Nαυπακτία... Χιλιάδες επιλογές

www.nafpaktorama.grΤΤοουυρριισσττιικκόόςς οοδδηηγγόόςς ΝΝααυυππάάκκττοουυ

Κάντε click!

Ν α ύ π α κ τ ο ς - Ο ρ ε ι ν ή Ν α υ π α κ τ ί α - Π α ρ α λ ί ε ς - Α π ο δ ρ ά σ ε ι ς - Π α ρ α δ ο σ ι α κ ο ί Ξ ε ν ώ ν ε ς - Ξ ε ν ο δ ο χ ε ί α

Το λιµάνι της Ναυπάκτου

∆∆ήήµµοοςς NNααυυππάάκκττοουυ

www.nafpaktos.gr

Χτισµένη στους πρόποδες τηςοροσειράς της Πίνδου, στην

είσοδο του Κορινθιακού κόλπου, η Ναύπακτος στέκει µε το ένα πόδιστο βουνό και µε το άλλο στη θά-λασσα.Φορτωµένη µε τέσσερις χιλιάδες χρόνια Ιστορίας, συνεχίζεινα έλκει το ενδιαφέρον επισκεπτών,που θα περπατήσουν τα πλακό-στρωτα καλντερίµια, θα σκαρφαλώ-σουν στο ενετικό της κάστρο, θα χορέψουν στους ρυθµούςτου κοσµοπολίτικου λιµανιού, και θα κάνουν µπάνιο στις καθαρέςπαραλίες της όµορης Φωκίδας.

Για τους υπερδραστήριους, ένασωρό εναλλακτικές δραστηριότητεςπεριτριγυρίζουν την περιοχή τηςΝαυπάκτου, δίνοντας ενδιαφέρονστην παραµονή.

Η Ναύπακτος κρατά τις ισορροπίεςανάµεσα στη φύση και τη νυχτερινήζωή, την χαλαρή βόλτα και ταextreme sports.Και, φυσικά, κρατά το κλειδί για την πόρτα που οδηγεί στην µαγευτική Ορεινή Ναυπακτία.

Ναύπακτος.

Στη µακραίωνη ιστορική τηςδιαδροµή, η Ναύπακτος,λόγω της γεωγραφικής της

θέσης, αποτέλεσε µεγάλο οικονο-µικό και εµπορικό κέντρο, καιδιεκδικήθηκε και κατακτήθηκεαπό τους δυνατούς της κάθε επο-χής.Αρχαιολογικές ανασκαφές κατα-δεικνύουν την ύπαρξη σπουδαίουοικισµού, οργανωµένου µεαστικά χαρακτηριστικά, στη χώρατης Ναυπάκτου, από τη Μεσοελ-λαδική περίοδο (2000 – 1580 π.Χ.).Το όνοµά της συσχετίστηκε µετην ελληνική Προϊστορία και προ-έρχεται από τις λέξεις «ναυς» και«πήγνυµι» (= κατασκευάζωπλοία). Σύµφωνα µε µαρτυρίεςπου µας παραδίδουν ο Παυσα-νίας, ο Απολλόδωρος και ο Στρά-βων, συνδέεται µε την κατασκευήτου στόλου που χρησιµοποίησανοι Ηρακλείδες ∆ωριείς για να δια-περαιωθούν στην Πελοπόννησο,περί το 1.104 π.Χ., ενώ ο Έφοροςυποστηρίζει ότι η ονοµασία τηςπόλης είναι προγενέστερη της κα-θόδου των ∆ωριέων. Η Ναύπα-κτος πήρε διαδοχικά πολλάονόµατα. Οι Φράγκοι ονόµασαντην πόλη Le Pacto, La Pakto,Nepantum, Neopantum,

Neopatum, Nepanto, οι ΕνετοίLepanto και Lepente, οι ΤούρκοιInebacte ή Enebechte, οι πειρα-τές Μικρό Αλγέρι. Τον Μεσαίωναείναι γνωστή ως Έπακτος και στηνεώτερη ελληνική Ιστορία ωςΈπαχτος. Η Ναύπακτος, κατά τους ιστορι-κούς χρόνους, βρισκόταν στο κέ-ντρο των διενέξεων της ΑρχαίαςΕλλάδας. Στα τέλη του 12ου αι. /αρχές 11ου π.Χ., οι Ηρακλείδες∆ωριείς εγκαθίστανται στην πόλη,η οποία κατοικείται από τους Οζο-λούς Λοκρούς. Το 454 π.Χ. ο Αθη-ναίος στρατηγός Τολµίδης τηνκαταλαµβάνει, διώχνει τους Λο-κρούς, στεγάζει εκεί τους πρό-σφυγες Μεσσηνίους και τηνεντάσσει στην Αθηναϊκή Συµµα-χία. Ακολουθεί µια σειρά από πο-λιορκίες, και η Ναύπακτοςπεριέρχεται πάλι στους Λοκρούςτο 396 π.Χ., και κατόπιν, αλληλο-διαδόχως, στους Αχαιούς καιστους Θηβαίους, τους Μακεδό-νες, για να καταλήξει στους Αιτω-λούς - το 218 π.Χ. γίνεταιπρωτεύουσα της Αιτωλικής Συ-µπολιτείας. Το 217 π.Χ., ενώ µαινόταν ο Συµ-µαχικός πόλεµος µεταξύ Μακεδό-νων, που συµµάχησαν µε την

Αχαϊκή Συµπολιτεία, και Αιτωλι-κής Συµπολιτείας, στο πλευρότων οποίων πολεµούσαν οι Σπαρ-τιάτες και κάποιες πόλεις τηςΚρήτης, αποφασίστηκε να γίνειδιάσκεψη των αντιπάλων στηΝαύπακτο. Όπως µας πληροφο-ρεί ο ιστορικός Πολύβιος, στη συ-νάντηση που πραγµατοποιήθηκεστα Κοίλα της Ναυπάκτου, υπότις παραινέσεις του στρατηγούτων Αιτωλών Αγελάου για ειρήνη,ενότητα και οµόνοια των Ελλή-νων, απέναντι στον επερχόµενοαπό τη ∆ύση κίνδυνο, τους Ρω-µαίους, αποφασίστηκε ειρήνευσηκαι τερµατισµός των εχθροπρα-ξιών. Η πόλη τέθηκε, τελικά, υπότην κατοχή των Ρωµαίων το 146π.Χ.Στους µεταχριστιανικούς αιώνες,η Ναύπακτος θα αντιµετωπίσειµία σειρά βαρβαρικών επιδροµών(Ούνων, Νορµανδών, Βησιγότ-θων - οι οποίοι κατέστρεψαν τηνπόλη το 396 µ.Χ.-, Σλάβων, Σαρα-κινών, Βούλγαρων), αλλά και φυ-σικών καταστροφών (το 553 µ.Χ.θα καταστραφεί από ισχυρό σει-σµό), και επιδηµιών (επιδηµία πα-νώλης το 747 µ.Χ., επιδηµίαπανούκλας το 1054 µ.Χ.). Παρόλα αυτά, η Ναύπακτος φαί-νεται να έχει καθιερωθεί, κατά τηΒυζαντινή περίοδο, ως µια απότις σηµαντικές βάσεις ναυλόχη-σης του βυζαντινού στόλου. Απότο 896 ως το 900 µ.Χ. γίνεταιπρωτεύουσα µεγάλου ΒυζαντινούΘέµατος και προάγεται σε Μη-τρόπολη. Το 1204 µ.Χ. περιέρχεταιστο ∆εποτάτο της Ηπείρου καιαρχίζει να αναπτύσσεται εκ νέου.Το 1294 µ.Χ. η πόλη δίνεταιπροίκα στον Ανδεγαυό ΦίλιπποΤαραντίνο και οι Ανδεγαυοί πα-γιώνουν την εξουσία τους στηΝαύπακτο. Το 1407 η Ναύπακτος θα κυριευ-θεί από τους Ενετούς και θα πα-

IIσσττοορρίίαα

124

Άποψη απ’ το εσωτερικό του κάστρουΆποψη απ’ το εσωτερικό του κάστρου

ραµείνει στην κατοχή τους για 92χρόνια. Κατά την Ενετοκρατία, ηπόλη γνωρίζει περίοδο ακµής καιµεταβάλλεται σε εµπορικό κέ-ντρο, κατασκευάζονται νέα κτή-ρια, εµπορικοί σταθµοί,αποθήκες, ενώ το κάστρο συντη-ρείται, ενισχύεται και αποκτά τησηµερινή του µορφή. Την ενετική κατοχή θα ακολουθή-σει η οθωµανική. Μετά από µιαµακροχρόνια διαµάχη µεταξύ Βε-νετών και Τούρκων για την κυ-ριαρχία επί της Ναυπάκτου, το1499, η πόλη περιέρχεται σταχέρια των Οθωµανών. Ο Σουλτά-νος Βαγιαζήτ Β΄, θέλοντας να εξα-σφαλίσει την είσοδο τουΚορινθιακού από ενδεχόµενη δυ-τική επίθεση, έχτισε τα δύο κά-στρα του Ρίου και του Αντιρρίου,τα «Μικρά ∆αρδανέλια». Χρονιά-σταθµός στην Ιστορία τηςείναι το 1571 µ.Χ., οπότε και κοντάστις εκβολές του ποταµού Αχε-λώου, στον γνωστό τότε ωςΚόλπο της Ναυπάκτου (Golfo diLepanto), διεξάγεται η Ναυµαχίατης Ναυπάκτου, ανάµεσα στιςενωµένες ευρωπαϊκές και τιςοθωµανικές δυνάµεις. Οι δυνά-µεις του χριστιανικού στόλου κέρ-δισαν µία από τις σηµαντικότερεςνίκες κατά των Οθωµανών.

Ένα χρόνο µετά τη ναυµαχία, θαγίνει ορµητήριο πειρατών, ενώ το1580 µ.Χ., µεγάλος σεισµός πλήτ-τει την πόλη. Η Ναύπακτος θα περάσει απότους Οθωµανούς στα χέρια τωνΕνετών µετά από πολιορκία τουΕνετού Μοροζίνι. Η δεύτερη πε-ρίοδος Ενετοκρατίας θα διαρκέσειαπό το 1687 ως το 1701. Με την Συνθήκη του Κάρλοβιτς,που υπογράφτηκε το 1699 µεταξύτης Τουρκίας και της Αυστρίας,Ρωσίας, Βενετίας και Πολωνίας, ηΝαύπακτος παραδίδεται από τουςΒενετούς στους Τούρκους, στην

κυριαρχία των οποίων θα µείνειµέχρι και τον Απρίλιο του 1829.Τον Απρίλιο του 1829, ελληνικέςναυτικές και χερσαίες δυνάµειςτην πολιορκούν και την απελευθε-ρώνουν. Τοποθετείται πληρεξού-σιος τοποτηρητής ο ΑυγουστίνοςΚαποδίστριας, αδερφός του Κυ-βερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, οοποίος συντονίζει την στρατιω-τική και διοικητική οργάνωση. Στα µετεπαναστατικά χρόνια, ηΝαύπακτος θα δώσει “το παρών”σε όλους τους αγώνες του ελληνι-κού έθνους: συµµετείχε το 1847στο Κίνηµα της 3ης Σεπτεµβρίουµε αρχηγούς τους Μακρυγιάννηκαι Καλλέργη, το 1862 στην εκ-θρόνιση του Όθωνα, το 1904 στονΜακεδονικό αγώνα, µε σηµαντικήφυσιογνωµία εκείνη του Γ. Πί-τσουλα. Το 1909 οι Ναυπάκτιοισυµµετέχουν στην επαναστατικήκίνηση µε την ίδρυση του ριζο-σπαστικού συνδέσµου «Αναγέν-νηση», µε πρωτοβουλία τουΣταµάτη Σταµατίου. Μέσα από αυτή την αλληλοδια-δοχή των ιστορικών γεγονότων, ηΝαύπακτος απέκτησε τον χαρα-κτήρα που γνωρίζουµε σήµερα, οοποίος συνδυάζει, µε µοναδικότρόπο, τα διαφορετικά στοιχείαπου άφησαν την σφραγίδα τουςστην πόλη.

125

Το κάστρο της Ναυπάκτου

Το Φετιχιέ Τζαµί, στο λιµάνι της πόληςΤο Φετιχιέ Τζαµί, στο λιµάνι της πόλης

Στα τέλη του 16ου αι µ.Χ., ηΟθωµανική Αυτοκρατορίαείχε εξαπλωθεί και εκτεινόταν

από την Ουγγαρία ως τη Βαλκανικήχερσόνησο, και από τις ανατολικέςακτές της Μεσογείου ως αυτές τηςΒόρειας Αφρικής. Η Ανατολή ενωνό-ταν σε έναν συµπαγή όγκο κάτω απότο σκήπτρο του Σουλτάνου, που µεµία σειρά από νίκες είχε δηµιουργή-σει το γόητρο µιας αήττητης Αυτο-κρατορίας και είχε εµπνεύσει δέοςσε ολόκληρη τη ∆ύση, η οποία τηνεποχή αυτή παρουσιάζεται διαιρε-µένη από θρησκευτικές έριδες, πολι-τικές αντιζηλίες και αντιτιθέµεναοικονοµικά συµφέροντα. Ο κίνδυνοςγια τις δυνάµεις της ∆ύσης, πουέβλεπαν την εξάπλωση της Οθωµα-νικής Αυτοκρατορίας να απειλεί ταεδάφη τους, αλλά και το θαλάσσιοεµπόριο που είχαν αναπτύξει, και τοοποίο ήδη έπλητταν οι πειρατές, επι-τάθηκε µε τη διεκδίκηση της Κύ-πρου, που ήταν το τελευταίοΒενετικό προπύργιο της Ανατολής,στις 25 Μαρτίου 1570, από τουςΤούρκους, και η κατάληψή της, τονΑύγουστο του ίδιου χρόνου. Ήταν, πλέον, επιτακτική ανάγκη νασυσπειρωθούν οι δυνάµεις της∆ύσης. Η πρωτοβουλία για συσπεί-

ρωση ανήκει στον Πάπα Πίο τον Ε ,που, µε έξυπνους διπλωµατικούςχειρισµούς, κατόρθωσε να ενώσει τιςπιο αξιόµαχες την εποχή εκείνη πο-λεµικές δυνάµεις της Ευρώπης. Οιδιαβουλεύσεις οδήγησαν, στις 25Μαΐου 1571, στην υπογραφή τηςΙερής Συµµαχίας, της Sacra LinguaAntitourka, που έµεινε γνωστή µε τοόνοµα Sacra Lingua. Στη συµµαχίασυµµετείχαν η Ισπανία, η Βενετία, ηΡώµη, η Σαβοΐα, το τάγµα των Ιωαν-νιτών Ιπποτών, η Γένουα και κάποιαΙταλικά κρατίδια. Ως αρχικός στόχοςτέθηκε η ενίσχυση της πολιορκούµε-νης φρουράς της Αµµοχώστου. Ενώ,όµως, ο συµµαχικός στόλος συγκρο-τείται στη Μεσσήνη της Σικελίας, ηΑµµόχωστος, µετά από συνεχείς αι-µατηρές επιθέσεις, παραδίδεταιστους Τούρκους, στις 5 Αυγούστου. Στην Μεσσήνη ο Χριστιανικός στό-λος ενισχύεται σηµαντικά. Οι Έλλη-νες συµµετείχαν µε 14 ελληνικέςγαλέρες και 20 Κρητοβενετσιάνικες,µε Έλληνες καπεταναίους και ελλη-νικά πληρώµατα. Συνολικά, ο στόλοςαριθµούσε 6 γαλεάσσες, 209 γαλέρες,και µπρικαντίνια. Το ανθρώπινο δυ-ναµικό ανέρχεται στους 28.000 άν-δρες, από τους οποίους οι 8.000 ήτανΈλληνες. Κατόπιν γενικής συµφω-

νίας, την αρχιναυαρχία ανέλαβε ο ∆ονΖουάν ο Αυστριακός, ετεροθαλήςαδερφός του βασιλιά της ΙσπανίαςΦιλίππου Β , που ήταν τότε µόλις 24χρονών. Του Ενετικού στόλου ηγού-νταν οι ναύαρχοι Σεβαστιάν Βενιέρ,Μάρκος Κυρήνης, και ΑύγουστοςΒαρβαρίγος. Στον Παπικό στόλοναύαρχος ήταν ο Μάρκος-ΑντόνιοΚολόνα και στον Γενουάτικο ο Ιωάν-νης Αντρέα Ντόρια.Από την άλλη πλευρά, ο Οθωµανικόςστόλος, µόλις ενηµερώθηκε για τηνσυγκέντρωση του συµµαχικού στό-λου στην Μεσσήνη, κατέβηκε από ταπαράλια της Αλβανίας και της Ηπεί-ρου και κατοχυρώθηκε στον απρό-σβλητο όρµο της Ναυπάκτου, όπουείχε εγκατασταθεί µόνιµη µοίρα τουστόλου των δυτικών επιχειρήσεων.Αποτελείτο από 210 πλοία µεγέθουςγαλέρας και 63 τύπου γαλιότας. Αρ-χιναύαρχος του Τουρκικού στόλουήταν ο Καπουδάν πασάς Αλή ΖαζεΜουεζίν, έχοντας υπ’ αυτόν τον Να-πολιτάνο Μπέη του Αλγερίου Ου-λούτς Αλη και τον Μπέη τηςΑλεξάνδρειας Μεχµέτ Σιρρόκο, τονΜεχµέτ πασά της Χαλκίδος, τον Κα-ραµπατσί πασά της Καραµανίας, τονκουρσάρο Καρακόζα και τον Περτέφπασά, αρχηγό των πεζών δυνάµεων.

ΝΝααυυµµααχχίίαα ττηηςς ΝΝααυυππάάκκττοουυ

126

Ως προς το ηθικό των αντιπάλων, τοπλεονέκτηµα ανήκε στους Τούρ-κους, που Θεωρούσαν τους εαυτούςτους αήττητους. Οι χριστιανοί, απότην άλλη µεριά, ήταν εµποτισµένοιαπό το δέος που κατέτρεχε όλη τηνΕυρώπη. Το θρησκευτικό τους,όµως, αίσθηµα διέγειρε τις συνειδή-σεις. Τα δύο αντίπαλα λάβαρα υψώ-θηκαν. Το λάβαρο της ΙερήςΣυµµαχίας, που έστειλε ο Πάπαςαπό τη Ρώµη, είχε στη µέση τονΕσταυρωµένο και δεξιά και αριστεράτους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.Το λάβαρο των Τούρκων, που είχεσταλεί από την Μέκκα, είχε χρυσοκε-ντηµένα πάνω σε άσπρο µετάξι ρητάτου Κορανίου και µικροκεντηµένοτο όνοµα του Μωάµεθ 28.000 φορές. Στις 16 Σεπτεµβρίου, ο ∆ον Ζουάνέδωσε το σύνθηµα της επάρσεως καιχάραξε γραµµή πλεύσης προς τοΙόνιο Πέλαγος. Στις 25 Σεπτεµβρίουφτάνει στην Κέρκυρα, όπου ενηµε-ρώνεται από τη φρουρά του νησιούότι ο αντίπαλος βρίσκεται στο λιµάνιτης Ναυπάκτου. Μετά από στάσειςστην Ηγουµενίτσα και την Πάργα, οσυµµαχικός στόλος φτάνει, το από-γευµα της 4ης Οκτωβρίου, στο Φι-σκάρδο της Κεφαλονιάς, όπουπληροφορείται την πτώση της Αµµο-χώστου. Σύµφωνα µε την πάγια τακτική τηςεποχής, οι δύο αντίπαλοι προσπάθη-σαν να λάβουν πληροφορίες για τηδύναµη του εχθρού. Από την πλευράτης Ιερής Σµµαχίας στάλθηκαν οιΤζιλ ντ΄Αντράντα και Πιζάνο, ενώ οιΤούρκοι έστειλαν τον κουρσάρο Κα-ρακόζα. Και από τις δύο πλευρές, οιπληροφορίες υπήρξαν εσφαλµένεςκαι ανακριβείς. Υπό τις πληροφορίες του Καρακόζα,ο Αλή Ζαζέ Μουεζίν αποφάσισε ναξεκινήσει. Προσπέρασε τα κάστραΡίου-Αντιρρίου και βγήκε στονκόλπο των Πατρών, στις 6 Οκτω-βρίου, ακολούθησε πλεύση προς ταδεξιά και διανυκτέρευσε στην παρα-λία της αρχαίας Καλυδώνας. Ο ∆ονΖουάν απέπλευσε το βράδυ της ίδιαςµέρας από την Κεφαλονιά. ∆ιέταξε

τους κωπηλάτες να σταµατήσουν τακουπιά και απαγόρευσε κάθε θό-ρυβο, θέλοντας να αποφύγει συνά-ντηση τη νύχτα. Τα θαλάσσιαρεύµατα οδήγησαν τον στόλο στιςΕχινάδες Νήσους. Ο Οθωµανικόςστόλος βρίσκεται το ίδιο βράδυ στονόρµο Καλυδώνος. Στις 7 Οκτωβρίου, ηµέρα Κυριακή,γιορτή της Santa Maria del Rosarioκαι της Αγίας Ουστίνης, κατά τηνανατολή του ήλιου, ο Χριστιανικόςστόλος αντίκρισε για πρώτη φοράτον Οθωµανικό, στα νότια Αιτωλικάπαράλια, ανατολικά του συµπλέγµα-τος των Εχινάδων Νήσων. Οι δύοστόλοι, έχοντας µικρή απόσταση µε-ταξύ τους, περίπου 10 ναυτικά µίλια,έλαβαν θέση µάχης και παρατάχθη-καν σε ηµικύκλιο. Στο κέντρο τηςπαράταξης του Χριστιανικού στόλουβρισκόταν ο ∆ον Ζουάν µε τη Ναυ-αρχίδα του, στην αριστερή (βόρεια)πτέρυγα οι Βενετσιάνοι, µε επικεφα-λής τον Αγκοστίνο Μπαρµπαρίγκο,και στη δεξιά (νότια) η µοίρα τουΤζιαν-Αντρέα Ντόρια. Μπροστά απόδύο σε κάθε τµήµα τοποθετήθηκανοι τρίκροτες γαλεάσσες της Βενετίας.Στην οπισθοφυλακή τοποθετήθηκανεφεδρικά πλοία, µε διοικητή τον µαρ-κήσιο της Σάντα Κρούθ. Απέναντι, οΟθωµανικός στόλος σε παρόµοιαδιάταξη, είχε στο κέντρο τον διοικητήτου στόλου Αλή Καπεδάν πασά, νότιατην πτέρυγα του κουρσάρου Ου-λούτζ Αλή και βόρεια εκείνη τουΜεχµέτ Σουλίκ Σιρόκο. Τα λάβαρα υψώθηκαν. Ο άνεµος,

που, κατά την προετοιµασία, ευνο-ούσε τους Τούρκους, άλλαξε, και,κατά τις εννέα το πρωί, άρχισε ναπνέει δυτικός, δίνοντας ώθηση σταπανιά των Χριστιανών, ενώ, κατά τιςέντεκα, κόπασε εντελώς. Ο ∆ον Ζουάν εµψύχωσε τους πολε-µιστές του υψώνοντας τον ΤίµιοΣταυρό και έδωσε εντολή στους πυ-ροβολητές της ναυαρχίδας να ρίξουντην πρώτη βολή προς τον Αλή, προ-καλώντας τον σε µάχη. Η απάντησηήρθε γρήγορα και πολεµικές ιαχέςγέµισαν τον αέρα. Η µεγαλειώδης σύρραξη άρχισε στις10:20 π.µ.. Οι γαλεάσσες, προχωρηµέ-νες στο ανάµεσο των στόλων, άνοι-ξαν σφοδρές οµοβροντίες καικατέστρεψαν ολοκληρωτικά σχεδόντο 1/3 του Οθωµανικού στόλου, κλο-νίζοντας την ενότητα της παράταξήςτου. Ο Αλής, ωστόσο, κατόρθωσε νατις προσπεράσει και να βρεθεί αντι-µέτωπος µε τον ∆ον Ζουάν. Άρχισε

Ο Μιγκέλ Θερβάντες πολέµησε στη Ναυµαχία της Ναυπάκτου

πρώτος σφοδρό κανονιοβολισµό. Ταπλοία, όµως, των Χριστιανών ήτανχαµηλότερα από τα τουρκικά, µεαποτέλεσµα πολλές βολές να περ-νούν από πάνω τους. Οι βολές του∆ον Ζουάν βρήκαν ευκολότερα στό-χους και κατέρριψαν το µεγάλο πρυ-µναίο φανάρι της γαλέρας του Αλή.Η ναυαρχίδα του ∆ον Ζουάν περικυ-κλώθηκε από εχθρικά σκάφη. Συµ-µαχικά πλοία έσπευσαν ναβοηθήσουν. Εν τω µεταξύ, στις πα-ράπλευρες πτέρυγες γινόταν σκλη-ρότατη µάχη. Με πολύ κόποµπόρεσε να καταβάλει στην αριστερήπτέρυγα ο Μπαρµπαρίγκο τον Σι-ρόκο πασά, που σκοτώθηκε καιαυτός. Στην δεξιά πτέρυγα λίγοέλειψε να αποβούν καταστροφικοί οιατυχείς χειρισµοί του Ντόρια. Ο Ου-λούτς Αλή κατόρθωσε να σωθεί φεύ-γοντας µε 30 γαλέρες. Κατά τις 12:30,στο κέντρο η σύγκρουση γενικεύε-ται. Εκατέρωθεν του ∆ον Ζουάνείχαν ταχθεί δεξιά ο Κολόνα και αρι-στερά ο Σεβαστιανός Βενιέρος. Ταπλοία άρχισαν να πλευρίζουν καιακολούθησε µάχη “εκ του συστά-δην”, δηµιουργήθηκαν γέφυρες, απόόπου µεταφέρονταν στρατιώτες, καιπολεµούσαν, σε µία ανηλεή, ανυπο-χώρητη µάχη, σώµα µε σώµα. Ηµάχη δεν ήταν πλέον στόλου µε στό-λου, αλλά γαλέρας προς γαλέραν. Στις13:00, οι Τούρκοι στρατιώτες πουείχαν εισβάλει στη χριστιανική ναυ-αρχίδα, διώχνονται, ενώ Ισπανοί ει-σέρχονται στην τουρκική. Ο Αλή,στην προσπάθειά του να αντιδράσει,

πέφτει νεκρός από σφαίρα στις 13:30. Πέντε µόνο ώρες ήταν αρκετές γιανα υποστεί πλήρη πανωλεθρία οΤουρκικός στόλος. Οι απώλειες ήτανµεγάλες και από τις δύο πλευρές. Οσυµµαχικός στόλος έχασε 15 γαλέ-ρες, ενώ ο αριθµός σε ανθρώπινεςψυχές ανέρχεται περίπου στους8.000. Τεράστιες ήταν και οι απώ-λειες των Τούρκων, οι οποίοι διέσω-σαν µόνο 40, περίπου, πλοία, ενώ οινεκροί υπολογίζονται σε 30.000 καιοι αιχµάλωτοι γύρω στους 15.000.Την καταστροφή του τουρκικού στό-λου ολοκλήρωσε νυχτερινή καται-γίδα, που έπληξε τα διαφυγόντατουρκικά πλοία στ’ ανοιχτά, εκ τωνοποίων σώθηκε µόνο η αλγερινήναυαρχίδα.Αξίζει να σηµειωθεί ότι στη ναυµαχίαέλαβε µέρος, ως υπαξιωµατικός τηςγαλέρας Marquesa, ο µετέπειτα διά-σηµος Ισπανός συγγραφέας Μιγκέλντε Θερβάντες. Αν και άρρωστος µεπυρετό, αρνήθηκε να µείνει πίσω.Πολέµησε και πληγώθηκε τρειςφορές από σφαίρα, δύο στο στήθοςκαι µία που του άφησε µόνιµη ανα-πηρία στο αριστερό χέρι. Τις εµπει-ρίες του αναφέρει στο έργο του«Ταξίδι στον Παρνασσό». Η απήχηση της νίκης στάθηκε τερά-στια. Ο Βολταίρος σχολιάζει χαρακτη-ριστικά: «ποτέ µετά την Ναυµαχίατου Ακτίου, οι θάλασσες της Ελλάδοςδεν είχαν δει ούτε στόλο τόσο πολυά-ριθµο, ούτε ναυµαχία τόσο αξιοµνη-µόνευτη». Η Ναυµαχία τηςΝαυπάκτου, η τελευταία µε τον πα-

λαιό τύπο της γαλέρας, η τελευταίακωπήλατη, η µόνη χωρίς κατακτητι-κές βλέψεις, αποτέλεσε σταθµό στηνπορεία της Ιστορίας, ανακόπτονταςτην Οθωµανική επέλαση προς τη∆ύση.Η Ναυµαχία της Ναυπάκτου αποτέ-λεσε πηγή έµπνευσης για την Τέχνη.Στη Ναύπακτο, στον Πύργο τουΜπότσαρη, βρίσκεται εγκατεστη-µένη µόνιµη έκθεση, που περιλαµ-βάνει έργα ζωγραφικής καιχαρακτικής, τάπητες τοίχου πουυφάνθηκαν στις Βρυξέλλες, πάνω σεσχέδια του ζωγράφου Λούκα Κα-µπιάζο, όλα µε θέµα τη Ναυµαχία.Στον Καθεδρικό ναό της Βαρκελώ-νης υπάρχει γλυπτός σταυρός µε τονΕσταυρωµένο, που φέρει επιγραφή«Christo di Lepanto», ο οποίος, σύµ-φωνα µε την παράδοση, προέρχεταιαπό τη γαλέρα «Real» του ∆ον Ζουάντου Αυστριακού. Στο Ναυτικό Μου-σείο της Βαρκελώνης υπάρχει πιστόαντίγραφο σε πραγµατικές διαστά-σεις της γαλέρας του ∆ον Ζουάν,µαζί µε το λάβαρό του και το γλυπτόάγαλµα του Christo di Lepanto. Πολ-λοί ήταν οι ευρωπαίοι ζωγράφοι πουεµπνεύστηκαν από το γεγονός. Ανά-µεσά τους ο Τιντορέτο, ο Βερονέζε, οΤιτσιάνο, και ο ∆οµίνικος Θεοτοκό-πουλος. Ανοικοδοµήθηκαν µνηµείακαι εκκλησίες και κόπηκαν αναµνη-στικά µετάλλια. Αλλά και στο χώροτων Γραµµάτων, η Ναυµαχία ενέ-πνευσε σε πανευρωπαϊκό επίπεδοκαι γράφτηκαν λογοτεχνικά έργα,ποιήµατα και µουσικά έργα.

