4ο Λύκειο Βύρωνα Σχολικό Έτος 2012-13

Α΄ Τετράμηνο

Ερευνητική Εργασία με θέμα:

Μουσική και Λόγος

-2-

Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Αριάνα Δ. Κωστάκη κλ. ΠΕ 16.01 Μετέχοντες Μαθητές

Α΄ Ομάδα: Τραγούδι Γιαννικοπούλου Κατερίνα Νικολοπούλου Εύα Παπαγιάννης Μάριος Ταμβάκη Φαίη

Β΄ Ομάδα: Μουσική και Θέατρο Βαδάση Πανωραία Μούλλα Βασίλ Παλούκη Νίκη Πηλάκη Γαρυφαλλιά Ράντζα Κριστιάν

Γ΄ Ομάδα: Μουσική και Κινηματογράφος Αγγελή Ελένη Αστεριάδη Βασιλική Ιπποκράτη Δήμητρα Μπαλκόνη Κωνσταντίνα Σουγιούδη Βάσια

Δ΄ Ομάδα: Ρεμπέτικο Πασχαλινού Χριστίνα Πλεξίδα Βασιλική

-3-

Περιεχόμενα

Γενική Εισαγωγή

Ενότητες

Το τραγούδι στην Ελλάδα από την Αρχαιότητα έως το Δημοτικό τραγούδι

Μουσική και Θέατρο

Μουσική και Κινηματογράφος

Ρεμπέτικο

-4-

-5-

Γενική Εισαγωγή Αντικείμενο και Μεθοδολογία της Ερευνητικης Εργασίας Για το σχεδιασμό και την υλοποίηση της Ερευνητικής Εργασίας με θέμα «Μουσική και Λόγος επιλέχθηκε το 2ο Ερευνητικό Σχήμα κατανομής θεμάτων και Οργάνωσης Ομάδων. Η Ολομέλεια των μετεχόντων μαθητών και μαθητριών χωρίστηκε σε τέσσερεις ομάδες. Κάθε ομάδα ανέλαβε και ένα από τους αντίστοιχους ευρύτερους τομείς που απαρτίζουν το θέμα. Οι ομάδες ανάλογα με την έκταση και το μέγεθος του γνωστικού αντικειμένου που έχουν αναλάβει χωρίζονται περαιτέρω, όταν απαιτείται και σε επί μέρους υποομάδες ως εξής:

Α΄ Ομάδα: Το τραγούδι στην Ελλάδα από την Αρχαιότητα έως το Δημοτικό τραγούδι Β΄ Ομάδα: Μουσική και Θέατρο Γ΄ Ομάδα: Μουσική και Κινηματογράφος Δ΄ Ομάδα: Ρεμπέτικο

Η Δ΄ Ομάδα είναι διμελής και δουλεύει το θέμα ενιαία.

Επί πλέον ως προς τη μεθοδολογία επιλέχθηκε το διδακτικό πλαίσιο της φθίνουσας καθοδήγησης. Με την παραπάνω περιγραφόμενη διαδικασία επιδιώκονται και αναμένονται τα εξής αποτελέσματα:

Η κατανόηση της σύνδεσης της μουσικής με τις άλλες μορφές τέχνης.

Η σχέση της μουσικής και η εξάρτηση της από το ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον και άρα με τον ίδιο τον άνθρωπο.

Η εξοικείωση των μαθητών με τη συνεργασία και με τις μεθόδους συλλογικής εργασίας. Και η κατ’ αυτό τον τρόπο ανάπτυξη και τόνωση της συναίσθησης υπευθυνότητας.

Η επιλογή του τρόπου παρουσίασης να είναι τέτοια, ώστε να δώσει τη δυνατότητα στους μαθητές και να τους ενθαρρύνει να εκφράσουν προσωπικά αισθήματα και προβληματισμούς μέσω της τέχνης.

Τελειώνοντας οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως οι μαθητές που συμμετέχουν σ’ αυτή την εργασία θα πρέπει να θεωρούνται κατά κάποιο τρόπο πρωτοπόροι, διότι

-6-

παρά τις αντιξοότητες και την έλλειψη προγενέστερου υποβάθρου και ευρύτερης πείρας δημιουργούν και καλλιεργούν μία κουλτούρα στην εργασία μ’ ένα τέτοιο τρόπο δουλειάς, που καλώς ή κακώς δεν υπήρχε ως τώρα στη χώρα μας.

Η Επιβλέπουσα Καθηγήτρια

Αριάνα Κωστάκη

-7-

Το Τραγούδι στην Ελλάδα από την Αρχαιότητα έως το Δημοτικό τραγούδι

-8-

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ

2. ΜΥΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (1500-1000π.Χ.)

3. ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ (1100 π.Χ. - 800 π.Χ. ) ΚΑΙ ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ( 1000 π.Χ. -700 π.Χ.)

4. ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ

5. ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΛΥΡΙΚΩΝ

6. ΚΛΑΣΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (550-450π.Χ.)

7. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ (450 π.Χ. Και εξής )

8. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ (4ος αι. μ .Χ.)

9. ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

10. ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

11. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-9-

Ιστορία Αρχαίου Ελληνικού τραγουδιού 8ος π.Χ. - 4ος π.Χ.

Πριν την Αρχαία Ελληνική μουσική συναντάμε μουσική από: τον Κυκλαδικό πολιτισμό τον Μινωϊκό πολιτισμό τον Μυκηναϊκό πολιτισμό

Πληροφορίες για τη μουσική των παραπάνω πολιτισμών βρίσκουμε από μουσικές παραστάσεις που απεικονίζουν είτε μουσικούς να παίζουν λύρα και δίαυλο είτε σκέτες απεικονίσεις άρπας και διαύλου είτε από διάφορα όργανα από πολιτισμούς της Μεσοποταμίας και της Ασίας.

Μυθική εποχή Πληροφορίες παίρνουμε μέσα από θρύλους για τη ζωή των διαφόρων μυθικών προσώπων οι οποίοι επισημαίνουν την σημαντική θέση της μουσικής και την σύνδεση της με τη θρησκεία ενώ παρέχουν και κάποια στοιχεία για τα μουσικά όργανα. Κάποια μυθικά πρόσωπα που συνδέονται με τη μουσική είναι:

Ο Μαρσύας, ο οποίος προκάλεσε τον Απόλλωνα σε αγώνα μουσικής με κριτή τις Μούσες, με αποτέλεσμα να χάσει, να κρεμαστεί και να γδαρθεί από τον Απόλλωνα πάνω σ’ ένα δένδρο.

Ο Ορφέας, ο οποίος ήταν μυθικός ποιητής και μουσικός, του οποίου τα τραγούδια παρουσίαζαν ένα καθαρά προσωπικό ύφος, εντελώς διάφορο από το ύφος των μουσικών της εποχής.

Ο Αμφίωνας, ο οποίος ήταν ο μεγαλύτερος κιθαρωδός, γιος του Δία που διδάχτηκε τη μουσική από τον Ερμή ή τον Δία. Θεωρείται εμπνευστής της κιθαρωδίας (τραγούδι με συνοδεία κιθάρας).

Γεωμετρική Εποχή Στην Γεωμετρική Εποχή αρχίζει να εξαφανίζεται η Γραμμική Γραφή Β, ενώ παράλληλα κάνουν την εμφάνιση τους τα επικά τραγούδια. Τα επικά τραγούδια ήταν δημιουργήματα συλλογικά εκφράζοντας τις αντιλήψεις και τα συναισθήματα όλης της κοινωνίας, όπως τα δημοτικά τραγούδια. Εμφανίζονται οι αοιδοί, οι οποίοι ήταν ποιητές, σύνθετες και τραγουδιστές επικών τραγουδιών. Ταξίδευαν από τον έναν τόπο στον άλλο και προσκαλούνταν ή προσλαμβάνονταν σε ένα παλάτι, όπου τραγουδούσαν επικά τραγούδια με τη συνοδεία της φόρμιγγας.

-10-

Οι αοιδοί θα έπρεπε να διαθέτουν καλή μνήμη, προκειμένου να απομνημονεύουν τα μακροσκελή έπη, και να έχουν ταυτόχρονα την ικανότητα να τα ανασυνθέτουν και να αυτοσχεδιάζουν. Οι Ραψωδοί εμφανίστηκαν τον 7ο αι. π.Χ. Δεν δημιουργούσαν δικά τους έπη, αλλά απομνημόνευαν και ερμήνευαν έργα άλλων ποιητών. Δεν τραγουδούσαν με συνοδεία φόρμιγγας, αλλά απάγγελλαν με ρυθμό, κρατώντας συνήθως ένα ραβδί δάφνης. Ταξίδευαν από τόπο σε τόπο κάθε φορά που τους ζητούσαν, συνήθως στις μεγάλες γιορτές των Ελλήνων, όπου οργανώνονταν και ραψωδικοί αγώνες. Άλλες μορφές ασμάτων αυτή την εποχή είναι: Λίνος Τραγουδιόταν συνήθως στη διάρκεια του τρύγου από ένα παιδί που έπαιζε και κιθάρα, ενώ ταυτόχρονα χόρευαν άλλα παιδιά. Ιάλεμος Στην κατηγορία αυτή ανήκαν διάφορα πένθιμα τραγούδια (μοιρολόγια) που τραγουδιόταν σε πένθιμες τελετές. Υμέναιος Τραγούδια του γάμου που παίζονταν στη διάρκεια της συνοδείας της νύφης από το σπίτι της στο σπίτι του γαμπρού, ενώ τη μελωδία τους έπαιζε αυλός. Κώμος Εύθυμo τραγούδι με τo οποίo τέλειωνε το γλέντι.

