ΘΕΜΑ: “Η συμβολή της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στην...

Γ Ε Ν Ι Κ Ο Λ Υ Κ Ε Ι Ο Ι Α Λ Υ ΣΟ Υ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Α’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΜΑ: “Η συμβολή της Συναισθηματικής

Νοημοσύνης στην πρόληψη του Σχολικού

Εκφοβισμού”

Ιανουάριος 2012

1

ΟΜΑΔΕΣ ΜΑΘΗΤΩΝ

ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ

Ομάδα Α.

1)Αλεξίου Μαρία

2)Καρύπη Άννα

3)Κατσαμούνδη Ραχήλ

Ομάδα Γ.

1)Γεωργαρά Κυριακή

2)Γιαννούλη Μαρία

3)Θωμαΐδη Μαρία

4)Κουλουμπράκης Γιάννης

5)Ράιου Ελευθερία

Ομάδα Β.

1)Αναστασάκη Μαρία

2)Γρηγοράκη Αγγελική

3)Καραβόλια Μαρία

4)Κυριάκη Μαρία

Ομάδα Δ.

1)Βελεχέρη Αναστασία

2)Τόσκα Αουρέλα

3)Τρίμι Ανιέζα

4)Τσούκαλη Κατερίνα

ΑΦΕΝΤΟΥΛΗ ΕΙΡΗΝΗ

ΚΙΟΥΣΗ ΔΗΜΗΤΡΑ

2

Πίνακας Περιεχομένων

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ

1.1 Ορισμός και χαρακτηριστικά σχολικού εκφοβισμού

1.2 Μορφές σχολικού εκφοβισμού και παραδείγματα

1.3 Παράγοντες που επιτείνουν το σχολικό εκφοβισμό

1.4 Επιπτώσεις στο θύμα και στο θύτη

1.4.1 Το θύμα

1.4.2 Οι θύτες

1.5 Τρόποι αντιμετώπισης φαινομένου

1.5.1 Πρόληψη και παρέμβαση

1.5.2 Παρέμβαση στο σχολείο

2. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ( EQ )-ΜΠΟΡΕΙ Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΝΑ

ΣΥΜΒΑΛΕΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ;

2.1 Oρισμός και χαρακτηριστικά EQ

2.2 Διαφορά διανοητικής νοημοσύνης με συναισθηματική

2.3 Ενσυναίσθηση

2.4 Ο ρόλος της συναισθηματικής νοημοσύνης στην αντιμετώπιση του φαινομένου του σχολικού

εκφοβισμού

3. ΕΡΕΥΝΑ ΘΕΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

3.1 Δείγμα και χρονικό πλαίσιο έρευνας

3.2 Ερωτηματολόγια.

3.2.1 Σχολικού εκφοβισμού

3.2.2 Συναισθηματικής νοημοσύνης

3.3 Συμπεράσματα έρευνας

3.3.1 Σχολικού εκφοβισμού

3.3.2 Συναισθηματικής νοημοσύνης

4. Γενικά Συμπεράσματα-Συζήτηση

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

1. ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΨΥΧΟΛΟΓΟ

2. ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΑΙΝΙΑΣ ''ΣΑΜΟΥΡΕ''

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3

Εισαγωγή

Όπως όλοι γνωρίζουμε τα τελευταία χρόνια μια μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων την

απασχολούν τα περιστατικά βίας τα οποία διαρκώς και αυξάνονται. Η αύξηση της συχνότητας των

περιστατικών βίας πλήττει ιδιαίτερα τα πλαίσια της οικογένειας και του σχολείου . Μια μορφή

επιθετικής συμπεριφοράς είναι και ο εκφοβισμός στο σχολείο ( σχολικός εκφοβισμός ) . Η ειδοποιός

διαφορά του από τις υπόλοιπες μορφές επιθετικής συμπεριφοράς τον καθιστά ιδιαίτερο, διότι

προϋποθέτει διαφορά εξουσίας : Το θύμα δεν είναι σε θέση να υπερασπιστεί ικανοποιητικά τον

εαυτό του( Olweus, Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.,2009)

Η συγκεκριμένη εργασία καταγίνεται με τον εκφοβισμό στα σχολεία και μάλιστα τον

εκφοβισμό μεταξύ της ομάδας συνομήλικων συμμαθητών/τριών μόνο. Πιο συγκεκριμένα στο πρώτο

μέρος παρατίθενται τα γενικά στοιχεία του σχολικού εκφοβισμού όπως έχουν παρουσιαστεί μέσα

από διάφορες δημοσιεύσεις που συνοψίζουν αποτελέσματα της διεθνούς έρευνας. Στο δεύτερο

μέρος παρατίθενται τα δεδομένα από την έρευνα σχετικά με το σχολικό εκφοβισμό στη δική μας

σχολική κοινότητα.

1. ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ

Η έννοια του εκφοβισμού αναφέρεται σε μία ευρεία ποικιλία επιθετικών πράξεων που δεν

είναι δυνατόν να οριστεί επακριβώς και με συντομία . Ο σχολικός εκφοβισμός οροθετείται

εννοιολογικά από το ''πείραγμα'' ως την ηπιότερη μορφή του.

Ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο, είναι παγκόσμιο φαινόμενο και είναι τόσο παλαιό, όσο

και η ύπαρξη του σχολείου. Ωστόσο, για διάφορους λόγους, έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις σε

πλήθος χωρών ανά τον κόσμο. Το πρόβλημα αυτό απειλεί τη σωματική ακεραιότητα, την ψυχική

υγεία και την ακαδημαϊκή πρόοδο του ανθρώπου στα ευαίσθητα χρόνια της ανάπτυξής του και πέραν

αυτών, συνδέεται συχνά με τη σχολική αποτυχία και τη σχολική διαρροή (Καΐλα, 1997) και είναι

αντίθετο με τα αναφαίρετα δικαιώματα του παιδιού και του εφήβου, καθώς και με το δημοκρατικό

πνεύμα που πρέπει να διακατέχει τις σύγχρονες κοινωνίες.

1.1 Ορισμός και χαρακτηριστικά σχολικού εκφοβισμού

Αναλυτικότερα, ο σχολικός εκφοβισμός (αγγλ. bullying) είναι ένα φαινόμενο νεανικής

παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου. Ο σχολικός εκφοβισμός αναφέρεται

στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών με στόχο να προκληθεί πόνος ή

αναστάτωση. Εμφανίζεται με τη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού (κοροϊδία, διακρίσεις, σεξουαλικά

σχόλια), του κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων,

απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα, σπρωξίματα, κλωτσιές), του

ηλεκτρονικού εκφοβισμού (εκβιασμός μέσω Διαδικτύου και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, μέσω

μηνυμάτων στο κινητό τηλέφωνο).

4

Με βάση τα αποτελέσματα μιας μελέτης που πραγματοποίησε η Εταιρία Ψυχοκοινωνικής

Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου σε συνεργασία με την Παιδαγωγική σχολή του Αριστοτέλειου

Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης(ΑΠΘ), το 25% των μαθητών στην Ελλάδα, έχει υποστεί κάποια μορφή

εκφοβισμού εντός του σχολικού περιβάλλοντος με συχνότητα δύο ως τρεις φορές το μήνα ή και

περισσότερο. Τα αγόρια είναι πιο συχνά θύτες και θύματα εκφοβιστικής συμπεριφοράς, που

εμφανίζεται κυρίως στο σχολικό περιβάλλον σε χώρους χωρίς επίβλεψη από τους εκπαιδευτικούς,

όπως η αυλή, ο διάδρομος και η τάξη κατά τη διάρκεια του διαλείμματος (Πηγή: Βικιπαίδεια,

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE

%B5%CE%BA%CF%86%CE%BF%CE%B2%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82).

1.2 Μορφές σχολικού εκφοβισμού και Παραδείγματα

Ο σχολικός εκφοβισμός, λοιπόν, είναι ένα ζήτημα διεθνές και διαχρονικό . Την έναρξη της

συστηματικής μελέτης του φαινομένου σήμανε η έκδοση του βιβλίου του Dan Olweus , Aggression in

Schools: Bullies and Whipping Boys (1978). Το 2009 η Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείας Παιδιού και

Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε) εξέδωσε συγκεντρωτικά τα αποτελέσματα της πολυετούς έρευνας του Νορβηγού

Καθηγητή Dan Olweus, υπό τον τίτλο: Εκφοβισμός και βία στο σχολείο. Τι γνωρίζουμε και τι μπορούμε

να κάνουμε, (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε., 2009). Ο πρωτοπόρος λοιπόν, στο πεδίο του σχολικού εκφοβισμού (Olweus)

τον ορίζει ως εξής : “ Ένας μαθητής/τρια (εκφοβίζεται) θεωρείται θύμα εκφοβισμού όταν εκτίθεται

επανειλημμένα και σε διάρκεια χρόνου σε αρνητικές ενέργειες ενός ή περισσότερων μαθητών οι

οποίοι δρουν χωρίς να προκληθούν άμεσα.” Σύμφωνα με τον Olweus , τα χαρακτηριστικά που

στοιχειοθετούν τον εκφοβισμό είναι : α) Η σκοπιμότητα - πρόθεση του δράστη να βλάψει το θύμα , β)

Η επαναληψιμότητα της εκφοβιστικής συμπεριφοράς του και πρωτίστως , γ) Η ανισότητα δράστη και

θύματος ως προς τη σωματική ρώμη και το ψυχικό σθένος , ως προς τη δύναμη εν γένει , την εξουσία

ή την αριθμητική υπεροχή των δραστών.