128

Στιγµιότυπα από τις εκδηλώσεις για τη Ναυµαχία

Φωτογραφίες: Πάνος Τσούσης

Περνώντας τα χωριά Πλα-τανίτη και Παλαιοπανα-γιά, φτάνουµε στη

γέφυρα «Βαριά», το δυτικό άκροτης πόλης. Μπαίνοντας στην πόλη,συναντάµε στα αριστερά τοΕθνικό Παπαχαραλάµπειο Στάδιο,έναν άνετο αθλητικό χώρο, µε κερ-κίδες 3.000 θέσεων, και κλειστόγήπεδο µπάσκετ. Επί του δρόµου,δεξιά, βρίσκεται και το 1ο Γυµνά-σιο Ναυπάκτου και αριστερά, στοτέρµα του κάθετου δρόµου, το 2οΓυµνάσιο και απέναντί του τοΕΠΑΛ-ΕΠΑΣ. Στη συνέχεια, αντι-κρίζει κανείς την Παπαχαραλά-µπειο Αίθουσα πνευµατικών καικαλλιτεχνικών εκδηλώσεων µε θε-ατρική σκηνή.Προχωρώντας, αντι-κρίζουµε µπροστά µας ναορθώνεται περήφανα το κάστροτης Ναυπάκτου, ένα από τα σηµα-ντικότερα παραδείγµατα φρουρια-κής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα.Γνώρισε διάφορες κατασκευαστι-κές φάσεις, από την αρχαιότηταως την οθωµανική περίοδο τηςπόλης. Την τελική του µορφή

έλαβε στα χρόνια της πρώτης Βε-νετοκρατίας (1407 – 1499). Έχει πυ-ραµιδικό σχήµα µε κορυφή τονλόφο του Άι Λιά. Από εκεί, κατεβαί-νουν δύο βραχίονες, ακολουθώ-ντας την κλίση του εδάφους, οένας ανατολικά και ο άλλος δυτικά,

κάµπτονται, και, µε δύο πύργους,κλείνουν την είσοδο του λιµανιού.Στο εσωτερικό, τέσσερα εγκάρσιατείχη ενώνουν τους βραχίονες καισχηµατίζουν από την κορυφή ωςτην θάλασσα πέντε αµυντικέςζώνες (διαζώµατα).Στο πρώτο διά-ζωµα, όπου βρισκόταν η «έσωπόλη», λόγω της εξάπλωσης τηςσηµερινής πόλης, έχουν χαθεί ηφρουριακή γραµµή και σηµαντι-κές οχυρώσεις. Εδώ συµπεριλαµ-βάνεται το ιστορικό σηµείοαναφοράς της πόλης, το λιµάνι.Φτάνοντας κανείς, αξίζει να κάνειµία στάση και να απολαύσει ένανκαφέ στις καλόγουστες καφετε-ρίες που βρίσκονται στην περιοχή.Οι δύο λιµενοβραχίονες, απολή-ξεις των δύο περιµετρικών τειχώντου κάστρου, αφήνουν µία είσοδοπου έχει άνοιγµα περίπου 35 µ. Τοπλάτος του λιµανιού είναι γύρωστα 120 µ., ενώ ο πυθµένας, πουστο κέντρο δεν έχει βάθος µεγαλύ-τερο από 5 µ., είναι στρωµένοςαπό την κατασκευή του µε πλάκεςαπό πέτρα. Περπατώντας κανείς

ΜΜιιαα ββόόλλτταα σσττηηνν ππόόλληη ττηηςς ΝΝααυυππάάκκττοουυ

129

Ηπόλη παρουσιάζει,σήµερα, την όψηµιας αστικής συ-

γκρότησης που διατηρεί τονπαραδοσιακό της χαρακτήρακαι αναπτύσσεται κατάµήκος παραλίας µήκουςπέντε και πλέον χιλιοµέ-τρων. Απέχει από την Αθήνα216 χιλιόµετρα, µέσω τηςδιαδροµής Κόρινθος-Ρίο-Αντίρριο, και 270 χιλιόµε-τρα, µέσω Λιβαδειάς καιΙτέας, και αποτελεί προορι-σµό διακοπών, τόσο το καλο-καίρι, όσο και το χειµώνα,καθώς συνδυάζει µε µονα-δικό τρόπο βουνό και θά-λασσα.

στην ανατολική αποβάθρα, στηνοδό Φορµίωνος, συναντά δεξιάτο λεγόµενο «Φετιχιέ Τζαµί»,που ανήγειρε ο σουλτάνος Βα-γιαζήτ Β΄. Η επίσηµη ονοµασίατου είναι Βαγιαζήντ Βελή Τζαµί.Το τζαµί είναι πέτρινο κάτω, µεαίθουσα σε κάτοψη τετράγωνη,και εξαιρετικά προσεγµένο σύ-στηµα θολωτής κάλυψης. Σή-µερα, ανακαινισµένο από την22η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαι-οτήτων, που εδρεύει στην πόλη,είναι επισκέψιµο και χρησιµο-ποιείται για την πραγµατοποί-ηση πολιτιστικών εκδηλώσεων.Στην άκρη του ανατολικού πυρ-γίσκου στέκει ο ναυτικός φάρος,έργο του 1909.Στο δυτικό βρα-χίονα βρίσκεται το ΠολιτιστικόΠάρκο Θερβάντες, όπου είναιαναρτηµένες αναµνηστικές µαρ-µάρινες επιγραφές, αφιερώµατατων Πρεσβειών των εµπλεκοµέ-νων στη Ναυµαχία κρατών, καιστο κέντρο υψώνεται το άγαλµατου Μιγκέλ ντε Θερβάντες.Ψηλά, στον προµαχώνα του λι-µανιού, στέκει ο ανδριάντας τουεθνοµάρτυρα της Επανάστασηςτου 1821, πυρπολητή ΓεωργίουΑνεµογιάννη από τους Παξούς,έργο του γλύπτη Νικόλα. Κατάµήκος του τείχους, υπάρχει µε-γάλο φυλάκιο και πιο πάνω κυ-κλικός προµαχώνας, αξιόλογοδείγµα βενετικής αµυντικής αρ-χιτεκτονικής του 15ου αιώνα.Απέναντι από το λιµάνι βρίσκε-ται το κτήριο «Ναυπακτία», όπου

στεγάστηκε το πρώτο υποκατά-στηµα Εθνικής Τραπέζης στηνπόλη, ενώ σήµερα στεγάζει τοΚέντρο Πληροφόρησης Επισκε-πτών, και φιλοξενεί, επίσης, πε-ριοδικές εκθέσεις ζωγραφικής,φωτογραφίας κ.τ.λ., καθώς καιδιάφορες πολιτιστικές εκδηλώ-σεις.Στη δυτική πλευρά του κτη-ρίου εκτείνεται η πλατεία τουΛιµανιού, στης οποίας το κέντρουψώνεται η προτοµή του Σου-λιώτη στρατηγού Νότη Μπό-τσαρη. Ανατολικά της πλατείαςυπάρχει ένα παραδοσιακό λιθό-στρωτο δροµάκι, το λεγόµενο«Στενοπάζαρο», σήµερα, οδόςΚαναβού, που αποτελούσε τονπαλαιό εµπορικό δρόµο και ήτανγνωστός ως «οδός Μεζεδίων»,λόγω των εξαιρετικών µεζεδο-πωλείων που υπήρχαν εκεί, τωνοποίων τη θέση σήµερα έχουνκαταλάβει καφέ, bar και εµπο-ρικά καταστήµατα. Στο τέλοςτου δρόµου βρίσκεται ο µητρο-πολιτικός Ιερός Ναός Αγίου ∆η-µητρίου. Στη θέση του υπήρχεΒυζαντινός ναός, τον οποίο οΒαγιαζήτ Β΄, το 1499, µετέτρεψεσε τζαµί και το οποίο µε τη σειράτου µετασκευάστηκε σε ΙερόΝαό το 1830. Ο Ναός Αγίου ∆η-µητρίου εγκαινιάστηκε το 1981.Επιστρέφοντας πάλι στην πε-ριοχή του λιµανιού, στη δυτικήπλευρά, µετά τον σηµερινό δη-µόσιο δρόµο, ορθώνεται η πανύ-ψηλη ντάπια «Μπότσαρη» καιαπό κάτω σώζεται η δυτική

130

ΚΚάάσσττρροο -- ΒΒόόλλτταα σσττηηνν ππααλλιιάά ππόόλληη

Το Κάστρο της Ναυπάκτου είναι ένααπ’ τα πλέον καλοδιατηρηµένα παρα-

δείγµατα φρουριακής αρχιτεκτονικήςστην Ελλάδα. Χτισµένο στον λόφο πάνωαπ’ την πόλη, δελέασε πολλούς να το κα-τακτήσουν. Τούρκοι, Ενετοί, Άγγλοι, πει-ρατές κ.α. το χρησιµοποίησαν σανορµητήριό τους, βάζοντας ο καθένας καιτη δική του σφραγίδα. Τη σηµερινή τουµορφή την οφείλει στους Ενετούς, γύρωστο 1407 που έχτισαν πάνω στην αρχαίαοχύρωση, ενώ οι υπόλοιποι «ιδιοκτήτες»πρόσθεσαν τη δική τους κουλτούρα. ∆ύοβραχίονες που ακολουθούν την κλίση τουεδάφους, κατεβαίνουν από την κορυφήτου λόφου, ο ένας ανατολικά και ο άλλοςδυτικά, και κοντά στη θάλασσα κάµπτο-νται και κλείνουν την είσοδο του λιµα-νιού. Τέσσερα εγκάρσια τείχη ενώνουντους δύο αυτούς βραχίονες, σχηµατίζο-ντας πέντε διαζώµατα. Μετά τις εργα-σίες ανάπλασης-ανάδειξης, είναιεπισκέψιµο, και µπορείτε να πάρετε µιακαλή γεύση, ανηφορίζοντας στην παλιάπόλη της Ναυπάκτου, ξεκινώντας απ' τολιµάνι. Ανηφορίζοντας στα πλακόστρωταδροµάκια µε τα χαµηλά σπιτάκια και τουςπολύχρωµους κήπους, και µπαίνονταςαπ’ το ένα διάζωµα του στο άλλο, έχειςτην αίσθηση ότι ξετυλίγεται µπροστά σουολόκληρη η µακρόχρονη ιστορία τηςπόλης. Πειρατές σε περιµένουν στηνεντυπωσιακή Σιδηρόπορτα- είσοδος γιατο δεύτερο διάζωµα. Τούρκοι βγαίνουναπ' το Βεζύρ τζαµί και το χαµάµ λίγο πα-ραπάνω, αγωνιστές του '21 περπατούνέξω απ' την οικία Τζαβέλα. Μην το χά-σετε.

Αν δεν έχετε περπατήσει στην παλιάπόλη, αν δεν έχετε δει τη Ναύπακτο απόψηλά, χάνετε όλη τη µαγεία...

Άποψη της Ναυπάκτου απ’ το Γρίµποβο

πύλη της πόλης. Ανηφορίζονταςστο πλακόστρωτο δροµάκι –οδόςΣουλιωτών- συναντάµε την επι-βλητική µορφή του αρχοντικούτης οικογένειας Μπότσαρη. Τοκτήριο µε τα στοιχεία βενετσιάνι-κης αρχιτεκτονικής, κατασκευά-στηκε το 1420-25 καιαναστηλώθηκε το 1967. Αρχικάχρησιµοποιήθηκε για την στέγασητου εκάστοτε διοικητή της πόλης.Μετά την απελευθέρωση της Ναυ-πάκτου το κτήριο πέρασε στηνιδιοκτησία του Σουλιώτη στρατη-γού Νότη Μπότσαρη. Σήµερα, τοαρχοντικό αποτελεί έδρα του κοι-νωφελούς ιδρύµατος «∆ηµητρίου& Αίγλης Μπότσαρη» και στεγάζειστο ανατολικό τµήµα του πύργουµόνιµη έκθεση, µε θέµα την Ναυ-µαχία της Ναυπάκτου, την οποίαεπιµελήθηκε και οργάνωσε ο υιόςΝότης ∆ηµ. Μπότσαρης µετά τηντελευταία ανακαίνισή του.Περνώ-ντας από την καµάρα στον Πύργοτου Μπότσαρη, φτάνουµε στη «Σι-δερόπορτα» µε την παρακείµενη

βρύση, που είναι η είσοδος για τοδεύτερο διάζωµα, την «άνω πόλη»ή αλλιώς Βεζύρ Τζαµί. Από τηνπύλη αυτή σώζεται το ένα θυρό-φυλλο, µισοσαπισµένο σήµερα,που σκεπάζεται µε σιδερένιεςλάµες, καρφωµένες µε πλατυκέ-φαλα καρφιά. Λίγο πιο πάνω, ένακαλντερίµι οδηγεί στο Ρολόι τηςπόλης, που οικοδοµήθηκε µε δα-πάνες του µητροπολίτη Σεραφείµ∆οµβοϊτη το 1914. Από το πλάτωµατου ρολογιού έχει κανείς πανορα-µική θέα της πόλης. Ανεβαίνοντας,αντικρίζουµε την κατοικία τωνΤζαβελλαίων, παλαιό πρώτα τούρ-κικο σπίτι, στο οποίο κατοίκησε οΝικόλαος Τζαβέλλας, ο οποίοςσυµµετείχε στην απελευθέρωσητης Ναυπάκτου.Το κτίριο σήµερα,ανακαινισµένο, φιλοξενεί την 22ηΕφορία Αρχαιοτήτων. Πιο πάνω,δεξιά, σε ένα ευρύχωρο πλάτωµαµε βρύσες και έναν αιωνόβιο πλά-τανο, σώζεται ένα µικρό κοµµάτιµιναρέ µε περιστροφική σκάλα.Στην σώζεται, επίσης, συγκρό-

τηµα τουρκικών λουτρών µε εν-διαφέρουσες οροφές, τόξα και θυ-ρώµατα. Στην βόρεια πλευρά τουΒεζύρ Τζαµί υψώνεται κυκλικόςπροµαχώνας, που ονοµάζεται Τσα-ούς Ντάπια, καθώς φέρει το όνοµατου τελευταίου Τούρκου υπερα-σπιστή της, ο οποίος λέγεται ότιαυτοκτόνησε από εκεί, για να µηνδει να παραδίδεται η Ναύπακτοςστα χέρια των Ελλήνων. Στο τρίτοδιάζωµα του κάστρου, τόσο στατείχη όσο και στο εσωτερικό του,είναι έκδηλη η παρουσία της βυζα-ντινής αρχιτεκτονικής. Έχει, εδώ,κανείς εντονότερα την αίσθηση ότιβρίσκεται σε φρουριακό συγκρό-τηµα. Μια τοξωτή πύλη µε ένανσυµπαγή τετράγωνο προµαχώναστα Ν∆ τείχη του τρίτου διαζώµα-τος οδηγεί στο τέταρτο διάζωµα,που αποτελούσε τον τελευταίο καιισχυρότερο περίβολο άµυνας.Στη νότια πλευρά του υπάρχειπύργος, που χρονολογείται απότον 15ο αι. Η δυτική πλευρά έχειτους περισσότερους προµαχώνες,

131

όλοι τετράγωνου σχήµατος. Εδώβρίσκεται το εκκλησάκι του Προ-φήτη Ηλία, που παλαιοτέρα ήταντζαµί. ∆ίπλα σώζεται µικρό βυζα-ντινό παρεκκλήσι µε σταυροθόλιο.Νότια του ναού του Προφήτη Ηλίαδιασώζεται ο «τζεπχανές», η οπλα-ποθήκη και δύο µεγάλες υπόγειεςδεξαµενές νερού. Η παράδοσηαναφέρει ότι από εδώ ξεκινούσεµυστική υπόγεια δίοδος, που οδη-γούσε πολλά χιλιόµετρα έξω από

το κάστρο, προς τα δυτικά. Τέλοςφτάνουµε στο πέµπτο και τελευ-ταίο διάζωµα του κάστρου, τηνακρόπολη ή Ίτς Καλέ. Ο χώρος πε-ρικλείεται από κυκλικό τείχος δια-µέτρου 100 µ.Ας επιστρέψουµεστην πόλη, και συγκεκριµένα στολιµάνι, για να περπατήσουµεστους δρόµους της. Ακολουθώ-ντας την οδό Μπότσαρη, στα αρι-στερά µας συναντούµε τοαρχοντικό του Γεωργίου Αθανα-

σιάδη-Νόβα, λογοτέχνη και ακαδη-µαϊκού, ένα παραδοσιακό ανά-κτορο µε πλούσιους ανθόκηπουςκαι προσεγµένο λεπτό ντεκόρ. Ευ-θεία στο δηµόσιο δρόµο και στααριστερά υψώνεται ο ναός τηςΑγίας Παρασκευής. Ο σηµερινόςναός εγκαινιάστηκε το 1978 καιχτίστηκε στο ίδιο µέρος του προη-γούµενου ναού που καταστρά-φηκε από σεισµό το 1952. Οπαλαιότερος αυτός ναός είχε χτι-

Το µοναστήρι του Άη Γιάννη στηΒοµβοκού υπάγεται στη Μη-τρόπολη Ναυπάκτου & Αγίου

Βλασίου και όπως µαρτυρά η επι-γραφή του, χτίστηκε παίρνοντας τησηµερινή του µορφή το 1695. Η αρχι-τεκτονική του ναού είναι σταυροει-δής µε τρούλο και διατηρεί κόγχεςστις δύο πλευρές κατά τον αγιορεί-τικο τύπο. Σύµφωνα µε στοιχεία, στοίδιο ακριβώς σηµείο προϋπήρχε

ναός από το 12ο αιώνα. Οι τοιχογρα-φίες του είναι επίσης πολύ παλαιέςκαι έγιναν µετά την ανακαίνιση τουναού, για την ακρίβεια από το 1703έως το 1724, ενώ γνωρίζουµε µόνοτα µικρά ονόµατα των αγιογράφων,που ήταν οι Χρήστος και Πάνος. Κατά την πρώτη περίοδο της ανακαι-νίσεώς του ήταν ανδρική µονή, για ναµετατραπεί σε γυναικεία κατά τηντριετία 1940-43, χωρίς να γνωρί-

ζουµε την ακριβή ηµεροµηνία. Στιςαρχές του 17ου αιώνα ήταν σε µε-γάλη ακµή, διατηρώντας στην κατοχήτου πολλά κτήµατα, περιουσία καιµετόχια. Από εκεί και µετά ακολού-θησε µια περίοδος παρακµής, όπουυπάρχουν αναφορές για έξι µονα-χούς, και το 1835 για τρεις. Η φθί-νουσα πορεία του συνεχίστηκε γιααρκετά χρόνια, ενώ υπήρξαν και πε-ρίοδοι κατά τις οποίες δεν λειτουρ-γούσε καθόλου. Στις αρχές της δεκαετίας του '40 κα-τοικήθηκε για πρώτη φορά από µο-ναχές και οργανώθηκε υπό τηνγερόντισσα Μαριάµ και οκτώ µεεννέα καλόγριες σε αδελφότητα.Ακολούθησε και πάλι ύφεση µε κατάµέσο όρο τρεις έως τέσσερις µονα-χές, ενώ υπήρξαν και περίοδοι µέχριτο 2004, όπου και ξανασυγκροτήθηκεσε αδελφότητα, όπου το φρόντιζανπεριστασιακά. Σήµερα διαθέτει στοδυναµικό του πέντε µοναχές.

ΆΆηη ΓΓιιάάννννηηςς ΒΒοοµµββοοκκοούύςς

Το Στενοπάζαρο

στεί στα χρόνια της Τουρκοκρα-τίας και χρησιµοποιήθηκε ως νε-κροταφείο της πόλης. Εδώ, το 1841,τάφηκε ο Σουλιώτης ήρωας ΝότηςΜπότσαρης. Αν συνεχίσουµε ευ-θεία στην οδό Ιντζέ, ο δρόµος θαµας οδηγήσει στην περιοχή Αφρο-δίτης ή Κεφαλόβρυσο. Εδώ, βρί-σκεται το 3ο ∆ηµοτικό Σχολείο τηςπόλης και πάνω από αυτό, στονυπερκείµενο καταπράσινο λόφο,δεσπόζει ο ιερός ναός του ΑγίουΓεωργίου. Ο ναός είναι πέτρινος,βυζαντινού ρυθµού. Ο Παυσανίαςαναφέρει ότι στην περιοχή αυτήυπήρχε λατρευτικό σπήλαιο τηςθεάς Αφροδίτης. Απέναντι από τηνπλατεία Κεφαλόβρυσου, που είναιγεµάτη από παραδοσιακά καφενε-δάκια, στον µικρό λοφίσκο, στηθέση «Τσουκάρι», πέτρινα σκαλο-πάτια οδηγούν σε µικρό πλάτωµα,στο οποίο βρισκόταν το Ασκληπι-είο, ιερό του Ασκληπιού. Εκεί, δια-σώζονται ορισµένες δυσδιάκριτεςαρχαίες ελληνικές αφιερωµατικέςεπιγραφές, λαξευµένες πάνω σεβράχο. Επιστρέφουµε στην πόληαπό την οδό Τζαβέλλα, και συνα-ντάµε στα δεξιά την πλατεία∆ήµου Φαρµάκη, κεντρική πλατείαΝαυπάκτου, το πιο πολυσύχναστοµέρος της πόλης, καθώς εδώ βρί-σκεται η κεντρική αγορά, µε σύγ-χρονα εµπορικά, τράπεζες,παραδοσιακά καφενεία και µοντέρ-νες καφετέριες. Στην πλατεία στέκει ο ανδριάνταςτου «Άγνωστου Στρατιώτη». ∆ίπλα από την πλατεία βρίσκεταιτο κτήριο της Εθνικής Τραπέζηςπου ήταν η παλαιότερη κατοικίατου οπλαρχηγού Γιάννη Φαρµάκη.Βόρεια του κτηρίου αυτού, στηνοδό Νικολάου Ι. Φαρµάκη, βρίσκε-ται το Μουσείο Κειµηλίων 1821.Πρόκειται για ένα καλαίσθητο κτή-ριο, µε καµπυλόγραµµες πόρτες,µέσα στο οποίο εκτίθενται πολύ-τιµα κειµήλια της οικογένειας Φαρ-µάκη από την εποχή τουΑπελευθερωτικού Αγώνα.Αφήνοντας πίσω µας την κεντρική

ΠΠααρρααλλίίεεςς

Αν για κάτι ξεχωρίζουν οι δύο πα-ραλίες της πόλης, το Γρίµποβο

ανατολικά και η Ψανή δυτικά,είναι για τα αιωνόβια πλατάνιατους, δίπλα στο κύµα. Φυτεµένατα περισσότερα εξ αυτών την δεκαε-τία του ‘50, σήµερα χαρίζουν τον βαθύτους ίσκιο στους επισκέπτες της περιοχής. Σηµείοξεκούρασης και περιπάτου για τους µεγάλους, αλλά και ατέλειωτου παιχνιδιούγια τους µικρούς, οι δύο παραλίες της πόλης, που τους καλοκαιρινούς µήνες πε-ζοδροµούνται αποτελούν το απόλυτο σκηνικό χαλάρωσης. Βραβευµένες µε γα-λάζιες σηµαίες, προσφέρουν όλες τις υπηρεσίες που θα ικανοποιήσουν και τον πιοαπαιτητικό επισκέπτη, που θέλει να συνδυάσει το µπάνιο του µε το φαγητό καιτον καφέ του. Αν, πάλι, θέλετε να επικεντρωθείτε στις... βουτιές, µπορείτε ναεπισκεφθείτε τις όµορφες παραλίες των χωριών της γειτονικής Φωκίδας: Χιλια-δού, Μοναστηράκι, Σκάλωµα, Μαραθιάς και Σεργούλα.

Οι ψαράδες δίνουν χρώµα στο λιµάνιΟι ψαράδες δίνουν χρώµα στο λιµάνι

πλατεία, συνεχίζοντας στην οδόΑθηνών, συναντάµε στα δεξιά µιαµικρή πλατεία, στολισµένη µε τηνπροτοµή του ευεργέτη της πόλης∆ηµητρίου Παπαχαραλάµπους.Στην πλατεία αυτή, όπως µας πλη-ροφορεί ο περιηγητής Salvator,βρισκόταν το «Τζαµί του ΟµέρΕφέντη», ερείπια του οποίου δια-σώζονταν µέχρι το 1940. Προχω-ρώντας, συναντούµε το ∆ηµαρχείοΝαυπάκτου, ένα παραδοσιακό

κοµψό κτήριο, δωρεά της οικογέ-νειας Κοζώνη. Πάνω από το ∆ηµαρχείο, στεγάζο-νται οι οικονοµικές υπηρεσίες τηςπόλης, το Ειρηνοδικείο, η Οικονο-µική Υπηρεσία του ∆ήµου, και η∆.Ε.Υ.Α.Ν. (παλαιότερα εδώ στεγα-ζόταν η Υγειονοµική ΥπηρεσίαΝαυπάκτου). Στην περιοχή αυτήβρίσκεται και η Παπαχαραλά-µπειος Ελληνοαµερικανική ∆ηµό-σια Κεντρική Βιβλιοθήκη

Ναυπάκτου, µία από τις καλύτεραοργανωµένες βιβλιοθήκες τηςχώρας. Το νεοκλασικό κτήριο πουστεγάζει τη βιβλιοθήκη χτίστηκετο 1955 από τον ∆ηµ. Παπαχαρα-λάµπους.Στον κεντρικό δρόµο, σε µικρήαπόσταση από το ∆ηµαρχείο, βρί-σκεται, στα δεξιά, το σπίτι στοοποίο γεννήθηκε ο ιστοριοδίφηςκαι λογοτέχνης Γιάννης Βλαχογάν-νης.

134

Στο ∆ήµο Ναυπάκτου ενσωµατώνονται διοικη-τικά 13 όµορες κοινότητες: ο Λυγιάς, το Ξηροπή-γαδο και η ∆άφνη, που αποτελούν την φυσικήσυνέχεια του αστικού ιστού της Ναυπάκτου προςτα ανατολικά, η Μαµουλάδα και η Αφροξυλιά

προς τα δυτικά, η Βελβίνα, η Βλαχοµάνδρα, ταΠιτσινέικα, η Βοµβοκού, η Σκάλα και το Παλαιο-χωράκι, που βρίσκονται στις νότιες πλαγιές τωνορεινών απολήξεων του βουνού Ριγάνι, το Ριγάνικαι το Νεόκαστρο.

ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

∆∆ήήµµοοςς ΑΑπποοδδοοττίίααςς

Ο∆ήµος Αποδοτίας έχειπληθυσµό 2.598 κατοίκουςσύµφωνα µε την απογραφή

του 2001 και έδρα του είναι τοχωριό Άνω Χώρα. Ο ∆ήµος αποτε-λείται από 20 ορεινά χωριά. Βρί-σκεται στο ανατολικό άκρο τηςΑιτωλοακαρνανίας και συνορεύειµε τρεις άλλους Νοµούς (Ευρυτα-νία, Φθιώτιδα και Φωκίδα). Τοόνοµά του προέρχεται από τον αρ-χαίο λαό των Αποδοτών καιυπήρχε ως ∆ήµος ήδη από το 1835µε έδρα τότε τη Μεγάλη Λοµποτινά(σηµερινή Άνω Χώρα).

Φω

το: Π

άνος

Τσο

ύσης

ΗΆΆννωω ΧΧώώρραα είναι, ίσως, τοσηµείο αναφοράς για τηνορεινή Ναυπακτία. Κατά-

φερε να γίνει ένας αξιοζήλευτοςπροορισµός, αναδεικνύοντας παράλ-ληλα τη Ναυπακτία, χάρη στη φυ-σική οµορφιά αλλά και τηνευαισθησία των κατοίκων της πουεπέτρεψαν στο παραδοσιακό χρώµατου χωριού να µείνει αναλλοίωτο.Ο χρόνος στην Άνω Χώρα, γνωστήπαλαιότερα ως Μεγάλη Λοµποτινά,αποκτά άλλη διάσταση και οι καθη-µερινοί ρυθµοί σε έχουν ήδη εγκα-ταλείψει κατά την πανέµορφηδιαδροµή από τη Ναύπακτο.Ξεκινώντας από την πολύβουηπρωτεύουσα της πάλαι ποτέ επαρ-χίας Ναυπακτίας και γνωρίζονταςµε τη σειρά τα χωριά Κάτω ∆άφνη,Παλαιόπυργο, Λιµνίστα, Τερψιθέακαι Ελατού, τα 58 χιλιόµετρα του φι-δωτού δρόµου θα σε προϊδεάσουνγια όσα επακολουθούν στον προορι-σµό σου, την Άνω Χώρα. Πολύ πρό-σφατα, δόθηκε στην κυκλοφορία οδρόµος που ενώνει τη Λιµνίστα µετην Άνω Χώρα µέσα από τη ΜακριάΡάχη. Είναι πολύ πιο σύντοµος,άσφαλτος, αλλά δεν περνά από ταχωριά Τερψιθέα και Ελατού.Το τοπίο, ειδικά απ’ την Τερψιθέακαι πάνω, ξυπνά τα βασικά σου έν-στικτα και η σκέψη, µακριά απόπληκτρολόγια και οθόνες, θα σε τα-ξιδέψει στο φυσικό wallpaper, στην«επιφάνεια εργασίας του Θεού».Η Άνω Χώρα διαφέρει, γιατί εκείπου πλέον συναντάς χλιδάτες καφε-τέριες, κυριλέ εστιατόρια και κατε-ψυγµένους ανθρώπους, βρίσκειςταβερνάκια, παραδοσιακά καφενείακαι φρέσκες ιδέες.Έχοντας επενδύσει πολλά και µε τηβοήθεια ευρωπαϊκών προγραµµά-των όπως το Leader+, οι άνθρωποιτης περιοχής παρέχουν υψηλού επι-πέδου υπηρεσίες σε µαγευτικό πε-

ριτύλιγµα. Πέντε µόλις χιλιόµετρα από τηνΆνω Χώρα βρίσκεται η ΚΚάάττωω ΧΧώώρραα,ένα µικρό χωριουδάκι, που τα τελευ-ταία χρόνια, λόγω της ξενοδοχειακήςµονάδας που διατηρεί, έχει γίνειγνωστή στο πανελλήνιο. ∆έκα χιλιόµετρα ασφαλτόδροµουχωρίζουν της ΑΑµµππεελλαακκιιώώττιισσσσαα απότην Άνω Χώρα, ενώ παλαιότερα ονο-µαζόταν Κοζίτσα, και βρίσκεται χτι-σµένη σε ύψος 1.000 µέτρων. Οικάτοικοι τον χειµώνα είναι λιγοστοί,όµως το καλοκαίρι παρατηρείται θε-αµατική αύξηση του πληθυσµού. Οχώρος που περιβάλλει την Αµπελα-κιώτισσα είναι πλούσιος σε πυκνήβλάστηση µε κυρίαρχα τα έλατα καιτις καστανιές. Πιο χαµηλά, ο ποτα-µός Κότσαλος, που µε τη φιδίσιαδιαδροµή του διασχίζει το άγριο φα-ράγγι του Κάκαβου και τη µικρή κοι-λάδα του. Στην πλούσια και πυκνήβλάστηση γύρω και µέσα στο χωριό,όσοι γνωρίζουν, θα βρουν πολλάαπό τα µοναδικά βότανα της φύσης,ρίγανη, χαµοµήλι, τσάι, αγριοµάραθοκ.α. Ο οικισµός ολοένα και εµπλου-

τίζεται, καθώς παλιά πετρόχτισταανακαινίζονται, ξαναζωντανεύονταςτο χωριό. Η Αµπελακιώτισσα έχειχαρακτηριστεί ως «ιερά κιβωτός τηςΝαυπακτίας», λόγω των πλούσιωνκαι σπάνιων εκκλησιαστικών τηςθησαυρών, µε την Ιερά Μονή τηςΠαναγίας της Αµπελακιώτισσας ναξεχωρίζει.

Τριάντα πέντε µόλις χιλιόµετρα απότη Ναύπακτο και σε υψόµετρο 630µ. βρίσκεται το γραφικό χωριό ΛΛιι--µµννίίσστταα. Είναι το πρώτο χωριό πουσυναντάµε στη διαδροµή µας γιατην ορεινή Ναυπακτία, και αποτε-λούσε πάντα τον συγκοινωνιακόκόµβο, το «πέρασµα» για είκοσι καιπλέον χωριά της ανατολικής Ναυπα-κτίας και δυτικής ∆ωρίδας. Εκεί κά-ποτε σταµατούσαν οι «κλούβες», ταπαλαιά λεωφορεία που στοίβαζανµέσα ανθρώπους και πραµάτεια,κότες και άλλα τετράποδα- για ναπιουν οι διψασµένοι και ταλαιπωρη-µένοι επιβάτες τους ένα ποτήρι δρο-σερό νερό, να πάρουν στα όρθια έναλουκούµι, να ξαποστάσουν και

www.apodotia.gr

138

«αγκοµαχώντας» να πάρουν και πάλιτο δρόµο για τον τελικό προορισµότους, µέσα στις σκόνες και στη ζέστητο καλοκαίρι, και στις λάσπες, τοκρύο, τις βροχές και τα χιόνια το χει-µώνα.Το ίδιο ισχύει και σήµερα. Στην ανα-

καινισµένη µικρή πλατειούλα καικάτω από τον πλάτανο αναβλύζει πα-γωµένο νερό που θα ξεδιψάσει τουςπεραστικούς, οι οποίοι µπορούν νασυνδυάσουν τη στάση τους και µεπαραδοσιακό φαγητό στις δύο γειτο-νικές ταβέρνες. Αν δε έχουν όρεξη

για περπάτηµα, αξίζει να ανηφορί-σουν προς τη «Μακριά Ράχη». Τοτοπίο θα τους ανταµείψει.H ΤΤεερρψψιιθθέέαα βρίσκεται σε υψόµετρο750 µ. στους πρόποδες του όρουςΤριτσόβα ή Κερασοβούνι. Χτισµένησε αυτή τη θέση εδώ και 500 χρόνια,παλαιότερα ονοµαζόταν Ρωµιά καιΒετολίστα (ή Βετολίτσα). Χτισµένηµέσα στην πανέµορφη φύση της µεεξαιρετική θέα, διατηρεί µικρό µό-νιµο πληθυσµό, ο οποίος αυξάνεταισηµαντικά τους καλοκαιρινούςµήνες, λόγω των επισκεπτών. Στοχωριό λειτουργεί λαογραφικό µου-σείο, το οποίο στεγάζεται στο παλαιό∆ηµοτικό Σχολείο του χωριού, µεπολλές συλλογές από την παραδο-σιακή ζωή. Πιο πέρα βρίσκεται το δη-µοτικό ξενοδοχείο, και η λιθόστρωτηπλατεία µε τον ιστορικό µεγαλο-πρεπή πλάτανο. Η ΕΕλλααττοούύ, είναι χτισµένη αµφιθεα-τρικά στα κατάντη του βουνού Κερα-σοβούνι (Οµάλια), δηλαδή σε περιοχήορεινή πολύπλοκη και δύσβατη µε

ΜΜοοννοοππάάττιι ΚΚάάκκααββοουυ

Το µονοπάτι του Ηρακλή είναι γνωστόστους κατοίκους της περιοχής µαςως µονοπάτι του Κάκαβου, ονοµασία

προερχόµενη από το οµώνυµο φαράγγιτου Κάκαβου, και αποτελούσε βασικόάξονα επικοινωνίας της Άνω Χώρας µε τοδιπλανό χωριό της Αµπελακιώτισσας. Το1998 το ΤΕΙ Μεσολογγίου µε σχετική µε-λέτη του, επιχείρησε την αξιοποίηση τεσ-σάρων µονοπατιών που συνέδεαν ταχωριά και τους οικισµούς της Αιτωλίας µε-ταξύ τους και µε το Θέρµο, που ήταν τοθρησκευτικό και διοικητικό κέντρο απο-φάσεων της Αιτωλικής Συµπολιτείας. Ένα από αυτά τα µονοπάτια ήταν το µονο-πάτι του Κάκαβου, το οποίο µετονοµά-στηκε από το Τ.Ε.Ι σε µονοπάτι του Ηρακλή,επειδή, σύµφωνα µε τη µελέτη, από εκείπερνούσε ο Ηρακλής προερχόµενος απότην αρχαία Πλευρώνα (κοντά στο σηµερινόΜεσολόγγι), προκειµένου να φτάσει στηνΕύβοια, για να παντρευτεί την ∆ηιάνειρα,κόρη του Πλευρώνα. Κατά τη διάρκεια των

ερευνών που έκανε το ΤΕΙ Μεσολογγίουβρέθηκαν επιφανειακά ευρήµατα της αρ-χαίας εποχής, όπως νοµίσµατα και τάφοι. Όσον αφορά το περιβαλλοντικό µέρος,εφόσον το µονοπάτι αυτό συντηρηθείσωστά και καταγραφούν τα φυτικά είδητης περιοχής, που είναι πάνω από 300, θαµπορούσε να αποτελέσει ένα ζωντανό βο-τανικό µουσείο όπου κάθε επισκέπτης θααπολαµβάνει την φυσική διαδροµή δίπλαστα τρεχούµενα νερά του φαραγγιού, ενώπαράλληλα θα βοηθήσει σε εκπαιδευτικά& ερευνητικά προγράµµατα. Η διαδροµή από Άνω Χώρα προς το πλη-σιέστερο χωριό της Αµπελακιώτισσας,όπου βρίσκεται η οµώνυµη ιστορική ΙεράΜονή µε την εικόνα της Παναγίας και τοχέρι του Αγίου Πολυκάρπου, είναι τρειςώρες περίπου αργό περπάτηµα δίπλα σεέλατα, καστανιές, κέδρους, πουρνάρια,ιτιές και πλατάνια. Αυτή η παραποτάµιαβλάστηση ποικίλλει ανάλογα µε την εποχή,δηλαδή την άνοιξη υπάρχουν κάθε λογής

αγριολούλουδα, το καλοκαίρι νόστιµεςαγριοφράουλες και το φθινόπωρο πολλέςποικιλίες µανιταριών. Ο βαθµός δυσκολίαςτης διαδροµής χαρακτηρίζεται µέτριος, δενενδείκνυται για µικρά παιδιά και κρίνεταιαπαραίτητος οδηγός γνώστης της περιο-χής.

Φω

το: Π

άνος

Τσο

ύσης

139

βαθιές χαράδρες και ποικίλη διαµόρ-φωση του εδάφους. Μέχρι το 1928είχε Σλάβικο όνοµα, το οποίο πήρεκατά την επιδροµή και εγκατάστασηστην περιοχή των εποικισθέντων σεαυτή Σλάβων, και ονοµαζόταν Ελε-τσού ή Ελετζού, που στα Σλάβικα ση-µαίνει ευήλιο. Η µετονοµασία της σεΕλατού, η οποία πραγµατοποιήθηκεπολύ αργότερα, οφείλεται στα πυκνάελατοδάση που την περιβάλλουν.Πότε χτίστηκε το χωριό στη θέσηπου βρίσκεται τώρα δεν βρέθηκανχρονολογικά ντοκουµέντα. Σύµ-φωνα, όµως, µε τις µαρτυρίες, τοχωριό άρχισε να µεταφέρεται σεαυτή τη θέση ευθύς αµέσως µετάτην απελευθέρωσή του από τουςΤούρκους, δηλαδή στις αρχές του1829. Σήµερα στην Ελατού ο επισκέ-πτης, εκτός από πλούσιο φυσικό πε-ριβάλλον, θα βρει οργανωµένεςυποδοµές διαµονής και εστίασης. Ο ΑΑσσππρριιάάςς είναι κτισµένος αµφιθεα-τρικά σε υψόµετρο 754 µέτρα στουςπρόποδες µεταξύ των βουνών Αετό-πετρας Μακριάς ράχης και Μακρυ-νόρους. Το χωριό είναι καλυµµένο σεµεγάλο ποσοστό από δάσος βελανι-διών, πουρναριών, κουµαριών, αριώνκαι κέδρων. Στις ρεµατιές αφθονούντα πλατάνια. Το κλίµα του χωριούείναι ξηρό και ήπιο το χειµώνα καιδροσερό το καλοκαίρι. Οι λιγοστοίκάτοικοι του Ασπριά ασχολούνται σή-µερα µε περιορισµένης κλίµακαςκαλλιέργεια δηµητριακών, κηπευτι-κών, αµπελιών καθώς και µε τηνκτηνοτροφία.Τους καλοκαιρινούς µήνες το χωριόζωντανεύει. Στον Ασπριά δεν θαβρείτε ενοικιαζόµενα δωµάτια. Θαβρείτε όµως καλό φαγητό όλο τοχρόνο. Η ΑΑννααββρρυυττήή, χτισµένη σε υψόµετρο730 µέτρων ονοµαζόταν παλαιότερα“Βετοψίστα” και πήρε το σηµερινότης όνοµα το 1925 από τα πολλά νεράπου αναβλύζουν εδώ. Την καλοκαι-ρινή περίοδο το χωριό σφύζει απόζωή, ενώ πολλά σπίτια ανακαινίζο-νται και πολλά καινούργια πέτριναχτίζονται. Πάρα πολλοί είναι εκείνοι

που προτιµούν να περνούν το µεγα-λύτερο διάστηµα του χρόνου στοχωριό απολαµβάνοντας το καθαρόοξυγόνο, το δροσερό νερό και τοκαλό κλίµα. Κρυµµένο στο βάθοςµιας κατάφυτης ρεµατιάς, βορειοα-νατολικά του χωριού, βρίσκεται ένααληθινό µνηµείο της φύσης, µε λα-µπερούς σταλακτίτες και σταλαγµί-τες, το σπήλαιο της ∆ρακότρυπας.Το σπήλαιο είναι γνωστό από το 1958και έχει εξερευνηθεί σε έκταση 1100τ.µ., σε µήκος διαδρόµων 500µ. πε-

ρίπου. Πρόκειται για καλλιτέχνηµατης φύσης µε λίµνες, υπόγειο ενεργόποτάµι και πλήθος σταλαγµιτών καισταλακτιτών που δηµιουργούν ποι-κίλα σχήµατα και σχέδια. Το ΓΓρρηηγγόόρριι είναι ένα από τα πλέοναποµακρυσµένα και άγονα χωριά.Βρίσκεται στους πρόποδες του βου-νού «Τσεκούρι» (Πύργος), χτισµένοµέσα στα έλατα, και συνορεύει δυ-τικά µε το βουνό αυτό, ανατολικά µεέναν παραπόταµο του Ευήνου, βό-ρεια µε την έκταση του χωριού Ελα-

Φω

το: Π

άνος

Τσο

ύσης

τόβρυση και νότια µε το βουνό Βλα-χοβούνι. Η ΚΚεεννττρριικκήή, ριζωµένη προσήλια σευψόµετρο 1050µ µέσα σε πανύψηλαέλατα και καστανιές, στην ποδιά τουόρους Τσακαλάκι, έχει φυσικό περι-βάλλον απαράµιλλης οµορφιάς Οιπεζούλες µε τα λιθοδέµατα και τασταράλωνα µας δείχνουν τον τιτάνιοαγώνα επιβίωσης των κατοίκων,όπου ξεστρωµατώντας τη γη, καλ-λιεργούσαν σιτάρι και καλαµπόκι γιανα το κάνουν ψωµί να θρέψουν τηνοικογένειά τους.Το ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα Κοκκινο-χωρίου αποτελείται από δύο χωριά:Το ΚΚοοκκκκιιννοοχχώώρριι και το ΧΧρρύύσσοοββοο, ταοποία απέχουν το ένα από το άλλοµόλις δύο χιλιόµετρα. Τα δύο αυτάχωριά µαζί µε το γειτονικό χωριό Λι-µνίστα είναι γνωστά ως «Λεβεντοχώ-

ρια». Το Χρύσοβο είναι χτισµένο σευψόµετρο 655 µέτρα στην νότια από-ληξη της Μακριάς Ράχης. Η θέσηείναι αµφιθεατρική και έχει πολύκαλό κλίµα, που το απολαµβάνουν οιλιγοστοί κάτοικοι του. Το Χρύσοβο έχει στην περιοχή τουκαι ένα πολύ σπουδαίο ιστορικό µνη-µείο. Είναι ο ναϊσκος του Σωτήρος, οοποίος είναι ό,τι έχει αποµείνει απότην Ιερά Μονή Μεταµορφώσεως τουΣωτήρος, που χτίσθηκε περίπου το13ο αιώνα. Από γραπτές πηγές γνωρί-ζουµε πως το Μοναστήρι αυτό χτί-σθηκε από το Μοναστήρι τηςΒαρνάκοβας και ήταν µετόχι του. Τολιθόστρωτο δάπεδο, το λιθόκτιστο τέ-µπλο, η Αγία Τράπεζα από ατόφια πε-λεκητή πέτρα και πάνω από όλα οαγιογραφικός διάκοσµος των τεσσά-ρων (!) διαφορετικών ζωγραφικών

περιόδων µάς δίνουν να καταλά-βουµε ότι εδώ πάµε πολύ πίσω στηνΙστορία.Η ΚΚααλλλλοοννήήβρίσκεται στα νοτιοδυτικάτης οροσειράς Πύργου. Το όνοµα τοέλαβε το 1928. Πριν ονοµαζότανΣτρωµίνιανη, επειδή «Στρώµη» ήταντο όνοµα της τοποθεσίας αυτής.Είναι από τα µικρότερα χωριά τηςΑποδοτίας και κατοικείται κυρίωςτους καλοκαιρινούς µήνες.Το ΚΚααττααφφύύγγιιοο (πρώην Αµόρανη),χωριό περιποιηµένο και ζωντανό,βρίσκεται κάτωθι του Μακρυνόρουςκαι σε υψόµετρο 600 µ. Η περιοχήαυτή υπήρξε κατά την Τουρκοκρατίαπραγµατικό καταφύγιο, λόγω τουβραχώδους και απόκρηµνου της πε-ριοχής, όπου βρίσκονται και πολλάσπήλαια. Στο Καταφύγιο ανήκει καιο συνοικισµός ΓΓοολλέέµµιι.

Το Μοναστήρι της Παναγίας της Αµπελακιώτισσας (ήµονή Κοζίτσης) βρίσκεται πάνω από το οµώνυµο χωριό,περίπου 16 χλµ. απ' την Άνω Χώρα. Ιδρύθηκε το 1455

όταν, όπως θέλει η παράδοση, ένας βοσκός από το χωριόβρήκε µια εικόνα της Θεοτόκου κάτω από ένα δέντρο που σώ-ζεται ακόµα και σήµερα. Η εικόνα αυτή λέγεται ότι προερχό-ταν από το χωριό Αµπελάκια Θεσσαλίας, το οποίο λεηλάτησανοι Οθωµανοί µετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Ο πρώτος ναός κτίστηκε το 1456, ενώ από το 1475 στην µονήβρίσκεται λάρνακα µε το δεξί χέρι του Αγίου Πολυκάρπου,πρώτου επίσκοπου Σµύρνης. Το µοναστήρι είναι γνωστό για τηλατρευτική εικόνα της Παναγίας, τα λείψανα του χεριού τουΑγίου Πολυκάρπου, τον χρυσοκέντητο επιτάφιο της Μαριώ-ρας, περίφηµης κεντήστρας της Πόλης, και το παραδοσιακόπανηγύρι που γίνεται το ∆εκαπενταύγουστο. Μέσα στο χωριό

της Αµπελακιώτισσας βρίσκεται και ο ναός του Αγίου Νικο-λάου, ο οποίος διαθέτει ένα εντυπωσιακό ξυλόγλυπτο τέµπλοσπάνιας τέχνης που κατασκευάστηκε γύρω στα 1748.

ΙΙεερράά ΜΜοοννήή ΠΠααννααγγίίααςς ΑΑµµππεελλαακκιιώώττιισσσσααςς

Ο ΠΠόόδδοοςς, χτισµένος στους πρόπο-δες τους όρους Τσακαλάκι είναι τοµικρότερο χωριό του ∆ήµου µεµόλις 10 κατοίκους κατά την τελευ-ταία απογραφή. Η κοινότητα αυτήέχει ιδρυθεί από αρχαιοτάτων χρό-νων, επιβίωσε κατά τον Μεσαίωνακαι την εποχή της Επαναστάσεως.Η τοποθεσία ονοµάζεται και «Τουρ-κόµνηµα».

Η ΕΕλλααττόόββρρυυσσηη είναι κτισµένη σευψόµετρο 870 µέτρων ανάµεσα σεδύο χείµαρρους, στο βορειότεροτµήµα της Ναυπακτίας. Το παλιόόνοµα του χωριού ήταν Βοϊτσά και το1928 άλλαξε σε Ελατόβρυση. Το νέοαυτό όνοµα προήλθε από την ύπαρξηπηγής, στο ανατολικό τµήµα του χω-ριού, σε µια περιοχή κατάµεστη απόέλατα. Το χωριό απαριθµεί λιγοστούςµόνιµους κατοίκους, αλλά όπως και ταπερισσότερα χωριά της ορεινής Ναυ-πακτίας, σφύζει από ζωή κάθε καλο-καίρι. Χτίζονται πολλά καινούργιασπίτια και γίνονται προσπάθειες γιατην αναµόρφωση του χωριού. Στηνόµορφη, κυκλική πλατεία του χωριούβρίσκονται η εκκλησία, το καφενείο,

αλλά και το λαογραφικό µουσείο. Χτι-σµένο σε ένα παραδοσιακό δίπατο κτί-σµα του περασµένου αιώνα – οπρώτος όροφος χρησιµοποιείταν γιατη διαµονή των χωρικών, ενώ ο δεύτε-ρος ως αποθήκη – το λαογραφικό µου-σείο φιλοξενεί τα αποµεινάρια µιαςάλλης εποχής. Οικιακά σκεύη, αγρο-τικά εργαλεία, παραδοσιακές φορεσιέςτου περασµένου, αλλά και του προπε-ρασµένου αιώνα κοσµούν το µουσείο.Τα ΚΚρρυυοοννέέρριιαα (πρώην Κουτολίστια)βρίσκονται στις ψηλότερες πλαγιέςτου Φτερόπυργου, συνέχεια τουόρους Τσεκούρι. Το χωριό κτίσθηκετο 1850 περίπου και το 1939 µετονοµά-σθηκε σε Κρυονέρια. Από τα ωραιό-τερα της Ναυπακτίας µέσα σε απείρουκάλλους φυσικό περιβάλλον. Στα Κρυονέρια ανήκει και ο οικισµόςτης Λάλκας. Ο επισκέπτης µπορεί ναδει και να θαυµάσει τις παλιές εκκλη-σιές του χωριού (Άγιος Γεώργιος, Πα-ναγία), το νεότευκτο ΕκπολιτιστικόΚέντρο, στο οποίο στεγάζεται και τοΛαογραφικό Μουσείο του χωριού µεπαλιές φωτογραφίες από τη ζωή τουχωριού, εργαλεία κ.α. Μια ευχάριστηαπόδραση είναι η ανάβαση στο όρος

Τσεκούρα, όπου από εκεί µπορεί ναθαυµάσει κανείς τα γύρω χωριά καιτην Ευηνολίµνη, τα εκκλησάκια τουΠροφήτη Ηλία και τους Αγίους Τα-ξιάρχες (την εκκλησία που έχτισαν οιπρώτοι Κρυονερίτες που ήρθαν απότην Σπερχιάδα), και να φτάσουµε στοπανέµορφο γιοφύρι του Κάκαβουστον ποταµό Εύηνο.

Όταν πριν από δέκα και πλέονχρόνια ο Σύνδεσµος ΆνωΧω-ριτών Αττικής, ύστερα από

αποδοχή σχετικής πρότασης του Νι-κολάου Μουστάκα, πραγµατοποιούσετην πρώτη Γιορτή Κάστανου και τσί-πουρου στην Άνω Χώρα, κανείς δενµπορούσε να φανταστεί την επιτυχίατης εκδήλωσης, που στις µέρες µαςαποτελεί must των ψαγµένων απο-δράσεων.Στα χρόνια που πέρασαν, η γιορτήαγκαλιάστηκε απ’ το ∆ήµο, τους επαγ-γελµατίες, τους ντόπιους, αλλά κυρίωςαπ’ τους επισκέπτες που κυριολεκτικάκατακλύζουν την Άνω Χώρα.Στις αρχές κάθε Οκτώβρη, τα καζάνιαγια την απόσταξη του τσίπουρου και οιφουφούδες για το ψήσιµο των κάστα-νων παρατάσσονται στη σειρά στηνκαινούργια πλατεία του χωριού έτοιµανα µας υποδεχθούν.Το απόγευµα τα τραπέζια γεµίσουναπό τα διάφορα «πεσκέσια» που προ-σφέρουν οι νοικοκυρές του χωριού,όπως πίτες, τηγανίτες, λουκουµάδεςκαι αλλά σπιτικά εδέσµατα. Και επειδήη απόσταση απ’ το φαγητό και το τσί-πουρο ως τον χορό και το γλέντι είναιαπειροελάχιστη, οι παραδοσιακοί ορ-γανοπαίχτες επενδύουν ηχητικά τηβραδιά.