Ομηρική εποχή (1000 - 700 π.χ.) Δεν εμφανίστηκαν πολλές καινοτομίες την εποχή αυτή. Άνθισε η επική ποίηση, δηλαδή ποίηση που αναφέρεται σε γενναίους ανθρώπους και ιστορίες με δράση και ηρωισμό, όπως τα έπη του Ομήρου. Οι αοιδοί, μια ολόκληρη σχολή καλλιτεχνών που δημιουργήθηκε από το παράδειγμα του Ομήρου, ήταν τεχνίτες τραγουδιστές που έψαλαν τα έπη στα συμπόσια των ηγεμόνων με συνοδεία λύρας. Τα ομηρικά έπη (Ιλιάδα και Οδύσσεια) αποτελούν ιστορικές πηγές που μας δίνουν πληροφορίες για το μουσικό πολιτισμό του 9ου-8ου π.Χ. αιώνα. Οι πληροφορίες αυτές ανταποκρίνονται ιδιαίτερα στη γενικότερη θέση της μουσικής στην κοινωνική ζωή, ενώ μερικές φορές μέσα από τις λεπτομερειακές και παραστατικές περιγραφές θα αναδυθούν και αξιόλογα στοιχεία που αφορούν το τεχνικό υπόβαθρο της μουσικής (π.χ. μορφές των τραγουδιών, διαμόρφωση και τεχνικές των οργάνων κ.ά.). Από την εποχή αυτή συναντάμε οργανωμένες μορφές μουσικοποιητικής έκφρασης. Ο ίδιος ο Όμηρος αναφέρει αοιδούς που εκτελούσαν τις ραψωδίες (τμήματα ποιητικών έργων) αυτοσχεδιάζοντας σε απαγγελτικό ύφος με συνοδεία κιθάρας και

-11-

φόρμιγγας, ενώ πολλές φορές το κυρίαρχο στοιχείο του αυτοσχεδιασμού φαίνεται να υπαγορεύεται από ορισμένες προκαθορισμένες φόρμες.

Αρχαϊκή Εποχή Στην Αρχαϊκή Εποχή συναντάμε τη λυρική ποίηση. Η λυρική ποίηση διακρίνεται σε δυο μεγάλες κατηγορίες:

1. Τη μονωδία, δηλ. το τραγούδι ενός προσώπου και 2. Τη χορική ποίηση˙ ποιήματα που τραγουδιούνται από ομάδες νέων,

συνδεδεμένα με χορευτικές κινήσεις, ενώ τα όργανα που συνόδευαν ήταν η λύρα και ο αυλός.

Η λυρική ποίηση άνθισε ιδιαίτερα στη Λέσβο, με κύριους εκπροσώπους τον Τέρπανδρο, τον Αλκαίο και φυσικά τη Σαπφώ. Οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν θεϊκή προέλευση στα πάντα ακόμη και στη μουσική. Έτσι δημιούργησαν τις Μούσες που στην αρχή λατρεύτηκαν ως θεές του τραγουδιού και έπειτα της ποίησης και των άλλων τεχνών και επιστημών. Αυτές οι θεές ήταν εννιά και ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Για αρχηγό είχαν τον Απόλλωνα που ήταν θεός της μουσικής και της ποίησης. Πέρα όμως από τη μυθολογία, η αρχαία μουσική της Ελλάδος είναι πολύ ενδιαφέρουσα γιατί αποτελεί βασικό στοιχείο ενός πολιτισμού που επηρέασε όχι μόνο την τεχνική υποδομή αλλά και την αισθητική και την φιλοσοφία πολλών άλλων λαών. Επίσης ήταν αναγκαία στην διαπαιδαγώγηση των νέων. Ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης καθώς και άλλοι φιλόσοφοι εμβαθύνουν την αισθητική και την ψυχολογία της μουσικής δημιουργώντας την ηθική θεωρία της μουσικής, η οποία κάνει λόγο για την δημιουργία συναισθημάτων κατά το άκουσμα της. «Σύμφωνα με τη θεωρία του ήθους ή αλλιώς ηθική θεωρία της μουσικής, σε κάθε ρυθμική και μελωδική κίνηση υπάρχει μια ανάλογη συναισθηματική αντίδραση, με την έννοια ότι η μουσική μπορεί να επιδράσει στον άνθρωπο είτε θετικά παροτρύνοντάς τον σε μια ενέργεια της βούλησής του είτε αρνητικά αποτρέποντάς τον από μια ενέργεια της βούλησής του είτε τέλος απονεκρώνοντας τη βούλησή του. Οι Αρχαίοι Έλληνες στη μουσική τους δημιούργησαν ήθος και κανόνες (ήθος των μελωδιών των αρμονιών, των γενών, των ρυθμών).» Στην Αρχαϊκή Μουσική ανήκει και ο διθύραμβος.

Διθύραμβος-Δράμα.

Ο Διθύραμβος ήταν είδος χορικού άσματος, το οποίο σημάδεψε την εξέλιξη της μουσικής και του αρχαίου δράματος, το οποίο ήταν αυτοσχέδιο τραγούδι με τη συνοδεία αυλού προς τιμήν του θεού Διονύσου. Το δράμα, κορυφαία καλλιτεχνική έκφραση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος συνδύαζε λόγο, κίνηση και μουσική (διακρίνεται σε τραγωδία, σατιρικό δράμα και κωμωδία).

-12-

Εποχή των λυρικών Στα χρόνια που ακολούθησαν την ομηρική εποχή, αναπτύχθηκε η λυρική ποίηση και μουσική, είδος που ασχολήθηκε με καθημερινά κοινωνικά θέματα αποκτώντας ένα ιδιαίτερο προσωπικό ύφος, με αρκετά βαθύ χαρακτήρα σε αντίθεση με το αρχαϊκό ύφος. Στην εποχή των λυρικών ποιητών είχαν αναπτυχθεί και διάφορα είδη οργανωμένων χορών.

*όρχηση: που εκτελούνταν με ή χωρίς τραγούδι.

Μορφές ασμάτων που συναντούμε αυτή την εποχή είναι:

• Ωδή Έτσι χαρακτηρίζονταν συνήθως τα μικρά μελοποιημένα ποιήματα των λυρικών ποιητών, χωρίς να αποκλείονταν καμμιά φορά από την κατηγορία αυτή και μεγαλύτερα έργα, όπως τα επινίκια του Πινδάρου και που είχαν συνήθως τρία μέρη.

• Παιάνας Ήταν ύμνοι που αποδίδονταν από χορούς ανδρών ή γυναικών για τον Απόλλωνα και την Άρτεμη σε κρίσιμες περιστάσεις και για τη λύτρωση από συμφορές. Οι παιάνες για τον Απόλλωνα αποδίδονταν από ανδρικό χορό, ενώ οι παιάνες για την Άρτεμη από γυναικείο. Τελικά ο παιάνας εξελίχθηκε σε φόρμα πολλών ειδών (πολεμικός, ευχαριστήριος, επιτραπέζιος), ενώ σταδιακά άρχισε να απευθύνεται και σε άλλους θεούς.

• Ελεγεία Ήταν μικρά ποιήματα της λυρικής ποίησης, δίστιχα, που αποτελούνταν από αλληλοδιάδοχους εξάμετρους και πεντάμετρους στίχους με τρυφερό ή μελαγχολικό χαρακτήρα. Η απαγγελία των ελεγειών που γινόταν συνήθως με συνοδεία αυλού, σκόπευε ή στην έκφραση διάφορων συναισθημάτων όπως πολεμικά αισθήματα, λύπη ή τρυφερότητα, στην έκφραση πολιτικών μηνυμάτων ή στη μετάδοση φιλοσοφικών ιδεών, και τέλος στη διατύπωση αποφθεγμάτων.

• Θρήνος Οι θρήνοι, που ήταν πένθιμα τραγούδια για να τιμηθούν οι νεκροί, πρωτοσυναντιώνται στα Ομηρικά χρόνια. Έτσι π.χ. περιγράφεται ο θρήνος της Βρισιήδας και των δούλων γυναικών για το θάνατο του Πατρόκλου, ή η έκφραση παράπονων της Θέτιδας για τον αναμενόμενο θάνατο του Αχιλλέα. Στη εποχή των λυρικών ποιητών πολλές από τις ελεγείες είχαν χαρακτήρα θρήνων που ήταν διάφοροι βέβαια από τα επικήδεια τραγούδια.

• Επινίκιο Τα επινίκια ήταν θριαμβευτικά τραγούδια προορισμένα να υμνήσουν μια νίκη πολεμική, ποιητική, μουσική.

-13-

• Υπόρχημα Ήταν τραγούδια που λέγονταν με όρχηση και ήταν αφιερωμένα στον Απόλλωνα. Το υπόρχημα αρχικά συνοδευόταν από φόρμιγγα, αργότερα από αυλό και κιθάρα ή λύρα και είχε τρεις φάσεις. Στην πρώτη όλα τα μέλη του χορού τραγουδούσαν και χόρευαν μαζί, στη δεύτερη τα μισά τραγουδούσαν και τα μισά χόρευαν και στην τρίτη τραγουδούσε ο κορυφαίος και χόρευαν όλοι οι άλλοι.

• Παρθένιο Στην κατηγορία αυτή ανήκαν τραγούδια που τραγουδιόνταν από παρθένες, μερικές φορές σε συνδυασμό με χορό, στη διάρκεια διάφορων γιορτών, ιδιαίτερα του Απόλλωνα και της Άρτεμης.