Παραδείγματα εκφοβισμού

Σωματική βία (σπρωξίματα, κλωτσιές, μπουνιές, χαστούκια, τράβηγμα μαλλιών κλπ.) «Κάθε

μεσημέρι, στο δρόμο προς το σπίτι, με περίμενε η ίδια παρέα για να με χτυπήσει, μου έσκιζαν και τα

ρούχα….»

Συναισθηματική βία (σκόπιμη απομόνωση του παιδιού, να λερώνουν, να κρύβουν, να

καταστρέφουν τα πράγματά του, να το εκβιάζουν για χρήματα, να το απειλούν κλπ.) «Δε φτάνει ότι

δεν με έκαναν παρέα, είχαν απειλήσει κι όλα τα υπόλοιπα κορίτσια ότι όποια μου μίλαγε θα έβρισκε

το μπελά της..»

Λεκτική βία (κοροϊδία, βρίσιμο, σαρκασμός, ειρωνεία, διάδοση ψευδούς φήμης, κακά σχόλια για την

εθνική προέλευση ή την οικονομική κατάσταση ενός παιδιού και της οικογένειάς του, χειρονομίες,

συκοφαντικά γκράφιτι κλπ.) «Με κοροϊδεύανε για το χρώμα μου, με λέγανε βρωμιάρη κι έκαναν ότι

μύριζα άσχημα μόλις τους πλησίαζα..»

5

Σεξουαλική βία (ανεπιθύμητο άγγιγμα, απειλές, προσβλητικά μηνύματα, χυδαία γράμματα και

εικόνες, πειράγματα κλπ.) «Συνέχεια με στρίμωχνε και προσπαθούσε να μου βάλει χέρι .Δεν μου

άρεσε, δεν ήταν παιχνίδι, τον φοβόμουνα, κι αυτός έλεγε σε όλους ότι τα θέλω. Στο τέλος δεν ήθελα

να πάω σχολείο..»

Ηλεκτρονική βία (χρήση Ίντερνετ, email, chat room, και κινητών με κλήσεις και sms με προσβλητικό

και απειλητικό περιεχόμενο, χρήση κάμερας με σκοπό την απειλή και την ταπείνωση του παιδιού:

«Άνοιξαν ξαφνικά την τουαλέτα, μ΄ έβγαλαν φωτογραφία με το κινητό και μετά την έδειχναν στα άλλα

παιδιά..» (www.mentoras.gr , Ενημερωτικό φυλλάδιο για το σχολικό εκφοβισμό)

1.3 Παράγοντες που επιτείνουν το σχολικό εκφοβισμό

“Η συχνότητα της χρήσης βίας στο σχολικό πλαίσιο επηρεάζεται από παράγοντες όπως είναι η

γεωγραφική τοποθεσία της εκάστοτε κοινωνίας και οι κοινωνικοοικονομικές της συνθήκες, ενώ

καθορίζεται από τον τύπο του σχολείου και ορισμένα χαρακτηριστικά των μαθητών και μαθητριών:

την ηλικία, το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα, την κοινωνική τάξη, το οικογενειακό υπόβαθρο, τις

στάσεις τους απέναντι στον εκφοβισμό και τυχόν ιδιαιτερότητες ως προς τις εκπαιδευτικές τους

ανάγκες. Επιπροσθέτως, η εμφάνιση και παράταση του σχολικού εκφοβισμού επηρεάζονται από τη

συμπεριφορά του εκπαιδευτικού και λοιπού προσωπικού των σχολείων, τη συμπεριφορά της ομάδας

ομηλίκων και παραμέτρους της ευρύτερης κοινότητας, όπως είναι η κουλτούρα της” (Smith, 2003,

Espelage & Swearer, 2003 στην εργασία της Τσικρικά, 2009)

1.4 Επιπτώσεις στο θύμα και στο θύτη

Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να αλλάξει τη ζωή ενός κατά τα άλλα υγιούς παιδιού. Οι

επιπτώσεις μπορεί να είναι ψυχολογικές και σωματικές, ενώ η απόδοσή του στο σχολείο ως μαθητή

μπορεί να επηρεαστούν. Έρευνες κάνουν αναφορά στα παρακάτω συμπτώματα: Θυμός, Κατάθλιψη,

Αγχώδεις Διαταραχές, Διαταραχές Ύπνου, Διαταραχές Όρεξης, και πολλά άλλα.

1.4.1 Το θύμα

Τα θύματα συνήθως, εμφανίζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, αδυναμία στην επίλυση

προβλημάτων, καταθλιπτικά στοιχεία, συναισθηματικές δυσκολίες, αίσθημα μοναξιάς, ενώ οι

χαμηλές σχολικές επιδόσεις και οι απουσίες κατά τη φοίτηση, είναι συχνά φαινόμενα. Τα παιδιά-

θύματα εμφανίζουν στο μέλλον αδυναμία να αναλάβουν τις ευθύνες τους, να επιδείξουν συνέπεια

στον κοινωνικό τους ρόλο, να συνάψουν διαπροσωπικές σχέσεις ή να έχουν ομαλή σεξουαλική ζωή

(Πλατής Αναστάσιος, 05/11/2006, Εφημερίδα Δημοκρατική).

6

1.4.2 Οι θύτες

Οι θύτες εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά μελλοντικής παραβατικής συμπεριφοράς , χρήση

ουσιών και εμπλοκή με το νόμο, χαρακτηρίζονται από αδυναμία τήρησης κανόνων και ορίων, έχουν

διογκωμένη συνήθως αυτοεικόνα, επιθετικότητα, έντονο παρορμητισμό, μειωμένη ικανότητα

αυτοελέγχου, έλλειψη αίσθησης του μέτρου και απόλυτη έλλειψη ενσυναίσθησης (δηλαδή, όπως θα

περιγραφεί αναλυτικά και πιο κάτω, της δεξιότητας εκείνης να μπορούν να μπαίνουν στη θέση του

άλλου και να νιώθουν τον πόνο που του προκαλούν)(Goleman, 1998). Τέλος, έχει αποδειχθεί, ύστερα

από έρευνες, ότι τα παιδιά – θύτες που ασκούν βία εξελίσσονται σε μεγάλο ποσοστό που αγγίζει το

50% σε ενήλικες με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά (Πλατής, 2006).

1.5 Τρόποι αντιμετώπισης φαινομένου

1.5.1 Πρόληψη και παρέμβαση

Η έκταση του σχολικού εκφοβισμού σε συνδυασμό με την κρισιμότητα των συνεπειών του

καθιστούν επιτακτική την ανάγκη άμεσης αντιμετώπισής του. Οι περιστάσεις καλούν για άμεση

παρέμβαση. Από την άλλη αποτελεί κοινό τόπο η διαπίστωση ότι η πρόληψη είναι

αποτελεσματικότερη της θεραπείας. Στην περίπτωση του σχολικού εκφοβισμού, παρέμβαση και

πρόληψη είναι αλληλένδετες. Έτσι, η πολιτική για την απαλοιφή του φαινομένου πρέπει να στοχεύει

τόσο στην πρόληψη όσο και στη διαχείριση της εκφοβιστικής συμπεριφοράς. Και μάλιστα οι

παρεμβάσεις που αποσκοπούν στη μείωση του σχολικού εκφοβισμού επιβάλλεται να συμπεριλάβουν

όλα τα επίπεδα όπου κινούνται τα παιδιά, δηλαδή το σχολείο, την οικογένεια και την τοπική κοινωνία

(Espelage & Swearer, 2003 στην εργασία της Τσικρικά, 2009).

1.5.2 Παρέμβαση στο σχολείο

Σήμερα πια αποτελεί επιτακτικό χρέος των εκπαιδευτικών να αναλάβουν δράση προς μείωση

του σχολικού εκφοβισμού. Ο στόχος είναι όχι μόνο να απαλειφθεί ο σχολικός εκφοβισμός, αλλά και

να προαχθούν ο σεβασμός και τα προκοινωνικά στοιχεία στις σχέσεις μεταξύ όλων των συμμαθητών

και συμμαθητριών. Άλλωστε η μείωση του σχολικού εκφοβισμού συμβάλλει στη μεγαλύτερη

ικανοποίηση του μαθητικού πληθυσμού από τη σχολική ζωή συνολικά (Τσικρικά, 2009).