ΓΓιιοορρττήή ΚΚάάσσττααννοουυ

141Φ

ωτο

: Πάν

ος Τ

σούσ

ης

142

Η ΜΜααννδδρριιννήή (πρώην Μεγάλη Παλούκοβα) βρί-σκεται στους πρόποδες του όρους Οξυά, έχειυψόµετρο περί τα 760 µ. Είναι µια από τις πιοαποµονωµένες κοινότητες του ∆ήµου, η οποίαζωντανεύει τους καλοκαιρινούς µήνες. Η ΛΛεεύύκκαα χαρακτηρίζεται από αξιόλογο φυσικόπεριβάλλον µε µεγάλη ποικιλοµορφία. Πνιγ-µένη πραγµατικά στο πράσινο είναι γνωστή καιµε το παλαιότερο όνοµά της που ήταν ΜικρήΠαλούκοβα. Αξιοσηµείωτη είναι η παρουσίαΠεριβαλλοντικού Κέντρου στο χωριό, τοοποίο όµως σήµερα υπολειτουργεί. Τόσο ταχειµωνιάτικα Σαββατοκύριακα όσο και τουςκαλοκαιρινούς µήνες, πολλοί είναι οι επισκέ-πτες του. Η ΓΓρρααµµµµέέννηη ΟΟξξυυάά είναι το τελευταίο καιπλέον αποµακρυσµένο χωριό του Νοµού Αι-τωλοακαρνανίας στα όρια των Νοµών Φωκί-δας και Φθιώτιδας, φωλιασµένο στην αγκαλιάτου βουνού Οξυά. Το παλαιότερο όνοµα τουχωριού ήταν Σιτίστα, προφανώς από τα πολλάσιτηρά που είχε, αλλά το 1927 πήρε το σηµε-ρινό του όνοµα από µια Οξυά που υπήρχεστην κορυφή του βουνού στη θέση Ρίπα, όπουοι καπεταναίοι το χειµώνα, όπως περνούσανµε τα παλληκάρια τους για τα χειµαδιά, χάρα-ζαν ένα σηµάδι στον κορµό της ψηλά, δείγµαότι πέρασαν από εκεί. Όποιος επιθυµεί να δειτοπία οµορφότερα από αυτά που δείχνουν οιφωτογραφίες, ας γεµίσει το ρεζερβουάρ τουαυτοκινήτου του µε βενζίνη, έχοντας µαζί τουλίγα τρόφιµα, κι ας επισκεφτεί το χωριό. Αφή-νοντας το αυτοκίνητο στον προαύλιο χώρο τουΆη Θανάση, ας ανηφορίσει µε τα πόδια ανά-µεσα στους κέδρους και τα έλατα που στεφα-νώνουν το χωριό, για να βγει στο δάσος τηςΟξυάς. Από την άνοιξη που λιώνουν τα χιόνιαµέχρι και το Φθινόπωρο, λειτουργούν στοχωριό τρεις ταβέρνες που µπορεί κανείς νααπολαύσει παραδοσιακά φαγητά και γνήσιοτσίπουρο.

ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΑΠΟ∆ΟΤΙΑΣ

Δήμος ΑποδοτίαςΆνω Χώρα, Τηλ.: 26343 60500, 26343 60518, Fax: 26340 41690, apodotia@otenet.gr

∆∆ήήµµοοςς ΠΠλλααττάάννοουυ

ΠΠλλάάττααννοοςςΚάτω από ένα πυκνοφυτεµένοδάσος σε υψόµετρο 880 µέτρα βρί-σκεται ο ΠΠλλάάττααννοοςς, ένα παραδο-σιακό κεφαλοχώρι της Ναυπακτίας.Πυκνοκτισµένο, µε ενδιαφέρουσααρχιτεκτονική και γεµάτο λιθό-στρωτα σοκάκια, το χωριό ατενίζειτο όρος «Ξεροβούνι» ύψους 1.575µέτρων, του οποίου οι πλαγιές κα-λύπτονται από θαµνώδεις πρίνουςκαι κέδρους και από λίγα έλατα.Η επικρατέστερη εκδοχή αναφέρειότι πήρε το όνοµά του από ένα επι-βλητικό πλατάνι που βρισκόταν στηθέση Μεγάλη Βρύση.Αιτία της πρώτης κατοίκησης τηςΠλατάνου, που εικάζεται ότι έγινετο 17ο αιώνα, ήταν το δύσβατο τηςπεριοχής που πρόσφερε ασφάλειααπ’ τις πολεµικές συγκρούσεις,Τούρκων, Ενετών και αρµατολών,καθώς και τις επιδροµές ληστώνκαι πειρατών που έπλητταν την ευ-ρύτερη περιοχή.Οι κάτοικοι του Πλατάνου του πε-ρασµένου αιώνα εξασκούσαν πολλάεπαγγέλµατα. Παράλληλα, το πνευ-µατικό επίπεδο του Πλατάνου ήτανυψηλό. Στην ευρύτερη περιοχήήταν γνωστό ως «το χωριό τωνγραµµάτων» µε καθηγητές, για-τρούς, κ.λ.π. Στην πλειοψηφία τουςόµως οι κάτοικοι ήταν γεωργοί καικτηνοτρόφοι. Επίσης, στον Πλά-τανο άνθισε η αµπελοκαλλιέργεια, ηεκτροφή µεταξοσκώληκα και η µε-λισσοκοµία.Σήµερα ο ενεργός πληθυσµός του

Πλατάνου αποτελείται κυρίως απόδηµοσίους υπαλλήλους, ελεύθε-ρους επαγγελµατίες και ελάχιστουςγεωργούς και κτηνοτρόφους, ενώτο καλοκαίρι το χωριό σφύζει απόζωή.Στο ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα Πλατά-νου ανήκει και ο οικισµός ΚΚάάττωωΠΠλλάάττααννοοςς (πρώην Βονώρτα) πουβρίσκεται λίγο πιο κάτω από τονΠλάτανο, περίπου δέκα λεπτά µα-κριά.

ΓΓννωωρριιµµίίαα µµεε τταα χχωωρριιάά ττοουυ∆∆ήήµµοουυ ΠΠλλααττάάννοουυΚάπου εβδοµήντα χιλιόµετρα µα-κριά από τη Ναύπακτο, βρίσκεταιτο χωριό Άγιος ∆ηµήτριος σε υψό-µετρο 650 µέτρα. Είναι χτισµένοστις νοτιοανατολικές πλευρές του

όρους Αρδίνη, µε τα ωραία σπιτάκιατου µέσα σε κήπους και καστανιέςδιεσπαρµένα σε µεγάλη έκταση καισε κατωφερές έδαφος κοντά στηναριστερή όχθη του ποταµού Εύη-νου (Φίδαρη), όπου σήµερα έχειγίνει το φράγµα.Η ιστορία του χωριού αναφέρει ότιεπί Τουρκοκρατίας, το 1823, πέρασεαπό τον Άγιο ∆ηµήτριο τουρκικόςστρατός και προξένησε µεγάλες κα-ταστροφές. Αν και το χωριό βρισκό-ταν σε ακµή, οι κάτοικοί τουέφυγαν και πήγαν κοντά στη Λιβα-δειά, όπου έκτισαν ένα νέο χωριόπου ονοµάστηκε κι αυτό Άγιος ∆η-µήτριος. Το φράγµα του Ευήνουκαι η δηµιουργηθείσα Ευηνολίµνηστην περιοχή του Αγίου ∆ηµητρίουδίνουν αναπτυξιακές τουριστικές

Οδήµος Πλατάνου µε έδρα τον Πλάτανο, βρίσκεται στο ανατολικό τµήµα τουνοµού Αιτωλοακαρνανίας και συνορεύει στα βόρεια µε την Ευρυτανία. Σηµείοαναφοράς του ∆ήµου ο ποταµός Εύηνος ο οποίος πλαισιωµένος από τα έργα

των ανθρώπων (γραφικά χωριά, γεφύρια, νερόµυλοι κλπ) συνθέτει έναν τόπο αξιοπρό-σεκτο για τον περιηγητή.

Εκτός από τον Πλάτανο, περιλαµβάνει τα παρακάτω χωριά - δηµοτικά διαµερίσµατα:Άγιος ∆ηµήτριος, Αράχωβα, Αχλαδόκαστρο, ∆ενδροχώρι, Καστανέα, Κλεπά, Λιβαδάκι,Νεοχώρι, Περδικόβρυση, Περίστα και Χόµορη.

www.dimosplatanou.gr

Αποµεινάρια µιας άλλης εποχής

146

προοπτικές στην περιοχή.Όλες οι γειτονιές του χωριού βρί-σκονται χτισµένες πάνω στα αντε-ρείσµατα που σχηµατίζουν οιλοφίσκοι και οι πολλές ρεµατιές,που έχουν ως συνέπεια το πράσινονα σκεπάζει τα πάντα. Βελανιδιές,

έλατα και καστανιές ζώνουν τα σπί-τια, τους δρόµους και τα σοκάκια.

Ακριβώς αντίκρυ του Αγίου ∆ηµη-τρίου βρίσκεται η ΑΑρράάχχωωββαα, έναορεινό πανέµορφο κεφαλοχώρι, τοπολυπληθέστερο Τοπικό ∆ιαµέρι-

σµα στο κέντρο και προς τα βόρειατου ∆ήµου Πλατάνου. Βρίσκεταιπάνω στον άξονα της 24ης Επαρ-χιακής Οδού Ναυπάκτου - Καρπε-νησίου και σε καίρια γεωγραφικήθέση, όπου ο αρχαίος δρόµος οδη-γούσε στο Θέρµο, στο "Κοινό τωνΑιτωλών"Η Αράχωβα αρχικά ήταν χτισµένηστη θέση Παναγιά και αργότερα µε-ταφέρθηκε στην περιοχή όπου σή-µερα υπάρχει ο συνοικισµός«Παλαιοχώρι». Λόγω, όµως, καθίζη-σης πριν από τρεις µε τέσσερις αι-ώνες, το χωριό καταστράφηκε καιµεταφέρθηκε στη θέση «Παλιαρά-χωβα», ώσπου να καταλήξει στη ση-µερινή του τοποθεσία "Φακές", πουβρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευράτου όρους "Κοκκινιά", κατά τον 16οαιώνα.Το όνοµα Αράχωβα κατά µια εκ-δοχή είναι Σλαβικό και θα πει «κα-ρυδότοπος». Το χωριό δεσπόζειστην περιοχή, µε υπέροχη θέα στηνΕυηνολίµνη και στο φαράγγι τουΦίδαρη και έχει µακρόχρονη ιστο-ρική διαδροµή στο διάβα των αιώ-νων.

ΙΙεερρόόςς ΝΝααόόςς ΑΑγγίίοουυ ΝΝιικκοολλάάοουυ

Στο κέντρο του Πλατάνου υψώνεταιεπιβλητικός ο Ναός του Αγίου Νι-

κολάου µε τα δυο περικαλλή και µεγα-λοπρεπή πυργωτά καµπαναριά,χτισµένος µε σχέδιο ρυθµού Βασιλικήςτο έτος 1846. Οι πρώτοι κάτοικοι τουχωριού και στην ίδια θέση µε τη σηµε-ρινή έστησαν την πρώτη τους µικρή εκ-κλησία, κάτι σαν τα σηµερινάεξωκλήσια. Το 1742 ο Νικόλαος Ροντή-ρης, µε δική του δαπάνη, έχτισε τηννέα εκκλησία, τον Άγιο Νικόλαο, ανά-λογη µε τις ανάγκες της εποχής, και ηγυναίκα του Αργυρώ, από δικές της οι-κονοµίες, αφιέρωσε το ξυλόγλυπτο τέ-µπλο που τοποθετήθηκε το 1747. Στις25 Φεβρουαρίου του 1846 αρχίζει καιπάλι η ανέγερση του ναού. Το τέµπλο,το εικονοστάσιο, τα δυο κωδωνοστάσιακαι το ρολόι έγιναν µε δαπάνες του µε-

γάλου ευεργέτη του Πλατάνου Νικ. Α.Μαραθέα. Τα κωδωνοστάσια που κο-σµούν τρεις βαρύηχες καµπάνες είναιαφιερωµένα από τον Ι. Ροντήρη. Η επι-βλητικότητα και η εσωτερική οµορφιάτου Ναού περιγράφεται µε τα πιο εντυ-πωσιακά λόγια από το διδάσκαλο Σ.Κωτσόπουλο: «Μεγαλοπρεπής, ευπρε-πής και επιβλητικός, στην εξωτερικήτου εµφάνιση, ο ναός του Αγίου Νικο-λάου ανηγέρθη το 1846 µε συνεισφο-ρές των κατοίκων και προσωπικήεργασία αυτών. ∆ιευρύνθηκε και απο-περατώθηκε το 1869 µε την συνει-σφορά της τότε εκκλησιαστικήςεπιτροπής και των εν Ρουµανία ενερ-γειών των αδελφών Μαραθέα. Ο απλόςπροσκυνητής που το πρώτον επισκέ-πτεται του ναού του Αγίου Νικολάουµένει εκστατικά έκθαµβος από την έκ-

παγλον εσωτερική του διακόσµηση καιοπουδήποτε βρεθεί εκφράζεται µε ταπλέον επαινετικώς λόγια γι’ αυτόν».

Η ΑράχωβαΗ Αράχωβα

Η Αράχωβα σήµερα προσελκύειπολλούς επισκέπτες, ιδίως την κα-λοκαιρινή περίοδο.

Το ΑΑχχλλααδδόόκκαασσττρροο (πρώην Αρτο-τίβα) χτισµένο σε υψόµετρο 750 µέ-τρων είναι το αρχαιότερο χωριό τουτέως ∆ήµου Προσχίου. Η αλλαγήτου ονόµατος του χωριού από Αρ-τοτίβα σε Αχλαδόκαστρο έγινε τοέτος 1928 (ΦΕΚ 156Α/1928) και προ-έρχεται από την σύνθετη λέξηΑχλάδι και Κάστρο, επειδή το χωριόπαράγει πολλά αχλάδια και έχειπολλά κάστρα λόγω της φυσικήςτου τοποθεσίας.Το έδαφος είναι κατάλληλο για τηνκτηνοτροφία. Το καλοκαίρι είναιθερµό ενώ ο χειµώνας είναι ψυ-χρός. Πολιούχος του χωριού είναι οΆγιος Νικόλαος (6 ∆εκεµβρίου),λόγω του χειµώνα όµως είναι αδύ-νατη η µετακίνηση των χωριανώναπό την Αθήνα και τις άλλες πόλεις,γι’ αυτό και καθιερώθηκε το πανη-γύρι να γίνεται κάθε χρόνο στις 15Αυγούστου, ηµέρα εορτασµού τηςΠαναγίας της Θεοτόκου, περίοδοςπου το χωριό παρουσιάζει µεγάληκίνηση.

Το ∆∆εεννδδρροοχχώώρριι (πρώην Τέρνοβα)είναι κτισµένο σε υψόµετρο 900µέτρα, σε µια πτυχή της ανατολικήςπλαγιάς τους όρους Κοκκινιά κάτωαπό το ύψωµα Ξεροβούνι και κοντάστο ποταµό Εύηνο. Πήρε το όνοµάτου από ένα ωραίο πυκνοφυτεµένοδάσος από έλατα και δρυς. Παλιά τοχωριό ονοµαζόταν Τέρνοβα, πουσηµαίνει αγκαθωτό στεφάνι και ει-κάζεται ότι είναι χτισµένο σε προ-χριστιανική εποχή. Είναι ένα από τα“ξεχασµένα” γραφικά χωριά τηςΝαυπακτίας και η µετάβαση σ’ αυτόαποζηµιώνει όσους αγαπούν τηνελληνική ύπαιθρο, τη φύση αλλά καιτην περιπέτεια. Σήµερα το χωριόκατοικείται το καλοκαίρι από τους∆ενδροχωρίτες που το επισκέπτο-νται, ενώ τον χειµώνα είναι σχεδόνακατοίκητο, αν και ένας επισκέπτηςτον χειµώνα µπορεί να απολαύσειτο θαυµάσιο ορεινό τοπίο.

Η ΚΚαασσττααννιιάά, χτισµένη αµφιθεα-τρικά στη δυτική απόκρηµνηπλευρά του όρους Αρδίνη και σευψόµετρο 800 µέτρων, στέκει ανά-µεσα σε βαθύσκιωτες ρεµατιές απόπλατάνια, έλατα και βελανιδιές που

καταµαρτυρεί στον επισκέπτη τηναυστηρή οµορφιά µιας άγριαςφύσης. Με µακρόχρονη ιστορία, η Καστα-νιά βρίσκεται σε απόσταση 68 χιλιο-µέτρων από την πόλη τηςΝαυπάκτου και 3 χιλιοµέτρων απότην Ευηνολίµνη, τη λίµνη που δη-µιουργήθηκε µε το φράγµα του Ευ-ήνου. Το κέντρο του χωριού, µε τις λιθό-κτιστες δοµές του, την λιθόστρωτηπλατεία του, τα αιωνόβια πλατάνιατου, τα άφθονα τρεχούµενα νεράτου και το άριστα διαµορφωµένοστον ίδιο χώρο κατάστηµά του,προδιαθέτει τον επισκέπτη για ευ-χάριστη διαµονή. Η παλαιά πέτρινηεκκλησία του Αϊ-Γιάννη, το πέτρινοπαραδοσιακό κτίσµα του σχολείουκαι το ξωκλήσι του Αϊ-Λια κοσµούντον ευρύτερο καταπράσινο χώρο. Ηπαραδοσιακή φιλοξενία και η φιλό-τιµη περιποίηση από τους ντόπιουςαποτελούν την έκφραση στην ανα-ζήτηση της συντροφιάς και τουανταµώµατος.Το χειµώνα οι µόνιµοι κάτοικοιείναι ελάχιστοι, αλλά το καλοκαίρι τοεπισκέπτονται πολλοί για λίγες

Σκηνικό για ταινία έχει γίνει στο παρελθόν η πανέµορφη πλατεία του ΠλατανουΣκηνικό για ταινία έχει γίνει στο παρελθόν η πανέµορφη πλατεία του Πλατάνου

148

µέρες ξεκούρασης και ξεγνοιασιάς.

Η ΚΚλλεεππάά χτισµένη στη δεξιά όχθητου ποταµού Ευήνου έχει προικι-στεί απλόχερα απ' τη φύση µε φυ-σική οµορφιά και άφθονα νερά. ΤοΜέγα Ρέµα µε τις πηγές στον Αϊ-Γιάννη χωρίζει την Κλεπά στα δύο,στην Άνω Κλεπά (Μαχαλάς) καιστην Κάτω Κλεπά, προσφέρονταςστη µακραίωνη ιστορία του χωριού

ζωή αλλά και πλούτο.Από τα Γενικά Αρχεία του Κράτουςκαι από δηµοσιευµένες ιστορικέςπηγές προκύπτει ότι το χωριό πολ-λές φορές καταστράφηκε και οι κά-τοικοί του το εγκατέλειψαν. Άλλεςφορές, όπως από το 1763 έως το1770, οι κάτοικοι το εγκατέλειψαν,επειδή δεν µπορούσαν να πληρώ-σουν στους Τούρκους το βαρύ φο-ρολογικό χρέος.∆ραστήριοι οι κάτοικοι του χωριούδεν δίσταζαν τόσο στη γεωργία, όσοκαι στην κτηνοτροφία να αναζητούνβελτιωµένες ποικιλίες αγροτικώνειδών και βελτιωµένες ράτσες ζώων. Ενδεικτικά αναφέρουµε τηνεκτροφή µεταξοσκώληκα για τηνπαραγωγή µεταξιού, την αµπελουρ-γία (µοναδική η ποικιλία Κλεπαΐτικο),την καπνοκαλλιέργεια, τις βελτιωµέ-νες ποικιλίες καρυδιάς και οπωροφό-ρων, καθώς και τις βελτιωµένεςράτσες στην οικόσιτη και κοπαδιαστήκτηνοτροφία. Σήµερα οι ελάχιστοι νέοικάνουν τα πρώτα βήµατα στη βιολο-γική εκτροφή ζώων.Οι λίγοι µόνιµοι κάτοικοι του χωριού- ηλικιωµένοι οι περισσότεροι - περι-µένουν την «ανάπτυξη» και τα οφέλητης. Οι επισκέπτες εκτός από τη φυ-σική οµορφιά θα νοιώσουν την Κλε-

παΐτικη φιλοξενία, θα απολαύσουνκόκκινο κρασί και θα γευτούν ντόπιαπροϊόντα.

Το παλαιό όνοµα του χωριού ΛΛιιββαα--δδάάκκιι ήταν Αβώρανη και είναι κτι-σµένο στην ανατολική πλαγιά τουόρους Κοκκινιά. Το αρχικό χωριόήταν κτισµένο στη δεξιά όχθη τουποταµού Ευήνου περίπου δεκαπέ-ντε (15) λεπτά µακριά από την κοίτητου, σ’ ένα απότοµο µέρος που δεντο προσβάλλει ο βοριάς και που σή-µερα σώζεται µε την ονοµασίαΠαλιά Αβώρανη ή Αµπέλια, επειδήεκεί αντέχει πολύ το κλήµα. Το χωριό µεταφέρθηκε στη σηµε-ρινή ωραιότατη τοποθεσία ότανλόγω της αύξησης του πληθυσµούστην θέση Παλαιά Άβώρανη κατάτην Τουρκοκρατία οι απαιτήσειςτόσο σε άφθονο, δροσερό νερό όσοκαι σε επίπεδη έκταση ήταν τόσο µε-γάλες που αδυνατούσαν να καλυ-φθούν από την θέση εκείνη.Το χωριό στην νέα του θέση πήρε τοόνοµα Λιβαδάκι, επειδή ήταν πράγ-µατι καλό λιβάδι που το χρησιµοποι-ούσαν για παραθερισµό οι ποιµένεςπου ανέβαιναν από τον κάµπο.

Το ΝΝεεοοχχώώρριι βρίσκεται χτισµένο στη

ΕΕυυηηννοολλίίµµννηη

Ηεκρηκτική αύξηση του πληθυ-σµού του λεκανοπεδίου Αττικής

δηµιούργησε και αυξηµένες ανά-γκες σε πόσιµο νερό για τους κατοί-κους της πρωτεύουσας. Η λύσηβρέθηκε στον Εύηνο και, µε την ολο-κλήρωση του φράγµατος, τα νεράαπ' τα Βαρδούσια συγκεντρώνονταιστην τεχνητή λίµνη 3,5 χιλιάδωνστρεµµάτων που σχηµατίστηκε στηνκοιλάδα του Αγίου ∆ηµητρίου. Απόεκεί µε υπόγεια σήραγγα το νερόµεταφέρεται στο φράγµα του Μόρ-νου, για να οδηγηθεί στην Αθήνα. Η Ευηνολίµνη, παρότι δεν έφερε ταεπιδιωκόµενα αντισταθµιστικάοφέλη στην περιοχή (ο ∆ήµος Πλα-τάνου τα βγάζει δύσκολα πέρα καιπαραµένει ένας απ' τους φτωχότε-ρους οικονοµικά ∆ήµους της περιο-χής), δηµιούργησε ένα νέο πολλάυποσχόµενο οικοσύστηµα. Το υγρόστοιχείο δίνει νέες προοπτικές ανά-πτυξης στην περιοχή και ήδη πολλέςτουριστικές επιχειρήσεις είτε έχουνκάνει την εµφάνισή τους είτε βρί-σκονται στα σκαριά. Πάντως, ο δρό-µος είναι ακόµη µακρύς...

Ο Πλάτανος έχει δύο µουσεία, το Λαογραφικό Μουσείο - ΠνευµατικόΚέντρο και το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης, για τα οποία γίνεταιαναλυτική αναφορά στην ενότητα των πολιτιστικών του ∆ήµου Πλα-τάνου.

νότια διακλάδωση του βουνού ΨηλόςΣταυρός σε υψόµετρο 730 µέτρα καιη έκταση που καταλαµβάνει ο οικι-σµός είναι µόλις 100 στρέµµατα, ενώπλήθος άλλων στρεµµάτων είναι δα-σικές εκτάσεις, βοσκότοποι, καλλιερ-γούµενα εδάφη και εκτάσειςκαλυπτόµενες από τα νερά των χει-µάρρων, των ρεµάτων και της Λί-µνης του Ευήνου.Η προφορική παράδοση αναφέρει -και τα ευρήµατα συνηγορούν- ότιπρέπει να προϋπήρξαν τρεις τουλά-χιστον οικισµοί στον ευρύτερο χώροτου Νεοχωρίου. Κατά την παράδοση φαίνεται πωςεγκαταλείφτηκαν, οι µεν δύο πρώτοιοικισµοί αφού πρώτα οι κάτοικοιτους αποδεκατίστηκαν από κάποιοφοβερό θανατικό, ο δε τρίτος οικι-σµός το 1826, όταν τα στρατεύµατατου Σκόδρα Πασά ερχόµενα από τη∆οµνίστα µέσω ψηλού Σταυρού, γιατην πολιορκία του Μεσολογγίου, πέ-ρασαν µέσα από το χωριό και προέ-βησαν σε κακοποιήσεις καικαταστροφές.Οι κάτοικοι του χωριού όπως καισε κάθε χωριό σχεδόν των Κρα-βάρων συνεχώς µειώνονται λόγωτης εσωτερικής και εξωτερικήςµετανάστευσης. Έτσι το χειµώναέχει γύρω στους 80 µόνιµους κα-τοίκους. Το καλοκαίρι, όµως, γε-µίζει από κόσµο και θυµίζειπαλιές καλές εποχές.Ο επισκέπτης µπορεί να περι-πλανηθεί σε πολλά όµορφα ση-µεία του χωριού, ναπραγµατοποιήσει εκδροµές καιπεριπάτους µε θέα το µαγευτικότοπίο (προς Σπηλιά, προς Φα-ράγγι-Κλινοβίτη, προς ΨηλάΑλώνια-Καρφοπεταλιά, από Κα-νελλάκη προς πηγή Αρκουδόρ-ρεµα, προς πηγή Πουρί, προςΆγιο Γεώργιο-Εικόνισµα, προςΠαλιόγουρνα, προς Ασπρόβρυσηαπό πλατεία), να γνωρίσει απόκοντά και να θαυµάσει το οργα-νωµένο Λαογραφικό Μουσείο καινα απολαύσει τη νόστιµη τοπικήκουζίνα στις ταβέρνες του χωριού.

Η ΠΠεερρδδιικκόόββρρυυσσηη είναι χτισµένη στηβόρεια πλαγιά και στο χαµηλότεροµέρος τουβουνού Τσεκούρα, σε υψό-µετρο 600 µέτρα µε θέα τα νερά τουΕυήνου. Παλιότερα το χωριό ονοµα-ζόταν Σινίστα και µετονοµάστηκε σεΠερδικόβρυση το 1938.Είναι ένα χωριό γεµάτο πέτρινα σπίτιαπου περιβάλλονται από αυλές µε λου-λούδια και κληµαταριές, κάνοντάς τονα ξεχωρίζει, ενώ πάνω από το χωριόυπάρχει ένα πανέµορφο δάσος, κατά-φυτο από έλατα. Οι κάτοικοί στο µε-γαλύτερο µέρος της είναι γεωργοί και

κτηνοτρόφοι.Το καλοκαίρι γεµίζει από ντόπιους καιξένους επισκέπτες, ενώ τον χειµώνατο επισκέπτονται αρκετοί για να απο-λαύσουν τα όµορφα χιονισµένα τοπίακαι να γευθούν τα νόστιµα φαγητά.Στη Βορειοδυτική γωνιά της Ναυπα-κτίας, εκεί που σµίγουν τα σύνορα τηςΑιτωλοακαρνανίας µε την Ευρυτανίακαι την Τριχωνίδα, βρίσκεται έναµικρό, γραφικό και πανέµορφο χωριό,η ΠΠεερρίίσστταα, µε άσπρα σπιτάκια σκαρ-φαλωµένα το ένα πάνω στο άλλο, σευψόµετρο 900 µέτρα.

Φω

το: Π

άνος

Τσο

ύσης

Άποψη της Ευηνολίµνης

150

Είναι χτισµένη αµφιθεατρικά και σεέδαφος πετρώδες στη δυτική και αρ-κετά απότοµη πλαγιά του Ξεροβου-νιού, ενός ψηλού βουνού µευψόµετρο 1.575 µέτρα, και την ζώ-νουν αρκετά ψηλά βουνά. Το έδαφοςτης Περίστας είναι επικλινές και συ-γκρατείται µε πεζούλια και µάντρες,τις λεγόµενες “ζαγάδες”, που σήµεραµένουν ακαλλιέργητες. Οι µόνιµοικάτοικοι είναι λιγοστοί και ασχολού-νται κατά κύριο λόγο µε την κτηνο-τροφία, τις οικοδοµικές εργασίες καιτην καλλιέργεια οπωροκηπευτικώνγια δική τους χρήση. Επίσης, λειτουρ-γούν καταστήµατα κάποια σε ετήσιαβάση και κάποια άλλα το καλοκαίρι µε

δραστηριότητες παντοπωλείου, κρε-οπωλείου, ψησταριάς και καφενείου.Το καλοκαίρι τα πλακόστρωτα σοκά-κια της Περίστας σφύζουν από ζωή,θυµίζοντας παλιές καλές εποχές.