Κλασσική εποχή (550-450 π.Χ.) Στην Κλασσική εποχή (550-450 π.Χ.) η μουσική εντάσσεται ως μέσο παιδείας στη ζωή των ανθρώπων. Αναπτύσσονται πολλές διαφορετικές μουσικές μορφές, δηλαδή είδη ποιημάτων. Μπορεί να γίνει ένας σχετικός διαχωρισμός ανάμεσα σε τραγούδια που αναφέρονται στους θεούς, δηλαδή μουσική για τη θρησκευτική λατρεία και σε τραγούδια που αναφέρονταν στην καθημερινότητα των ανθρώπων, δηλαδή κοσμική μουσική. Στην πρώτη κατηγορία (τραγούδια για τους Θεούς) ανήκουν κατ’ εξοχήν ο ύμνος, ο παιάνας, ο διθύραμβος κ.ά.

Ο ύμνος ήταν ένα χορικό με παρακλητικό ή δοξαστικό χαρακτήρα για κάποιο Θεό.

Ο παιάνας ήταν ύμνος που συνοδευόταν από χορό ανδρών ή γυναικών για τον Απόλλωνα ή την Άρτεμη σε κρίσιμες περιστάσεις, κυρίως για τη λύτρωση από συμφορές. Τελικά ο παιάνας εξελίχτηκε σε πολεμικό ,ευχαριστήριο και επιτραπέζιο, ενώ σταδιακά άρχισε να απευθύνεται και σε άλλους θεούς.

Ο διθύραμβος ήταν είδος χορικού άσματος το οποίο σημάδεψε την εξέλιξη της μουσικής και του αρχαίου δράματος, το οποίο ήταν αυτοσχέδιο τραγούδι με τη συνοδεία αυλού προς τιμήν του θεού Διονύσου.

Στην δεύτερη κατηγορία (τραγούδια για ανθρώπους) ανήκουν μεταξύ άλλων ο υμέναιος και το επιθαλάμιον, ο θρήνος, το επινίκιον κ. ά.

Ο υμέναιος και το επιθαλάμιον ήταν τραγούδια του γάμου και της συνοδείας της νύφης από το σπίτι του γαμπρού, ενώ τη μελωδία έπαιζε αυλός.

Ο θρήνος ήταν πένθιμο τραγούδι, η προέλευση του οποίου πρέπει να αναζητηθεί στα μοιρολόγια που αναφέρει ο Όμηρος.

-14-

Το επινίκιον ήταν χορικό, θριαμβευτικό τραγούδι προορισμένο να τιμήσει μία πολεμική ή αθλητική νίκη.

Περίοδος Παρακμής (450 π.Χ. και εξής) «Απροσδόκητα από τα μέσα του 5ου αιώνα, η μουσική στην Ελλάδα, προτρέχοντας όλων των άλλων τεχνών, αρχίζει μια αργή καθοδική πορεία και μάλιστα σε μια εποχή που οι εικαστικές τέχνες είναι στη μεγάλη ακμή τους. Αυτή η προοδευτική κατάπτωση της μουσικής θα συνεχισθεί αδιάκοπα ως το τέλος της ελληνιστικής εποχής. Η προοδευτική εμπορευματοποίηση, ο θαυμασμός της ατομικής δεξιοτεχνίας και η εγκατάλειψη των υψηλών παλαιότερων εννοιών ήθους, νόμων κτλ. Από κοινό κτήμα κάθε πολίτη από το σχολείο, η μουσική μετατρέπεται σιγά - σιγά σε δραστηριότητα λίγων διάσημων δεξιοτεχνών. Είναι αλήθεια πως η παρακμή της ελληνικής μουσικής άρχισε μέσα από την ίδια την τραγωδία. Το κοινό άρχισε να ενδιαφέρεται πιο πολύ για τα τραγούδια των χορικών παρά για το ηθικό και δραματικό περιεχόμενο της τραγωδίας. Οι μεταγενέστεροι, θέλοντας να κολακέψουν το γούστο του κοινού, έβαζαν στα διαλείμματα των δραμάτων χορούς και τραγούδια άσχετα με το έργο. Την ίδια αυτή εποχή συντελείται μια σημαντική επανάσταση στη μουσική με ανατροπή της παλαιάς τάξης των αρχαίων μουσικών νόμων και εισαγωγή καινοτομιών που προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό, τη σφοδρή αντίδραση των συντηρητικών της εποχής.»

Βυζαντινή εποχή Στην Βυζαντινή εποχή που ακολούθησε (4ος αι. μ.Χ.) η μουσική είναι η εξέλιξη και καλλιέργεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής, η οποία απαρτίζεται αποκλειστικά από ελληνικές μελωδίες πάνω σε εκκλησιαστικά κείμενα. Οι αρχές της χρονολογούνται από ορισμένους μελετητές στον 4ο αιώνα μ.Χ. «Η βυζαντινή μουσική που διασώζεται, είναι στο σύνολό της εκκλησιαστική, με εξαίρεση κάποιους αυτοκρατορικούς ύμνους, που και αυτοί έχουν θρησκευτικά στοιχεία. Το βυζαντινό άσμα ήταν μονωδικό, σε ελεύθερο ρυθμό, και προσπάθησε συχνά να απεικονίσει μελωδικά την έννοια των λέξεων. Η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε ήταν η ελληνική. Ο βυζαντινός ύμνος, του οποίου υπήρξαν τρεις τύποι, ήταν η μέγιστη έκφανση αυτού του μουσικού είδους. Μέρος της βυζαντινής μουσικής, αν και χρονικά μεταγενέστερο, μπορεί να θεωρηθεί το δημοτικό τραγούδι, αν και διαφέρει από την εκκλησιαστική μουσική στο ότι έχει σταθερό μέτρο, ώστε να εξυπηρετείται και ο χορευτικός σκοπός».

Δημοτικό τραγούδι «Το Δημοτικό τραγούδι ως λογοτεχνικό είδος αντλεί το υλικό του από την προφορική λογοτεχνική παράδοση, αυτήν που αναπτύσσεται από την ανάγκη που έχει κάθε άτομο και γενικότερα κάθε λαός να εκφράσει τα συναισθηματικά του και

-15-

ψυχικά φορτία, τα ιδανικά του, τους πόνους και τις χαρές του, ακόμα τις εντυπώσεις και τις σκέψεις του μέσα στην ευκολομνημόνευτη ποίηση.» Τα σημαντικότερα είδη δημοτικού τραγουδιού

Ακριτικό (π.χ. Ο Θάνατος του Διγενή)

Κλέφτικο

Ιστορικό

Θρησκευτικό

Παραλογή (π.χ. το Γεφύρι της Άρτας)

Νανούρισμα

Ταχτάρισμα

Λάχνισμα

Ερωτικό

Γαμήλιο

Ξενιτιάς

Γιορταστικό

Μοιρολόγι

Γνωμικό

Σατιρικό

Βαΐτικο κ.ά.

Αναγνώριση

-16-

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ Πολλά από τα μουσικά όργανα της αρχαιότητας έλκουν την καταγωγή τους από τους γειτονικούς πολιτισμούς (περιοχές Μικράς Ασίας, Μέσης Ανατολής και Μεσογείου). Στην Ελλάδα, όμως, αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα, αποκτώντας κλασσική μορφή και αποτέλεσαν τη βάση για την ανάπτυξη των νεότερων και σύγχρονων μουσικών οργάνων. Εξετάζοντας τα μουσικά όργανα στην αρχαία Ελλάδα, μπορούμε να τα χωρίσουμε σε 3 κύριες κατηγορίες: τα χορδόφωνα, τα αερόφωνα και τα κρουστά.

Χορδόφωνα Υπήρχαν τρεις κατηγορίες: οι λύρες - κιθάρες, τα τρίγωνα - άρπες και οι πανδουρίδες (σε μορφή ταμπουρά). Όλα τα έγχορδα ήταν νηκτά δηλ. παίζονταν τσιμπώντας τις χορδές (νήττω=τσιμπώ). Έγχορδα με δοξάρι δεν μαρτυρούνται καθόλου.

Αερόφωνα Χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: αυλοί (με γλωσσίδι) και σύριγγες (χωρίς γλωσσίδι). Σπανιότερα χρησιμοποιούνται και άλλα πνευστά όπως η σάλπιγξ, το κογχύλι, η ύδραυλις και ο ρόμβος.

Κρουστά Έχουν συνοδευτικό χαρακτήρα, κυρίως, για να τονίζουν το ρυθμό, είτε να διαμορφώνουν μια ηχητική ατμόσφαιρα. Χρησιμοποιούνται περισσότερο στις οργιαστικές λατρείες της Κυβέλης και του Διονύσου (π.χ. τύμπανον, σείστρα, κύμβαλα, κρόταλα).

Βιβλιογραφία - Πηγές Βικιπαίδεια Ιστορία της μουσικής , Γιάννου Δ. parodos.net Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή www.musicportal.gr

-17-

Μουσική και Θέατρο

-18-

ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΟ Το θέατρο από την αρχαιότητα είχε στενή σχέση με την μουσική. Ο δραματικός χορός, ο οποίος απήγγελε τραγούδια και χόρευε στο ρυθμό της μουσικής έπαιζε έναν πολύ σημαντικό ρόλο στο δράμα (λέγοντας δράμα εννοούμε γενικά το θέατρο). Η σταδιακή εξέλιξη του αρχαίου ελληνικού δράματος οδήγησε στο σύγχρονο θέατρο και συνεπώς στη δημιουργία διαφορετικών ειδών θεάτρου.