Έχουν προταθεί πολλοί τρόποι παρέμβασης από τους ειδικούς (Olweus ΕΨ.Υ.Π.Ε, 2009,

Κωνσταντίνου και Ψάλτη, 2009), όπως η προώθηση γνώσεων και πληροφοριών και η κατάρριψη

μύθων γύρω από το σχολικό εκφοβισμό, η καταπολέμηση κυρίαρχων αντιλήψεων για την επιθετική

συμπεριφορά, η εμπλοκή των γονέων στις παρεμβάσεις, η ανάπτυξη ειδικών στρατηγικών για παιδιά

που εκδηλώνουν επιθετικότητα, η εμπλοκή όλων, μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων στην

αντιμετώπιση του φαινομένου.

7

Στη δική μας εργασία, όμως, έμφαση θα δοθεί στο ρόλο της καλλιέργειας της

συναισθηματικής νοημοσύνης και στην καλλιέργεια της δεξιότητας της ενσυναίσθησης (empathy), ως

τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, όχι αντιμετώπισης, αλλά πρόληψης του φαινομένου.

2. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ( EQ )-ΜΠΟΡΕΙ Η ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

ΝΑ ΣΥΜΒΑΛΕΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ;

2.1 Ορισμός και χαρακτηριστικά EQ

Όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια,

το να είσαι οργισμένος είναι εύκολο. Το να εξοργιστείς όμως με το σωστό άτομο, για το σωστό λόγο,

στο σωστό βαθμό, τη σωστή στιγμή, για το σωστό σκοπό και με το σωστό τρόπο, αυτό είναι δύσκολο.

Η θεωρία της συναισθηματικής νοημοσύνης έγινε ευρέως γνωστή από τον Daniel Goleman, (1995)

• Ο Dr. Goleman, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαντ βρήκε μέσα από πολυετείς έρευνες

ότι η Συναισθηματική Νοημοσύνη (EQ) σε σύγκριση με τεχνικές γνώσεις και με το δείκτη

νοημοσύνης (IQ) είναι δύο φορές πιο σημαντικός παράγοντας στην επιτυχία των ανθρώπων

στην προσωπική τους ζωή, την ακαδημαϊκή και την επαγγελματική.

Η συναισθηματική νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να

κατανοεί τα συναισθήματα τόσο τα δικά του όσο και των άλλων. Να τα χειρίζεται αποτελεσματικά και

να δημιουργεί διαρκώς κίνητρα για τον εαυτό του . Ένας άνθρωπος που διαθέτει υψηλό δείκτη

συναισθηματικής νοημοσύνης έχει την ικανότητα να κατανοεί τα συναισθήματα και τα κίνητρα των

άλλων, μπορεί να ελέγχει τα συναισθήματα του ,μπορεί να εργάζεται κάτω από πίεση ,μπορεί να

συνεργάζεται με άλλους για να πετύχει ένα στόχο , μπορεί να εμπνέει και να ηγείται , παίρνει

πρωτοβουλίες , αποκτά επίγνωση του ρίσκου αλλά δεν φοβάται να ρισκάρει , γνωρίζει να

διαχειρίζεται τις διαφωνίες , αποκτά ικανότητα πειθούς και επικοινωνίας (Συγγραφική ομάδα :

Αντωνοπούλου Χρ., Βίκη Α., Γαλανάκη Ε., Δράκος Γ., Μάνος Κ., Μάνου Β., Μάνου Ι., Νέστορος Ι.,

Τριανταφύλλου Θ. , Τσαντήλα Α., Τσιπλητάρης Α., 1998)

Στην συναισθηματική νοημοσύνη θα δούμε πέντε συναισθηματικές δεξιότητες.

Α. Την αυτοεπίγνωση {αναφέρεται στην επίγνωση των συναισθημάτων}

Β. Τον αυτοέλεγχο {αναφέρεται στην αυτοπειθαρχία , την προσαρμοστικότητα, την ευσυνειδησία}

Γ. Τα κίνητρα συμπεριφοράς {η τάση για την επίτευξη των στόχων}

Δ. Την ενσυναίσθηση (ρίζα της συναισθηματικής νοημοσύνης) => Η ικανότητα που έχει κάποιος, να

μπαίνει στη θέση του άλλου και να αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα του άλλου έτσι ώστε να

ρυθμίζει την δική του συμπεριφορά για να μην τον πληγώσει (Goleman, 1998)

8

Ε. Τις Κοινωνικές δεξιότητες{δεξιότητες επικοινωνίας, ηγεσίας , χειρισμού διαφωνιών ,ομαδικότητας}

(http://www.zlatis.eu/2008/10/eq.html, Goleman, 1998)

2.2 Διαφορά διανοητικής νοημοσύνης με συναισθηματική

Γιατί η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) θεωρείται σημαντικότερη από τη διανοητική

νοημοσύνη (IQ) ;

Ο δείκτης IQ αναφέρεται στο αριθμητικό , γνωστικό κομμάτι , ενώ ο δείκτης EQ

σχετίζεται με τα συναισθήματα.

Η διανοητική νοημοσύνη είναι κάτι προκαθορισμένο από την γέννηση του ανθρώπου ,

που εξελίσσεται μέχρι κάποια ηλικία και σταματά , ενώ η συναισθηματική νοημοσύνη

είναι κάτι το οποίο μπορεί να αναπτυχθεί σε κάθε ηλικία.

Το IQ ελέγχει τη λογική , ενώ το ΕQ τα συναισθήματα μας τόσο απέναντι στον ίδιο μας τον

εαυτό όσο και απέναντι στους άλλους.

Το IQ επηρεάζει ελάχιστα τις σχέσεις μας με τους άλλους , ενώ το EQ παίζει καθοριστικό

ρολό στις σχέσεις μας με τους άλλους.

Από τις παραπάνω διαφορές μεταξύ διανοητικής και συναισθηματικής νοημοσύνης

συμπεραίνουμε ότι η συναισθηματική νοημοσύνη είναι πολύ σημαντικότερη και παίζει καθοριστικό

ρολό στη ζωή κάθε ανθρώπου.

Επίσης, συμφώνα με τον Daniel Goleman και μέσα από έρευνες που έχει κάνει ,έχει

αναφερθεί ότι η συναισθηματική νοημοσύνη είναι δυο φορές πιο σημαντικός παράγοντας στην

επιτυχία του ατόμου από τη διανοητική νοημοσύνη.

2.3 Ενσυναίσθηση

Τι είναι ενσυναίσθηση (empathy);

Από τον ορισμό της συναίσθησης καταλαβαίνουμε ότι, η ενσυναίσθηση σημαίνει :

Να μπορείς να δεις την πραγματικότητα όπως την βλέπουν και οι άλλοι.

Να καταλαβαίνεις πως νιώθουν και πως αντιδρούν .

Να αποδέχεσαι την διαφορετικότητα του άλλου.

Να βοηθάς τους άλλους , αφού έχεις κατανοήσει τα συναισθήματα και τις ανάγκες

τους .

9

2.4 Ο ρόλος της συναισθηματικής νοημοσύνης στην αντιμετώπιση του φαινομένου του

σχολικού εκφοβισμού

Μπορεί η συναισθηματική νοημοσύνη (EQ) να συμβάλει στην αντιμετώπιση των φαινομένων του

σχολικού εκφοβισμού;

Η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση των φαινομένων του

σχολικού εκφοβισμού , εφόσον ο θύτης έχει μεγάλη θέληση και κυρίως υπομονή για να βελτιώσει τη

συναισθηματική του νοημοσύνη. Αφού ο θύτης έχει αποφασίσει ότι θέλει να αλλάξει την

συμπεριφορά του απέναντι στους άλλους και να βελτιώσει τη συναισθηματική του νοημοσύνη μπορεί

να ακολουθήσει τα παρακάτω βήματα.

i. Να αναγνωρίζει τα δικά του συναισθήματα και τα συναισθήματα των άλλων.

ii. Να αναλαμβάνει τις ευθύνες των συναισθημάτων του.

iii. Να προσπαθήσει να προβλέπει τα συναισθήματά του.

iv. Να προσπαθεί να είναι λιγότερο επιθετικός.

3. ΕΡΕΥΝΑ ΘΕΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

3.1 Δείγμα και χρονικό πλαίσιο έρευνας .

Στο γενικό Λύκειο Ιαλυσού, στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας της Α’ λυκείου,

μοιράστηκαν ερωτηματολόγια που αφορούν την συναισθηματική νοημοσύνη. Το μαθητικό δυναμικό

του λυκείου Ιαλυσού είναι 226 μαθητές . Μοιράστηκαν διάσπαρτα και στις τρεις τάξεις του λυκείου

60 ερωτηματολόγια. Με βάση τις απαντήσεις των ερωτηματολογίων κάναμε έρευνα, τα

αποτελέσματα της οποίας παρουσιάζονται παρακάτω διαγραμματικά και περιγραφικά. Ο στόχος μας

ήταν αρχικά να δούμε πόσα παιδιά από το μαθητικό σύνολο γνωρίζουν τον όρο “συναισθηματική

νοημοσύνη”. Στην συνέχεια με αντίστοιχο ερωτηματολόγιο αναζητήσαμε το σύνολο των μαθητών που

γνωρίζουν το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Μοιράστηκαν, επομένως, άλλα 60

ερωτηματολόγια με σχετικές ερωτήσεις. Στόχος της ερευνητικής εργασίας είναι η σύνδεση των δύο

παραπάνω όρων, δηλαδή της συναισθηματικής νοημοσύνης και του σχολικού εκφοβισμού, και

κυρίως της συμβολής της συναισθηματικής νοημοσύνης στην αποτροπή του φαινομένου του

σχολικού εκφοβισμού.