Η ΧΧώώµµοορρηηείναι κτισµένη στη µεσαίαπλευρά του απόκρηµνου ορούς Αρ-δίνη και κάτω από δασώδη λόφο σεέδαφος κατωφερές και µε όψη αµ-φιθεατρική. Στη δυτική της πλευράπερνάει ο χείµαρρος Ποταµάκι ενώστην ανατολική της πλευρά εκτείνο-νται οι λοφοσειρές της Παπαδιάς.Απέχει εξήντα έξι (66) χιλιόµετρααπό την Ναύπακτο και είναι ένα απότα πιο εύφορα χωριά της ορεινής

Ναυπακτίας και ίσως και το αρχαιό-τερο, αφού έκανε την εµφάνισή τουστις αρχές του 17ου αιώνα.Οι κάτοικοί του χωριού σήµερα είναιλιγοστοί και ασχολούνται κυρίως µετη γεωργία και την κτηνοτροφία.Στη Χώµορη ανήκει και ο οικισµόςτης Αγίας Τριάδας που είναι χτισµέ-νος αµφιθεατρικά στους πρόποδεςτου όρους Ξεροβούνι µέσα σεδάσος δρυών και άλλων δέντρων,σε έδαφος εύφορο και σε υψόµε-τρο 500 µέτρων περίπου, ενώ χα-µηλότερα περνάει το ποτάµι, οΚότσαλος. Το κλίµα του είναι πολύκαλό µε θερµό καλοκαίρι και µέτριοχειµώνα.

ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΠΛΑΤΑΝΟΥ

Πλάτανος: 26343-60600, 26340-62122, www.dimosplatanou.gr

Δήμος Πλατάνου

∆∆ήήµµοοςς ΠΠυυλλήήννηηςςΦ

ωτο

: Αρχ

είο

∆ήµ

ου Π

υλήν

ης

Ο∆ήµος Πυλήνης αποτελείται από 11 χωριά. Βρίσκεται σ’ ένα µοναδικό περιβάλλον, µεπλούσιες εναλλαγές του φυσικού τοπίου. Κατάφυτες βουνοπλαγιές και γραφικά φαράγ-για, που σχηµατίζουν τα νερά των ποταµών Μόρνου, Ευήνου και των παραποτάµων

τους Κότσαλου και Πόριαρι, λιγοστές κοιλάδες, πρωτογενείς φυσικοί ήχοι, πετρόχτιστα γεφύ-ρια, σπίτια, χάνια, µύλοι, λιγοστοί µόνιµοι κάτοικοι, γεµάτοι ανθρωπιά, και πλούσιες µνήµεςαπό µια εποχή που φεύγει, είναι τα θέλγητρα του ∆ήµου µας.

Ένας τόπος, που µπορεί να ξυπνά τις αισθήσεις και να αποτελεί καταφύγιο για τον καταπονη-µένο σύγχρονο άνθρωπο, που αποµακρύνεται ολοένα και περισσότερο από τον φυσικό τρόποζωής. Ένας τόπος, που ενεργοποιεί τη σκέψη, καθώς αναδεικνύει το σεβασµό και τη σοφία πουέδειχνε ο άνθρωπος στο περιβάλλον που γεννιόταν και µεγάλωνε, δηµιουργώντας ουσιαστικούςδεσµούς.

Σε µια εποχή που η ταυτότητα αποτελεί ζητούµενο, οι άνθρωποι της Πυλήνης προσπαθούν νασώσουν αυτό που η φύση τους χάρισε απλόχερα και να διατηρήσουν τη φυσιογνωµία των χω-ριών τους. Για να µπορούν οι δηµότες, οι φίλοι και όσοι τους επισκέπτονται να κατανοούν καινα απολαµβάνουν την αλληλένδετη σχέση φύσης – ανθρώπου – πολιτισµού.

ΓΓννωωρριιµµίίαα µµεε τταα χχωωρριιάά ττοουυ∆∆ήήµµοουυ ΠΠυυλλήήννηηςςΤο ΑΑννθθόόφφυυττοο (πρώην Γρανίτσα)είναι κτισµένο στην ανατολική πλα-γιά του βουνού Βελσινιάς, σε κατω-φερικό και πετρώδες έδαφος, σευψόµετρο 600 µ. Κατά την Τουρκο-κρατία ήταν «τρανό χωριό» και οι κά-τοικοί της ήταν εύποροι.Συνοικισµός του Ανθοφύτου είναι ηΛεπτοκαρυά, κτισµένη σε υψόµετρο1060 µ., που εγκαταλείφθηκε στα1965, λόγω καθιζήσεων. Πάνω απότο χωριό, στη µαγευτική ελατόφυτηπεριοχή της Αγίας Κυριακής, όπουκαι η οµώνυµη εκκλησία, που πρω-τοκτίσθηκε στα 1819, γιορτάζει στις 7Ιουλίου, και είναι η πολιούχος του∆ήµου Πυλήνης. Στην περιοχή λει-τουργεί ξενώνας του Συλλόγου Λε-πτοκαρυωτών και ταβέρνα.Ονειρώδης ο περίπατος µέσα στοδάσος για την πηγή και το παλιό χάνιτης Παπαδιάς, που έδωσε το όνοµάτης σε όλη την οροσειρά.

Ο ΓΓάάββρροοςς (πρώην ∆έλγα) βρίσκεταιαραιοχτισµένος στη δυτική πλαγιάτου Μακρύορου (ή Μακρυνόρους),σε υψόµετρο 760 µ., αντικρυστά απότο Ανθόφυτο, µε το οποίο τον χωρί-

ζει η βαθιά κοιλάδα του Τρανορέµα-τος. Στο Γάβρο, ο σηµερινός επισκέπτηςθα ατενίσει τα σκούρα ελατοδάσητης Αγίας Κυριακής, τη θάλασσα τουΚορινθιακού και τµήµα της Αιγιά-λειας. Μέσα στο τραχύ τοπίο της πέ-τρας και του πουρναριού, ανάµεσαστα χωριάτικα σπίτια, ενδιαφέρονπαρουσιάζει ο ενοριακός ναός τουΑγίου ∆ηµητρίου, που κτίστηκε στα1853. Μπροστά από τον Άγιο ∆ηµή-

τριο, κτίστηκε, πριν από τριάντα χρό-νια, το κοινοτικό καφενείο.

Η ∆∆οορρββιιττσσάά βρίσκεται σκαρφαλω-µένη σε υψόµετρο 700 µ., στους κα-τάφυτους πρόποδες του βουνούΚαρδαράς. Στα πυκνά δάση της πε-ριοχής του χωριού, ληµέριαζαν τηςκλεφτουριάς τα παλικάρια και του1821. ∆ιασώζονται τέτοια τοπωνύ-µια, όπως του «Σαδήµα το ∆ένδρο»,«η πηγή του Βαλτινού», «∆έντρο του

www.dimospilinis.gr

Γρανίτσα», «Ξανθή», «Ταµπούρια». Οεπισκέπτης, σήµερα, αντικρίζει έναπετρόχτιστο και περιποιηµένοχωριό, καλοβαλµένο στο ορεινότοπίο. Ο επιβλητικός ναός τηςΑγίας Παρασκευής, της ενορίαςτου χωριού, πανηγυρίζει στις 26Ιουλίου. Το πέτρινο κτήριο (1953)

του σχολείου έχει διαµορφωθεί καιλειτουργεί ως Πνευµατικό Κέντρο,µε ιστορικολαογραφική συλλογήκαι δανειστική βιβλιοθήκη. Γρα-φικά και ιστορικά ξωκλήσια υπάρ-χουν στην περιφέρεια της∆ορβιτσάς, και µάλιστα σε ωραίεςτοποθεσίες.

Η ΕΕλλεευυθθέέρριιααννηη βρίσκεται κτισµένησε υψόµετρο 760 µ. σε βάθος χοά-νης, που σχηµατίζεται από ψηλέςελατοσκέπαστες βουνοκορφές. Πλη-σιάζοντας κάποιος στην Ελευθέ-ριανη (τη λένε και Λευτέριανη),αντικρίζει τα πρώην καλλιεργούµεναξέφωτα τριγύρω από το χωριό καιτους δύο µαχαλάδες, που τους χωρί-ζει ρεµατιά. Χαρακτηριστικό τηςΕλευθέριανης είναι τα πολλά νεράκαι τα πλατανορέµατα. Το χωριό κα-τοικείται τουλάχιστον από το 1575,ενώ η παράδοση λέει ότι εδώ δεν πά-τησε ποτέ τουρκικό πόδι. Στις µέρεςµας, ελάχιστοι είναι οι µόνιµοι κάτοι-κοι, αλλά το καλοκαίρι το χωριό σφύ-ζει από ζωή. Στο κέντρο του χωριούλειτουργεί λαογραφικό µουσείο.

Η ΜΜηηλλιιάά βρίσκεται στα 800 µ. υψό-µετρο, στα βορειοδυτικά της Μαλα-θούρας (1417 µ.), αµφιθεατρικάκτισµένη και πνιγµένη στο πράσινο.Σύµφωνα µε την παράδοση, το

ΠΠυυλληηννίίωωνν ΠΠοοιιµµεεννιικκόόςς ΒΒίίοοςς

Ο∆ήµος Πυλήνης είναι ένας ορει-νός ∆ήµος στο κεντροδυτικό

τµήµα της Ναυπακτίας. Ανάµεσα σεγραφικά φαράγγια που σχηµατίζονταιαπό τα νερά των ποταµών που δια-τρέχουν την περιοχή και σε µια συ-στοιχία κατάφυτων βουνώνβρίσκονται τα έντεκα χωριά πουαπαρτίζουν την Πυλήνη.Τέτοιες πε-ριοχές αποτελούν διέξοδο και κατα-φύγιο για τον σύγχρονο άνθρωπο,καθώς του δίνουν τη δυνατότητα ναβιώνει και να κατανοεί την αλληλέν-δετη σχέση φύσης – ανθρώπου –πολιτισµού. Στο πνεύµα αυτό τοΠνευµατικό – Πολιτιστικό Κέντρο του∆ήµου Πυλήνης διοργανώνει κάθεκαλοκαίρι την εκδήλωση ΠυληνίωνΠοιµενικός Βίος. Σε αυτή αναβιώ-νουν δρώµενα της ποιµενικής ζωήςστο βελανιδόδασος Ρουπάκια Στύ-λιας. Οι κτηνοτρόφοι της περιοχήςπρωτοστατούν και αναπαριστάνουνσκηνές από τη παραδοσιακή ποιµε-νική ζωή. Στην βαθύσκιωτη έκταση

του δρυόδασους αναβιώνει η πορείατων κτηνοτρόφων από τα χειµαδιάστα ξεκαλοκαίρια, στήνονται οι «τα-ράτσες» µε όλα τα υπάρχοντα (κου-δούνια, κύπρια, γκλίτσες, ταγάρια καικάπες), καταφθάνουν τα άλογα πουκουβαλούν όλα τα αναγκαία, µπαί-νουν οι σούβλες στη φωτιά, ετοιµά-

ζεται το βούτυρο στην καράµπα καιτο τυρί στην καρδάρα, µαγειρεύεταιβραστό στα καζάνια, φτιάχνονται πα-ραδοσιακά εδέσµατα για να φιλέψουντους επισκέπτες. Όλοι µαζί διασκε-δάζουν µε αυθεντική παραδοσιακήµουσική, τραγουδώντας και χορεύο-ντας σε αυτούς τους σκοπούς.

154

Φω

το: Α

ρχεί

ο ∆

ήµου

Πυλ

ήνης

Κάτω Κάµπος Στάνωµας

χωριό καταστράφηκε από τουςΤούρκους, οι κάτοικοι σκόρπισαν γιανα το επανεποικίσουν οριστικά το1836. Η Μηλιά διακρίνεται για την αµ-φιθεατρική της θέση, µοιάζει µε φυ-σικό παρατηρητήριο µε ανοικτόορίζοντα. Στέµµα στην κεφαλή τηςκαι προστάτης της από τα νερά είναιένας πανέµορφος ελατιάς. Πέρα από τα έλατα, κέδροι, δρυόδε-ντρα, πουρνάρια, πλατάνια και άλλαθαµνοειδή, συνθέτουν έναν ζωγρα-φικό πίνακα. Από τον ελατιά µέχρι τοποτάµι, τον Κότσαλο, οι εναλλαγέςτου τοπίου µε τις ζαγάδες και τα πε-ζούλια, την πυκνή βλάστηση, αλλάκαι τα µισογκρεµισµένα καλύβια,ξαφνιάζουν ευχάριστα τον περιπα-τητή. Σήµερα, ο επισκέπτης αντικρίζει έναµικρό συγκεντρωµένο χωριό, πουεκπέµπει ζεστασιά. Στο έµπα τουχωριού, προβάλλει το εκκλησάκι τουΠροφήτη Ηλία, ενώ ο ενοριακόςναός της Αγίας Παρασκευής, πουγιορτάζει στις 26 Ιουλίου, ανεγέρ-θηκε το 1898.Ο ΠΠααλλααιιόόππυυρργγοοςς (πρώην Βελβί-τσαινα) αποτελείται από πολλούς µα-χαλάδες, που είναι χτισµένοιαµφιθεατρικά στην κοιλάδα του Βελ-βιτσανιώτικου ρέµατος, στα 700 µ.υψόµετρο. Στα 1825 και 1827, τοχωριό κάηκε από τους Τούρκους καιοι κάτοικοι σκόρπισαν σε διάφορεςκατευθύνσεις. Όταν επανήλθαν,έκτιζε ο καθένας το σπίτι του κοντάστο χωράφι του, και, έτσι, σήµερα, οΠαλαιόπυργος αποτελείται από οκτώσυνοικίες, που βρίσκεται η καθεµιάσε αρκετή απόσταση από την άλλη.Έχοντας το προνόµιο να είναι το κο-ντινότερο χωριό του ∆ήµου Πυλή-νης στη Ναύπακτο, σήµερα οΠαλαιόπυργος διατηρεί αρκετούςκατοίκους, που µπορεί να µην καλ-λιεργούν όλες τις ζαγάδες του παρελ-θόντος, ωστόσο διατηρούν πολλάοπωροφόρα δέντρα, κήπους καιαµπέλια. Ο Παλαιόπυργος έχει δεκαέξι ναούς,ενώ, λόγω των πολλών νερών, κατα-σκευάστηκαν γύρω στους δώδεκα

νερόµυλους. Από αυτούς, οι οκτώέχουν αναγνωρισθεί ως διατηρητέαµνηµεία, καθώς πρόκειται για αντι-προσωπευτικό δείγµα κτηρίων ειδι-κής χρήσης, σηµαντικών για τηµελέτη της Ιστορίας της Αρχιτεκτο-νικής.

Η ΠΠοοκκίίσσττααείναι κτισµένη σε υψόµε-τρο 850 µ., στις πλαγιές του βουνούΚαλπάκι, σε έδαφος κατωφερικό,µέσα σε χαράδρα. Στα 1825, κάηκε

από τους Τούρκους και κάποιοι απότους κατοίκους, όταν επανήλθανέκτισαν τα σπίτια τους στη σηµερινήθέση. Τα χωράφια µε τα πεζούλιαπου συγκρατούν το χώµα και δηµι-ουργούν τις ζαγάδες σε ένα κατωφε-ρικό τόπο είναι, ακόµα και σήµερα,ένα δείγµα των προσπαθειών για τηζωή σε έναν τόπο άγονο, όπως είναισχεδόν όλη η βόρεια Ναυπακτία.Κοντά στο κέντρο του χωριού, υπάρ-χει ενοριακός ναός, ο Άγιος Νικόλαος

(1877). Επίσης, ο ναός της Παναγίας (Κοί-µηση της Θεοτόκου). Το χωριό πανηγυ-ρίζει στις 15 Αυγούστου.Εντυπωσιακήείναι η δεντροστοιχία µε τις πανύψηλεςλεύκες στο δρόµο προς τον Πλάτανο.

Η ΣΣίίµµοουυ, ανέκαθεν κεφαλοχώρι, έδρα του∆ήµου Πυλήνης, είναι σκαρφαλωµένη σευψόµετρο 850 µ., στις νοτιοδυτικές υπώ-ρειες του βουνού Καλπάκι της µεγάληςοροσειράς της Παπαδιάς. Μέσα στο χωριόπαρουσιάζουν µεγάλο ιστορικό και αρχι-τεκτονικό ενδιαφέρον τρία κτήρια, ταοποία έχουν χαρακτηριστεί και ως διατη-ρητέα. Πρόκειται για το ναό της Πανα-γίας, του 1869, µε το δυτικότροποκαµπαναριό, το εντυπωσιακό κτήριο του∆ηµαρχείου, και το κτήριο που στέγαζεπαλαιότερα το ∆ηµοτικό Σχολείο, και σή-µερα φιλοξενεί τις συνεδριάσεις του ∆η-µοτικού Συµβουλίου του ∆ήµου.Εντύπωση, επίσης, προκαλεί ο ναός τουΑγίου Γεωργίου, µε την αυστηρή αρχιτε-κτονική δοµή, καθώς και το αρχοντικότης οικογένειας Ξύδη. Τα περισσότερασπίτια του χωριού διακρίνονται για την

Ηπεριπέτεια ξεκινά αφήνο-ντας το αυτοκίνητο στο “κα-

ρέλι”, την πεζογέφυρα πουενώνει τον Άνω Κάµπο Στράνω-µας µε τον οικισµό Ντοσούλαςστην Κάτω Χρυσοβίτσα Θέρµου.Το πέρασµα της πεζογέφυραςείναι µια ενδιαφέρουσα εµπει-ρία, αφού, περνώντας το, έχειςµια αίσθηση αβεβαιότητας. ∆ενµοιάζει ιδιαίτερα σταθερό και οφόβος δηµιουργεί αδρεναλίνηκαι αυτή µε τη σειρά της ενθου-σιασµό. Η αλήθεια, βέβαια, είναιότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυ-νος και έτσι µπορείτε να το πε-ράσετε άφοβα. Περνώνταςαπέναντι ξεκινά µια όµορφη πε-ζοπορία περίπου 40 λεπτών γιανα φτάσουµε στο γεφύρι της Αρ-τοτίβας. Απαραίτητο είναι να

έχετε µαζί σας άφθονο νερό. Στηδιαδροµή θα έχετε τη δυνατό-τητα να θαυµάσετε από ψηλά τα∆ιπόταµα, το σηµείο όπου σµίγειο Εύηνος µε τον παραπόταµότου τον Κότσαλο. Μετά από λίγοτο γεφύρι θα ξεπροβάλει µπρο-στά σας. Οι δυο µεγάλοι βράχοιστους οποίους είναι χτισµένο,παρέχουν προστασία από τονήλιο. Ιδανικό σηµείο για να κά-νετε πικ νικ και να ξεκουρα-στείτε, απολαµβάνοντας τηνοµορφιά του τοπίου. Το γεφύριτης Αρτοτίβας βρίσκεται στονφυσικό δρόµο που συνδέει τηνΤριχωνίδα µε την ορεινή Ναυπα-κτία, ανάµεσα σε δύο βραχώδειςκαι απότοµους λόφους, αποτε-λεί δε σηµείο αναφοράς για τουςντόπιους και άρρηκτα συνδεδε-

µένο µε την ιστορία, την οικονο-µία και την κοινωνική ζωή τηςευρύτερης περιοχής. Είναι τοπαλαιότερο γεφύρι που σώζεταισήµερα στον ποταµό Εύηνο,είναι κτισµένο σε θέση µονα-δική στο στενότερο σηµείο τουποταµού, λίγο πριν συναντήσειτον παραπόταµό του Κότσαλο(∆ιπόταµα), πάνω στο παλιό µο-νοπάτι που συνδέει την ΚάτωΧρυσοβίτσα µε το Αχλαδόκα-στρο (πρώην Αρτοτίβα). Εξυπη-ρετούσε τις ανάγκεςεπικοινωνίας όχι µόνο των δύοχωριών αλλά και της ευρύτερηςπεριοχής, της ορεινής ενδοχώ-ρας (Ναυπακτία, Καρπενήσι,Θεσσαλία) µε τον κάµπο τηςΤριχωνίδας, το Μεσολόγγι καιτις ακτές του Ιονίου. Το καλο-

ΓΓεεφφύύρριι ττηηςς ΑΑρρττοοττίίββααςς

εντυπωσιακή πετρόκτιστη δόµησή τουςαπό ντόπιους µαστόρους.

Η ΣΣττρράάννωωµµαα είναι κτισµένη σε υψόµετρο600 µ., στις δυτικές πλαγιές του βουνού«Κορφές» και στις βόρειες του βουνού «ΑιΛιάς». Έχει ανοικτό ορίζοντα και πέρα απότις βουνοκορφές του Απόκουρου. ΣτηΣτράνωµα ανήκουν οι οικισµοί: ∆ιπόταµα,Άνω Κάµπος, Κάτω Κάµπος, και ΛουτράΣτάχτης. Ανεβαίνοντας στον Άι Λιά, όπουυπάρχει το οµώνυµο εκκλησάκι, ο διαβά-της βρίσκεται µπροστά σε µια εκπληκτικήθέα µέχρι τη λίµνη της Τριχωνίδας και τηνΚλόκοβα. Από τον Σταυρό στην Παναγίαµπορεί κανείς να δει όλους τους κάµπουςκαι τον Φίδαρη, και έχει εποπτεία όλης τηςπεριφέρειας του χωριού. Στην πλατείαβρίσκεται το παλαιό σχολείο, ενώ στην ευ-ρύτερη περιοχή λειτουργούσαν πολλοίµύλοι.

Η ΣΣττύύλλιιααείναι κτισµένη σε υψόµετρο 540µ. σε έδαφος κατωφερικό ανάµεσα σερυάκια και χωράφια. Πάνω από το χωριόδεσπόζει το πυκνό δασωµένο βουνό Ρου-

καίρι ο διαβάτης µπορούσε ναπεράσει και από άλλα σηµεία τουποταµού, τον χειµώνα, όµως,όταν ο Εύηνος είναι "κατεβασµέ-νος", υποχρεωτικά οδηγείται στοΓεφύρι της Αρτοτίβας. Γραπτέςµαρτυρίες για το Γεφύρι καιασφαλή χρονολογικά στοιχείαδεν υπάρχουν. Η τοπική παρά-δοση το ανάγει στα χρόνια της Α΄Ενετοκρατίας (1407-1499). Πιθα-νότατα στο σηµείο αυτό ναυπήρχε παλαιότερο γεφύρι, ακρι-βώς λόγω της σηµασίας του πε-ράσµατος. Το Γεφύρι στησηµερινή του µορφή πρέπει νακατασκευάστηκε κατά το δεύ-τερο ήµισυ του 18ου αιώνα, πιθα-νόν από Ηπειρώτες ή καιντόπιους µαστόρους. Το πέρα-σµα αυτό χρησιµοποίησαν και οιεπιζήσαντες Μεσολογγίτες Εξο-δίτες προκειµένου να φτάσουν

στον Πλάτανο. Το Γεφύρι είναιµονότοξο µε άνοιγµα 22,35µέτρα στο επίπεδο της µέσηςστάθµης του νερού . Η ακτίνατου τόξου έχει πλάτος 2,20 - 2,40µέτρα και το πάχος του στο ψη-λότερο σηµείο είναι ένα µέτροπερίπου. Οι δύο πρώτες λιθοσει-

ρές του τόξου από την έδρασήτου στον βράχο αποτελούνταιαπό λαξευµένους σχιστόλιθουςµεγάλου µεγέθους, ενώ στηνυπόλοιπη κατασκευή γενικά χρη-σιµοποιούνται µικροί ακανόνι-στοι λίθοι συνδεδεµένοι µεισχυρότατο κονίαµα.

Φω

το: Α

ρχεί

ο ∆

ήµου

Πυλ

ήνης

Φω

το: Γ

ιώργ

ος Α

σηµ

ακάκ

ης

Το γεφύρι του ΚότσαλουΤο γεφύρι του Κότσαλου

πάκια, το οποίο πήρε το όνοµά τουαπό ένα είδος βελανιδιάς που λέγεταιΡουπάκι. Η βουνοπλαγιά «Ρουπά-κια» µε το δρυόδασος είναι από τιςπλέον αξιοθέατες τοποθεσίες, πουαναζωογονεί µε την ξεχωριστήοµορφιά της τον επισκέπτη. Εκείβρίσκεται και το παλιό χάνι τουΜπρίνη. Στα πόδια της Στυλιώτικηςπεριφέρειας, που βρέχονται από τοποτάµι Πόριαρης υπάρχει αξιόλογοπετρογέφυρο, που κτίστηκε γύρωστα 1885. Στον κεντρικό µαχαλά βρί-σκεται ο ναός των Αγίων Κωνσταντί-νου και Ελένης, και στονΑποστολαίικο µαχαλά ο ναός τηςΑγίας Τριάδας. Το χωριό πανηγυρί-ζει του Αγίου Πνεύµατος.

Η ΦΦααµµίίλλαα αποτελείται σήµερα απότέσσερις συνοικισµούς. Οι δυο πε-δινοί, ο Πλατανιάς και ο Καρκα-νιάς, βρίσκονται στις δυο πλευρέςτης κοιλάδας που σχηµατίζει οΠόριαρης, παραπόταµος του Εύη-νου. Οι δυο ορεινοί, η Συκιά(υψόµ. 520 µ.), κτισµένη στις Β.∆.πλαγιές του Καστρουµά, αντερεί-σµατος του βουνού Ριγάνι, και τοΚλεφτάλωνο (υψόµ. 510 µ.), στις∆. πλαγιές του. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικές για τηναγριάδα τους είναι: οι ρεµατιές Κα-λαγκούρα, γεµάτη πλατάνια, κου-µαριές, αρκετές σπηλιές καιµικρούς καταρράκτες (Κρέµαση),Κολοµόρω, πλατανότοπος, στέκι

νεράιδων στους τοπικούς µύθους,ο Σταυρός στη Βρωµίστρα, απο-µεινάρι του σταυρώµατος για τοξόρκισµα των επιδηµιών, η Σκα-λούλα, στο δρόµο από το Κλεφτά-λωνο προς τη Συκιά, µε τουςάγριους βράχους της, η ΤρανήΒρύση, µε τα ξωτικά της στις τοπι-κές παραδόσεις, οι Καστανιές, φη-µισµένες για το δροσερό νερό τουςστα σύνορα Ριγανίου, Φαµίλας καιΝιόκαστρου, ο Αβράδιαγος, µε τονβαθύσκιωτο πλατανιά, και η θο-λωτή πέτρινη «Βρύση τ’ Αγά», στηθέση Σπαθά. Ενοριακός ναός τηςΦαµίλας είναι η Αγία Παρασκευήστον κάµπο, παλαιά εκκλησία, πουανακαινίστηκε τα τελευταία χρόνια.

ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΠΥΛΗΝΗΣ

158

Δήμος Πυλήνης

Σίμου Ναυπακτίας, τηλ.: 26340 62400,62473, www.dimospilinis.gr

Αν και ο ∆ήµος Αντιρρίου ήταν γνωστός,όλα αυτά τα χρόνια, στο πανελλήνιο για το πορθµείο του και τελευταία για τη Γέφυρα, ωστόσο κρύβει πολλέςάγνωστες οµορφιές.

∆∆ήήµµοοςς ΑΑννττιιρρρρίίοουυ

Το Αντίρριο βρίσκεται στο νο-τιοανατολικό άκρο του νοµούΑιτωλοακαρνανίας και της

επαρχίας Ναυπακτίας. Ιδρύθηκε το1989 από τις Κοινότητες Αντιρρίου,Μακύνειας και Μολυκρείου, µε έδρατο Αντίρριο. Οι πρώην Κοινότητεςαποτελούν πλέον ∆ηµοτικά ∆ιαµερί-σµατα του ∆ήµου. Βόρεια συνορεύειµε τον ∆ήµο Ναυπάκτου και τον∆ήµο Χάλκειας, νότια µε Πατραϊκόκαι Κορινθιακό κόλπο, ανατολικά µεΚορινθιακό κόλπον και ∆υτικά µετον ∆ήµο Χάλκειας και τον Πα-τραϊκό κόλπο. Η έκταση του ∆ήµουανέρχεται σε 50.794 στρέµµατα καιο πληθυσµός του σε 2.375 κατοί-κουςν σύµφωνα µε την απογραφήτου 2001.Αντίρριο λέγεται το ακρωτήριο, αλλάκαι ο οικισµός, που αρχίζει από τοάκρο του πορθµού και απλώνεταιβόρεια στην αντιρριώτικη πεδιάδα,που φέρνει το όνοµα Καστελόκα-µπος, σε υψόµετρο 4 µέτρων καιέκταση 6.694 στρέµµατα. Απέναντιαπό το Αντίρριο, σε απόσταση ενός,περίπου ναυτικού µιλίου, βρίσκεταιτο Ρίο. Ο πορθµός αυτός χωρίζει τονΜοριά από τη Ρούµελη, και, ειδικό-τερα, την Αχαΐα από την Αιτωλία,αλλά και τον Κορινθιακό από τονΠατραϊκό κόλπο. Περιτριγυρίζεταιαπό τα ∆ηµοτικά ∆ιαµερίσµατα Μα-κύνειας και Μολυκρείου, ως και απότον Κορινθιακό και τον Πατραϊκόκόλπο. Το Αντίρριο, κατά την Τουρκοκρα-τία, ανήκε στον καζά (επαρχία) τουΒενέτικου και ιδιαίτερα στο ΚάτωΒενέτικο, µετεπαναστατικά στηνΕπαρχία Ναυπάκτου και Βενέτικου(Ναυπακτοβενέτικο), µέχρι το 1833,που ιδρύθηκε η Επαρχία Ναυπα-κτίας.Το Αντίρριο ως οικισµός, κατά τουςµετεπανασταστικούς χρόνους, εµ-φανίζεται στα 1844 µε 14 κατοίκους,

όσο περίπου και η στρατιωτικήφρουρά, γιατί το φρούριο αποτε-λούσε στρατιωτικό σταθµό. Το τοπωνύµιο Αντίρριο είναι γνωστόαπό την αρχαία εποχή. Ρίο στην αρ-χαιοελληνική γλώσσα λέγεται τοακρωτήριο. Ρίο, λοιπόν, το αχαϊκόκαι απέναντί του (αντί) το Αντίρριο,αλλιώς Μολυκρικόν Ρίον ή Μολύ-κριον Ρίον, γιατί βρισκόταν στην πε-ριφέρεια της αρχαίας πόληςΜολυκρείας.