Επιθεώρηση

Μιούζικαλ

Πρόζα

Βαριετέ

Όπερα (Λυρικό Θέατρο) ή Μελόδραμα

Οπερέτα

Νο

Καμπούκι

Θέατρο Σκιών Κάθε είδος συνοδεύεται ή ταυτίζεται απόλυτα με τη μουσική. Για παράδειγμα η Όπερα είναι μουσική σύνθεση που περιλαμβάνει συγχρόνως και σκηνική δράση ενώ η Πρόζα είναι ένα είδος θεάτρου που αποτελείται κυρίως από πεζούς διαλόγους και ενδέχεται να περιλαμβάνει και μουσικοχορευτικά μέρη. Κατά το πέρασμα των αιώνων το θέατρο διαφοροποιήθηκε αλλά η σχέση του με τη μουσική δεν κλονίστηκε και αυτό οφείλεται στην ιδιότητα της μουσικής να δημιουργεί συναισθήματα και να βελτιώνει τις ερμηνείες. Εμείς λοιπόν σας παρουσιάζουμε τη σύνδεση του θεάτρου και της μουσικής στο πέρασμα του χρόνου……

Πηγή: Wikipedia

-19-

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

1 ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

2 ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

3 ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

4 ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

5 ΟΠΕΡΑ

6 ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

-20-

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ

Μουσική: Η Αρχαία Ελληνική Μουσική είναι από τα λιγότερα «φωτισμένα» κεφάλαια στο ευρύ πεδίο μελέτης του Ελληνικού Πολιτισμού. Αν και γνωρίζουμε πολλά για το ρόλο της και την διείσδυση της στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, ένα μεγάλο μέρος αυτής, που αφορά τον ήχο παραμένει ανεξιχνίαστο. Η μουσική αποτελούσε μία σύνθετη καλλιτεχνική και πνευματική έκφραση και είχε ιδιαίτερη θέση σε όλες τις εκδηλώσεις της προσωπικής και της κοινωνικής ζωής.

Χορός: Η Τερψιχόρη , η μούσα του χορού , παρουσιάζονταν πάντα πολύ όμορφη , γεμάτη ζωντάνια. Ο χορός αποτελούσε συνήθως ένδειξη χαράς και σε μερικά μέρη θεωρούνταν θεότητα. Οι γυναίκες που λάτρευαν τον θεό Διόνυσο με το χορό τους, ο οποίος μερικές τις οδηγούσε μέχρι και σε θάνατο, πίστευαν πως χορεύοντας με μανία θα έδειχναν τη μεγάλη τους πίστη σε αυτόν. Μερικές φορές με το χορό οι άνθρωποι εκφράζανε θλίψη. Με αργές νωχελικές κινήσεις που η καθεμία είχε την ερμηνεία της, πενθούσαν ή έδειχναν την απογοήτευσή τους.

Θέατρο: Πολλοί μελετητές θεωρούν ότι ο συνδυασμός χορού και μουσικής αποτελεί την αρχή του θεάτρου. Το αρχαίο ελληνικό θέατρο γεννιέται στις αγροτικές γιορτές προς τιμήν του θεού Διόνυσου. Σε αυτές τις γιορτές απαγγέλονταν ποιήματα, φαλλικά τραγούδια, τραγούδια με πειράγματα και ψάλλονταν διθύραμβοι. Ο διθύραμβος με τον ξέφρενο ορμητικό χορό και την γεμάτη πάθος μουσική υπόκρουση από αυλό ή λύρα, γεννούσε στους συμμετέχοντες αλλά και στους θεατές έντονα συναισθήματα που έφταναν έως την έκσταση.

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο άρχισε να αναπτύσσεται στα τέλη της αρχαϊκής περιόδου. Φέρει έναν έντονο θρησκευτικό και μυστηριακό χαρακτήρα αλλά εξίσου έντονα κοινωνικό και πολιτικό. Ο αρχαιότερος χώρος ο οποίος μπορεί να ονομαστεί «θέατρο» βρίσκεται κοντά στην Κνωσσό και δεν ξέρουμε τι είδους θέαμα παρακολουθούσαν εκεί. Πιθανότατα έβλεπαν όμορφα κορίτσια της Μινωϊκης Κρήτης να στροβιλίζονται μπροστά τους. Το αρτιότερο όμως δείγμα αρχαίου ελληνικού θεάτρου είναι το θέατρο της Επιδαύρου. Πολλοί σημαντικό μέρος του έργου ήταν ο χορός. Ο τραγικός χορός συνίστατο από 12 ή 15 άτομα (χορευτές), που παρεμβάλλονταν για να εκφράσει την άποψη του κοινού ή για να βοηθήσει στην πλοκή. Επίσης σε πολλές τραγωδίες, κυρίως του Ευριπίδη, ο χορός φιλοσοφούσε σε ζητήματα ζωής όπως ο θάνατος, η ευτυχία, η αγάπη, η λογική σκέψη κ.τ.λ. Μέσω των τραγουδιών που ερμήνευαν οι χορευτές, ξεχώριζε ο Κορυφαίος/Κορυφαία του χορού, που είχε εξέχουσα θέση. Στις κωμωδίες ο χορός συνίστατο από 24 χορευτές και έτεινε να είναι πολύ αθυρόστομος και σατυρικός. Τα τραγούδια που ερμήνευε είχαν πολύ ρυθμό και

-21-

παρεμβάλλονταν μόνο για να διασκεδάσει το κοινό. Ένας πολύ σημαντικός κωμωδιογράφος ήταν ο Αριστοφάνης.

Πηγές Wikipedia theater.info ERT web TV lyravlos.gr

Τονισμός και Προσωδία: Ο τονισμός της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας ήταν μουσικός (pitch). Oι τονιζόμενες συλλαβές διέφεραν από τις άτονες στο ύψος της φωνής ενώ αντίθετα η Νέα Ελληνική χαρακτηρίζεται από δυναμικό τονισμό (stress). Δηλαδή οι τονιζόμενες συλλαβές διαφέρουν από τις άτονες στην ένταση της φωνής.

Η ονομασία τόνος ή προσωδία δείχνουν ότι ο τονισμός της αρχαίας γλώσσας συνδεόταν με μουσικές έννοιες. Ο Πλάτων μιλάει για οξείαν και βαρείαν προσωδίαν. Η τονιζόμενη συλλαβή εκφωνείται με υψηλότερο ή χαμηλότερο ύψος της φωνής σε υψηλότερη ή χαμηλότερη κλίμακα. Έτσι η ομιλία τους ήταν πιο μελωδική πιο τραγουδιστή.

Σε αυτό βοήθησε η δημιουργία του μέτρου, ενός μελωδικού μοτίβου πάνω στο οποίο «κάθονταν» οι συλλαβές για να βγάλουν το ανάλογο τραγουδιστικό αποτέλεσμα και σε κάθε είδος έπρεπε να βγαίνει η ίδια ενδεικτική μελωδία που είχε καθιερωθεί να το χαρακτηρίζει.

Ο δραματικός χορός υπερτόνιζε αυτή την εκπληκτική ιδιότητα τονισμού της γλώσσας. Οι βασικοί ακροαματικοί τρόποι της χορικής έκφρασης ήταν τέσσερεις: Απαγγελία (σε ιαμβικό τρίμετρο χωρίς συνοδεία μουσικής), προκαταλογή («ρετσιτατίβο» σε ιάμβους ή ανάπαιστους με συνοδεία αυλού), τραγούδι (σε τροχαϊκό τετράμετρο με αυλό) και κραυγή (που εκφράζει συντριβή, απελπισία, φόβο, φρίκη κ.τ.λ. πάντα μέσα στο μετρικό και μελωδικό κανόνα). Παρατηρείται επίσης ποικιλία μέτρων και σχημάτων σε στροφές – αντιστροφές.

Πηγές Babiniotis.gr Forum φιλοσοφικής Μusipedia.gr

-22-

ΤΟ ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Το μουσικό θέατρο είναι μία γενική κατηγορία που περιλαμβάνει τα είδη όπου η μουσική έχει κυρίαρχο ρόλο, αποτελεί ουσιώδες δομικό, μορφικό συστατικό και είναι απαραίτητη προϋπόθεση του δράματος. Το μουσικό θέατρο περιλαμβάνει κυρίως την όπερα, την οπερέτα το μιούζικαλ και τις νεότερες μουσικοθεατρικές μορφές, αλλά επίσης και την μουσική κωμωδία, την μουσική επιθεώρηση και το μουσικοθεατρικού χαρακτήρα θέατρο ποικιλιών, τις παλαιότερες «κωμωδίες μετ’ ασμάτων» κ.ο.κ. Βέβαια στο μουσικό θέατρο η μουσική έχει κυρίαρχο ρόλο, αποτελεί ουσιώδες δομικό και μορφικό συστατικό και είναι συνυφασμένη με το δράμα ως απαραίτητη προϋπόθεση, ενώ στο δραματικό θέατρο ο ρόλος της είναι συνήθως επικουρικός, υποβοηθητικός ή συνοδευτικός. Συνοπτικά μπορούμε να θεωρήσουμε ότι για να ενταχθεί ένα έργο στη κατηγορία του μουσικού θεάτρου, θα πρέπει η μουσική να αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της θεατρικής σύμβασης. Η διάκριση όμως ανάμεσα στο μούσικο και στο δραματικό θέατρο δεν είναι απόλυτη. Η παραδοσιακή τετραμερής διάκριση σε : Θέατρο Λόγου, Σωματικό Θέατρο (Μπαλέτο, Χορόδραμα κλπ) και Θέατρο με φιγούρες (Θέατρο Σκιών, Κουκλοθέατρο, Μαριονέτες) είναι επίσης χρήσιμη και σημαντική.