10

Στο παρακάτω διάγραμμα (Διάγραμμα 1) παρατηρούμε ότι στην έρευνα σχετικά με την

συναισθηματική νοημοσύνη συμμετείχαν 36 αγόρια και 24 κορίτσια ,αναλογία που διατηρήθηκε

τυχαία και στα ερωτηματολόγια σχετικά με το σχολικό εκφοβισμό.

Διάγραμμα 1

Επίσης στο διάγραμμα 2 παρατηρούμε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό παιδιών που συμμετείχαν στην

έρευνα για την συναισθηματική νοημοσύνη προέρχεται από την Γ’ τάξη (42 %),μετά ακολουθούν τα τμήματα

της Β’ τάξης με 35 % και τέλος της Α’ τάξης με 23 %.

Αντίστοιχη ερώτηση δεν συμπεριλήφθηκε σκόπιμα στα ερωτηματολόγια για τον σχολικό εκφοβισμό. Οι

ομάδες που συνθέσαμε το ερωτηματολόγιο θέλαμε να διερευνήσουμε το φαινόμενο συνολικά και όχι ειδικά

για κάθε τάξη, γνώση που δεν θα προσέφερε τίποτα ουσιαστικό στα συμπεράσματα της έρευνας.


11

3.2 Ερωτηματολόγια.

3.2.1 Σχολικού εκφοβισμού.

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Σχολικός Εκφοβισμός – Bullying

“Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε

πολλές χώρες του κόσμου και αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομήλικων

παιδιών.”

1.Φύλο

Αγόρι

Κορίτσι

2.Ξέρετε τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός;

Ναι

Όχι

Το έχω ακουστά

3. Έχετε υπάρξει ποτέ θύτης ή θύμα σχολικού εκφοβισμού;

Θύμα

Θήτης

Τίποτα

Και τα 2

4. Αν υπήρξατε θύμα υπό ποια μορφή;

-Λεκτικού εκφοβισμού (κοροϊδία, διακρίσεις κ.α)

12

-Κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, καταστροφή προσωπικών

αντικειμένων κ.α)

-Σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα , κλωτσιές κ.α)

-Ηλεκτρονικού εκφοβισμού (εκβιασμός μέσω διαδικτύου)

5.Αν ναι πως το αντιμετωπίσατε;

-Το είπα στους γονείς μου.

-Το κατήγγειλα στην αστυνομία

-Απευθύνθηκα σε κάποιο καθηγητή.

-Το αντιμετώπισα μόνος/η μου.

6. Σε υποχρέωσαν ποτέ οι συμμαθητές σου να κάνεις κάτι που δεν θες ;

Ναι

Όχι

7.Σ’αρεσει το σχολείο;

Ναι

Όχι

Β) Αν όχι γιατί;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

8. Έχεις υπερασπιστεί ποτέ ένα θύμα ;

Ναι

Όχι

13

9. Έχεις υπερασπιστεί ποτέ ένα θύτη ;

Ναι

Όχι

10. Σας έχουν βρίσει ποτέ;

Ποτέ

1-2

3-4

5-6

Πάνω από 6

11.Σας έχουν αφήσει ποτέ έξω από μία δραστηριότητα;

Ποτέ

1-2

3-4

5-6

Πάνω από 6

12. Σας έχουν απειλήσει ποτέ;

Ποτέ

1-2

3-4

5-6

Πάνω από 6

14

13.Πως αντιδράτε όταν σας ενοχλούν;

Δεν κάνω τίποτα

Κλαίω

Καταγγέλλω

Προσπαθώ να το σταματήσω

Τρέχω και φεύγω

14.Πως νιώθετε όταν σας ενοχλούν (στο σχολείο);

Λυπάμαι

Δεν με νοιάζει

Νιώθω ότι δεν θέλω να πάω σχολείο

Θυμώνω

Φοβάμαι

15.Σας έχουν χτυπήσει ποτέ (στο σχολείο);

Ποτέ

1-2

3-4

5-6

Πάνω από 6

16.Τσακώνεστε με παιδιά που είναι πιο αδύναμα από εσάς;

Ναι

Όχι

15

17.Νιώθετε ασφαλής στο σχολείο σας ;

Ναι

Όχι

18.Έχει πλάκα να βλέπετε να κοροϊδεύουν ένα συμμαθητή σας ;

Ναι

Όχι

19. Θυμώνετε όταν ένα άλλο παιδί επιτίθεται σε ένα άλλο παιδί χωρίς λόγο;

Ναι

Όχι

20.Όταν βλέπετε να κοροϊδεύουν ή να χτυπάνε ένα παιδί με χαμηλή αυτοπεποίθηση τι κάνετε;

Τίποτα

Το υπερασπίζομαι με λόγια.

Το υπερασπίζομαι με πράξεις.

Θα φώναζα κάποιο καθηγητή.

Θα απευθυνόμουν σ’ αυτό το παιδί.

Θα ειδοποιούσα κάποιο μεγαλύτερο.

16

3.2.2 Συναισθηματικής νοημοσύνης .

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

Συναισθηματική νοημοσύνη-EQ

”Η συναισθηματική νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να

κατανοεί τα συναισθήματα, τόσο τα δικά του όσο και των άλλων, να τα χειρίζεται αποτελεσματικά

και να δημιουργεί διαρκώς κίνητρα για τον εαυτό του”

1. Φύλο:

Κορίτσι Αγόρι

2. Τάξη:

Α’ Β’ Γ

(Λυκείου)

3. Ξέρετε τι είναι η συναισθηματική νοημοσύνη(EQ);

Ναι Όχι Νομίζω

4. Πιστεύετε ότι η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μετρήσιμη όπως η διανοητική

νοημοσύνη(IQ);

Ναι Όχι Δεν ξέρω

5. Θεωρείτε ότι η συναισθηματική νοημοσύνη είναι σημαντική;

Ναι Όχι Δεν ξέρω

Αν ναι γιατί;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

17

6. Τα άτομα με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη είναι πιο πετυχημένα από τα ιδιαίτερα

ευφυή άτομα;

Συμφωνώ Διαφωνώ Δεν είμαι σίγουρος/η

7. Επηρεάζει η συναισθηματική νοημοσύνη την καθημερινή μας ζωή;

Πολύ Μέτρια Λίγο Καθόλου

8. Έχεις βρεθεί σε συναισθηματική κατάσταση εκτός ελέγχου;

Ναι Όχι

Αν ναι πως αντέδρασες;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

9. Μπορείτε να συγκρατήσετε τον θυμό σας;

Ναι Όχι

10. Αναγνωρίζετε τα λάθη σας και θέλετε να επανορθώσετε;

Ναι Όχι

Αν ναι, πώς;

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………....................................................

11. Έχεις επιχειρήσει ποτέ να εκλογικεύσεις κάποιον συνομήλικο σου χωρίς χρήση βίας;

Πάντα Συχνά Σπάνια Ποτέ

12. Σου είναι εύκολο να αναγνωρίσεις τα συναισθήματα του άλλου;(δλδ να μπεις στην θέση

του).

Ναι Όχι Εξαρτάται το άτομο

18

13. Αν αντιληφθείς ότι κάποιος βρίσκεται σε αδιέξοδο θα προσπαθούσες να τον βοηθήσεις;

Ναι Όχι Δεν με ενδιαφέρει

14. Τελικά πιστεύετε ότι η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να αποτρέψει την ψυχολογική

και σωματική βία;(σχολικός εκφοβισμός).

Απόλυτα Μέτρια Καθόλου

Αιτιολογήστε την απάντηση σας.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

19

3.3 Συμπεράσματα έρευνας.

3.3.1 Συμπεράσματα έρευνας σχολικού εκφοβισμού

Στα ερωτηματολόγια οι πρώτες ερωτήσεις είχαν σκοπό να καταγράψουν το πλήθος των

μαθητών που γνώριζαν το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, τις μορφές με τις οποίες

εκδηλώνεται αλλά και τα χαρακτηριστικά των θυμάτων και θυτών που εμπλέκονται.