ΜΜαακκύύννεειιααΗ Μακύνεια περιλαµβάνει τους συ-νοικισµούς Χαλούλαγα, Μαµάκου,Αγραπιδόκαµπος, Ρίζα, Μαγκλαραί-ικα, Κολοβαίικα και Άγιος Πολύκαρ-πος. Το Μολύκρειο περιλαµβάνειτους αυνοικισµούς Άγιος Γεώργιος,Μούι, Πλατανίτης, Άνω Πλατανίτηςκαι Φραγκαίικα. Η Μακύνεια αποτε-λεί σήµερα θαυµάσιο παραθεριστικόκέντρο, µε ωραιότατες ακρογιαλιέςκαι κατακάθαρη θάλασσα. Η όµορφηθάλασσα της είναι αρµονικά δεµένηµε το καταπράσινο και ευωδιαστόπεριβάλλον, συνθέτοντας µια εικόνααπαράµιλλου κάλλους και οµορφιάς.Είναι κτισµένη στους πρόποδες του

όρους Κλόκοβα. Η αρχαία µικρήπόλη Μακυνία (Μακύνεια) βρισκό-ταν πλησίον του όρους Ταφιασσού(Κλόκοβα), προς τη µεριά της Μολυ-κρείας (Μολύκρειο). Περιλαµβάνειτους συνοικισµούς Ρίζα και Αγραπι-δόκαµπο.

ΜΜοολλύύκκρρεειιοοΤο ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα Μολυ-κρείου βρίσκεται βόρεια του Αντιρ-ρίου, ανατολικά της Μακύνειας,νότια του Αγραπιδόκαµπου Μακύ-νειας, βόρεια και ανατολικά συνο-ρεύει µε τον ∆ήµο Ναυπάκτου(∆ηµοτικά ∆ιαµερίσµατα Βλαχοµάν-δρας και Βελβίνας), και από τα ∆ηµο-τικά ∆ιαµερίσµατα Ναυπάκτουχωρίζεται από τον χείµαρρο Πλατα-νόρεµα (Κάκαβος), και ανατολικάβρέχεται από τον Κορινθιακό Κόλπο.Βρίσκεται σε υψόµετρο 80 µέτρωνκαι η έκτασή του ανέρχεται σε 12.978στρέµµατα. Το Μολύκρειο, µε τοπαλιό του όνοµα Μούι (Μούη), είναιµετεπαναστατικός οικισµός. Προε-παναστατικός οικισµός στην ίδια πε-ριοχή φαίνεται ότι είναι το χωριόΆγιος Γεώργιος, που βρίσκεται σεπερίοπτο λόφο (υψόµετρο 281 µέ-

www.antirio.gov.gr

τρων), βορειοδυτικά του Μολυ-κρείου. Το τοπωνύµιο εµφανίζε-ται στο κατάστιχο του 1830 γιατην Εθνική Γη. ∆εν περιλαµβάνε-ται στις καταστάσεις των οικι-σµών της ίδιας εποχής.Εµφανίζεται, όµως, στα 1835 µε85 κατοίκους.

ΑΑξξιιοοθθέέααττααΤο Αντίρριο, πανάρχαιος οικισµός,ακολούθησε τις τύχες της γειτονικήςκαστροπολιτείας της Ναυπάκτου.Πολίχνη σήµερα, µετά από τέσσεριςχιλιάδες και πλέον χρόνια πορεία,είναι µια δυναµική οικιστική οντό-τητα κοντά στη Ναύπακτο και στην

Πάτρα. Βέβαια, ο κίνδυνος αποµό-νωσης µε τη Γέφυρα υπάρχει, αλλάτο Αντίρριο, µαζί µε τους δύο άλλουςοικισµούς, έχει όλες τις δυνατότητεςγια τουριστική ανάπτυξη. Από τη θέση του, µία µύτη στη θά-λασσα, έχει γοητεία και γραφικότητα,µε τα πορθµεία να πηγαινοέρχονταικαι το γραφικό λιµανάκι κολλητό στοΚάστρο. Ο οικισµός δηµιουργήθηκεκοντά στο κάστρο και απλώθηκε βό-ρεια.Το κυριότερο µνηµείο του Αντιρρίουείναι βέβαια το µεσαιωνικό κάστροτου µε τους µεγάλους χώρους, όπουτους καλοκαιρινούς µήνες γίνονταιπολιτιστικές εκδηλώσεις, τα «Ζεύ-ξεια», σε ανάµνηση του µεγάλου γε-γονότος της ζεύξης Ρίου –Αντιρρίου. Από το καλοκαίρι του2005, ονοµάστηκαν «Γέφυρες Πολι-τισµού».

162

ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΑΝΤΙΡΡΙΟΥ

Στα Λουτρά του ΑγραπιδόκαµπουΣτα Λουτρά του ΑγραπιδόκαµπουΣτα Λουτρά του Αγραπιδόκαµπου

Στα νότια του κάστρου υπάρχει µι-κρός φάρος. ∆εσπόζει στη δυτικήπροβλήτα ο ναός του Αγίου Νικο-λάου, που εγκαινιάστηκε το 1985.Άλλο µεγάλο αξιοθέατο είναι η Γέ-φυρα «Χαρίλαος Τρικούπης». Πρό-κειται για τη µεγαλύτερη καλωδιωτήγέφυρα πολλαπλών ανοιγµάτωνστον κόσµο, µε µήκος 2.252 µέτρακαι µε τρία κεντρικά ανοίγµατα των560 µέτρων και δύο πλευρικά των286 µ. κάτω από την επιφάνεια τηςθάλασσας. Η γέφυρα έχει αντοχή στοενδεχόµενο σύγκρουσης δεξαµενό-πλοιου 180.000 τόνων µε ταχύτητα 16κόµβων. Η αντοχή της στους ανέ-µους και στη θαλασσοταραχή έχειυπολογιστεί για ταχύτητα ως και 265χλµ. την ώρα, που ισοδυναµεί µε τυ-φώνα. Ο όγκος του µπετόν που χρη-σιµοποιήθηκε για τη συνολικήκατασκευή της γέφυρας είναι260.000 κ.µ. Στα ΒΑ, περίπου 1 χλµ. από τον οικι-σµό, στο λόφο του Αγίου Παντελεή-µονος, υπάρχει, µέσα σε δασύλλιο,γραφική εκκλησία, όπου έχουν δια-µορφωθεί οι κατασκηνώσεις τηςΜητρόπολης. Στα ΝΑ του λόφου, στοχείµαρρο που κατεβαίνει απ’ τις Μο-λυκρειώτικες ράχες, υπάρχει πέτρινογεφύρι, µονότοξο, τόξο «λαβής κανί-στρου», µάλλον του 2ου µισού του19ου αιώνα. Είναι παρόµοιο µε το γε-φύρι που βρίσκεται στο Πλατανό-ρεµα (Κάκαβος), στα όριαΝαυπάκτου και Αντιρρίου. Τα γεφύ-ρια αυτά βρίσκονται στον παλαιόδρόµο που συνέδεε τη Ναύπακτο µετο Αντίρριο, προτού γίνει ο σηµερι-νός «εθνικός».Άλλα αξιοθέατα που αξίζει να επισκε-φτεί κανείς είναι οι παραλίες τουΠλατανίτη και της Μακύνειας. Επί-σης, ο δρόµος που διασχίζει την Κλό-κοβα προσφέρει µοναδική θέα σεόλο το ∆ήµο Αντιρρίου. Πανοραµικήθέα του Αντιρρίου µπορεί να απολαύ-σει κανείς και από το γραφικό εκκλη-σάκι του Αγίου Γεωργίου, πουβρίσκεται στον οµώνυµο λόφο, στοδρόµο Μολυκρείου – Αγραπιδοκά-µπου, και από το εκκλησάκι της Ανα-

λήψεως στο ∆.∆. Μολυκρείου.Αξίζει να σηµειωθεί και το αρ-χαίο θέατρο της Μακύνειας, πουείναι χτισµένο σε εξαιρετικήθέση, από όπου ο επισκέπτης

έχει τη δυνατότητα να θαυµάσειτην πανοραµική θέα στην πε-ριοχή του Αντιρρίου και στις αντι-κρινές παραλίες της βορειοδυτικήςΠελοποννήσου.

ΑΑννάάββαασσηη σσττηηνν ΠΠααλλιιοοββοούύνναα

Γεµάτη βουνά η Ναυπακτία, αλλά ηΠαλιοβούνα (Κλόκοβα) ίσως το

πιο γνωστό, απ' τον δύστροπο δρόµοπου διατρέχει τη βάση του και αποτε-λεί τµήµα της Εθνικής Οδού Αντιρ-ρίου-Ιωαννίνων. Για να ανέβουµεστην κορυφή του δεν χρειάζεται ιδι-αίτερη ορειβατική εµπειρία. Θα χρει-αστεί απ' την Εθνική Οδό ναστρίψουµε στο χωριό Ρίζα κι από εκείµέχρι το χωριό Άνω Καλαβρούζα,όπου και θα αφήσουµε το αυτοκί-νητο.Περνώντας δίπλα από συστάδεςαιωνόβιων δέντρων, διασχίζονταςκοιλάδες και ακολουθώντας την κόκ-κινη µπογιά που οι προνοητικοί ορει-

βάτες τοποθέτησαν για την οριοθέ-τηση του µονοπατιού, φτάνει κανείςστην κορυφή, που απέχει µια ώραπερίπου απ' το χωριό Άνω Καλα-βρούζα του ∆ήµου Αντιρρίου.Απόεκεί, πάνω από 1000 µέτρα ψηλότερααπ' το επίπεδο της θάλασσας, όλαφαντάζουν µικροσκοπικά: Οι άνθρω-ποι, τα σπίτια, τα καράβια, η Γέφυρα-Ρίου Αντιρρίου, τα προβλήµατα...Απόεκεί ψηλά, επίσης, εάν η ατµόσφαιραβοηθά, µπορεί κανείς να δει ολό-κληρη την Αιτωλοακαρνανία, µέροςτης παραλιακής Φωκίδας, τη Λευ-κάδα, την Ιθάκη, τη Κεφαλονιά, τη Ζά-κυνθο, και φυσικά τα Αχαϊκά βουνά

∆∆ήήµµοοςς ΕΕυυππααλλίίοουυ

ΤΤοο ΕΕυυππάάλλιιοοΚατά µήκος του γραφικού παραπό-ταµου Μαντήλω, που χύνεται στονΜόρνο, µέσα σε έντονο πράσινο,βρίσκεται το Ευπάλιο, µε τις πολλέςπηγές και τα πλούσια υπόγεια νερά.Με τις τρεις πλατείες του (Καρυάς,Ελευθερίου Βενιζέλου, Αθανασίου∆ιάκου), τον ενοριακό ναό του ΑγίουΓεωργίου, µε το εντυπωσιακό πε-τρόκτιστο καµπαναριό - ρολόι, πουδεσπόζει από το 1912 στο κέντρο τουχωριού, µε το Γυµνάσιο - Λύκειο καιτο ∆ηµοτικό Σχολείο (πέτρινο κτή-ριο του 1964), την πετρόκτιστη πηγήΆµπλας, την Πλατανόβρυση, το Πα-λιόκαστρο (ή Γύρος ή Χτίρια), όπουτοποθετείται η αρχαία πόλη Οινεών,τα παραδοσιακά σπίτια, καθώς καιτο καλαίσθητο κτήριο που στεγάζειτο Λαογραφικό Μουσείο και κοσµείτην είσοδο του χωριού, το Ευπάλιοείναι ένας γοητευτικός τόπος προο-ρισµού. Το Ευπάλιο, στην αρχαιότητα, απο-τελούσε πόλη των Οζολών Λοκρώνκαι αναφέρεται πρώτη φορά απότον Θουκυδίδη κατά τον Πελοπον-νησιακό πόλεµο. Για την προέλευσητου ονόµατος υπάρχουν δύο εκδο-χές. Η πρώτη αναφέρει ότι προέρχε-ται από το Ευ (καλός) + πάλη,δηλαδή ότι το Ευπάλιο έβγαζε κα-λούς παλαιστές, ενώ η δεύτερη απότο Ευ (καλός) + πόλιον (µικρήπόλη), γιατί στην αρχαία Ιστορία ανα-φέρεται ως Ευπόλιον.Ο σηµερινός οικισµός του Ευπαλίουκτίσθηκε από τους κατοίκους τηςΆνω και Κάτω Καρυάς, και το αρ-χικό του όνοµα ήταν Σουλές. Λίγαχρόνια πριν από την Ελληνική Επα-

νάσταση του 1821, ο Γάλλος Πρόξε-νος Ιωαννίνων Πουκεβίλ, επισκέ-φθηκε την περιοχή και αναφέρειστο βιβλίο του "Ταξίδιον εις Ελλάδα"ότι στο Σουλέ ζούσαν 15 οικογέ-νειες.Η απελευθέρωση της περιο-χής από τους Τούρκουςολοκληρώθηκε στις 2 Μαΐου 1829,µε την απελευθέρωση της Ναυπά-κτου. Το 1846 και το 1865, στην κοι-λάδα του Σουλέ, δόθηκαν στουςΑγωνιστές της Επανάστασης ωςαποκατάσταση "Εθνικαί Γαίαι", πουόµως ήταν µακριά από τα σπίτιατους στην Καρυά. Έτσι αναγκάστη-καν να εγκαταλείψουν την Καρυάκαι να χτίσουν τον οικισµό πουυπάρχει µέχρι σήµερα, επεκτείνο-ντας τον αρχικό οικισµό του Σουλέκαι δίνοντάς του το αρχαίο όνοµαΕυπάλιο.

ΠΠλλάάιι σσττοο κκύύµµααΈνα από τα πολλά χωριά της πεδιά-

δας του Μόρνου είναι η ΧΧιιλλιιααδδοούύ. Η εύφορη γη πάνω στην οποία θε-µελιώθηκε και τα νερά του Κοριν-θιακού Κόλπου που τη καταβρέχουνπροσδίδουν στην Χιλιαδού µια ξεχω-ριστή χροιά. Το µικρό αυτό καµποχώρι περιβάλ-λεται από καλλιεργήσιµες εκτάσειςκαι κάθεται στριµωγµένο σε µιαάκρη της πεδιάδας, δίπλα στη θά-λασσα.Στην είσοδο του χωριού συναντάκανείς χαµηλά διώροφα σπιτάκια µεκεραµοσκεπή, απλωµένα εκατέρω-θεν του κεντρικού φιδίσιου δρόµου,που καταλήγει στην παραλιακήζώνη. Εκεί, το µικρό καταφύγιο γιατα ψαροκάικα και η αµµουδένια πα-ραλία µήκους 2 χλµ χάρισαν στοντόπο µια ανερχόµενη τουριστική κί-νηση και υποδοµή, προσελκύονταςπαράλληλα επισκέπτες από διάφοραµέρη της Ελλάδος αλλά και του εξω-τερικού.

Ο∆ήµος προήλθε από τη συνένωση δεκαέξι κοινοτήτων: Ευπαλίου, ∆ροσάτου, Φιλοθέης,Τρικόρφου, Κάµπου, Τειχίου, Παλαιοξαρίου, Ποτιδάνειας, Κλήµατος, Μοναστηρακίου,

Μαραθιά, Πύργου, Σεργούλας, Μανάγουλης, Μαλαµάτων και Καστρακίου.

Οι επισκέπτες το καλοκαίρι µπορούν να απολαύσουν τα µικρά γραφικά παραλιακά χωριά, ενώτο χειµώνα θα ανακαλύψουν τους κρυµµένους θησαυρούς µέσα στη φύση που διαθέτουν ταορεινά χωριά.

www.efpalio.gov.gr

Το Ευπάλιο

Η Χιλιαδού διαθέτει ξενοδοχεία, ψα-ροταβέρνες, beach bar και καφέ, πουπροσφέρονται για να ικανοποιήσουντις ανάγκες του επισκέπτη και τουπαραθεριστή. Κτισµένο αµφιθεατρικά, σε µια πλα-γιά της ∆ωρίδας που σβήνει στην θά-λασσα, το ΜΜοονναασσττηηρράάκκιι αγναντεύειτην θέα του Κορινθιακού Κόλπουστα πόδια του. Το γραφικό παραθα-λάσσιο χωριό του ∆ήµου Ευπαλίου,µε τα καλαίσθητα σπιτάκια και τονπαραδοσιακό του χαρακτήρα, µοιάζεινα είναι ανεπηρέαστο από την σύγ-χρονη ζωή, προσφέροντας στιγµέςηρεµίας και χαλάρωσης στον επισκέ-πτη του. Το σηµείο αναφοράς του χωριούείναι το µικρό του λιµανάκι που περι-τριγυρίζεται από παραδοσιακές ψα-ροταβέρνες, όπου απολαµβάνετε τογεύµα σας, έχοντας τη θάλασσα κυ-ριολεκτικά ένα βήµα µακριά. Οι γρα-φικοί ψαράδες µε τα καΐκια τους, ηµυρωδιά του ιωδίου, ο απαλός θερι-νός άνεµος και η γεύση του ούζουσυνθέτουν µια εικόνα βγαλµένη απότο παρελθόν.Το Μοναστηράκι προσφέρεται γιαανοιξιάτικες βόλτες και για καλοκαι-ρινές διακοπές. Φηµίζεται για ταδροσερά και πεντακάθαρα νερά του.Η παραλία δυτικά του χωριού και σεαπόσταση 1 χλµ (Παραθάλασσο) απο-τελείται από βότσαλα και κροκάλα,ενώ ανατολικά συναντά κανείς µιαβραχώδη σύνθεση της παράκτιαςζώνης. Για εκείνους που συνδέουντις διακοπές τους µε το ξεφάντωµακαι τα πάρτι, το Μοναστηράκι καλύ-πτει τις ανάγκες σας από το πρωίµέχρι το βράδυ. Επισκεφτείτε ταbeach bar στο Παραθάλασσο, χο-ρέψτε στον ρυθµό της µουσικής,βουτήξτε στα πεντακάθαρα νερά τουΚορινθιακού...Το ΣΣκκάάλλωωµµαα είναι ένα µικρό παρα-θαλάσσιο χωριό του νοµού Φωκίδας,λίγα µόλις χιλιόµετρα από τη Ναύπα-κτο. Μία από τις πιο φηµισµένες πα-ραλίες της περιοχής συγκεντρώνειπολύ κόσµο το καλοκαίρι, για τοµπάνιο του ή απλά ένα ουζάκι δίπλα

ΙΙεερράά ΜΜοοννήή ΠΠααννααγγίίααςς ΒΒααρρννάάκκοοββααςς

ΗΙερά Μονή Παναγίας Βαρνά-κοβας, βυζαντινό Μοναστήριτων θρύλων και των παραδό-

σεων, µε έτος ίδρυσης το 1077 µ.Χ.από τον «εκ Καρυών» όσιο Αρσένιο,είναι το 5ο αρχαιότερο από τα µονα-στήρια της Ελλάδας. Η Βαρνάκοβαυπήρξε το προπύργιο της Ορθοδο-ξίας και του Ελληνισµού (εθνική συ-νείδηση, γλώσσα, παραδόσεις) σταχρόνια της επιρροής των Λατίνωνστη ∆υτική Ελλάδα και κυρίως, κατάτη Φραγκοκρατία, της ευρύτερης πε-ριοχής, καθώς και ο «κυµατοθραύ-στης» των σχεδίωνκαθολικοποίησης του Ελληνισµού,που θρησκευτικά ανήκε τότε στονΠάπα της Ρώµης.Η Μονή βρίσκεταιστο νοτιοδυτικό άκρο του νοµούΦωκίδας, στο ∆ήµο Ευπαλίου, 30περίπου χιλιόµετρα βορειοανατο-λικά της Ναυπάκτου, στον παλαιόδρόµο του Λιδωρικίου. Είναι κτι-σµένη πάνω σε έναν µικρό λόφο καισε υψόµετρο 800 περίπου µέτρων,ανάµεσα σε πυκνό δάσος από δρυς

και αγριοκαστανιές, µε πλουσιότατηθέα προς την ορεινή Ναυπακτία καιτη ∆ωρίδα. Στα πολλά αξιοθέατα µε-γάλου αρχαιολογικού και θρησκευ-τικού ενδιαφέροντος τηςΒαρνάκοβας δεσπόζει η εικόνα τηςΠαναγίας, η οποία χρονολογείταιαπό κτίσεως του ναού. Η εικόναφέρει εµφανές ράγισµα κατά µήκοςτου προσώπου της Θεοτόκου, πουσύµφωνα µε αυτόπτες µάρτυρες δη-µιουργήθηκε από τοπικό σεισµό πουσυνέβη στις 15 Αυγούστου 1940, τηνώρα του τορπιλισµού του ευδρόµου«Έλλη» στην Τήνο. Κατά τον µεγάλοΑγώνα του 1821 υπήρξε κέντρο ανε-φοδιασµού των µαχητών της Ρούµε-λης και ισχυρό οχυρό τους. Μετά τηνπτώση του Μεσολογγίου η ΙεράΜονή Βαρνάκοβας έγινε ολοκαύ-τωµα (26-05-1826). Σήµερα το ιερόΜοναστήρι της Παναγίας Βαρνάκο-βας, ανακαινισµένο, αποτελεί χώροψυχικής ανάτασης και πνευµατικήςγαλήνηςν φωλιασµένο µέσα σε απέ-ραντο «∆εντριά».

στη θάλασσα. Με κοσµοπολίτικοαέρα, αυτή η µικρή αλλά πανέµορφηπαραλία αποτελεί το σηµείο συνάντη-σης του καλοκαιριού. Το χωριό είναιχτισµένο γύρω από τον µικρό κολπί-σκο και έχει ελάχιστους κατοίκους τοχειµώνα. Το καλοκαίρι, όµως, θαβρείτε πολύ κόσµο, µαγαζιά καιεστιατόρια. Την πραγµατική οµορφιάτης παραλίας µπορείτε να την απο-λαύσετε τα ήσυχα Σαββατοκύριακατου Σεπτέµβρη, κάνοντας το µπάνιοσας ή απλά περπατώντας στο πέ-τρινο δροµάκι δίπλα στη θάλασσα.Από τα οµορφότερα σηµεία του χω-ριού το πανέµορφο εκκλησάκι τουΣωτήρος, χτισµένο δίπλα στο κύµα,σε ένα µικρό ύψωµα, προσφέρει µιαπανέµορφη θέα του χωριού, αλλά καιτου Κορινθιακού κόλπου.Ο ΜΜααρρααθθιιάάςς είναι ένα µικρό γραφικόψαροχώρι, στα δυτικά παράλια τουΚορινθιακού κόλπου στη Φωκίδα,µόλις 20 χλµ. από τη Ναύπακτο. Τοχωριό είναι χτισµένο πάνω στο δέλταπου σχηµάτισαν εδώ και χρόνια ταδύο ρέµατα που βρίσκονται στιςάκρες του χωριού. Χτισµένος ο οικι-σµός µέσα στη θάλασσα, δίνει την αί-σθηση του νησιού. Η πεδιάδα του

µικρή σε έκταση είναι σκεπασµένηαπό κάθε είδους οπωροφόρα δένδρα.Πορτοκαλιές, λεµονιές και λαδοελιέςκαλύπτουν τον κάµπο γύρω από τασπίτια. Η ακρογιαλιά της περιοχής,από την Φωκιότρυπα µέχρι το Σκά-λωµα, είναι ιδανική για µπάνιο. ∆ικαι-ωµατικά έχει τιµηθεί µε τον ΧρυσόΑστερία για την ωραία του παραλίακαι την πεντακάθαρη θάλασσα. ΟΜαραθιάς αποτελεί από τα πλέονγνωστά σηµεία στον Κορινθιακό, συ-γκεντρώνει παραθεριστές, ντόπιους

και ξένους, και αποτελεί ένα µονα-δικό µέρος για εσάς που θέλετε νααπολαύσετε την οµορφιά της φύσης,τη δροσιά της θάλασσας, τον καλο-καιρινό ήλιο, ή να ξεκουραστείτεκάτω από τις πυκνόφυλλες µουριέςκαι τα πλατάνια, σε ένα από τα πολλάπαραδοσιακά ταβερνάκια του χω-ριού.Η αρχική ονοµασία της ΠΠααρρααλλίίααςςΣΣεερργγοούύλλααςς, επί Τουρκοκρατίας, ήταν«Μύλοι», λόγω των πολλών νερόµυ-λων που υπήρχαν στην περιοχή.

Οι κρυµµένοι θησαυροί του ∆ήµου Ευπαλίου

Ο Μαραθιάς

Μετά την Έξοδο του Μεσολογγίου,στο µύλο-σπίτι του Παπαπολίτη φι-λοξενήθηκε ο Κασοµούλης, αγωνι-στής και ιστοριογράφος, µαζί µεάλλους πολεµιστές, που είχαν διαφύ-γει µε καΐκι προς τον Κορινθιακόκόλπο. Σήµερα, ο επισκέπτης µπορείνα θαυµάσει το κανάλι του µύλου,που στηρίζεται σε αριστοτεχνικέςκαµάρες και περιβάλλεται από πλα-τάνια. Με πρόσφατη απόφαση τηςΕφορείας Νεωτέρων Μνηµείων Πα-τρών, έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέοκτίσµα. Το σύγχρονο όνοµά της πα-ραπέµπει στην όµορφη παραλία της.Το Χαλίκι, 600 µέτρα παραλία, µεµικρό χαλίκι, µε διάφανα και πεντα-κάθαρα νερά, είναι µια από τις οµορ-φότερες παραλίες της περιοχής. Τοχωριό, µε µοναδική φυσική οµορφιάκαι ατέλειωτο πράσινο, έχει σήµερα220 κατοίκους, ταβέρνες, εστιατόριακαι τουριστικές επιχειρήσεις.