-23-

ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Οι πρόγονοι του μουσικού θεάτρου στην Ευρώπη μπορούν να αναχθούν στο θέατρο της αρχαίας Ελλάδας, όπου η μουσική και ο χορός περιλαμβάνονται σε κωμωδίες και τραγωδίες κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ. Οι δραματουργοί, Αισχύλος και Σοφοκλής, συνέθεταν δική τους μουσική για να συνοδεύουν τα έργα τους και χορογραφούσαν τους χορούς. Τον 3ο αιώνα π.Χ. Ρωμαϊκές κωμωδίες του Πλαύτου περιλαμβάνουν τραγούδια και τυπικές χορευτικές κινήσεις που εκτελούνταν ενορχηστρωμένες. Κατά το Μεσαίωνα, το θέατρο στην Ευρώπη αποτελείται ως επί το πλείστον από ταξιδεύοντες τροβαδούρους και μικρούς θιάσους εκτελεστών που τραγουδούν και προσφέρουν χοντροκομμένες φάρσες. Τον 12ο και 13ο αιώνα, θρησκευτικά δράματα, όπως το έργο του Ηρώδη και το έργο του Δανιήλ δίδασκαν την Θεία Λειτουργία, τοποθετημένα μέσα στους εκκλησιαστικούς ύμνους. Αργότερα δημιουργήθηκαν τα ‘’Μυστήρια’’ τα οποία διηγούνταν μια βιβλική ιστορία σε ακολουθία διαδοχικών ψυχαγωγικών μερών. Αρκετά κάρα θεαμάτων (σκηνές πάνω σε τροχούς ) κινούνταν μέσα στην πόλη, και μια ομάδα ηθοποιών έλεγε το δικό της κομμάτι από την ιστορία. Μόλις τέλειωναν, η ομάδα προχωρούσε με το βαγόνι της και κατέφθανε η επόμενη ομάδα για να πει το δικό της κομμάτι της ιστορίας . Αυτά τα έργα , εξελίχθηκαν σε μια αυτόνομη μορφή μουσικού θεάτρου, με ποιητικές μορφές οι οποίες εναλλάσσονταν με διαλόγους πρόζας και λειτουργικούς ύμνους. Η ποίηση συνοδευόταν με τροποποιημένες ή εντελώς καινούργιες μελωδίες.

Πηγές: Wikipedia

-24-

ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

Η Ευρωπαϊκή Αναγέννηση είδε παλαιότερες μορφές να εξελίσσονται αρχικά σε Commedia dell' Arte, μια ιταλική παράδοση, όπου κλόουν με τραχιά φωνή αυτοσχεδίαζαν με το δικό τους τρόπο γνωστές ιστορίες και κατόπιν σε Opera Buffa. Στην Αγγλία τα Ελισαβετιανά και Ιακωβίνικα θεατρικά έργα συχνά περιλάμβαναν μουσικές εκτελέσεις με εκκλησιαστικά όργανα, λαούτα , βιολιά , γκάιντες για χρονικό διάστημα περίπου μίας ώρας πριν και κατά τη διάρκεια της παράστασης. Θεατρικά έργα, ίσως ιδιαιτέρως οι βαρύτερες ιστορίες και τραγωδίες, συχνά διακόπτονταν από ένα σύντομο μουσικό έργο που πιθανώς απέρρεε από το Ιταλικό Intermezzo με μουσική, αστεία και χορό ή ακολουθιόταν από ένα τελικό κομμάτι (after piece) γνωστό ως jigg, το οποίο συχνά περιλάμβανε σκανδαλώδεις ή δυσφημιστικούς διαλόγους πάνω σε δημοφιλείς μελωδίες (προοιωνίζονται τη Ballad Opera ). Οι μάσκες της αυλής (είδος εορταστικής αυλικής διασκέδασης ) επίσης, αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου Τυδώρ οι οποίες συνδύαζαν μουσική, χορό, τραγούδι και υποκριτική, συχνά με ακριβά κοστούμια και ένα περίπλοκο σκηνικό φτιαγμένο, μερικές φορές από ένα διάσημο αρχιτέκτονα όπως ο Inigo Jones, που παρουσίαζε μια αλληγορία για να κολακέψει έναν ευγενή ή βασιλικό πάτρονα. Ο Μπεν Τζόνσον έγραψε σε πολλές μάσκες, συχνά συνεργαζόμενος με τον Jones. Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ περιλάμβανε συχνά τμήματα τύπου μάσκα στα έργα του.Αυτές οι Θεατρικές μορφές και οι παράλληλες τους στην υπόλοιπη Ευρώπη εξελίχθηκαν σταδιακά στο νεότερο μουσικό Θέατρο.

Πηγές Wikipedia

-25-

ΟΠΕΡΑ

Ιστορία της Όπερας Η παλαιότερη χρονολογικά όπερα έχει τις ρίζες της στο 1597, η όπερα «Δάφνη» του Jacopo Peri και Ottavio Rinuccini. Για την ανάπτυξη αυτού του μουσικού είδους σημαντική προϋπόθεση ήταν η μονωδία, που αναπτύχθηκε από τους Ιταλούς τον 16ο αιώνα. Γενέτειρα της θεωρείται η Ιταλία αν και το είδος επεκτάθηκε γεωγραφικά στη Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία, Ισπανία, Ρωσία. Οι πρώτες όπερες βασίζονταν σε ιστορικά γεγονότα ή στη μυθολογία με θεματολογία κυρίως σοβαρή αλλά και κωμική. Η όπερα αποτελεί μουσικό θεατρικό είδος, δηλαδή μουσική σύνθεση με θεατρική διάσταση. Το κείμενο στην όπερα, δηλαδή το libretto, συνήθως τραγουδιέται. Τους τραγουδιστές συνοδεύει μουσικό συγκρότημα του οποίου το μέγεθος αρχίζει από μικρό ενόργανο σύνολο και φτάνει μέχρι την πλήρη συμφωνική ορχήστρα. Εθεωρείτο το μεγαλύτερο μουσικό επίτευγμα του δυτικού κόσμου. Στην παραδοσιακή δυτική όπερα χρησιμοποιούνται δύο είδη εκφοράς:

1. Recitativo [διάλογοι που τραγουδιούνται σε ένα μη μελωδικό αλλά χαρακτηριστικό στην όπερα ύφος].

2. Aria [κατά την διάρκεια της οποίας διακόπτεται η εξέλιξη της δραματικής

πλοκής]. Ο χορός επίσης αποτελεί συχνά στοιχείο μιας οπερατικής παραγωγής, αν και αυτό συμβαίνει περισσότερο στην οπερέτα και στο μιούζικαλ.

-26-

Φωνές της Όπερας Σοπράνο ή Υψίφωνος – γυναίκα [ υψηλότερες νότες ] Μέτζο σοπράνο ή μεσόφωνος [ Ενδιάμεσες περιοχές ] Κοντράλτο – γυναίκα [ χαμηλότερες νότες ] Κόντρα τενόρος – άντρας [ Υψηλότερες νότες αντρικής φωνής ] Τενόρος – άντρας [ υψηλότερες νότες ] Βαρύτονος – άντρας [ ενδιάμεσες περιοχές ] Βαθύφωνος –άντρας [ Μπάσος , χαμηλότερες νότες ] Υπάρχουν περαιτέρω εξειδικεύσεις , όπως λυρική σοπράνο, κολορατούρα, σουμπρέτα, δραματική σοπράνο κ.ά., που συνδέονται με το μουσικό ύφος και αφορούν την σχέση της συγκεκριμένης φωνής με τις απαιτήσεις ενός ρόλου [ποιότητα, ηχόχρωμα, ένταση, έκταση, συμπεριφορά φωνής]. Αρκετές φορές έχουμε ντουέτα ή και μεγαλύτερα φωνητικά σύνολα.

Πηγές: Wikipedia

-27-

ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Η μουσική χρειάζεται σε ένα έργο που δεν είναι μουσικοχορευτικό και που ο συγγραφέας του δεν φαίνεται να ζητάει πουθενά μια μουσική υποστήριξη, για να βοηθήσει την κίνηση στο έργο του. Είναι το συμπλήρωμα για τη συναισθηματική φόρτιση των θεατών, είναι η γέφυρα που μαζί με το φωτισμό θα βοηθήσει για να αλλάξει ο τόπος η ο χρόνος. Μπορεί να είναι πολλά, μα πρώτα από όλα μια μουσική γραμμένη για να εξυπηρετήσει μια παράσταση, κατ’ αρχήν θα πρέπει να συμπληρώνει την ατμόσφαιρα που έχουν ανάγκη οι ηθοποιοί, να λειτουργεί δηλαδή σαν ρυθμιστικό του κλίματος και του ρυθμού επάνω στην σκηνή, κάτι που πάντοτε βοηθάει τους ηθοποιούς, όπως το κοστούμι και το σκηνικό, για να δημιουργήσουν αυτήν την ατμόσφαιρα που ο σκηνοθέτης επιθυμεί. Ταυτοχρόνως με τις δοκιμές και τις λοιπές σκηνικές ασχολίες, αρχίζει και η αναζήτηση της μουσικής που θα δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα για τη δράση. Αυτή μπορεί να είναι ζωντανή και να εκτελείται από ένα όργανο ή από πολλούς συντελεστές. Μπορεί όμως να είναι και προηχογραφημένη. Σε αυτή την περίπτωση κάποιος θα πρέπει να έχει επιμεληθεί την εγγραφή, ώστε σε κάθε ενότητα της δράσης αλλά και σε κάθε παύση ή αλλαγή σκηνικού να «πέφτει» το κατάλληλο μοτίβο.