Επομένως από την έρευνα παρατηρήθηκε (Διάγραμμα 3) ότι το 85% των μαθητών γνώριζε τον

όρο “σχολικός εκφοβισμός”. Σ’ αυτό συνέβαλε το γεγονός ότι ο όρος δόθηκε επιγραμματικά στην

αρχή του ερωτηματολογίου και είχε αναλυθεί από την υπεύθυνη καθηγήτρια κατά την επιλογή των

ερευνητικών εργασιών στους μαθητές της Α τάξης. Ένας ακόμη λόγος που συνηγορεί στη θετική

απάντηση που έδωσαν οι μαθητές σ’ αυτό το ερώτημα είναι η ενδεχόμενη εμπλοκή τους ως θύματα ή

θύτες , ή και ακόμα ως θεατές τέτοιων περιστατικών, γεγονός που διαφαίνεται και στα αποτελέσματα

σχετικής ερώτησης (Διάγραμμα 4).


Στο ερώτημα “Έχετε υπάρξει ποτέ θύμα ή θύτης σχολικού εκφοβισμού;”, το 49% απάντησε

αρνητικά. Ωστόσο ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό (το 35 %) απάντησε ότι υπήρξε και θύμα και θύτης

σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Αυτά τα αποτελέσματα μας οδηγούν σε δύο συμπεράσματα.

Αφενός μεν το γεγονός υπαρκτού εκφοβισμού στο περιβάλλον της σχολικής μας μονάδας, αφετέρου

δε την συνηθισμένη περίπτωση οι ρόλοι μεταξύ θύματος και θύτη να εναλλάσσονται. Τέλος,

αμελητέα είναι τα ποσοστά αυτών που μεμονωμένα υπήρξαν μόνο θύματα ή θύτες.

20


Στην ερώτηση που αφορούσε τις μορφές θυματοποίησης (σχολικού εκφοβισμού) τα

αποτελέσματα για την δική μας σχολική κοινότητα υπήρξαν θετικά. Μόνο η μορφή του σχολικού

εκφοβισμού η οποία σημειώνει αυξημένο ποσοστό είναι ο λεκτικός εκφοβισμός με ποσοστό 25 %

(Διάγραμμα 5). Αν επιχειρήσουμε να συνδέσουμε τα αποτελέσματα της προηγούμενης ερώτησης με

αυτήν διαπιστώνουμε ότι οι απαντήσεις που δοθήκαν είναι αντιφατικές και δείχνουν ότι ενώ οι

μαθητές έχουν πέσει θύματα δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν το φαινόμενο σε όλες τις εκφάνσεις

εκδήλωσης του.


21

Στην ερώτηση για τον τρόπο αντιμετώπισης που ακολούθησαν οι μαθητές ενάντια στον

σχολικό εκφοβισμό παρατηρούμε στο Διάγραμμα 6 ότι το 46 % των μαθητών-θυμάτων δεν αντιδρούν

απέναντι στους θύτες, ενώ το 41 % αντιμετωπίζει την κατάσταση μόνο του. Συμπερασματικά θα

λέγαμε ότι στην Ελλάδα δεν έχει δοθεί η απαιτούμενη προσοχή στην εκδήλωση του φαινομένου και

στην αντιμετώπιση του από τους φορείς που εμπλέκονται (γονείς, εκπαιδευτικοί, αρχές). Η παθητική

αποδοχή του φαινομένου μπορεί να συνδέεται με άλλου είδους φαινόμενα που χρήζουν περαιτέρω

διερεύνησης όπως είναι το άγχος των μαθητών, η σχολική αποτυχία και η σχολική διαρροή.


Οι ερωτήσεις 6,10,11,12 και 13 ενσωματώθηκαν στο ερωτηματολόγιο προκειμένου να

διερευνηθούν σε βάθος οι μορφές εκδήλωσης του σχολικού εκφοβισμού στην δική μας σχολική

κοινότητα.

Έτσι παρατηρούμε στο διάγραμμα 7 ότι 15 από τους 60 μαθητές απάντησαν ότι δεν πιέστηκαν

ποτέ από τους συμμαθητές τους να κάνουν κάτι που δεν θέλουν και το 42 % των μαθητών δεν έχουν

μείνει εκτός από μία ομαδική δραστηριότητα( διάγραμμα 8). Οι παραπάνω δηλώσεις σχετικά με το

παιχνίδι και τις ομαδικές δραστηριότητες, ενσωματώθηκαν στο ερωτηματολόγιο με την σκέψη ότι στη

διάρκεια των παιχνιδιών στο σχολείο είναι πιθανό να εκδηλώνεται περισσότερο το φαινόμενο

22

εκφοβισμού. Ιδιαίτερα στην ερώτηση 11(Διάγραμμα 8) δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το συνολικό

αποτέλεσμα του 58 % των μαθητών που έχει αποκλειστεί από τους συμμαθητές του σε μία

δραστηριότητα από μία και άνω φορές.



23

Το υψηλό ποσοστό που σημείωσε ο λεκτικός εκφοβισμός σε προηγούμενο ερώτημα ,έρχεται

να επιβεβαιωθεί στην ερώτηση 10 που αφορά τους μαθητές που έχουν δεχθεί επανειλημμένες

βρισιές στο σχολικό τους περιβάλλον (διάγραμμα 9) αλλά και λεκτικό εκφοβισμό με την μορφή

απειλής (διάγραμμα 10) σε ποσοστό 55 % για συνολικά άνω από μία φορές.



24

Θετικό είναι το αποτέλεσμα που δείχνει ότι 68% των μαθητών δεν έχει δεχθεί σωματικό

εκφοβισμό (Διάγραμμα 11), γεγονός που επιβεβαιώνεται και σε προηγούμενο ερώτημα. Ακόμα και οι

μαθητές που δηλώνουν ότι έχουν δεχθεί σωματικό εκφοβισμό δηλώνουν ότι δεν ήταν

επαναλαμβανόμενος (1-2 φορές).


Ένα περιβάλλον στο οποίο επικρατεί κλίμα εκφοβισμού σαφώς δεν είναι ασφαλές και σαφώς

δεν είναι ευχάριστο. Έτσι στο ερωτηματολόγιο μας συμπεριλάβαμε τις ερωτήσεις “Σ’ αρέσει το

σχολείο ” και “Νιώθετε ασφαλείς σε αυτό”, για να διερευνήσουμε το αίτιο (σχολικός εκφοβισμός)

μέσα από το πιθανό αποτέλεσμα. Τα αποτελέσματα των ερωτήσεων αυτών φαίνονται στα

διαγράμματα 12 και 13 αντίστοιχα .Σ’ αυτά παρατηρούμε ότι ο μεγαλύτερος αριθμός των μαθητών

νιώθει ασφαλής και του αρέσει το σχολικό περιβάλλον. Παρόλα αυτά υπάρχει και ένας σημαντικός

αριθμός μαθητών (26 από τους 60 στην 1η ερώτηση και 15 από τους 60 στην 2

η ερώτηση) που δεν

μπορούμε να αγνοήσουμε το γεγονός ότι νιώθει να απειλείται.


25


Από την αντίδραση των μαθητών σε περιστατικά σχολικού εκφοβισμού μπορούμε να

εξάγουμε σημαντικά συμπεράσματα. Οι ερωτήσεις 8,9,18,19 και 20 συμπεριλήφθηκαν στο

ερωτηματολόγιο με αυτό το σκοπό.

Συγκεκριμένα στην ερώτηση “Έχετε υπερασπιστεί ποτέ ένα θύμα;”, οι μαθητές του σχολείου

μας απάντησαν θετικά (53 από του 60 δήλωσαν ΝΑΙ-διάγραμμα 14).


Αντίστοιχη ερώτηση “Έχετε υπερασπιστεί ποτέ ένα θύτη;” δίνει θετικά αποτελέσματα, καθώς

38 στους 60 μαθητές δηλώνουν ότι δεν συμμετέχουν στον σχολικό εκφοβισμό που προκαλεί ο θύτης.

Όμως η υπεράσπιση του θύτη βρίσκει αριθμητικά συμμάχους 22 από τους 60 μαθητές που

26

ερωτήθηκαν (Διάγραμμα 15). Ο αριθμός αυτός δεν μπορεί να αγνοηθεί και δημιουργεί

προβληματισμούς. Ένα προφανές συμπέρασμα είναι ότι τα παιδιά αυτά ενδέχεται να αποτελούν μέλη

της παρέας των θυτών.


Επίσης στην ερώτηση του αν “Έχει πλάκα να βλέπετε να κοροϊδεύουν ένα συμμαθητή σας; ”,

τα αποτελέσματα είναι αρνητικά καθώς 45 από τους 60 θεωρούν ανώδυνο να γελάνε εις βάρος των

συμμαθητών τους (Διάγραμμα 16). Και αυτό το αποτέλεσμα συνηγορεί υπέρ των προηγούμενων

αποτελεσμάτων που δείχνουν ότι ο λεκτικός εκφοβισμός είναι έντονος στην σχολική μας μονάδα.


27

Επίσης βλέπουμε στο Διάγραμμα 17 ότι οι μαθητές θυμώνουν όταν κάποιοι συμμαθητές τους

επιτίθενται σε άλλους χωρίς λόγο, σε αριθμό 54 από τους 60. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός

ότι οι ίδιοι αισθάνονται άσχημα με αυτά που βλέπουν ή ακούνε. Ο θυμός τους δηλώνει την

ικανότητα να αναγνωρίζουν την αδύναμη θέση στην οποία βρίσκεται το θύμα και να νιώθουν την

ευθύνη ότι πρέπει να το υπερασπιστούν.


