοΧριστόςΆσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζειΩςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείταιΤηφροντίζειωςκεφαλήτηςπουείναιτηφυτεύειωςρίζατηνποιμαίνειωςποι-μέναςΩςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατουκαιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρείωςπρόβατοθυσιάζεταιωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσrsquoστηνομορφιάωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποταΙωάννηςΧρυσόστομοςPG52404Αshy411Β(μτφρΕλΜάινα)στοπεριοδικόlaquoΣύναξηraquo2(1982)σελ4shy7

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 11

ΕπεθύμησετηναμαρτωλήκαιτικάνειΕπειδήδενμπορούσενrsquoανέβειεκείνησταψηλάκατέβηκεοίδιοςσταχαμηλάΈρχε-ταιστηνκαλύβατηςΤηβλέπειμεθυσμένηΚαιμεποιοτρόποέρχεταιΌχιμrsquoολοφάνερητηθεότητάτουαλλάγίνεταιεντε-λώςίδιοςμαζίτηςμήπωςβλέποντάςτοντρομοκρατηθείμήπωςλαχταρήσεικαιτουφύγειΤηβρίσκεικαταπληγωμένηεξαγρι-ωμένηαπόδαίμονεςκυριευμένηΚαιτικάνειΤηνπαίρνεικαιτηνκάνειγυναίκατουΚαιτιδώρατηςχαρίζειΔαχτυλίδιΠοιοδαχτυλίδιΤοΆγιοΠνεύμαΈπειταλέγειndash Δεν σε φύτεψα στον παράδεισοndash Τουλέει ναιndash Και πώς ξέπεσες από κειndash Ήλθε και με πήρε ο διάβολος από τον παράδεισοndash Φυτεύτηκες στον παράδεισο και σε έβγαλε έξω Να Σε φυτεύω

μέσα μου Δεν τολμά να με πλησιάσει εμένα Ο ποιμένας σε κρατάει κι ο λύκος δεν έρχεται πια

ndash Αλλά είμαι λέει αμαρτωλή και βρόμικη

(π Σταμάτης Σκλήρης ldquoΖευγάρι σε σοφίτεςrdquo 1994)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής τιμωρός Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ

2 Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου κατά τον Χρυσό-στομο Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο έρωτα γιατρειά Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου

3 Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σrsquo αυτήν τη σχέση Τι του προσφέρει αυτή η σχέση

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ndash Μη μου σκοτίζεσαι είμαι γιατρόςΔώσεμεγάληπροσοχήΚοίταξετικάνειΉλθεναπάρειτηναμαρτωλήόπωςαυτήndashτοτονίζωndashήτανβουτηγμένηστηβρομιάΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίουΑυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένοτοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματααλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματαΠιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνωνκόρητηςγηςανάξιαγιατηγηΚαιτώραέγινεκόρητουβασιλιάΚιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτηςΓιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτουΟέρωταςδεβλέπειασχήμιαΓιrsquoαυτόκαιονομάζεταιέρωταςεπειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημηΈτσιέκανεκαιοΧριστόςΆσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζειΩςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείταιΤηφροντίζειωςκεφαλήτηςπουείναιτηφυτεύειωςρίζατηνποιμαίνειωςποι-μέναςΩςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατουκαιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρείωςπρόβατοθυσιάζεταιωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσrsquoστηνομορφιάωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποταΙωάννηςΧρυσόστομοςPG52404Αshy411Β(μτφρΕλΜάινα)στοπεριοδικόlaquoΣύναξηraquo2(1982)σελ4shy7

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

12 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1 Ο Θεός τον οποίο έχουν πολλοί άνθρωποι στο νου τους είναι ένας θεός δικαστής τιμωρός Πώς σκιαγραφεί όμως τον Θεό ο Χρυσόστομος εδώ

2 Τι είδους είναι η σχέση Θεού και ανθρώπου κατά τον Χρυσό-στομο Προσέξτε ότι γίνεται λόγος για διάλογο έρωτα γιατρειά Εντοπίστε ποια σημεία μιλούν για ένωση Θεού και ανθρώπου και για μετοχή του δευτέρου στη ζωή του πρώτου

3 Πώς κατανοείται ο άνθρωπος μέσα σrsquo αυτήν τη σχέση Τι του προσφέρει αυτή η σχέση

ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΑΦΟΡΜΕΣ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ndash Μη μου σκοτίζεσαι είμαι γιατρόςΔώσεμεγάληπροσοχήΚοίταξετικάνειΉλθεναπάρειτηναμαρτωλήόπωςαυτήndashτοτονίζωndashήτανβουτηγμένηστηβρομιάΓιαναμάθειςτονέρωτατουΝυμφίουΑυτόχαρακτηρίζειτονερωτευμένοτοναμηζητάειευθύνεςγιααμαρτήματααλλάνασυγχωρείλάθηκαιπαραπτώματαΠιοπρινήτανκόρητωνδαιμόνωνκόρητηςγηςανάξιαγιατηγηΚαιτώραέγινεκόρητουβασιλιάΚιαυτόγιατίέτσιθέλησεοερωτευμένοςμαζίτηςΓιατίοερωτευμένοςδενπολυνοιάζε-ταιγιατησυμπεριφοράτουΟέρωταςδεβλέπειασχήμιαΓιrsquoαυτόκαιονομάζεταιέρωταςεπειδήπολλέςφορέςαγαπάκαιτηνάσχημηΈτσιέκανεκαιοΧριστόςΆσχημηείδεκαιτηνερωτεύτηκεκαιτηνανακαινίζειΩςμέλοςτουσώματόςτουτηνπεριποιείταιΤηφροντίζειωςκεφαλήτηςπουείναιτηφυτεύειωςρίζατηνποιμαίνειωςποι-μέναςΩςνυμφίοςτηνπαίρνειγυναίκατουκαιωςεξιλαστήριοθύματησυγχωρείωςπρόβατοθυσιάζεταιωςνυμφίοςτηδιατηρείμέσrsquoστηνομορφιάωςσύζυγοςφροντίζειναμητηςλείψειτίποταΙωάννηςΧρυσόστομοςPG52404Αshy411Β(μτφρΕλΜάινα)στοπεριοδικόlaquoΣύναξηraquo2(1982)σελ4shy7

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

Ο ηθικός προβληματισμός και η χριστιανική θεώρηση της Ηθικής 13

1 Ο ΗΘΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ο ηθικός προβληματισμός

Καθημερινάκαιαδιάκοπασυμβαίνουνγύρωμαςαπειράριθμαγεγο-νόταπουαποτελούνεκδηλώσειςφυσικώννόμωνκαιενστίκτωνΤέτοιαμπορείναείναιπχότιπέφτειβροχήότιταμαλλιάμαςμεγαλώνουνότιέναζώοτρώεικτλΑυτάταγεγονόταπραγματοποιούνταιμηχανικάκαιαναπόφευκταότανσυντρέξουνσυγκεκριμένεςπροϋποθέσεις

ΠέραόμωςαπότέτοιαγεγονόταέχουμεκαιτιςπράξειςκαιενέργειεςτουανθρώπουΑυτέςδεσυμβαίνουναυτόματακαιαναπόφευκτααλλάεξαρτώνταιαπότηθέλησητηνπρόθεσηκαιτηναπόφασητουανθρώπουΟάνθρωποςδηλαδήδιαμορφώνειαπόψειςκαιμπορείνααποφασίσειτηνπραγματοποίησηήτημηπραγματοποίησημιαςπράξηςΕδώστιςσυνειδητέςεπιλογέςκαιπράξειςανακύπτειζήτημαldquoσωστούrdquoκαιldquoλά-θουςrdquoldquoκαλούrdquoκαιldquoκακούrdquoζήτημαπουδενμπορείνατεθείγιαταμηχανικάγεγονόταπουαναφέραμεστηνπροηγούμενηπαράγραφοΟπροβληματισμόςλοιπόνσχετικάμετοτιείναιldquoσωστόrdquoκαιτιldquoλάθοςrdquoτιείναιldquoκαλόrdquoκαιτιldquoκακόrdquoστιςαπόψειςστιςενέργειεςστηστάσηκαιστησυμπεριφοράτουανθρώπουείναιοηθικός προβληματισμός