Πηγή: (site Βασίλη Δημητρίου, Βιβλίο Θεατρολογίας Α’ Λυκείου)

-28-

Μουσική και Κινηματογράφος

-29-

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΤΗΤΑΣ Πρόλογος Από τον βουβό κινηματογράφο στο σήμερα Το ξεκίνημα και η πορεία της μουσικής στον ελληνικό κινηματογράφο Μουσική στο ξένο κινηματογράφο ανά τις δεκαετίες Οι μεγαλύτερες επιτυχίες

α. Οι πιο επιτυχημένες μουσικές βιογραφίες β. Επιτυχημένα soundtrack ξένων ταινιών γ. Η Disney και μερικά από τα πιο επιτυχημένα τραγούδια Soundtracks για κινούμενα σχέδια

-30-

Πρόλογος Στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται η ιστορία της μουσικής του ελληνικού και ξένου κινηματογράφου από το ξεκίνημα του ως και σήμερα. Διαρθρώνεται η εξέλιξη της μουσικής επένδυσης των ταινιών με βάση το βουβό. Θίγεται το θέμα της επίδρασης του ξένου στον ελληνικό κινηματογράφο και η καλλιέργεια της μουσικής. Στην συνέχεια παρουσιάζονται τα 15 πιο δημοφιλή τραγούδια του ελληνικού κινηματογράφου. Ύστερα επιστρέφουμε στον ξένο κινηματογράφο και την μουσική του ανά δεκαετίες. Στον ελληνικό κινηματογράφο παρότι ήταν επηρεασμένος από τον ξένο, η μουσική του ήταν ανάλογη με την ταινία που συνόδευε. Λόγω της ιδιαίτερης αξίας της μουσικής στον κινηματογράφο, δημιουργήθηκαν ταινίες βασισμένες στην ζωή διάσημων μουσικών αστέρων. Αναφέρονται μάλιστα και μερικές από τις επιτυχημένες ταινίες. Έπειτα εμφανίστηκαν τα λεγόμενα soundtrack ξένων ταινιών και έχουν καταγραφεί και τα πιο δημοφιλή. Τέλος αναφέρονται και οι παιδικές ταινίες, κυρίως του Disney, που έπαιξαν και αυτές το ρόλο τους στην μουσική στον κινηματογράφο.

-31-

Από τον βουβό κινηματογράφο μέχρι σήμερα( 1894-2012) Από τα τέλη του 1890 που ξεκίνησαν να φτιάχνονται ταινίες ο κινηματογράφος ήταν βουβός. Υπήρξαν από την αρχή προσπάθειες για την προσθήκη ήχου αλλά δεν μπορούσαν να τον συγχρονίσουν με την εικόνα χωρίς την απαραίτητη τεχνολογία. Στην αρχή, χρησιμοποιήθηκε διερμηνέας αλλά αργότερα επειδή οι ταινίες μεγάλωναν σε διάρκεια αντικαταστάθηκε και χρησιμοποιήθηκαν τίτλοι για να εξηγούν διάφορα σημεία της ιστορίας , να εμφανίσουν διαλόγους ή να σχολιάσουν τη δράση για το κοινό. Ύστερα η ταινία συνοδεύονταν από ζωντανή μουσική η οποία προερχόταν από πιανίστες ή και σύνολα οργάνων. Η μουσική αυτή μπορεί να χρησιμοποιήθηκε στην αρχή για την κάλυψη του θορύβου της κάμερας προβολής, αλλά και μετά την σίγασή της συνέχισε να χρησιμοποιείται και αναγνωρίστηκε σαν βασικό στοιχείο γιατί επηρέαζε συναισθηματικά το κοινό. Έτσι ξεκίνησαν να δίνουν περισσότερη σημασία στο είδος της μουσικής που χρησιμοποιούσαν, επειδή οι θεατές θα την πρόσεχαν περισσότερο και έδινε πτυχές της ταινίας που ο θεατής μπορεί να μην πρόσεχε εύκολα. Επίσης μουσική παιζόταν και στα γυρίσματα των ταινιών για να δώσει ρυθμό στους ηθοποιούς. Με αυτό το τρόπο ο ηθοποιός απέδιδε καλύτερα και οι αντιδράσεις του στη μουσική μετέδιδαν πιο εύκολα το νόημα της σκηνής. Μια προσπάθεια να παιχτεί μουσική μόνο για να τονιστούν τα κινηματογραφικά αποτελέσματα ήταν τα cue sheets. Αυτά ήταν ένας οδηγός που καθόριζε στο μουσικό με τι ύφος να παίζει τη μουσική , ποιο είδος ταιριάζει, κτλ. Έτσι με την εξέλιξη των σκηνών ήξερε τι μουσικό θέμα έπρεπε να παιχτεί. Αυτά ήταν η πρώτη μορφή δομημένης μουσικής, αλλά έθεσε το θέμα σχέσης μεταξύ του ρυθμού του κινηματογράφου και του ρυθμού της μουσικής. Με τα cue sheets δεν υπήρχε συγχρονισμός αυτών των δύο. Για αυτό αργότερα, αφού εξελίχθηκε και η τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε πολύ η τεχνική του playback. Συγκεκριμένα το 1926 η Warner Bros δημιούργησε μια συσκευή που έδινε τη δυνατότητα αναπαραγωγής της μουσικής μέσω ενός δίσκου που συγχρονιζόταν με την κάμερα προβολής. Με βάση αυτή την τεχνολογία στα τέλη του 1927 κυκλοφόρησε η ταινία The Jazz Singer, η οποία παρόλο που στο μεγαλύτερο μέρος της ήταν βουβή , ήταν η πρώτη που περιείχε διαλόγους. Αυτή ήταν μια τεχνολογική πρόοδος και τότε ξεκίνησαν να εμφανίζονται νέα είδη ταινιών. Το πρώτο είδος είναι το musical, μετά είναι ταινίες που έχουν ως κύριο θέμα τη μουσική, και τέλος βιογραφικές ταινίες. Μετά από την εισχώρηση της μουσικής στις ταινίες π.χ. σε σκηνές για να δημιουργήσουν μια ατμόσφαιρα, ή να τονίσουν τα συναισθήματα που θέλουν να προκαλέσουν στο θεατή, ξεκίνησαν να γράφονται τραγούδια για ταινίες. Αυτά είναι τα γνωστά soundtrack. Βέβαια σήμερα το soundtrack μπορεί να αποτελέσει και τραγούδι που απλά έχει χρησιμοποιηθεί στην ταινία ή ένα album που περιέχει όλη τη μουσική που συμπεριλάμβανε η ταινία. Τέλος, η μουσική, απαραίτητη ήδη από την εποχή του βουβού κινηματογράφου κι’ έπειτα χρησιμοποιείται πλέον από τις αρχικές σκηνές της ταινίας μέχρι τους τίτλους

-32-

τέλους της. Αυτό την καθιστά απαραίτητη για την κινηματογραφική αφήγηση αλλά και βασικό στοιχείο για τον κινηματογράφο γενικά για αυτό και χρησιμοποιείται αδιάκοπα μέχρι σήμερα.

-33-

Το ξεκίνημα και η πορεία της μουσικής στον ελληνικό κινηματογράφο Η μουσική ιστορία στον ελληνικό κινηματογράφο αρχίζει σύμφωνα με μαρτυρίες από τις βουβές ταινίες με τη βοήθεια κάποιου πιάνου. Το φαινόμενο αυτό δεν ήταν και πολύ συχνό βέβαια καθώς τα χρήματα που διέθεταν ήταν ελάχιστα. Με το πέρασμα του χρόνου άρχισαν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στην ελληνική καθημερινότητα οι ξένες ταινίες, οι οποίες ήταν περισσότερο εξελιγμένες, και με τη συνοδεία ορχηστρών και πιάνων εντυπωσίαζαν το λαό. Έτσι δεν αργεί να εξελιχθεί και ο ελληνικός κινηματογράφος. Το 1929 πραγματοποιείται επίσημα πλέον η πρώτη ηχητική ταινία με τη μέθοδο συγχρονισμού, με δίσκους γραμμοφώνου. Αναφερόμαστε στην “Αστέρω” της Dag Film των αδελφών Γαζιάδη. Οι επιτυχίες βέβαια δεν σταμάτησαν εκεί . Το 1930 στο Hollywood πλέον, ο Τέτος Δημητριάδης πραγματοποίησε την πρώτη ομιλούσα ελληνική ταινία, “Η γροθιά του σακάτη”. Το 1931 οι Έλληνες με την βοήθεια της Ολύμπια Φιλμ, καταφέρνουν να γυρίσουν την πρώτη ομιλούσα και με μουσική ταινία στην Ελλάδα, ηχογραφημένη στη Γερμανία. Όλες αυτές οι μουσικές αλλά και τεχνικές εξελίξεις τράβηξαν την προσοχή των πολιτών με αποτέλεσμα να γυριστούν άλλες 11 ταινίες. Στην δεκαετία του '40, με οργανωμένο πλέον τον ελληνικό κινηματογράφο, η μουσική αποτελεί απαραίτητο και βασικό στοιχείο μιας ταινίας. Παράλληλα μέσα από αυτές , σπουδαίοι τραγουδοποιοί και συνθέτες βρίσκουν την ευκαιρία να δείξουν λίγο από το ταλέντο τους. Σ’ αυτή τη δεκαετία από τους συνθέτες ξεχώρισε ο Κώστας Γιαννίδης, ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο στα θεμέλια της μουσικής του κινηματογράφου της χώρας μας. Την επόμενη δεκαετία οι ρόλοι αντιστρέφονται. Τώρα πια βασικό ρόλο σε μια ταινία αρχίζει να παίζει η μουσική και όχι τόσο η αφηγούμενη ιστορία, γεγονός που μερικές φορές ανέβαζε την ποιότητα της ταινίας σε σχέση με την πραγματική της αξία. Σιγά σιγά ανεβαίνουν στην επιφάνεια τα musical, καθώς από σχεδόν καμία ταινία της εποχής δεν έλειπε ο λαϊκός τραγουδιστής παρέα με το μπουζούκι του ο οποίος βγάζει τα συναισθήματά του τραγουδώντας. Έπειτα ακολουθούν οι “ντίβες” της εποχής, οι οποίες με φαντασμαγορικές εμφανίσεις και αξιοζήλευτες φωνές ερμήνευαν επιτυχίες. Οι κλασσικές ταινίες παρακμάζουν και τη θέση τους, παίρνουν άλλες με λιγότερα λόγια και πολύ τραγούδι. Το πρώτο θεωρούμενο ελληνικό musical γυρίστηκε το 1954 και ήταν “To χαρούμενο ξεκίνημα.”