28

Τέλος, στο διάγραμμα 18 παρατηρούμε ότι οι περισσότεροι μαθητές, το 62 % συνολικά,

επιλέγουν να υπερασπιστούν ένα παιδί με χαμηλή αυτοπεποίθηση όταν είναι θύμα λεκτικού και

σωματικού εκφοβισμού, με πράξεις ή με λόγια. Αξιοσημείωτο είναι πάλι το γεγονός ότι δεν

απευθύνονται σε κάποιο φορέα είτε γιατί δεν συνειδητοποιούν την σοβαρότητα του είτε γιατί δεν

υπάρχει το κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ των μαθητών με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς.


29

Παραθέτουμε στο τέλος δύο διαγράμματα (Διαγράμματα 19 και 20) που καταγράφουν την

αντίδραση των εφήβων όταν τους ενοχλούν και πως οι ίδιοι αντιμετωπίζουν τέτοια περιστατικά. Για

ακόμα μια φορά βλέπουμε συμμετοχή σε ένα μικρό ποσοστό παιδιών που δεν κάνουν τίποτα και

μένουν απαθείς σε τέτοιες καταστάσεις ή απλά θυμώνουν.



30

3.3.2 Συμπεράσματα έρευνας συναισθηματικής νοημοσύνης

Τα αποτελέσματα της έρευνας μας έδειξαν ότι το 59% των μαθητών του Λυκείου γνωρίζει τον

όρο συναισθηματική νοημοσύνη (EQ), το 13% δεν ξέρει τι είναι EQ και το 28% των μαθητών δεν είναι

σίγουροι. Προκύπτει λοιπόν ότι ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών γνωρίζει τον όρο EQ και θεωρούμε ότι

αυτό επετεύχθη από την ενημέρωση που είχε γίνει πριν την έρευνα. Ωστόσο ένα αρκετά μεγάλο

ποσοστό (28 %) δήλωσε το αντίθετο.


Όπως παρατηρείται στο διάγραμμα 22 στην ερώτηση ‘’Πιστεύετε ότι το ΕQ είναι μετρήσιμο

όπως η διανοητική νοημοσύνη (IQ), το 32 % των μαθητών απάντησαν ότι δεν ξέρουν. Το 23% των

μαθητών πιστεύουν ότι το EQ είναι μετρήσιμο όπως το IQ. Τέλος το 45% των μαθητών πιστεύουν ότι

το EQ δεν είναι μετρήσιμο. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι οι μαθητές έχουν διαμορφώσει την εντύπωση

ότι η συναισθηματική νοημοσύνη είναι μία αφηρημένη και θεωρητική έννοια και υπό αυτήν την

ερμηνεία δεν μπορεί να είναι μετρήσιμη. Επίσης η έμφαση που έχει δοθεί στην αξιολόγηση της

διανοητικής νοημοσύνης σε σχέση με την συναισθηματική, συνηγορεί σι’ αυτό το αποτέλεσμα.


31

Στο διάγραμμα 23 απεικονίζεται η άποψη των μαθητών σχετικά με την επιρροή της

συναισθηματικής νοημοσύνης στην καθημερινή μας ζωή. Παρατηρούμε ότι το 58 % των μαθητών

αντιλαμβάνεται τον καθοριστικό ρόλο της συναισθηματικής νοημοσύνης στην ρύθμιση της

συμπεριφοράς μας και στις επιλογές μας στην καθημερινή μας ζωή. Το ίδιο αποτέλεσμα προκύπτει

και από το διάγραμμα 24 όπου βλέπουμε ότι το 67 % των μαθητών έχει αντιληφθεί τη σπουδαιότητα

της συναισθηματικής νοημοσύνης.



32

Όπως βλέπουμε και στο παρακάτω διάγραμμα (διάγραμμα 25) οι μαθητές που έχουν βρεθεί

σε συναισθηματική κατάσταση εκτός ελέγχου είναι σε βαθμό πολύ περισσότεροι από τους μαθητές

που δεν έχουν βρεθεί. Διαπιστώνουμε λοιπόν πως τα φαινόμενα εκρηκτικών καταστάσεων στο

σχολείο μας δεν έχουν πάρει τόσο μεγάλες διαστάσεις.

Ο έλεγχος και η ρύθμιση της συμπεριφοράς μας είναι ένα από τα χαρακτηριστικά υψηλής

συναισθηματικής νοημοσύνης. Έτσι λοιπόν με σχετική ερώτηση στο ερωτηματολόγιο για την

συναισθηματική νοημοσύνη ανιχνεύσαμε κατά πόσο οι συμμαθητές μας έχουν βρεθεί σε

συναισθηματική κατάσταση εκτός ελέγχου. Η αρνητική αναλογία 45 στους 60 (διάγραμμα 25)

μαθητές, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι σε ένα μεγάλο ποσοστό οι έφηβοι δεν ελέγχουν τα

συναισθήματα και την συμπεριφορά τους.


33

Η διαχείριση των συναισθημάτων επιχειρήθηκε να διερευνηθεί με μία ερώτηση παρόμοια με

την προηγούμενη, αυτή που καταμετρά τα παιδιά που δηλώνουν ότι έχουν την ικανότητα να

συγκρατήσουν τον θυμό τους. Από το διάγραμμα 26 διαπιστώνουμε ότι 35 από τους 60 μαθητές

απάντησαν θετικά. Οι απαντήσεις που δόθηκαν σι’ αυτήν την ερώτηση έρχονται σε αντίφαση με τις

απαντήσεις στο προηγούμενο ερώτημα, γεγονός που δείχνει ότι δεν έχουν καταλάβει οι μαθητές το

ρόλο της συναισθηματικής νοημοσύνης στον έλεγχο των συναισθημάτων τους και στην ρύθμιση της

συμπεριφοράς τους.


34

Στο διάγραμμα 27 παρατηρούμε ότι 52 από τους 60 μαθητές δήλωσαν ότι αναγνωρίζουν τα

λάθη τους και θέλουν να τα επανορθώσουν. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι οι περισσότεροι μαθητές

έχουν την ικανότητα να ερμηνεύουν την λανθασμένη συμπεριφορά τους σε μεταγενέστερο χρόνο,

χωρίς να είναι σε θέση να προλαμβάνουν έκρυθμες συναισθηματικές καταστάσεις. Ενδεικτικά σ’ αυτό

το σημείο αναφέρουμε ότι η καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης βοηθά τους μαθητές να

αποφεύγουν λανθασμένες συμπεριφορές σε πρώιμο στάδιο πριν ακόμα αυτές εκδηλωθούν.


Στο διάγραμμα 28 παρατηρούμε ότι συνολικά το 27 % των μαθητών απάντησε αρνητικά στην

προσπάθεια να λογικεύσουν τους συνομηλίκους τους χωρίς την χρήση βίας. Άρα, ένα μεγάλο

ποσοστό των μαθητών διατηρεί παθητική στάση σε περιστατικά βίας και λειτουργούν ως

παρατηρητές.

35


Έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη είναι πιο πετυχημένα

από τα άτομα με υψηλή διανοητική νοημοσύνη. Σε προηγούμενη παράγραφο της παρούσας εργασίας

αναλύεται η διαφορά μεταξύ των δύο και που υπερτερεί η μία έναντι της άλλης. Ωστόσο από σχετικό

ερώτημα στο ερωτηματολόγιο οι μαθητές φαίνεται να αγνοούν αυτήν την διαφορά καθώς το 37 %

(διάγραμμα 29) πιστεύει ότι τα άτομα με υψηλό IQ είναι περισσότερο επιτυχημένα. Συνάγουμε

λοιπόν το συμπέρασμα ότι η οι μαθητές δεν έχουν εκτιμήσει την συναισθηματική νοημοσύνη και την

συμβολή της σε μία επιτυχημένη σταδιοδρομία.


Στο διάγραμμα 30 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από την ερώτηση “Σου είναι εύκολο να

αναγνωρίσεις τα συναισθήματα του άλλου;”. Με την ερώτηση αυτή αξιολογείται ο βαθμός

ενσυναίσθησης των μαθητών του σχολείου μας που είναι και ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της

συναισθηματικής νοημοσύνης. Συνολικά το 52% που απάντησε “όχι” ή “εξαρτάται το άτομο” στην

36

ερώτηση, καταδεικνύει ένα μεγάλο ποσοστό εφήβων που δυσκολεύονται να συναισθανθούν την

συναισθηματική κατάσταση των συνομήλικων τους ή την αναγνωρίζουν υπό προϋποθέσεις.


Στο διάγραμμα 31 παρατηρούμε ότι το 90 % των μαθητών απάντησε ότι θα βοηθούσε έναν

συμμαθητή του που βρίσκεται σε αδιέξοδο, ενώ μόλις το 3 % το αντίθετο. Τέλος το 7 % δηλώνει

παθητική στάση και αδιαφορία.