ΑΑννάάµµεεσσαα σσεε ββοουυννόό κκααιι θθάάλλαασσσσααΣτην πλαγιά του λόφου, απέναντιαπό την Παλιοβούνα, σε υψόµετρο420 µέτρων, µέσα σε µια όαση πρα-σίνου βρίσκεται το ∆ροσάτο, µε 50σπίτια. Το λούζει οληµερίς ο ήλιοςκαι το δροσίζει ακόµη και η πιοµικρή ανάσα του αέρα. Έχει τηνωραιότερη θέα από όλα τα χωριά τηςπεριοχής. Αναφέρεται στην ιστορίαως "Καρδάρι", ενώ το 1956 µετονοµά-σθηκε σε ∆ροσάτο.Το ΠΠεευυκκάάκκιι άρχισε να κτίζεται το1910, και η πρώτη ονοµασία ήταν"Παλιόχανο".Στο κέντρο του χωριούβρίσκεται η εκκλησία «Άγιος Κων-σταντίνος», στο προαύλιο της οποίαςβρίσκεται ο ανδριάντας του Νικο-λάου Κουβέλη, µεγάλου ευεργέτητου ∆ροσάτου και του Ευπαλίου.Σε 12 χλµ από το Ευπάλιο, βρίσκεταιο Κάµπος, αµφιθεατρικά κτισµένοςστους πρόποδες του βουνού "Βίγλα",

µε θέα στον Κορινθιακό κόλπο καιτην πεδιάδα του Μόρνου. Οι πιο πολ-λοί κάτοικοι είναι συνταξιούχοι, οιοποίοι ασχολούνται συµπληρωµα-τικά και µε τα αγροτικά. Υπάρχουν,όµως, και κάτοικοι αποκλειστικά γε-ωργοί και κτηνοτρόφοι.Ανατολικά από το Ευπάλιο βρίσκεταιτο ΚΚαασσττρράάκκιι. Μέχρι το 1928 λεγότανΟµέρ Εφέντη, από το όνοµα τουΟθωµανού αξιωµατούχου στονοποίον ανήκε. Το 1928 µετονοµά-σθηκε σε Καστράκι. Το Καστράκι, που βρίσκεται στηναριστερή όχθη του Μόρνου και στηναριστερή του παραπόταµου Μαν-δήλω, είναι ένα γραφικό χωριό, πουγειτνιάζει µε τη Ναυπακτιακή ∆άφνηκαι επικοινωνεί µε τη Ναυπακτίαµέσω της πεντακάµαρης γέφυραςτου Μόρνου (του 1939).Το ΚΚλλήήµµαα, σκαρφαλωµένο στην κο-ρυφή του οµώνυµου λόφου, µέσαστο πράσινο, αγναντεύει από ψηλάτον Κορινθιακό, την κοιλάδα τηςΜανδήλως και την πεδιάδα του Μόρ-νου. Κατηφορίζοντας από το Κλήµα,συναντάς τον συνοικισµό ΠΠηηγγήή, πουείναι κτισµένος στους πρόποδες τουλόφου. Περνώντας τη γέφυρα, συνα-ντάς τα ΚΚοούύκκοουυρραα, που απέχουν 3χλµ από το Ευπάλιο, την έδρα του∆ήµου. Το χωριό δηµιουργήθηκε τοέτος 1965, και εγκαταστάθηκαν σεαυτό οι κάτοικοι των Παλαιών Κου-κούρων, λόγω κατολισθήσεων. Οεπισκέπτης µπορεί να επισκεφθεί τοΛαογραφικό Μουσείο του Συλλόγουκαι την παλαιοχριστιανική εκκλησίατης Ανάληψης του Σωτήρα του 4ουµ.Χ. αιώνα. Τα ΜΜααλλάάµµααττααείναι ίσως το µοναδικόχωρίο στο ∆ήµο Ευπαλίου που οι πε-ρισσότεροι νέοι παραµένουν στοτόπο τους. Οι κάτοικοι ασχολούνταιµε τη γεωργία και την κτηνοτροφίακαι παράγουν καλαµπόκι, τριφύλλικαι εσπεριδοειδή. Κατά µήκος τουποταµού Μόρνου έχουν αναπτυχθείαρκετές βιοµηχανικές και βιοτεχνι-κές µονάδες. Η παλαιότερη ονοµα-σία των Μαλαµάτων ήταν Χασάναγα. Η ΜΜααννάάγγοουυλληη, και αυτή µε ισχυρή

168

Τα καζάνια για το τσίπουρο λειτουργούν ακόµη στην Ποτιδάνεια

παρουσία νέων ανθρώπων, βρίσκε-ται στο κέντρο της πεδιάδας του πο-ταµού Μόρνου. Οι κάτοικοιασχολούνται µε την γεωργία, τηνκτηνοτροφία και την αλιεία.

ΣΣττοο ββοουυννόόΗ ΦΦιιλλοοθθέέηη ((ΓΓκκοουυµµααίίοοιι)) βρίσκεταιεπί της Εθνικής Οδού Ναυπάκτου-Λιδορικίου, σε απόσταση 10 χλµ απότο Ευπάλιο. Συνορεύει βόρεια µε τοδρυόδασος της Ιεράς Μονής της Πα-ναγίας Βαρνάκοβας, απέχει 5 χλµαπό αυτό και βρίσκεται στον διάβατων χιλιάδων προσκυνητών και επι-σκεπτών που κατακλύζουν το ιστο-ρικό αυτό µοναστήρι. Πρόκειται γιαχωριό "εξώστη" στην περιοχή, µεανοιχτό ορίζοντα, υπέροχη θέα σεβουνό και θάλασσα. Οι περισσότεροι κάτοικοί του είναισυνταξιούχοι και ασχολούνται µε τηνγεωργία και την κτηνοτροφία. Χαρα-κτηριστικό γνώρισµα του χωριούείναι τα κεραµοσκεπή και πέτρινακτήρια ειδικής αρχιτεκτονικής, ταπλακόστρωτα των αυλών και πλα-τειών, που δίνουν µια ξεχωριστή αι-σθητική στον οικισµό καιεπιφυλάσσουν µια έκτακτη οµορφιάκαι ζεστασιά στον επισκέπτη, σε συν-δυασµό µε την ονοµαστή Γκουµιώ-τικη πέτρα.Το ΤΤρρίίκκοορρφφοοβρίσκεται σε υψόµετρο400 µέτρων, στις πλαγιές του όρουςΤρίκορφο, από όπου πήρε και τοόνοµά του. Χτισµένο σε ειδυλλιακήτοποθεσία, βρίσκεται στην ίδια θέσηεδώ και οκτώ περίπου αιώνες, µε αρ-χικό του όνοµα “Βλαχοκάτουνο”.Κτισµένο στην πλαγιά της οροσειράςΤρίκορφο, το Παλαιοξάρι, όπως όλατα χωριά, µέχρι το 1955 ήταν κατεξοχήναγροτική και κτηνοτροφική περιοχή,και, µάλιστα, η παραγωγικότερη τηςπεριοχής, γιατί είχε πολλές πηγέςνερού διάσπαρτες.Μετά τον Εµφύλιο, µε την εσωτε-

ρική και εξωτερική µετανάστευση,άλλαξε ο τρόπος ζωής. Με την φυγή του πληθυσµού, η κτη-νοτροφία µειώθηκε, για να φτά-σουµε στο σηµερινό επίπεδο της

υποτυπώδους αγροτικής απασχόλη-σης των ολίγων συνταξιούχων. Έχεικλίµα υγιεινό, είναι µέσα στο πράσινο,µε πολλές πηγές και άφθονες φυσι-κές οµορφιές, και δεν έχει τίποτε ναζηλέψει από άλλα γνωστά ορεινά πα-ραθεριστικά θέρετρα της χώρας.Στην πλαγιά των λόφων της οροσει-ράς Τρικόρφου, σε υψόµετρο 600µέτρα, βρίσκεται το Τείχιο. Μέχρι το1844 ονοµαζόταν Λυκοχώρι, είτεγιατί είχε πολλούς λύκους, είτεεπειδή είχε καταληφθεί το αρχαίοΤείχιο (ευρήµατα υπάρχουν στηνθέση Άγιοι Απόστολοι, Βαθαλών, Πα-παδιά) από στρατηγό µε το όνοµαΛυκ και άλλαξε το όνοµα του χωριού.Οι πιο πολλοί κάτοικοι είναι συνταξι-ούχοι και ασχολούνται συµπληρωµα-τικά και µε τα αγροτικά. Πολλοί λίγοιείναι οι αποκλειστικά κτηνοτρόφοι.

Στη βόρεια πλευρά του χωριού δε-σπόζει η εκκλησία, πέτρινο κτήριο,κτισµένο το έτος 1898, που αναπαλαι-ώθηκε το έτος 1997, και έχει χαρα-κτηρισθεί, µε απόφαση τουΥπουργού Πολιτισµού ως διατηρη-τέο κτήριο.Κρεµασµένη ψηλά σε αµφιθεατρικόπανόραµα, η Ποτιδάνεια τυλίγεται σεζωηρή και µε θαυµαστή εικόνα βλά-στηση. Οι κορφές κι οι πλαγιές τουολόδροσου Τρίκορφου πιο πάνω κα-λύπτονται από ποικιλία φυσικήςοµορφιάς, που συγκινεί και προκαλείτη φυσιολατρική διάθεση. Τα σπίτιατης αραδιάζονται στον ίδιο τόπο, που,µπροστά από δυο και πλέον αιώνες,οι πρώτοι κάτοικοί της βρήκαν στοδάσος καταφύγιο. Το 1999, στο αγνά-ντιο του Αϊ-Γιώργη, στην είσοδο τουχωριού, κτίσθηκε το υπαίθριο αµφι-

Το Παραθάλασσο

ΠΠεεζζοοπποορρίίαα

Ένα οργανωµένο δίκτυο µονοπατιών πεζοπορίας του όρους Τρικόρφου µή-κους 50 χλµ µε επτά συνολικά διαδροµές θα βρείτε στο ∆ήµο Ευπαλίου.

Συγκεκριµένα, µπορείτε ναπερπατήσετε τις παρακάτωδιαδροµές: Σεργούλα - Παραλία Σερ-γούλας, Σεργούλα – Τρί-κορφο, Τρίκορφο –Ποτιδάνεια, Τρίκορφο –Παλιόµυλος, Πύργος – Πα-λιόµυλος, Πύργος – Μαρα-θιάς και Πύργος –Σεργούλα. Η πλούσιαφύση και η εξαιρετική θέαστον Κορινθιακό θα αποζη-µιώσουν τους κόπους σας. Η θέα αποζηµιώνει τον πεζοπόροΗ θέα αποζηµιώνει τον πεζοπόρο

170

ΧΑΡΤΗΣ ∆ΗΜΟΥ ΕΥΠΑΛΙΟΥ

θέατρο της Ποτιδάνειας, χωρητικό-τητας 600 θέσεων. Με φόντο ταπεύκα και τις ακακίες και θέα τηνκοιλάδα του Μόρνου, τη Γκιώνα καιτα Βαρδούσια, το αµφιθέατρο φιλο-ξενεί - κυρίως τους καλοκαιρινούςµήνες - τα πολιτιστικά, αθλητικά καικοινωνικά δρώµενα του χωριού.Ο ΠΠύύρργγοοςς, χωριό κτισµένο σε υψό-µετρο 710 µέτρων, συνορεύει ανατο-λικά µε την Σεργούλα, δυτικά µε τονΚάµπο, βόρεια µε την Ποτιδάνεια,και νότια µε τον Μαραθιά.Το αρχικότου όνοµα "Καρούτια" προέρχεται,

µάλλον, από τουρκική λέξη. Οι πρώ-τοι κάτοικοι προέρχονται, όπως καιτης γειτονικής Σεργούλας, από τοκεφαλοχώρι της περιοχής, τα "Πα-λιοχώρια", που κάηκε από τουςΤούρκους. Η κύρια ασχολία των κα-τοίκων ήταν η κτηνοτροφία. Εργα-σία δύσκολη και µε αντίξοεςσυνθήκες. Την δεκαετία του 1960, οικάτοικοι του χωριού "κατέβηκαν"παρακάτω, κοντά στην θάλασσα,στον "Μαραθιά". 'Eτσι, λοιπόν, και οΠύργος ακολούθησε την µοίραόλων των χωριών της περιοχής και

σήµερα βρίσκεται µε λιγοστούς κατοί-κους.

∆είτε οπωσδήποτε: Η Ιερά Μονή Παναγίας Βαρνάκοβας,το παλαιότερο βυζαντινό Μοναστήρι,έτος ίδρυσης 1077 µ.Χ., που λειτουρ-γεί µέχρι και σήµερα. Ο «Αη-Γιάν-νης» στο Ευπάλιο. Πρόκειται γιαεξαίρετο και σπάνιο µνηµείο βυζα-ντινής τέχνης, στη παρυφή του Ευ-παλίου, σε ένα πανέµορφο σηµείο.Το Λαογραφικό Μουσείο Ευπαλίουµε την πλούσια συλλογή του.

Για τα κείµενα του οδηγού αντλήθηκαν πληροφορίεςαπό τους ιστότοπους των ∆ήµων Αντιρρίου, Ευπα-

λίου, Πυλήνης, Αποδοτίας και Πλατάνου, ενώ έγινεέρευνα και στην πλούσια βιβλιογραφία της Βιβλιοθή-κης Ναυπάκτου. Στην συγγραφή συνεργάστηκε η Αγγε-

λική Παπαχριστοδούλου. Τους χάρτες τον δήµων της περιοχής, µας τους παραχώ-

ρησε η Αιτωλική Αναπτυξιακή ΑΕ και την ευχαριστούµε.Οι φωτογραφίες είναι του Ανδρέα Σταυρόπουλου,

εκτός απ' όπου αναφέρεται διαφορετικά.

∆∆ύύοο λλόόγγιιαα γγιιαα ααυυττέέςς ττιιςς σσεελλίίδδεεςς

Δήμος ΕυπαλίουΕυπάλιο, Τηλ.: 26340 53271, www.efpalio.gov.gr

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

ΞΞεεννοοδδοοχχεείίαα

ΑΑννττίίρρρριιοοSSttaarr HHootteellΕνοικιαζόµενα δωµάτιαΠλατανίτης - Αντίρριο26340 31391

HHootteell AAkkttiiΞενοδοχείοπαραλία Γριµπόβου -Ναύπακτος26340 24171

ΝΝααύύππαακκττοοςςHHootteell NNaaffppaakkttoossΞενοδοχείοπαραλία Γριµπόβου -Ναύπακτος26340 23788

LLeeppaannttoo BBeeaacchhΞενοδοχείοπαραλία Γριµπόβου -Ναύπακτος26340 23931

NNaaffss HHootteellΞενοδοχείοΑθ. Νόβα 33, Ψανή -Ναύπακτος26340 38216

SSttaarr RRoooommss HHootteellΞενοδοχείοΠλατανίτηςΝαύπακτος26340 31396

ΑΑγγννήήΞενοδοχείοΨανή - Ναύπακτος26340 22448

ΑΑφφρροοδδίίττηηΞενοδοχείοΦιλικής Εταιρείας 1 -Ναύπακτος26340 29922

ΒΒίίλλεεςς VVeenneettiikkooΒίλεςΠλατανίτης - Ναύπακτος26340 31555

ΒΒίίλλεεςς ΑΑγγννάάννττιιΒίλεςΠλατανίτης - Ναύπακτος6983004211

∆∆ιιεεθθννέέςςΞενοδοχείοΜεσολογγίου 3 - Ναύπακτος26340 27342

ΕΕλλααιιώώννααςς ΖΖέέλλιιοουυΞενοδοχείο11ο χλµ. Αντιρρίου –Μεσολογγίου -Ναύπακτος26340 45056

ΉΉλλιιοοννΞενοδοχείοΝταλιάνη 7,Μποτσαρέικα -Ναύπακτος26340 21222

ΝΝίίκκηηΞενοδοχείοΤζαβέλλα 67 - Ναύπακτος26340 28901

ΠΠλλάάζζααΞενοδοχείοΝαυµαχίας 37 – παραλίαΨανής - Ναύπακτος26340 22226

ΡΡεεγγκκίίννααΞενοδοχείοΠαραλία Ψανής -Ναύπακτος26340 21556

ΤΤοο ΑΑρρχχοοννττιικκόό ττηηςς ΠΠέέππωωςςΞενοδοχείοΤζαβέλλα 11 -Ναύπακτος

26340 38185

ΦΦλλοοίίσσββοοςς HHootteellΞενοδοχείοΝαυµαχίας – παραλίαΨανής - Ναύπακτος26340 24811

ΧΧρρυυσσήή ΑΑκκττήήΞενοδοχείοΝαυµαχίας 29 – παραλίαΨανής - Ναύπακτος26340 21444

ΟΟρρεειιννήή ΝΝααυυππαακκττίίαα““ΓΓρρηηγγοορρόόπποουυλλοοςς””Ενοικιαζόµενα δωµάτιαΠλάτανος - ΟρεινήΝαυπακτία26340 61424

CCrryyssttaall MMoouunnttaaiinn HHootteellΞενώναςΆνω Χώρα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 41555

VViillllaaggee IInnnnΞενώναςΆνω Χώρα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 41433

ΑΑλλθθααίίααΞενώναςΆνω Χώρα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 26438

ΑΑλλωωννάάκκιιΞενώναςΠλάτανος - ΟρεινήΝαυπακτία26340 61315

ΖΖοορρµµππάάςςΞενώναςΚαταφύγιο - ΟρεινήΝαυπακτία26340 41771

ΗΗ ΟΟρρεειιννήή ΝΝααυυππαακκττίίααΞενώναςΠαλαιόπυργοςΝαυπακτίας - ΟρεινήΝαυπακτία6947379218

ΜΜ..&& ΓΓ.. ΣΣµµάάννηηςςΞενώναςΛεύκα - ΟρεινήΝαυπακτία6974752979

ΜΜάάττοοςς ΒΒαασσίίλλεειιοοςςΞενώναςΆνω Χώρα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 28379

ΞΞέέννιιοοςςΞενώναςΚάτω Χώρα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 41111

ΞΞεεννοοδδοοχχεείίοο ΕΕλλααττοούύΞενώναςΕλατού - ΟρεινήΝαυπακτία26340 53000

ΞΞεεννώώννααςς ΦΦιιλλοοξξεεννιιααΕνοικιαζόµενα δωµάτια∆ουνείκα Τριχωνίδας -Ορεινή Ναυπακτία26440 24277

ΞΞεεννώώννεεςς ΓΓρρίίββααςς ((ΚΚάάµµπποοςςΣΣίίµµοουυ))ΞενώναςΚάµπος Σίµου - ΟρεινήΝαυπακτία26340 62100

ΠΠααννδδοοχχεείίοο ∆∆ρρυυάάδδεεςςΞενώναςΑµπελακιώτισσα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 41633

Toυρισµός172

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

173

ΠΠααππααϊϊωωααννννίίδδηηςς ΙΙωωάάννννηηςςΞενώναςΑµπελακιώτισσα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 41210

ΠΠέέττρριιννοοΞενώναςΛιµνίστα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 52588

ΤΤαα ΠΠέέττρριιννααΞενώναςΆνω Χώρα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 41101

ΤΤαα ΣΣππιιττάάκκιιαα ττηηςςΙΙφφιιγγέέννεειιααςςΞενώναςΠλάτανος - ΟρεινήΝαυπακτία26340 61500

ΤΤοο ΚΚααννννααββέέιικκοοΞενώναςΆνω Χώρα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 41077

ΤΤοο ΜΜππααλλκκόόννιι ττοουυ ΕΕυυήήννοουυΞενώναςΚλεφτάλωνο Πυλήνη -Ορεινή Ναυπακτία26340 62182

ΤΤοο ΧΧάάννιιΞενώναςΧάνι Μπανιά - ΟρεινήΝαυπακτία26340 29417

ΦΦάάρρµµαα ΜΜίίχχοουυΕνοικιαζόµενα δωµάτιαΛάλικα Κρυονερίων -26340 48781

ΚΚααττααφφύύγγιιοο ΚΚρροοκκύύλλεειιοουυΚαταφύγιο

Κροκύλειο Φωκίδος -Ορεινή Φωκίδα

ΟΟ ΠΠααρράάδδεειισσοοςςΞενώναςΚροκύλειο - Ορεινή Φωκίδα22660 41451

ΤΤοο ΚΚρροοκκύύλλεειιοοΞενώναςΚροκύλειο Φωκίδος -Ορεινή Φωκίδα22660 41500

AAppoolllloo BBeeaacchhΞενοδοχείοΜαραθιάς- Παραλιακή Φωκίδα26340 91321

ΠΠααρρααλλιιαακκήή ΦΦωωκκίίδδααAAvvrraaΕνοικιαζόµενα δωµάτιαΜοναστηράκι -Παραλιακή Φωκίδα26340 52920

CCaappttaaiinn JJiimmmmyyssΕνοικιαζόµενα δωµάτιαΜαραθιάς - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 91050

GGrreeeenn aanndd BBlluueeΕνοικιαζόµεναδιαµερίσµαταΜαραθιάς - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 91362

RReeppoo SSttuuddiiooΒίλεςΧιλιαδού - ΠαραλιακήΦωκίδα6939798818

∆∆ρρυυµµννααΕνοικιαζόµενα δωµάτιαΤριζόνια - ΠαραλιακήΦωκίδα22660 71204

Παραδοσιακός Ξενώνας - ΓρίβαςΚάµπος Σύµης

Τηλέφωνο επικοινωνίας 26340 62100 - 6944202374

Απολαύστε µαζί µας

έναν άλλο, παραδοσιακό

τρόπο ζωής

ΚΚρρυυσσττααλλλλίίααΕνοικιαζόµενα δωµάτιαΜοναστηράκι -Παραλιακή Φωκίδα26340 53263

ΜΜεελλίίσσττααςςΕνοικιαζόµενα δωµάτιαΜαραθιάς - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 91200

ΞΞεεννοοδδοοχχεείίοο ΧΧιιλλιιααδδοούύΞενοδοχείοΧιλιαδού - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 71350

ΌΌαασσηηΞενοδοχείοΧιλιαδού - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 38120

ΠΠααππααδδόόπποουυλλοοςςΕνοικιαζόµενα δωµάτιαΧιλιαδού - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 71337

ΠΠοολλυυξξέέννηηΕνοικιαζόµενα δωµάτιαΜοναστηράκι -Παραλιακή Φωκίδα6977692841

ΡΡοοζζεεννκκοοϊϊττεερρ ΟΟύύλλρριιχχΕνοικιαζόµενα δωµάτιαΧιλιαδού - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 38123

ΡΡόόννιιΕνοικιαζόµενα δωµάτιαΤριζόνια - ΠαραλιακήΦωκίδα22660 71297

ΣΣκκάάλλωωµµαα ΒΒίίλλεεςςΒίλεςΣκάλωµα - ΠαραλιακήΦωκίδα

ΠΠιινναακκάάδδεεςςΑγρόκτηµα-ΕναλλακτικέςδραστηριότητεςΤρίκορφο Ναυπακτίας -Χάλκεια6944507212

ΦΦααγγηηττόό

ΑΑννττίίρρρριιοοΑΑννδδρρεεοοπποούύλλοουυ ΕΕλλππίίδδααΨησταριάΡίζα - Αντίρριο26340 31535

ΗΗ ΡΡίίζζαα ττηηςς ΓΓεεύύσσηηςςΤαβέρναΡίζα - Αντίρριο26340 31335

ΚΚααττσσώώννηη ΒΒαασσιιλλιικκήήΤαβέρνα – ΨησταριάΜακύνεια - Αντίρριο26340 31639

ΜΜααϊϊσσττρράάλλιιΨησταριά -Ψαροταβέρνα Αντίρριο26340 31651

οο ΒΒαασσίίλληηςςΨαροταβέρνα4ο χλµ. Αντιρρίου –Μεσολογγίου, Μακύνεια - Αντίρριο26340 31195

ΟΟ ΜΜιιχχάάλληηςςEστιατόριο – πιτσαρίαΑντίρριο26340 31981

ΣΣααλλααµµοούύρρααςς ΑΑθθααννάάσσιιοοςςΨητοπωλείοΑντίρριο26340 31600

ΣΣππααννοοµµήήττσσοουυ ΆΆννννααΚαφενείο - ΨησταριάΑντίρριο26340 31923

SS tt uu dd ii oo ss AA pp aa rr tt mm ee nn tt ss19 επιπλωµένα studios, 4 διαµερίσµατα, tv, mini-bar,κουζίνα, πρωϊνό, µπαλκόνι σε κάθε

δωµάτιο µε θέα τον Κορινθιακό

19 επιπλωµένα studios, 4 διαµερίσµατα, tv, mini-bar,κουζίνα, πρωϊνό, µπαλκόνι σε κάθε

δωµάτιο µε θέα τον Κορινθιακό

Τηλ.: 26340 52920,1,2 Fax.: 26340 52923Κιν.: 6936185312www.avrastudios.gr, e-mail:info@avrastudios.gr

∆ιακοπές στο

Μοναστηράκι Ναυπάκτου

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

174

Πλατανίτης - Ναύπακτος Τηλ.: 6983004211www.agnanti-nafpaktos.gr info@agnanti-nafpaktos.gr

Επιπλωµένες βίλες

ΖΟΡΜΠΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ ∆ΩΜΑΤΙΑ (4 ΚΛΙΝΩΝ)

Καταφύγιο - ∆ήµος Αποδοτίας Τηλ.: 26340 41771, 6974 764998, 6937 132393

ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣΤα Σπιτάκια της

Πλάτανος Ορεινής Ναυπακτίας Τηλ: 26340 61500, 6974 902776, 6973 326547 E-mail: info@ifigeneia.com

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

∆∆ήήµµοοςς ΕΕυυππααλλίίοουυΓΓεεωωρργγαακκόόπποουυλλοοςςΚΚωωννσσττααννττίίννοοςςΨητοπωλείο – σουβλάκιΚαστράκι - Ευπάλιο

∆∆ααββααννέέλλλλοοςς ΓΓιιώώρργγοοςςΠιτσαρία – καφετέριαΜαραθιάς - Ευπάλιο26340 91140

∆∆ηηµµηηττρρέέλλλλοοςς ΠΠααννααγγιιώώττηηςςΨητοπωλείοΓρηγορήτικα - Ευπάλιο

ΚΚααρρααδδήήµµααςςΚΚωωννσσττααννττίίννοοςςΨησταριάΜαλάµατα - Ευπάλιο26340 71427

ΚΚααττσσααρρόόςς ΝΝιικκόόλλααοοςςΕστιατόριοΜοναστηράκι - Ευπάλιο

ΚΚεεφφααλλήή ΑΑιικκααττεερρίίννηηΕστιατόριοΜαραθιάς - Ευπάλιο26340 21440

ΚΚοουυφφοογγιιάάννννηη ΜΜααρρίίααΕστιατόριοΧιλιαδού - Ευπάλιο26340 71480

ΜΜεελλττέέµµιιΕστιατόριοΜοναστηράκι - Ευπάλιο26340 51494

ΜΜπποουυζζιιννέέκκηηςς ΓΓεεώώρργγιιοοςςΕστιατόριο – καφε µπάρΣεργούλα - Ευπάλιο26340 91231

ΠΠααννσσέέλλ--οοιιννοοςςΕστιατόριοΜοναστηράκι - Ευπάλιο26340 52993

ΤΤααββέέρρνναα ΧΧιιλλιιααδδοούύΕστιατόριοΧιλιαδού - Ευπάλιο26340 71350

ΤΤοο ΜΜααννττρρίίΨησταριάΜανάγουλη –Φανερωµένη - Ευπάλιο26340 71150

ΤΤρρίίγγκκαα ΕΕλλέέννηηΨητοπωλείοΧιλιαδού - Ευπάλιο

ΤΤρρίίγγκκααςς ΑΑννττώώννιιοοςςΕστιατόριο – ψησταριάΧιλιαδού - Ευπάλιο26340 71318

ΤΤσσιιµµπποούύκκηηςς ΠΠααννααγγιιώώττηηςςΠιτσαρία – καφετέριαΜοναστηράκιΕυπάλιο

ΦΦάάρροοςςΕστιατόριοΧιλιαδού - Ευπάλιο

ΦΦοούύννττααςς ΒΒαασσίίλλεειιοοςςΨησταριάΜανάγουλη - Ευπάλιο26340 71255

ΨΨιιµµµµάάδδααςς ΝΝιικκόόλλααοοςςΚαφενείο – ψησταριάΕυπάλιο - Ευπάλιο26340 51351

ΝΝααύύππαακκττοοςς““ΚΚοουυζζίίνναα”” -- ΜΜααρρίίαα ΛΛόόηηΕστιατόριοΛιµάνι - Ναύπακτος26340 38411

BBooccccaa ddii rroossssaaΕστιατόριοΨανή - Ναύπακτος26340 38144

176

ΚΚααρρααττζζοούύννηηςς ΣΣππύύρροοςςΕΕΕΕσσσσττττιιιιααααττττόόόόρρρριιιιοοοο

Ναυµαχίας 64- Ψανή, Ναύπακτος 30 300Τηλ.: 26340 22693, Κιν.: 6976 563589

Κάθε µέρα από 12:00 - 00:00Κάθε µέρα από 12:00 - 00:00Εκτός ∆ευτέραςΕκτός ∆ευτέρας

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

ΑΑννααγγννωωσσττόόπποουυλλοοςςΣΣππύύρροοςςΨησταριάπλατεία Φαρµάκη -Ναύπακτος26340 24288

ΑΑννδδρρεεόόπποουυλλοοςς ΝΝίίκκοοςςΨησταριάΝιόκαστρο - Ναύπακτος26340 27979

ΑΑννέέµµεελλααΜεζεδοπωλείοΓρίµποβο - Ναύπακτος

ΑΑννεεµµοοδδεείίκκττηηςςΕστιατόριοΚαθόδου ∆ωριέων 27,ΓρίµποβοΝαύπακτος26340 27002