-34-

15 από τα πιο δημοφιλή τραγούδια του Ελληνικού Κινηματογράφου 1. Καροτσέρη, Καροτσέρη: Στην ταινία «Χτυποκάρδια στα θρανία»,

Αλίκη Βουγιουκλάκη.

2. Θάλασσα πλατιά : Στην ταινία «Μανταλένα», Αλίκη Βουγιουκλάκη.

3. Υπάρχει κάπου ένα παιδί: Στην ταινία «Όταν η πόλις πεθαίνει», Μαίρη Χρονοπούλου.

4. Σαν με κοιτάς: Στην ταινία «Εκείνο το καλοκαίρι», Γιάννης Φέρτης και Αφροδίτη Μάνου.

5. Οι θαλασσιές οι χάνδρες : Στην ταινία «Η Αθήνα τη νύχτα», Δημήτρης Χορν.

6. Τα παιδιά του Πειραιά : Στην ταινία «Ποτέ την Κυριακή», Μελίνα Μερκούρη.

7. Μην πιεις νερό: Στην ταινία «Γυμνοί στον δρόμο», Νίκος Κούρκουλος.

8. Θέλω τα όπα μου: Στην ταινία «Όλοι οι άντρες ίδιοι είναι», Άννα Φόνσου.

9. Του αγοριού απέναντι: Στην ταινία «Μια κυρία στα μπουζούκια», Μαίρη Χρονοπούλου.

10. Νανούρισμα: Στην ταινία «Η νεράϊδα και το παλικάρι», Αλίκη Βουγιουκλάκη.

11. Έκλαψα χθες: Στην ταινία «Οι θαλασσιές οι χάνδρες», Μαίρη Χρονοπούλου.

12. Το χρυσόψαρο: Στην ταινία «Το κοροϊδάκι της δεσποινίδας», Ντίνος Ηλιόπουλος και Τζένη Καρέζη.

13. Μην τον ρωτάς τον ουρανό: Στην ταινία «Το νησί των γενναίων», Τζένη Καρέζη.

14. Αγάπη που 'γινες: Στην ταινία «Στέλλα», Μελίνα Μερκούρη.

15. Αγάπη μου: Στην ταινία «Φαίδρα», Μελίνα Μερκούρη.

-35-

Η Μουσική στο ξένο κινηματογράφο ανά δεκαετία Σε αντίθεση με τον ελληνικό ο ξένος κινηματογράφος αλλάζει μουσική στις ταινίες ανάλογα με την δεκαετία. Στην δεκαετία του ’30 στον κινηματογράφο η ορχηστρική μουσική, η τζαζ και η blues, κυρίως από μαύρους καλλιτέχνες, κυριαρχούν στη μουσική κινηματογραφική βιομηχανία. Στα ’40 οι μουσικοί δεν επικεντρώθηκαν σε κάποιο ιδιαίτερα είδος, καθώς η βιομηχανία του κινηματογράφου είχε πληγεί σοβαρά εξαιτίας του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Κατά τη δεκαετία 1940-1950 η τζαζ συνεχίζει να επικρατεί, ταυτόχρονα η ηλεκτρονική μουσική κάνει την εμφάνιση της και η συμφωνική μουσική παρακμάζει. Το έδαφος για την ποπ μουσική προετοιμάζεται. Στα ’60 αυτονομία και ελευθερία χαρακτηρίζουν τη μουσική της δεκαετίας αυτής, αφού νέα πνοή και έμπνευση έρχονται στο χώρο. Η ποπ και η ροκ κουλτούρα σημειώνουν άνοδο, λόγω των ταινιών που απευθύνονται στη νεολαία. Κατά τη δεκαετία του 70, η μουσική στο κινηματογράφο δεν σημείωσε κάποια ιδιαιτερότητα και διαφοροποίηση στο στυλ των άλλων δεκαετιών, εκτός από την επανεμφάνιση της ορχηστρικής μουσικής, ενώ παράλληλα συνδυάζονται νέα και παλαιά είδη μουσικής. Στα ’80 ηλεκτρονικά μέσα όπως συνθεσάιζερ, σάμπλερ και υπολογιστές εισβάλλουν στη μουσική βιομηχανία και συνεπώς αυτό έχει αντίκτυπο και στο κινηματογράφο. Το χαμηλό κόστος και η ευκολία της παραγωγής επέτρεψαν εν τω μεταξύ και σε πολλούς νέους δημιουργούς να ασχοληθούν με τον κινηματογράφο. Στις τελευταίες δεκαετίες ’90-2000 η μουσική των ταινιών δεν χαρακτηρίζεται από την “επέλαση” κάποιου μουσικού είδους, αλλά μάλλον από την ενδιαφέρουσα μίξη πολλών διαφορετικών μουσικών ειδών, “καθώς οι εταιρίες ελέγχουν τη μουσική βιομηχανία και τα δικαιώματα χρήσης συμβολαίων καλλιτεχνών αλλά και τεράστιων μουσικών αποθεμάτων και έχουν αναγάγει το soundtrack σε σημαντικό οικονομικό και διαφημιστικό παράγοντα”. Πλέον, η μουσική στο κινηματογράφο γίνεται όλο και πιο εμπορική. Η μετάδοση μηνυμάτων, δεν είναι ο πρωταρχικός στόχος των παραγωγών, καθώς οι μεγάλες πωλήσεις είναι αυτό που πλέον έχει αξία, κατά τις δικές τους αρχές. Στον παγκόσμιο κινηματογράφο εκτός Ευρώπης και ΗΠΑ, αν κάποια ταινία προορίζεται να “μείνει εντός συνόρων”, κρατάει το παραδοσιακό χαρακτήρα κάθε χώρας με κάποια λαϊκά στοιχεία τόσο στην εικόνα όσο και στη μουσική, ενώ αν οι παραγωγοί σχεδιάζουν να προβληθεί στη παγκόσμια αγορά, η ταινία θα πρέπει να προσαρμοστεί σε παγκοσμιοποιημένα πρότυπα, χωρίς τα ιδιαίτερα λαϊκά και παραδοσιακά στοιχεία της.

-36-

Επιτυχημένες ταινίες που αφορούν μουσικούς αστέρες του 20ου και 21ου αιώνα The Runaways (2010) H Dakotta Fanning και η Kristen Stewart ενσαρκώνουν τις Cherrie Currie και Joan Jett, του συγκροτήματος των 70s The Runaways. Notorious(2009) O Jamal Woolard υποδύεται τον ράπερ Notorious B.I.G στη βιογραφία του τραγουδιστή. La vie en rose(2007) H βιογραφία της γαλλίδας τραγουδίστριας Edith Piaf απο την ηθοποιό Marion Cotillard. Control (2007) O Sam Riley έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη βιογραφία του τραγουδιστή των Joy Division (post-punk συγκρότημα των 70s) Ian Curtis. I'm not there(2007) Μια ταινία εμπνευσμένη από τη ζωή και τη μουσική του Bob Dylan. Πρωταγωνιστεί ο Christian Bale. Dreamgirls (2006) Παραλλαγμένη η ιστορία της Diana Ross and the Supremes, με την Beyonce Knowles, τον Eddie Merphie και τoν Jamie Foxx. Walk the line(2005) Τα πρώτα χρόνια και η καριέρα του τραγουδιστή της country Johnny Cash. Πρωταγωνιστεί ο Joaquin Phoenix. Ray(2004) Ο Jamie Foxx υποδύεται το μεγάλο αστέρα του ρυθμού και της blues Ray Charles. What's love got to do with it?(1993) H Angela Bassett στο ρόλο της τραγουδίστριας Tina Turner,στη ταινία-βιογραφία της. Τhe Doors(1991) H ταινία-βιογραφία του θρυλικού συγκροτήματος των 60s-70s The Doors , δίνοντας έμφαση στο βασικό τραγουδιστή τους, Jim Morisson. Με τον Val Kilmer. Great Balls of fire (1989) Βιογραφία του καλλιτέχνη της rock'n'roll Jerry Lee Lewis. Πρωταγωνιστεί ο Dennis Quaid. La Bamba (1987) Η ιστορία του Ritchie Valens, ενός εφήβου που μετατρέπεται σε αστέρα της

-37-

rock'n'roll σκηνής. Τον υποδύεται ο Lou Diamond Phillips. Sid and Nancy (1986) Φέρνει στη μεγάλη οθόνη την επεισοδιακή σχέση του μπασίστα των Sex Pistols, Sid Vicious με την κοπέλα του Nancy Spungen ( Gary Oldman , Chloe Webb) Coal Miner's Daughter(1980) Η βιογραφία της τραγουδίστριας της country Loretta Lynn, με την Sissy Spacek. Elvis (1979) Βιογραφία του βασιλιά της rock'n'roll Elvis Presley, με τον Kurt Russel.