Στο διάγραμμα 32 καταγράφονται οι απαντήσεις των μαθητών στο ερώτημα “ Τελικά

πιστεύετε ότι η συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να αποτρέψει την ψυχολογική και σωματική βία;

(σχολικός εκφοβισμός)”. Οι απαντήσεις συγκεντρώνονται στο “απόλυτα” με 42% και στο “μέτρια” με

50 %. Επομένως μπορούμε να πούμε ότι ένα μεγάλο ποσοστό (50 %) δεν έχει πεισθεί πλήρως για τον

ρόλο της συναισθηματικής νοημοσύνης στην αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Είναι δύο όροι

37

πρωτόγνωροι, ίσως μεμονωμένα ακουστοί αλλά σίγουρα μη απόλυτα κατανοητοί. Τουλάχιστον αυτό

δείχνουν τα παρακάτω αποτελέσματα και αυτό το συμπέρασμα μπορούμε να εξάγουμε : Η

συναισθηματική νοημοσύνη δεν έχει αποσαφηνισθεί πλήρως και κατά συνέπεια δεν έχει κατανοηθεί

η συσχέτιση της με την πάταξη του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού.


4. Γενικά Συμπεράσματα-Συζήτηση

Συμπερασματικά, η πλειοψηφία των μαθητών της σχολικής μας κοινότητας που συμμετείχε στην

έρευνα φαίνεται να μην γνωρίζει επαρκώς τις έννοιες της συναισθηματικής νοημοσύνης και του σχολικού

εκφοβισμού. Οι περισσότεροι μαθητές έχουν εκτεθεί στο φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού ως θύτες, ως

θύματα και ως παρατηρητές, χωρίς όμως να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τόσο το φαινόμενο όσο και τους

ρόλους. Το μεγαλύτερο ποσοστό έχει εκτεθεί στη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού, διότι ήταν σε θέση να

αναγνωρίσει περισσότερο αυτή τη μορφή εκφοβισμού και όχι τις υπόλοιπες. Λόγω της μη εξοικείωσης με το

φαινόμενο , όταν καλούνται να το αντιμετωπίσουν καταφεύγουν σε μία παθητική στάση και δεν απευθύνονται

σε εμπλεκόμενους φορείς με αποτέλεσμα να το παρατείνουν.

Επίσης, είναι πρωτόγνωρη η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης επομένως και η διαφορά της με

τη διανοητική. Πριν την ενασχόληση με την ερευνητική εργασία θεωρούσαν ότι η συναισθηματική νοημοσύνη

έχει να κάνει με την ευαισθησία των συναισθημάτων και όχι με την ενσυναίσθηση. Τέλος οι περισσότεροι

μαθητές συνηθίζουν να δίνουν έμφαση στη διανοητική νοημοσύνη και να την θεωρούν περισσότερο σημαντική

για την επιτυχία στην προσωπική και ακαδημαϊκή τους πορεία.

38

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

1. ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΨΥΧΟΛΟΓΟ

Πριν το τελικό στάδιο ολοκλήρωσης της ερευνητικής μας εργασίας θεωρήθηκε σκόπιμο να

εμπλουτιστούν οι γνώσεις που αποκομίσαμε και να αποσαφηνιστούν οι διάφορες έννοιες που

συναντήσαμε στο θέμα μας με μία ακόμη δράση. Η δράση αυτή αφορούσε στις 9/12/2011 συνάντηση

με ειδική ψυχολόγο που κλήθηκε να συζητήσει μαζί μας μετά από σχετική πρόσκληση που δέχτηκε

από τις υπεύθυνες καθηγήτριες του προγράμματός μας. Η ψυχολόγος κ. Ντίνα Σιάγκα , ενεργό

διοικητικό μέλος της εταιρίας ψυχικής υγείας ΠΑΝΑΚΕΙΑ που δραστηριοποιείται στη Ρόδο, δέχτηκε

την πρόσκληση και μας ανέλυσε ολοκληρωμένα σε μία δίωρη παρουσίαση το φαινόμενο του

σχολικού εκφοβισμού κυρίως, αλλά και το πώς μπορεί να συμβάλει η συναισθηματική νοημοσύνη

στην πάταξη του φαινομένου.

Συγκεκριμένα η κ. Σιάγκα κέντρισε το ενδιαφέρον μας, καλώντας μας να κατανοήσουμε τα

αίτια του φαινομένου μέσα από μία ιστορία κατανόησης που παρατίθεται στο τέλος της εργασίας μας

και να σκιαγραφήσουμε τα χαρακτηριστικά των παιδιών-θυμάτων που εμπλέκονται σ’ αυτή. Μέσα

από αυτή την ιστορία τονίστηκε η διαφορετικότητα και πως αυτή πυροδοτεί τον σχολικό εκφοβισμό.

Στη συνέχεια έδωσε τον ορισμό του σχολικού εκφοβισμού εστιάζοντας στα βασικά του σημεία

που είναι η πρόθεση και η επανάληψη της συμπεριφοράς. Επίσης έκανε λεπτομερή αναφορά των

μορφών του σχολικού εκφοβισμού και με την χρήση της μεθόδου του καταιγισμού ιδεών μας κάλεσε

να κατατάξουμε τα παραδείγματά της σε διάφορες κατηγορίες σχολικού εκφοβισμού.

Στην παρουσίαση δεν έλειπαν μαρτυρίες δημοφιλών προσώπων που υπήρξαν θύματα

σχολικού εκφοβισμού αλλά και παραδείγματα ταινιών που προβάλλουν έντονα το φαινόμενο. Επίσης

δόθηκαν τα επιδημιολογικά δεδομένα της συχνότητας του φαινομένου στην Ελλάδα και έγινε μία

συγκριτική ανάλυση του φαινομένου ανάμεσα στις δύο βαθμίδες εκπαίδευσης με κυρίαρχο ρόλο

αυτόν της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης όπου το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού φαίνεται να

ευδοκιμεί.

Μια εκτενής αναφορά έγινε στις αρνητικές συνέπειες που προκαλεί η παθητική στάση των

παρατηρητών και στην συνέχεια προβλήθηκε διαφήμιση σχετική (από καμπάνια καναλιού του

εξωτερικού για την πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού) .

39

Στην παρουσίαση αναλύθηκαν οι προτεινόμενοι τρόποι αντιμετώπισης από την πλευρά των

γονιών , των εκπαιδευτικών και των ίδιων των παιδιών. Αυτό που επισημάνθηκε ήταν ότι σε καμία

περίπτωση δεν αντιδράμε στο φαινόμενο με τρόπο που να το τροφοδοτεί και ούτε το

επαναλαμβάνουμε εναλλάσσοντας τους ρόλους μας (θύμα-θύτης). Μια αδιάφορη αντιμετώπιση

χωρίς την μορφή παραίτησης καταλήξαμε ότι αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης.

Τέλος μπορούμε να πούμε ότι με την συνάντηση αυτή μάθαμε καινούργια πράγματα,

εμβαθύναμε στο φαινόμενο και ενεργοποιηθήκαμε στο να εμπλουτίσουμε την εργασία μας με

πρόσθετο υλικό. Τέτοιες δράσεις με εξωτερικούς επιστημονικούς παράγοντες βοηθούν προς την

κατεύθυνση αυτή.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

« Σάββατο πρωί και ο Γιώργος είναι πολύ χαρούμενος που σήμερα δεν έχει σχολείο. Σχεδιάζει

πώς θα περάσει το Σαββατοκύριακο κάνοντας πράγματα που τον ευχαριστούν. Θα ήθελε να πάνε μαζί

με τη Μαρία και το Νάκο στο καινούργιο πάρκο που θα εγκαινιάσει ο δήμαρχος στην περιοχή του. Ο

Γιώργος είναι καλός μαθητής, του αρέσουν οι σχολικές εργασίες, όμως δεν έχει καθόλου όρεξη να

πηγαίνει στο σχολείο, γιατί εδώ και κάποιες εβδομάδες, δυο συμμαθητές, ο Γιάννης και ο Νίκος, του

φέρονται άσχημα την ώρα του διαλείμματος. Συγκεκριμένα, τον κοροϊδεύουν, τον σπρώχνουν, τον

βρίζουν και δεν τον παίζουν στην ομάδα του ποδοσφαίρου, παρόλο που ζητά να συμμετέχει και έχει

ήδη αποδείξει πόσο καλός παίκτης είναι. Εκείνος πια, όταν τους βλέπει να πλησιάζουν,

απομακρύνεται… Τελευταία δε βγαίνει καθόλου στο διάλειμμα. Η φίλη του Γιώργου, η Μαρία, δείχνει

στενοχωρημένη τον τελευταίο καιρό. Στα διαλείμματα που μένουν μαζί μέσα στην τάξη, ο Γιώργος τη

ρωτάει επίμονα μήπως είναι άρρωστη και γι’ αυτό μένει συνέχεια μέσα. Η Μαρία όμως αποφεύγει να

του απαντήσει προβάλλοντας διάφορες δικαιολογίες».