ΑΑρρχχοοννττιικκόόΤαβέρναΞηροπήγαδο -Ναύπακτος26340 27995

ΓΓεευυσσττιικκόόΤαβέρναΝαυµαχίας 18 – παραλίαΨανήςΝαύπακτος26340 29844

ΕΕύύ -- οοιιννοοςςΜεζεδοπωλείοΣτενοπάζαρο -Ναύπακτος26340 28266

ΖΖοορρµµππάάςςΚέντρο διασκέδασηςΛυγιάς - Ναύπακτος6937132393

ΗΗ ΓΓωωννιιάάΤαβέρναΛυγιάς - Ναύπακτος26340 26111

ΗΗ ΝΝοοσσττιιµµιιάάΨησταριάΞηροπήγαδο - Ναύπακτος26340 26644

ΗΗ ΞΞηηρρόόββρρυυσσηηΨησταριάΕλαιοστάσι - Ναύπακτος26340 28471

ΘΘωωµµόόπποουυλλοοςςΨησταριάΝιόκαστρο - Ναύπακτος26340 21000

ΚΚααρρααττζζοούύννηηςςΤαβέρναΨανή - Ναύπακτος26340 22693

ΚΚααττσσιιγγιιάάννννηηςςΤαβέρναπαραλία Ψανής -Ναύπακτος26340 25425

ΚΚυυρρίίττσσηηςς ΗΗλλίίααςςΨησταριά3ο χλµ. Ναυπάκτου –Αντιρρίου - Ναύπακτος26340 26060

ΜΜηηττρρόόπποολλιιςςΤαβέρναΛιµάνι - Ναύπακτος26340 24311

ΝΝααύύππαακκττοοςςΤαβέρναΓρίµποβο - Ναύπακτος26340 27712

ΟΟ ΓΓεείίττοοννααςςΤαβέρναΚαθόδου ∆ωριέων 20 –Γρίµποβο - Ναύπακτος26340 21221

ΟΟ ∆∆ααµµάάσσκκοοςςΤαβέρναέναντι Αγ. Νεκταρίου,Πλατανίτης -Ναύπακτος26340 31000

ΟΟ ΚΚάάννττζζοοςςΨησταριάΘέρµου 51 -Ναύπακτος26340 27466

ΟΟ ΣΣττααύύρροοςςΤαβέρναΓρίµποβοΝαύπακτος26340 27473

ΠΠάάπποουυλληηςςΜεζεδοπωλείοΣισµάνη & Φορµίωνος,ΛιµάνιΝαύπακτος26340 21578

ΣΣππιιττιικκόόΤαβέρναπαραλία Γριµπόβου -Ναύπακτος26340 26524

ΤΤααββέέρρνναα 44 ΕΕπποοχχέέςςΤαβέρναΘέρµου 319 -Ναύπακτος26340 23681

ΤΤααββέέρρνναα ΚΚ.. ΑΑδδρρααχχττάάςςΕστιατόριοΣτενό Θέρµου -Ναύπακτος26340 25515

178

Παραλία Γριµπόβου - Τηλ.: 26340 26524

Παραλία Γριµπόβου - Τηλ.: 26340 24704

3300 δδιιααφφοορρεεττιικκάά εείίδδηη µµππύύρρααςς

ΙΙδδιιααίίττεερρεεςς εελλλληηννιικκέέςς γγεεύύσσεειιςς

3300 δδιιααφφοορρεεττιικκάά εείίδδηη µµππύύρρααςς

ΙΙδδιιααίίττεερρεεςς εελλλληηννιικκέέςς γγεεύύσσεειιςς

ΦΦααγγηηττόό ΚΚααφφέέ ΠΠοοττόό

ΦΦααγγηηττόό ΚΚααφφέέ ΠΠοοττόό

Μπυραρία - Εστιατόριο

ΚΚααθθόόδδοουυ ∆∆ωωρριιέέωωνν 2277 ((σσττηηνν άάκκρρηη ττοουυ ΓΓρριιµµππόόββοουυ)) ττηηλλ.. 2266334400 2277000022

Το Στέκι

Λιµάνι - ΝαύπακτοςΤηλ.: 26340 25337

ΨησταριάΕστιατόριο

Φαγητό Καφέ Ποτό

Φαγητό Καφέ Ποτό

ΠΙΑΝO - CAFE BAR

Παραλία Γριµπόβου, Ναύπακτος, τηλ.: 26340 27247

Εκεί που η δύση συναντά την ανατολή...

Μουσικές βραδιές - Εξαιρετική κουζίνα - Ζεστό περιβάλλον

ΑCΚTIONΛιµάνι - ΝαύπακτοςΤηλ.: 26340 25337

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

ΤΤοο ΑΑρρχχοοννττιικκόόΨησταριάΨανή - Ναύπακτος26340 27677

ΤΤοο ΓΓρρίίµµπποοββοοΤαβέρναΓρίµποβο - Ναύπακτος26340 28512

ΤΤοο ΚΚεελλάάρριιΨησταριάΓρίµποβο - Ναύπακτος26343 03632

ΤΤοο ΠΠέέττρριιννοοΤαβέρναΓρίµποβο - Ναύπακτος26340 25879

ΤΤοο ΣΣττέέκκιιΨησταριάΛιµάνι - Ναύπακτος26340 25337

ΦΦλλοοίίσσββοοςςΤαβέρναΕθνικής Αντιστάσεως &Ναυµαχίας - Ναύπακτος26340 23210

ΟΟρρεειιννήή ΝΝααυυππαακκττίίαα∆∆ααννιιήήλλΤαβέρναΤρίκορφο Χάλκειας -Ορεινή Ναυπακτία26340 45370

∆∆εελληηµµάάρρηη ΒΒαασσιιλλιικκήήΨησταριάΤρίκορφο Χάλκειας -Ορεινή Ναυπακτία26340 45323

∆∆εελληηµµάάρρηηςς ΓΓιιώώρργγοοςςCafe – ΚρέπαΤρίκορφο Χάλκειας -Ορεινή Ναυπακτία26340 45257

∆∆οούύρροοςς ΒΒαασσίίλλεειιοοςςΞενώνεςΑµπελακιώτισσα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 41577

ΗΗ ΣΣττάάσσηη ττοουυ ΝΝίίκκααΕστιατόριοΓέφυρα Μπανιά - ΟρεινήΝαυπακτία26340 23818

ΚΚααρρααννιικκόόλλαα ∆∆ήήµµηηττρρααΨησταριάΚρυονέρια- Ορεινή Ναυπακτία6974 329825

ΚΚααττσσίίκκααςς ΒΒαασσίίλληηςς κκααιιΦΦωωττεειιννήήΠαραδοσιακή ταβέρνα – καφεΆγιος ∆ηµήτριοςΠλάτανος - ΟρεινήΝαυπακτία26340 48661

ΛΛώώλλοοςςΕστιατόριο- Ελατού -Ορεινή Ναυπακτία6977622217

ΤΤοο ΤΤζζάάκκιιΤαβέρνα – καφές –ΓλυκόΛιµνίστα - ΟρεινήΝαυπακτία26340 52322

ΠΠααρρααλλιιαακκήή ΦΦωωκκίίδδααBBiigg FFiisshhΕστιατόριοΧιλιαδού - ΠαραλιακήΦωκίδα6944528898

CCaappttaaiinn JJiimmmmyyssΤαβέρναΜαραθιάς - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 91050

182

το ΓΡΙΜΠΟΒΟΤουριστικ1 Εστιατ1ριο

Παραλ"α Γρι*π1βου - Να2πακτο.Τηλ.: 26340 28512

Ψητ στα κρβουνα Παραδοσιακ! Κουζ"να Φρ σκα Ψρια

Αναλα*βνου*ε εκδηλ3σε. (Α"θουσα 300 ατ1*ων)

ΓΓεεωωρργγοούύλλααςςΤαβέρναΜαραθιάς- Παραλιακή Φωκίδα26340 91220

ΓΓκκααββέέρραα ΕΕλλέέννηηΨητοπωλείο σουβλάκιΜαραθιάς - ΠαραλιακήΦωκίδα

ΕΕνν ΠΠλλώώΕστιατόριοΜοναστηράκι -Παραλιακή Φωκίδα26340 51522

ΗΗλλιιόόπποουυλλοοςςΨαροταβέρναΜοναστηράκι -Παραλιακή Φωκίδα26340 52111

ΠΠααππααγγεεωωρργγίίοουυΑΑγγγγεελλιικκήήΤαβέρνα – καφενείοΣεργούλα - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 91180

ΤΤααββέέρρνναα ΜΜεελλίίσσττααΤαβέρναΜαραθιάς - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 91200

ΧΧρριισσττοογγιιάάννννηη ΧΧρριισσττίίννααΤαβέρναΜοναστηράκι -Παραλιακή Φωκίδα26340 51519

ΧΧωωρριιοοΤαβέρναΜαραθιάςΠαραλιακή Φωκίδα

CCaaffee –– BBaarr

ΑΑννττίίρρρριιοοVViiaammaarreeΚαφετέρια - µπαρΑντίρριο6936969166

ΑΑλλεεξξοοπποούύλλοουυ ΛΛααµµππρριιννήήΚαφέ µπαρΑντίρριο26340 32185

ΑΑµµππάάρριιζζααΚαφέ µπαρ – φαστ φούντ- Αντίρριο6978631638

ΚΚαασσττέέλλιιΚαφετέρια - µπαρ- Αντίρριο26340 31876

ΕΕυυππάάλλιιοοΑΑλλεεξξααννδδρρήήςςΚΚωωννσσττααννττίίννοοςςCafe - BarΕυπάλιο - Ευπάλιο26340 51287

ΟΟιι ΓΓεεύύσσεειιςςCafe BarΚαστράκι - Ευπάλιο26340 51960

ΝΝααύύππαακκττοοςςAA..MM..Cafe BarΛιµάνι - Ναύπακτος697498514

BBaarr 22Cafe BarΜπότσαρη 13 -Ναύπακτος

183

CAFE BARΠαραλία Ψανής - Ναύπακτος, Τηλ.: 26340 22684

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

BBaarrbbaarroossssaaCafe BarΛιµάνι - Ναύπακτος26340 26309

BBaarrccooddeeCafe BarΚανναβού 1 –ΣτενοπάζαροΝαύπακτος26340 26710

CCaaffee ddeell mmaarrCafe BarΓρίµποβοΝαύπακτος6977794429

CCaaffee ΚΚάάσσττρροοCafe BarΚάστροΝαύπακτος26340 25121

CCaaffee ΤΤοούύννεελλCafe BarΝαυµαχίας 8 – ΠαραλίαΨανής - Ναύπακτος26340 28660

CCaasstteellllooCafe BarΚάστροΝαύπακτος26340 21925

CCeennttrrooCafe BarΦορµίωνος 9 – Λιµάνι -Ναύπακτος26340 38021

CCeerrvvaanntteessCafe BarΣτενοπάζαροΝαύπακτος26340 3870

CCiirrcclleessCafe BarΜπότσαρη 25 -Ναύπακτος6973044129

CClluubb CCiinneemmaaClubΑποκαύκου 12 -Ναύπακτος26340 26026

DDoocckkCafe BarΛιµάνι - Ναύπακτος

6985013814

DDrreeaammCafe BarΚανναβού 1 –Στενοπάζαρο -Ναύπακτος

EEll VViieennttooCafe BarΜπότσαρη 9Ναύπακτος26340 29971

184

ΤΤηηλλέέφφωωννοο RReesseerrvvee 66994444664455004455ΠΠααρρααλλίίαα ΒΒααρριιάάςς -- ΝΝααύύππαακκττοοςς

ΚΚάάθθεε

ΠΠααρραασσκκεευυήή

&& ΣΣάάββββααττοο

ΖΖωωννττααννήή ΜΜοουυσσιικκήή

Καθόδου ∆ωριέων και Λόρδου Βύρωνα

Παραλία Γριµπόβου

Τηλ.: 694 78 28 431, 697 37 26 829

e-mail: livingroomcafenafpaktos@hotmail.com

Cafe / Bar / Restaurant

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

EEmmbbaarrggoo lliivveeΚέντρο διασκέδασηςΓρίµποβο - Ναύπακτος6944460012

GGaallaa CCaaffeeCafe BarΜπότσαρη & Κλεονίκου 1- Ναύπακτος26340 21782

GGllaammoouurr ccaaffeeCafe BarΨανή - Ναύπακτος26340 21310LLaa GGoonnddoollaa ccaaffeeCafe BarΛιµάνι - Ναύπακτος26340 21525

LLiivviinngg rroooommCafe BarΚαθόδου ∆ωριέων –Γρίµποβο - Ναύπακτος6947828431

LLooccuuss CCaaffeeCafe BarΛιµάνι - Ναύπακτος

MMoojjooCafe BarΜπότσαρη 13 -Ναύπακτος26340 27857

OOnn tthhee RRoocckkssCafe BarΚανναβού 10 –Στενοπάζαρο -Ναύπακτος

QQ BBaarrCafe BarΦορµίωνος 13 – Λιµάνι -Ναύπακτος

RReeggiinnaa ccaaffeeCafe BarΨανή - Ναύπακτος26340 21556

RRoocckk CCaaffeeCafe BarΨανήΝαύπακτος26340 22684

SSmmaarrttCafe BarΜπότσαρη 19Ναύπακτος26340 26231

VViivvaammaarrCafe BarΠαραλία Βαριάς -Ναύπακτος6944645045

ZZooddiiaaccCafe BarΚαθόδου ∆ωριέων -ΓρίµποβοΝαύπακτος26340 21290

ΑΑcckkttiioonnCafe BarΓρίµποβο - Ναύπακτος26340 27247

ΑΑρργγώώCafe BarΝαυµαχίας – ΠαραλίαΨανής - Ναύπακτος

ΆΆρρωωµµααCafe BarΛιµάνι - Ναύπακτος26340 29644

ΓΓρρίίµµπποο ΚΚααφφέέCafe BarΓρίµποβο - Ναύπακτος26340 25473

∆∆εελλφφίίννιι CCaaffeeCafe BarΝαυµαχίας 46 – ΠαραλίαΨανής - Ναύπακτος26340 27715

186

ON THE ROCKS

Καναβο2Στενοπζαρο - Να2πακτο.

Cafe - Bar

Λιµάνι - Ναύπακτος

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

ΦΦοορρµµίίωωννοοςς 1100 ΝΝααύύππαακκττοοςς,, ΤΤηηλλ..:: 2266334400 2266330099ΦΦοορρµµίίωωννοοςς 1100 ΝΝααύύππαακκττοοςς,, ΤΤηηλλ..:: 2266334400 2266330099

Φορµίωνος 9Λιµάνι, ΝαύπακτοςΤηλ.: 26340 38021

Centro Porto

BarbarosaC A F E M U S I C B A R

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

ΚΚααφφέέ ΠΠααλλλλάάςςCafe BarΓρίµποβο - Ναύπακτος26340 21744

ΚΚοουυρρεελλήήςς ΓΓιιώώρργγοοςςCafe BarΨανήΝαύπακτος26340 22177

ΝΝααυυάάγγιιοοCafe BarΛιµάνι - Ναύπακτος26340 28094

ΝΝααυυππαακκττιιαακκόόννCafe BarΓρίµποβο - Ναύπακτος26340 24704

ΌΌσσττρριιααCafe BarΓρίµποβοΝαύπακτος26340 23326

ΠΠυυξξίίδδααΚαφετέριαΓρίµποβοΝαύπακτος26340 29944

BBlluuee LLaakkeeBeach BarΜοναστηράκι -Παραλιακή Φωκίδα26340 51900

CCoollllaazziioonneeΚαφέ – κρεπερίΜαραθιάς - ΠαραλιακήΦωκίδα22667707066981947733

IInnddaalliiooCafe BarΠαραλία Σεργούλας -Παραλιακή Φωκίδα69744250506978486668

LLaa PPllaayyiiaaBeach BarΠαραλία Σεργούλας -Παραλιακή Φωκίδα26340 91583

MMaarraasscchhiinnooBeach BarΧιλιαδού - ΠαραλιακήΦωκίδα6972084107

MMuussttΚαφέ – µπαρΣκάλωµα - ΠαραλιακήΦωκίδα6947828431

OOrraannggeeCafe BarΜοναστηράκι -Παραλιακή Φωκίδα26340 51494

PPrroommooCafe BarΜοναστηράκι -Παραλιακή Φωκίδα26340 53280

SSaabbiiaaΚαφε – εστιατόριο

Χιλιαδού - ΠαραλιακήΦωκίδα

ΑΑπποοιικκίίααΚαφέ – µπαρΣκάλωµα - ΠαραλιακήΦωκίδα

ΘΘάάννοοςςBeach BarΜαραθιάς - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 91160

ΣΣκκοορρππιιόόςςBeach BarΜοναστηράκι -Παραλιακή Φωκίδα26340 52025

DDeelliivveerryy –– FFaasstt FFoooodd

ΑΑννττίίρρρριιοοΕΕξξάάννττααςςDelivery – fast foodΑντίρριο26340 32451

ΝΝττζζοούύφφρραα ΕΕυυααγγγγεελλίίααDelivery – fast foodΑντίρριο26340 31611

ΠΠιισσττιιόόλληη ΣΣππυυρριιδδοούύλλααDelivery – fast foodΜακύνεια - Αντίρριο26340 32045

ΝΝααύύππαακκττοοςςDDeelliizziiaaΚρεπερίΚανναβού & Κλεονίκου -Λιµάνι Ναύπακτος26340 21771

GGooooddyyssFast Foodπλατεία Φαρµάκη -Ναύπακτος8011000011

HHoott aanndd KKrriissppyyΠιτσαρίαΚυρίλου - Ναύπακτος26340 23540

LLeeppaannttoo RRiivviieerraaΠιτσαρίαΓρίµποβο - Ναύπακτος26340 28860

PPiizzzzaa ΜΜιιχχάάλληηςςΠιτσαρίαΨανή - Ναύπακτος26340 28897

SSwweeeett && SSaallttyyΚρεπερίΚανναβού & Κλεονίκου -Λιµάνι - Ναύπακτος26340 22902

TTaasstteeFast FoodΛιµάνι - Ναύπακτος26340 24365

TTiimmee OOuuttΚαφέςΑθηνών 31 - Ναύπακτος26340 26466

ΓΓεεύύσσεειιςςFast Foodπλατεία Πιά - Ναύπακτος26343 00617

∆∆ηηµµόόπποουυλλοοςς ΒΒαασσίίλληηςςΨητοπωλείο – σουβλάκι∆άφνη - Ναύπακτος26340 28747

ΚΚααθθ’’ οοδδόόννCafe DeliveryΤζαβέλλα 58 -Ναύπακτος26340 20120

ΚΚαακκοούύσσηηςςΤυρόπιτα – ΜπουγάτσαΤζαβέλλα 112 -Ναύπακτος26340 22241

188

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

ΟΟ ΛΛιιχχοούύδδηηςςΣουβλάκια – ΚοτόπουλοσούβλαςΑθηνών 54 –Κεφαλόβρυσο -Ναύπακτος26340 21234

ΟΟ ΠΠάάννοοςςΨησταριάπλατεία Τζαβελλαίων –Κεφαλόβρυσο -Ναύπακτος26340 26372

ΟΟ ΠΠλλάάττααννοοςςΧωριάτικο σουβλάκιΠαραλία Ψανής -Ναύπακτος26340 28002

ΟΟ ΤΤζζίίµµηηςςΣουβλάκιαΠίτσουλα 4

Ναύπακτος26340 29898

ΟΟββεελλίίξξΣουβλάκιαΜεσολογγίου 74 -Ναύπακτος26340 22600

ΤΤοο ΓΓεευυσσττιικκόόFast FoodΜπότσαρη 62 -Ναύπακτος26340 24848

ΚΚααφφεεννεείίαα –– οουυζζεερρίί

ΑΑννττίίρρρριιοοEEvviinnooss RRiivveerrRafting – δραστηριότητεςΧάνι Μπανιά - ΟρεινήΝαυπακτία26340 26435

ΚΚααττσσιιώώττηη ΜΜααρρίίααΚαφενείο - ΟυζερίΑντίρριο26340 31196

ΚΚοοττσσάάννηη ΝΝιικκοολλέέττττααΚαφενείο - ΟυζερίΠλατανίτης - Αντίρριο26340 32286

ΚΚωωννσσττααννττόόπποουυλλοοςςΠΠεερριικκλλήήςςΚαφενείο - ΟυζερίΠλατανίτηςΑντίρριο26340 32343

ΕΕυυππάάλλιιοοΓΓεεωωρργγαακκόόπποουυλλοοςςΠΠααννααγγιιώώττηηςςΚαφενείο – ψησταριάΚαστράκιΕυπάλιο26340 51448

ΓΓεεωωρργγαακκοοπποούύλλοουυΖΖωωγγοούύλλααΚαφενείο – ψησταριάΕυπάλιο

∆∆ηηµµάάκκηη ΓΓεεωωρργγίίααΚαφενείο – ψησταριά∆ροσάτο - Ευπάλιο

ΚΚααρρααχχρρήήσσττοοςς ΙΙωωάάννννηηςςΚαφενείοΓρηγοτίτικαΕυπάλιο26340 51407

ΚΚααρρµµααννιιόόλλααςς ΙΙωωάάννννηηςςΚαφετέριαΣεργούλα - Ευπάλιο2634091248

ΚΚααρρµµααννιιώώλλαα ΣΣοοφφίίααΚαφετέριαΣεργούλα - Ευπάλιο26340 91248

189

Μουσική ΚάλυψηΓάµους, Βαπτίσεις, Εκδηλώσεις, Party

ΚΑΠΕΝΤΖΩΝΗΣ ΗΛΙΑΣ6948 944704, 26340 21234

www.nafpaktorama.gr Τουριστικός Οδηγός Ναυπάκτου

ΚΚααττσσααρροούύ ΚΚωωννσσττααννττίίννααΚαφενείο – ΟυζερίΜαραθιάς - Ευπάλιο26340 91056

ΚΚααχχααννάάςς ΧΧρρήήσσττοοςςΚαφενείο – ΟυζερίΜαλάµατα - Ευπάλιο26340 71162

ΚΚίίκκεερρηη ΣΣοοφφίίααΚαφενείο – ψησταριάΣεργούλα - Ευπάλιο26340 91232

ΚΚωωττσσπποούύλλοουυ ΛΛααµµππρριιννήήΚαφενείοΜανάγουλη - Ευπάλιο26340 71481

ΜΜααϊϊσσττρράάλλιιΚαφενείο – ΟυζερίΜαραθιάς - Ευπάλιο26340 91661

ΜΜπποουυζζιιννέέκκηηςςΚΚωωννσσττααννττίίννοοςςΚαφετέριαΣεργούλα - Ευπάλιο26340 -91186ΜΜυυλλωωννάά ΑΑθθαανναασσίίααΚαφενείοΜανάγουλη - Ευπάλιο26340 71340

ΠΠααππααγγεεωωρργγίίοουυ ΕΕυυθθυυµµίίααΚαφενείο – ψησταριάΣεργούλα - Ευπάλιο26340 29122

ΠΠααππαακκωωσσττοοπποούύλλοουυΣΣττααυυρροούύλλααΚαφενείοΜανάγουληΕυπάλιο22650 20155

ΠΠααππααρριισσττεείίδδοουυΚΚωωννσσττααννττίίννοοςςΚαφέ µπαρΣεργούλαΕυπάλιο26340 91785

ΠΠρράάππππαα ΣΣοοφφίίααΚαφενείοΜανάγουληΕυπάλιο

ΣΣαακκκκοούύλληηςς ΠΠααννααγγιιώώττηηςςΚαφενείοΜανάγουλη - Ευπάλιο

ΤΤρριιααννττααφφύύλλλλοουυ ΛΛάάµµππρροοςςΚαφενείο – ΟυζερίΜαραθιάςΕυπάλιο26340 91330

ΦΦοούύνντταα ΑΑννττρριιάάννααΚαφετέριαΚαστράκι - Ευπάλιο26340 71191

ΝΝααύύππαακκττοοςςSSiirrooccccooKαφενείο – ΟυζερίΓρίµποβοΝαύπακτος

ΑΑγγκκυυρροοββόόλλιιοοKαφενείο – ΟυζερίΑσηµακοπούλου 2 –Ψανή - Ναύπακτος26340 21847

ΑΑδδααµµόόπποουυλλοοςςΚΚωωννσσττααννττίίννοοςςKαφενείο – ΟυζερίΜεναίχµου & Σιαµαντά -Ναύπακτος26340 29991

ΑΑύύρρααKαφενείο – ΟυζερίΠαπαγεωργίου 1 – Ψανή- Ναύπακτος26340 25225

∆∆οούύννηηςς ΚΚωωννσσττααννττίίννοοςςKαφενείο – Ουζερί∆άφνη - Ναύπακτος26340 21260

ΚΚυυρρίίττσσηηςς ΝΝιικκόόλλααοοςςKαφενείο – ΟυζερίΛιµάνιΝαύπακτος26340 25465

ΠΠααππααγγεεωωρργγίίοουυΠΠααννααγγιιώώττηηςςKαφενείο – Ουζερίπλατεία Κεφαλόβρυσου - 26340 22388

ΠΠοολλιιττοοπποούύλλοουυ ΝΝιικκοολλίίττσσααKαφενείο – ΟυζερίΜπότσαρη 7 -Ναύπακτος26340 25093

ΠΠύύρργγααςς ΚΚωωννσσττααννττίίννοοςςKαφενείο – ΟυζερίΜεναίχµου & ΚαλυδώνοςΝαύπακτος26340 29239

190

ΤΤοο ΚΚεεφφααλλόόββρρυυσσοοKαφενείο – ΟυζερίΑθηνών 48 - Ναύπακτος26340 24422

ΟΟρρεειιννήή ΝΝααυυππαακκττίίααΒΒήήττττααςς ΓΓεεώώρργγιιοοςςKαφενείο – ΟυζερίΕλατούΟρεινή Ναυπακτία26340 53017

∆∆ηηµµοοπποούύλλοουυ ΜΜααρρίίααKαφενείο – ΟυζερίΕλατού - Ορεινή Ναυπακτία26340 53090

ΚΚοούύσστταα ΚΚωωννσσττααννττίίννααKαφενείο – ΟυζερίΚρυονέριαΟρεινή Ναυπακτία

ΛΛυυµµππέέρρηη ΒΒαασσιιλλιικκήήKαφενείο – ΟυζερίΚρυονέρια - ΟρεινήΝαυπακτία26340 48266

ΠΠααττοούύχχααςς ΒΒαασσίίλλεειιοοςςKαφενείο – ΟυζερίΆνω ΧώραΟρεινή Ναυπακτία26340 41392

ΣΣοούύζζαα ΜΜααρρίίααKαφενείο – ΟυζερίΆνω ΧώραΟρεινή Ναυπακτία26340 41011

ΣΣφφήήκκααςς ΝΝιικκόόλλααοοςςKαφενείο – Ουζερί26340 41002

ΚΚοορράάλλιιKαφενείο – ΟυζερίΜαραθιάς - ΠαραλιακήΦωκίδα26340 91040

ΜΜααϊϊσσττρράάλλιιΚαφενείο – ΟυζερίΜαραθιάςΠαραλιακή Φωκίδα

192

Νυµφών & Καθ. ∆ωριέων 20, Ναύπακτος

SSIIRROOCCCCOOΚαφετέρεια - Σνακ Μπαρ

Ìå èÝá ôïí Êïñéíèéáêü èá áðïëáýóåôå ðáñáäïóéáêÝòãåýóåéò, èá âÜëåôå óôï ôñáðÝæé óáò ôá ðéï öñÝóêá øÜñéáêáé èá äïêéìÜóåôå ôç íïóôéìüôáôç ÅëëçíéêÞ êïõæßíá.

Åäþ èá âñåßôå Ýíá üìïñöï, æåóôü ðåñéâÜëëïí êáé öéëéêÞåîõðçñÝôçóç.

ÌáñáèéÜò Öùêßäáò, Ôçë. 26340 91200

Αναζητήστε το DVD "Προορισµός Ναύπακτος" µε τις 250 καλύτερες φωτογραφίες της Ναυπάκτου. Στα βιβλιοπωλεία, σε καταστήµατα µε τουριστικά

είδη και σε περίπτερα σε όλη τη Ναύπακτο.

Search for the DVD “Destination Nafpaktos" with 250 photographs of Nafpaktos. In bookstores, tourist shops and kiosks throughout Nafpaktos.

www.nafpaktorama.gr