-38-

Μερικά επιτυχημένα soundtrack ξένων ταινιών 1. Every you, every me

Το τραγούδι αυτό χρησιμοποιήθηκε ως soundtrack για την ταινία “Cruel Intentions”(1999) και το ερμηνεύουν οι Placebo.

2. It must have been love

Ερμηνευμένο από τους Roxette το τραγούδι αυτό επιλέχτηκε ως soundtrack για την ταινία “Pretty Woman” (1990).

3. Where is my mind

Το where is my mind από τους The Pixies ήταν το soundtrack του “Fight Club” (1999) αλλά έχει χρησιμοποιηθεί και από άλλες ταινίες.

4. You should be dancing

Υπήρξε το soundtrack της ταινίας “Saturday Night Fever” (1977) και το ερμηνεύουν οι Bee Gees.

5. Diamonds are forever

Το τραγούδι της Shirley Bassey ήταν το soundtrack της ομώνυμης ταινίας του James Bond.

6. Don't wanna miss a thing

Το τραγούδι το ερμηνεύουν οι Aerosmith και γράφτηκε για την ταινία “Armageddon” (1998).

7. Old time rock n' roll

Ήταν το soundtrack της ταινίας “Risky Business” (1983) ερμηνευμένο απο τους Bob Seger and the Silver Bullet Band.

8. My heart will go on

Το αξέχαστο αυτό τραγούδι ήταν το soundtrack της ταινίας “Titanic” (1997) και το τραγουδάει η Celine Dion.

9. Time of my life

Ερμηνευμένο από την Jennifer Warnes και τον Bill Medley το τραγούδι υπήρξε το soundtrack της ταινίας “Dirty Dancing” (1987).

10. Hero

Το τραγούδι γράφτηκε για την ταινία “Spider-Man” (2002) και το ερμηνεύει ο Chad Kroeger,τραγουδιστής του συγκροτήματος Nickelback.

11. Take my breath away

Το τραγούδι ήταν το soundtrack της ταινίας “Top Gun” (1986) και το τραγουδούν οι Berlin.

-39-

12. Mrs Robinson

Το soundtrack της ταινίας “The Graduate” (1967), το οποίο είναι ερμηνευμένο από τους Simon and Garfunkel.

13. Canned Heart

Χρησιμοποιήθηκε ως soundtrack της ταινίας “Napoleon Dynamite” (2004) και αποτελεί τραγούδι των Jamiroquai.

14. Don't you forget about me

Αποτέλεσε το soundtrack της ταινίας “The Breakfast Club” (1985) και το ερμηνεύει το συγκρότημα Simple Minds.

15. Twist and Shout

Το γνωστό αυτό τραγούδι των Beatles ήταν το soundtrack της ταινίας “Ferris Bueller's Day Off” (1986).

-40-

Η Disney και μερικά από τα πιο επιτυχημένα τραγούδια από Soundtracks για κινούμενα σχέδια. Από την πορεία της μουσικής στον κινηματογράφο βέβαια δεν θα μπορούσε να λείπει η μουσική επένδυση στις ταινίες κινουμένων σχεδίων. Η εταιρία που παρήγαγε τις πιο επιτυχημένες ταινίες και κατάφερε να ξεχωρίσει ανάμεσα στις άλλες είναι η Disney. Ταινία σταθμός στην ιστορία του κινηματογράφου και της μουσικής του κινηματογράφου είναι η «Φαντασία», μία ταινία που ακόμα και σήμερα θεωρείται τεχνολογικά προηγμένη πέρα από την υψηλή καλλιτεχνική της αξία., Ενδεικτικά μερικά τραγούδια από δημοφιλείς ταινίες κινουμένων σχεδίων στο παιδικό αλλά και ενήλικο κοινό με μουσικό χαρακτήρα είναι:

1. Η μικρή γοργόνα: Kiss the girl, Poor unfortunate soals

2. Βασιλιάς των λιονταριών: Circle of life, Hakkuna Matata

3. Παναγιά των Παρισίων: Hellfire

4. Ταρζάν: Strangers like me, Two words

5. Ποκαχόντας: The virginia company, Listen with your heart

6. Αλαντίν: Friend like me

7. Σταχτοπούτα: A dream, Is a wish your heart makes

8. Πεντάμορφη και το τέρας: Be our guest

9. Αριστόγατες : Scales and Appegglos

10. Λαίδη και ο Αλήτης: Bella Notte

Πηγές: Εφημερίδα “Έθνος” , Βιβλίο Μαθητή Μουσικής Γ' γυμνασίου, http://en.wikipedia.org http://www.mouzas.com http://www.kathimerini.gr http://www.imbd.com http://www.smilepanic.com http://www.blogspot.gr

-41-

-42-

Ρεμπέτικο

-43-

ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Τα ρεμπέτικα είναι μικρά, απλά τραγούδια, -κοινωνικού περιεχομένου- που τραγούδησαν απλοί άνθρωποι, όπως αναφέρει ο Ηλίας Πετρόπουλος στο βιβλίο του «Ρεμπέτικα τραγούδια». Ο ρεμπέτης -ο δημιουργός- κατ’ άλλους σημαίνει επαναστάτης (από την ιταλική λέξη rebello), κατ’ άλλους αλήτης, άνθρωπος κατώτερης κοινωνικής τάξης (συγγραφέας Σωκράτης Προκοπίου) και κατ’ άλλους εξεγερμένος, ατίθασος (μελετητής Ηλίας Πετρόπουλος). Σύμφωνα με μελετητές και ιστορικούς το ρεμπέτικο χωρίζεται σε 3 περιόδους, σε 3 δεκαετίες καλύτερα: (1922-1932), (1932-1942) και (1942-1952) και η κάθε περίοδος είναι επηρεασμένη από τα γεγονότα που συνέβησαν τότε στην Ελλάδα. Τα περισσότερα είναι γραμμένα σε δύο δεκαπεντασύλλαβους χωρισμένους σε δύο ημιστίχια με μουσική που δεν είναι γραπτή αλλά την αυτοσχεδιάζουν. Όσον αφορά τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούν είναι: το μπουζούκι, ο μπαγλαμάς, το τουμπερλέκι, τα κουτάλια (συνήθως ξύλινα), το κομπολόι, τα ποτηράκια (του κρασιού ή του ούζου), τα ζήλια και το ντέφι. Οι χοροί που χορεύονταν στο ρεμπέτικο τραγούδι ήταν τρείς: ο χασάπικος, ο ζεϊμπέκικος και το τσιφτετέλι και εξακολουθούν να υπάρχουν. Κατά την πρώτη δεκαετία (1922-1932) κυριαρχούν το Σμυρνέικο και το ανατολίτικο στυλ επηρεασμένο από την καταστροφή της Σμύρνης και την προσφυγιά που τραγουδούν Σμυρνιές τραγουδίστριες με ανατολίτικα όργανα (σάζι, σαντούρι, ούτι, κανονάκι) κυρίως στα καφέ-αμάν. Τότε γίνονται οι πρώτες ηχογραφήσεις στις ΗΠΑ (1910).Ο Μάρκος Βαμβακάρης ήταν ο πρώτος που ηχογραφεί δίσκο με μπουζούκι στην Ελλάδα το 1931. Η δεύτερη και σημαντικότερη περίοδος (1932-1942) εκφράζει τον τρόπο ζωής των ανθρώπων του περιθωρίου, της φτώχιας, τους ναρκομανείς, τους φυλακισμένους και γενικά τους αδικημένους από την κοινωνία. Παράλληλα, τ’ ανατολίτικα όργανα αντικαταστάθηκαν από το μπουζούκι, το μπαγλαμά και την κιθάρα. Στην περίοδο αυτή αξίζει ν’ αναφέρουμε την εμφάνιση της «Τετράδος της ξακουστής του Πειραιώς» (το καλοκαίρι του 1934) και τη δημιουργία της πρώτης κομπανίας με τους Μάρκο Βαμβακάρη, Αντώνη Δελιά, Μπάτη και Στρατό Παγιουμτζή. Η δικτατορία του Μεταξά το ’36 άλλαξε τη θεματολογία -λόγω της λογοκρισίας-, ενώ η Γερμανική κατοχή κλείνοντας τα περισσότερα κέντρα διασκέδασης περιόρισε την επαγγελματική δραστηριότητα των περισσότερων ρεμπέτικων. Κυριότεροι εκπρόσωποι αυτής της εποχής ήταν ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο Βασίλης Τσιτσάνης.

-44-

Η τρίτη περίοδος που είναι και η δυσκολότερη για τον ελληνικό λαό εκπροσωπείται από τις μουσικές ιδιοφυίες της εποχής (Τσιτσάνης, Χιώτης κι άλλοι..), η μουσική είναι πιο πολύπλοκη και δυσκολόπαιχτη. Μια διάλεξη που έδωσε ο Μάνος Χατζιδάκις για το ρεμπέτικο το 1948 βοήθησε ώστε η περιθωριακή μουσική του ρεμπέτικου να γίνει αποδεκτή και από τις ανώτερες κοινωνικά τάξεις.