«Φαίνεται ότι η Μαρία, παρότι αισθάνεται τον Γιώργο φίλο της, δε θέλει να μιλήσει σε

κανέναν από τους συμμαθητές της, αλλά ούτε και στη δασκάλα για το φόβο που νιώθει όταν την

πλησιάζουν κάποια συγκεκριμένα παιδιά. Το μεγάλο της πρόβλημα είναι η τουαλέτα όπου κάποια

παιδιά την ακολουθούν και την κλειδώνουν μέσα».

«Ο τρίτος της παρέας, ο Νάκος, ένα καινούργιο παιδί στην τάξη που δε μιλάει καλά ελληνικά

ακόμα, έχει κι αυτός τη δική του αγωνία. Την ώρα του μαθήματος, όταν η δασκάλα γράφει στον

πίνακα, ο Γιώργος και ο Σπύρος του μουντζουρώνουν τα τετράδια και του παίρνουν τα μολύβια. Με

λίγα λόγια, του κάνουν τη «”ζωή ποδήλατο”».

«Ο Νάκος ξέρει πως οι γονείς του με δυσκολία μπορούν να του προσφέρουν τα τετράδια και

τα μολύβια που χρειάζεται, γιατί ακόμα οι δουλειές τους δεν είναι σταθερές. Όταν χτυπήσει κουδούνι

για το σχόλασμα, και τα τρία παιδιά βιάζονται να φύγουν. Τι κρίμα που μένουν σε διαφορετικές

κατευθύνσεις και δεν μπορούν να φύγουν μαζί.»

40

2. ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΑΙΝΙΑΣ ''ΣΑΜΟΥΡΕ''.

«Δεν ανήκεις εδώ. Δεν είσαι σαν και εμάς. Είσαι κάτι άλλο!»

Από το παραμύθι «Το Κάτι Άλλο» των Κάθριν Κέιβ και Κρις Ρίντελ, από τις εκδόσεις Πατάκη

«Σάμουρε», 2005

Η ταινία «Σάμουρε» 2005, είναι μια πολυβραβευμένη ταινία μικρού μήκους, του σκηνοθέτη

Θοδωρή Παπαδουλάκη, που προβλήθηκε στο φεστιβάλ της Δράμας το 2005. Η ταινία αφορμάται από

τη ζωή ενός ιδιόρρυθμου νεαρού βοσκού σε ένα ορεινό χωριό της Κρήτης ο οποίος ευελπιστεί ότι θα

γίνει Σαμουράι. Το «Σάμουρε», είναι μια ταινία για τη διαφορετικότητα και τις συγκρούσεις που αυτή

προκαλεί σε μια κλειστή κοινωνία∙ είναι μια ταινία βαθιά φιλοσοφημένη που αγγίζει τις πτυχές της

ψυχογραφίας και της ηθογραφίας, περιγράφοντας τη σκληρή ζωή των ανθρώπων στην επαρχιακή

ορεινή και απομακρυσμένη από τον «αστικό» πολιτισμό, Ελλάδα.

Πραγματοποιήθηκε ανάλυση των χαρακτήρων των ηρώων της ταινίας. «Θυματοποιημένος»

και περιθωριοποιημένος είναι ο ήρωας∙ είναι, όπως και προαναφέρθηκε, ένας ιδιόρρυθμος –

«διαφορετικός» νέος, ίσως και ανεπαρκής σε κάποιους τομείς. Από τη συζήτηση και τις απαντήσεις

του ερωτηματολογίου που παρατίθεται παρακάτω, προέκυψαν χρήσιμα συμπεράσματα για τους

τρόπους αντιμετώπισης μιας τέτοιας κατάστασης, από την πλευρά του θύματος. Πιο συγκεκριμένα, τα

περισσότερα σχόλιά μας επικεντρώθηκαν στην εμμονή του ήρωα, γύρω από τις πολεμικές τέχνες και

στο απατηλό όνειρό του να γίνει κάποτε Σαμουράι. Οι περισσότερες απόψεις μας συνέκλιναν στο ότι

με αυτόν τον τρόπο και σύμφωνα με τη βασική αρχή της «αναπλήρωσης» στην ψυχολογία, ο ήρωας

τελειοποιώντας τις δεξιότητές του στις πολεμικές τέχνες (που στηρίζονται, όχι τυχαία πιστεύουμε στη

φιλοσοφία και την ηθική της άμυνας), κατάφερνε ανακαλύπτοντας τα ταλέντα του και καλλιεργώντας

τα, να καλύπτει τις δικές του όποιες φυσικές μειονεξίες που τον «καταδίκαζαν» στη

«διαφορετικότητα», (την απόκλιση από το «φυσιολογικό» και «συνηθισμένο») και την

περιθωριοποίηση.

Πολύ σημαντικό ήταν και το σχόλιο που έγινε σχετικά με τον αγώνα του ήρωα να αποκτήσει

ταυτότητα προσωπική και αυτοεκτίμηση. Τέλος, η ταινία αυτή και η γόνιμη συζήτηση που

ακολούθησε με αφορμή τις απαντήσεις του ερωτηματολογίου, δίδαξε έννοιες, όπως τη

διαφορετικότητα, τη θυματοποίηση, και τις επιπτώσεις τους, και ταυτόχρονα μας παρείχε ένα

δυναμικό παράδειγμα αντίστασης στην περιθωριοποίηση, την απομόνωση και τη μοναξιά που αυτή

οδηγεί το θύμα.

41

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ

Αφού παρακολουθήσετε την ταινία μικρού μήκους, «Σάμουρε», να δώσετε τις απαντήσεις σας

στα παρακάτω ερωτήματα:

Α. Περιγράψτε τον ήρωα:

Β. Πως αντιδρά η πλειοψηφία της κοινότητας απέναντι στη συμπεριφορά του ιδιόρρυθμου βοσκού;

Γ. Εντοπίζετε στις σχέσεις των ηρώων τους ρόλους του θύτη και του θύματος;

42

Δ. Ποιοι αντιπροσωπεύουν το θύμα/-ατα και ποιοι τους θύτες; Προσπαθήστε να σκιαγραφήσετε τους

χαρακτήρες τους.

Ε. Ποιες οι επιπτώσεις της μη αποδοχής της διαφορετικότητας στον ήρωα/θύμα;

43

Βιβλιογραφία – πηγές

Αντωνοπούλου Χρ., Βίκη Α., Γαλανάκη Ε., Δράκος Γ., Μάνος Κ., Μάνου Β., Μάνου Ι., Νέστορος Ι.,

Τριανταφύλλου Θ. , Τσαντήλα Α., Τσιπλητάρης Α., (1998). Ψυχολογία Α΄Τάξης Γενικού Λυκείου,

ΥΠΕΠΘ,Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: Αθήνα, ΟΕΔΒ

Καΐλα Μαρία (επιμέλεια), (1997). Η σχολική αποτυχία, από την «οικογένεια» του Σχολείου στο

«Σχολείο» της Οικογένειας, Γ’ έκδοση, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα

Καρκανάκη Μ. & Καφφετζή Π.( 2009). «Το φαινόμενο του Σχολικού Εκφοβισμού – Bullying σε

δημοτικά σχολεία του Δήμου Ηρακλείου». Πτυχιακή Εργασία, Τ.Ε.Ι Κρήτης, Σχολή Σ.Ε.Υ.Π.

Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας, Ηράκλειο Κρήτης

Κωνσταντίνου Κ. & Ψάλτη Α. , (2009). Πρόληψη και Αντιμετώπιση του Εκφοβισμού στο σχολείο.

Προτάσεις Εκπαιδευτικών σε ελληνικά σχολεία και διεθνή προγράμματα παρέμβασης. Τμήμα

Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)

Πάπυρος Larousse Britannica, Εγκυκλοπαίδεια

Πλατής Αναστάσιος, 05/11/2006, Εφημερίδα Δημοκρατική

(http://www.panakeia.org.gr/Pub_ToFainomenoTouEkfovismouKaiTisVias.asp).

Τσικρικά Όλγα, 2009. Το φαινόμενο του Σχολικού Εκφοβισμού. Διπλωματική Εργασία, Αριστοτέλειο

Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)

Goleman Daniel, (1998). Η Συναισθηματική Νοημοσύνη. Γιατί το «EQ» είναι πιο σημαντικό από το

«IQ»;. Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα

Olweus Dan, (2009). Εκφοβισμός και βία στο σχολείο. Τι γνωρίζουμε και τι μπορούμε να κάνουμε.

Εταιρία Ψυχοκοινωνικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.)

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ (URL)

http://www.zlatis.eu/2008/10/eq.html

http://www.floroueducation.gr/admin/words/1286374179.pdf

www.mentoras.gr

www.el.wikipedia.org

http://www.panakeiagr.blogspot.com/

kepeas.blogspot.com/2010/09/blog-post.html

ΘΕΜΑ: “Η συμβολή της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στην...

Documents

Transcript of ΘΕΜΑ: “Η συμβολή της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στην...