Οπόνοςστηνκαθημερινήζωήησυνύπαρξητωνανθρώπωνηαπο-ζήτησητηςαγάπηςηκυριαρχίατηςαδικίαςτοερώτημαανοάνθρωποςείναισκλάβοςσταχέριαενόςθεούshyδικτάτοραόλααυτάείναιμερικάαπόταζητήματαμεταοποίαασχολείταιοηθικόςπροβληματισμόςΚανέναςάνθρωποςκαικαμίακοινωνίασεκαμίαεποχήδενείναιδίχωςηθικόπροβληματισμόΟιαπαντήσειςβέβαιαπουδόθηκανκαιδίνο-νται(δηλαδήηηθικήτηνοποίαδιαμορφώνουνλαοίκαιάτομα)είναιποικίλεςΠχγιατοζήτηματωνσχέσεωντωνδύοφύλωνάλλοιυπο-στηρίζουντηνισότηταάλλοιτηνανωτερότητατουάντραάλλοιτηνπολυγαμίακτλΌληαυτήηποικιλίααπαντήσεωνόμωςδείχνειτούτοακριβώςοηθικόςπροβληματισμόςκαιηανάγκηαπάντησηςσrsquoαυτόνυπάρχεισεόλους

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ηθική και ανθρωπολογία

Ανθρωπολογία(όπωςδείχνειετυμολογικάηίδιαηλέξηανθρωπο-λογία)σημαίνειλόγοςπερίανθρώπουδηλαδήάποψηγιατοτιείδουςονείναιοάνθρωποςΚάθεηθικήβασίζεταισε(απορρέειαπό)κάποιαανθρωπολογίαΠχανκάποιοςπιστεύειότιοιμαύροιδενείναιπραγ-ματικάάνθρωποι(αυτήηαντίληψηδηλαδήείναιηανθρωπολογίατου)τότεδεντουςαναγνωρίζειίσαδικαιώματαμετουςλευκούς(αυτήείναιηηθικήτου)Στηνπερίπτωσηαυτήβλέπουμεότιρατσιστικήανθρωπο-λογίαγεννάρατσιστικήηθική

ΠριναναφερθούμεειδικότεραστονΧριστιανισμόχρειάζεταιναεπιχειρήσουμεέναξεκαθάρισμαΠολύςκόσμοςνομίζειότιγιατοΧριστιανισμόηθικήείναιηυπακοήσεορισμένουςκανόνες(κυρίωςαπαγορεύσεις)πουεπιβάλλονταιστονάνθρωποωςπροσταγέςενόςθε-ούshyδικαστήΓιrsquoαυτόγιαπολλούςανθρώπουςείναιακατανόητοιαυτοίοικανόνεςαφούφαίνεταισανναμηνέχουνάλλολόγούπαρξηςπαράμόνονααποτρέψουντηθείαοργήΣτηνουσίατουςόμωςταπράγματαδενείναιέτσιΤοπώςείναιθατοδούμεαμέσωςστησυνέχεια

Ζωή χωρίς λήξη κι όχι απλώς αναβολή της λήξης

ΗστάσητουΧριστιανισμούαπέναντιστονηθικόπροβληματισμόπροσδιορίζεταιαπότηνανθρωπολογίατουΑςτοδούμεαυτόμέσααπόμερικάπαραδείγματα

Οιπράξειςτουανθρώπουέχουννόημαστομέτροπουυπάρχειμέλ-λονΑυτόσυμβαίνειόχιμόνομεταόνειραπουκάνεικάποιοςγιαταχρόνιαπουπεριμένειότιθαέρθουναλλάκατάβάθοςακόμακαιμετιςκαθημερινέςldquoπεζέςrdquoπράξειςμαςπχτοπρωίπρινβγούμεαπότοσπίτιμαςέχεινόημαναχτενιστούμεακριβώςεπειδήπροσδοκούμεότιτιςεπόμενεςστιγμέςαφενόςθαυπάρχουμεκαιαφετέρουκάποιοιθαμαςδουνΗύπαρξητουανθρώπουδιψάνασυνεχιστείΜέχριπούμπορείόμωςναφτάσειησυνέχισήτης

ΤηνανθρώπινηύπαρξηθαμπορούσαμενατηνπαρομοιάσουμεμεμιασυσκευήμπαταρίαςΧαρακτηριστικότηςδηλαδήείναιότιέχειμενζωή(τοηλεκτρικόφορτίοτηςμπαταρίας)αλλάπρόκειταιγιαζωήμεημερομηνίαλήξηςκάποιαστιγμήθατελειώσειδίχωςναμπορείαπό